thesaurus workshop 2013

WorkshopArt & Architecture

ThesaurusToepassing bij beschrijving

van de Bijzondere Collecties UB-leiden

25 juni 2013Door: drs. Reem WedaBureau AATRKD (Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie)

Inhoud Workshop

10:00 Inleiding: vocabulaires en A&A Thesaurus

opdracht 111:15–11:30 pauze

Voorbeelden AAT in praktijk en Linked (open) data

opdracht 2Tijd voor verdere vragen en uitproberen

12:30 Einde

Het RKDSinds 1932 in Den Haag. Basis was de verzameling kunsthistoricus Hofstede de Groot (1863-1930)Reem sinds 2009

November 2012: Oud-directeur Rudi Ekkart draagt de sleutel en varkentje over aan Chris Stolwijk

Bibliotheek

Documentatie

Archieven

Databases:RKDartistsRKDImagesRKDPortraits

Het RKD

Wikipedia: Een thesaurus is een soort naslagwerk. Een thesaurus gebruikt men om het exacte woord voor een voorwerp (een bepaalde vakterm) of een woord met de gewenste connotatie (uit stijloverwegingen) te vinden.

In dit kader:Een ontsluitingsmiddel waarbij unieke concepten door hiërarchische, equivalente en associatieve relaties verbonden worden. Een semantisch netwerk voor het toegankelijk maken en koppelen van (collectie)gegevens.

Wat is een thesaurus?

Relaties• equivalente (synoniemen)• hiërarchische (broader en narrower) • Associatieve (gerelateerde begrippen)

term avondmaalskelken

broader term

drinkgereiPreferred parent<liturgische vaten>Non-Preferred parent

alternatieve term

avondmaalskelk

related term miskelken

scope note

Kerkelijk drinkgerei, gebruikt in protestantse kerken bij de viering van het avondmaal. Gebruik 'miskelken' voor soortgelijk drinkgerei dat gebruikt wordt in de katholieke kerk.

used foravondmaalsbekeravondmaalsbekers

Boeken: inhoudsanalyseObjecten en afbeeldingen: beeldanalyse• Wat is het object? (objecttrefwoord:

schilderij prent)• Wat zie ik? (onderwerpstrefwoord: stal,

vuur, kribbe, schaap)• Waar gaat het over? (iconografie: geboorte

van Christus, Christendom

Zie ook handleiding ‘Catologing Cultural Objects’

Object en beeldbeschrijving in trefwoorden

Waarom nodig?

• Schrijfwijze, bijv. producten vs. produkten• Synonymie: fietsen vs. rijwielen, chemie vs. scheikunde• Homonymie: banken (meubilair) vs. banken (gebouwen)• Homografie: fietsen (transportmiddelen) vs. fietsen

(activiteit)• Plaatsen met dezelfde naam en varianten. Willemstad,

Moskou, ‘s-Gravenhage en Den Haag• Personen met dezelfde naam en (taal) varianten, bijv.

Jan Smit, Anton Tsjechov, Анто́Nн Па́Nвло́вич Че́Nхо́в• Taal: collectiebeschrijving in het Nederlands, doormiddel

van meertalig instrument vertalen

Gecontroleerde vocabulaires

Culturele sector heeft het vaak over Terminologiebronnen

• AAT: Art & Architecture Thesaurus• ULAN: Union List of Artists Names • TGN: Thesaurus of Geographic Names • CONA: Cultural Object Name Authority

Allemaal thesauriBieden meestal voorkeurstermen voor afgebakende onderwerpsgebiedenDeze terminologiebronnen raken steeds meer met elkaar vervlochten

Gecontroleerde vocabulaires van Getty

RKDartists, biografische gegevens van meer dan 280.000 Nederlandse en buitenlandse kunstenaars

meertalig iconografisch classificatiesysteem• AAT-Ned ook RKD product?

Gecontroleerde vocabulaires van RKD

Onderwerpstrefwoorden /subject headings (LCSH)

Gecontroleerde trefwoordenlijsten / controlled list

Geautoriseerde termenlijsten /authority files(ULAN, RKDartists, AAT)

Taxonomieën (Bijv. Systeem Linnaeus)Thesauri (AAT, ULAN, TGN, CONA)

http://browser.aat-ned.nl/300265266

Diverse gecontroleerde vocabulaires

1

• Voor registratie en documentatie van collecties

2• Voor het publiceren van collectiegegevens

3

• Voor het terugvinden van informatie

4

• Als onderzoeksinstrument en naslagwerk

Thesaurus als instrument

Begripsverwarring

Trefwoord• Van Dale Online: , synoniem: steekwoord

Engels: headword, main entry, catchword, keyword

• Wikipedia: geeft als Engelse tegenhanger: index term, subject term, subject heading of descriptor

• Semi-equivalenten

Subject headings en descriptoren Mandarijnenteelt in Spanje

Subject headings; pre-coordinatief: “Mandarijnen; telen; Spanje”

Descriptoren thesaurus; post-coordinatief: mandarijnen + fruitkwekers +Spanje

Oude systeemWoordbeeld van de voorkeursterm dominantNiet-voorkeurstermen alleen ingang naar

voorkeursterm (USE-USE FOR relatie )

Nieuwe systeemHet concept (de definitie) staat centraal, de

Alternatieve termen hangen aan concept en zijn gelijkwaardig. (Descriptor- Alternate descriptor)

Polyhiërarchie: meerdere broader terms mogelijk.

Van term naar concept

Deel van Getty Vocabulaires sinds 1980 AAT: Onderwerp alle materiele cultuur 36.0000 generieke concepten,

255.000 termen Strikte redactie, termen zijn

gevalideerd (bronnen) De AAT is meertalig! Steeds internationaler qua

onderwerpen

Art & Architecture Thesaurus

De opbouw van de AAT

• De AAT is algemeen van opzet , niet contextueel.

• Alle concepten vinden een plaats in een van de 7 facetten.

• Objecten facet allereerst ingedeeld op vorm en functie.

• De hiërarchie meestal op basis van ‘geheel-deel’ of ‘soort- of vorm van’.

<onderdelen naar specifieke context><wapenonderdelen>

<onderdelen van blanke wapens>gevesten

• Contextuele indeling is wel mogelijk: zie bv.: Liturgische objecten

Objecten

Materialen

Actoren &

organismen

Abstracte begrippen

Stijlen en Perioden

Fysieke kenmerke

n

Activiteiten

Koperlegering, brons

beeldhouwers, musici

Kennis, satire

Aziatisch, middeleeuws

Groen, zuurvrij

schetsen, schilderen drukproeven

lijstenharnassen

De 7 facetten

sculpture

Objectnaam: brons (beeldhouwwerk) (300047333)Vervaardiger: Calamis(?)Beroep vervaardiger: beeldhouwer (300025181)Onderwerpen: man (300025928), naaktheid (300262617)Periode: Late Bronstijd (300019278), klassiek (Grieks) (300020093)Materiaal: brons (metaal) 300010957Toestand: gecorrodeerd (300054107)Vervaardigingstechniek: vormgieten (300053104)

Nationaal Archeologisch Museum van Athene (inv. nr. 15161)

Poseidon van Artemision

Nederlandstalige AATbrowser.aat-ned.nl

BekerschroevenAD: bekerschroefBT: edelsmeedwerk EN

zilverwerk

Vertaling: glass holder

Toegevoegd omdat:bekerschroeven zijn

pronkstukken die regelmatig op stillevens figureren.

http://browser.aat-ned.nl/900030890

Nederlandse kandidaat concepten

22

Schuttersstukken (militia Paintings) BT: Groepsportretten<schilderingen naar type onderwerp>

scope note: Een schuttersstuk of doelenstuk (van doelen: een plek waar (boog)schutters oefenden) is een geschilderd groepsportret van de leden van een schuttersgilde. Het genre werd uitsluitend in de Nederlanden beoefend in de 16e en 17e eeuw. Het bekendste schuttersstuk is van Rembrandt van Rijn, dat bekend staat als 'De Nachtwacht'.

Kandidaat concepten

Schuttersmaaltijd door Bartholomeus van der Helst

Bevatten minimaal

o Een descriptor (voorkeursterm)o Alternatieve descriptoren (niet-voorkeurstermen)o Een Broader term (plaats in de hiërarchie) o Scope note (definitie van het concept)o Bronnen

Voor opname in Getty AAT is nodig Vertaling voorkeursterm Vertaling scope note Engelstalige bronnen

Bestanddelen concepten AAT

* Facet: Objecten• Hierarchie:

gebruiksartikelen en uitrusting– Gidsterm:

<onspanningsmiddelen>» Concept:

poppenkastpoppenNT concept:

wajangpoppen

» RT schimmenspel

http://browser.aat-ned.nl/300211230

Structuur AAT

ProEnorme inhoud, tijdsbesparing, breed toepasbaar, eenduidige collectie ontsluiting, collectiegegevens beter uitwisselbaar, meertalig

Contrainstrument voor leken minder makkelijk door hiërarchie en richtlijnen, niet contextueel ingericht. Missende of onjuiste begrippen.Drempel: de eisen aan nieuwe concepten

Voordelen en kritiek

AAT via de Getty websitehttp://www.getty.edu/research/tools/vocabularies/aat/index.html

AAT-Ned browserhttp://browser.aat-ned.nl/Of:Web services

Hoe de AAT te gebruiken?

Verschillen tussen de browsers• Functionaliteit is vergelijkbaar• Presentatie en navigatie verschilt

Op dit moment (juni 2013)• AAT-Ned heeft niet alle Amerikaanse updates• AAT-Ned presenteert niet alle talen• AAT Getty heeft niet alle Nederlandse

updates• AAT Getty toont geen kandidaat-termenBinnenkort een synchronisatie!

Gebruiksniveaus AAT

Semantisch web

Internationaal

Nationaal

Eigen instelling

Bijzondere Collecties

DiMCoN, MusIP

Europeana

DBpedia

AAT is een waarden standaard voor meta-data

2013 Getty vocabularies worden Linked Open Data

AAT in SKOSxl onder OpenDatabase BY licentie

Tijd voor vragen en discussie

Reem WedaBureau AATweda@rkd.nlaat@rkd.nl