mitrush kuteli

Mitrush Kuteli (1907 - 1967)Vjeshta e Xheladin BeutI As vet Xheladin Beu nuk dinte prse ndjente nj zbraztir aq t madhe n zemr atij mngjezi vjeshte t dyt. Nj zbraztir sa nj zgrbonj gshtenje q e ka brejtur krymbi prbrenda, nj shembtir, nj trubullir e nj neveritje pa fund e pa an... Edhe udi: mngjezi sishte i keq. E rrall dhe e verdh, vrtet, fleta e plepit prtej dritareve me hekura e kafaz, po qielli i kulluar, i mbl. Shpeshria q, si na duket neve, njerzis, sditka kurr se qenka dhembja e pikllesa, cicrinte e ngazllohej me buj t madhe aty pran konakve t beut e tej e tutje arave, pemve, qiellit kurse ay, Xheladin Beu i Shemshedin Beut t xheladin Pashait, apo Beu i madh, si i thosh tr bota, zot i patundur mbi ifligje e mbi njerz, ndjente nj zbraztir t madhe n zemr. Gojn e kish t hidhur sikur paskej ngrn shafran, qiellzn t that, gjuhn t trash si shuall bualli. Dhe her-her, nj t therur n tepelekun e koks. As nga shndeti, as nga malli e gjeja sish qar shum gjer ahere Beu i madh. Shndetin e kish patur grur: burr i ngjeshur, drdng, ta aje bje katr: kamjen t rnd, shum brezash, sa as vet sja merrte dot radhn me t numruar e me kalem; bujqit, rajej e harbut, t gjith me dorn n zemr, si nuse kaurri: sguxonin as ti thoshin me emr, as ta shikonin n dritn e syrit. Edhe sikur tu bnte urdhr q t shtirheshin prdhe q ti shkelte me kmb, si shkelet balta pr t br plithar, shum prej tyresh do t shtriheshin ti shkelte. Se jo m kot Xheladin Beu kish n dor bukn e kopaen, tamam i duhet fusharakut q t bhet i but si dele, jo aq fort pr jetn e tij sa pr at t fmijve t njom e shum brenga t tjera t ksaj dore. Tua t qaheshin? Po kujt ti qaheshin? Kush i dgjonte? T ngriheshin e t iknin? Mir, t iknin, po ku? Kudo q t shkonin i priste qaforja, sepse gjith bejlert e pashallart kishin krba e qahjanj. Tr dheu q jepte buk ishte e tyrja. Mir thoshin ata q thoshin: gjith derrat nj turi kan...Ca q ishin ngritur e kishin ikur natn, n ersir, me fmijt n kosha e pleqt n tezga, kishin humbur si uji npr uj, nuk u qe ndjer nami e nishani. Prandaj ata q kishin mbetur, rrinin aty ku ishin, bnin grur e hanin misr. Kur skish misr t mir, hanin misr gjarpri, klkz, t shkuar npr tri ujra, zienin prbrenda si ziejn e roniten n lyrn e vet ato kokat e kmbt e bagtis t futura n nj poe t madhe balte, me kltyrn t zn me brum, brenda n furr. Nuk u ndjehej as regtima, as cicrima. Her-her binte ndonj smundje e u vinte kosn t vegjlve e t mdhenjve; shtpi e fshatra t tra mbeteshin t shkrta. Po, udi, udi, pas smundjes shtroheshin prsri si fara e sinapit. Ta pret mendja se ndr rajenj e ndr harbut kish edhe kokndezur, q nuk duronin m tej e mateshin tja shkrepnin, po Xheladin Beu, q ishte brezi i tret zot n at mng t mbretris s madhe t Baba sulltanit, e kish vn punn n vij t mos bnte rrk njeri, kshtu q kokndezurit mbeteshin pa kok prpara se t ndiznin koka t tjera. Kt pun e bnin qajhallart, trimat si u thosh beu, apo lanxhot, larot, zybat, si u thoshin me gjysm goje ata t tjert, vegjlia. Ja kshtu! Puna e bejllkut dhe e iflikllkut do marifete. Dhe marifetet mblidhen e shtohen brez pas brezi, nga babai, nga gjyshi e m tej. Kto marifete Xheladin Beu i kish n xhepdhe i

nxirrte nj nga nj a t gjitha bashk, si tja donte puna. Ve ksaj, duhet ta dini se ai kishte zn t gjitha shtigjet, shpatullat i kishte t ngrohta dhe i kthente gjithnj andej nga ngrohte dielli, duvaxhi me mish e me shpirt i llambs s dynjas, Baba sulltanit, t cilit i drgonte kur e kur peshqeshe: mahmudije t verdha e upa t bardha, nga ifligjet e tija. Nuk e harronte Kapu Agan, as sadrazemin, as sulltan-validen, as admin e madh, t parin e haremllkut t sulltanit, q t mbyllnin syt kur Xheladin Beu zgjeronte ifligjet lart e posht, n strkat e bujqsis, n zabelt dhe tokat e buta pa zot. Nuk przihej fort n grnjat e t mdhenjve t mbretris, po kur i vinte ndonj bumbashir e i thosh se Baba sulltani kish luft sdi se ku, n Qyrdistan, n Rabistan apo n Tinglimajmunistan, beu i drgonte karvan me imdate e njerz me dyfegje, q do t linin kokat andej. Po mbi t gjith, beu mbshtetej tek i vjehri, q ish bir veziri, mbshtetej tek t kunetrit, q ishin t gjith n buk t madhe. Me gjith kto t mira q zum n goj e ato q nuk i zum fare kazant e qypat dinga me mahmudije t verdha nga ato t merhum sulltan Mahmutit, me dupje lira, ingjiliska e verdhashka t ndryshme t kauristanit (sprish pun se i kish prer kauristani, alltn ishin edhe kto, nuk i hante ndryshku) dhe q i shtoheshin mot pr mot, kukumale me gjith ata trimat mustaqepresh e mustaqerruar, q kish nn urdhr e q slinin t fluturonte as zogu pa ln posht ndonj pend, se nuk i ushqente m kot me mish t majm e somune t bardha, Xheladin Beu ndjente nj zbraztir t madhe n zemr (po, brenda n zemr) atij mngjezi t mbl vjeshte. Dhe kjo oda e madhe e konakut t madh me mure kalaje, me ca dritare me nga dy pal hekura t prdredhura si brir dashi e me kafaz, npr t cialt drita e diellit hynte e jerr si npr ca kula drizash, i qerthullohej beut ashtu si qerthullohen kuajt n lm. Jo, nuk qerthullohej oda, po qerthulloheshin trut e Xheladin beut. Dhe nuk dinte ishte kjo pun. I smur nuk ishte, sepse ishte ngjallur, dhe t ngjallurit, thon, nuk smuren kurr. Kish patur, vrtet, n t ri, nj si frngjyz a si i thon asaj smundjes s frngut, q ja kish dhn peshqesh nj cingi e trash, brenda n Manastir, ku kish vajtur me ftesn e valiut dhe kish kmbyer gjelln, po kjo sish gj: pun e vjetr, e harruar. Fshikn ja kish mbyllur nj xherah plak me melhem zhive e hudhr t shtypur n havan e sdi far tjetr. Ca m von i qe mbushur trupi me pushkuriza prush t kuqe, po edhe kto i kish mbyllur me melhem dhe trupi i qe zbardhur prsri. Pastaj i kish rn leshi i koks, po rroft festja me xhufk, q ja mbulonte tullupanen. Sdi se kush i kish thn se po t kesh ndonj smundje t ksaj dore, duhet ta hedhsh, tja japsh dikujt, ta prndash mbar e prap: peshqesh e dhe! Kjo isht epun q dihej. Filan be, hanedan i madh, e kish hedhur oftikn duke pshtyr fshehur n gjellt e mira q u shtronte mysafirve dhe, thoshin, ish br mir, kish rrojtur edhe mjaft vjet. sht e drejta, me koh e mot, shum nga mysafirt e t afrmit ishin smurur, po ksaj ske i bn: sikush si ta ket shkruar nga dora e zotit. Fundi i fundit, prse ata t mbeteshin faqekuq si molla, kurse ai, beu handean, t zverdhej e t thahej dita dits? Ata t rronin, ai t vdiste - ? Kshtu bri edhe Xheladin beu; i suall nj up t mitur (sa m e mitur, thoshin, aq m e mir sht pr ben, se t miturat e kan gjakun t holl, t val, dhe gjaku i holl dhe i val e hollon, e ngroh dhe e spastron gjakun e trash, t ftoht...) dhe beu e pishi. E prishi e dha urdhr ta shpinin tutje q t mos shihej e t mos dgjohej. Pastaj e prndau frngjyzn anemban, n gra e n dylber, dhe u shrua fare... Dhe ja tani, oda e madhe e konakut t madh i qerthullohej si kuajt n lm. I therte tepeleku i koks. Ndezi nj cigare, esll, q tja priste vrundullin rrotullimit e t mbante

mendjen n vend dhe zuri ta pin shqeto, pa ibuk, po cigarja, aq e shijshme hert e tjera, tani ju duk e hidhur e pshtir. E kafshoi dhe e hodhi tutje, n vatr. ishte kjo pun? A mos beu sishte mir? Jo, jo. Gjer dje kish qen fare mir. Asaj nate kish br, vrtet, nj aheng t vogl, me raki t fort e meze nga t gjitha llojet mish gjahu, pa dhjam, t shuar n uthull, me hudhra, pra me shije shum; mish t but e t majm, q e kish shqyer me dor, e kish ngrn dhe kish hedhur tutje koskat dhe kish lpir t pers gishtrinjt e m the t thash (ca jevga me daire e a t tjera me kng n goj, me itjane t fryra si bajrak dovleti, kur i nget era, me nga nj flori t verdh t ngjitur n ball me sherbet t trash, q thyenin belin e tundnin vithet aman-aman, q ta ndiznin ben...), them, kish br nj aheng t vogl, po kjo sishte pun e re. Se Xheladin Beu kish qen gjithnj, q n t ri, njeriu i qejfit, hashari, dhe jo nj her e dy e zinte mngjezi ku sta pret mendja, n konakt e afrm a t largt, n prdhesat e tebabis, q mbanin er myku e memish-haneje e shum erra t tjera. Bile edhe aty brenda, n selamllk, ku priste miqsin, meshkujt, beu kish n njrin krah odat e tija pr punt e tija, me fjal t tjera pr gjerdheqe mbi gjerdheqe. Pastaj, kur velej s teprmi nga mishi i bardh i haremlkut (ksaj here hanmi as q ishte aty: kish shkruar teferi n sarajet e babait, t pashait), ngrihej vinte atje ku desh vet apo sillte n jatak ato q desh vet, dhe defi binte pa pushuar n dera, gjersa beu i madh mbaronte pun, po t ishte i knaqur, e hidhte groshn me grusht, q ta dinte vegjlia sa t madhe e kish zemrn beu i madh... Kto teke ja dinin t gjith, e m fort ja dinin e ja druanin ata q kishin upa t mitura n shtpi, prandaj prpiqeshin tu gjenin shpejt e shpejt ndonj burr sido-kudo e ti martonin, pr t hequr ferrn nga dera e pr t shptuar faqebardh. Po edhe n bri t buallit sikur tu futkeshin kto, t bukurat, prap Xheladin Beu i gjente pas ers, sepse era e ups s bukur qenka si ajo e molls s mir, u prhapka anemban. Dhe, si ja gjente gjurmn, Xheladin Beu akrosej si ai kali i zhdpur me elb e nuk i zinte vendi gjersa e bnte vollen e tij, ja me t mir, ja me t keq. Po, po: edhe me t mir, sepse kur ja donte puna, beu bhej, si i thon, qumsht e mjjalt. Dhe ju e dini sa shum hie i ka nj beu t madh kur qesh; i zbardhin dhmbt, i xixllojn syt, i shklqen lkura e lyrshme e faqeve, i tundet xhufka e festes. Kjo t bnte ti harroje t gjitha e t thoshe: Oh, burr babaxhan sht beu yn, e paim sa malet! Tamam si dielli i muajit maj! Kshtu thoshin sylesht, po ata q nuk ishin sylesh e dinin se Xheladin be babaxhani ishte si ata qent e kiq q t han nga prapa: t fshinte nga faqja e dheut! Ay kish edhe nj fjal t tijn, q e kish trashguar nga i gjyshi: do gj e gjall q pillet, rritet e kullot n dhen tnd sht e jotja. Merre e bj t duash. Kur ja donte puna t bnte tembillk u jepte urdhr trimave q t fillonin spastrimin. Ather njeriu zhdukej pa gjurm, si nuk le gjurm zogu n er. Kish qen e sishte m...Ai nuk harronte amanetin e vjetr t gjysh pashajt: Mbaje e shtoe at q ke; preja kokn atij q mundohet ta ngrer lart: mos lr t dalin n kasaban tnde e n ifliget e tua njerz m t menur se ti: mos e prsih me t madhin; kij mendjen t shikosh nga fryn era e nga ngroh dielli. Pr punt e tjera bj t duash, si zot malli. Dilte nganjher nj i krisur ndr rajenj e ndr hajdut (nga nj i veuar), q vinte shpirtin n maj t dyfegut e ja shkrepte, po vendi se mbante dot me buk dhum koh dhe shpejt mbulonte balta baltn, rritej bari mbi varre dhe Xheladin Beu bnte si kish br... Dhe ja sot, pas nj ahengu t vogl, Xheladin beu ndjente nj zbraztir t madhe n zemr. Oda i vinte rrotull, zverkun e kish t rnd, cigarja i dukej shafran. U shtri n divan, vuri pllmbt prapa koks, n jastk, hodhi kmb mbi kmb e u

mundua t platitej. Krisn drrasat e thata t ardhakut, tringlliu rezja e ders s par, n hyrje, dhe m tej rezja e ders s ods, krcitn mentesht dhe hyn brenda katr a pes kopile, kush me legen a ibrik, kush me sapun e peshqir n dor. Kto t gjitha i printe nj ballabane zeshkane me nj shami alisk n kok, tr tule mbar e prap, po gojmjalt. Kjo i tha tr dhele: Mirmngjes, be. Si mu gdhive, be? Si m je zotrote, be? Ta marrt t keqen Sheqerja, be. Ditt tona n t tuat, be e sa e sa t tjera t tilla. Kopilet prsritn fjalt e ballabanes, por me z m t ult, t drojtur, si me gjysm goje. Xheladin Beu u prgjunj e u la me zhurme e me grahm, duke hapur rreth e qark shum strkala, si e kish zakon: frkoi zverkun boj vishnje, u fshi me peshqir gjersa i krisi mishi, duke br ohoho e ahaha, se e ndjente veten m mir. Vetm gojn e kish t hidhur, megjithq e lau dhe e shplau me uj. Kur dual t gjitha, bashk me ballabanen, hyri kopilja m e vogl e shtpis, nj miturake me ca faqe si pjeshka q sapo e ke kputur nga dega, me vetulla t holla si tirtir serezi. Syt nuk i dukeshin, se i mbante prdhe e ja mbulonin qepallat e gjata. Kish nj fustan me lule, as t gjat, as t shkrutr, dhe nj pal papue Stambolii, q qndisura, q i kish futur n kmbt e zbathura. Kjo ishte, si t thuash, kopilja e fundit q kish hyr n konak t beut, nj jetime q ja kish gjetur sdi se ku nj myftar fshati e ja kish sjell peshqesh, pr t forcuar veten. Beut i kish plqyer shum dhe e kish marr q at nat n dysheg, e kish br grua: ai me t guluar, si buall knete, ajo me t blegrir, si shqerr n therrtore. Kshtu edhe m tej, shum net me radh. Shoqet, kopilet e tjera, i kishin zili, po m kot: ajo i priste me ankth e dhembje nett e dyshegut. Po t kish mundur do t kish zbathur, zhveshur, uritur nga kjo shtpi e urryer, nga ky njeri i urryer. T ikte, po nuk mundte: dritaret kishin hekura, oborret kishin mure, qahjanj. Kshtu, vajza ish shtruar, kish hyr n srn e grave t tjera dhe vinte n jatakun e beut sa her q i jepte urdhr Sheqerja. Tani ajo mbante n duar nj tabaka t art me nj xhezve t verdh e nj filxhan sa nj lagjin, pa vegl, t stolisur me yj e hn. Beu e shikoi me epsh dhe i qeshi buza pr her t par at dit - pastaj u ngrys prsri: kopilja ishte gjithnj e bukur, me qafn t gjat e t bardh, me gjinjt as t mdhenj as t vegjl, t shtrnguar me jelekun e qndisur, po ben nuk e gnjente syri. Kopilja ishte ndryshuar sdi se si, nuk ishte m ajo e para. Fytyrn e kish pak si t zbet, t munduar; belin m t mbushur. A mos vall?... I tha: -Gurie (kshtu i thoshin aty, po emrin e vrtet nuk ja dinte njeri), hap at penxher. Kopilja bri si i tha i zoti: la tabakan me xhezve dhe filxhan, u prkul sa hyri pothuaj e tra n pezuli i murit t trash, u zgjat, ngriti xhamin, e mbshteti n t dy zemberekt djathtas e majtas. Brenda n od hyri m shum drit dhe, bashk me dritn edhe era e freskt e vjeshts. -Edhe at tjetrn tha beu, q ja kish mbrthyer syt shtatit t Gurijes. Kopilja u prkul shum e m shum, fundi i fustanit iu ngrit lart e m lart dhe, pr nj ast, prpara syve t beut llambaritn pulpat e zmbakta. Hyri brenda edhe m shum drit e m shum ajr, q e gjallruan Xheladin Ben. Ndjeu nj frgllim t kndshm n rrembat dhe krceu m kmb. -Edhe at, Gurije! Ajo u prkul ne dritarja tjetr, prsri i zbardhn pulpat gjer n kyet me damar t holl, t kaltr, prapa kups s gjurit. Kur u kthye t marr tabakan, kopilja u gjend n kraht e shndosh t Xheladin Beut, q e hoqi vrulltaz dhe i ngjeshi kokn n kraharorin e tij

leshtor. Beu i madh kundrmonte raki, gromsinte shpesh gup-gup duke prhapur nj er t rnd. Gurija u drodh, bri t prapsej, uli kryet, po ay e hoqi m fort dhe i puthi gropn e qafs. Buzt i kish t vala, t thata; mustaqet t ashpra si kreshta derri. E shtyu ngadal drejt divanit, duke ja shtypur vrazhd gjinjt - si zot malli ndonse ajo klithi nga dhembja. Gurija priste me tmerr e krup se do t ndodhte m tej. Ah, sikur t kish nj pus aty pran, nj gremin, q t hidhej, t vdiste...Vetm t ndodhej sa m larg ktij divani t but, larg Xheladin Beut t ndezur, t lemerishm, q e shtrngonte, gufonte, kafshonte. Mirpo ndrkaq beut i qe shuar zjarri i ndezur nj ast m par n damart e fryr. Ju pren kmbt, u zverdh, u ngrys dhe e largoi vet, duke e kqyrur me ca sy t skuqur, t krcyer. -Efendm...Ti je ashtu? e pyeti Xheladin Beu sa pr t thn nj fjal. -Ashtu...be...m tha... -Efendm, kush t tha? -Dado Sheqerja. Sheqerja ishte ajo ballabaneja zeshkane, e para mbi t gjitha kopilet dhe kto i thoshin dado, ndonse beu skish fmij, sepse hanmi ishte shterp. Nj her e nj koh, Sheqerja kish qen zjarrshojtsja e epsheve t parakohshme t Xheladin Beut dhe kjo pun kish zgjatur shum vjet, bile edhe pasi atij i qen zgjuar epshe t tjera: pr upa miturake e pr dylber bardhosh, e m tej, pasi ish martuar me hanmin. M von, kur Sheqeres i qen flashkur e varur s teprmi tulet dhe kur as t bardht e zhivs nuk ja fshihte dot rrudhat e drudhat e shumta (doemos, ajo ishte disa vjet m e madhe nga beu) ky e kish pajosur mir dhe e kish martuar me nallbanin e konakve, shum m t ri se veten, sepse, hej-hej! Dadua dinte shum ledhe dashurie q i kish nxn nga koha e Shemshedin Beut, babait t Xheladin Beut, kishte mbetur fol-eqesh mbante kyet e qilarve dhe shkopin me t cilin rrihte kopilet. Nallbani ishte i knaqur se qe br baxhanak me ben e madh e puna i vinte mbar, tamam ibrishim n qilim, si thosh knga. Po meq zum n goj baxhanakt, duhet t themi se Xheladin Beu kish mjaft t till, t cilve u falte kopilet e konakut, pasi velej me to e sillte t tjera, t njoma. N kt pun beu ndiqte gjurm pr gjurm tragat e Baba sulltanit, diellit t dynjas, i cili u falte sadrazemve, pashallarve, nedimve, javerve dhe gjith t mdhenjve t mbretris, t afrm dhe t largm, odaliskat e bukura q kishin shkuar npr jatakun e tij, pasi i pajoste me pajra t mdha. Dhe kta burra t mdhenj t mbretris t madhe sadrazemt, pashallart, nedimt, javert e belert e t gjith kallpeve e kishin pr nder t madh t quheshin baxhanak t diellit t dynjas dhe t bnin fmij me bukuroshet q kishin ln vajzrin n dyshegun e sulltanit e t forconin themelet e mbrtrive t tyre t vogla nn hien e s madhes. Sa pr pun vajzrie atyre nuk u bhej von, sepse, kur u tekej, kishin ifligjet e tyre: Zgjat dorn e merr. Tani dado Sheqerja ishte ajo q gjuante e shtinte n dor vajzat e njoma zakonisht miturake, jetime, pa krah, po ndodhte edhe ndryshe..- q duhej t shuanin epshet e Xheladin Beut. Ajo vet bhej bull e i stoliste para gjerdhekut, i msonte se t bnin e si t bnin q ta knaqnin t zon. Asaj vet, Sheqeres, i mjaftonte nallbani i shndosh, q mund t thyente potkuan me dor, e q punonte gjith ditn me sandra e ekan dhe mbante er t fort djerse burri. ...Beu iu afrua Gurijes, e hoqi leht pas gjerdhanit t inxhinjve dhe e pyeti duke i fryr n turinj kundrmimin q i dilt enga plnci:

-Efenm, hanmi di gjsendi? -Sdi... Nuk u muar vesh mir: sdinte ajo, Gurija, apo sdinte hanmi dhe se si i kuptoi beu kto fjal. Tha: -Sot do ta pi ahven (kshtu i thosh beu kafes: kahve, si e kish dgjuar nga i vjehri e nga e shoqja) n ballkon. Kopilja nxori tabakan n ballkon, mbushi filxhanin me kahve pak si t ftohur, pa ajk, dhe u kthye n od. -Mir. Shko tha beu. Gurija doli kryeunjur, me syt t prlotur, duke u prkundur, sepse papuet e qndisura i futeshin thell n qilimin e but. Ajo dinte dinte, nga t dgjuarat, se kopilet q mbeteshin me barr n konakt e beut...dhe prandaj kishte prse t lotonte. Kujt ti ruhej m par: hanmit, shembrave, apo beut? Nj ast harroi puset e greminat, q kish menduar nj ast m par, thosh t kthehej, ti binte n gjunj e ti thosh: Aman, be, mos m vraj...mos...Mos...Lshom t shkoj gjkund. Por nuk u kthye. Xheladin Beu mbeti vetm, Tha t delte n ballkon, t pinte kahven, po e ktheu mendjen e i ra rrotull ods, qndroi nj ast prpara pasqyrs sa nj der, u shikua e nuk e njohu veten: nga pasqyra e vshtronte nj burr tjetr me ca sy t skuqur, t krcyer, me nj gryk t shfryr e t varur si ato laprat e misrokut, me ballin brazda-brazda. Atyktu, npr mustaqet e kreshpruara, i dukeshin fije ergjndi. Vetm nn hund, ku ndaheshin m dysh shtllung, i kish pak si t zverdhura nga tymi i duhanit, tamam si ca qime pri plak. A mos e kish fajin pasqyra? Jo, pasqyra e ndritur, me yll e hn t bardh, n cep, skish asnj faj. Fajin e kishin vjett e shumta q i kish rrojtur e gzuar si shum t pakt jan ata q i rrojn dhe i gzojn, e kishin ahenjgjet e gjerdheqet e shpeshta, t cilat Sheqerja ja nxiste me pije xhenxhefili e karafili. Sidoqoft, tani, pr her t par, xheladin beu vuri re se sikur i kish shkuar nj damaluk npr fytyr. Megjithat, vajti e u ngul prpara nj pasqyre tjetr. Po edhe kjo ishte si e para dhe i tregonte nj burr me lapra, brazda e sy t skuqur. I ra leht festes, me gisht, dhe e shtyu n maj t koks tullupane. E ktheu n vend, e vuri mbi sy, si ngaher. Hej, sa zt i kish at ast ata derra ifinj q rronin me buk misri e dhall po leshrat i kishin si penda t korbit... -Efenm, u mplake, Xheladin Be... Kush foli kshtu? U kthye e shikoi prqark. Skish njeri. Kish folur vet beu. Kt zakon kish koh q e kish filluar dhe po e shtonte dita dits: fliste e prgjigjej vet. Njerzit e tij t afrm e dinin, po bnin sikur sdgjonin, sikur svinin re kur uuriste kot m kot npr mustaqet, q i ngriheshin dhe uleshin. Domosdo, ata e dinin fjaln e mome: Beu edhe gomar t bhet, mos i hyp. Dhe prsri: -U mplake, u mplake...Ike... Dhe i vozitn mornica t ftohta npr trup jo pr kohn q kish shkuar, po pr at q do vinte pasandaj. Ja, npr qytet e npr fshatra zun t rriten upa t reja. Aty m par i shihje pragjeve e udhs, npr pluhur, t dregosura, t qurrosura, t palara, kurse tani si sheh fare: jan mbyllur. Domosdo, duhet t jen zbukuruar. Kujt do ti mbeten kto? Kujt do ti mbetej mjalti i zgjonjve, rrushi i mbl, tr pemt e ifligjeve? Xheladin Beu po mplakej, Xheladin Beu ish mplakur...

Mendja zuri ti qerthullohej, sa ment ra posht, n sixhade. Bri ca ape e ndenji n cep t divanit. -Po pas pleqrie? pyeti. Dhe u prgjegj vet: -pas pleqrie, efenm? Ti e di: varri... I hypn djers t ftohta, q ja njomn rrethin e festes. Athere, po t shihej n pasqyr, do t dukej si nj kufom e pakallur n varr. Kish par shum t vdekur, kish dgjuar e dgjonte dit pr dit se vdisnin njerz, po ata, thosh ai, ish in budallenj. Budallenjt vdisnin...Ata q skan t han, ata q tr jetn sdin t bjn gj tjetr vese t ngasin qet e ti rndojn dorakut t parmends. Ay ishte be, ishte Xheladin Beu i Shemshedin Beut t Xheladin Pashajt, q e kishin pritur n shparga mndafshi dhe e kishin tundur n djep floriri. Ai nuk ishte si t tjert, rajenjt e harbutt, q i pjellin grat n arat, i mbshtjellin me lecka e i tundin n govat, n vend t djepit. Nj ishte Xheladin Beu n at mng t mbretris, nj e me vul! Po pas pak e ktheu: -Mir, mir tha, duke prtypur npr goj efendmin, q e kish, si thot bota, araret po edhe babai vdiq, edhe gjyshi vdiq...budallenj ishin ata? Dhe u prgjegj vet me nj fjal q e kish marr nga Xhixhi-hanmi: -Afedersn! Afedersn! Dhe m tej padashur: a ska edhe aty, Xheladin Beu dy duar e dy kmb, si gjith bota? A sduhet t punoj si gjith bota pr t nxjerr bukn? Ktu nuk e mbajti dot t qeshurin, me t madhe: Ha-ha-ha! Ku sht par bej, nip pashaj, t ngas qet? Ptu! Dhe u udit se si mund ti kish br vetes nj pyetje kaq t shmtuar. Si mund t vihej ay, beu i madh, burr temis si i thosh pastrtis, ndonse kundrmonte nga kalbsit e brendshme si ato saraxhat e kuajve n radhn e ifinjve t that, nofullmdhenj, t palar, barkbosh, q Zoti, me t madh t tij, i kish jaratisur ti bnte grur e berra? Doemos, edhe upa pr gjerdheqe... -Jok, jok! tha si thoshte xhixhe-hanmi. Kshtu thirri beu sa kumboi tr oda, si shpell, dhe doli n ballkon, ndenji kmbkryq n shaneshin, ndezi nj cigare nga ato q dridhte Sheqerja e ja ngjitte me pshtymn e saj. Aty, n ballkonin si kafaz me hekura t dendura e t prdredhura si ca rrath buti, t teptisur jasht e lidhur lart me murin e gurt - q ku shihte dhe nuk e shihnin cigarja ju duk pak m e shijshme. Zgjat dorn, mori filxhanin dhe e shpuri n buz, po e la prap menjher: kafeja ish ftohur fare. Ngrysi ballin, prpoqi duart fap-fap, nj her, dy..Hyri nj kopile e vogl si zog pule, e zbathur, q beu nuk e thrriste m n dysheg dhe q, s shpejti, do ta vinte t ruante patat, sepse i kish shkuar koha, i kish kaprcyer t tetmbdhjetat. Kopilja u mat ti krkonte urdhrin, po nuk guxoi, ngriu me duart t mpleksura mbi gjinjt e mdhenj, shum t mdhenj pr shtatin e saj t vogl. Vajza ish trembur: fytyra e tr trupi i prkulur i Xheladin Beut ishin tr vija drite e hije. Drita vinte nga rrezet e diellit, hija nga hekurat e ballkonit. Pr nj ast asaj ju duk i llahtarshm, si qoftlargu, dhe prandaj u mek. -Moj ti, si t thon... tha beu Kahvja mu ftoh. T m sjell nj tjetr. Ajo.. Ajo ishte Gurija... Kopilja heshtur hyri, heshtur doli: Nuk ju ndje as hapi, as zri. Beu ktheu kokn nga ana tjetr. N oborr shkonin e vinin njerz pa zhurm. Ata e dinin

se beu ishte n ballkon. Nuk e shihnin, po e dinin: nga tymi i cigares q dilte npr hekurat, nga t murmuriturat me vetveten. Konakt e Xheladin Beut ishin ndrtuar n nj vend t lart, pothuaj n krye t qytetit. Q aty dukej qyteti, apo kasabaja ime, si i thosh ai vet, dukej si n pllmb t dors, me pak shtpi t larta e shum shtpi t ulta, me minare t bardha e kmbanore t hirta, t gjitha t mbshtjella n kithin e prndritur t vjeshts s that. Nj pjes e madhe e dyqaneve dhe gjith hanet n vrom t tregut, nj pjes e shtpive, kopshteve dhe vendeve viran, plot trosk, hithra e gjemb gomari dhe gjith mullinjt, ishin t beut. Qirat i mblidhte dhe ja sillte Zylfua, muaj pr muaj. Aty, n kasaban e beut nuk bhej gj pa i marr dorn atij. Mngjez pr mngjez vinte bylyk-bylyk parsia e vendit, q ti falej beut ose, si thoshin, ti pinte kafen. Sillnin lajme se kish ndodhur nga nj dit tek tjetra kush ish vrar e kush kish vdekur, kush kish ardhur e kush kish shkuar, kush gjykohej e prse gjykohej, kush shiste e kush blinte, kush kish zhveshur ndonj karvan, kush ish martuar e kush do t martohej e sa t tjera t ksaj dore merrnin urdhra e pastaj shkonin me nxitim sikush n pun t tij. Rrall e tek, kur ish fjala pr ndonj pun t madhe, a kur vinte ndonj njeri i madh kajmekam, kadi, yzbash ose duvaxhi i par dilte e priste vet beu; m t shumtat e hers e prisnin veqilt, Zykua a Zylfua. Beu bnte sehir nga ballkoni ose ngjitej lart, n kull, nj od e vogl me katr dritare, q ku mund t shihej n t katr ant, ose rrinte n shilte prpa perdes, si sulltani i Stambollit, dhe njerzit ja dgjonin vetm kolln ose pllmbt q i prpiqte fap-fap, dhe ather u ngrinte gjaku n zemr: prpoqi duart beu! Domosdo, n konakt e beut vinin edhe agallar dhe myftar fshatrash, vinin fshatar pr t qar ndonj hall. Ta pret mendja: asnj nuk vinte me duart bosh. Mirpo ksaj here Xheladin Beu skish nge t merrej me voglsira t ktilla; ai ndjente nj zbraztir t madhe n zemr. Hoqi syt nga qyteti dhe i hodhi tutje, n fush: ktu t verdh, m tej t murrme dhe vende-vende t gjelbr, me selvi. Atje ku dukeshin selvi kish varreza, t vdekur, shum t vdekur, sepse fshatart e kishin zakon t vdisnin me shumic, m fort fmijt. Andej, n fush, kish shum shtpi t shuara, shum t tjera t braktisura. Nejse, ti lem fshatart e t zem nj gj tjetr m t mir: dhen. Pothuaj tr ky dhe, gjer larg, ku piqej me qiellin ishte i tija. Me gjith varreza. Edhe kodrat n t djatht e n t mngjr. T tijat, po i do? Beu sishte mir atij mngjezi vjeshte. Pse e qysh? Po mplakej...Ja mbrm, i kishin sjell nj ftuj t njom, si Gurijen. Jo, m t njm: Gurija ishte persmbdhjet vje, ajo tjetra q sja dinte as emrin, trembdhjet. Kishin knduar me goj e i kishin rn defit: Jarnana, jarnani dhe prap: Jarnana, jarnani;/ Ato cica sherbetli,/ Mi bj naze ti pi raki... Dhe ai, Xheladin Beu, zot mbi dhera e zot mbi njerz, sish br burr, ish lidhur. Ksaj here skish br ferk as xhenxhefili, as karafili, e as rakia me meze. Xheladin Beu po mplakej. Voglushja up hyri, up doli...dhe ish e bukur me vetullat t bra me mazi, me thonjt t lyer me kna, me syt e bukur, me faqet me vrima. Dhe beut i vinte keq, i vinte inat, i vinte turp. Ai goxha bej. Aty pr aty i shkrepi nj mendje tjetr: kujt do ti mbetej tr ajo pasuri q kish mbeldhur e ajo q po mblidhte? Tr ajo kasaba, tr kto ifligje? Vrtet, e shoqja, Xhixhehanmi, ishte nga der e madhe, bij pashai e mbes veziri, po shterp, barkthat. Veziri kish qen baxhanak i sulltanit; edhe vet pashai. Pra Xheladin Beu kish hyr n radhn e t parve t mbretris dhe priste ta ngrinte oxhakun lart e m lart, t bhej pasha. Peqe,

po kujt do tja linte kt oxhak? Mund t bnte nj gj: t shtinte kuror t dyt e t tret me grua pjelltore. Kt t drejt ja jepin t gjitha kanunet e dheut e t qiellit, po Xheladin Beu i madhi Xheladin Be, i forti Xheladin be duhej ta prishte punn me t vjehrin, me t kunetrit, me tr farefisin e s shoqes, gjer lart n Porta e Lart. Ai ja kish frikn sidomos Xhxhi-hanmit, nj gamile tr koska e kokalla, sikur t paskej qen ushqyer jo me qumsht e mjalt, po me karkalec t pjekur. Kur endej npr ardhak e kur sillej npr od, tr kto kocka e kokalla bnin trak-trak sikur t paskej vozitur vet shapatani apo ai kadiu i vjetr i Libohovs, q thoshin se ish ngjallur lugat, sepse kish qen i shtrembr e rryshfeti i madh. Po ashtu, trak-trak, edhe kur ulej n shilte, kur binte n jatak: vetm koska e kokalla. Mirpo kto ishin koska e kokalla bije pashaj e mbese veziri, dhe prandaj i mbulonte me mndafsh e pembe e belluz jeshil, t qndisura me fije ari e t stolisura me xixa xhevahiri. Xixa t tjera t ktilla i ndritnin e i prndritnin n kapu, n leshrat, n qaf, n kyet e duarve, n gishtrinjt me thonj t skuqur. Ajo dhe t vllezrit prisnin q Xheladin Beu t hidhte topn - kshtu apo ashtu... dhe ti prlanin pasurin. Doemos, dinin se beu bridhte si maok kobash posht e lart, brenda n qytet e jasht npr fshatra, po kjo ishte pun mashkulli, le t bnte t donte. Vetm dy gjra sdonin ata: kuror t dyt, me shembr, dhe niqa... Tani Xheladin Beu vshtronte e nuk shihte gj, sikur ti qen perdelisur syt. Mendja e tij bluante po at pun: kujt do tja linte emrin, oxhakun, mallin? Niqa jo, kuror t dyt jo, po ather si? Kt kokl duhej ta kish zgjidhur q qkuri, dhe nuk e kish zgjidhur. Tani ish vjesht, tani beu... Dha e mori me vete, murmuriti, u prgjegj vet e s fundi tha me z: -Efenm, n djall t ven e bija e pashajt, t bijt e pashait dhe vet pashai, i biri i vezirit Do t bj si bri im gjysh! Ja, po t pjell kjo nj djal (Kjo ishte Gurija) do ti shtie kuror e do ta marr grua t dyt! Pastaj le t bhet t bhet! Po kish br i gjyshi? Edhe gjyshit, Xheladin Pashajt, i kish qlluar shterp gruaja e par. E mir ishte, e bukur ishte, po shterp...dhe pastaj e donte me gjith shpirt e nuk desh tja thyente zemrn, ti hidhte kuror t dyt. Po si mund t rronte pa fmij? Dhe ja, nj dit vere, tek po rrinte n dritare, prapa hekurave, hyri n oborr nj fshatar me nj up t vogl, q e ndiqte si ogie. Fshatari ishte me opinga, upa ishte zbathur. Ai ju afrua ezms s pashait, piu uj, lau syt, u hoq mnjan e i bri vend ups, zgjidhi shamin e kuqe nga brezi e zuri t fshinte fytyrn, qafn. upa bri si kish br fshatari: piu uj, lau syt, po nuk i fshiu se skish shami. I la t thaheshin vetiu. Faqet e kuqe ju skuqn edhe m fort. Aty afr skish njeri. Megjithat, upa shikoi rrotull, pastaj ngriti pak fustanin dhe vuri njrn kmb nn lyfyt, pr t hequr pluhurin e udhs. Vuri edhe tjetrn, u prkul, i frkoi. Kmbt i kishte, posht, t nxira, po lart, t bardha si niseshteja n diell. Piu edhe nj her, u hodhi edhe dy a tre grushta uj syve. Pashai e pa q prapa dritares me hekura dhe e plqeu. Ai ish njeri i dhn pas klliit e pas luftrave e jo pas grave, po kjo up i plqeu e m shum. Mir, tani nxirre kt up, i tha ay qehajajt. T pres jasht. Qahjaj dhe upa dualn. Pashai u kythe e e pyeti fshatar cili ishte e nga ishte, e kish at up, ku vinte. Fshatari i tha emrin, fshatin. Fshati ishte pron e pashait; upa ishte mbesa e fshatarit, e bija e t vllait, jetime. Sa vje? Dymbdhjet. Fshatari shkonte n pazar. upn do ta martonte me nj q i jepte njqind grosh, tre kre dhen, nj pal rroba, nj shami e sdi far. Ay q e merrte filani i biri i filanit nga filan fshat ishte i pasur. Kish edhe tri gra t tjera, shum djem e vajza, me t tria. Disa djem e disa vajza i kish tmartuar e me fmij m t

mdhenj se sa nusja e re, q i qe tekur t merrte, pr pleqri. Pashai e dgjoi dhe, fundi, i tha: Mir e mora vesh. Ti shko, upn lere ktu, se sht malli im, nga ifligu im. Do ta martoj vet me k t dua. Aman pasha! Derman pasha! Vet dor n zemr! upa sht jetime, kam marr kapar q tja jap filanit... t gjitha shkuan kot; pasahi nuk u tund nga fjala e par. Esht malli im, do ta martoj vet. Nxori qesen, i numroi pesqind grosh, i hodhi prsipr xhing-xhing edhe nja tre mexhite t bardha, i dha fjaln se do ti jepte nj pend q, pes krer dhen e sdi far, pastaj prpoqi duart. Hyri qahjai, e zuri leht prkrahu e nxori jasht me t but. Fshatari ishte edhe i gzuar pesqind e kusur grosh, nj pend qe, pes krer dhen! po edhe i trembur. aman, - i tha qahjajt, mos m merrni n qaf! Kam n shtpi fmijt e mi e fmijt e tjer t vllait. Druhem mos bie n gjak me at mikn q m ka dhn kapar. Ver ksuln mbi sy, e qetsoi qahjaj, - e i thuaj se upn e mbajti pashai dora vet. N do gjak, le t vij ktu... Q at nat pashai e mori upn n jatak. Edhe nett e tjera...Kur mbeti me barr, e drgoi n nj fshat t largt, q t lindte. Bri djal. Athere pashai ishte dyzet e kusur vje. Kt pun e mbajti t fsheht. T fsheht-t fsheht, po fjala i vajti n vesh s shoqes, pashalleshs. N vend t pikllohej, kjo u gzua e i tha pashait: O imzot, pse ma fsheh mua gazin tnd? Gazi yt sht edhe imi. Un dnodha t jem kshtu si jam, barkthat. Ti, Pasha, sm ke faj...Kshtu desh zoti. Hidhi kuror ups, sille ktu me gjith djal. Do t ta dua si birin e gjirit e t pqirit. Do t ta tund n djep floriri, do t ta lish me shparga mndafshi, q t rritet, t shtohet e t mos na shuhet oxhaku. Pashai e shikoi i uditur, po e kuptoi se e shoqja i fliste nga zemra. Drgoi e solli fshataren e vogl, me gjith djal. I hodhi kuror. E shoqja e par, pashallesha, e mbajti fjaln: e lidhi djalin me shparga mndafshi, e tundi n djep floriri. Nuk i mbajti kurr mri shembrs s re, t bukur si hn. Kjo sbri fmij tjetr. Djali u rrit dhe u b Shemshedin Be. Pashai vdiq pas disa vjet, po e la me fjal q i biri t martohej i ri e t bnte shum fmij. Shemshedin Beu nuk ja shkeli porosin. Bri shum djem, nga t cilt mbeti gjall vetm Xheladin Beu; t tjert vdiqn apo u vran npr luftra, pr t fituar ofiqe e ifligje. Ama pasurin e shtoi shum e m shum, mbushi kazan e qypa me verdhashka, se ish lakmonjs i madh i paras, dorshtrnguar, i rripte t gjall t gjith ata q kish nn urdhr. Mbyllte grurin e misrin n hambar t mdhenj, q i hapte n mars a n prill, kur binte zia e bnte krdin. Mbante njerz apostafat pr t zhveshur karvant, pastaj bnte sikur i drgonte pr t ndjekur hajdutt, ndrsa kuajt e mushkat e karvanve, me gjith barr, i kishte n ahur. Ua kthente t zotrve me pages, dhe, m von, ua grabiste prsri. Shkonte pr gosti npr fshatrat e npr stanet, hante e pinte dhe, m n fund, n t ikur, krkonte dhmb-parasi pages pr dhmbt q ishin munduar pr t ngrn mishin e pjekur. Shpesh trimat e tij grabisni tuf t tra bagtish. Qanin obent e obankat, q kishin mbetur lugthat, po shemshedin Beut nuk i bhej von. Nj her, sdi se kur, thon se nj oban i krisur, q beu i kish rrmbyer kopen, i ra me dyfeg t gjat e krisi e iku. Nuk e vrau, po e plagosi: i futi nj plumb n mollaqet. Q ather Shemshedin Beu smundi as ti hypte kalit, as t ecte me dy kmb. Plaga ju b xhivadi e madhe, q ja punonin me fitil. Lngoi shum vjet, prmbys, gjers vdiq, apo gjersa ngorshi, si thosh harbutria a rajallku.Gjith pasurin q kish trashguar nga i ati, nga pashaj, e at q kish mbledhur vet, ja la t birit, xheladin Beut. Ky ra pas qefeve e ahengjeve, pas grave, pas zullumeve. M tej, pr t forcuar oxhakun u martua me nj bij pashai, mbes veziri, baxhanak e strbaxhanak sulltani, me at gamilen koskmadhe e hundsamare, q i thoshin Xhixhi-hanm apo xhixhiko-hanm. Beu se kish par fare, se

mblesria e martesa ishin br, si e donte puna, me lajmtar, q ja kishin ngritur n qiellin e shtat t mbesn e vezirit, duke thn se kjo ishte e bukur si hna e gushtit, si dudia e but e sa t tjer t ksaj dore. Krushqit ja suall nusen n shtpi, me suvarinj, me salltanet t madh, me allajka e strallajka prapa, po pa upri...uprin ja kish falur sdi se kujt, q n kohn kur i thoshin Xhxhi.hanmkz (kt pun e dinte ajo vet dhe ai mashkulli festekuq, q kish hyr i pari n jatakun e saj), po xheladin Beu sguxoi t bnte gk as mk, se binte n luft me pashallar e vezir, me baxhanakun e tyre sulltanin. Ja kshtu! Xhixhiko-hanmi doli, si tham, shterp. Jo tamam shterp se, si thoshin gojt e kqia, dikur kish hedhur n diell fmijn e par dhe m tej kish shterur. Kt pun, ajo e dinte q qkuri, dhe prandaj ja kish br fora, andej, n pashallkun e babait, duke ndrruar jarant si fustant. Tani sikush bnte jetn e vet n konak t vet: hanmi n haremllk, me t pritur e me t prcjell zonjat e parsis (helbete, shpesh sdihet fshihet nn ferexhe: ti pandeh se sht femr e t del nj bandill mustaqedredhur...); beu, n selamllk, me ato q dim e ato q sdim. Dhe prisnin.far prisnin? Kushedi...Rrall e tek shtroheshin n sofr bashk; beu me sheqeren pran, gjithnj syt katr; hanmi, me allajkn m kmb, prapa kurrizit. Xheladin Beu nuk shkelte kurr n pashallkun e vjehrrit, plak, se kish frik mos kthehej meit, n tabut.. Ama selmet dhe aleqym selmet bashk me peshqeshet, shkonin e vinin pa kursim. Dhe ndrkaq, beu e nxirrte dufin duke bredhur posht e lart, si ata maokt e shkurtit, duke prhapur n t katr ant smundjen e frngut, kurse hanmi shkonte e rrinte muaj t tr n pashallkun e babait apo n at t vllait t madh, dhe atje, tym t dal: sonte nj feste, nesr nj tjetr, pasnesr nj sark shterp q shterp ish! Pashai plak i kish drguar fjal disa her t dhndrit q ti jepte pr grua t dyt nj mbes, upn e ups a nuk di far (q t mos i shuhej oxhaku e t mos i dilte pasuria nga dora), po Xheladin Beu, q ish djegur nga orba, tani i frynte edhe kosit e sdesh t bnte m krushqi me pashallar. -Evet, efenm! thirri Xheladin Beu, si e pleqroi punn n mendje do t bj ashtu si bri gjyshi! Kur e ngriti kokn, pa se prpara tij qndronte Sheqerja me tabaka n dor, me xhezve e filaxhan. -Ti? Po pse, pse...ajo? Hm...Hm...Hm Efenm dhe u ngrit n kmb. Sheqerja buzqeshi me at gojn e madhe, u prkul e mbushi filaxhanin, sa nj lagjin, me kafe avulloshe. Xheladin Beu ishte burr i pashm, i mbushur, i gjat, po Sheqerja vinte nj pllmb m e gjat. Domosdo, edhe shum m e mbushur, prapa e prpara. Ajo e dinte se po t qndronte m kmb, ne pragu i ballkonit, do t duhej ta shikonte ben nga lart posht, kurse ky duhej t ngrinte kokn. Pun pa lezet...Prandaj u ul e ndenji burrrisht ne pragu i ballkonit, duke hapur djathtas e majtas palat e shumta t dimiteve dyzet-kutshe, dhe ngriti kryet t shikonte ben, q ndrkaq ish ulur prsri dhe kish ndjell e zhurm, sikur t thithte palcn e ndonj koske, gllnqet e para t kahves s val, zinxhirli, plot kajmak. Sheqerja tha: -Ajo, be, tu bft Sheqerja e ka marr punn me frik. Sdi i kan thn ato ziliqaret, kopilet. T ktejshmet e t andejshmet dhe tregoi me dor konakt e Xhixhi-hanmit. -E kan marr vesh se sht ashtu?

Sheqerja bri me kok: -E kan marr...E kan trembur upn. I kan thn se, gjoja, zotrote do ta vrassh me gjith foshnj. Ka lojtur pak...Kshtu e ka barra e par, ta marrt Sheqerja, po kjo bn ve bots. Flet prart: Bubu, beu! Bubu (hanmi! Do t m hedhin n pus. Do t m mbrthejn n mur t gjall T ik, t ik, n mal, me ujqit! Bubu, beu! Bubu beu! Kshtu bn. dhe Sheqerja qeshi. Xheladin Beu ndezi nj cigare, lshoi nj shtllung tymi mbi filxhanin, q ja mbushi Sheqerja s dyti, e tha: -Jo, moj, jo Kt nuk e vras, nuk e mbyt. Un...un...efenm, them... -Ka frik edhe nga allajkat, nga t gjith. -Jo, jo! T mos ket frik. Pr ca aste biseda u kthye n uurim. Beu e hoqi pr jeleku, i tha n vesh kish pr t thn. Dhe kur e kur: Hm, more vesh, Sheqe? Kshtu...Un...at...po t bj djal...efenm...si gjyshi! Ajo dgjonte e bnte me kok n t djatht e n t mngjr: Peqe, be. Sa mir t paska rn n mend. Si t urdhrosh zotrote, be, ta marrt sheqja, tu bft Sheqja. Kt pun ma ler mua, q ti gjej vendin. Djalin do t ta rrit un. Ti i bukur, ajo e mir, djali si pllumb! T plcasin nga inati ata q sna duan. Her pas here bnte me kok lart e posht, duke nxjerr ca tinguj shum t that a shum t lngt nga qiellza, nga gjuha e dhmbt, q veshi i shquan dhe i kupton mir, po kalemi nuk i merr dot: ncuk, ncuq, ntxk, ntck e kshtu m tej. Kur mbaroi, beu i vuri pllmbn mbi supin e tult, t dhjamur, rndoi, shtrngoi, sa Sheqe i dhembi, zgurdulloi syt. -More vesh, Sheqe? Ashtu t bsh. Po t m sjellsh myzhden se bri djal do t t jap nj mulli! -M rrofs be. -Tani shko. Sheqerja u ngrit m kmb, pothuaj e gzuar sepse pllmba e rnd e beut ja kish br supin zdrame dhe, pr nj ast, me ato kindat e dimiteve t hapura djathtas e majtas, prapa e prpara, u duk si nj mullar me bar q e kishin arfalitur me goj e me brir ca buaj shum t uritur. Ndreqi palat, u mat t dal. Beu po e shikonte tr epsh. Aty pr aty iu ndez nj dshir e re pr Sheqen e tij t vjetr. La filxhan e tha: -Jo Sheqe, mos shko. Futi llozin ders dhe eja. Sheqeres i qeshi fytyra: -Tu bft Sheqja, be...ti me mua e ke shpirtin. Shkoi i vuri llozin ders dhe u kthye me dhele, si dikur. I ndritnin tengllat e mdha, t arta. Shkopsiti me naze jelekun... Edhe kshtu, atij mngjezi vjeshte, Xheladin Beu i Shemshedin Beut t Xheladin Pashajt u b prsri burr dhe ortak me baxhanakun e tij, nallbanin, t shoqin e Sheqeres. Nga jasht vinte trokllima e ekanit t nallbanit q mbathte kuajt. Dimitet dyzet-kutshe kishin mbetur jetime, nmes t ods. -Me Sheqen tnde e ke shpirtin, be... -Me ty, Sheqe, me ty...-thosh beu duke guluar si kal teknefes. ...Sheqerja u vesh prsri, kopsiti sumbullat e jelekut dhe u mat t elte, po di ju kujtua: -Jasht presin ca njerz. -jan? -Sjan gj, hallexhinj: kasaballinj, fshatarak. Ndofta kan ardhur t qahen. -T qahem, efenm? U thuaj t flasin me Zykon. Sot jam zaif.

Zykua ishte veqili i par i beut, nj shkurtabiq i al e dredhak, q t shkonte n hell, t diqte e nuk t piqte. Beu shtoi: -Jam zaif. I thuaj Rizait t nxjerr kuajt, t m shaloj Allan. Do t dal teferi, andej dhe tregoi vagl fushn. Pr gjah. Me shtat veta. Sillm rrobat, Sheqe. -Peqe, be. A je mir? e pyeti ajo me buz n gas. -Shum mir Sheqe. -Me mua e ke shpirtin, be, me mua. Veshi me nge rrobat e kadifes s gjelbr me vija e sumbulla argjendi, q i kish apostafat pr udh e gjah. Sheqerja u ul n bisht e i mbrtheu kopsat posht, nn gjunj; i lidhi lidhzat e gjata t izmeve t verdha, duke i shkuar kanxh m kanxh. Kur u mat t ngjeshte kollanin me fishek, u dgjua nj trokllim n der. Sheqerja e hapi. Hyri nj zhgan kopilesh q sillnin mngjezin. Xhelain Beu u shtrua n sofr, i ra festes dhe e largoi nga balli. Hngri llap-llup, me zhurm, si ngahera. E nisi me orb pule t majme, tr sythe lyre, po t atht t prer me limua (dinte Sheqerja se ti gatuante q ti hiqte gromsirat e rakis), e vazhdoi me mis t bardh pule e miske, me qengj t pjekur, e mbylli me shqerpare t mybtur n sherbet t trash, t mbuluar me pluhur xhenxhefili, kanelle e karafilke. liroi kopsat, prpoqi buzt e gjuhn me oh! oh!..., lpiu t pes gishtrinjt. Lakmoi shum e u ngjesh paq, pastaj kur smundi t hante m, i largua nga strofa, lau duart, u mbshtet n jastk dhe shikoi togun me koska, posht, dhe strofn plot mishra e mblsira. -Eh, efenm! Mir i ka jaratisur t gjitha i madhi zot, ama nj gj se ka br mir: i ka dhn njeriut vetm nj bark, si kamsit, ashtu edhe skamsit, q ska t haj...Pun i thon ksaj? Ja un hngra e u ngopa, po teproi. Kush do ti haj kto q lash? H? Jo, kt se ka br mir! Kjo ishte fjala q thosh dendur beu, kur ish me miq, kur hante shum velej e tepronte. Tani skish miq, po prap e tha fjaln dhe vshtroi me pikllim sofrn plot: kish ngrn shum, po edhe kish tepruar. Pr nj ast harroi gjahun, Rizan dhe peln e kullme, q zbriste n oborr duke ukitur kalldrmin me potkonjt e nallbanit t Sheqeres, harroi langonjt dhe qahjallart, dhe po e ndillte gjumi. Por, m n fund, e mundi veten, u ngrit, ngjeshi leht-leht kollan mbi plnxin plot, mori iften e zbriti. Tirmat e pritn me dor n zemr e u hodhn ta ndihnin ti hypte pels: kush i ndreqi yzengjit e kush i mbajti kmbn me t dy pllmbt dhe e ngriti lart. Puna shkoi zor, se beu qe rnduar shum, po i dha hov trupit e u gjend maj pels, doli nga porta me qemer guri e u nis pr n fush: ai prpara, trimat prapa, langonjt kur prpara e kur prapa. Qielli ishte i kulluar, fusha e kodrat t veshura e drit, udha e but, me pluhur, vendevende, n hije, e lagur nga vesa e nats. Zogj udhtar, t renditur si perusti, fluturonin lart, shum lart, duke frfllir kraht. Langonjt afkllonin npr dternishtet mbi udh e nn udh. Nga nj brryll udhe dual nj tuf fshatarsh me qerre, kuaj, mushka e gomer t ngarkuar me drith, qep, presh, kunguj, pem, dru: i shpinin n konakt e beut. Kur e pan, mbajtn kafsht e qndruan buz hendekut, si t ngrir, me dor n zemr.Beu as q u hodhi syt. Tani e kish marr pak veten dhe kulloste rreth e prqark syt e skuqur. Nata e ahengut kish mbetur prapa, larg, n mjegull, me gjith jarnanit e jarnanat e saj, q dukeshin t paqena, si nj ndrr e keqe e nj nate dimri, kur t bhet sikur t ndjek nj llav ujqsh, t afrohet t t aj e ti bn t vraposh, t shptosh, po nuk ik dot, je

mbrthyer n vend, thrret me t madhe e as veshi yt sta dgjon zrin. Edhe Xhixhihanmi ishte zhdukur bashk me natn e dmrit, me ujqit. Xheladin Beu ishte n diell t mir, bnte, i gzuar, ohoho! e ahaha, jepte e merrte me vete. Ata q vinin prapa dgjonin, po nuk ja shkoqitnin dot fjalt. Papritur, era solli nj kundrmim krme. Beu e trimat kaluan t ngrysur pran nj gomari t ngordhur me kmbt prpjet, me kokalla t kuqe, dhe trembn nj tuf galash t shtruara n gosti. Kto u ngritn e shqitn sipr kalorsve si ca hije t zeza, krokrin me zemrim, ran n nj ugar, u ngritn prsri e u kthyen n gostin e tyre. Beu nxori cigare, e ndezi, q t shptonte nga kundrmimi i krms. Npr arat me misr t paprer, zbardhn, skuqn, zverdhn pr nj ast ca shami, pastaj su pan m. Domosdo, Xheladin Beu e kish hijen t rnd, prandaj grat e vajzat u tulitn npr misrat. M tej era e u b prsri e pastr, e kndshme, si n vjesht. Nj ast ju kujtua Gurija e trembur, me barr. -N djall t vej edhe kjo! tha dhe hodhi tutje bishtin e cigares. Vetm nj gj nuk harronte dot: at gjerdhekun e dshtuar t nats q shkoi, q i qe ngulur si nj gozhd n tru, megjithq Sheqerja e kish knaqur n mngjez si ngahera. Ju duk sikur ja dgjoi zrin e but, ledhatonjs: Me mua e ke shpritin, be...me mua! T vesh ku t vesh, me mua e ke shpirtin! Dhe Sheqerja kish t drejt: me t e kish shpritin Xheladin Beu. Dhe sdi se si, i vinte keq q ja kish falur nallbanit, baxhanakut. M n fun tha: -Prap imja sht. Kur t dua... I futi mamuzet pels dhe e ngau vrap prpara. M tej drgoi nj qahja t lajmronte t parin e akcilit fshat se do ti vinte pr drek e pastaj u fut npr korie, pas gjahut. Gjahu i vajti shum mir at dit: turtuj, thllza, pllumba...Ay vriste, langonjt e qahjanjt ja sillnin. II Drekn e hngri jasht, n jeshillk, pran Kroit t dardhs plak, se aty e kish krkuar vet. T trapiturat pas gjahut, rakia e mir, e ftohur brenda n krua, mezet e shijshme ja hapn oreksin sa pr katr barqe. Beu mbushi vetm nj, sepse aqe kishte, po e ngjeshi mir, si targa kurbati: hodhi brenda shum, nga t gjitha. Tani, ndrsa trimat ishin shtruar e po hanin pak m tej, n nj brinj, beu rrinte shtrir n qilim, me tmbln e djatht t mbshtetur n pllmb. Burrat e fshatit, pothuaj bujq n iflik t beut, kishin ln punn e grindjet dhe kishin ardhur ti faleshin, ti bnin nder, si e do puna. Kta rrinin nja dhjet ap larg, posht, kush m kmb e kush m bisht a m gjunj, duke pritur nj shenj, nj urdhr. Ca t tjer u shrbenin trimave t beut, q hanin buk e mish e ua hidhnin kockat langonjve. Beu mbajti pran tij vetm disa pak burra nga parsia, me qosteqe e pafta ergjendi n gjoks e peqepeqe n goj. Ktyre u hodhi vp e vp nga nj cigare t hazrt, q ishin shum t mira, sepse i kish dredhur vet Sheqerja e i kish ngjtiur me pshtymn e saj. Drita e dits ishte e but, e mbl, si e kulluar npr gjergjir. Beu foli pr punt e mdha e t vogla t mbretris; pr djellin e dunjas, Baba sulltanin, q ja kish vn kmbt n nj kpuc gjith Avrops ja kishte hedhur hallkn tejprtej npr hund e bnte t loste si ari. S shpejti, Baba sulltani do t nxirrte kllin e madh e do ti bnte hi e

pluhur gjith kralet e mdhenj e t vegjl, do tu merrte grat e upat e do ti mbyllte n haremin e Stambollit. Domosdo, ato q do t tepronin do tua falte t mdhenjve t mbretris. Tha se ay,, Bab sulltani, mblidhte njerz me harxhe, paguante tink-tink alltn e argjn. Pastaj, papritur, vuri re se burrat q kishin ardhur ti merrnin dorn ishin t pakt. Pyeti: -Efenm, vetm kaq burra paska fshati? Ku jan ata t tjert? -Ka vdekur nj si un i vogl, be. Kan shkuar ta kallin n varr tha njri. -Ka vdekur edhe nj si grua, me nder t zotris sate, nj nuse e re tha tjetri. -Hm, hm, xhenaze biimi...Dy t vdekur n nj dit. A mos i ka rn murtaja fshatit? pyeti beu edhe si me t qeshur, po edhe me frik. -Murtaja jo, be, po na ngrin ethet. Edhe dje... Beu spyeti m tej si e qysh, si nuk pyeste kurr pr pun vdekjeje. Kta derra ifinj jan t shtuar si fara e sinapit...Vdesin, po nuk shuhen fare. Po t ken buk misri shtohen gjene, se ato dosa fshatarake pjellin strc e strc pr mot. Aty pr aty e ktheu bisedn: M kini mbetur bor kaqe grur e kaqe misr, kaqe dru...Dushk i dua. Mjaltin sma kini sjell. Harruat ku jini? Do tju drgoj Zylfon a Zykon q t ndajm hesapet bashk. Hm...hm... Fshatart dgjonin me syt prdhe. Grurin e msirin i kemi lar. Edhe drut i kemi lar. Sot drguam t fundit. Dhe me gjysm goje: A mos i ka mbajtur Zylfua pr vete? Po fjalt e tyre si ran n vesh beut, se askujt sja mbante t fliste me z t lart. Beu ligjroi: -Shkoni bre, andej, me harxhe dhe tregoi tutje me dor. T mbushni qeset e t lani borxhet. Dovleti ka hazn t madhe, ka taraphan. U jap kart pr tim vjehrr, pashan, se m ka br haber: do njerz. Dovleti ka luft, lufta sjell pare, t mbush me plak. Dhe, si rrinte kshtu, me cigaren t shuar ndr gishtrinj, e preu nj gjum i leht, i mbl, pa jarnani e jarnana, po me gurgullim kroi, me shushurim fletsh t zverdhura, q shkundeshin e binin duke u tundur npr er. Sapo e preu gjumi, ata me qosteqe n gjoks u shikuan sy n sy e u larguan s prapthi, ngadal, duke shkelur n maj t gishtrinjve. Trimat kishin mbushur barqet e lodheshin duke kruar dhmbt me ndonj klek. Langonjt rrinin aty pran me gjuhn jasht, t kuqe, varur si llap. Kur u zgjua, Xheladin Beu pa se kish prsipr nj mbules t lesht, q ja kish hedhur Rizai. E largoi tej, u ngrit shesh, frkoi syt e tha: -Efenm, m paska marr gjumi. Ndenji sa ndenji kshtu, pastaj shtoi: -A ikim, o Riza? -Si t urdhrosh zotrote, be. U ngritn t shkonin, po nuk shkuan. Moti i mbl e gjahu i mir i mbajtn gjer von, kur dielli kish kthyer m t pernduar. Edhe nj cop her t mir iftet e teket krisn bambum, npr korie. Vetm nj gjah nnuk pa me sy ksaj radhe: upa e nuse. N asnj nga fshatrat q shkeli. Ta pret mendja: ish hapur fjala anemban se kish dal beu pr gjah dhe...Ama derra kta ifinj! I mbajn dosat mbyllur! Pa beu aty-ktu ca plaka leckamane t ngarkuara me dru e karthje, po i do kto? Jan si pastrmaja e dhis. Beu sdesh pastrma; desh mish thllze. Tani gjendej n nj uk me klpishte. Rizai vinte prapa me torbat plot. Kuajt prisnin tutje, n udh, n ann tjetr. Frshlleje me dy gishtrinj n goj e vinin sakaq. Po nuk frshlleu njeri. Aty posht, midis sallkmsh, ishte nj pus me ikrik, q bnte gau giu

kur zbriste e ngjitej kova. Q aty vinin ca zra t holl, zra upash. Qeshnin, i thrrisnin njra-tjetrs. Beu mbajti apin e i bri me dor Rizait: mos luaj nga vendi! Dy turtuj topolak kishin qndruar n nj deg klpishteje mu mbi krye t tij. iften e kish t mbushur. Po nuk u ra. M n fund, ndajnata i sillte nj gjah tjetr n gryk t dyfegut. upat e fshatit e dinin t ikur dhe kishin ardhur t mbushnin uj. Vrags-vrags, Xheladin Beu zbriti ukn, hyri npr sallkme, iu afrua pusit. Aty ishin nja shtat a tet uprlina q flisnin e qeshnin. Ca kishin mbushur stomnat, ca po i mbushnin e nja dy prisnin radhn. Namta, ay me nj kmb u nxori prprpara Xheladin Ben! uprlinat klithn sikur t paskej rn ujku, lan stomnat e u prhapn ku mundn: kush hodhi ledhin, kush au drizat e kush mori vijn tatpjet. Shum gjemba hyn at dit n mish t but, po m mir npr gjemba se sa n dor t beut...Sa t mbyllsh e t hapsh syt ikn t gjitha. T gjitha, ve njje, q i ra stomna nga dora e iu thye. upa e shikonte ben si zogu gjarprin, q i afrohet ti hedh helmin, dhe sikte dot. Sikur e mbante t rndt e dheut. Nj cifl e stomns s thyer ja kish gjakosur njrn kmb, po shkaku nuk ishte ky: frika e kish mbrthyer n vend. Qnka pllumbesh e but, peshqesh nga zoti tha beu me vete dhe ju qas m pran. upa sikur sish nga kjo bot, po nga bota tjetr: nj hyrije e veshur e tr n t bardha: linj t bardh, shami t bardh mbi leshrat e verdha, trup t hedhur, sy t gjelbr si bari i njom i knets. Beu e peshoi me sy, q nga kiskat e holla, mbi nok, ku zbriste nj fije gjaku, gjer lart n pulpat q ngjiteshin nn linj, pastaj lart, n belin si t shkuar npr unaz, edhe m lart, N gjinjt e vegjl, n qaf, n gojn e vogl, me ca buz t tulta, t kryera, me hundn t derdhur si qiri, me syt e blert t knetor dhe ballin e shesht, t bardh. Shiko, shiko, efenm, bereqet bka ifligu i Klpishtes e un sditkam gj. Hyrije e zbritur nga xheneti! Po tja drgoj padishahut m bn menjher pasha. Jo, sm duhet pashallku! Imja sht e do ta mbaj vet. Kjo ja shkon njqind her Gurijes e gjith t tjerave. Do ta marr q tani! Sonte, n jatak... Kur ju afrua m shum, sa ta prekte me dor, upa u drodh, po m fort ju drodh buza e poshtme. Dhe ndrkaq, nn linjn e qndisur me t kuq e t zi gjinjt ngjitu-zbrit, ngjitu-zbrit, syt ju mbushn plot lot. Po beut siu b von; ay ish msuar me gjra t ktilla: qengjet blegrijn kur u v thikn kasapi upat qajn kur i merr beu n dyshek. Pastaj, kur e shkon n hell dhe e pjek, qengji bhet shum i shijshm; upa e marr s dyti e s treti n jatak bhet edhe m e shijshme se qengji. Xheladin Beu zgjati dorn, i iku leht faqet dhe ndjeu mblsi t madhe n trup, sikur u prtri e u b djal njzet vje. -Mos m qaj, moj sulltane, mos...Un t kam xhan, un st ngas. Do t t bj zonj mbi zonja. upa u drodh edhe m shum, u mat t ikte, po beu i shtrngoi krahun si n mengene. Ather ajo lshoi zrin e klithi: -Nno! Nno moj! Beu u ngrys, po i foli but: -Jo kshtu, moj sulltane, jo kshtu...Mos thirr. Si t thon? Ti je upa e ifligut; ifligu sht imi! Edhe ti je imja. Do t t marr n konak, do t t bj... -Nno! Nno! Nuk shkoi shum e u dgjua nj zhaurim e madhe npr degat e varura, sikur t ante udhn ndonj derr i egr nga ata t mdhenjt. Beu ktheu kokn andej. Jo, sish derr, po nj grua e gjat, e that, e nxir si otill lisi q e ka djegur rrufeja. Gruaja u turr, i

shkputi beut upn nga dora e i thirri: -Po ta bsh edhe kt pun st djeg as zjarri i xhenemit, Xheladin Be. St tret dheu! sht kjo e krisur q m del prpara? tha Xheladin Beu me vete dhe u zbyth. iften e kish n dor, t mbushur, me imniet t hequr. Mund ta zbrazte, po nuk e zbrazi: u praps edhe m tej. Ai u praps, gruaja e ndoqi ball pr ball. Tani vet beu ish si nj zog q sheh gjarprin tek afrohet e nuk ik dot. E mban t rndt e dheut. Gruaja u kthye e i thirri ups: -Ik shpejt! Kjo spriti ti thosh s dyti: hodhi ledhin e ua mori me t katra. Kish qen e sish m. Xheladin Beu e shikonte gruan e sfliste dot. Kjo ish e gjat, e that, po ndryshe nga Xhixhiko-hanmi. Dukej nga nishanet se dikur kish qen e bukur, kurse e bija e pashajt kish qen ngaher anj thes me kokalla si ato t gomarit t ngordhur q kish par udhs. Dhe ishte e fort: t t binte nj her me at pllmb - t linte n vend e vinin t tjert t t ngrinin n trir e t hanin hallvn. -Ta dish, o pushtanik thirri gruaja si iku upa po t bsh at pun me kt up do t ta han mrshn krimbat, do t ti qitin syt galat! Jo galat, po do ti qit un, me thonj. nderove gjith upat e bots, tani krkon t nderosh edhe tt bij! po thot kshtu kjo e marr? Ku kam un up? Skam as up, as djal... Gruaja mori vrull, e zuri ben pr jeleku, e tundi dhe shkundi me at dorn e fort, sa i krcyen edhe m fort syt e skuqur. -Sm njeh ti mua? Se njeh Maron e Kovit, q e nderove n t ri, se kishe kamxhik n dor, se ishe i fort? Ja, ajo q kishe pran sht jot bij! Ta dish se un do t ta shtyp kokn, si gjarprit, po t bsh me upn bre me mua! Y-y-y murtaj. Pusht Stambolli! Matuf! E shtynte, e hiqte, e tundte, e shtynte prap, si leck, dhe ai, xheladin Beu, zot kasabaje e zot ifligjesh, zgurdullonte syt si t bufit e sbhej dot burr ti shkputej nga dora, sishte i zoti ti binte me ifte a t nxirrte koburen nga brezi. -M ke marr nderin t marrt zoti ment! M ke ln me turp e n zi m t lnt perndia pa sy, t heqshin pr peri! M ke ngrn jetn t hngrt mortja! E tundi sa e tundi, pastaj i dha nj t shtyr sa beu i madh mnt u shemb prdhe. Gruaja shkoi e mblodhi copat e stomns s thyer e ja hodhi prpara, ku mundi: kmbve, gjunjve, duarve, duke mallkuar papushim: -Ja theve thefsh arrzn e qafs! U kalbsh s gjalli prmbys, si u kalb yt at, q e hngr krimbat! Ngor n ndonj prrua si qen i zgjebur! Na shojte, tu shojtt emri, t kndoft kukuvajka n shtpi! Ku sht par e dgjuar t nderoj i ati t bijn? Copat e shtambs i vinin breshr, dhe ai, beu, rrinte i ngrir n vend; nuk fliste dot, nuk ikte dot. Gruaja u prkul mbi kov e zuri tu hidhte uj syve, me grusht. U hidte e mallkonte. Strkalat e qulln Xheladin Ben. I dukej sikur dheu kish nisur ti vinte rrotull, sikur dgjonte daire e daulle bashk: xhing-xhing, dum-dum. Dhe n mes t ksaj bubullime shquante zrin e jerr t Difes: Sa t dua un ty, M rri mendja gjith n ty; Ato cicat sherbetli Mi bj meze ti pi raki...

Po Difja ishte larg, sdi se ku, Marua ishte afr. Dhe Marua u hidhte uj syve e mallkonte: -T aft ujku e t nxjerrt zorrt! T pjekshin n hell, t gjall! Humbsh e mos u duksh, mos u dgjofsh! T gjitha i dgjonte beu e sthosh dot nj fjal, t paktn efnm ose hm-hm, si e kish zakonin. Sikur i qe kyur goja. -Na plase, m t plast dhjamt e syrit! Na kalle frikn, m t kallin t gjall n varr! Na dogje, t djegshin lugat! Fjal e mallkim, fjal e kanosje. Dhe m e keqja: ndofta e dgjonin trimat prtej, ndofta e dgjonte Rizai. ...xheladin Beu u zbyth pa br z, rotulloi ukn e doli n udh, ku prisnin kuajt, i hypi Allas, i futi mamuzet e ngriti kamxhikun. -Ike, mos u kthefsh; ike, t ikshin mendt e koks! Mos arrifsh i gjalli n shtpi! vazhdoi gruaja fill i vetm pran pusit me ikrik. Allaja u b veri: i ndritnin potkonjt e bardh. Po ngrysej, por qielli kish edhe pakz drit - nj drit sedefi, si vrag q e ndante nga toka e errur. Dhe mbi kt vrag kish nj brez t gjer, t gjelbrth. Pastaj u shojtn t gjitha dhe zbriti mugtira. Bashk me mugtirn nisi t frynte nj er e ftoht, q ngrinte pluhurin e udhs. -Hm, hm! bnte beu. Jezit-grua! Lanet-grua! Trimat, me Rizan n krye, q i kish hypur nj kali il kishin mbetur prapa, sepse pela e beut se kish shoqin n vrap. Lluk-lluk, i bnte barku. Ferrat e pemt iknin si ca hije n t dy kraht e udhs. Era e ftoht i vzhgllinte veshve. Ne ura e drunjt po vinin ca qerre t ngarkuara me misrishte. Rrotat krcisnin that, gaugiu. Pran tyre dhe prapa vinin ca fshatar m kmb. Beu shkoi si shigjet pran tyre dhe ata as q patn koh ta shihnin mir cili ish. Ikte, ikte, si ndrkryer. Pas nj cop here tha: -po bj kshtu? Un po e vras Allan.. Lehtsoi mamuzet, hoqi fren, bri trrrp dhe pela zbuti vrapin; m tej nisi tja merrte me hap. E arritn trimat nga prapa. sht kjo grua? tha me vete. Dhe dalngadal, kur po e mbulonte botn errsira, Xheladin Beut nisi ti bhej prbrenda nj drit e holl. Ja se pa npr kt drit: ...pranver. Kish mugulluar bari, kish elur dardha. Beu kish dal n fush. Jo pr gj, po konakt nuk e nxinin dot. Pranver, kjo! I vlonte gjaku. Sheqerja e ato t tjerat si dukeshin gj, se ngopnin m. Donte gjsend tjetr e sdinte donte. Dhe kur po bridhte kshtu, me dshira shum, poqi udhs nj up fshati, t njom, sindozot kjo q kish par sot ne pusi me ikrik. upa u mundua t ikte, po beu e arriu. Ajo luftoi me tr fuqin q i jepte mosha e re: e shtyu, i shptoi nga dora, iku, thirri, po beu e arriu, e goditi me kamxhik, e rrzoi. Luftoi prsri, e goditi ben, e kafshoi, e gjalosi. Kjo endezi m fort Xheladin Ben dhe i ra s dyti me kamxhik. upa i kish syt t mdhenj, t blert si barishtat e knets, dhmbt t bardh, t mpreht. Dhe luftoi prsri, po gjithnj m dobt. Luftn e vednosi kamxhiku. Po t mos kish qen ky, nuk do t kish ndodhur ajo q ndodhi. Po t mos kishte qen ky, nuk do t kishte ndodhur ajo q ndodhi. Beu ju hodh si ujku deles. Ajo thirri prsri dhe thirrjen e saj e dgjuan disa grari q ndodheshin aty pran, po kush guxonte ti dilte prpara Xheladin Beut? upa nuk lotoi cese kur u ngrit

q posht me linjn t jerr, me vjazrin t humbur. Ndenji kryeunjur nn nj pem dhe atje lott filluan t pikonin prdhe. Kamxhiku i kish ln n trup vazhda t prgjakura. Edhe beu e kish krcen e veshit t ndar m dysh. E pyeti si i thon. Ajo e shikoi si ulkonj dhe nuk ju prgjegj. U ngrit e shkoi al-al, humbi npr lule e blerime. Por beu ja gjeti tragn; i thoshin Marua e Kovit. I ati hiqte nga oftika, n rrogoz, n kasolle. Beu u prpoq ta merrte kopile, n konak, si shum t tjera. Sdesh. U prpoq ta shtinte prap n dor; smundi. Trimat e beut e rrahn Kovin. Ky lngoi edhe pak koh, pastaj vdiq. Beut i ra n vesh se Marua kish mbetur e rnd. Athere i bri fjal nj bujku q ta merrte grua. Bile i taksi nj pend q e sdi far, po bujku krisi e iku sdi se ku. Skish dashur t bhej baxhanak e ortak me xheladin Ben, si bheshin vezirt e pashallart me sulltant e Stambollit. M tej beu ra pas epshesh e gazesh t tjera, mori grua Xhixhihanmin, q t ngrinte lart e m lart oxhakun, e ja humbi gjurmn Maros syblert. Kjo ishte, si i thon nj fjale, fis i shquar, pa krah. Lindi nj up, punoi dhen, si bujkesh, pleqroi e varrosi nnn dhe rrojti e veuar, e prmuar, e egrsuar n nj cep ifligu. Dalngadal ju shua bukuria e dikurshme, ju rreshk e rrudhos fytyra, po upn nuk e braktisi. Dhe ja tani, pas kaqe vjet, i del prsri prpara. upn e ka ti pressh kokn. I tha se kjo up ishte e tija. Dhe beu i zuri bes..Po n e gnjeu? Ska se si t jet e bija! Kto dosa ifesha gnjejn si ata derrat ifinj -M gnjeu! thirri Xheladin Beu me z dhe e ngau peln prpara. Dhe fjal t rnda i tha ajo deli-grua! Y-y-y, murtaj, pusht Stambolii! Matuf! T marrt Zoti mendt! T lnt Perndia pa sy! Ngor n ndonj prrua, si qen i zgjebur! T kndoft kukuvajka n shtpi! T plast dhjamt e syrit! T djegshin lugat! Beu i kujtonte t gjitha mallkimet, skish harruar asnj. Dhe gruaja ju kanos tja shtypte kokn, si gjarprit. E shtyu, e pshtyu. Si i durove kto t gjitha, o Xheladin be? U ndodha gafil. Gafil, apo pate frik? Un...frik? Un... Hajde, be, hajde...edhe pr tt at t tha fjal t rnda nga ato q nuk i ngre kandari. Kshtu jepte e merrte Xheladin Beu. Trimat e dgjonin e sbnin z. Ish errur nat. Cicrinin bulkthet. Lart, n qiell, ndrionte kloshka me gjith zogj. Tr fusha sikur merrte frym. Befas au ern nj z i jerr, si z grifshe. Beu u tremb, po e mori prap veten: trimat i kish prapa. Tha: -Do t kthehem ta rrah me kamxhik at deli-grua. M gnjeu...I marr t bijn edhe e sjell n konak. Kshtu! Ment e ktheu peln, po at ast i ra nj mendje tjetr. -Kt pun e kam n dor. Drgoj nesr trimat edhe e mbarojn. Evet, efenm. Dhe prsri: t kthehet, t mos kthehet... -Skthehem dot, u b von. U lodh pela. Nesr, q menat, u bj urdhr trimave e ma sjellin. Kt pun e mbaron Rizai. Ajo, ime bij? Jo! M gnjeu plaka. Era e mbrmjes sillte nj kundrmim t rnd: udha shkonte pran vendit ku gjendej krma e gomarit t ngordhur. Beut ju duk sikur e kish zn dikush pr gryke dhe e shtrngonte. Krm, krimba. Kshtu do t bhem edhe un nesr? Pastaj doli nga vendi i kundrmimit e ju b sikur pa Rizan, kaluar, me upn prpara, t mbshtjell me nj araf t abrdh. Dhe u gzua. Do ta bnte t tijn, jo si Maron, prdhe, n fush, po n jatak. Do ta rrihte, po ta donte puna. Edhe do ta prkdhelte. Pastaj t gjitha kto u shembn si shembet nj shtpi plitharsh q e merr lumi. Mir, po cili sht Rizaj? Rizaj? Djal fshati. Djal fshati, po i kujt? - Djali i asaj, si i

thon? Aha, m ra n mend: djali i Xhemiles! E bukur kish qen Xhemilja, i bukur ishte dhe Rizai. Djal pa baba. Jetim? Jo, nuk ishte jetim, po pa baba. Beu e mori n konak, m par...ndryshe, dylber-hesapi, pastaj qahja, se ay i pari qe mplakur. I ati i Rizait (q sish tamam i ati, sepse Xhemilja ja kish sjell djalin, si i thon, prpara kalit) kish qen plak dhe e kish marr Xhemilen pr pleqri, me gjith djal, si i kish dhn urdhr beu.. Pastaj mendimi ju akrdis. I bn vesht sikur dgjoi nj kg t vjetr, t harruar: O un, un; un, un, Gushn si pllumb, Mos ma pi rakin, Se t bn zullum... Hna! Doli hna! E kuqe, me njrn an si t ngrn, po edhe kshtu si ish bnte mjaft drit. Bahk me rrezen e par, q i goditi bishtin e syrit, Xheladin Beut ju duk sikur dgjoi nj z q tha: Po kur vjen yt bir kaluar e po t sjell tt bij pr gjerdhek. Vllai i sjell motrn babait...Hajde-hajde, ku degdise o Xheladin Be! Si qent e si derrat! Kush foli kshtu! Asksh. Aty pran skish njeri. Po ather kush? Dgjoi ape kuajsh q afroheshin. Ktheu kokn dhe njohu kalin e Rizajt. E ju duk sikur Rizai kish prpara nj gj t bardh: i sillte beut t bijn. Vllai...motrn Ta solla baba. Merre time motr, tt bij! ..Q ku dual kto gala? I pren udhn, me hijen e tyre t rnd, pastaj u zhdukn. U zhdukn dje u dukn prap, prsipr, mbi krye, duke krokritur. Midis tyre ishte edhe nj korb i zi, q e kish vrar atij mngjezi, sepse e kish pandehur pllumb. Ky korb bnte m t madhen e kndonte si njeri: Jarnani, jarnana... Ku ta dish? Korbi ka tre shpirtra e prandaj rron treqind vjet. Rron se ha krm. Ngjallet lugat. Jo, ky ssht korb, po lugat! Xheladin Beut i hypn t dredhura. Aty, mbi udh, kish ca varre q i kishin mbytur ferrat. Ju duk sikur pa drit e sikur dgjoi nj z: -Hajde, se t presim, o Xheladin Be! T presim t na vish n tabut floriri, me qefin mndafshi, ashtu si t kan tundur n djep. Dhe galat, lart, q i printe ai korbi i zi: -Ga, ga, gaaa... Jo, sishin gala, se natn ska gala. Ishin buf knete. Hna hyri n re. Zotroi errsira. Xheladin Beu i nguli mamuzet pels, ngriti kamxhikun, goditi. Pela u b furtun. N t ikur e sipr beut i ra kamxhiku nga dora. Papritur, ja preu udhn nj hie. Xheladin Beu nxori koburen nga brezi dhe e zbrazi. Po vritet hija. Ajo i preu udhn prsri. Pela ish mbytur n djers. Ment plciste. ...Xheladin Beu i Shemshedin Beut t Xheladin Pashs, njeriu i gjakut, i ahengut dhe i frngjyzs, kish humbur mendjen. Dhe ikte npr fush, natn, n udh pa udh, kurse dheu, pemt hijet dhe do gj e gjall dhe e vdekur kndonin papushim:

Jarnana, jarnani... Mi bj meze ti pi raki. ..................................... Jarnana, jarnani... III E gjetn t nesrmen n nj hendek. T gjall. Nuk njihte njeri. E shpun me nj trir, n konak, ta prkujdeste Sheqerja. Po si prkujdeset i menduri? Domosdo, i lidhur. Plliste. Hante nn vete. Sdi kush i bri fjal Xhixhi-hanmit. Ajo ardhi shpejt, me t vllan. Pa tri ditsh Xheladin Ben e kalln n varr. Xhixhi-hanmi mori mori e u kthye, me karvan e suvarinj, n pashallkun e babait. ifligjet i shiti m von. Po Gurija u b? Ku ta dish...