thesaurus workshop 2013
DESCRIPTION
Workshop betreffende het gebruik van gecontroleerde vocabulaires en de Nederlandstalige Art & Architecture Thesaurus (RKD en Getty)TRANSCRIPT
WorkshopArt & Architecture
ThesaurusToepassing bij beschrijving
van de Bijzondere Collecties UB-leiden
25 juni 2013Door: drs. Reem WedaBureau AATRKD (Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie)
Inhoud Workshop
10:00 Inleiding: vocabulaires en A&A Thesaurus
opdracht 111:15–11:30 pauze
Voorbeelden AAT in praktijk en Linked (open) data
opdracht 2Tijd voor verdere vragen en uitproberen
12:30 Einde
Het RKDSinds 1932 in Den Haag. Basis was de verzameling kunsthistoricus Hofstede de Groot (1863-1930)Reem sinds 2009
November 2012: Oud-directeur Rudi Ekkart draagt de sleutel en varkentje over aan Chris Stolwijk
Bibliotheek
Documentatie
Archieven
Databases:RKDartistsRKDImagesRKDPortraits
Het RKD
Wikipedia: Een thesaurus is een soort naslagwerk. Een thesaurus gebruikt men om het exacte woord voor een voorwerp (een bepaalde vakterm) of een woord met de gewenste connotatie (uit stijloverwegingen) te vinden.
In dit kader:Een ontsluitingsmiddel waarbij unieke concepten door hiërarchische, equivalente en associatieve relaties verbonden worden. Een semantisch netwerk voor het toegankelijk maken en koppelen van (collectie)gegevens.
Wat is een thesaurus?
Relaties• equivalente (synoniemen)• hiërarchische (broader en narrower) • Associatieve (gerelateerde begrippen)
term avondmaalskelken
broader term
drinkgereiPreferred parent<liturgische vaten>Non-Preferred parent
alternatieve term
avondmaalskelk
related term miskelken
scope note
Kerkelijk drinkgerei, gebruikt in protestantse kerken bij de viering van het avondmaal. Gebruik 'miskelken' voor soortgelijk drinkgerei dat gebruikt wordt in de katholieke kerk.
used foravondmaalsbekeravondmaalsbekers
Boeken: inhoudsanalyseObjecten en afbeeldingen: beeldanalyse• Wat is het object? (objecttrefwoord:
schilderij prent)• Wat zie ik? (onderwerpstrefwoord: stal,
vuur, kribbe, schaap)• Waar gaat het over? (iconografie: geboorte
van Christus, Christendom
Zie ook handleiding ‘Catologing Cultural Objects’
Object en beeldbeschrijving in trefwoorden
Waarom nodig?
• Schrijfwijze, bijv. producten vs. produkten• Synonymie: fietsen vs. rijwielen, chemie vs. scheikunde• Homonymie: banken (meubilair) vs. banken (gebouwen)• Homografie: fietsen (transportmiddelen) vs. fietsen
(activiteit)• Plaatsen met dezelfde naam en varianten. Willemstad,
Moskou, ‘s-Gravenhage en Den Haag• Personen met dezelfde naam en (taal) varianten, bijv.
Jan Smit, Anton Tsjechov, Анто́Nн Па́Nвло́вич Че́Nхо́в• Taal: collectiebeschrijving in het Nederlands, doormiddel
van meertalig instrument vertalen
Gecontroleerde vocabulaires
Culturele sector heeft het vaak over Terminologiebronnen
• AAT: Art & Architecture Thesaurus• ULAN: Union List of Artists Names • TGN: Thesaurus of Geographic Names • CONA: Cultural Object Name Authority
Allemaal thesauriBieden meestal voorkeurstermen voor afgebakende onderwerpsgebiedenDeze terminologiebronnen raken steeds meer met elkaar vervlochten
Gecontroleerde vocabulaires van Getty
RKDartists, biografische gegevens van meer dan 280.000 Nederlandse en buitenlandse kunstenaars
meertalig iconografisch classificatiesysteem• AAT-Ned ook RKD product?
Gecontroleerde vocabulaires van RKD
Onderwerpstrefwoorden /subject headings (LCSH)
Gecontroleerde trefwoordenlijsten / controlled list
Geautoriseerde termenlijsten /authority files(ULAN, RKDartists, AAT)
Taxonomieën (Bijv. Systeem Linnaeus)Thesauri (AAT, ULAN, TGN, CONA)
http://browser.aat-ned.nl/300265266
Diverse gecontroleerde vocabulaires
1
• Voor registratie en documentatie van collecties
2• Voor het publiceren van collectiegegevens
3
• Voor het terugvinden van informatie
4
• Als onderzoeksinstrument en naslagwerk
Thesaurus als instrument
Begripsverwarring
Trefwoord• Van Dale Online: , synoniem: steekwoord
Engels: headword, main entry, catchword, keyword
• Wikipedia: geeft als Engelse tegenhanger: index term, subject term, subject heading of descriptor
• Semi-equivalenten
Subject headings en descriptoren Mandarijnenteelt in Spanje
Subject headings; pre-coordinatief: “Mandarijnen; telen; Spanje”
Descriptoren thesaurus; post-coordinatief: mandarijnen + fruitkwekers +Spanje
Oude systeemWoordbeeld van de voorkeursterm dominantNiet-voorkeurstermen alleen ingang naar
voorkeursterm (USE-USE FOR relatie )
Nieuwe systeemHet concept (de definitie) staat centraal, de
Alternatieve termen hangen aan concept en zijn gelijkwaardig. (Descriptor- Alternate descriptor)
Polyhiërarchie: meerdere broader terms mogelijk.
Van term naar concept
Deel van Getty Vocabulaires sinds 1980 AAT: Onderwerp alle materiele cultuur 36.0000 generieke concepten,
255.000 termen Strikte redactie, termen zijn
gevalideerd (bronnen) De AAT is meertalig! Steeds internationaler qua
onderwerpen
Art & Architecture Thesaurus
De opbouw van de AAT
• De AAT is algemeen van opzet , niet contextueel.
• Alle concepten vinden een plaats in een van de 7 facetten.
• Objecten facet allereerst ingedeeld op vorm en functie.
• De hiërarchie meestal op basis van ‘geheel-deel’ of ‘soort- of vorm van’.
<onderdelen naar specifieke context><wapenonderdelen>
<onderdelen van blanke wapens>gevesten
• Contextuele indeling is wel mogelijk: zie bv.: Liturgische objecten
Objecten
Materialen
Actoren &
organismen
Abstracte begrippen
Stijlen en Perioden
Fysieke kenmerke
n
Activiteiten
Koperlegering, brons
beeldhouwers, musici
Kennis, satire
Aziatisch, middeleeuws
Groen, zuurvrij
schetsen, schilderen drukproeven
lijstenharnassen
De 7 facetten
sculpture
Objectnaam: brons (beeldhouwwerk) (300047333)Vervaardiger: Calamis(?)Beroep vervaardiger: beeldhouwer (300025181)Onderwerpen: man (300025928), naaktheid (300262617)Periode: Late Bronstijd (300019278), klassiek (Grieks) (300020093)Materiaal: brons (metaal) 300010957Toestand: gecorrodeerd (300054107)Vervaardigingstechniek: vormgieten (300053104)
Nationaal Archeologisch Museum van Athene (inv. nr. 15161)
Poseidon van Artemision
BekerschroevenAD: bekerschroefBT: edelsmeedwerk EN
zilverwerk
Vertaling: glass holder
Toegevoegd omdat:bekerschroeven zijn
pronkstukken die regelmatig op stillevens figureren.
http://browser.aat-ned.nl/900030890
Nederlandse kandidaat concepten
22
Schuttersstukken (militia Paintings) BT: Groepsportretten<schilderingen naar type onderwerp>
scope note: Een schuttersstuk of doelenstuk (van doelen: een plek waar (boog)schutters oefenden) is een geschilderd groepsportret van de leden van een schuttersgilde. Het genre werd uitsluitend in de Nederlanden beoefend in de 16e en 17e eeuw. Het bekendste schuttersstuk is van Rembrandt van Rijn, dat bekend staat als 'De Nachtwacht'.
Kandidaat concepten
Schuttersmaaltijd door Bartholomeus van der Helst
Bevatten minimaal
o Een descriptor (voorkeursterm)o Alternatieve descriptoren (niet-voorkeurstermen)o Een Broader term (plaats in de hiërarchie) o Scope note (definitie van het concept)o Bronnen
Voor opname in Getty AAT is nodig Vertaling voorkeursterm Vertaling scope note Engelstalige bronnen
Bestanddelen concepten AAT
* Facet: Objecten• Hierarchie:
gebruiksartikelen en uitrusting– Gidsterm:
<onspanningsmiddelen>» Concept:
poppenkastpoppenNT concept:
wajangpoppen
» RT schimmenspel
http://browser.aat-ned.nl/300211230
Structuur AAT
ProEnorme inhoud, tijdsbesparing, breed toepasbaar, eenduidige collectie ontsluiting, collectiegegevens beter uitwisselbaar, meertalig
Contrainstrument voor leken minder makkelijk door hiërarchie en richtlijnen, niet contextueel ingericht. Missende of onjuiste begrippen.Drempel: de eisen aan nieuwe concepten
Voordelen en kritiek
AAT via de Getty websitehttp://www.getty.edu/research/tools/vocabularies/aat/index.html
AAT-Ned browserhttp://browser.aat-ned.nl/Of:Web services
Hoe de AAT te gebruiken?
Verschillen tussen de browsers• Functionaliteit is vergelijkbaar• Presentatie en navigatie verschilt
Op dit moment (juni 2013)• AAT-Ned heeft niet alle Amerikaanse updates• AAT-Ned presenteert niet alle talen• AAT Getty heeft niet alle Nederlandse
updates• AAT Getty toont geen kandidaat-termenBinnenkort een synchronisatie!
Gebruiksniveaus AAT
Semantisch web
Internationaal
Nationaal
Eigen instelling
Bijzondere Collecties
DiMCoN, MusIP
Europeana
DBpedia
AAT is een waarden standaard voor meta-data
2013 Getty vocabularies worden Linked Open Data
AAT in SKOSxl onder OpenDatabase BY licentie
