protokoll per koordinim dhe komunikim

PROTOKOLL PËR KOORDINIM

DHE

KOM

UNIK

IM

Q E N D R A P Ë R P Ë R K R A H J E N Ë L EHTËS IMIN E K ONTESTEVE NDËRETNIKE

ПРО Т О КО Л З А К О О РД И Н А ЦИЈА И К ОМУНИКАЦИЈА ЦЕНТАР ЗА ПОДДРШКА НА ОЛЕ

СНУВ

АЊЕ Н

А МЕЃУ

ЕТНИЧКИ СПОРОВИ

1

HYRJE1

NXËNËSIT MAQEDONAS BOJKOTOJNË MËSIMIN NË

GJIMNAZIN E TETOVËS

TENSIONE NDËRETNIKE NE

FSHATIN PESHTALEVË

NDËRRIMET ETNIKE DO TI NDALIN RRAHJET NË STRUGË

BOJKOT NDËRETNIK I

MËSIMIT

VAZHDON PËRHAPJA E URREJTJES NDËRETNIKE

NËPËR STADIUME

ЕТНИЧКИТЕ СМЕНИ ЌЕ ГИ СОПРАТ ТЕПАЧКИТЕ ВО СТРУГА

NË KALISHTË POLICIA PAMUNDËSOI INCIDENT NDËRETNIK

Zgjidhja e konflikteve/kontesteve paraqet pjesë të orvatjeve të njerëzve për t’iu shmangur dhunës. Llojllojshmëria e mënyrave të zgjidhjes së një kontesti karakteristik për një mjedis kulturorë është e lidhur me vlerat elementare të bashkësisë dhe gatishmërisë që ato të zbatohen në praktik.

Shtetet të cilat paraqiten si shumë e bashkësive të ndryshme etnike (si Republika e Maqedonisë), më rrënjë të ndryshme kulturore dhe religjione të ndryshme, ballafaqohen më një sfidë të veçantë në zgjidhjen e kontesteve dhe menaxhimin e konflikteve. Në këto vende duhet t’i kushtohet rëndësi e veçantë konflikteve/kontesteve në të cilat janë të kyçur anëtarë të bashkësive të ndryshme etnike, kulturore, religjioze dhe të cilat shumë lehtë, nëse nuk zgjidhen me kohë, mund të kalojnë në konflikte/konteste ndëretnike.

E përkrahur nga Programi i përbashkët të Kombeve të Bashkuara “Përmirësimi i dialogut ndëretnik dhe bashkëpunimi ndërmjet komuniteteve”, me mbështetje financiare nga Qeveria e Spanjës nëpërmjet të Fondit për arritjen e objektivave të mijëvjeçarit (MDG - F).

2

LIDHJA E EKSPERTËVE DHE BASHKËSIVE JOFORMALE KRIJIMI I LIDHJEVE ME STRUKTURAT FORMALE

SHFRYTËZ

IMI I HA

PËSIRË

S JOF

ORMA

LE NË

SHOQËRIА

VEPRIM I PËRBASHKËT PROMOVIMI I MEDIJACIONIT SI MËNYRË PËR ZGJIDHJE TË

KONT

ESTEVE

TË PROVOJMË DIÇKA TJETËR

MARR

ËVESH

JE POLI

TIKE

POLIC

I

NDAR

JE

NDALE

SA

Kontestet/konfliktet mes bashkësive mund të shkaktojnë mosbesim, frikë e madje edhe urrejtje. Të lëna ashtu në vete mund të eskalojnë dhe të shndërrohen në tronditje shoqërore dhe si varianti më i keq, në konflikte të drejtpërdrejta të dhunshme.

Parandalimi i konflikteve/kontesteve, reagimi i

shpejtë, menaxhimi i tyre dhe veprimi pas shpërthimit

të konfliktit apo pas një kontesti të caktuar

kërkon një qasje shumë të ndërlikuar të faktorëve të ndryshëm në bashkësinë

(formale-institucionale apo joformale).

KONFLIKTET PËRFUNDOJNË ME

2

3

BNJVL...

Organet e nivelit

qendror

Shoqëria civile

Media

Bashkia

Paraqitja e organizuar dhe e koordinuar, mbështetja e ndërsjellë dhe përdorimi përkatës i ndihmës profesionale në situata të caktuara, paraqesin mënyra të dëshiruara të veprimit në raste të këtilla. Nëse konfliktet/kontestet menaxhohen në mënyrë përkatëse, ato jo vetëm që nuk do të shkaktojnë eskalim të armiqësisë dhe të prodhojnë dhunë, por mund të jenë proces i pastrimit dhe lirimit përmes të cilit mund të pastrohen një varg mosmarrëveshjes dhe informacionesh të gabuara. Në këtë mënyrë mund të bëhen mundësi për ndryshim dhe krijim të respektit, mirëkuptimit dhe pajtimit.

Qasja e ndërlikuar nënkupton zbatimin e së drejtës bashkëpunuese në të cilën profesionistët bashkëpunojnë me përfaqësuesit e disa ideve të caktuara dhe me mbështetës në bashkësinë.

3

4

Protokoll

Baza e të dhënave

Trupi koordinues

Informacione

PËR TA ARRITUR KËTËQendër për mbështetje të lehtësimit

të kontesteve ndëretnike

Rrjete të lehtësuesve / mbështetës

të lehtësimit

Nëse e shikojmë bashkësinë si sistem, mund të fitohet perspektivë më e mirë për atë se cilat lloje të intervenimeve janë përkatëse.

Formimi i zyrës/qendrës për mbështetje të lehtësimit të kontesteve ndëretnike paraqet bazën e veprimit të këtillë. Kjo qendër do të bashkëpunojë me grupe për mbështetje (rrjeta të lehtësuesve) të cilat formohen në nivel lokal nga institucione dhe individë që mund të kontribuojnë për zgjidhjen kontruktive të kontesteve. Anëtarët e grupeve për mbështetje janë të përbëra nga institucionet,

organizatat dhe individët që janë të gatshëm, kanë kapacitet dhe posedojnë shkathtësi për të marrë pjesë në proceset e zgjidhjes së kontesteve apo t’i mbështesin këto procese.

Në sistemin e zgjidhjes së kontesteve ndëretnike vend kryesor ka vetëqeverisja lokale. Rreth saj ndërtohet rrjeti i organizatave shtetërore dhe joqeveritare dhe individë të cilët bëhen pjesë e zgjidhjes së konflikteve. Komuna paraqet lidhjen mes qytetarëve dhe institucioneve që veprojnë në nivel lokal dhe qendror.

4

5

PSE PROTOKOLL?

2 Protokolli duhet të ndihmojë në identifikimin e mënyrave dhe mekanizmave që u rrinë në dispozicion palëve të interesuara për zgjidhjen e kontesteve që kanë dimension ndëretnik. Protokolli duhet të mundësojë që të identifikohen institucionet dhe strukturat që mund të paraqiten si mbështetës në procesin e zgjidhjes së kontesteve dhe procedurat/hapat që duhet të ndërmerren me qëllim të zgjidhjes së kontesteve.

SI TË NJOHIM? ÇFARË TË BËJMË? KUJT T’I DREJTOHEMI?

5

6

3LLOJE TË

KONTESTEVE DHE KONFLIKTEVE

Varësisht nga ajo se cilat janë palët në kontestin/konfliktin mund të bëhet dallimi mes konflikteve interpersonale, intergrupore dhe intragrupore. Konfliktet.kontestet interpersonale ndodhin mes individëve (për shembull, mes dy personave, dz fqinjëve, mes dy bashkëshortëve, mes dy kolegëve, etj.), ndërsa ato intergrupore mes grupeve (si për shembull, mes arsimtarëve dhe nxënësve, mes partive politike, mes grupeve të tifozëve, etj.). Konfliktet/kontestet intragrupore zhvillohen ndërmjet pjesëtarëve të grupeve formale dhe sipas rregullës, i përfshijnë apo reflektohen në të gjithë pjesëtarët e grupit. Konflikte/konteste të tilla ndodhin në kuadër të familjeve, të ekipeve sportive, të organizatave punuese, etj.

Varësisht nga ajo se në çfarë konteksti zhvillohen, kontestet/konfliktet mund të jenë në familje, në organizatë punuese, në arsim, në bashkësinë, etj, por mund të jeni edhe të karakterit ndërnacional.

Në disa konflikte/konteste interpersonale apo intragrupore që zhvillohen në kontekste të ndryshme, palët kundërshtuese mund të jenë pjesëtarë të grupeve të ndryshme ndëretnike. Nëse në kontekstin më të gjerë shoqëror, në mesin e grupeve, pjesëtarët e të cilit janë palë kundërshtuese, ekziston tension, shumë shpesh ndodhë që konfliktet/kontestet e tilla të shndërrohen në ndëretnike. (Mos)Zgjidhja e prolonguar e problemit që e ka inicuar kontestin/konfliktin mund ta ngrisë kontestin/konfliktin në nivel intergrupor si rezultat i përfshirjes së pjesëtarëve plotësues të grupeve ndëretnike si pjesë e palëve të konforntuara. Kështu për shembull, në kontestin/konfliktin në një shkollë dygjuhëshe rreth asaj se cila klasë e para do ta shfrytëzojë sallën e fizkullturës, nëse njëra klasë është më gjuhë mësimore maqedonishte, ndërsa tjetra me gjuhë mësimore shqipe, në vend se kontesti/konflikti të trajtohet si problem i shkaktuar nga resurset e kufizuara, mund të shndërrohet në interndëretnik, në fokusin e të cilit do të jetë problem i asaj se cili grup etnik duhet të ketë prioritet.

1

2

3

6

7

Kontestet/konfliktet ndëretnike janë intergrupore – palët kundërshtuese janë grupe me identitet të ndryshëm ndëretnik, në mesin e të cilëve ekzsitojnë dallime në interest/nevojat që janë rezultat i përkatësisë etnike. I tillë, për shembull mund të jetë konflikti/kontesti mes arsimtarëve maqedonas dhe arsimtarëve shqiptarë rreth asaj se në cilën gjuhë do të udhëhiqen këshillat e arsimtarëve në shkollë.

Ndonjëherë kontestet/konfliktet mes pjesëtarëve të grupeve të ndryshme etnike mund të ndërlidhen me nevoja/interesa që nuk kanë të bëjnë me përkatësinë etnike, mirëpo vetë kontesti/konflikti perceptohet nga ata vetë apo nga mjedisi si ndëretnik.

4 5

7

8

ÇKA ËSHTË QËNDRA PËR MBËSHTETJE

TË LEHTËSIMIT TË KONTESTEVE

NDËRETNIKE?4

ÇKA ËSHTË QËNDRA PËR MBËSHTETJE

TË LEHTËSIMIT TË KONTESTEVE

NDËRETNIKE?

Qendra për mbështetje të lehtësimit të kontesteve ndëretnike (më tutje në tekstin – QMLKN) është

njësi punuese në kuadër të Institutit për hulumtime sociologjike dhe politike-

juridike që duhet t’u ndihmojë bashkësive në

lehtësimin e kontesteve dhe zgjidhjen e konflikteve.

NDIHM

Ë DIRE

KTE

PJESËMARRJE NË LEHTËSIMIN

KONSULTIME

BAZA E TË DHËNAVE

MBËSHTETJA E VAZHDUESHME E RRJETAVE TË LEHTËSUESVE

INTERNT MBËSHTETJE

MONITORIM TË LEHTËSIMIT

KOMUNIKIM ME MEDIA

KOMUNIKIM ME PJESËMARRËS TË MUNDSHËM NË LEHTËSIMIN

NDIHM

Ë IND

IREKT

E:

Çfarë ndihme mund të ofrojë QMLKN

8

9

ÇKA ËSHTË QËNDRA PËR MBËSHTETJE

TË LEHTËSIMIT TË KONTESTEVE

NDËRETNIKE?

NDIHMË INDIREKTE:

Pjesëmarrje në lehtësimin– përfshirje direkte të ekspertëve nga QMLKN në procesin e lehtësimit;

Monitorim të lehtësimit–pranisë së arsimtarëve nga QMLKN me qëllim të garantimit të objektivitetit dhe paanshmërisë në lehtësimin;

Komunikim me media – dhënie të mendimit profesional të mediave lidhur me një kontest apo konflikt të caktuar.

Komunikim me pjesëmarrës të mundshëm në lehtësimin – vendosje të lidhjes mes palëve të interesuara dhe organizata dhe institucione të nivelit lokal dhe qendror.

NDIHMË DIREKTE:

Konsultime – dhënia e mendimit dhe udhëzimeve të palëve të interesuara lidhur me proceset e lehtësimit dhe zgjidhjes së konflikteve në raste konkrete;

Baza e të dhënave – formimi dhe mirëmbajtja e bazës së të dhënave për organizata dhe individë të cilët janë pjesë e rrjetit të lehtësuesve, të mediatorëve dhe gazetarëve, të cilat kanë kaluar një stërvitje përkatëse dhe të institucioneve dhe organizatave që mund të shfrytëzohen në procesin e lehtësimit.

Mbështetja e vazhdueshme e rrjetave të lehtësuesve – sigurim të edukimit të vazhdueshëm, konsultime, material të nevojshme dhe kontakte;

Internt mbështetje – formim dhe mirëmbajtje të faqes së internetit në të cilën do të jenë të arritshme informacione lidhur me rrjetat e lehtësuesve, mediatorëve, organizatave dhe institucioneve lokale dhe qendrore, si dhe publikime dhe dokumente të ndërlidhura me procesin e lehtësimit.

1

1

2

2

3

3

4

49

10

5PROCEDURA1 - KANALE

KOORDINUESE DHE KOMUNIKUESE NË

RAST TË KONTESTEVE NDËRETNIKE

1 Shiko Shtojca 2 – parametra të përgjithshëm të procedurave

Identifikim i kontestit me

dimension etnik

Subjekte të prekura

Piramida hiearkike e involvimit

në vetë strukturën

Lehtësues të mundshëm

nga bashkësia

Prezantim në opinion

(informim dhe raportim)

Ndihma profesionale-

medijatorët

Piramida hierarkike e

involvimit në bashkësinë më

të gjerë

Rreth më e gjerë i

lehtësuesve (niveli

kombëtar)

Qendër për mbështetje

të lehtësimit të kontesteve

ndëretnike

10

11

Kur ka kontest ndëretnik? Si të njohim një kontest ndëretnik?Kur objekt i kontestit është një çështje e cila prekë së paku dy etnikume (për shembull, përdorim të gjuhës, përdorim të simboleve të bashkësive ndëretnike, zbatim të dispozitave për përfaqësim të drejtë, ...)

Kur palë në kontestin janë njerëz të përkatësisë së ndryshme etnike (për shembull, kontest ndërmjet nxënësve të përkatësisë së ndryshme etnike/gjuhësore)

Kornizën themelore, në të cilën duhet të zhvillohet procesi i lehtësimit, e përbëjnë pesë parime themelore.

Çfarë të bëhet?

Zgjidhje në nivel

më të ulët

Zgjid

hje

ndër

mje

t

pjes

ëmar

rësv

e të

dre

jtpër

drej

të

Përf

shirj

e e

përh

ersh

me

e pj

esëm

arrë

sve

dire

ktZg

jidhj

e kr

eativ

e dh

e

cilës

ore

të k

onte

stit

Ndërtimi i l

idhjeve

11

12

Kontestet më së miri zgjidhen në nivelin në të cilin janë krijuar për shkak se kjo do të thotë mundësi që të zgjidhet problemi (burimi) i vërtetë i kontestit dhe të gjenden zgjidhje që u ndihmojnë pjesëmarrësve të drejtpërdrejtë në kontekstin. Zgjidhja e kontesteve duhet të ngritet në nivel më të lartë tek atëherë kur janë shfrytëzuar mundësitë për zgjidhjen e tyre në këtë nivel.

Zgjidhja e kontestit duhet të ndodhë ndërmjet atyre që janë drejtpërdrejt të përfshirë në problemin. Vetëm kështu mund të jemi të sigurtë se e adresojmë problemin e vërtetë rreth të cilit është krijuar kontesti dhe se zgjidhja do të ketë efekt të drejtpërdrejtë në bashkësinë.

Ngritja e zgjidhjes së kontestit në nivel më të lartë nuk do të thotë se ata të cilët fillimisht janë të involvuar në kontestin ta evitojnë përgjegjësinë për problemin dhe zgjidhjen e tij, gjegjësisht të jenë të izoluar nga gjetja e zgjidhjes.

Zgjidhje kreative dhe bashkëpunuese nënkuptojnë shfrytëzimin e të gjitha veglave që na qëndrojnë në dispozicion, e të cilat nuk janë të ndaluara me ligj. Kreativiteti nuk guxon ta komprimitojë cilësinë e mbështetjes që individëve ua japin përfaqësuesit e bashkësisë.

Zgjidhja e kontesteve duhet të jetë e orientuar drejt ndërtimit të lidhjeve, respektit dhe besimit. Zgjidhja e cila mbështetet në ndarje, izolim apo ekskluzion, zakonisht nuk sjellë dobi afatgjate për bashkësinë dhe i riprodhon kushtet në të cilat është krijuar kontesti/konflikti origjinal.

1

2

3

4

5

Ndi

hmë

prof

esio

nale

Stru

ktur

a po

litik

e

Rrje

ti i l

ehtë

sues

ve /

Qen

dër p

ër m

bësh

tetje

të

leht

ësim

it të

kon

test

eve/

konfl

ikte

ve n

dëre

tnik

e

Zgjid

hje

jofo

rmal

e de

ri në

niv

elin

më

të la

rtë

udhë

heqë

s në

orga

niza

tën/

inst

ituci

onin

SHKALLËT E VEPRIMIT:

12

13

Në procesin e zgjidhjes së kontesteve në bashësinë në dispozicion qëndrojnë disa organe, institucione dhe individë. Çdo kontest paraqet problem ekskluziv i cili kërkon involvim në struktura të ndryshme varësisht nga ajo se kush është përfshirë në kontestin, ku është krijuar kontesti, për çka është kontesti, në cilin nivel të strukturës së bashkësisë.

1. NIVELI I PARË I ZGJIDHJES SË KONTESTIT Shkalla e parë e veprimit është joformale dhe përfshinë të gjitha strukturat e bashkësisë/organizatës/institucionit në të cilin është krijuar kontesti e deri te nivelin më i lartë udhëheqës i asaj bashkësie/organizate/institucioni. Për shembull, nëse kontesti është shkaktur në kuadër të një shkolle, kjo nënkupton involvimin e nxënësve, arsimtarëve, shërbimin profesional, administratën (në krye me drejtorin), prindërit dhe këshillin e shkollës.

Është e pëlqyeshme që në nivel të çdo organizate paraprakisht të përpilohet plan për veprim në rast të kontestit/konfliktit. Niveli i parë i zgjidhjes së konfliktit duhet t’i përfshijë drejtpërdrejt palët e interesuara dhe faktorit të parë përgjegjës organizativ.

2. NIVELI I DYTË I ZGJIDHJES SË KONTESTIT Informacioni për kontestin/konfliktin mund të përcillet deri te Qendra për mbështetje të lehtësimit të kontesteve ndëretnike me qëllim të alertimit të hershëm dhe ngritjes së sistemit të gatishmërisë. Në çdo moment të lehtësimit të kontestit mund të kërkohet ndihmë/

mbështetje nga rrjeti i lehtësuesve i cili është formuar në kuadër të komunës nga Qendra për mbështetje të lehtësimit të kontesteve ndëretnike dhe nga përfaqësuesit e bashkësisë më të gjerë (kryetar i bashkësisë lokale, këshilltarë të komunës, kryetar komune,...).

Kur kontesti nuk mund të zgjidhet në nivelin e krijimit të tij (shkollë, bashkësi lokale, njësi punuese) kërkohet mbështetje nga bashkësia dhe nga rrjeti i lehtësuesve të ndërtuar në nivel të çdo komune. Përfshirja e përfaqësuesve të caktuar nga rrjeti i lehtësuesve varet nga lënda dhe nga palët e involvuara. Nëse nuk arrihet zgjidhje të kontestit me përfshirjen e partnerëve përkatës nga rrjeti kalohet në nivelin e ardhshëm.

3. NIVELI I TRETË I ZGJIDHJES SË KONTESTIT Nëse veprimi joformal nuk jep rezultat mund të kërkohet ndihmë prej profesionistëve – mediatorëve. Në këtë nivel është mirë të përfshihen mediatorë profesionistë nga lista për mbështetjen e çdo komune. Me mediatorët vendoset marrëveshje për ndërmjetësim dhe të dyja palët janë të pajtimit që ta pranojnë ndërmjetësimi. Në kushte të kontestit ndëretnik më e mirë është pjesëmarrja e dy mediatorëve përfaqësues të secilës nga bashkësitë e involvuara ndëretnike. Aspekt posaçërisht të rëndësishëm paraqet dimensioni gjinor dhe nevoja për involvimin e grav mediatore apo përfaqësuesve të grupeve për mbështetje. Nëse kontesti nuk mund të zgjidhet me ndërmjetësim profesional ai ngritet në nivel më të lartë dhe fiton trajtim nacional.

14

4. NIVELI I KATËRT I ZGJIDHJES SË KONTESTIT Kur bëhet fjalë për konteste ndëretnike, në këtë nivel në procesin involvohen subjektet politike në nivel nacional, ministri përkatëse, parlamentarë në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë, Presidenti i shtetit, mund të japin një input në zgjidhjen e kontestit, gjegjësisht, të kërkohen zgjidhje të përgjithshme që mund të zbatohen edhe në situatën konkrete. Në këtë proces do të grumbullohen të gjitha informacionet relevante për kontekstin në të cilin është krijuar kontesti/konflikti dhe do të identifikohen situatat eventuale të ngjashme në komuna apo rajone tjera. Merren qëndrime që mund të kenë rëndësi më të gjerë dhe eventualisht inicohen ndryshime ligjore.

14

15

SUBJEKTE SPECIFIKE NË LEHTËSIMIN2

62 Shiko Shtojca10 – skemë për anticipimin e reagimit të subjekteve të caktuara në procesin e lehtësimit

6.1 VETËQEVERISJA LOKALE Vetëqeverisja lokal paraqet shkallën e parë në zgjidhjen institucionale të kontesteve dhe shkallën e parë të mbështetjes që mund ta japë bashkësia në këtë proces.

Vetëqeverisja lokale paraqet nivelin e dëshiruar për lehtësimin e kontesteve/konflikteve dhe nuk guxon të jetë e anashkaluar në procesin e lehtësimit.

Elemente thelbësore të veprimit:

1. Sigurim të informacioneve dhe/ose informacioneve të provuara (nga institucionet kompetente);

2. Sigurim të informacioneve të sakta (informacione nga dëshmitarë, pjesëmarrës...);

3. Kontakt me palët në konfliktin dhe sigurim të komunikimit të mëtejshëm permanent;

4. Informacione për involvim të mundshëm të individëve nga organet e vetëqeverisjes lokale në konfliktin dhe neutralizimin e tyre në procesin e zgjidhjes;

5. Thirrje dhe informim të organeve kompetente;

6. Vlerësim të asaj nëse për zvogëlimin e reagimeve të mundshme te opinioni është më mirë miratimi i vendimit formal apo vetëm përgjigje për veprim në terren;

7. Vlerësim i shkallës së informimit dhe involvimit të opinionit;

8. Zgjedhje e institucioneve nga të cilat do të kërkohet bashkëpunim (arsimore, joqeveritare, mediatike, gjyqësore, etj.). Mënyrë precize dhe përgjegjëse e bashkpunimit;

9. Krijimi i kumtesës për opinion;

Epërsitë e involvimit të njësive të vetëqeverisje lokale në

ndërmjetësimin:

Interesim për zgjidhjen e konfliktit;

Qasje deri te informatat;

Përbërje etnikisht e përzier e trupave që marrin vendime;

Kapacitete (financiare, hapësinore, resurse njerëzore,

lidhje me institucionet nacionale).

16

10. Aktivitete plotësuese të cilat do ta qetësonin tensionin e mundshëm në opinion (hapje të debateve, tryezave të rrumbullakëta, ...);

11. Ruajtjen e lehtësimit të kontestit/konfliktit në nivel lokal derisa ekzistojnë kushte që të zgjidhet në këtë nivel.

16

Bashkësia lokale mund të paraqitet në disa role:

1. të jetë pjesë e kontestit dhe palës së interesuar (për shembull, kontest ndërmjet dy apo më shumë komunave);

2. të sigurojë kushte dhe vend të zgjidhjes së kontestit (shfrytëzim të të gjitha kapaciteteve në dispozicion të komunës në funksion të krijimit të kushteve të volitshme për përballje me kontestin);

3. të paraqitet në rolin e mediatorit apo arbitrit neutral (Kryetari i Këshillit të Komunës, Kryetari i Komunës apo ndonjë përfaqësues tjetër i komunës paraqiten në rolin e lehtësuesve të kontestit);

4. të jetë mbështetës i procesit të zgjidhjes së kontestit (me dhënien e informacioneve të nevojshme, konsultimeve, mbështetje e shprehur publikisht, krijim të kushteve të volitshme...). Në rastet kur është përcaktuar nevoja e ndërmjetësimit profesional, komuna mund të sigurojë mbështetje financiare për realizimin e këtij ndërmjetësimi.

5. Të përdoret si kanal drejt ndërmjetësimit më të lartë – ndërmjetësim nacional (kontakte me BNJVL-në, sigurim të komunikimit me parlamentarë të zgjedhur nga komuna apo rajoni konkret, me ministri dhe trupa përkatës parlamentar).

17

Me qëllim të pozicionit të mediave në procesin e lehtësimit të zgjidhjes së kontesteve nevojitet vendosje dhe respektim i disa parimeve të caktuara.

1. Sigurim të informacioneve të sakta (informacione nga burime të sigurta, dëshmitarë, pjesëmarrës...);

2. Sigurim të informacioneve zyrtare (nga institucionet kompetente);

3. Vlerësim i informacioneve (krahasim të informacioneve zytrtare me ato në terren);

4. Analiza dhe selektim të informacioneve të cilat do të prezantohen (vlerësim i asaj që është më pak e dëmshme për eskalimin e konfliktit);

5. Vlerësim i tajmingut të shpalljes;

6. Vlerësim i asaj se da duhet të jetë i theksuar dimensioni etnik i konfliktit;

7. Paraqitje të konfliktit përmes prizmës së dy palëve të konfrontuara;

8. Zgjedhje të terminologjisë (evitim të fjalëve të cilat nxisin paragjykime, jotolerancë, fjalor të urrejtjes);

9. Përdorim të komenteve personale (zgjedhje të komenteve dhe analizave të cilat do ta qetësonin tensionin e mundshëm te opinioni);

10. Përdorim të ilustrimeve (audio, vizuele) të cilat do ta qetësonin tensionin e mundshëm te opinioni;

11. Vlerësim të statusit të informacionit (nëse është për qetësimin e konflikteve ndëretnike më mirë që lajmi të jetë qendror apo të vendoset ndërmjet informacioneve tjera);

12. Vlerësim i gjatësisë dhe zhvillimit të rrëfimit;

13. Lokalizim permanent i konfliktit në nivel lokal.

6.2 MEDIA Mediat kanë rol specifik në procesin e lehtësimit të kontesteve/konflikteve.

Ata mund të paraqiten si lehtësues apo si vështirësues të procesit të kontesteve. Ndërlikim i posaçëm i rolit të mediave paraqet lidhshmëri të tyre etnike, gjegjësisht, gjuha në të cilën shkruhet. Sipas rregullës, mediat e lidhura me një bashkësi të caktuar etnike bëhen edhe mbështetës të asaj bashkësie në cilindo kontest me dimension etnik.

Senzacionalizmi, ndikimet partiake mbi politikën redaktuese, “ngjyra” etnike e mediave dhe ngjashëm janl faktorë negativ të cilët e pamundësojnë punën e tyre në pajtim me kornizën e përmendur të definicionit. Me këtë, e vështirësojnë edhe përdorimin e tyre si ndërmjetësues.

Sipas definicionit, mediat janë faktor i pakontestueshëm që

mund të ndikojë në zgjidhjen e konflikteve ndëretnike. Në

kushte ideale ato i plotësojnë parakushtet të jenë partnerë

në procesin e lehtësimit:

nuk janë palë e konfrontuar

janë të obliguar për objektivitet

janë të obliguar për pavarësi

janë të obliguar për paanshmëri

18

Pjesëmarrësit në lehtësimin doemos duhet të kenë strategji paraprakisht të përpunuar për komunikim me mediat e cila do të mundësojë që mediat ta marrin rolin e partnerëve në lehtësimin. Në strategjinë duhet të definohet:

1. Kush i jep informacionet lidhur me një kontest konkret dhe me procesin e lehtësimit;

2. Kujt i jepen informacionet (gazetarë të zgjedhur të cilët janë stërvitur të përpunojnë një materie të këtij lloji)

3. Ekzistimi i kumtesave të shkruara të cilat prezantohen në tërësi me qëllim të ofrimit të informacionit për faktet, evitim të terminologjisë jopërkatëse dhe mbrojtje të pjesëmarrësve në kontestin.

6.3 Roli i OJQ-ve dhe shoqërisë civile më gjerë, në procesin e lehtësimit/ndërmjetësimit

Rol të rëndësishëm në procesin e lehtësimit të kontesteve me dimension etnik mund të kenë strukturat e shoqërisë civile (OJQ-të, shoqata sportive/profesionale/kulturore, sindikata, bashkësi fetare dhe grupe religjioze...).

Përfshirja e këtyre strukturave në procesin e lehtësimit të kontesteve mund ta lehtësojë shpërndarjen e informacioneve, fitimin e mbështetjes nga bashkësia më e gjerë, shfrytëzimin e kapaciteteve të bashkësisë në funksion të lehtësimit të kontestit, minimizim të efekteve negative dhe ndërtim të atmosferës për përballje më të lehtë me një lloj të këtillë të kontesteve në të ardhmen.

OJQ-të kanë rol të posaçëm në procesin e lehtësimit të kontesteve dhe në aktivitetet e lidhura me ndërmjetësimin. Ato mund të bëhen pjesë e procesit në çdo moment dhe në çdo nivel varësisht nga nevojat dhe dëshirat e pjesëmarrësve direkt në kontestin apo të involvuarit në lehtësimin dhe zgjidhjen e tij.

OJQ-të mund të paraqiten në rolin e:

1. Lehtësuesve në kontest/konflikt (veçanërisht në një situatë kur vetë OJQ-ja është multikulturore dhe e reflekton llojllojshmërinë e bashkësisë në të cilën vepron;

2. Mbështetësve të akteve të lehtësimit dhe/ose ndërmjetësimit;

3. Burimit të informacioneve;

4. Palës në kontest/konflikt.

19

SHTOJCA

20

Termat të cilat përdoren:

Dialog : lojtarë kryesorë të cilët komunikojnë me qëllim të arritjes së mirëkuptimit më të mirë dhe identifikimit të punëve, problemeve apo ideve të përbashkëta.

Negocimi: proces i drejtpërdrejt i shkëmbimit të informacioneve dhe mendimeve mes lojtarëve kryesorë me qëllim të arritjes së marrëveshjes për shkëmbim të resurseve, vendosje të procedurave apo zgjidhje të kontesteve.

Proces i shumëpalësh: proces i negocimit apo dialogut në të cilin marrin pjesë më shumë se dy palë. Zakonisht është më kompleks dhe më i ndërlikuar. Është i dobishëm kur në procesin janë të involvuara struktura qeveritare dhe joqeveritare.

Misioni për zbulimin e fakteve: pala e tretë neutrale thirret për ta hetuar kontestin dhe të shkruaj raport të mbështetur në fakte. Palët në kontestin nuk janë të lidhur për të dhënat dhe mund t’i pranojnë apo t’i injorojnë.

Lehtësimi: proces bashkëpunues me të cilin u ndihmohet palëve me pikëpamje të ndryshme që t’i zgjidhin problemet e veta. Nuk bëhen propozime thelbësore, por lehtësuesi siguron procedurë korrekte, i mban gjërat në drejtimin e dëshirua, jep informacione përkatëse. Moment shumë i rëndësishëm është pavarësia dhe paanshmëria e lehtësuesit.

Ndërmjetësim: term gjenerik për të gjitha aktivitetet të cilat nënkuptojnë tentime të palës së tretë për t’u ndihmuar palëve në kontest që të gjejnë zgjidhje dhe t’i zgjidhin dallimet pa dhunë. Nënkupton arritjen e pajtueshmërisë (marrëveshjes) formale.

Arbitrazhi: proces në të cilin palët e kontestit i nënshtrohen një forme të caktuar të autoritetit i cili merr aktvendim apo ofron zgjidhje. Kjo është obliguese dhe nënkupton përdorimin e argumenteve juridike.

1SHTOJCA

20

21

2SHTOJCA

Parametra të përgjithshme të procedurës

KUR NDËRMJETËSOHET

Kur ekzsiton konflikt ndërmjet dy apo më shumë palëve, ndërsa palët nuk kanë arritur që ta zgjidhin vetë, ekziston bazë për fillimin e ndërmjetësimit. Duke marrë parasysh faktin se ndërmjetësimi është proces vullnetar në të cilin një person i tretë në rolin e ndërmjetësuesi u ndihmon palëve që vetë të gjejnë zgjidhje që i kënaq interesat/nevojat e tyre, ndërmjetësimi është i mundshëm nëse janë plotësuar kushtet vijuese:

�� Palët e prekura vullnetarisht i qasen procesit – palët duan që të zgjidhet konflikti/kontesti dhe kërkojnë ndihmë nga një person i tretë;

�� Ndërmjetësuesi është i pavarur – nuk është i prekur nga konflikti/kontesti dhe nga rezultatet e tij;

�� Të dyja palët e perceptojnë ndërmjetësuesin si të paanshëm gjatë tërë procesit (si dikush që nuk qëndron nw njwrwn apo anwn tjetwr);

�� Palwt e prekura japim maksimumin nga vetvetja për të gjetur zgjidhje.

Sfida të ndërmjetësimit

Madje edhe kur janë plotësuar të gjitha kushtet e përmendura më parë, ndërmjetlsimi mund të jetë i vështirësuar nga faktorë më të ndryshëm, në mesin e të cilëve janë si vijon:

1. Постои можност страните да ги искривуваат информациите Ekziston mundësia që palët t’i shtrembërojnë informacionet që i japin. Këtë mund ta bëjnë në mënyrë të vetëdijshme apo të pavetëdijshme, veçanërisht në fazën fillestare të procesit. Qëllimi i sjelljes së këtillë të palëve është që të paraqiten në një dritë të dëshiruar sociale, në tentim që sa më shumë

21

22

të jetë e mundshme ta “përvetësojnë” ndërmjetësuesin në anën e vet.

2. Nëse ekziston asimetri e dukshme apo e fshehur në fuqinë e palëve, ndërmjetësuesi ka detyrë shtesë për ta neutralizuar dallimin. Kjo wshtw e domosdoshme me qëllim që palët në kontestin/konfliktin të mund të ndjejne se procesi është korrekt. Dallimet në fuqi shumë shpesh janë arsyeja themelore për shkak të cilës palët mund ta zgjidhin vet konfliktin, ndaj duhet të kërkojnë ndihmë nga personi i tretë. Shembull tipik për një situatë të tillë janë konfliktet që paraqiten ndërmjet arsimtarëve dhe nxënësve.

3. Mund të ndodhë që vetitë e ndërmjetësuesit të përputhen me ndonjë veti relevante e njërës nga palët dhe ta bëjnë që të duket më anues ndaj asaj pale. Në situata të tilla ndërmjetësuesi duhet të investojë energji plotësuese jo vetëm për ta ruajtur imazhin e neutralitetit, por edhe të pamundësojë që ngjashmëria e vetive ta bëjnë më empatim ndaj njërës palë. Kështu për shembull, kur në një kontest rreth kujdestarisë ndërmjetësuesi është burrë, ekziston rreziku që ai më shumë të identifikohet me babanë dhe/ose të jetë i perceptuar si anues në bazë të gjinisë.

4. Nëse nuk sigurohen kushte përkatëse fizike në hapësirën në të cilën zhvillohet ndërmjetësimi, mund të prishet tërë procesi. Duhet marrë parasysh që hapësira të jetë e siguruar nga ndërhyrja e personave tjerë dhe të mos ketë shenja që mund ta tërheqin vëmendjen nga procesi (si për shembull, zilja e telefonit). Vendet për ulje duhet

të renditen në atë mënyrë që të mos e rrezikojnë përjetimin e ndërmjetësuesit si neutral. Në çfarëdo tryeze që të ulet derisa bisedohet (e rrumbullakët, trekëndëshe apo katërkëndëshe), ndërmjetësuesi duhet të jetë i pozicionuar ndërmjet dy palëve dhe në distancë të njëjtë nga të dyja palët, në mënyrën që siguron kontakt vizuel me palët dhe ndërmjet palëve. Është me rëndësi që edhe karriget të jenë komode në mënyrë të njëjtë që të mos ndodhë që ato të jenë shenjë e fuqisë më të madhe/ më të vogël të palëve të prekura dhe/ose mediatorit.

5. Nuk është njëjtë nëse në kontekstin më të gjerë ndodhin gjëra që mund të ndikojnë mbi procesin, ndërsa janë jashtë kontrollit të mediatorëve apo palëve. Kjo është veçanërisht problem kur ndërmjetësimi zgjatë një kohë më të gjatë (disa ditë). Për shembull, mund të ndodhë, gjatë ndërmjetësimit të konfliktit interndëretnik, mediat të informojnë se në ndonjë rajon të vendit ka ardhur deri në protesta të dhunshme të njërës nga grupet ndëretnike. Në një situatë të këtillë, ndërmjetësuesit do t’i duhet energji plotësuese për t’u përballur me perceptimet e krijuara negative që mund të reflektohen mbi dinamikën dhe epilogun e ndërmjetësimit.

22

23

SUBJEKTE NË NDËRMJETËSIMIN

Kur konflikti/kontesti është i natyrës interpersonale, vetë individët të cilët i përfaqësojnë palët e konfrontuara janë subjekte në ndërmjetësimin. Me përjashtim, palët mund t’i legjitimojnë përfaqësuesit e vetë, të cilët do të marrin pjesë në ndërmjetësimin në vend të tyre.

Kur bëhet fjalë për konflikte intergrupore, është logjike që grupet si tërësi nuk mund të sillen në ndërmjetësim. Atëherë, si subjekte në ndërmjetësimin paraqiten përfaqësues të deleguar të grupeve si palë të konfrontuara. Me këtë rast, secila palë në konfliktin/kontestin mund të zgjedhë të jetë i prezantuar nga një ose më shumë persona, por personat e deleguar duhet të jenë të përfshirë në procesin përderisa ai nuk mbaron.

Vetë pala apo personi që e prezanton duhet të ketë mundësinë për të marrë vendime dhe t’u përgjigjet pyetjeve. Persona tjerë mund të jenë të pranishëm vetëm nëse këtë e lejojnë të dyja palët në kontestin/konfliktin. Leje e këtillë kërkohet madje edhe për persona teknikë dhe për ekspertë (juristë, psikologë, etj.).

Me atë që janë theksuar si palë në ndërmjetësimin, gjegjësisht si përfaqsues të palëve, këto subjekte kanë autoritet të plotë për të kërkuar zgjidhje dhe të japin pajtueshmëri, përveç nëse nuk shprehen ndryshe.

Sipas rregullës, ndërmjetësimin e drejton një ndërmjetësues. Kur palët në konfliktet/kontestet paraqesin pjesëtarë të grupeve ndëretnike në mesin e të cilave ekzistojnë tensione, për shkak të cilave konflikti/kontesti nga intrapersonal mund të kalojë në intra/intergrupor, rekomandohet që ndërmjetësimin ta drejtojë ose një pjesëtar i një bashkësie tjetër etnike që përjetohet si neutral, ose dy ndërmjetësues, nga një prej secilës bashkësi etnike.

ROLI I NDËRMJETËSUESIT

Ndërmjetësuesi është përgjegjës për udhëheqjen e procesit të ndërmjetësimit. Ai/ajo duhet të ketë kontroll të plotë gjatë tërë rrjedhës së ndërmjetësimit. Nga ai pritet që ta lehtësojë procesin në atë mënyrë që do të siguroj:

�� atmosferë të sigurtë për udhëheqjen e procesit;

�� komunikim me/ndërmjet palëve të bazuar në parimin e respektit të ndërsjellë.

Ndërmjetësuesi duhet të jetë ndërmjetësues i pavarur, e jo përfaqësues i ndonjërës nga palët në konfliktin/kontestin. Për këto arsye, ndërmjetësuesi nuk guxon:

�� të detyrojë asnjërën nga palët që të kyçet në negociatat;

�� të detyrojë ndonjërën nga palët që të pranojë zgjidhje që nuk e konsideron përkatëse;

�� të marrë vendime në emër të njërës apo të dyja palëve në konfliktin/kontestin.

23

24

INICIM TË NDËRMJETËSIMIT

DHE PËRCAKTIM TË NDËRMJETËSUESIT

Ndërmjetësimin mund ta inicojë cilado nga palët në konfliktin/kontestin përmes kërkesës me shkrim deri te pala tjetër. Nëse edhe pala tjetër pajtohet në formë të shkruar, fillohet me kërkimin e ndërmjetësuesit.

Ndërmjetësuesin mund ta zgjedhin palët në konfliktin apo t’u emërohet nga institucioni të cilit i drejtohen. Me këtë rast është shumë e rëndësishme që si ndërmjetësues të zgjedhet një person që nuk ka interes personal të ndërlidhur me konfliktin/kontestin. Pritet që ndërmjetësuesi i zgjedhur të zotohet se nuk duhet të ketë kontakte personale me palët e konfrontuara përderisa zgjatë procesi i ndërmjetësimit.

Nëse ka edhe të tjerë që janë të prekur nga epilogu i kontestit/konfliktit (individë ose institucione/organizata), mund të përfshihen në ndërmjetësimin me ftesë të njërës palë apo të ndërmjetësuesit, por me pahtueshmëri të të dyja palëve.

REALIZIM I NDËRMJETËSIMIT

(FAZA TË NDËRMJETËSIMIT)

Ndërmjetësimi zhvillohet në katër faza të njëpasnjëshme:

1. Krijim të klimës për ndërmjetësim

Negocimi fillon me fjalim hyrës që duhet të vendosë klimë të besimit dhe bashkëpunimit

gjatë tërë kohës derisa zgjatë procesi. Elemente të fjalimit hyrës janë prezantimi, sqarimi i rolit të mediatorit, sqarimi i rrjedhës së procesit dhe theksimi i rregullave të sjelljes gjatë ndërmjetësimit.

2. Përcaktimi i çështjeve kontestuese

Në këtë fazë dëgjohet secila palë në mënyrë individuale me qëllim që të fitojë sa është e mundshme më shumë informacione për kontestin/konfliktin nga perspektiva e palëve kundërshtuese. Sipas nevojës, mediatori mund të caktojë edhe takime më vete me ndonjërën nga palët. Nëse identifikohen më shumë çështje kontestuese, ato radhiten sipas prioritetet dhe zgjidhen një nga një.

3. Kërkim i zgjidhjeve

Mediatori i nxitë palët që të përmendin zgjidhje të mundshme të konfliktit, duke e pamundësuar vlerësimin e tyre. Vetëm nëse palët nuk arrijnë të prodhojnë zgjidhje konstruktive, mediatori mund të ofrojë ide të veta.

4. Arritje e pajtueshmërisë

Mediatori u ndihmon palëve që t’i vlerësojnë zgjidhjet e mundshme dhe ta zgjedhin atë që e konsiderojnë si më të mirë (i plotëson nevojat/interesat e të dyja palëve). Rekomandohet që zgjidhja e zgjedhur rreth së cilës janë pajtuar palët në konfliktin/kontestin, të konfirmohet me marrëveshje të shkruar mes tyre.

24

25

MARRËVESHJE

Mediatori nuk ka mandat që t’ua imponojë palëve zgjidhjen e kontestit/konfliktit, ndonëse është i obliguar t’u ndihmojë që të arrijnë pajtueshmëri rreth zgjidhjes. Zakonisht është arritur pajtueshmëri që të vendoset në formë të shkruar, në formë të marrëveshjes, e cila mundet, por nuk është e thënë të ketë karakter obligues juridik. Kur marrëveshja ka karakter obligues juridik, rekomandohet që të merren parasysh edhe implikimet juridike nga zgjidhja, duke marrë parasysh faktin se zgjidhja e arritur me ndërmjetësim mund t’i ndryshojë të drejtat ligjore të palëve. Nëse mediatori konsideron se pajtueshmëria e arritur bie ndesh me rregullat ligjore apo është e pamundshme të zbatohet, duhet t’u rekomandojë palëve që të kërkojnë ndihmë të pavarur juridike.

PARIME ETIKE GJATË ZBATIMIT TË NDËRMJETËSIMIT

Parime kryesore etike të cilave duhet t’u përmbahet mediatori janë:

�� kompetentshmëria

Për të qenë mediator, duhet të posedohen shkathtësi dhe njohuri përkatëse të përvetësuara përmes stërvitjeve dhe praktikës së supervizuar. Parimi i kompetentshmërisë parashikon mbindërtim të vazhdueshëm të mëvetësishëm përkundër kompetentshmërisë së përvetësuar në këtë mënyrë. Përveç kësaj, mediatori ka obligim moral që të tërhiqet nga ndërmjetësimi nëse

do të ndjehet jo mjaft kompetent në një situatë konkrete.

�� besueshmëria

Ndërmjetësimi është proces i cili zhvillohet ndërmjet palëve të cilat marrin pjesë në të. Kjo do të thotë se gjithçka që ndodhë gjatë ndërmjetësimit doemos duhet “të mbetet aty” – as mediatori, as palët e konfrontuara nuk guxojnë të flasin për atë që është thënë gjatë ndërmjetësimit. Kur mediatori takohet me njërën nga palët në takim të ndarë veçanërisht duhet të ketë kujdes që të mos bartë informacione për të cilat nuk ka marrë pajtueshmëri eksplicite nga pala tjetër. Vëmendje të posaçme duhet t’i kushtohet vërejtjeve të shkruara, të cilat duhet të ruhen në vend të sigurt gjatë ndërmjetësimit, ndërsa të asgjësohen pas përfundimit të tij.

�� paanshmëria

Paanshmëria e ndërmjetësuesit shihet në neutralitetin e tij. Kjo do të thotë se në asnjë moment të ndërmjetësimit, mediatori nuk guxon të marrë asnjë anë, sado që t’i duket se njëra nga palët ka të drejtë ose se është më pak e fuqishme.

�� mosshkaktimi i dëmit

Mediatori është i obliguar të punojë në interes të mirëqenies së të dyja palëve në konfliktin/kontestin. Kjo do të thotë se duhet të ketë kujdes që të mos u shkaktojë dëm, gjegjësisht të mos u lejojë që t’i shkaktojnë

25

26

dëm njëri-tjetrit apo vetvetes. Me këtë rast, duhet marrë parasysh se dëmi mund të jetë i natyrës psiqike, fizike apo materiale.

�� pavarësia

Ky parim kërkon nga mediatori të pamundësojë që ndonjë (individ, grup, institucion, etj.) të ndikojë mbi procesin dhe epilogun e ndërmjetësimit.

�� përkushtimi

Ky parim ka të bëjë me kërkesën e mediatorit gjithmonë të punojë duke dhënë gjithçka nga vetja në interes të sigurimit të zgjidhjes, sa është e mundshme më shpejtë dhe në mënyrë cilësore.

Parimet etike që kanë të bëjnë me procesin përcaktohen dhe mirëmbahen përmes rregullave të sjelljes që i imponon mediatori në fazën e parë të ndërmjetësimit, ndërsa palët janë të obliguara t’i pranojnë dhe respektojnë. Ato rregulla në mënyrë tipike përfshijnë: përcaktim të diskrecionit, respekt të ndërsjellë (mossulmim, mosofendim, dëgjim i rrëfimit etj.), pjesëmarrje aktive, dhënie e të dhënave, etj.

Parimet etike që kanë të bëjnë me zgjedhjen e zgjidhjes më të mirë të konfliktit/kontestit detyrojnë që t’i kushtohet kujdes asaj se sa është zgjidhja e drejtë dhe realiste.

2626

27

Komunikim në situatë të kontestit ndëretnik në shkollëShkollë Palë të interesuara

(kush mund të inicojë ndërmjetësim)

Institucion sipas radhitjes së fjalimit

Struktura për mbështetje

Ngritje të vetëdijes dhe informim të opinionit

Palë të mundshme të kontestit

nxënës

arsimtarë

administratë

prindër

OSE

kombinime (për shembull, arsimtarë dhe administratë në njërën anë dhe prindër dhe nxënës në anën tjetër)

nxënës

arsimtarë

administratë

prindër

Shërbim profesional në shkollë

Qendër për mbështetje të lehtësimit të kontesteve ndëretnike

Drejtor i shkollës OJQ

Komision për marrëdhënie mes bashkësive

Shoqata profesionale (arsimtarë, prindër)

Deklaratë për media

Këshill i Komunës Qendër për punë sociale

Intervistë apo debat

Kryetar i Komunës BNJVL Diskutim në internet

Mediator profesional Diskutime në shkolla tjera

Komitet për marrëdhënie ndëretnikeNë çdo moment nëse ka elemente të veprës penale - polici

3SHTOJCA

SKEMËL PËR KOMUNIKIMIN E MUNDSHËM NË KUSHTE TË KONTESTIT NË SHKOLLË:

28

4SHTOJCA

SKEMË PËR PËRPUNIMIN E PLANIT PËR VEPRIM NË RAST TË KONTESTIT/KONFLIKTIT ME DIMENSION ETNIK.

5 6 7 8

Përcaktimi i kontestit/konfliktit me dimension etnik;

Identifikim i subjekteve që mund të jenë të prekura me konfliktin apo të involvuara në konfliktin;

Identifikim i piramidës hierarkike të involvimit të subjekteve në zgjidhjen e kontestit në kuadër të strukturës në të cilën është krijuar;

Identifikim i lehtësuesve të mundshëm nga bashkësia;

Identifikim i piramidës hierarkike të involvimit në bashkësinë më të gjerë;

Përcaktim i momentit të nevojës për ndihmë profesionale të mediatorëve;

Përcaktim i momentit të zgjerimit të rrethit të lehtësuesve në nivel nacional;

Identifikim i mënyrave të komunikimit me mediat (moment dhe mënyrë e informimit).

1 2 3 4

28

5 6 7 8

29

5SHTOJCA

RRJETA TË LEHTËSUESVE SIPAS KOMUNAVE

29

Emri dhe mbiemri organizata/institucioni Bashkia telefoni e - mailLulzim Mehmeti ShMK „Sande Sterjoski ” Kërçovë 070/328 003 lulzimmehmedi@yahoo.comRahim Pinjolli ShMK „Sande Sterjoski ” Kërçovë 070/223-134 hejmi63@yahoo.comTeuta Zenku ShM “Drita” Kërçovë 070/571 588 teuta_zenku@yahoo.comIzabela Pejoska ShMK „Mirko Mileski” Kërçovë 078/481 947 izabelapejoska@yahoo.comElizabeta Sajkoska ShMK „Mirko Mileski” Kërçovë 071/907 400 elizabetasaj@yahoo.comMirlinda Ballazhi ShM „Drita” Kërçovë 071/691 272 bu-terfly@hotmail.comGordana Koleska ShF d-r Vlado Polezinoski Kërçovë 078/663-692 gkoleska@yahoo.comSlavica Bureska ShF d-r Vlado Polezinoski Kërçovë 078/310-157 slavica_bureska@yahoo.comIsmet Balazhi CRZ - OJQ Kërçovë 070/586 142 temsi20@yahoo.comArben Ristemi CRZ – OJQ Kërçovë 070/423 205 aristemi@gmail.comMladen Vancoski kha BIser - OJQ Kërçovë 070/280 717 mladen.vancoski@yahoo.comJovce Trajanoski Prerodba - OJQ Kërçovë 078/560 547 trajanoski@gmail.comEmin Mamudoski Prerodba - OJQ Kërçovë 070/691 913 ro.nvo.prerodba@t-home.mkZenel Zulbeari Association of the Blind People - OJQ Kërçovë 070/223 356 neli223@yahoo.com

3030

Emri dhe mbiemri organizata/institucioni Bashkia telefoni e - mailSeada Rashmani Association of the Blind People (volunteer) - OJQ Kërçovë 071/900 984 neli223@yahoo.comKosta Galimanoski CMSRC Cekor -OJQ Kërçovë 070/827 627 galimanoski@yahoo.comHristijan Stojanoski ROMA - OJQ Kërçovë 076/476-623 kiko_skic@hotmail.comElvis Redzeposki ROMA - OJQ Kërçovë 071/845-153 eki-x@hotmail.comMide Nexhipi Shoqata e gruas shqiptare - OJQ Kërçovë 076/424 471 midenexhipi@yahoo.comStojce Smileski KOMZ Kërçovë 071/221 365 familijasmileski@gmail.comSuzana Tasevska Anëtar i Këshillit Kërçovë 078/301 915 suze.tasevska@gmail.comSonja Kocoska Koordinatire e Komitetit për mundësi të barabarta Kërçovë 075/212 529 sonjakochoska@yahoo.comMarin Vojneski m.z. Gorica Kërçovë 071/360 021 noCane Gorgioski m.z. Gorica Kërçovë 078/630 429 gjorgjioskicane@yahoo.comHasan Lena Z.v president i m.z. Pashino Kërçovë 070/223 121 noYllka Dervuishi ShMK „Niko Nestor” Strugë Strugë 070/482 153 yllkanice@hotmail.comJehona Dauti ShMK „Niko Nestor” Strugë Strugë 071/618 556 jehonadauti@hotmail.comIrena Doncevska ShMK „Niko Nestor” Strugë Strugë 072/242 067 idoncevska30@hotmail.comVasil Maksimoski ShMK „Niko Nestor” Strugë Strugë 071/390 917 sounikonestor@gmail.comJasmina Markoska ShMK „Niko Nestor” Strugë Strugë 070/212 855 sounikonestor@gmail.comNatasa Trajkoska ShF „Straso Pindzur” Vevcani Strugë 070/352-772 natalytrajkoska@yahoo.comKimete Beqiri ShMK „Niko Nestor” Strugë Strugë 070/768 418 katia.bug@hotmail.comMustafa Kaligi SHFK “Bashkimi” Oktise Strugë 070/347 216 m.kalici@yahoo.comDaniela Zatarakoska ShMK „Niko Nestor” Strugë Strugë 071/245 966 dani_zatarakoska@yahoo.comLoreta Matovska ShF „Braka Miladinovci” Strugë 071/543 198 loreta_matovska@yahoo.comRuzdi Smajloski President i m.z. Boroec Strugë 070/635 045 smajloski-ruzdi@hotmail.comDragica Popovska President i m.z. Mislesevo Strugë 070/536-592 ezerka.struga@yahoo.comSheriat Arsllami m.z. Bogojci, Toska, Lakajca Strugë 070/838 410 arsllanycompany@gmail.comAbdulakadri Shej m.z. Velesta Strugë 070/515-312 islam_66al@hotmail.comUrim Kaba Vizian Vel - OJQ Strugë 070/394 663 urimkaba@yahoo.comNaum Dunoski zk „Punte” Strugaë- OJQ Strugë 071/385 296 ndunoski@yahoo.comMarijana Pipileva LDA - NGO Strugë 077/944 004 marijanamk@yahoo.com

3131

Emri dhe mbiemri organizata/institucioni Bashkia telefoni e - mailDijana Pejcinoska FORUM ZFD - OJQ Strugë 070/762 128 dijana_pejcinoska@yahoo.comSerif Ajradinoski Rumelija - OJQ Strugë 070/347 232 a.serif59@hotmail.comMate Gogoski EZ „Enhalon” - OJQ Strugë 075/362 245 enhalon1990@yahoo.comKaterina Stojanovska idividual Strugë 078/234 698 katerinastojanovska5@yahoo.comMajlinda Miftari idividual Strugë 072/531 537 majlinda.miftari@gmail.comYmrije Hoxha idividual Strugë 070/804 002 ymrije_h@hotmail.comSlobodan Novkovic KOMZ Strugë 071/349-675 s.novkovic@hotmail.comHanife limani ShF Naim Frasheri Kumanovë 070/480-010 aurrela_15@live.comDemir Shabani ICZ - K - OJQ Kumanovë 070/645-669 demir_shabani@yahoo.comLindita Rexhepi CID - OJQ Kumanovë 070/350 173 lindita@cid.mkLidija Ilijevska Majka - OJQ Kumanovë 075/702-446 lidija63@hotmail.comKristijan Gorgijevski OJQ Kumanovë 078/211-308 kristijan_gorgieski@yahoo.comSefedin Zymberi OJQ Kumanovë 078/643-218 rrufeja20_ku@live.com Feat Kamberovski Arka OJQ Kumanovë 078/319-600 fkamberovski@hotmail.comKeti Doncevska Ilic Pro Arte - OJQ Kumanovë 070/822-138 doncevskailik@yahoo.comZivka Hristovska The Circle of Serbian Sister - OJQ Kumanovë 075/301-897 kss_ku@yahoo.comMiki Tairi KOMZ Kumanovë 071/696-937 mikitairi@hotmail.comMuarem Kazimovski KOMZ Kumanovë 076/904-158 muarem.kazimovski@yahoo.comVioleta Bogdanovska SVR Kumanovë 070/325-749 violeta_bogdanovska@moi.gov.mkNaser Veseli Zv. Avokat i popullit Kumanovë 070/226 573 nveseli@ombudsman.mkZoran Jordanovski SVR Kumanovë 070/258 833 zjordanovski2000@yahoo.comKrume Jovanovski m.z. Pero Cico Kumanovë 070/900-952 noSolidar Sulejmani MPPS Shkup 070/560-968 solidarsulejmani@gmail.comZarko Stanimirovik Mistria e kulturës Shkup 071/719-793 zharkostanimirovikj@yahoo.com

32

6SHTOJCA

Qendra për mbështetje të lehtësimit të kontesteve ndëretnike (QMLKN) gjendet në hapësirat e UKIM Institut për hulumtime sociologjike dhe politike-juridike – Shkup në bulevardin “Partizanski odredi” bb, tel 3061-119 lok. 101

Persona për kontakt mr. Dijana Stojanoviq Gjorgjeviq, tel. 070/699-148, e-mail: stojanovic@isppi.ukim.edu.mk

KONTAKT ME QENDRËN PËR MBËSHTETJE TË LEHTËSIMIT TË KONTESTEVE NDËRETNIKE (QMLKN)

32

33

7SHTOJCA

LISTA E MEDIATORËVE QË KANË KALUAR STËRVITJEN PËR NDËRMJETËSIM NË KONTESTE/KONFLIKTE ME DIMENSION ETNIK

Emri dhe mbiemri organizata/institucioni/profesioni Bashkia telefoni e - mailLidija Mihajlovska Drejtoresh e ShF Nace Bugjoni Kumanovë 078/478-400 lidijamihajlovska@yahoo.com Asie Pasholli CSR Shkup Kërçovë 070/880 019 asiepasholli@hotmail.comAtina Murgasanska medijator Kumanovë 070/628 555 atinaa2004@yahoo.comArse Petreski PhD Shkup 070/702-133 dr_arse_petreski@yahoo.comFiljana Koka Gazetare - MTV Shkup 070/221-697 filjanakoka@yahoo.comZoran Petkovikj Bakli Avokat Shkup 070/685-130 zoran_petkovic@yahoo.comLence Velichkovska Mistria e drejtësis Shkup 070/801-680 lvelickovska@mjustice.gov.mkElizabeta Spiroska Asitente në Universitetin Evropian Shkup 070/391-357 e.spiroska979@gmail.comJane Petrovski Edukatorë Shkup 071/373-304 ptrjanne@yahoo.comMirjana Mandiq Oda e medijatorëve hamber Shkup 070/268-025 mirjana.mandic@gmail.comZorka Zlatanovic BA në teknologji Shkup 071/218-527 zorka_zlatanovic@yahoo.comLatif Shabani Avokat Tetovë 071/224-171 latif_54@live.comIrena Cvetkovska Avokat Kumanovë 075/994-444 irenacvetkovska@yahoo.com

3434

Divna Jankova ShF Nace Bugjoni Kumanovë 070/380-381 doverbaku@hotmail.comVasil Ristevski MA i shkencave sociale Ohër 075/261-126 imperator_ohrid@yahoo.comMiroslav Stojanov ShF Gorgi Naumov Manastir 075/570-100 miroslav_stojanov@yahoo.comVenko Kalacoski Avokat Ohër 070/391-501 venkokalacoski@yahoo.com Gordana Atanasova MA e shkencave sociale Ohër 075/468-549 gatanasova2007@yahoo.com Predrag Usovic Avokat Ohër 075/261-128 predrag_oh@yahoo.com Slavica Karanicic Biologe Kumanovë 075/368-073 karanikik_slavica@yahoo.com Rozetka Vlahovic MA i shkencave sociale Shkup 070/393-446 arozy71@hotmail.com Trendafilka Sandeva Avokat Shkup 075/269-492 trendafilkas@yahoo.comZoran Vucev PhD Shkup 075/402-571 zoranvucev@t-home.mkSavetka Dimoska Avokat Shkup 070/234-717 savedim@yahoo.com

35

Marrëveshje për pranimin e procedurës për ndërmjetësim (Në procedurë për zgjidhjen e konflikteve ndëretnike)

Ndërmjetësues:

Lënda:

Palë në kontestin:

Vlera e kontestit:

Në pajtim me nenin.1 paragrafi 4 dhe nenin 5 dhe nenin 13, paragrafi 1 të Ligjit për ndërmjetësim, e lidhur me Ligjin për marrëdhënie obligative, me këtë marrëveshje palët i përcaktojnë kushtet në të cilat do të drejtohet procedura ndaj për këtë arsye:

1. Palët vullnetarisht, me vullnetin e tyre të lirë pranojnë ndërmjetësimin si mënyrë e zgjidhjes së kësaj lënde në pajtim me interesat e tyre.

2. Palët me marrëveshje pranojnë se në procedurën për ndërmjetësim do të veprojnë me vetëdije dhe sinqerisht duke u përpjekur që të arrijnë zgjidhje të përbashkët të pranueshme.

3. Kjo marrëveshje i obligon palët dhe të gjithë të pranishmit në besueshmëri lidhur me procesin dhe informacionet e parashtruara gjatë procedurës.

4. Me qëllim të zgjidhjes së kontestit është e domosdoshme që të gjitha faktet relevante t’i bëhen të ditura ndërmjetësuesit. Për shkak të kësaj, gjykata ia dorëzon ndërmjetësuesit lëndën nr. ___________________

8SHTOJCA

SHABLLON PËR MARRËVESHJE PËR MEDIJACION

35

36

5. Ndërmjetësuesi është lehtësues i cili u ndihmon në mënyrë neutrale të dyja palëve në përpjekjet e tyre për arritjen e marrëveshjes ndaj për këtë arsye:

а. Palët në pajtim me nenin 1 paragrafi 5 të Ligjit për ndërmjetësim, e lidhur me nenin 18 paragrafi 1 si dhe nenin 22 paragrafi 1 të ligjit të njëjtë, u morën vesh që ta autorizojnë ndërmjetësuesin që në çfarëdo kohe gjatë procedurës të parashtrojë PROPOZIME të veta me të cilat do të zgjidhet kontesti.

b. Njëherësh, palët të kërkojnë nga ndërmjetësuesi atëherë kur ai do të vlerësojë se janë pjekur kushtet për përpilimin e MARRËVESHJES, të njëjtën edhe ta përpilojë.

6. Kur gjatë procedurës ndërmjetësuesi vlerëson se nevojitet, për shkak të zhvillimit më të mirë të kontestit, mund të zhvillojë bisedime të ndara me secilën nga palët dhe të autorizuarit e tyre (përfaqësues ligjor).

7. Palët obligohen ndërmjet vete dhe ndaj ndërmjetësuesit të: :

а. përmbahen nga aktivitetet apo veprimet të cilat mund te cenojnë apo të shkaktojnë vështirësi në procesin e ndërmjetësimit.

б. të dëgjohen mes vete, të mos ndëpriten në parashtrimin e argumenteve dhe të propozojnë kërkesa për zgjidhjen e kontestit.

8. Secila palë apo ndërmjetësues mund ta ndërpresë ndërmjetësimin në çfarëdo kohë të udhëheqjes së procedurës për ndërmjetësim dhe në afat ligjor ta informojnë gjykatën për të njëjtën.

9. Palët u pajtuan se lidhur me këtë procedurë në asnjë rast nuk do ta thërrasin ndërmjetësuesin si dëshmitar në çfarëdo procedurë gjyqësore apo jashtgjyqësore.

10. Në pajtim me nenin 24 dhe nenin 25 paragrafi 1 të Ligjit për ndërmjetësim me tarifën për çmimin dhe kompensimin për shpenzimet e ndërmjetësuesit, palët u pajtuan para fillimit të procedurës për ndërmjetësim të deponojnë AVANS për shpenzimet e procedurës në vlerë prej __________________ denarësh, si dhe të paguajnë __________ denarë si shpenzime për evidentimin e lëndës.

Marrëveshja për pranimin e ndërmjetësimit është vendosur me datën ___________ në Shkup.

Ndërmjetësues

_________________________

Pala А

_______________

I autorizuar – emri dhe mbiemri

Pala Б

_______________

I autorizuar – emri dhe mbiemri

36

37

9SHTOJCA

TRUPA/INSTITUCIONE NACIONALE TË CILAT KANË MANDAT QË TË MERREN ME LEHTËSIMIN E KONTESTEVE/KONFLIKTEVE ME DIMENSION ETNIK

Komisioni për amarrëdhënie me bashkësitë fetare

tel.3226-777; faks: 3226-353

bul. Кочо Рацин бр.14,бл.9 1000 Shkup

Oda e medijatorëve të Republikës së Maqedonisë

070/685 130 075/389 713 Kmrm.info@gmail.com

Rr.Даме Груев бр.7/7-31000 Shkup

Agjencia për realizimin e të drejtave të bashkësive

tel.3253-971 faks 3253-974 contact@aopz.gov.mk

rr. Даме Груев бр.11000 Shkup

Bashkësia e Njësive të Vetëqeverisje Lokale të Republikës së Maqedonisë – BNJVL

tel.3099-033 faks: 3061-994 contact@zels.org.mk

rr. женевска“ бб п.фах: 32 1000 Shkup

Komisioni për sistem politik dhe marrëdhënie mes bashkësive – Kuvendi i Republikës së Maqedonisë

tel.3182-277k-polsis@sobranie.mk

bul. 11 Октомври бб.1000 Shkup

Komisioni i përhershëm anketues për mbrojtjen e të drejtave e lirive dhe të drejtave të qytetarit – Kuvendi i Republikës së Maqedonisë

tel.3182-333

panketnak@sobranie.mk

bul. 11 Октомври бб.1000 Shkup

Komitet për marrëdhënie mes bashkësive – Kuvendi i RM-së

tel.3182-163 komonosi@sobranie.mk

bul. 11 Октомври бб.1000 Shkup

Ministria për Vetëqeverisje Lokale tel.3253-921 info@mls.gov.mk

rr. Мито Хаџивасилев Јасмин бб 1000 Shkup

Sekretariati për zbatimin e Marrëveshjes Kornizë të Ohrit

Tел. 3114- 397 Faks: 3114- 031

bul. Илинден б.б., кrrа бр.71000 Shkup

Ministria e Arsimit тел.3140-102 contact@mon.gov.mk

rr. Мито Хаџивасилев - Јасмин бб1000 Shkup

Avokati i popullit tel.3129-353 contact@ombudsman.mk

rr. “Димитрие Чупоски” бр.2 1000 Shkup

Avokati i popullit tel.3126-270 contact@ams.gov.mk

rr. Пузвелтова бр.34 1000 Shkup

38

PROCESI I LEHTËSIMIT SA NDIKIM MUND TË PRESIM ÇFARË LLOJI TË NDIKIMIT MUND TË PRESIM

0SHTOJCA

Në procesin e planifikimit të aktiviteteve, është e dëshirueshme të bëhet tentim për parashikimin e reagimeve, rolit dhe aktiviteteve të subjekteve të caktuara të cilat kanë ose mund të kenë ndikim në procesin e vendimmarrjes. Kjo skemë na mundëson t’i anticipojmë problemet, t’i përqendrojmë forcat në drejtim të amortizimit të pengesave dhe kundërshtimeve të mëdha dhe t’i lokalizojmë subjektet prej të cilave mund të presim ndihmë dhe mbështetje.

1SKEMË PËR ANTICIPIMIN E REAGIMIT TË SUBJEKTEVE TË CAKTUARA NË PROCESIN E LEHTËSIMIT

MBËSHTETJE (Subjekti e mbështetë aktivitetin dhe i përdorë kapacitetet e veta në këtë drejtim)

NEUTRAL(subjekti nuk është i interesuar për aktivitetet)

PENGIM(subjekti nuk siguron kushte të nevojshme apo nga ana tjetër krijon pengesa në procesin e lehtësimit)

KUNDËRSHTIM(subjekti haptazi kundërshton aktivitetet dhe zgjidhjet e arritura)

VENDIMTAR(Zgjidhja përfundimtare erastit varet nga subjekti)

TË MADH (zgjidhja përfundimtare e rastit në masë të madhe është nën ndikimin e subjektit

TË VOGËL (zgjidhja përfundimtare e rastit shumë pak varet nga subjekti)

KURRFARË(subjekti nuk ka kurrfarë ndikimi mbi zgjidhjen përfundimtare)

38

39

SHTOJCA1 LISTA E GAZETARËVE QË KANË

KALUAR STËRVITJEN PËR INFORMIM NË RASTE TË KONTESTEVE ME DIMENSION ETNIK

Emri dhe mbiemri Media Bashkia telefoni e - mailDragan Sekulovski Shoqata e gayzetarëve Shkup 070/385-585 dragan.sekulovski@gmail.comIskra Opetceska Nova Makedonija Shkup 071/386-144 sparcle24@yahoo.comEdin Hajdarpashic 24 Vesti Shkup 077/704-759 edin24vesti@hotmail.comGordana Cvetanoska TV Kanal Vizija Прилеп 075/235-665 cvetanoskagordana@hotmail.comParaskeva Petroska MTV Shkup 070/270-697 paraskevapetroska@yahoo.comZaklina Hadzi-Zafirova Utrinski Vesnik Shkup 070/235-630 zaklina.zafirova@gmail.comGordana Milkovska Krt TV Куманово 075/265-660 dalgamg@yahoo.comFiljana Koka Journalist - MTV Shkup 070/221-697 filjanakoka@yahoo.com

39

40

2SHTOJCA

LISTA E OJQ-VE QË KANË MARRË PJESË NË AKTIVITETET E PROJEKTIT SIPAS KOMUNAVE

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

OJQ Biser - Kërçovë

OJQ Prerodba- Kërçovë

Shoqata e personave të verbër - Kërçovë

OJQ Çekor plus - Kërçovë

OJQ Bella kulla – Kërçovë

Shoqata e gruas shqipatre – Kërçovë

Shoqata ekologjike Ekovizion - Strugë

OJQ Punte - Strugë

Agjencia për zhvillim lokal - Strugë

OJQ Forum ZFD - Strugë

OJQ Rumelia - Strugë

Shoqata ekologjike Enhalon - Strugë

OJQ Bujrum - Kumanovë

OJQ ICZ-K - Kumanovë

OJQ Majka - Kumanovë

OJQ CID - Kumanovë

OJQ - Arka - Kumanovë

OJQ Multi - kulti - Kumanovë

OJQ Streets festival - Kumanovë

40