İnternet ve erişim ımaycalistaylari.comu.edu.tr/lise1/sunumlar/... · İnternetin tarihçesi...

İnternet ve Bilgiye Erişim Yolları

Ertuğrul Çimen Kadir Has Üniversitesi

Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanı

Lise‐1 2011 Çalıştayı10 Temmuz 2011Kepez / Çanakkale

•Tanımlar, Kullanım Amacı, Gelişimi

İnternete Giriş

•Arama Stratejisi – Arama Motorları

İnternette Arama – Bilgiye Erişim

•Ücretli Bilgi Kaynakları – Açık Erişimli Bilgi Kaynakları

İnternet Bilgi Kaynakları

•Kopyala – yapıştır ve intihal

İnternete Dayalı Araştırmaların Denetimi

İnternet

Tanım 1Tanım 1

Tanım 2Tanım 2

İçerikİçerik

Dünya genelindeki bilgisayar ağlarını ve kurumsalbilgisayar sistemlerini birbirine bağlayan elektronikiletişim ağıdır

Çok protokollü bir ağ olup birbirine bağlı bilgisayarağlarının tümü olarak da tanımlanabilir. Binlerceakademik, ticari, devlet, ve serbest bilgisayar ağlarınınbirbirine bağlanmasıyla oluşmuştur.

İnternet üzerinde elektronik posta ve birbirine bağlısayfalar gibi çok çeşitli bilgiler, hizmetler ve sosyal ağlar(facebook, twitter) vardır. İnternet üzerinden oyunlarda oynanabilir.

Bilgi Erişim

Kaynak : Soydal, İrem. (2000),  Web arama motorlarında performans değerlendirmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi

İnternet Alan Adları Sistemi(DNS)

com : Ticari kuruluşları gösterir.edu : Eğitim kurumlarını gösterir.org : Ticari olmayan, hükümete de bağlı bulunmayan kurumları gösterir.net : Internet omurgası işlevini üstlenen ağları gösterir.gov : Hükümete bağlı kurumları gösterir.

Bu isimlere yakın zaman önce biz veya tv gibi isimler de eklenmiştir.

İnterneti Ne İçin Kullanıyoruz?

ticaret

araştırmailetişim

eğitim

eğlence

amaç

1950+• SAGE (Semi‐automatic Ground Environment)

• SABRE (Semi‐automatic Business Research Environment)

1970• ARPANET (Advanced Research Project Agency)

@• 1971• Raymond Samuel Tomlinson

www1991

İnternetin Tarihçesi

2000+Mobil İnternet

Radyo, televizyon ve İnternet'in bulunuşundan 50 milyonkullanıcıya ulaşmak için geçen süre incelendiğinde; radyo için38 yıl, televizyon için 13 yıl iken, İnternet için sadece 5 yıldır.

Türkiye’de İnternetin Gelişimi

TTNET

ULAKNET

TURNET

İlk Bağlantı : ODTÜ

1999

1997

1996

1993

Dünyada İnternet Kullanımı

Kaynak : http://www.internetworldstats.com , 06.07.2011

Dünyada İnternet Kullanımı ‐ II

Kaynak : http://www.internetworldstats.com , 06.07.2011

Kaynak : http://www.internetworldstats.com/stats4.htm , 06.07.2011

Avrupada İnternet Kullanımı ‐ II

Avrupada İnternet Kullanımı ‐ II

Kaynak : http://www.internetworldstats.com/stats4.htm , 06.07.2011

Türkiyede İnternet Kullanımı 

Kaynak : http://www.internetworldstats.com/stats4.htm , 06.07.2011

İnternet

• Riskli• Güvenilmez• Ücretli• Kontrollü• Bağımlı

• Güvenli• Güvenilir• Ücretsiz• Özgür• Bağımsız

Özellikleri

İnternette Arama Yapmak

Ne Arıyorum?

Nerede aramalıyım?

Nasıl aramalıyım?

Stratejinizi Belirleyin

Zamanınızı İyi Kullanın

Arama Motorları KullanımıDünya

Kaynak : http://gs.statcounter.com/#search_engine‐ww‐monthly‐201006‐201106‐bar, 06.07.2001

Arama Motorları KullanımıAvrupa

Kaynak : http://gs.statcounter.com/#search_engine‐eu‐monthly‐201006‐201106‐bar , 06.07.2011

Kaynak : http://gs.statcounter.com/#search_engine‐TR‐monthly‐201006‐201106‐bar , 06.07.2011

Arama Motorları KullanımıTürkiye

Arama Motorlarının İşlevi• Bir araştırmacının bilgiye ulaşabileceği evreni oluşturan Web sayfalarını bir grup halinde 

bir araya getirir

• Bu evrendeki sayfaları içeriklerini yansıtacak biçimde sunar

• Kullanıcıların yönelttiği sorular için bilgi erişim algoritmaları kullanarak onlara söz konusu evrendeki en ilgili bilgileri bulur

Kaynak : Soydal, İrem. (2000),  Web arama motorlarında performans değerlendirmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi

Arama Motorları Nasıl Çalışıyor?• Birinci kısım İngilizce olarak crawler (emekleyici) ya da spider (örümcek) olarak 

adlandırılan ve sayfaları gezip içeriğini toplayan kısımdır.

• İkinci modül internetten toplanan sayfaların içerğini inceleyen ve indexlerde saklayan modüldür. 

• Son bölüm olan sorgulama modülü ise kullnıcıdan gelen sorguları ikinci kısımda oluşturulan indexlerde bularak sıralar ve kullnıcıya gösterir.

Tüm sonuçlar: Varsayılan olarak, Google aramanız aşağıdaki içerik türlerinin tümünün bulunabileceği, filtre uygulanmamış sonuçları gösterir.

Görseller: Sadece Google Görseller'de bulunan sonuçları görürsünüz.

Haberler: Sadece Google Haberler'de bulunan sonuçları görürsünüz.

Kitaplar: Eleştiriler, alıntılar ve kitabı satın alabileceğiniz yerler de dahil olmak üzere sadece Google Kitaplar'da bulunan sonuçları görürsünüz. 

Videolar: Sadece Google Videolar ve YouTube'da bulunan sonuçları görürsünüz. 

Bloglar: Sadece Google Blog Araması sonuçlarını görürsünüz.

Rehber: Yalnızca Google Rehber Sayfaları'ndan alınan sonuçları görürsünüz.

Alışveriş: Yalnızca Google Product Search sonuçlarını görürsünüz. (Bu seçenekle, Google arama sonuçları sayfası içindeki sonuçlar yerine Google Product Search sitesindeki sonuçları görürsünüz.)

Gerçek Zamanlı: Sadece Twitter, FriendFeed, Jaiku ve diğerleri gibi gerçek zamanlı mikro‐bloggüncellemelerini görürsünüz. 

Tartışmalar: İnsanların tartışma gruplarında, forumlarda ve soru‐yanıt sitelerinde neler söylediklerini görürsünüz. 

Arama Motorları Nasıl Çalışıyor?

Arama Motorları Nasıl Çalışıyor?

Arama Motorları Nasıl Çalışıyor?

http://www.google.com/support/websearch/bin/topic.py?topic=351

Arama Motorları Nasıl Çalışıyor?

Arama Motorları Nasıl Çalışıyor?

Arama Motorları Nasıl Çalışıyor?

’da Arama 

KolayArama, büyük/küçük harfe duyarlı değildir

Her kelime önemlidir

aklınıza geleni arama kutusuna yazın

[new york times] [ New York Times

Sorguya koyduğunuz tüm kelimeler kullanılır

ENTERtuşuna basın

Genellikle, @#$%^&*()=+[]\ ve başka özel karakterler de dahil olmak üzere noktalama işaretleri dikkate alınmaz

’da Daha İyi Arama 1 2 3

Basit tutun

Belirli bir kavramı, yeri veya ürünü arıyorsanız aramaya adıyla başlayın. Bir pizza restoranını arıyorsanız pizza yazın ve bulunduğunuz şehri veya posta kodunuzu yazın. Çoğu sorgu gelişmiş operatör veya normal olmayan bir söz dizimi gerektirmez. Basit iyidir. 

Aradığınız sayfanın nasıl yazıldığını düşünün

Arama motoru insan değildir; sadece verdiğiniz kelimeleri web'deki sayfalarla eşleştiren bir programdır.

Sayfada çıkması en olası kelimeleri kullanın

Örneğin, [ başım ağrıyor ]yerine [ baş ağrısı ] yazın, çünkü tıbbi bir sayfada bu terim kullanılır. [ hangi ülkede yarasaların iyi şans işareti olduğuna inanılır? ] sorgusu bir insan için çok açıktır, ancak yanıtın yer aldığı dokümanda bu kelimeler geçmeyebilir. Bunun yerine, [yarasaların iyi şans getirdiği ülke] veya sadece [ yarasalar iyi şans ] sorgusunu kullanın, 

4

İhtiyacınız olanı mümkün olan en az terimle 

açıklayın

Daha az sayıda kelime ile başlamanın temel avantajı, ihtiyacınız olana ulaşamadıysanız, bir sonraki aramada sonuçlarınızın daha amaca yönelik olmasını sağlamak üzere eklemeniz gereken kelimeler ile ilgili fikir vermesidir. Örneğin, [ hava durumu İstanbul] hava durumunun nasıl olduğunu öğrenmenin basit bir yoludur ve uzun uzun yazacağınız [ İstanbul Türkiye için hava durumu]'ndan daha iyi sonuç verir.

’da Daha İyi Arama 5

Açıklayıcı kelimeler seçin

Kelime ne kadar kendine özgüyse alakalı sonuç alma olasılığınız da o kadar artar. 'doküman', 'web sitesi', 'firma' veya 'bilgi' gibi çok açıklayıcı olmayan kelimelere genellikle gerek yoktur. Akılda tutulması gereken bir nokta vardır. O da kelime doğru anlama gelmesine rağmen çok fazla kişi tarafından kullanılan bir kelime değilse ihtiyacınız olan sayfalarla eşleşmeyebileceğidir. Örneğin, [ünlüler cep telefonu melodileri ] [ ünlü sesleri ]'nden daha açıklayıcı ve konuya yöneliktir.

’da Daha İyi Arama 

İnternet Tarama Sonuçları Güvenilir (mi?)

Yayıncı İçerik Güncel

Herkes / Her Kurum WebSayfası Yapabilir

• Yayıncı biliniyor mu?• Yayıncı güvenilir mi?• Yayıncı uzman mı?• Yayıncı hakkında 

açıklama / bilgi verilmiş mi?

Herkes / Her Kurum İçerikHazırlayabilir

• İçerik zengin / yeterli mi?• Uygun bir dille yazılmış 

mı?• Yazan(lar) biliniyor mu?• Yazan(lar) hakkında 

açıklama / bilgi verilmiş mi?

• Kaynak gösterilmiş mi?• Görüşü destekleyen 

bağlantılar var mı?• Tarafsızlık?

Web Sayfası / İçerikGüncel mi?

• Güncelleme tarihi var mı?• Son güncelleme tarihi?

İnternet Bilgi KaynaklarıÜcretli Bilgi Kaynakları

• Ticari firmaların Web sayfaları

• Yayınevlerinin web sayfaları

• STK’ların web sayfaları

• Resmi kurumların web sayfaları

İnternet Bilgi KaynaklarıÜcretli Bilgi Kaynakları

İnternet Bilgi KaynaklarıÜcretsiz Bilgi Kaynakları

• Resmi kurumların web sayfaları

• Eğitim kurumlarının web sayfaları (üniversiteler)

• STK’ların web sayfaları

• Açık erişim web sayfaları

İnternet Bilgi KaynaklarıÜcretsiz Bilgi Kaynakları

İnternete Dayalı AraştırmalarınDenetimi 

sorun

kopyala

yapıştır

Birebir tercüme

intihal

İnternete Dayalı AraştırmalarınDenetimi Çözüm

• Etkin bir içerik ve yazım denetimi

• İntihal Tespit Programları (Yazılımları)

• Turnitin

• Urkund

Bilgi Okur Yazarı

İnternet ve Bilgi Okuryazarlığı

Mantıklı Karar vermenin temeli :

Doğru ve yeterli bilgi

Bilgi gereksinimini farkeder, buna dayalı olarak soruları formüle eder, olası bilgi kaynaklarını belirler

Başarılı araştırma stratejileri geliştirir, bilgisayar tabanlı ve diğer teknolojileri de kapsayan bilgi kaynaklarına erişir

Bilgiyi değerlendirir, pratik uyuglama için bilgiyi düzenler, yeni bilgiyi mevcutla bütünleştirir, eleştirel düşünme ve problem çözmede kullanır

Doyle, C. S. (1994). Information literacy in an information society: A concept for the information age. New York: Syracuse University.

Aldemir Ahmet, Bilgiye erişimde yeni yaklaşım : Bilgi okuryazarlığı, UNAK’03: Bilgiye erişimde Değişen Yollar ve II. Tıbbi Bilgi Yönetimi ve Teknolojileri Sempozyumu, Başkent Üniversitesi, 25 Eylül 2003. Ankara

Ücretli Bilgi KaynaklarınaEkonomik Erişim

• ANKOS  (Anadolu Üniversite Kütüphaneleri Konsorsiyumu)

• ULAKBİM ‐ EKUAL

İnternet

• Tanımı• Gelişimi

İnternette Arama ve Bilgiye Erişim

İnternet Bilgi Kaynakları

İnternete Dayalı Araştırmalar ve Denetim

Özet

Ertuğrul Çimen Kadir Has Üniversitesi

Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanıecimen@khas.edu.tr

Teşekkürler