likovna kultura 13

03.05.23 Aleksandar Bojić 1

Pojam i značenjeKompozicija (lat. con= sa, ponere = staviti,

dakle sastaviti, tj. staviti jedno pored drugoga) predstavlja raspored i odnos dijelova neke cjeline.

Kompozicija je pojam koji u likovnoj umjetnosti označava strukturu koju grade likovni elementi u svom međuzavisnom odnosu.

Francuski slikar Matis zapisao je da je kompozicija umjetnost raspoređivanja "raznih elemenata kojima slikar raspolaže da izrazi svoje osjećaje". Vrste likovnih kompozicija zavise od rasporeda oblika koje prikazujemo na površini ili u prostoru, pa tako postoje: vodoravna, uspravna, kosa, kružna, piramidalna i slobodna kompozicija.

Kombinaciju više kompozicija na istom djelu nazivamo "dramskom kompozicijom".

03.05.23 Aleksandar Bojić 2

Elementi kompozicijeKompozicija je skladan raspored i smisleno uređen odnos likovnih elemenata – elemenata kompozicije (linije, smjera, oblika, veličine, teksture, smjera, valera i boje) unutar nekog prostora ili formata, u kojem vlada jedinstvo korišćene tehnike, materijala, ideje, opažajnih svojstava i primenjenih estetskih načela – principa komponovanja (ritma, kontrasta, harmonije, ravnoteže, proporcije, dominacije i jedinstva).

03.05.23 Aleksandar Bojić 3

Likovni jezikDok se književnost izražava pomoću riječi, muzika

pomoću zvuka, ples pokretom, likovna umjetnost se izražava oblicima (linijom, bojom i volumenom).

Prema tome, gledati u likovnom smislu znači isto što u književnom smislu znači – čitati. A svrha likovne kulture je u tome da nas upućuje u likovno čitanje slike, skulpture ili građevine.

03.05.23 Aleksandar Bojić 4

Tumačenje likovnog jezikaLikovni oblici imaju svoj smisao koji se može

pročitati poznavanjem likovnog jezika. Likovni jezik se može tumačiti dijelom racionalno (umno), a dijelom likovnom intuicijom.

Mi možemo govoriti samo o objektivnom i formalnom dijelu - racionalnom, dok drugi dio - iracionalni, subjektivni, pripada svijetu pojedinca.

Strukturu likovnog jezika ne čine slova, riječi, kao u konvencionalnom jeziku, nego likovni elementi.

03.05.23 Aleksandar Bojić 5

Primjeri Karavađo Velaskez

03.05.23 Aleksandar Bojić 6

PrimjeriEl Greko Delakroa

03.05.23 Aleksandar Bojić 7

PrimjeriRubens Brojgel

03.05.23 Aleksandar Bojić 8

PrimjeriPisaro Sezan

03.05.23 Aleksandar Bojić 9

PrimjeriDega Pikaso

03.05.23 Aleksandar Bojić 10

PrimjeriVan Gog Dali

03.05.23 Aleksandar Bojić 11

Da ponovimoKomponovanje je likovni proces sastavljanja i

međusobnog povezivanja likovnih elemenata – elemenata kompozicije u likovnu cjelinu prema vlastitoj likovnoj koncepciji. Likovni produkt nastao procesom likovnog komponovanja naziva se kompozicija.

 Kompozicija je skladan raspored i smisleno

uređen odnos likovnih elemenata – elemenata kompozicije unutar nekog prostora ili formata, u kojem vlada jedinstvo korišćene tehnike, materijala, ideje, opažajnih svojstava i primenjenih estetskih načela – principa komponovanja.

Format slikePovršina na koju je slikar ograničen fizički

predstavlja dvodimenzionalnu ravan koja ima samo širinu i dužinu. Ovakva površina bez dubine naziva se prostor djela, dizajn- polje, odnosno jednostavnije rečeno format slike.

Organizacija slikePrije nego što se pristupi komponovanju neke

slike potrebno je odlučiti se kako organizovati jedinstvo formata i oblika u njemu. Format je definisan odnosom vertikalne i horizontalne stranice.

Pravila organizacijeZa skladan i prijatan smještaj objekata

koriste se pravila, kao što su:Geometrijski centarOptički centarPravilo trećina i dr..

Centar formataJedan format osim četiri tačke njegovih

tjemena određuje i peta, nevidljiva, tačka centra, koja se nalazi u presjeku dijagonala formata ili u presjeku “linija polovina”.

Elementi raspoređeni oko centra interesa treba da su raspoređeni tako da vode oko posmatrača iz perifernih mjesta ka centru.

Ipak, centar kompozicije nije baš najbolje mjesto gdje bi oko posmatrača mirovalo. Sa glavnim objektom postavljenim u centar, posmatrač neće biti motivisan da prouči ostatak slike.

Optički centarMjesto na kojem se sijeku dva zlatna

presjeka - vertikalni i horizontalni- naziva se optički centar (nije isto što i geometrijski!).

Oblik postavljen u optički centar postaje dominantan, a kompozicija djeluje jedinstveno.

Pravilo trećinaVrlo često se koristi pravilo 3 trećine : sa

dvije horizontale i i dvije vertikale format se dijeli na 9 jednakih dijelova, u presjeku vertikala i horizontala dobijaju se četiri važne tačke u koje treba smjestiti glavne objekte kompozicije.

Vrste kompozicijaRazlikujemo sljedeće vrste kompozicija:centralnahorizontalnavertikalnadijagonalnaovalna ili kružnapiramidalna - trougaonakombinovanahaotična

Centralna kompozicija

U ovoj vrsti kompozicije glavni, ili većina likovnih elemenata se nalazi ili gravitira sredini.

Centralna kompozicija

Horizontalna kompozicijaLikovni elementi svojim položajem, rasporedom i

oblicima prate horizontalne ose formata. Takva kompozicija djeluje mirno i opuštajuće, a koristimo je kada želimo da prikažemo širinu prostora, neku scenu, grupne portrete, pejsaže, panorame, mrtvu prirodu i slična, uglavnom pasivna i statična stanja. Horizontalna postavka omogućuje gledaocu da mirno posmatra sadržaj i pojedine elemente na slici. Horizontalnoj kompoziciji odgovara format postavljen po širini.

Horizontalna kompozicija

Vertikalna kompozicijaKod ove kompozicije likovni elementi prate vertikalne

ose formata. Vertikala prikazuje rast u visinu, spuštanje ili pad naniže, odnos onog što je gore (glava), prema onom što je dole (telo, noge). Visoka stabla, vrhovi planina, katedrale, tornjevi, obelisci i neboderi u velikim gradovima, najbolji su primjer za to.

To je aktivna postavka, koja sugeriše ozbiljnost, odlučnost, čvrstoću, autoritet i sl., pa je koristimo kada upravo te osobine želimo da pridružimo elementima na slici, ili istaknuti njihovu važnost. Vertikalnoj kompoziciji odgovara format postavljen po visini.

Vertikalna kompozicija

Dijagonalna kompozicijaOva vrsta kompozicije koristi dijagonalne ose

formata i kosine za pretežni raspored i komunikaciju među likovnim elementima na slici. To je živa i i dinamična kompozicija koja odmah privlači pažnju, jer sugeriše pokret i određenu napetost. Osim toga kosi pravci stvaraju utisak prostora, te služe za neformalno povezivanje elemenata kompozicije. Snažniji utisak dijagonale postižu na vertikalnom, a blaži na horizontalno postavljenom formatu

Dijagonalna kompozicija

Ovalna ili kružna kompozicijaKada se likovni elementi u prostoru ili unutar

pravouglog formata povezuju po vidljivoj ili zamišljenoj liniji kružnice ili elipse, nastaje ovalna ili kružna kompozicija, koja sugeriše okupljenost različitih elemenata oko jedne ideje. U ovoj vrsti kompozicije elementi mogu biti raspoređeni i po spirali, kao jednom od kružnici bliskih arhetipskih oblika u prirodi.

To je topla i blaga kompozicija, a koristimo je kada želimo da naglasimo porodičnu povezanost i zajedništvo elemenata na slici (sklad, jedinstvo).

Ovalna ili kružna kompozicija

Piramidalna (trougaona) kompozicija

U ovoj vrsti kompozicije se kao osnovni oblik za raspored elemenata unutar formata koristi trougao ili piramida. Elementi postavljeni u njima čine dominantnu grupu, kojoj su elementi izvan njih podređeni. To je graditeljska kompozicija koja se jednako dobro može upotrebiti kako na vertikalnom, tako i na horizontalnom formatu.

Piramidalna (trougaona) kompozicija

Kombinovana kompozicijaOvo je najprirodnija i najčešće korišćena vrsta

kompozicije, koja na formatu udružuje i kombinuje dva ili više navedenih osnovnih položaja i rasporeda likovnih elemenata. Ona je istovremeno i najzahtjevnija u smislu postizanja dobre ravnoteže. Pri gradnji kombinovane kompozicije nastoji se da se stvori jedinstvo i sklad suprotnih položaja, smjerova i oblika, kao što su vertikalno-horizintalno (arhitektonska kompozicija), horizontalno-vertikalno-dijagonalno, ovalno ili spiralno-ravno itd. U kombinovanom rasporedu osim položaja i oblika, značajnu ulogu imaju opažajna svojstva (tonovi svjetla i tame, boje itd.), kao i odnosi različitih veličina, količina i intenziteta likovnih elemenata.

Haotična kompozicija

U ovoj kompoziciji, kao što joj i ime kaže, elementi su razbacani haotično - bez ikakvog rasporeda.

03.05.23 Aleksandar Bojić 37