nrc 20130514 fietsers

Door onze correspondentBas BlokkerAmsterdam. Iiieeek. Het bestelwa-gentje remt net op tijd, het meisjemet de fietshelm op ook. Haar vader,met nog een gehelmd kind achterop,wisselt een korte blik met de auto-mobilist, dan rijdt de bestelwagendoor. Een auto die voorrang opeist,zegt Marco te Brömmelstroet.

Het is half negen en spitsuur op dekruising Vondelpark/Amstelveense-weg. Te Brömmelstroet, planoloogbij de Universiteit van Amsterdam,onderzoekt de wisselwerking tussenstedelijke inrichting en mobiliteits-gedrag. We boffen vanochtend: deverkeerslichten werken niet. Dat be-tekent dat iedereen op eigen instincthet kruispunt over moet.

We kijken een uur, van acht tot ne-gen. Er passeren honderden fietsers,tientallen auto’s en enkele scooters.We zien geen aanrijdingen en, mis-schien nog veelzeggender, ook geenopstoppingen voor het kruispunt.„Als het verkeerslicht aan was, zou jein no time een fietsfile tot aan de brugkrijgen. En waarom? Omdat hetkruispuntontwerp uitgaat van de au-to, zelfs als er tien keer zoveel fietserszijn als automobilisten.”

Zo zijn de verhoudingen. Hetfietsgebruik in Amsterdam groeidede afgelopen twintig jaar met meerdan 40 procent, tot een half miljoenfietsritten per dag. In de binnenstad,waar het autogebruik in twintig jaarhalveerde, gaat 70 procent van alleverplaatsingen per fiets.

Gemeenteraadslid Fjodor Mole-naar (GroenLinks) zegt dat de fietserin Amsterdam aan zijn eigen succesten onder dreigt te gaan. Hij zietfietsfiles ontstaan. „Soms moet eenfietser twee keer het groene licht aanzich voorbij laten gaan voor hij aande beurt is. De infrastructuur is nietberekend op de massaliteit van hetAmsterdamse fietsverkeer.”

De oplossing die Amsterdamkiest, heet ‘Plusnet’: per trajectwordt één dominant verkeersmiddelbevoordeeld. Andere moeten uitwij-ken naar andere routes. Voor de Fiet-sersbond gaat dat niet ver genoeg,die vindt dat de fiets in de binnen-stad overal moet domineren.

Te Brömmelstroet is een ferventfietser en als planoloog ook voorstan-der van de fiets als stadsvervoermid-del: „Hij houdt de berijder gezond,de stad leefbaar en”, zegt hij wijzendnaar de fietsstroom in en uit hetpark, „het is bijna mooi”.

Te Brömmelstroet heeft een vrolij-ke dag, want vandaag behaalt de fiet-ser een symbolische overwinning inAmsterdam: de doorgang onder hetRijksmuseum is opengesteld voorfietsers. De meningen zijn eroververdeeld of de Amsterdamse fietsersnog wel symbolische overwinningennodig hebben. Dat zijn toch die men-sen die uit luiheid hele stukken overde stoep fietsen? Die sms’end tegenhet verkeer in rijden? Die ijskouddoor rood fietsen op een rijwiel zon-der remmen?

Hoe gedragen zij zich deze och-tend? Dit is de situatie: het autover-keer rijdt voornamelijk noord-zuid,de fietsers voornamelijk west-cen-trum en in mindere mate centrum-west. Nu de verkeerslichten niet wer-ken, hebben auto’s voorrang. De fiet-sers zouden dus regelmatig stil moe-ten staan. Maar dat is niet wat we zien.We zien een fluïdum, een voortdu-rend bewegen van alle verkeersdeel-nemers. Vrijwel niemand staat ooithelemaal stil. En als iemand stopt, ishet eerder de auto dan de fiets.

Te Brömmelstroet: „De meestefietsers willen hun voet niet aan degrond zetten. Dan verliezen ze mo-mentum. Om op gang te komen, heb

je een even grote inspanning nodigals voor een paar honderd meter fiet-sen.”

Dus zie je de fietsers al ver van tevo-ren de situatie inschatten, afremmenof juist even aanzetten. „Ze bereke-nen, razendsnel en onbewust bijna,hoe hard de andere weggebruikersrijden en hoe dominant die zijn.”

Een vrouw komt in strak tempohet Vondelpark uitgefietst. Ze remtniet af voor de haaientanden die ophet wegdek in haar richting bijten.Op het kruispunt gebaart ze eengroene Volkswagen met haar handtot stilstand – de auto heeft voor-rang, zij néémt voorrang.

Waarom dwingen fietsers voor-rang af van een auto die veel sneller,

Fietsers, die zijn als een een zwerm spreeuwenDe stromen fietsers inAmsterdam ogen vaakchaotisch. Maar bestudeerze een uur, en je ziet alsnel patronen waarexperts iets mee kunnen.

‘Als iedereen zich aande regels houdt, werkthet systeem niet meer’

massiever, dodelijker is dan zijzelf?Het is een spel, zegt Te Bröm-

melstroet. Veel fietsers weten tijdigof ze zullen winnen of verliezen enpassen daaraan hun gedrag aan. „Hetspel gaat over macht, het is agressiefen ik speel het zelf ook graag. Niet ie-dereen is daartoe in staat.” Hij wijstnaar de overkant, waar twee fietserswachten, hun voet aan de grond.„Sommige mensen kiezen ervoor nietaan het spel mee te doen.”

Het doet denken aan zwermge-drag, zegt Te Brömmelstroet. Men-sen op de fiets zijn vooral met zich-zelf bezig, zoals spreeuwen in dezwerm. Maar intussen letten ze heelgoed op hun buren, voor, achter ennaast ze. „Juist doordat het verkeer

Fietsers, die zijn als een een zwerm spreeuwen

in Amsterdam zo gevaarlijk is, is hetveilig. Alle fietsers zijn alert. Je hebthier al je zintuigen nodig.”

Nederlanders zijn er heel goed in,die fietsen hun hele leven. Nieuwko-mers kunnen al die signalen moeilijkdoorgronden. Buitenlandse colle-ga’s van Te Brömmelstroet die zich inAmsterdam op de fiets wagen, erva-ren het fietsverkeer als overweldi-gend, vooral door het gedrag van an-dere fietsers. Ze rijden bang rond.Gebrek aan angst kenmerkt juist deAmsterdamse fietser. Daarom riep deDeense fietslobbygroep Copenhage-nize Amsterdam vorige week uit tot’s werelds beste fietsstad: „T h is is th eone p lac e on th e p lanet w h ere f ear- mong e-ring abou t c y c ling is non- ex istent.”

Wat zou de Amsterdamse fietserook vrezen, zegt Te Brömmelstroet.„Elke automobilist in Amsterdam iszelf ook een fietser. Die is helemaalingesteld op fietsgedrag.” Dat ge-drag is hyperindividualistisch en be-rekenend. Wel voor een personenau-to langs schieten, maar wachten toteen taxi passeert („de haviken in despreeuwenzwerm”).

Te Brömmelstroet vraagt zich afwaarom op dit kruispunt nog ver-keerslichten stáán. Het is spitsuur,maar niemand hoeft lang te wachten.Verf het kruispunt rood, zegt hij, enformaliseer de situatie die feitelijk albestaat: bescherm de fietser die ditkruispunt domineert en laat die paarauto’s rustig wachten tot ze door kun-

nen. Verkeersontwerpers gaan nogaltijd primair uit van de auto bij hetinrichten van kruispunten. Daaromovertreden fietsers zo vaak de regels.Daarom maken ze ‘olifantenpaadjes’,zoals Te Brömmelstroet ze noemt,om te scherpe bochten af te snijden.

Beleidsmakers in Amsterdam rea-geren volgens hem nog te vaak re-strictief, met hun drempels of hunhekjes. „Moeten mensen zich gedra-gen naar jouw ontwerp? Of moet jeontwerpen naar het gedrag van demensen?”

Hij werpt nog een blik op dezwerm die over de Amstelveensewegscheert. „Als iedereen zich hier aande regels ging houden, dan werktehet systeem niet meer.”

Fietsers nemen voorrang op de Amstelveenseweg bij de ingang van het Vondelpark. De verkeerslichten werken niet. Foto Olivier Middendorp