mevlana ve mevlevilik

Aşk olsun...

Mövlanə və Mövləvilik

Mövlanə - «Nə deyə» Divan-i Kəbir

Miniatürlərdə Mövlanə

Mövləviliklə bağlı qanyaq əsərlər

Mövlanə Cəmaləddin Rumi:

1, Məsnəvi 2, Divan-i Kəbir 3, Məktubat 4, Fihi Ma-Fih 5, Məcalisi Səba

Sultan Vələd:

1, Divan2, İbtida-Namə3, Rəbabnamə4, İntihanamə5, Maarif

Şəms Təbrizi :

1, Məqalət

Əhməd Əflaki

1, Ariflərin mənqibələri

Feridun Sipehsalar

1, Mövlanə və ətrafındakılar

Mövlanənin həyatı iki hissəyə ayrılır

Şəms Təbrizi’dən əvvəl Şəms Təbrizi’dən sonra

Mövlanənin milli kimliyi...

Nə Mövlanənin zamanında, nə də sonrakı dövrlərdə «hansı millətə mənsubolması» ilə bağlı sorunlar çıxmamışdı. Yaxın zamanlardan başlayaraq sorunlaryaşandı. Türk dünyası Türkiyədə yaşadığı və ömrünün burada keçməsinə görətürk, ərəblər soyunun ata tərəfdən Əbu Bəkr (r.a), ana tərəfdən Hz.Əli (r.a)yadayandığına görə ərəb, farslar fars dilində yazdığına görə fars, əfqanlar Bəlxşəhərinin indiki Əfqanıstanda olduğuna görə əfqan kimi qəbul etdilər...

Məhəmməd Cəlaləddin

Cəlaləddin Hüseyin Xətibi

Bahəddin Vələd

Bəlx şəhərində doğulur.

Bəlx şəhərində doğulur.

Tacikistanda doğulur. Elm öyrənmək üçün Bəlx şəhərinə gəlir.

Mövlanə özünü «Türk oğlu türk» adlandırırdı...

Şəms Təbrizi ilə ilk qarşılaşması

Mövlanəni Mövlanə edən Şəms Təbrizi...

Mövlanə deyəndə ağla Şəms, Şəms deyəndə ağla Mövlanə gəlir. Şəms Təbrizi1244-cü ildəMövlanə ilə ilk dəfə qarşılaşır. Əvvəlcə iki il, daha sonra, yəni ikincidəfə qayıdışında 6 aya yaxınMövlanə ilə birlikdə olur. Bu müddətdə demək olarki, bütün vaxtlarını birgə keçirir. Eşq aləmindən danışarlar. Şəms Movlanın,Mövlanə də Şəmsin mürşidi olur.

Təəccüblənərəm sevən insan necə yatar?Aşiqə hər cür yuxu haramdır.

Dünyada bir insan soyuqdan üşüyürsə,Sən isinmək haqqına sahib deyilsən.

Eyni dili danışanlar deyil, eyni duyğularıpaylaşanlar anlaşabilər.Mövlanə

Şəms

Mövlanə və Vəhdət- ül Vucud

Mən sevgilim, sevgilim də mən olmuşuq.İkimiz bir bədən içinə girmiş iki ruh olmuşuq.

Şəms

Mövlanə

Eşq ilə Aşiq candan birdirlər, eyni canı daşıyırlar. Sən onları iki sanma, ayrı sanma.Eşq ilə Aşiq bir candan olduqları üçün, o həm özü nemət verəndir, həm də verilən nemətdir.

Sevənlə Sevilən ayrı varlıklar sanırdım. Məgər onlar bir imişlər, mənsə biri iki sanırdım.

«Allah gözəldir və gözəli sevər» Allahdan başqa Eşq yoxdur. ( la mahbube illlahlah)

Muhakkik Tirmizi, Fəridəddin Əttar, İbn Ərəbi, Sədrəddin Konəvi, FəxrəddinRazi və digər böyük sufilərlə tanış olmaq, dərs almaq imkanı olan Mövlanəninyaşadığı dövrlər böyük sufilərin zaman kəsiyinə düşür. İbn Ərəbidə yüksələnVəhdət-ül Vucud ideyası Mövlanədə də öznünü göstərir. İbn Ərəbi Mövlanə iləgörüşür və tələbəsi Sədrəddin Konəvi dəMövlanə ilə çox yaxınmünasibətdə olur.Bura da yenə Şəms Təbrizinin izi görünür.

Mövlanə və Varlıq fəlsəfəsi

Varlıq fəlsəfəsi İslam düşüncəsində birəsasa söykənir. «Kün feyekün» ideyasıilə ilk dövrlərdə izah edilirdi. Dahasonra «vacib» və «mümkün» varlıqkategoriyaları ilə anlatılmağa başlandı.Mövlanənin yaşadığı zamanlar ən üstdüşünürlərin yaşadığı zamana rastgəlir. Mövlanənin varlıq fəlsəfəsi yenəəvvəla İslamın təməl prinsipi, İbnƏrəbi və Şəms Təbrizi təsiri görünür.Varlıqda birliyi dilə gətirir və buçərçivədən yanaşır. O, varlıq deyəndəAllahı nəzərdə tutur. Bunu şeirlərində«Eşq» adlandırıdı. Tanrıya bəzən«padişah» bəzən də «Sevfgili» kimiyanaşır.

İnsan...

Mövlanə insana yüksək dəyər verir. İnsanyaradılmışların ən şərəflisidir. Ancaq, insanbəzən öz nəfsinə yenilir. Bunlardan xilaseşqdədir. O, insanın etdikləri pisliklərinsəbəbini bilgisizlikdə görür. Deyir ki, insandüşmən belə olsa ona yaxşılıq et. Çünki, oinsandır.Tanrı insanı yaratdıqdan sonra ona ruhüfürdü, dolayısıyla insan da qutsaldır. Daş,dağ, dərə, su, torpaq belə insana səcdə edir.İnsanlaramüqəddəsliyiyini anlaymağa, bunudərk etməyə çağırır. Mövlanə deyir ki, insanxaricə yox daxilinə baxmalıdır.Tanrı sizin şəkillərinizə və əməllərinizəbaxmaz, qəlbinizə və niyyətlərinizə baxar.

Fazla bir şey isteme ve hiç kimseden de fazla olmaMelhem ve mum gibi ol, iğne gibi olmaEğer hiçbir kimseden sana fenalık gelmesini istemezsenFena söyleyici, fena öğretici, fena düşünceli olma

Xoşbəxtlik...

Xoşbəxtlik göstərişdən uzaq sadə həyattərzi yaşamaqda, digər insanlarla dostolmaqdadır. Mövlanə öz dostlarına deyərki, şöhrətimizin artmasından sonra rahatola bilmirəm. İnsan cənnəti istəyirsəbaşqalarına xoş münasibət göstərməli,onlarla dost olanıdır. İnsan o zamanxoşbəxt olur ki, onun qəmi olmur. Cənnətiyaşamaq istəyirsənsə qəmdən uzaqlaş.Qəmdən uzaqlaşmaq istəyirsənsəmalından uzaqlaş, nəfsindən uzaqlaş.

«Eşq»

Mövlanə iki növ «Eşq»dən danışır:Dünyəvi və İlahi.Dünyəvi eşq bir məşqdir ilahi eşqyolculuğunda. İnsan birini sevməsə Allahnınecə sevə bilər. Mövlanə eşq nədir bilməyən,onu duymayan insanları insanlıqdanuzaqlaşdırır. O, eşqi ən yüksək zirvəyəqaldırır, əsas səbəb görür. Eşq olmasaydı heçnə yaranmazdı, mövcudat olmazdı. İnsanınqayəsi Sevgiliyə qovuşmaqdır.

Sen aşık olmadıysan, sevgi nedir, bilmiyorsan;Yürü git, ot otla; eşeksin sen.

Aşksız yaşama ki, ölü olmayasın;Aşkla öl ki diri olasın.

(Mektuplar: 95 , 36)

Ölüm...

Ölmək Sevgiliyə qovuşmaqdır. İnsan əvvəlayaşarkən ölməli, yəni ölmədən öncə ölməli.Ölməli ki, yenidən dirilə bilsin. Bu gerçək varolmaqdır. Əgər ölüb dirilə bilərsə insanbir daha ölümdən qorxmaz.Tanrı ərənləri ölümdən qorxmazlar, çünki, onlarsevdiklərinə qovuşmağı gözləyirlər.

Bir gün Mövlanə oğlu Sultan Vələd'in«Bahəddinin səndən Mövlanənin yolu nədir?»deyə soruşduqlarında «yeyib içməməkdir» de,buyurdu. Sonra xeyr xeyr «ölməkdir» deyərsəndedi.

Xoşgörüşlülük...

Mövlanəni tanıdan və sevdirən xoşgörüşlüolmasıdır. Mənaqibələrdə keçən rəvayətlərdəvə kitablarında, şeirlərində onun insanlara,ümümiyyətlə mövcudata xoşgörüşlülüy sezilir.Mövlanə insanı olduğu kimi dəyərləndirər, eləyanaşır. İnsanın səhv etməsinə çox yer vermir,onu xeyirxahlığa necə dəvət etmək olar deyədüşünür. Mülayim rəftar yolunu seçir. Özünündə dediyi kimi «bizim yolumuz eşq yoludur»Eşq yolunda insanlara da eşq çərçivəsindənbaxmaq lazımdır.

Gəlin dostlar, gəlin qardaşlarım.Gəlin oturaq yan-yana.Gəlin bardaş quraq bu sədirəRazılaşaq, bilişək, görüşək.

Gəlin ey sizlər gəlin, diz-dizə daha möhkəm,Doyana qədər görək üzlərimizi,Sevək bir-birimizi ürəkdən.Görünüşcə savaşdayıq ammaƏslində uzlaşmışıq əzəldən ...

Fəlsəfə və filoloslar

İslamda təsəvvüf mistik xarakter daşıyır.Mövlana mistik bir sufidir. İslam, mistika vəədəbiyyat birləşdikdə materialist düşüncəyox olar. Bu dövrdə fələfə və filosoflar Tanrıtanımaz, materialist, ancaq ağıl və məntiqlədüşünürlər kimi tanınırdı. Bir sufi ağıla vəməntiqə çox da önəm verməz. Mistikhallarda ağıl olmaz duyğular olar. Mövlanəfəlsəfəyə və filosoflara o qədər də müsbətrəğbət duymamışdır. Ancaq, nə qədərfəlsəfəyə qarşı çıxsa da özü «eşq fəlsəfəsi»nin ən böyük şəxsiyyətlərindən birninəçevrilir.

1. Comərdlik və yardım etmədə axar su kimi ol.

Mövlanədən 7 məsləhət...

2. Şəfqət və mərhəmətdə günəş kimi ol.

3. Başqalarının qüsurunu örtmədə gecə kimi ol.

4. Hiddət və əsəbiyyətdə ölü kimi ol.

5. Təvazuda və alçaq gönüllülüktə torpaq kimi ol.

6. Xoşgörülüktə dəniz kimi ol.

7. Ya olduğun kimi görün, ya göründüyün kimi ol.

Mən sizə; gizlicə və açıqca Allahdanqorxmağı, az yeməyi, az yatmağı, azdanışmağı, günahlardan çəkinməyi, oructutmağa və namaz qılmağa davam etməyi,daim şəhvətdən qaçınmağı, xalqın əziyyətvə cəfasına dayanma, avam və səfehlərlədüşüb qalxmaqdan uzaq olmağı, kərəmsahibi saleh kəslərlə birlikdə olmağıvəsiyyət edirəm. Çünki onların xeyirlisi,insanlara faydası dəyənidir. Sözün xeyirlisida az və öz olanıdır.

Mövlanənin vəsiyyəti

"Cengîz Hân Belh şehrini harâb itdükde; Cengîz Hân gelmezden yidiyıl öñdin, Belh şehrinüñ içinde kim, Hurzem Şâh zamânında,Sultânü'l-'ârifîn Hazret-i Mevlânâ Celâlü'd-dîn doğmış idi. MevlânâCelâlü'd-dîn'üñ atası Sultânü'l-'ârifîn Bahâ'ü'd-dîn kim, HârzemŞâh'uñ kızından olmışdı; ânuñ atası Belh şehrinüñ hatîbi 'MevlânâHüseyn Hatîb' idi ve hem Ebû Bekr Sıddîk -radıya'llâhu 'anh-neslinden idi. Cengîz Hân gelmezden altı ay öñdîn Sultânü'l- 'ârifîn'ibabası Bahâ'ü'd-dîn alub, altı ay mikdârı vatan terk idüb Belhşehrinden Bağdâd'a gelmişdi; henüz Mevlânâ mezbûr Bağdâd'da iken,Cengîz Hân gelüb Belh şehrini ve vilâyetini harâb itdükden soñra,Bağdâd tarafından Hicâz'a gidüb, Hicâz'dan gelüb Konya'da vatantutmış idi, kudret ol yirde mekân göstermiş idi."

Qaynaq: Münnecimbaşı Ahmed Dede"Sahâifü'l-Ahbâr"

Nəcməddin Kübra

Atasının dostu, Kübrəviyyə təriqətinin piri

Fəriddəddin Əttar

Fars şairi, sufi

ÖldürüldülərMonqollar

tərəfindən

Ələddin Çələbi

Mövlanənin oğlu

Monqol cəsusu və Əxiliyə qarşı olması

Şəms Təbrizi

Mövlanənin mürşidi

Səlahəddin Zərkub

Yaxın dostlarından

Hüsaməddin Çələbi

Şəmsdən sonrakı mürşid

Əxi idilər.

Monqol cəsusu və Əxiliyə qarşı olması

Qaraman bəy

Monqol istilasından sonra

Konya bəyliyinin qurucusu

Baba İlyas Xorasininin

Xələfələrindən Nurə Sufinin

oğludur.

Qaraman bəy

Mövlanaya qarşı

mənfi münasibət

bəsləməli idi.

Heç nə

olmur. Kim

olsa

dərgahını

bağladar,

manelər

törədərdi.

Monqol cəsusu və Əxiliyə qarşı olması

Monqol cəsusu və Əxiliyə qarşı olması məsələsinin özü

Monqol İstilası və buna qarşı mübarizədə iki qruplaşma yaranmışdı.

II

Baba İlyas Xorasani Mövlanə

Əxi Evrən Hacı Bektaş Vəli

I

"Mevlânâ Celâleddîn er-Rûmî Hazretleri'nüñ ba'zı menâkıblarındahikâye" edildiğine göre, Osmân Gâzî'nin babası "Ertuğrul Gâzî ânı varubziyâret ider" ve Konya'ya, Selçuklu Sultânı'na her gidişinde hayır duâsını talepederdi. Hattâ"bir def'a" küçük oğlu "'Osmân Gâzî'yi dahî berâberinde "Şeyh'egötürüb du'âların recâ buyurdılar." Selçuklu'nun sınır noktasında bir uç beyiolan Ertuğrul Gâzî, oğlu Osman'ı ziyârete götürdüğü "esnâda, Selçûk'dapâdişâh"lık makâmında "bulunan kimsenüñ" Mevlânâ Hazretleri'ne değilde, "Kalenderî" meşreb başka bir "şahs"a "iltifât ve i'tikâd itdüği MevlânâHazretleri'nüñ" kulağına gitmiş "olmağla"; Hazret-i Mevlânâ zamânınsultânına nisbet edercesine, Ertuğrul Bey'in oğlu küçük Osman'ı dikkatlesüzüp; "'Hoş imdi pâdişâh kendüye peder (baba) buldı ise, biz dahîkendümüze bir ferzend (oğul) bulduk!' deyüb, 'Osmân Gâzî'nüñ elindenyapışdı" ve ona "hayr" duâlar edip, ileride büyük bir devlet kuracağınımüjdeleyerek; 'Mâdâm ki bunuñ i'kâbı (nesli) benüm i'kâbıma (neslime)mu'tekid olalar, devletleri dâ'im olur!" buyurdu.

Qaynaq: Münnecimbaşı Ahmed Dede"Sahâifü'l-Ahbâr"

Mövləvi Osmanlı sultanları

Mövləvi Osmanlı sultanları

Mövlanə və Mövləvilik təriqətinin yaradılması...

Bir çox sufi təriqətlərində olduğu kimiMövləvilik təriqətinin yaradılması da birbaşa Mövlanə tərəfindən olmamışdır.Oğlu Sultan Vələd və HüsaməddinÇələbinin xidmətləri ilə 1284-cü ildəyaradıldı. Sultan Vələd öz əsərlərindəMövlanə haqqında məlumat vermişdir,hətta kitablarının əksəriyyətini busahəyə həsr etmişdir. Ulu Arif Çələbizamanından başlayaraq isə daha genişişlər görülmüşdür, təriqət sistemli halasalınmışdır. Mövlanənin bioqrafiyasıhaqqında «Ariflərin mənqibələri» adlıəsər yazılmışdır.

Mövləviliyin təməl 12 ilkəsi

Başqalaırna hər zaman gözəl davranışın örnəyi olmaq.

Ağlı yaxşı istifadə etmək, hikmət sahibi olmaq.Dindar olmaq.

Məsnəvi oxumaq və mütəsəvvüf olmaq.

Daxilini hər zaman təmiz tutmaq.

Mövlanəni pir tanımaq.

Mövlanənin yolundan ayrılmamaq

Allahdan sonra Hz. Muhammədə bağlanmaq.

Bilim edinmək, bilgili olmaq.Alçaqgönüllü olmaq,gülər üzlü, sabırlı olmaq.

Maddi və mənəvi baxımdan təmiz olmaq.

İnsanlığa xidmət etmək.

Türkiyə, Konya- Mövlanə türbəsi

Türkiyə, Konya- Mövlanə türbəsi.Maket forması

1, Nəfs-i Əmmarə

2, Nəfs-i Ləvvamə

3, Nəfs-i Mülhimə

4, Nəfs-i Mutməinnə

5, Nəfs-i Raziyə

6, Nəfs-i Mərziyyə

7, Nəfs-i Kamilə

Nəfs Mərtəbələri

Mövləvilikdə Xəlvət, Zikr, Səma

Xəlvət

Zikr

Səma

Mövləvilikdə çilə adlanır. Bununla yanaşı digər dərgahlarda olduğu kimi 7 və 40 günlük xəlvət vardır. Mövlanə Şəmsdən öncə və birlikdə 40 gün xəlvətə çəkilib.

Anmaq mənasında işlədirlir xatırlamaqdan daha çox. Mövləvilikdə təməl zikrlərdən və formalarından istifadə edilir. Zikr iki növdür: Fərdi və toplu zikr.

İlahiləri dinləmə, musiqi dinləmə. Mövləvilikdə daha çox ney ilə edilən ibadət. Səma edənə səmazən deyilir. Mövlanənin zamanından başlandığı bilinir. Mövləvilikdə səma digər təriqətlərdən fərqlidir.

Mövlanənin Təsbehi

Mövləvilikdə xəlvətə çəkilməyə çilə deyilir. Lakin, çilə xəlvətdən müəyyən qədər fərqlidir. Çilə müddəti 1001 gündür.Aday çiləyə girmək istəsə 3 gün yoxlanılır. Adaya «Nev-Niyaz» (Aday adayı) adlanır. Və Saka postunda oturur. Bundan bundan sonra çiləyə girmək istəsə çiləyə başlaya bilər.

Çilə- Saka postu

Çilə- canların işləri

Çiləyə girdikdən sonra adaylara «can» deyilər. «Can»lar çilə müddəti dərgahdakı digər işləri də görərlər. Daha sonra istədikləri halda səmanı öryənərlər.

Çilə müddətində«Quran-i Kərim» və «Məsnəvi» oxunar, ziklər edilər. Çilə müddəti belə 1001 gün davam edər. Müddət bitdikdə «Can» a «Dədə» deyilər.

Çilə- son hissələri

Mövləvi ayini

Mövləvi ayini

Səma təlimi

Döndükcə ətəklər yelpazələnir.Döndükcə könüldə eşq təzələnir.

Mövlanə

Sikkə - Dərvişin məzar daşı...

Hırka – Dərvişin məzarı...

Tənnurə - Dərvişin kəfəni...

Dəstəgül - Tənnurənin üzərinə geyinilən geyim.

Əlif nəməd - Əlif hərfi kimi düz və uzun, dörd barmaq enliliyində.

Səma – arxiv rəsmlərdən

Səma təlimi

Mövləvilikdə qadın...

Mutahhara Hâtun

Ârife-i Hoş- Lika-yı Konevî –Tokat

Destinâ Hatun – Afyon Qarahisar

Güneş Han

Hāce Fâtıma Hanım

Şeref Hâtun

Mövləvilikdə sənət

Mövləvilikdə çilə müddəti 1001 gündür. Bu müddətdə müridlər təkçə çilə çıxarmır, müxtəlif sənətlərlə də məşğul olurdular. Bununla yanaşı təriqətdə yaşamağa davam edən mövləvilər öz yaşamlarını özləri təmin edirdilər. Daha çox mövləviliyə məxsus sənətlə məşğul olardılar.

Səmazən

Neyzən

Xəttat, Tasavvuf musiqisi, Ebru, Saatçılıq, Dülgərlik

Neyzen Tevfik

Neyzen Tevfik

Neyzen Tevfik – Əsgərlikdə belə neyindən uzaq durmazdı

Neyzən Niyazi Sayın

Neyzən Süleyman Dede

Səma göstərisi

Səma göstərisi

Səma göstərisi

Mövləvi ayini- İlk çəkim

Mustafa Düzgünman – Ebru ustası

Mustafa Düzgüman - hocası Necmeddin Okkay (1920-1990) İstanbul Galata Mövləvixanası

Mustafa Düzgüman Ebruları

Mövləvilər savaşlarda

İlkin dövrdən sufilər İslam dini uğrunda döyüşlərə qatılmışdır. Xəlifləlikdövründə, Səlçuk və Osmanlı dövlətində sufilər döyüşlərdə iştirak etmiş,ön cəbhədə vuruşmuşlar. Sufilər ən qəhrməman döyüşçülər hesabedilirdilər.

1914 cü il I dünya müharibəsinə Osmanlı dövləti qoşulmuş, sultan VMəhmət Rəşad «Cihad-ı Mukaddes» elan etmişdi. Özü də mövləvi olanMəhmət Rəşad ordunun mənəviyyatına xitabən «Mücahidin-i Mevleviye»taboru yaratmışdı.

Qaynaq : Nuri Köstüklü, Vatan SavunmasındaMevlevihaneler, Ankara, 2010.

Mövləvi Osmanlı sultanları

Sultan Mehmet Reşat

Sancaq Alayı – Mövləvilər

Atəş Alayı – Mövləvilər

Orduya gedən könüllü hissə 1330 Mövləvilər

Orduya gedəcək hissə bir gün oncə dərgah qarşıslnda – Mövləvilər., Mövləvi dərgahı

Mövlanədən sonra Mövləvixanalar

Men lem yezuk lem ya’rif...

Diqqətiniz üçün təşəkkürlər...