nivel bÁsico - tarea-lista.com

Post on 16-Oct-2021

17 Views

Category:

Documents

0 Downloads

Preview:

Click to see full reader

TRANSCRIPT

1

CUADERNO DE

EJERCICIOS

IDIOMA AIMARA NIVEL BÁSICO

BOLIVIA, 2021

2

ESCUELA DE GESTION PÚBLICA PLURINACIONAL

Unidad de Investigación y Desarrollo

PROGRAMA DE CAPACITACION EN IDIOMAS

OFICIALES

EQUIPO TECNICO IDIOMA AIMARA

Lopez Cachaca Filomena

Lopez Yujra Lidia

Mamani Yujra Sonia

Tapia Silva Juana

Yujara Saire Efrain

3

UNIDAD UNO

4

UÑT’ASIPXAÑÄNI

EJERCICIO 1.

Ordene de forma correcta las siguientes oraciones

SUJETO+ COMPLEMENTO+VERBO

1. Mario Bros / satäthwa / Nayaxa

……………………………………………………………………………….

2. Estados Unidos / Nayaxa / mankankirïthwa

………………………………………………………………………………..

3. mä / Nayaxa / irnaqtha / jach’a yatiña utana

…………………………………………………………………………………

EJERCICIO 2.

Marque la oración correcta.

1. Yo me llamo Pedro.

-Nayaxa Pedro satäthwa - Naya Pedro satawa - Nayaxa Pedro satathwa

2. Soy de la ciudad de La Paz.

– La Paz markankiriwa - La Paz mankankirithwa - La Paz markankirïthwa

3. Trabajo en la escuela

- Yatiña utana irnaqtha - Yatiña utana irnaqta - Yatiña utana irnaqata

5

EJERCICIO 3.

Relacione el numero con el significado correspondiente

1. Aski urukipana …..Buenas noches

2. Aski jayp’ukipana ….. Hasta pronto

3. Aski arumakipana ….. Buenas tardes

4. Jikisiñkama ….. Buenos días

5. Pay ….. Hasta mañana

6. Qharurkama ….. Gracias

EJERCICIO 4.

Encuentra en la sopa de letras las siguientes palabras

- KAMISAKI - WALIKI - KAWKI

- JIKISIÑKAMA - PAY -KULLAKA

- YUSPAJARA - MARKA - JILATA

K Y U S P A J A R A J A K

K A W K I S T J X I J M I

I X M C T W Q Q’ Y W I A R

A P T I S T Y W U X L U P

J I K I S I Ñ K A M A T U

W A I U W A L I K I T A P

K L N M S Y K U L L A K A

N M A R K A L I J S P P Y

6

EJERCICIO 5.

Completa el dialogo con las siguiente palabras.

- Nayaxa - qullaña uta - La Paz - nayaxa

- aski - urukipanaya - Maria - irnaqtha

-jilata - kunasa - Pedro - jikisiñkama

A: Aski urukipana kullaka

CH:……………………… …..…………….

A: ………………… sutimaxa?

CH:…..……… …………… satäthwa.

A: Jumasti?

CH: …………… ………..……..satäthwa

A: Jumaxa kawkinsa irnaqta?

CH: Nayaxa …………………na ……………

A: Jumaxa kawkinkirïtasa?

CH: Nayaxa ……………………markankirïthwa.

A: …………………………

CH: Jikisiñkamaya.

7

AYMARA MARKA

EJERCICIO 1.

Dibuje los tres espacios geográficos según la cosmovisión andina.

1) ALAXA PACHA 2) AKA PACHA 3) MANQHA PACHA

EJERCICIO 2.

Relacione el numero con el significado correspondiente

1. Qachu ….. mujer

2. Warmi ….. hembra

3. Chacha ….. arriba

4. Uru ….. adentro

5. Urqu ….. encima

6. Aruma ….. tarde

7. Jaqi ….. ganado

8. Jayp’u ….. noche

9. Uywa ….. persona

10. Pata ….. dia

11. Manqha …… macho

12. Alaya ….. hombre

8

EJERCICIO 3.

Identifique la complementariedad dual de género.

................................ …………………………… ………………………….. …………………………..

EJERCICIO 4.

Escribe en castellano un párrafo sobre la cosmovisión aimara

……………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

9

AYMARA ARU

EJERCICIO 1.

Resuelve el crucigrama de acuerdo a las gráficas.

1

2

3

4

A

B

C

D

4 3 1

A

C

2

D

B

10

EJERCICIO 2.

Escribe los nombres de los gráficos en aimara y castellano, y pluralice los mismos.

…………challwa……………………..

…………pez………………………………

………………challwanaka…………

…………………peces………………...

……………………………………………. …………………………………………….

………………………………………………

………………………………………………

……………………………………………… ………………………………………………

………………………………………………. ………………………………………………

……………………………………………… ………………………………………………

…………………………………………………… ……………………………………………………

11

EJERCICIO 3.

Observa los gráficos y las oraciones y traduzca al castellano.

Qillqa imañasawa ……………………….. Khithuñapawa …………………………….

Qillqa imañapawa ………………………. Khithuñajawa ……………………………

Qillqa imañajawa ……………………….. Khithuñasawa ……………………………

Qillqa imañamawa …………………….... Khithuñamawa ……………………………

EJERCICIO 4.

Observa los gráficos y escribe oraciones en singular y plural utilizando los sufijos

–sa , -pa,-ma, -ja + el sufijo –wa.

…panqaraja……………

…………………………………

…………………………………

…………………………………

Panqaranakajawa

………………………………

………………………………

……………………………….

12

AYMARA QILLQA

EJERCICIO 1.

Observa los gráficos y escribe el nombre de los mismos utilizando las siguientes

consonantes:

Consonantes: p, ph, p'.

Consonantes: –t, -th, t’

Consonantes: –ch, -chh, ch’

Consonantes: –k, -kh, k’

P…………… Ph…………......

.... P’……………

…..

T……………… Th…………...... T’………………

Ch…………….. Chh…………… Ch’ ……………

K……………… Kh………………..

.

K’ ……………

13

onsonantes: –q, -qh, q’

EJERCICIO 2.

Observa y escriba en los gráficos y relacione con sus pares mínimos.

Q……………… Qh …………… Q’……………...

PHISI

PISI

14

EJERCICIO 3.

Escribe las siguientes palabras en idioma aimara.

Sapo …………………………………… Picante ……………………………………

Lengua …………………………………… Sonajera ……………………………………

Bandera ……………………………………. Aji ……………………………………

EJERCICIO 4.

Marque en un círculo la escritura correcta de las siguientes palabra

A) Kuta

B) Quta

C) Qhuta

A) Kuchuña

B) Khuchuña

C) Khuchhuña

A) Piskuña

B) Phiskuña

C) Phiskhuña

A) P’isaqa

B) Pisaq’a

C) Pisaqa

A) Chhichillanka

B) Chhichhillankha

C) Chhichhillanka

15

UNIDAD DOS

16

KULLAKANAKARU JILATANAKARU KATUQAÑÄNI

EJERCICIO 1.

Reescribe el diálogo ordenándolo en los espacios en blanco.

Certificado mayisiriwa juttha.

Aski jayp’ukipana kullaka.

Q’untasimaya, kunasa wakisi?

Aski jayp’ukipanaya kullaka.

Kunasa sutimaxa?

Yuspajara.

Jorge Gonzales satäthwa.

Akaxa.

Janiwa kunakisa, Jikisiñkama

Jikisiñkamaya.

A:_______________________________________________

B:_______________________________________________

A: ______________________________________________

B: ______________________________________________

A: ______________________________________________

B: ______________________________________________

A: ______________________________________________

B: ______________________________________________

A: ______________________________________________

B: ______________________________________________

EJERCICIO 2.

Selecciona la traducción correcta

1. Hasta mañana.

Qharurkama Jikisiñkama Qarurkamay

2. Buenas tardes.

3. Aski urukipana Aski jayp’ukipana Aski arumakipana

4. Hasta luego.

Kamisaki Qharurkama Jikisiñkama

4. Buenas noches.

Aski urukipana Aski jayp’ukipana Aski arumakipana

17

EJERCICIO 3.

Une con una línea la traducción correspondiente.

¿Y yo?

¿y él / ella?

¿Y tú?

¿Y nosotros?

Jumasti?

Jiwasasti?

Nayasti?

Jupasti?

EJERCICIO 4.

Con una línea une el nombre con el gráfico correspondiente.

yuqalla wawa

awicha

tata

imilla wawa

achachila

mama

18

YÄNAKA UÑT’AÑÄNI

EJERCICIO 1.

Observa los gráficos y rellene en los espacios el nombre del objeto.

19

EJERCICIO 2.

Ordena las siguientes oraciones.

Aka / tupuxa / khitinkisa? / pacha

______________________________________________ quqaxa / jiwasankiwa / Uka

______________________________________________

jatamirixa / Janiwa / jupankkiti / uka

______________________________________________

qunuñaxa / aka / nayankiwa / Jisa,

______________________________________________

EJERCICIO 4.

Responde las preguntas en forma negativa.

Aka q’ipiñaxa jumankiti? _____________________________________________

Uka isinakaxa jupankiti? _____________________________________________

Aka aru pirwaxa jiwasankiti? _____________________________________________

Khaya utaxa jupankiti? _____________________________________________

Aka pankaxa nayankiti? _____________________________________________

20

JANCHI SUTINAKA UÑT’AÑÄNI

EJERCICIO 1.

Escribe los nombres de las partes del cuerpo y señálalos con una flecha.

P’IQI

21

EJERCICIO 2.

Observa los gráficos y responde las siguientes preguntas.

1) 2) 3) 4)

1) Akaxa jinchuti? R:__________________________________

2) Akaxa kallachiti? R:_________________________________

3) Akaxa kunkati? R:__________________________________

4) Akaxa silluti? R:__________________________________

EJERCICIO 3.

Ordena las siguientes oraciones

1. janiwa /qunquri /Akaxa /-kiti __________________________________

2. -sa?/-xa / kuna / Uka __________________________________

3. -xa /puraka /Khaya /-wa. /–pa __________________________________

4. Aka /luk’ana /-xa /-naka /-ti? __________________________________

EJERCICIO 4.

Traduce las siguientes oraciones al aimara.

Esta es mi mano. _____________________________________

Esa es tu oreja. _____________________________________

Estos son mis ojos. _____________________________________

Este es mi estómago. _____________________________________

Ese es tu muslo. _____________________________________

Esos son mis dedos. _____________________________________

22

USUNAKA

EJERCICIO 1.

Resuelve el crucigrama y luego responde la pregunta

1

L

2 P U R A K A J A W A

A

K

3 A M P A R A J A W A

C

H

4 K A Y U J A W A

K

5 J I K H A N I J A W A

A

6 M U J L L I J A W A

A

W

7 N A S A J A W A

KUNASA USTAMA?

1) Lakach’akajawa usutu.

2) _______________________jawa usutu.

3) ____________________________wa usutu.

4) __________________________________ usutu

5) __________________________________ usutu

6) ______________________________________

7) ______________________________________

23

EJERCICIO 2.

Copie las siguientes frases a lado de las preguntas correspondientes

Qunquriwa usutu. Janiwa ukaxa umañakiti. Jisa, qullasthwa

Janiwa walikthti. Jararankhumpi qullastha.

Kunjamasktasa, jilata?

Kunasa ustama?

Qullastati?

Kuna qullampisa qullasta?

Ukaxa umañati?

EJERCICIO 3.

Enumerar la traducción correspondiente

1) Ukaxa umañati?. ____No me curé.

2) Qulla ____¿Eso se bebe?

3) Usutuwa. ____Medicina

4) Qunqurinakawa usutu. ____Me duele.

5) Janiwa qullaskthti. ____Me duelen las rodillas

EJERCICIO 4.

Explique en castellano la utilidad de las siguientes plantas medicinales.

Qhanapaqu

Wira wira

Ch’illka

Q’uwa

24

UÑTASA ARUSKIPAÑÄNI

EJERCICIO 1.

Resuelve el crucigrama y completa las oraciones de abajo.

6

M

7

8 1 A N A T A S K T H W A

N

L

H

Q

A

2 U M A S K T H A

A

S

Q

S

K

H

K

I

3 U L L A S K I

T

W

S

A

A

K

W

4 T U Y U S K T A

A

A

N

W

5 P H A Y A S K T A N A

1. Nayaxa _______________________

2. Nayaxa umawa _______________________

3. Yuqallaxa pankawa _______________________

4. Jumaxa sapakiwa _______________________

5. Jiwasaxa ch’uqiwa _______________________

6. Jumaxa _______________________

7. Imillaxa _______________________

8. Jiwasaxa _______________________

25

EJERCICIO 2.

Ordena las oraciones.

1) kunsa /Jumaxa /-skta? /lura

___________________________________________

2) Nayaxa /-sktha /aychawa /manq’a

___________________________________________

3) manq’a /-sktati? /Jumaxa

___________________________________________

4) manq’a /Jisa, /-skthwa /nayaxa

___________________________________________

5) manq’a /Nayaxa /janiwa /-skkthti

___________________________________________

EJERCICIO 3.

Completa las respuestas

JUMAXA KUNSA LURASKTA? 1.- Nayaxa anata_____

2.- Nayaxa utajawa picha_______

JUPAXA KUNSA LURASKI?

3.- Mamajaxa manq’awa phaya_____

4.- Waynaxa qillqa_____

26

EJERCICIO 4.

Traduce al castellano las oraciones del Ejercicio 3

1. _______________________________________

2. _______________________________________

3. _______________________________________

4. _______________________________________

EJERCICIO 5.

Complete las oraciones con el complemento adecuado.

JUMAXA KUNSA LURASKTA?

Nayaxa _________________________ yatiqasktha.

Nayaxa _________________________ pichasktha.

Nayaxa _________________________ manq’asktha.

Nayaxa _________________________ jarisktha.

Nayaxa _________________________ saminchasktha.

mä jamuqa uta phukhunaka aymara aru wallaqi

27

QHIPT’ATA QHANANCHAÑÄNI

EJERCICIO 1.

Completa el diálogo con las siguientes palabras.

JILATA KULLAKA

Kamisaki, kullaka

Awtuwa jani ………………………………, jumasti?

Kullaka ………………… kunatsa jani …………………?

Waliki jilata José, ………………… qhipt’anta.?

…………………………………………

Qullayasïriwa ……………………..

EJERCICIO 2.

Enumere la traducción correcta.

1) ¿Por qué te atrasaste? _____Mä tantachawiru sartha

2) Estaba enferma _____Qullayasïriwa sarta

3) Vine a pie _____Usutayäthwa

4) Fui a una reunión _____Kunatsa qhipt’anta?

5) No había auto _____Kayukiwa juttha

6) Fui al médico _____Janiwa awtu utjkanti

wasüruxa - kunatsa - jutta – sartha - irnaqaskayäthwa- utjkiti – Ines

28

EJERCICIO 3.

Añada la terminación –skayäthwa a los verbos y escribe su significado.

Anata_________ ________________________

Picha_________ _________________________

Ala__________ ________________________

Jamuqa_________ ________________________

yatiqa__________ _________________________

yatiqa_____________ _____________________

29

MANQ’AÑANAKA MALLT’AÑÄNI

EJERCICIO 1.

Complete con el nombre del alimento y el adjetivo correspondiente (Qhulu, Jaxu, K’allk’u,

Jasa)

1. Aka …………………………………xa …………………………………wa

2. Uka ………………………………… xa ……………………………….wa

3. Khaya …………………………………xa ……………………………………wa

4. Uka …………………………………xa …………………………………wa

EJERCICIO 2.

Traduce las siguientes frases.

Kullakita, jutama ___________________________________

Tata, muxsa uma waxt’äma ___________________________________

Junt’u manq’a waxt’ita ___________________________________

Iyawa, akaxa mama ___________________________________

Wali jayuk’arawa ___________________________________

30

EJERCICIO 3.

Llene el siguiente crucigrama de acuerdo a los gráficos.

10

8

9

t

6

j

j

u

a

a

a

n

y

y

k

q

5

1 c h u p u q u

t

h

2 k' a w n a t h i x i

n

7

t

w

3 c h a w l l a

y

k

4 m u x s a t a n t a

1 2 3 4

5

6 7 8 9

10

31

APTHAPI WAKICHAYAÑÄNI

EJERCICIO 1.

Escriba la traducción de las palabras en los espacios en blanco

Refresco

Gallina

Papalisa

Plátano

Chuño

Agua

Papa

Oca

Chancho

Huevo

EJERCICIO 2.

Completa la oración conjugando el verbo adecuado para cada oración. (iqaniña,

iraniña, ichuniña, ituniña)

Nayaxa mä chala _________________________

Nayaxa mä anu _________________________

Nayaxa mä garrafa _________________________

Nayaxa mä k’awna _________________________

32

EJERCICIO 3.

De acuerdo a las claves, llene el crucigrama.

6

8

W

Q

1 A P A N I Ñ A 2 I C H U N I Ñ A

5

Y

7

P

3 I T U N I Ñ A

I

Q

N

R

N

A

I 4 A S A N I Ñ A

N

Ñ

N

Ñ

I

A

I

A

Ñ

Ñ

A

A

EJERCICIO 4.

Realiza oraciones con el verbo traer de acuerdo al pronombre y al gráfico.

Jumaxa ________________________________________

Jumaxa __________________________________________

1) Traer

2) Traer en brazos

3) Traer algo pesado

4) Traer en recipiente

5) Traer ropa o tela

6) Traer algo con asa

7) Traer en la mano

8) Traer en la espalda

33

UNIDAD TRES

34

JAKHUNAKA

EJERCICIO 1.

Responde las sientes preguntas en aimara.

Qawqhasa?

____________________________________

____________________________________

Qawqhasa?

Qawqhasa?

__________________________________

EJERCICIO 2.

Escribe la siguiente cifra en forma numeral.

Phisqha tunka phisqhani ________

Suxta pataka pusi tunka paqallquni ________

Pä waranqa pä tunka _______

Paqallqu pataka suxta tunka payani _______

35

EJERCICIO 3.

Escribe el número correspondiente en la respuesta correcta.

1. Jumaxa qawqha maranisa? ____ Janiwa yuqanikthti.

2. Yuqanitati? ____ Mamajaxa suxta phukhuniwa.

3. Jupaxa qawqha phuchhanisa? ____ Nayaxa pusi tunka maranithwa.

4. Mamamaxa qawqha phukhunisa? ____ Jupaxa pusi phuchhaniwa.

EJERCICIO 4.

Responde a las siguientes preguntas en la línea punteada.

Jumaxa qawqha jamp’atunitasa? ………………………………………………………………………...

Jupaxa qawqha k’isimiranisa? …………………………………………..……………………………..

Jiwasaxa qawqha qillqañanitansa? ………………..…………………………………………………………

36

QULLQI MAYT’ASIÑÄNI

EJERCICIO 1.

Observa los montos de los billetes y escribe la suma total.

--------------------------------

---------------------------------

--------------------------------------

------------------------

EJERCICIO 2.

Responde el siguiente dialogo.

Allchhi Awicha

Awicha, maya achikt’asïma. ……………………………………….

Qullqi mayt’asiñäni. …….…………………………..........

Pä pataka bolivianoki muntha

Mäkiwa churxäma. ………………………………………………….

Walikiwa, jikisiñkama awicha. …………………………………….………

37

EJERCICIO 3.

Llene el crucigrama con el tema de qullqi mayt’asiñäni.

M

A J I K I S I Ñ K A M A

Y T U N K A U

A I P N

Q A W Q H S A M U N T A A

C S Y C M

H A H U

I B O L I V I A N O K I

M A K I W A C H U R X A M A K T

T’ U H

M A Y T’ A S I Ñ A N I L A

S Y L

Ï A K

M W A

A K U L L A K A - A K A X A

EJERCICIO 4.

Traduce la siguiente conversación al idioma aimara.

Buenas noches compañero. ……………………………………………………………………

…………………………………………………………………… Buenas noches compañero.

Un favor. ……………………………………………………………………

…………………………………………………………………… ¿Qué será?

Préstame diccionario. ……………………………………………………………………

…………………………………………………………………… No

Préstame nomas pues, te lo devolveré

rápido.

……………………………………………………………………

…………………………………………………………………… Ya, aquí esta.

Gracias, hasta el sábado. ……………………………………………………………………

…………………………………………………………………… Hasta el sábado.

38

SAMINAKA

EJERCICIO 1.

Colorea y escribe el color que corresponda a cada gráfico.

EJERCICIO 2.

Escribe oraciones con los adjetivos de color utilizando el sufijo -NI con los cuatro

pronombres personales.

1. Nayaxa …………………..…… ………………….nithwa

2. ………………………………………………………………………….

3. ………………………………………………………………………….

4. ………………………………………………………………………….

5. ………………………………………………………………………….

6. ………………………………………………………………………….

7. ………………………………………………………………………….

8. ………………………………………………………………………….

---------------

----------------

----------------

--------------

------------

--------------

----------------

----------------

--------------

------------

--------------

----------------

----------------

--------------

------------

39

EJERCICIO 3.

Describe los objetos utilizando el sufijo –mpi.

EJERCICIO 4.

Realice oraciones con los objetos citados, utilizando los sufijos –ja, -ma, -pa y –sa. Phiskhuña, qillqaña, panka, q’ipiña, aru pirwa, isi, uxuta, almilla.

Chalajaxa ch’umphiwa

1. 1.

2. 2.

3. 3.

4. 4.

------------------------------------ ------------------------------------

------------------------------------ ------------------------------------

------------------------------------ ------------------------------------

Describe los colores utilizando el sufijo –mpi. PERU

------------------------------------ ------------------------------------

BOLIVIA

------------------------------------ ------------------------------------

COLOMBIA

------------------------------------ ------------------------------------

40

YÄNAKAXA QAWQCH’ASA

EJERCICIO 1.

Escribe el número en el gráfico correcto

EJERCICIO 2.

Traduce las siguientes oraciones.

1. Awicha qhumantita.

2. Kullaka mayt’ita.

3. Allchhi ist’ita.

4. Mama waxt’ita.

5. Wawa jamp’atita.

6. Jilata uñkatita.

1. Jisk’a panka

2. Tantiyu quta

3. Jach’a ch’ankha

4. Jisk’a khuchhuña

5. Jach’a qipiña

6. Tantiyu quqa

1

41

EJERCICIO 3.

Anote las palabras encontradas en las líneas.

J H X P A Y A A M N A Y A N K K I T I

Q I W Y T H Ñ K A A S J K H T Q’ R M U

M L S L J A W K Y P’ Y K H U I P A Ñ K

A K H K’ Q T H J T’ L P’ T’ I N P X R L A

Y P Ñ L A L N M I T H Q A R A W Y Ñ C

A I L K Ñ P R J T X P L H K X H T’ K H

M I K M P S A X A A M Ñ A L I K T J U

Q Y P T H L L N N Ñ S A S M L T Y H R

K P L L P N P Ñ K K W K J K A S A P I

K H C H U R X I T A M K H A Y A U Y T

K’ Y P H R X K L Y Ñ Ñ L I N L X P Q A

Y A N L J A N I W A K U N K I S A S M

J A N I W A A P N A Q A S K T H W A N

…………………………………..… …………………………………..… …………………………..… …………………………………..… …………………………………..… …………………………………..… …………………………..… …………………………………..… …………………………………..… …………………………………..… …………………….…..… …………………………………..… …………………………………..… …………………………………..… ………………………..… …………………………………..… …………………………………..… …………………………………..… ………………………..… …………………………………..…

EJERCICIO 4.

Realice oraciones utilizando los adjetivos de tamaño.

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

42

YÄNAKANA UÑTAPA

EJERCICIO 1.

Escribe una oración debajo de cada gráfico empleando un adjetivo de forma.

---------------------------------

----------------------------

……………………………………………..

……………………………………………..

EJERCICIO 2.

Traduzca las siguientes oraciones.

1. Ese espejo es redondo ________________________________

2. Ese camino es chueco ________________________________

3. Aquel bolígrafo es grueso _______________________________

4. Esa piedra es plana. _______________________________

EJERCICIO 3.

Complete las oraciones con los siguientes adjetivos calificativos.

-Q’apha -Thuru -Jasaki -Jiwaki

1 Allchhipaxa wali ………………-wa.

2 Khä panqaraxa ……………….. uñtasi.

3 Uka isinakaxa ancha …………….-nakawa.

4 Aka tunquxa wali …………………..-wa

43

EJERCICIO 4.

Realice oraciones con los adjetivos de forma y cantidad viendo las imágenes.

FORMA

CANTIDAD

1. _________________________________________

2. _________________________________________

3. _________________________________________

4. _________________________________________

5. _________________________________________

6. _________________________________________

7. _________________________________________

8. _________________________________________

44

MACHAQA, MURQU, THANTHA YÄNAKA

EJERCICIO 1.

Relacione los siguientes gráficos con los adjetivos de estado.

-THANTHA - MACHAQA - MIRQ’I

-----------------------

……………………………..

-----------------------------------

EJERCICIO 2.

Ordene de forma correcta las siguientes oraciones.

thantha achachilamankiwa punchuxa aka

1. …………………………………………………………………………………………………………

anatañaxa khä wawasankiwa machaqa

2. …………………………………………………………………………………………………………..

phuchhajankiwa murqu tankaxa uka

3. ……………………………………………………………………………………………………………

khä allchhipankiwa lluch’uxa jach’a

4. ……………………………………………………………………………………………………………

45

EJERCICIO 3.

Responde y completa las siguientes preguntas con adjetivos de estado utilizando los

miembros de la familia.

Aka….………… qillqañaxa khitinkisa?

-Uka …………… qillqañaxa jilatankiwa.

Aka …………… wila panqaraxa

khitinkisa?

……………………………………………………………..

Aka …………………..…. pacha tupuxa

khitinkisa?

…………………………………………………………………

Aka ………………… qunuñaxa

khitinkisa?

………………………………………………………………

Aka …………………. wisllaxa khitinkisa?

………………………………………………………………

Aka …………………..…. millk’i tikaxa

khitinkisa?

…………………………………………………………

46

JATHI, PHISNA, WALJA, JUK’A YÄNAKA

EJERCICIO 1.

Escribe los adjetivos de cantidad y peso debajo de cada gráfico.

…………………………

…………………………

…………………………

…………………………

…………………………

…………………………

EJERCICIO 2.

Asocie el verbo con el gráfico correspondiente y traduce.

……………………………….

Asaña

……………………………….

Wayuña

Ichuña

……………………………….

Apaña

……………………………….

47

EJERCICIO 3.

Completa las preguntas con un objeto y responde las mismas.

-Jupha -Challwa -Tunta -Jawasa -Wayaqa

1. Aka phisna tomate khitisa apani?

……………………………………………………………………………….……………

2. Aka jathi ………………… khitisa wayuni?

……………………………………………………………………………….………………

3. Aka phisna ………………………… khitisa q’ipini?

……………………………………………………………………………….………………

4. Aka jathi …………………………khitisa iqani?

……………………………………………………………………………….………………

5. Aka phisna ………………………… khitisa apani?

……………………………………………………………………………….………………

EJERCICIO 4.

Completa las preguntas con un objeto, alimento o animal y responde las mismas. -Aycha kanka -Qillqaña -Thujru -Muxsa t’ant’a

1. Aka walja ch’uqixa khititakisa?

…………………………………..………………………………………

2. Aka mä ………………. jumatakiti?

………………………………………………………………………………………………

3. Aka juk’a ……………………………. jupatakiti?

…………………………………………………………………………………………………

4. Aka jach’a …………………………….. jiwasatakiti?

…………………………………………………………………………………………………

5. ………… ……………………. ……………… …………………………………..

………………………………………………………………………………………………………

48

EJERCICIO 5.

Elige la respuesta correcta.

AKA JUK’A JAWASA JAMP’IXA JUMATAKITI?

Jisa, jumatakiwa Jisa, jupatakiwa Jisa, nayatakiwa Jani maya

AKA WALJA MUNTARARAXA WILMA MAMATAKITI?

Janiwa jupatakiwa Jisa, nayatakiwa Jisa, jumatakiwa Jani maya

AKA JUK’A K’AWNA PHUTHIXA WAWAPATAKITI?

Jisa, wawajatakiwa Jisa, jupatakiwa Jisa, jumatakiwa Jani maya

EJERCICIO 6.

Responda las siguientes preguntas.

1. Uka jach’a walja ch’uqixa khititakisa?

……………………………………………………………………………………

2. Aka juk’a ch’uñuxa achachilapatakiti?

……………………………………………………………………………

3. Aka walja qillqañaxa khititakisa?

……………………………………………………………

4. Uka juk’a manq’axa phuchhajatakiti?

……………………………………………………………………………………

49

UNIDAD CUATRO

50

WILA MASISATA JISKT’ASIÑÄNI

EJERCICIO 1.

Observa el gráfico y escriba oraciones en tiempo presente con los nombres.

1____________________________ 2____________________________

3____________________________ 4____________________________

5____________________________ 6____________________________

6 5

3

2

4

1

51

EJERCICIO 2.

Busque en la sopa de letra seis verbos en forma infinitiva con las terminaciones –aña,

-iña y –uña y escribe en las líneas.

R I J A R I R Ñ A A S

A N I R U M X I L R R

R L R I K I Ñ A A I A

X P A K I T H L R K R

I R A Ñ Y R T A U H I

Ñ U U N A K A J Ñ A Ñ

A S A M T H Ñ A A Ñ A

J S A R P T P R R U T

U I Ñ R Ñ U U Q T S H

T A L J A Ñ A I J X U

U T A N A Ñ R W U A Ñ

Ñ L A R A Ñ N A R T’ A

A L U P’ I Ñ A Ñ T’ H P

EJERCICIO 3.

Conjugue dos verbos: (jugar y reír) en tiempo presente.

LURAYIRI: LURAYIRI:

Jupaxa ………………………………………………..

Nayaxa ………………………………………………..

Jumaxa ………………………………………………..

Jiwasaxa …………………………………………………

Jiwasaxa ………………………………………………..

Jupaxa ………………………………………………..

Nayaxa ………………………………………………..

Jumaxa …………………………………………………

-aña

____________________

____________________

………………………….……... -iña

____________________

____________________

__ -uña

____________________

____________________

______

52

EJERCICIO 4.

Complete las oraciones en tiempo presente con los marcadores de persona que

corresponde - tha, -ta, -i/u, -tana.

1. Noeliaxa muxsa achunaka alj___.

2. Jumaxa utana phay___.

3. Nayaxa chawlla thixi manq’___.

4. Jiwasaxa jawirana tuy___.

5. Irpirixa thakhina sarnaq___.

6. Jumaxa aymara aru yatiq___.

EJERCICIO 5.

Completa el siguiente diálogo.

ARUSKIPAWI

ANA: Kamisaki ………………..

PABLO: Waliki kullaka, jumasti?

ANA: …………..……. jilata

Tatamaxa kunjamaskisa?

PABLO: Jupaxa ……………………….

ANA: Tatamaxa ………..….….. aljii?

PABLO: Tatajaxa 16 de Julio qhathuna …………..…

ANA: Alasiriwa ………..……… muntha

PABLO: Jikisiñkama

ANA:………………………………

53

JISKHISA UÑT’AÑÄNI

EJERCICIO 1.

Conjugue dos verbos: (comer y dormir) en tiempo pasado.

EJERCICIO 2.

Construye las siguientes preguntas de acuerdo a las respuestas.

1. ______________________________________?

Jupaxa wallaqi phayäna.

2. ______________________________________?

Maymaraxa Gran Poderana thuqhuyätha.

3. ______________________________________?

Jilatajaxa Oruro markana irnaqäna.

4. ______________________________________?

Nayaxa thunkhu thunkhu anatayätha.

LURAYIRI: LURAYIRI:

Nayaxa ………………………………………………..

Jupaxa ………………………………………………..

Jiwasaxa ………………………………………………..

Jumaxa …………………………………………………

Jumaxa ………………………………………………..

Jiwasaxa ………………………………………………..

Jupaxa ………………………………………………..

Nayaxa …………………………………………………

54

EJERCICIO 3.

Traduce las siguientes preguntas.

EJERCICIO 4.

Completa las oraciones conjugando el verbo correspondiente en tercera persona

usando el tiempo pasado.

Tatamasti? _____________________

Phuchhasasti? _____________________

Warmijasti? _____________________

Achachilapasti? _____________________

Tullqamasti? _____________________

Rosa kullakaxa chachapampiSanta Cruz

markana …………………………………

kullakajaxa masinakapampi parquena

……………………..

Jorge jilataxa qulluna uwijanaka ………………………………

Wara mamaxa qhathuna ………………………… Claudia kulllakaxa MMAYA ukana

……………………………

55

EJERCICIO 5.

Observe los gráficos y encierra en un círculo la oración correcta.

1. Jilatajaxa utajanajayllïna.

2. Yuqalla wawaxa jawirana jachäna.

3. Yuqalla wawaxa utana anatäna.

1. Kullakajaxa thakhina jayllïna.

2. Mamajaxa kullakajaruwa ist’äna.

3. Imilla wawaxa awtuna kusisïna.

1. Tatajaxa utajana manq’äna.

2. Jilataxa jach’a panka ulläna.

3. Waynaxa panka qillqäna.

1. Tawaquxa utajana llakisïna.

2. Tawaquxa wali t’ijüna.

3. Jupaxa wali jalana.

1. Tatajaxa parlana.

2. Irpirixa jakhüna.

3. Jilataxa arxayäna

56

TANTACHASIÑÄNI

EJERCICIO 1.

Conjugue dos verbos: (llorar y salir) en tiempo futuro.

EJERCICIO 2.

Marque la oración correcta.

CANTARÉ CON MI HIJO EN EL AUTO.

1) Yuqajampi jayllï. 2) Yuqajampi patana jaylltha. 3) Yuqajampi awtuna jayllï.

IRÉ AL PUEBLO CON MI HIJO.

1) Nayaxa wawampi markaru saräta. 2) Markaru wawajampi sarä. 3) Markajaru sarä.

ÉL COMPRARÁ SEIS FLORES.

1) Jupaxa suxta panqara alani. 2) Jupaxa suxta panka ali. 3) Jupaxa suxta panqara aljani.

COMERÉ CINCO PANES.

1) T’ant’a manq’ä. 2) Phisqha t’ant’a manq’ï. 3) Phisqha t’ant’a manq’ä.

NOSOTROS ESTUDIAREMOS MUCHO PARA EL EXAMEN.

1) Jiwasaxa walja yatiqañäni. 2) Jiwasaxa yant’awitaki wali yatiqañäni. 3) Jiwasaxa walja yatiqani.

LURAYIRI: LURAYIRI:

Jiwasaxa ………………………………………………..

Jumaxa ………………………………………………..

Jupaxa ………………………………………………..

Nayaxa …………………………………………………

Jupaxa ………………………………………………..

Nayaxa ………………………………………………..

Jupaxa ………………………………………………..

Jiwasaxa …………………………………………………

57

EJERCICIO 3.

Observa las acciones que realiza el niño y realice oraciones con (sujeto, complemento y

verbo) usando el tiempo futuro.

EJERCICIO 4.

Responda las siguientes preguntas.

1. Khitisa nayraqata qullqi katuqani?

……………………………………………………………….

2. Khitisa ukxaru qullqi katuqani?

………………………………………………………………..

3. Khitisa qhipata qullqi katuqani?

…………………………………………………………………

3. ______________________________________________________

4. _______________________________________________________

1. Yoqalla wawaxa ikiñata sartani.

2. ___________________________________________________

58

EJERCICIO 5.

Describa las actividades que realizarás el día domingo.

1. _______________________________________________________

2. _______________________________________________________

3. _______________________________________________________

4. _______________________________________________________

59

PACHATA MAYJA ARUNCHIRI

EJERCICIO 1.

Escribe el número en el significado que corresponde.

1. Jichhüru

2. Uru

3. Wasüru

4. Walüru

5. Jurpüru

6. Qharüru

___ Mañana

___ Pasado mañana

___ Ante ayer

___ Hoy

___ Día

___ Ayer

EJERCICIO 2

Responde las siguientes preguntas.

1. Mama, yuqamaxa kuna urusa purinini?

_____________________________________

______

2. Kullaka Brigida, mamamaxa kuna urusa phayani?

__________________________________________

2. Jilata , mamamaxa kuna urusa wakanaka awati?

________________________________________

3. Jilata, allchhimaxa kuna urusa jaylli?

_______________________________________

60

EJERCICIO 3.

Completa las oraciones utilizando adverbios de tiempo.

EJERCICIO 4.

Traduce las siguientes oraciones.

1. Jilatamaxa sapüruwa irnaqani.

…………………………………………………………………………………………

2. Nayaxa walüruwa isinaka t’axstha.

…………………………………………………………………………………………

3. Gabriela kullakaxa wasüruwa juti.

…………………………………………………………………………………………

4. Nayaxa jurpüruwa sarä.

…………………………………………………………………………………………

5. Masimaxa sapüruwa muxsa achunaka alji.

…………………………………………………………………………………………

6. Ramiro jilataxa jichhüruwa thuqhuni.

………………………………………………………………………………………..

1. Mamamaxa kuna urusa t’axsuni?

Mamajaxa ………………………wa t’axsuni.

2. Yatiqirixa kuna urusa juti?

Yatiqirixa ……………………….wa juti.

3. Kullakapaxa kuna urusa ch’usasini?

Kullakapaxa ………………….wa ch’usasini.

4. Allchhisaxa kuna urusa jaylli?

Allchhisaxa ……………………wa jaylli.

61

JAKAWISATA JISKT’ASIPXAÑÄNI

EJERCICIO 1.

Encierre en círculo los verbos infinitivos.

puraka samkaña yuqa ullaña kusisiri

munaña naya sawuña laphi jakhuña

sarata kutiniña K’ari thithiña sariri

q’uma kamachi Yatiqaña K’umara uchaña

phusaña qhipata sarä apaña saraqaña

EJERCICIO 2.

Lea las oraciones y anote el número al tiempo que corresponda.

1. Nayaxa Arica markaruwa sartha.

2. Raul jilataxa mä wila awtu aljani.

3. Maymaraxa Sucre markana yatichayäta.

4. Jichhüruxa aymara aru yant’awiruwa sari.

5. Jupaxa kimsa muxsa t’ant’a k’achachani.

6. Beatriz kullakaxa moseñada thuqhüna.

PRESENTE PASADO FUTURO

…………………………..

……………………………

……………………………

…………………………..

……………………………

……………………………

…………………………..

……………………………

……………………………

62

EJERCICIO 3.

Complete las siguientes preguntas en tiempo pasado, presente y futuro.

1. ………………..…….... kawkhansa …………….……………?

Maymaraxa Cobija markana yatiqayätha.

2. ……………….………kawkhansa………………..……………?

Jichhaxa utajana phaytha.

3. ……………….…….. kawkhansa pankanaka ………………….?

Maranxa qhathuna pankanaka aljä.

4. ………………………….kunsa …………………………………?

Maymaraxa aimara aru yatiqayätha.

5. …………………………..kunsa …………………………………?

Jupaxa wawa chumpanaka p’iti.

6. …………………………….kunsa …………………………………..?

Jiwasaxa muxsa umanaka wayuñäni

EJERCICIO 4.

Lee las siguientes oraciones y escribe el número del adverbio que corresponda.

1. ……………… wila chumpa aljä. 1.- QHARÜRUXA

2. ………………wawapampiwa saräna. 2. MAYMARAXA

3. ……………….. pampana anati. 3. JICHHAXA

4. …………….. masinakampiwa q’umachañäni.

5. ……………... awichajana utaparuwa sarayätha.

6. ……………... tantachawina arsu.

7. ……………….. junt’uma umäta.

8. ………………. ququ manq’ayätha.

63

YÄNAKA APTHAPIÑÄNI

EJERCICIO 1.

Observa los gráficos y escribe en donde pondré el pato.

1. Uka jisk’a pili kajuna ……………………………………………….……………uchäta.

2. Uka jisk’a pili kajuna……………………………………………….……………..uchäta.

3. Uka jisk’a pili kajunana ……………………………………………….…………… uchäta.

4. Uka jisk’a pili kajuna ……………………………………………….…………… uchäta.

5. Uka jisk’a pili kajuna ……………………………………………….…………… uchäta.

6. Uka jisk’a pili kajuna……………………………………………….…………… uchäta.

1 2 3

4 5 6

64

EJERCICIO 2.

De acuerdo a los gráficos escriba cuatro oraciones empleando adverbios de lugar y el

adjetivo de tamaño.

1. _____________________________

2. ________________________

3. ____________________________

4. __________________________

EJERCICIO 3.

Observa el gráfico y escribe oraciones con el verbo UCHAÑA en tiempo futuro en

primera persona empleando adverbios de lugar y adjetivos de color.

3

5

1

8

4

2

6

7

65

1) Uka janq’u ch’ijmañanaka qunuña patxaruwa uchä.

2) ……………………………………………………………………………………………….

3) ……………………………………………………………………………………………….

4) ………………………………………………………………………………………………

5) ………………………………………………………………………………………………..

6) ……………………………………………………………………………………………….

7) ………………………………………………………………………………………………

8) ……………………………………………………………………………………………..

66

JAQHA MARKARU SARAÑÄNI

EJERCICIO 1.

Responde las siguientes preguntas relacionando con los gráficos.

kullaka, kawkirusa saräta?

__________________________

Kullaka kunarusa saräta?

___________________________

Kullaka kunsa yatiqäta?

___________________________

EJERCICIO 2.

Lea el siguiente párrafo y completa la conjugación verbal que corresponde.

Aski jayp’ukipana, jupaxa kullakajawa, jupaxa Elvira Choque

satawa. Wasüruxa qhathuruwa (saraña) ……………….Jichhüruxa

chayru (phayaña) ……………, Utkata chika uruxa wawapampiwa

(manq’aña) …………….

67

EJERCICIO 3.

Añada el sufijo locativo –na, sufijo direccional -ru, el sufijo benefactivo –taki o el

sufijo de compañía –mpi en las siguientes oraciones.

1. Jiwasaxa qharüru qhathu____ sarañäni.

2. Luordes kullakaxa mamapa______ aljani.

3. Phuchhajampi markaja_____ manq’ä.

4. Manq’a anuja____ phayä.

5. Maranxa qullaña uta___ irnaqani.

6. Jumaxa Cochabamba marka______ saräta.

EJERCICIO 4.

Traduce las siguientes oraciones.

1. Waliki saräta.

2. Jawsanitätapï.

3. No vas a llorar.

4. Amtasitätapï.

5. Walpuni amuyasïta

6. Te quiero.

7. Jikisiñkama wawa.

8. Taqi chuymajampiwa munsma.

9. No te vas a preocupar.

__________________________

__________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

____________________________

____________________________

68

UNIDAD CINCO

69

YATIYAWI QILLQAÑÄNI

EJERCICIO 1.

Llene las siguientes palabras en el crucigrama.

1. Jayp’u

2. Chika uru

3. Chika aruma

4. Jutïri mara

5. Jutïri phaxsi

6. Aruma

7. Uru

8. Qillqata

5 7 6

4

1

8

3

2

70

EJERCICIO 2.

Conjugue dos verbos en forma obligativa, según los gráficos.

LURAYIRI: LURAYIRI:

Nayaxa ………………………………………………..

Jumaxa ………………………………………………..

Jupaxa ………………………………………………..

Jiwasaxa …………………………………………………

Nayaxa ………………………………………………..

Jumaxa ………………………………………………..

Jupaxa ………………………………………………..

Jiwasaxa …………………………………………………

EJERCICIO 3.

Escribe mensajes que quieres enviar a tus amigos.

Kamisaki Jilata Juan

Qharüruxa

thuqhuñamawa.

Kullaka Alejandra

manq’iri

sarañasawa

………………………………

………………………………

………………………………

……………………………..

…………………………

…………………………

…………………………

…………………………

…………………..

71

EJERCICIO 4.

Realice oraciones con los cuatro pronombres personales empleando los verbos

obligativos

1……………….………………………………………………………………………………..

2.………………………………………………………………………………………………

3.………………………………………………………………………………………………

4………………………………………………………………………………………………

72

AMTASIÑATAKI QILLQAÑÄNI

EJERCICIO 1.

Escribe los meses del año en aimara.

--------------------- ---------------------------- ----------------------------

--------------------- ------------------------- -------------------------

---------------------- -------

---------------------- ------------------- -------------------------

----------------------- --------------------------- -------------------

73

EJERCICIO 2.

Observa los gráficos y escribe la actividad en forma obligativa con el sufijo –ja y pa.

EJERCICIO 3.

Traduzca las siguientes oraciones.

1. Irnaqiri sarañajawa.

2. Yanapiri sarañajawa. ……………………………………………………

3. Phayiri sarañamawa. ……………………..……………………………

4. Thuqhuri sarañapawa. ………………..…………………………………

5. Aliri sarañasawa. …………………………………………………

6. Yatiqiri sarañasawa. ……………………………………………………

………………………………

………………….

…………………………………………………

…….. …………………………………………

………..

………………………………………………

………………………………………………

………………………………………………

74

JAWILLA QILLQAÑÄNI

EJERCICIO 1.

Busca las siguientes palabras en la sopa de letras.

1.-Jaqichasiñataki 5.-pelota anatañataki

2.-Wawa sutiyañataki 6.-manq’a manq’añataki

3.-mara phuqata uruyañataki 7.-anatana thuqhuñataki

4.-wawa muruyañataki 8.-cineru sarañataki

S W K S T J K I Q R Y N X A T R W H Q P H U

I W A W A M U R U Y A Ñ A T A K I S T E T A

U T U W W H Q R Y U I S M S K U W R I L I S

M A N Q’ A M A Q’ A Ñ A T A K I A R T Y O H J

S Q M I W S I T K A K I L Ñ M W K C H T N M

M A R A P H U Q A T A U R U Y A Ñ A T A K I

A N A T A N A T H U Q H U Ñ A T K I W A J J

T S A R A Ñ A Q’ I L L U T H I T H I X N A U

H J A X U T’ A N T’ Y J I S A J U T U T’ A S T

U L L A J A Q I C H A S I Ñ A T A K I Ñ A A

Q H U R U W A J I L A Ñ T Y C A T A J A P M

H K A Y U L A K A I S I A W H’ S A A U T H A

U W A W A T A K I W A N A T A A T N Ñ A I T

Ñ U Ñ U K A Y U P’ I Q I T U A P I U A K S A

A C I N E R U S A R A Ñ A T A K I W N I I T

S Ñ I K’ U T A J I K H A N I W S I A I S W A

EJERCICIO 2.

Traduzca las siguientes oraciones.

1. Munata jilatanaka.

2. Aka phaxsi.

3. Jalluqallta phaxsi.

4. Jawillama.

5. Urujaru jawillanipxsma.

6. Utajana suyapxäma.

1. Queridos hermanos.

2. -------------------------------

3. -------------------------------

4. -------------------------------

5. -------------------------------

6.--------------------------------

75

JAWILLA QILLQAÑANI

EJERCICIO 3.

Enumera las siguientes oraciones del 1 al 6

………….Oruru marca ukana apasini.

………….Munata kullakanaka jilatanaka

………….Aka phunchhawi 26 uru, anata phaxsina

………….taqimunasiña chuymampiwa

………….kimsajayp’u pachana, salón de eventos las

………….URUJARU jawillanipxsma

EJERCICIO 4.

Realice una invitación en aimara.

…………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

76

UÑTASA QILLQAÑÄNI

EJERCICIO 1.

Escribe los nombres de las imagenes

………………………………

………………………………

………………………………

………………………………

………………………………

………………………………

………………………………

………………………………

………………………………

………………………………

………………………………

………………………………

77

EJERCICIO 2.

Describa los siguientes gráficos.

--------------------------

--------------------------

--------------------------

--------------------------

--------------------------

-----------------------------------

-----------------------------------

-----------------------------------

-----------------------------------

-----------------------------------

-----------------------------------

-----------------------------------

-----------------------------------

-----------------------------------

-----------------------------------

-----------------------------------

-----------------------------------

-------

top related