narzĘdzia ekonomisty 1

1

NARZĘDZIA EKONOMISTY 1

2

Są różne rodzaje danych statystycznych...

Ekonomiści chcą ustalać prawdę o gospodarce. Zaczynają zwykle od obserwacji i opisu procesu gospodarowania...

Przyjrzymy się teraz sposobom obserwowania i opisywa-nia gospodarki. Przede wszystkim ekonomistom służą do tego DA-NE STATYSTYCZNE.

3

SZEREGI CZASOWE, DANE PRZEKROJOWE, INDEK-SY

4

SZEREGI CZASOWE

SZEREG CZASOWY opisuje proces zmian zmien- nej; stanowi on zbiór wartości przyjmowanych przez

nią w kolejnych okresach.

5

SZEREGI CZASOWE

SZEREG CZASOWY opisuje proces zmian zmien- nej; stanowi on zbiór wartości przyjmowanych przez

nią w kolejnych okresach.

Kurs wolnorynkowy dolara amerykańskiegoa w Polsce (1989–1992, w zł)

a Średni między ceną kupna a ceną sprzedaży (w „starych” złotych).Źródło: „Biuletyn Statystyczny GUS” 1991, nr 1 – 3, s. 11 i 15; 1993, nr 1, s. 19.

Miesiące 1989 1990 1991 1992

StyczeńLutyMarzecKwiecieńMajCzerwiecLipiecSierpieńWrzesieńPaździernikListopadGrudzień

3 4103 2403 0103 7453 9204 5905 6607 2909 5408 1006 2807 454

9 3449 4609 6249 7509 7649 6249 5139 5029 4909 4899 5909 690

9 4609 4999 4539 438

10 31211 49811 48911 38011 41411 65711 53811 639

11 42511 71913 44313 52813 80413 65713 48413 53113 74614 31215 46415 653

6

SZEREGI CZASOWE

Niemal dokładnie te same informacje statystyczne można przed-stawić za pomocą wykresu. Może on przybrać różne formy (np. wykresu liniowego lub wykresu słupkowego).

7DANE PRZEKROJOWE

DANE PRZEKROJOWE opisują strukturę (przek-rój) zjawiska, np. podając wartości analizowanej zmiennej dla poszczególnych osób lub grup osób.

8DANE PRZEKROJOWE

DANE PRZEKROJOWE opisują strukturę (przek-rój) zjawiska, np. podając wartości analizowanej zmiennej dla poszczególnych osób lub grup osób.

Wyszczególnienie Ogółem Mężczyźni Kobiety

Ogółemw tym:

z wykształceniem: - Wyższym - Średnim: - ogólnokształcącym - zawodowym - Zasadniczym zawodowym

2 296,7 

54,4

165,5512,6845,3

1 076,3 

25,9

32,0178,8463,7

1 220,4 

28,6

133,5333,8380,6

  AW dniu 30 czerwca 1992 r.

Źródło: Rocznik Statystyczny 1992, GUS, Warszawa 1992, s. 108.

Bezrobotni w Polsce według poziomu wykształcenia i płciA (w ty-siącach)

9

SĄ RÓŻNE RODZAJE DANYCH STATYSTYCZNYCH...

Np. wyrażają one WARTOŚCI ABSOLUTNE i WARTOŚCI WZGLĘDNE.

10

WARTOŚCI ABSOLUTNE ZMIENNYCH EKONOMICZNYCH

WARTOŚCI ABSOLUTNE zmiennej są wyrażone w konkretnych jednostkach i bezpośrednio informują o jej poziomie.

11

WARTOŚCI ABSOLUTNE ZMIENNYCH EKONOMICZNYCH

WARTOŚCI ABSOLUTNE zmiennej są wyrażone w konkretnych jednostkach i bezpośrednio informują o jej poziomie.

Miesiące 1989 1990 1991 1992

StyczeńLutyMarzecKwiecieńMajCzerwiecLipiecSierpieńWrzesieńPaździernikListopadGrudzień

3 4103 2403 0103 7453 9204 5905 6607 2909 5408 1006 2807 454

9 3449 4609 6249 7509 7649 6249 5139 5029 4909 4899 5909 690

9 4609 4999 4539 438

10 31211 49811 48911 38011 41411 65711 53811 639

11 42511 71913 44313 52813 80413 65713 48413 53113 74614 31215 46415 653

a Średni między ceną kupna a ceną sprzedaży (w „starych” złotych).Źródło: „Biuletyn Statystyczny GUS” 1991, nr 1 – 3, s. 11 i 15; 1993, nr 1, s. 19.

Kurs wolnorynkowy dolara amerykańskiegoa w Polsce (1989–1992, w zł)

12

WARTOŚCI WZGLĘDNE ZMIENNYCH EKONOMICZNYCH

WARTOŚĆ WZGLĘDNA zmiennej informuje o wielkości zmiany tej zmiennej.

13

WARTOŚCI WZGLĘDNE ZMIENNYCH EKONOMICZNYCH

WARTOŚĆ WZGLĘDNA zmiennej informuje o wielkości zmiany tej zmiennej.

Miesiące 1989 1990 1991 1992

StyczeńLutyMarzecKwiecieńMajCzerwiecLipiecSierpieńWrzesieńPaździernikListopadGrudzień

11,07,98,19,87,26,19,5

39,534,454,822,417,7

79,623,84,37,54,63,43,61,84,65,74,95,9

12,76,74,52,72,74,90,10,64,33,23,23,1

7,51,82,03,74,01,61,42,75,33,02,32,2

Ceny towarów i usług konsumpcyjnych w Polsce w latach 1989 – 1992(wzrost w % w stosunku do poprzedniego miesiąca)

Źródło: „Biuletyn Statystyczny GUS” 1991, nr 5, s. 15 i nr 11, s. 15; 1993, nr 1, s. 18.

14

Miesiące 1989 1990 1991 1992

StyczeńLutyMarzecKwiecieńMajCzerwiecLipiecSierpieńWrzesieńPaździernikListopadGrudzień

11,07,98,19,87,26,19,5

39,534,454,822,417,7

79,623,84,37,54,63,43,61,84,65,74,95,9

12,76,74,52,72,74,90,10,64,33,23,23,1

7,51,82,03,74,01,61,42,75,33,02,32,2

Ceny towarów i usług konsumpcyjnych w Polsce w latach 1989 – 1992(wzrost w % w stosunku do poprzedniego miesiąca)

Źródło: „Biuletyn Statystyczny GUS” 1991, nr 5, s. 15 i nr 11, s. 15; 1993, nr 1, s. 18.

W tej tablicy zmiany zmiennej wyrażono w formie PROCENTO-WEJ STOPY ZMIANY.

15

DYGRESJA

Zmiany wyrażonej w PROCENTACH (%) nie można mylić ze zmianą wyrażoną w PUNKTACH PROCENTOWYCH (p. proc.).

16

DYGRESJA cd.

Zmiana wyrażona W PROCENTACH (%) a zmiana wyrażona w PUNKTACH PROCENTOWYCH (p. proc.).

Powiedzmy, że tempo inflacji wyniosło:

W marcu 4%

W kwietniu 8%

Czyżby tempo inflacji wzrosło o 4%? Wszak (8%-4%)=4%.

17

DYGRESJA cd.

Powiedzmy, że tempo inflacji wyniosło:

W marcu 4%

W kwietniu 8%

Czyżby tempo inflacji wzrosło o 4%? Wszak (8%-4%)=4%.

Otóż nie! W tym przypadku tempo inflacji podwoiło się, czyli wzrosło aż o 100%. Przecież wzrost z 4% (0,04) do 8% (0,08) jest wzrostem o 100%.

Możemy natomiast powiedzieć, że tempo inflacji wzrosło o 4 p. proc.

18

DYGRESJA cd.:

STOPĘ ZMIANY pewnej zmiennej często wyrażamy w procen-tach (np. mówimy: „średni poziom cen w kraju wzrósł o 4%”). Natomiast ZMIANY STOPY ZMIANY często wyrażamy w pun-ktach procentowych (np. mówimy: „tempo inflacji wzrosło o 4 p. proc.”).

19

DYGRESJA cd.:

W punktach procentowych możemy również wyrazić ZMIANĘ UDZIAŁU (ODSETKA) (np. mówimy: „poparcie dla LPR zma-lało z 12% do 9%, czyli o 3 p. proc.”).

KONIEC DYGRESJI

20

Inną niż stopa zmiany formą prezentacji wartości względnych zmiennych, czyli wielkości ich zmian, są WSKAŹNIKI (INDEKSY).

WSKAŹNIK (prosty) pozostaje w takim stosunku do stu jak zmienna z okresu, którego dotyczy, do zmiennej z usta-lonego dowolnie tzw. okresu bazowego.

21

Miesiące 1989 1990 1991 1992

StyczeńLutyMarzecKwiecieńMajCzerwiecLipiecSierpieńWrzesieńPaździernikListopadGrudzień

3 4103 2403 0103 7453 9204 5905 6607 2909 5408 1006 2807 454

9 3449 4609 6249 7509 7649 6249 5139 5029 4909 4899 5909 690

9 4609 4999 4539 438

10 31211 49811 48911 38011 41411 65711 53811 639

11 42511 71913 44313 52813 80413 65713 48413 53113 74614 31215 46415 653

a Średni między ceną kupna a ceną sprzedaży (w „starych” złotych).Źródło: „Biuletyn Statystyczny GUS” 1991, nr 1 – 3, s. 11 i 15; 1993, nr 1, s. 19.

Kurs wolnorynkowy dolara amerykańskiegoa w Polsce (1989–1992, w zł)

22

Np. wskaźnik dla sierpnia 1991 r. (X) znajdujemy, rozwiązując takie równanie:

11 380/9460 = X/100.

Miesiące 1989 1990 1991 1992

StyczeńLutyMarzecKwiecieńMajCzerwiecLipiecSierpieńWrzesieńPaździernikListopadGrudzień

3 4103 2403 0103 7453 9204 5905 6607 2909 5408 1006 2807 454

9 3449 4609 6249 7509 7649 6249 5139 5029 4909 4899 5909 690

9 4609 4999 4539 438

10 31211 49811 48911 38011 41411 65711 53811 639

11 42511 71913 44313 52813 80413 65713 48413 53113 74614 31215 46415 653

a Średni między ceną kupna a ceną sprzedaży (w „starych” złotych).Źródło: „Biuletyn Statystyczny GUS” 1991, nr 1 – 3, s. 11 i 15; 1993, nr 1, s. 19.

Kurs wolnorynkowy dolara amerykańskiegoa w Polsce (1989–1992, w zł)

23

Np. wskaźnik dla sierpnia 1991 r. (X) znajdujemy, rozwiązując takie równanie:

11 380/9460 = X/100.

Okazuje się, że X wynosi 120,3.

Co to znaczy? Otóż między okresem bazowym (styczniem ’91), a okresem, którego dotyczy wskaźnik (sierpniem’91), zmienna (kurs dolara, który wzrósł z 9 460 zł do 11 380 zł) wzrosła TAK, JAKBY COŚ WZROSŁO OD 100 DO 120,3.

24

Kiedy wskaźnik wynosi 120,3, oznacza to, że między okresem ba-zowym, a okresem, którego dotyczy wskaźnik, zmienna zmieniła się TAK, JAKBY COŚ WZROSŁO OD 100 DO 120,3.

Zauważmy! WYSTARCZY ODJĄĆ OD WSKAŹNIKA 100, ABY OTRZYMAĆ WYRAŻONĄ W PROCENTACH STOPĘ ZMIA-NY. To dlatego wielu ceni wskaźniki jako proste narzędzia opisu dynamiki (siły) zmian zmiennych. Rzut oka na wskaźnik pozwala uświadomić sobie skalę zmiany zmiennej.

25

Potrenujmy... Oto ktoś kazał Państwu SZYBKO odpowiedzieć na takie pytanie. Czy dolar drożał w Polsce szybciej w pierwszych 10 miesiącach 1991, czy też w pierwszych 10 miesiącach 1992 r.

26

Aby odpowiedzieć, trzeba dokonać odpowiednich obliczeń, co zaj-mie kilka minut. Sprawa byłaby prostsza, gdybyśmy dysponowali wskaźnikami zmian kursu dolara...

Miesiące 1989 1990 1991 1992

StyczeńLutyMarzecKwiecieńMajCzerwiecLipiecSierpieńWrzesieńPaździernikListopadGrudzień

3 4103 2403 0103 7453 9204 5905 6607 2909 5408 1006 2807 454

9 3449 4609 6249 7509 7649 6249 5139 5029 4909 4899 5909 690

9 4609 4999 4539 438

10 31211 49811 48911 38011 41411 65711 53811 639

11 42511 71913 44313 52813 80413 65713 48413 53113 74614 31215 46415 653

a Średni między ceną kupna a ceną sprzedaży (w „starych” złotych).Źródło: „Biuletyn Statystyczny GUS” 1991, nr 1 – 3, s. 11 i 15; 1993, nr 1, s. 19.

Kurs wolnorynkowy dolara amerykańskiegoa w Polsce (1989–1992, w zł)

27

Tym razem wystarczy szybki rzut oka... Odpowiedni wskaźnik dla 1991 r. wynosi 123,2, a dla 1992 r. 125,3.

Wskaźniki zmiany wolnorynkowego kursu dolara amerykańskiego w Polsce w latach 1989 – 1992 (styczeń każdego roku = 100)

Miesiące 1989 1990 1991 1992

StyczeńLutyMarzecKwiecieńMajCzerwiecLipiecSierpieńWrzesieńPaździernikListopadGrudzień

100,095,088,3

109,8115,0134,6166,0213,8279,8237,5184,2218,6

100,0101,2103,0104,3104,5103,0101,8101,7101,6101,6102,6103,7

100,0100,499,999,8

109,0121,5121,4120,3120,7123,2122,0123,0

100,0102,6117,7118,4120,8119,5118,0118,4120,3125,3135,4137,0

Źródło: Jak w tablicy na s. 11; obliczenia własne.

28

Odpowiedni wskaźnik dla 1991 r. wynosi 123,2, a dla 1992 r. 125,3. Oznacza to, że w ciągu pierwszych 10 miesiecy 1991 r. do-lar podrożał o 23,2%, a w ciągu pierwszych 10 miesiecy 1992 r. o 25,3%...

Stąd wynika z kolei, że dolar drożał szybciej o 2,1% w 1992 r. niż w 1991 r. (25,3%-23,2%=2,1%!). CZYŻ NIE TAK?

29

Stąd wynika z kolei, że dolar drożał szybciej o 2,1% w 1992 r. niż w 1991 r. (25,3%-23,2%=2,1%!). CZYŻ NIE TAK?

Oczywiście oszukałem Państwa... W wiadomym okresie dolar drożał o 2,1 p. proc., a nie procenta (sic!) szybciej. [W katego-riach procentowych 0,253 (25,3%) jest większe od 0,232 (23,2%) o 0,021, czyli o około 9,1%, a nie o 2,1%].

NALEŻY PAMIĘTAĆ O ROZRÓŻNIENIU PROCENTÓW I PUNKTÓW PROCENTOWYCH!

30

Ze WSKAŹNIKÓW (INDEKSÓW) PROSTYCH (które już zna-my) ekonomiści robią WSKAŹNIKI (INDEKSY) ZŁOŻONE. Aby zrozumieć ich naturę, posłuzymy się BAJKĄ, !

31

Mieszkańcy Hipotecji konsumują tylko chleb i wino. Z każdych 10 gdybów 8 wydają na chleb, a 2 na wino. Tablica informuje o cenach bieżących chleba i wina w Hipotecji w latach 2000 - 2010.

Ceny w Hipotecji

Źródło: „Hypothetian Bulletin of Statistic”, 2011, nr 12, s. 16.

Dobro Cena bieżąca (w gb)

  2000 2010

Chleb 2 8

Wino 3 9

Dla lat 2000-2010 oblicz: a) Wskaźnik zmiany cen chleba w Hipotecji.

b) wskaźnik zmiany cen wina w Hipotecji.

c) Wskaźnik zmiany cen detalicznych w Hipotecji.

32

Szukany wskaźnik wynosi :

0,8.400+0,2.300 = 380.

Jako wag wskaźników cząstkowych użyto udziałów wydatków na poszczególne dobra w całości wydatków konsumentów.

UWAGA! Zastosowanie innych wag spowodowałoby, że wskaź-nik złoźony nie odzwierciedlałby wpływu zmian cen na koszty utrzymania przeciętnej hipotecjańskiej rodziny.

33

Właśnie w ten sposób urzędy statystyczne na całym świecie liczą tempo inflacji.

Obserwowane są zmiany cen dóbr z koszyka dóbr-reprezen-tantów (w Polsce ok. 2000 dóbr).

Wagi oblicza się w trakcie badań budżetów gospodarstw do-mowych.

34

Tablica informuje o cząstkowych indeksach cen detalicznych i o udziałach wydatków gospodarstw domowych na główne grupy dóbr konsumpcyjnych w całołści wydatków gospodarstw domo-wych w Polsce w 1996 r. (1995 = 100).

a) Oblicz zagregowany (syntetyczny) indeks cen detalicznych. Ile wynosiło tempo inflacji w Polsce w 1996 r.? b) A teraz oblicz stopę inflacji dla abstynentów, którzy nie kupują napojów alkoholowych, lecz odpowiednio więcej usług.

 Żywność

Napoje alkoholowe

Towary nieżywnościowe Usługi

Indeksy 118,6 125,4 120,7 120,1

Udziały 39,6% 4,2% 29,8% 26,4%