radyolojİde kalİte kontrol ve kalİbrasyon İlkelerİ

Gürdoğan AYDINAHİ EVRAN ÜN. EĞ. AR. HAST. RADYOLOJİ

TÜMRAD-DER - TRKD

RADYOGRAFİK KALİTERadyografik kalite:

Bir radyografide, anatomik ve patolojik yapıların görülebilirlik düzeyi.

İncelemek istediğimiz normal ya da patolojik yapıları ne kadar iyi görebiliyorsak radyografik kalite o denli yüksektir.

RADYOGRAFİK KAİLTEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER HASTA :

Kalınlık Yoğunluk Hareket

•X- IŞIN TÜPÜ VE JENERATÖRÜ:

•KVp, mA•Zaman•Odak nokta boyutu•Dalga şekli

• FİLM-GÖRÜNTÜLEYİCİ:•Tipi•Hızı •Rezolüsyonu•Işık salınım özelliği •IŞIN DEMETİNİN

GEOMETRİSİ:•FFM•Obje-film mesafesi•Obje-fokus mesafesi•Objenin duruşu•Kolimasyon

•BANYO-BASKI:•Banyo ısısı•Banyo süresi•Solüsyon kontrastı•Baskı dansitesi

•SAÇILMA:•Grid oranı•Grid ayarı

TEKNİSYEN TEKNİKER

GÖRÜNTÜ KALİTESİIŞIN DEMETİNİN YAPISI:

Işınların dalga boyuIşın demetinin yoğunluğu

X-Işını Nasıl Oluşuyor?

GÖRÜNTÜ KALİTESİIşınların

dalga boyu (KVp) etkisi

GÖRÜNTÜ KALİTESİ

60 kV - 50 mAs 70 kV - 50 mAs 80 kV - 50 mAs

Işınların dalga boyu (KVp) etkisi

GÖRÜNTÜ KALİTESİIşın demetinin

yoğunluğu (mAs) etkisi

GÖRÜNTÜ KALİTESİIşın demetinin yoğunluğu (mAs)

etkisi70 kV - 25 mAs 70 kV - 50 mAs 70 kV - 80 mAs

GÖRÜNTÜ KALİTESİOPTİMUM GÖRÜNTÜ

70 kV - 50 mAs

GÖRÜNTÜ KALİTESİIŞIN GEOMETRİSİ:

Işın kaynağının büyüklüğü

KÜÇÜK FOKAL SPOT

ORTA FOKAL SPOT

BÜYÜK FOKAL SPOT

Küçük foküs

Büyük foküs

GÖRÜNTÜ KALİTESİIŞIN GEOMETRİSİ:

Obje - foküs mesafesi Ters kare kanunu

GÖRÜNTÜ KALİTESİIŞIN GEOMETRİSİ:

Film - Foküs Mesafesi

GÖRÜNTÜ KALİTESİIŞIN GEOMETRİSİ:

Obje – Film Mesafesi

GÖRÜNTÜ KALİTESİIŞIN GEOMETRİSİ:

Objenin ışın kaynağı yada filme göre duruşu

X-IŞINI

DİSTORSİYON : OBJENİN GÖRÜNTÜSÜNÜN ORJİNALİNDEN FARKLI OLARAK YANSIMASIDIR

GÖRÜNTÜ KALİTESİKOLİMASYON

•Gereksiz ışınlamalar önlenir •Görüntü kalitesi artar•Saçılma azalır

GÖRÜNTÜ KALİTESİSAÇILMA

Sekonder ışınların filme ulaşması hâlinde, filmde sis düzeyi artmakta ve radyografik kalite düşmektedir.

Primer ışınlar çarptıkları her katı cisimden sekonder ışın yayımına neden olur. Ancak; radyodiyognostikte en büyük sekonder ışın kaynağı hastanın kendisidir.

GÖRÜNTÜ KALİTESİSAÇILMA

Işınlanan alan boyutu ile saçılan ışınların artması

GÖRÜNTÜ KALİTESİSAÇILMA

Doku kalınlığı ile saçılan ışınların artması

GÖRÜNTÜ KALİTESİSAÇILMA

Yüksek kVp ile saçılan ışınların artması

TÜM RADYOGRAFİK ÇALIŞMALARDA DÜŞÜK kVp SAÇILMAYI EN AZA İNDİREREK GÖRÜNTÜ KALİTESİNİ ARTTIRIR. ANCAK mAs ARTACAĞINDAN ABSORBSİYON ARTAR VE ALINAN DOZ ARTAR. (Dengeli doz)

GÖRÜNTÜ KALİTESİSAÇILMA

Grid saçılan radyasyonun filme ulaşmasına engel olur

Grid

Film

GÖRÜNTÜ KALİTESİGRİD ORANLARI

Artan grid oranı ile saçılan fotonlar daha fazla durdurulur . Ancak durdurulan primer foton sayısı nedeni ile hasta dozu arttırılır.

Grid A ve B 'de aynı sayıda kurşun şerit varGrid B ve C 'de şeritler arasındaki mesafe aynı

A B

C

GÖRÜNTÜ KALİTESİFİLM- GÖRÜNTÜLEYİCİ:

Tipi Tek yüzeyli- Çift yüzeyli

Hızı Hızlı -Yavaş

Rezolüsyonu Uzaysal rezolüsyon Kontrast Rezolüsyonı

Işık Salınım özelliği (yapısı) Ranfansatör Dedektör

Scı – gos - ccd

GÖRÜNTÜ KALİTESİBANYO – BASKI

Banyo ısısıBanyo süresiSolüsyon kontrastıBaskı dansitesi

GÖRÜNTÜ KALİTESİHASTA:

Kalınlık YoğunlukHareketHeel etkisi

+ -

RADYOGRAFİDE KALİTE KONTROL TESTLERİRADYOGRAFİK X-IŞINI SİSTEMLERİ

TESTLERİ:Işınlamanın Tekrarlanabilme ve Doğrusallığı TestiTüp Çıkışı ve Kararlılığı TestiFiltrasyon ve Yarı Değer Kalınlığı TestiIşınlama Zamanının ÖlçülmesikVp TestiX-Işını Alanı Uygunluk ve Diklik testiOdak Nokta Boyu ve Ayırma Gücü ÖlçümleriSızıntı Radyasyon Ölçümü TestiOtomatik Işınlama KontrolüGrid Ayar Ölçümü

RADYOGRAFİDE KALİTE KONTROL TESTLERİKARANLIK ODA TESTLERİ:

Güçlendirici Ekran ve Kast TestleriFilm Banyo işlemiKaranlık Oda Testleri

RADYOGRAFİDE KALİTE KONTROL TESTLERİIşınlamanın Tekrarlanabilme ve Doğrusallığı TestiAmaç:

Aynı mesafe ve kVp değerinde aynı mAs değerini veren farklı mA ve Işınlama süresi kombinasyonlarında ışınlamaların karşılaştırılarak, tekrarlanma doğruluğunun iyon odası ile ölçülmesi.

mAs mA sn X1

(Gy)X2

(Gy)X3

(Gy)X Ort.

40 100 0,4 1401 1401 1402 1401,3

40 250 0,16 1388 1390 1389 1389

40 400 0,1 1393 1397 1398 1396

tekrarlanabilirlilik

doğrusallıkGenel Kriter: Tekrarlanabilirlik +%5, Doğrusallık +%10sınırları içerisinde olmalı.

RADYOGRAFİDE KALİTE KONTROL TESTLERİTüp Çıkışı ve Kararlılığı Testi Amaç: Bir X-ışını sisteminin çıkışının kararlılığı ve ışınlama

şartları ile değişimini belirlemek. Tüp Çıkışı Karalılığını belirlemek için aynı ışınlama

faktörlerinde (80 kVp, 200mA, 0,2sn) art arda 10 kez ışınlama yapılır. Her şutlamada okunan doz değeri kaydedilir. 10 şutlamanın ortalaması alınır. Ortalamadan sapma değeri bulunur.

Genel Kabul: Sapma değeri +%10’u geçmemelidir. Tüp çıkışının kVp , mA ve ışınlama zamanına bağlı olarak

değişimi de ayrı ayrı ölçülmelidir.

RADYOGRAFİDE KALİTE KONTROL TESTLERİFilitrasyon ve Yarı Değer Kalınlığı TestiAmaç: Belirli bir kVp’de yarı değer kalınlığını

ölçerek toplam filtrasyonu belirlemek.Kabul sınırları: 80kVp ve 100 cm odak-dedektör

mesafesinde toplam HVL filitrasyon değeri 2,5 – 3,5 mm Al aralığında olmalıdır.

RADYOGRAFİDE KALİTE KONTROL TESTLERİIşınlama Zamanının ÖlçülmesiSeçilen ışınlama zamanı ile ölçülen ışınlama

zamanının Elektronik X-Işını Zaman Ölçeri ile test edilmesi.

80 kVp’sabit mA değerinde, farklı ışınlama sürelerinde ölçümler alınır. Her değer 3 kez tekrarlanarak ortalaması alınır.

Doğruluk= (tort. - ti )/ti ti= jeneratörden seçilen zaman değeri.

Kabul sınırları: Sapma değeri 10 msn’den büyük ışınlama zamanı için +%5, 10msn’den küçük ışınlama zamanı için +%10 içerisinde olmalıdır.

RADYOGRAFİDE KALİTE KONTROL TESTLERİkVp TestiAmaç: kVp değerinin tekrarlanabilirliğinin

elektronik kVp ölçer ile ölçülmesi.40mAs ve 200mA’de farklı kVp değerleri için 3

kez tekrar eden ölçümler alınır. Ayarlanan kVp ile Ölçülen ortalama kVp değerleri farkı kaydedilir.

Kabul Sınırları: Ölçülen kVp’nin, ayarlanan kVp ‘den sapma miktarı maksimim +%10 olmalıdır.

RADYOGRAFİDE KALİTE KONTROL TESTLERİ

X-Işını Alanı Uygunluk ve Diklik testiAmaç: X-Işını ve kolimatör ışık

alanlarının birbiri ile uyumu ile merkezi ışının masaya dikliğinin ölçülmesi.

Kabul Sınırları: Her bir kenardaki ışık alanının X-Işını alanından sapması, odak film mesafesinin %3’ünden küçük olmalıdır.

Demet dikliği: X-Işını demetinin merkezi ekseni ile film düzlemi arasındaki açı 90 derece olmalıdır. Sapma bu açıdan maksimum 1,5 derece olmalıdır.

RADYOGRAFİDE KALİTE KONTROL TESTLERİSızıntı Radyasyon Ölçümü Testi

Amaç: Maksimum ışınlama şartlarında kolimatör tamamen kapalıyken tüpün etrafında sızıntı radyasyon olup olmadığını, varsa şiddetini ölçmek.

Kolimatör tamamen kapalıyken, tüpün etrafına birkaç kaset tutturulur. Maksimum kVp ve yüksek mA değerinde birkaç şutlama yapılır. Filmler banyo edilerek kaçak olup olmadığına bakılır. Kaçak varsa olan tarafın 1 m uzağına iyon odası konularak doz hızı ölçülür.

Kabul Sınırları: sızıntı radyasyon değeri 1 mGy/saat değerini geçmemelidir.

RADYOGRAFİDE KALİTE KONTROL TESTLERİKARANLIK ODA TESTLERİ:

Güçlendirici Ekran ve Kast Testleri Ekran-film temas testi Ekran hızlarının homojenitesi

Film Banyo işlemi Banyo ısısı - süresi Banyo konsantrasyonu

Karanlık Oda Testleri Karanlık oda ışık kaçağı testi

RADYOGRAFİDE KALİTE KONTROL TESTLERİKARANLIK ODA TESTLERİ:

Densitometri Sensitometri

SONUÇYapılan her test ve kalibrasyon, tetkikin en az

hata ile yapılmasını, optimum görüntü kalitesini ve minimum hasta dozunun elde edilmesini sağlar.

KAYNAKLARProf.Dr Doğan BOR, Doç Dr. Turan OLĞAR,

Ankara Nükleer Bilimler Enstitüsü, Radyasyon Güvenliği Kursu Ders Notları, Ankara 2009.

Prof.Dr Tamer KAYA, Temel Radyoloji Tekniği, Nobel.

TAEK, Tanısal Radyolojide Radyasyondan Korunma Kurs Kitabı, Ankara 2009.

Ahmet Kumaş, Film Banyo ve Baskı Teknikleri, Ankara,

TEŞEKKÜRLER