jf~~[~~~ . :g=:.İbn hamdls üzerine çalışan ilk şarkiyat çı michele arnari şairin sicilya...
Post on 05-Mar-2021
6 Views
Preview:
TRANSCRIPT
İBN HAMDAN
Cfımi'u'l -fünun ('uWm) ve selvetü'lmaJ:ızun adlı coğrafyaya dair eserin (Süleymaniye K tp., Ayasofya, nr. 3834, 176 varak, nr. 3835, RelsülküttabMustafa Efendi, nr. 780; ayrıca bk. Brockelmann, GAL, ll, 162; Suppl., ll, 161-162) ona aidiyeti , gerek İbn Hamdan'ın coğrafyayla ilgilendiğine dair bir bilgi bulunmaması. gerekse bazı çağdaş araştırmalarda (Rosen, s. 175; Krachkowsky, I, 389; Sarton, lll, 804)
eserin müellifinin 732' de ( 1332) hayatta bulunduğunun kaydedilmesi sebebiyle oldukça şüpheli görünmektedir.
BİBLİYOGRAFYA :
Zehebi, el-'iber, lll, 385; a.mlf., Düvelü 'i- islam, Beyrut 1405/1985, s. 391; a.mlf., el-Mu'fn fi tabakati'l-muf:ıaddişfn (nşr. Hemmam Abdurrahim Said), Arnman 1404/1984, s. 222; SafedJ, el-Vafi, VI, 360; ibn Receb, e?·:feyl 'ala Taba· kati'l-/janabile, Kahire 1372/1953, ll , 331-332; ibn Tağriberdl, el-Menhelü'ş-safi, I, 290-291; Sü· yuti, ljüsnü '1-muf:ıfıçiara, I, 480; Keş{ü '?-?unun, I, 267, 565, 567, 908; ibnü'I-imad, Şe?erat, V, 428-429; V. Rosen. Notices sammalres des manuscrits arabes du Musee Asiatique, St. Peetersbourg 1881, s. 175-177; Brockelmann, GAL, II , 162; Suppl., I, 691; II, 161-162; A. J. Arberry, A HandUst of the Arabic Manuscripts in the Chester Beatty Library, Dublin 1958, III, 20; I. Krachkowsky. Tarfl].u'l-edebi'l·cogra{fyyi'l-'Arabf (tre. Selahaddin Osman Haşim), Kahire 1963-65, I, 388-389; II, 502; Sarton, lntroduction, III , 804-805; Hacvi. el-Fikrü's-samf, II, 362; Abdullah b. Ali es-Sübey'l, ed-Dürrü'l-münaçiçiad f1 esma'i kütübi me?hebi'l-imam Atımed (nşr. Casim ed-Devseri), Beyrut 1410/1990, s. 39. r:;ı
~4Iw KAMiL YAŞAROGLU
L
İBN HAMDIS C . .ı--!.M.> ~ı l
EbCı Muhammed Abdülcebbar b. Ebl Bekr b. Muhammed b. Hamdls es-Sıkılll ei-Ezdl
(ö. 527 /1133)
Endülüslü şair. _j
447'de (1 055) Sicilya'nın doğu sahilindeki Siraküse (Syracuse) şehrinde doğdu. Soyu, VII. yüzyılın sonlarında Afrika'ya hicret eden Yemenli Ezd kabilesine dayandığından Ezdl nisbesiyle de anılır. Ataları. Sicilya'nın fethinden sonra IX. yüzyılın başlarında buraya gelip yerleşmişti. Xl. yüzyılın ortalarından itibaren Kuzey Afrika'da Beni Hilal'in sebep olduğu karışıklıklar sırasında çok sayıda alim, edip, tabip ve sanatkar Sicilya'ya göç etmek zorunda kaldı. İbn Hamdls, Sicilya'nın ilim ve kültür açısından kalkınmasına katkıda bulunan bu alimlerden dil, edebiyat. matematik, fıkıh ve felsefe tahsil etti. Genç yaşta şiir yazmaya başladı. Normanlar'ın Sicilya'yı istila etmeleri üzerine 471'de
20
<
.qJ.;;t~~~-~ ,\ ;.:.-ı,J,.,..~~ .. ;~~:t::!f::~i~L:..~
~~::~~~~:i:::·;r;~ ~ol.'ı pJ.,y~~Lt-;;i)~-t:r~~~ .\ ......i!_;,.._.ıı~.J>
jf~~[~~~ ~~~~~~b))
.:_~;ı_ı.,.;;~
. "":G=:. ......;...>.,..ı~lj:ı·ı~ . _-:;J •'t ._)_;:.ıı~ı.,: . ' ..
~~~f;:-_;:J:;,~~~/.:;;Jıı~4;.>ı.?~ ..• ~. ,ı, ~:j-_;;;6?;~j~'J.ı ı .. .. . . . v,-ı ~\ •
~~y~~;..ı!dj~~ı;;,:&;fi;.;
lbn Hamdan'ın CB.mi<u'l
{ünQn ve seluetü '1-ma/:ızün adlı
eserinin ilk iki sayfas ı
(Süleymaniye Ktp.,
Ayasofya, nr. 3835)
(1078) Thnus'a gitti. Ertesi yıl Endülüs'e geçti. Sanatkarları himaye eden ve kendisi de şair olan İş biliye (Sevilla) Emlri Mu'temid-Alellah'ın {ibn Abbad) sarayına girmek istediyse de bu arzusunu gerçekleştiremed i. Ancak bir süre sonra Mu'temid tarafından davet edildi. Sarayda geçirdiği on üç yıl boyunca Mu'temid ve ailesi için kasideler yazan İbn Hamdls hükümdarıo esaret döneminde de ona olan bağlılığı
nı sürdürdü. Murabıtlar tarafından 484 (1 091) yılında hakimiyetine son verilen ve esir alınarak Mağrib'e götürülen Mu'temid'i hapse atıldığı Ağmat şehrinde sık sık ziyaret ederek şiirleriyle teselli etti. Bundan sonraki hayatını Ağmat, Mayurka (Majorka). Bicaye (Bougie) ve Mehdiye arasında dolaşarak geçiren İbn Hamdls, himayesi altında bulunduğu kişilere kasideler yazarak geçimini sağlamaya çalıştı. Hayatının sonlarına doğru gözlerini kaybeden İbn Hamdls Bicaye'de vefat etti. Mayurka'da öldüğü ve Endülüslü şair İbnü'l-Lebbane'nin yanına gömüldüğü de rivayet edilmektedir.
Hayatının önemli bir bölümünü Endülüs'te geçirmesine rağmen İbn Hamdls vatanı Sicilya'yı unutamamış, Sicilya için şiirler nazmetmiştir. "Sıkılliyyat" olarak bilinen bu şiirlerin bir kısmın ı Sicilya'da henüz müslüman direnişinin devam ettiği sırada söylemiştir. Bu dönemdeki şiirlerinde hıristiyan saldırılarına karşı müslümanların Sicilya 'yı savunmasını ve meydana gelen savaşları coşkulu bir dille tasvir etmiştir. Halkının cesaretini ve başarılarını övmüş. maneviyatlarını yüksek tutmaya çalışmıştır ( Divanü İbn f:lamdfs 1 nşr. İhsan Abbas], şiir nr. 269, 270, 275). Bu şi
irlerin son bölümleri vatan özlemine ayrılmıştır. Şair burada gurbet acısını tattığını anlatır, halkına seslenerek vatanlarını korumalarını ve hayatlarını orada
.. . . . . . ' ... ... ·· ~
sürdürmelerini tavsiye eder. Sıkılliyyat'ı oluşturan ikinci grup şiirler Sicilya'nın düşüş ünden sonra söylenmiştir. Bu şiirler şairin vatanı için söylediği birer mersiye niteliğindedir (a.g.e., şiir nr. 157, 238). Şairin Sicilya dönemine ait diğer şiirlerin
de ise daha çok aşk ve eğlence tasvirleri hakimdir. Ancak vatanın düşman eline geçmesi onun eski neşesini kaybetmesine yol açmış. giderek ruhi hayatının ve sanat çizgisinin değişmesine sebep olmuştur. İbn Hamdls'in Endülüs dönemi şiirlerinde tabii güzellikterin tasviri ön plana çıkar. İngiliz şarkiyatçıs ı Harnilton Gibb, tabiata karşı aşırı sevgisini yansıtan tasvirlerinden dolayı İbn Hamdls'i tabiat ve mitolojiden etki tenmiş romantik İngiliz şairi William Wordsworth'a (ö. 1850) benzeterek ondan Araplar'ın Wordsworth'u diye söz eder. İbn Hamdls'in divanının önemli bir bölümünü methiyeler oluşturur. İşblliye Hükümdan Mu'temid b. Abbad ve Kuzey Afrika'da hüküm süren Zlrl. Hammad! ve Horasanl hanedanları ile Beni Hamdün'un ileri gelenleri için yazdığı methiye ve mersiyeler yanında aile fertleri ve bazı dostları için de birçok mersiye nazmeden şairin divanında bir tek hicviye dahi bulunmaması dikkat çekmektedir. İbn Hamdls'e göre şiir vezinli ve kafiyeli söz olmanın ötesinde derin anlam. engin duygu ve hayal boyutlarıyla insanı büyüleyen bir niteliğe sahip olmalıdır. Akıcı bir üslübu olan şair açık ve anlaşılır bir dil kullanmış. muğlak ifadelerden kaçınmıştır. Şiirlerinde zaman zaman Abbas! şairlerinden Buhtürl ve Mütenebbl'nin etkisi görülür. Bazı şiirlerinde "nekahet. tedavi. tıp . nabı z. neşter" gibi kelimeler kullanması ve sağlık konusunda tavsiyelerde bulunmasından tıp ilmiyle de ilgilendiği anlaşılmaktadır (a.g.e., şiir nr. 32, 86, 169, 170).
İbn Hamdls üzerine çalışan ilk şarkiyatçı Michele Arnari şairin Sicilya hakkında söylediği S89 beyitten oluşan eş-Şı]fılliyyat'ı yayımlamış { Leipzig ı 857). bu şiirler İtalyanca'ya da çevrilmiştir {Tu ri n ı 88 ıı 882) . Şairin divanı ilk olarak Arnari'nin öğrencisi Celestino Schiaparelli tarafından neşredilmiştir {Roma ı 897) . Bu neşirde 6089 beyitten meydana gelen360 şiir bulunmaktadır. İhsan Abbas divanı Vatikan n üshasını {n r. 44 7) esas alarak yeniden yayımlamış ve Schiaparelli'nin neşrinde yer almayan 200'den fazla beyit eklemiştir.
İbn Hamdls'in birçok şiiri çeşitli Batı dillerine tercüme edilmiş { Ef2 1 i ng. l . ı ı ı .
78 3). hayatı ve şiirleri hakkında müstakil çalışmalar yapılmıştır. Abdülmuğnl elMinşi.lvl ile Mustafa es-Sekka'nın Terceme tü İbn Jjamdis eş-Şı]fılli'si {Kahire ı 347). FrancescoGabrieli 'nin İbn Jjamdis'i {M aza ra ı 948). Zeynelabidln es-Senüsl'nin el-Vataniyye fi'l-edebi 'l-'Arabi ve Divanü İbn Jjamdis ile (Tunus I 952) 'Abdülcebbdr İbn Jjamdis (Tu nu s ı 983) adlı çalışmaları, Sa'd İsmail Şelebl'nin İbn Jjamdis eş-Şı]fılli'siyle {Kahire. ts ) İbn Jjamdis eş-Ş*ılli şa<.ir en'i (Kahire 1406/ 1986)ve Muhyiddin Harlfin İbn Jjamdis eş-Ş*ılli'si (Tunus ı 989) bunlar arasında sayılabilir.
BİBLİYOGRAFYA :
Divanü ibn ljamdis( n ş r. C. Schiaparelli). Roma 1897, neşredenin giriş i , VII-XIII ; a.e. ( n ş r. i hsa n Abbas), Beyrut 1960, neşredenin girişi, s. 1-26; İbn Hallikan, Ve{eyat, Kahire 1367/1948, ll, 381-383; Keş{ü '?-?Un ün, 1, 290; A. von Schack. Poesien und Kunst der Araber in Spanien und Sicilien, Berlin 1855; M. Amari . Biblioteca arabo -si cu la, Leipzig 1857, s. 517 -573; Abdülmuğni ei -Minşavi- Mustafa es-Sekka. Tercemetü ibn ljamdis eş-Şı~ıll1, Kahire 1347/1929, tür.yer.; H. Peres. La poesie andalause en ara be classique au Xl' siecle, Paris 1937, s. 212, 289-290; Brockelmann. GAL Suppl., 1, 474-475; A. R. Nykl. Hispano-Arabic Poetry, Baltimere 1946, s. 168- 170; Zeynelabidin es-Senüsi. el-Va(aniyy e fi ' l-edebi'l-'Arab1 ve Divanü ibn ljamdis, Tunus 1952, tür.yer.; a.mlf .. 'Abdülcebbar ibn ljamdis, Tunus 1983, tür.yer. ; ZirikiL el-A'lam, IV, 47-48; Kehhale.Mu'cemü 'l-mü'elli{in, V, 79; H. A. R. Gibb. Arabic Literature: an lntroduction, Oxford 1963, s. 96-97; J. Vernet. Literature Arabe, Bareelone 1968, s. 120; T. J. Monroe, Hispano-Arabic Poetry, California 1974, s. 26, 205-212; İhsan Abbas. el-'Arab {1 Şı~ılliyye, Beyrut 1985, s. 235-262; Sa'd İsmail Şelebi. ibn fjamdis eş-Şı~ılli, Kahire, ts., tür. yer. ; a.mlf .. ibn /jamdis eş-Ş*ıll1 şa'iren, Kahire 1406/1986, tür. yer.; Abdürrahim ei-Berküki. " İbn ı:ıamdls " , el-Beyan, ı ( ı 911 ı. s·. 124, 599 ; H. Taha er-Ravi, " İbn l:lamdls eş-ŞıJ5ılli " , MMLADm. , XXXVII/3 · (ı 3 8 2/ ı 962). s. 407-413; U. Rizzitano, "Ma' a İbn ı:ıamdls eş-Şıl5ıll1" , el-Fikr; Vll / 6 ( 1962). s. 563-570; a.mlf .. " Ibn ı:ı amdis ", Ef2 ( ing. ). lll , 782-783; Abdülemir Selim, " İbn l:lamdls" , DMBi, lll, 345-347. r:o:ı
~ M. FARU K T OPRAK
L
İBNHAMDÜN ( w~.M>- w-1' )
Ebü'I-Meal1 Bahaüddin Kafi'l-küfat Muhammed b. ei-Hasen b. Muhammed
b. Ali b. Hamdem ei-Bağdadi {ö . 562/ 1167)
et-Te?kiretü'l-Jfamduniyye adlı eseriyle tanınan edip,
şair ve tarihçi. _j
Receb 49S 'te (Mayıs 11 02) Bağdat'ta doğdu ve burada yetişti. Yaküt, ailesinin Seyfüddevle b. Hamdan b. HamdOn'un soyundan geldiğini ve Beni Tağlib 'e mensup olduğunu söyler (Mu'cemü 'l-üdeba', IX, 185). Birçokedip ve yöneticiyetiştiren ailenin tanınmış simaları arasında İ bn Hamdün'un babası f ilozof ve şeyhülküttab EbO Sa'd Hasan b. Muhammed b. Ali b. HamdOn, kardeşleri Ebü'n-Nasr Garsüddevle Muhammed ve Ebü 'I-Muzaffer ile oğlu Ebu Sa'd Taceddin Hasan anılabilir. İbn HamdOn, Ebü'I - Kasım İsmail b. Fazi ei-Cürcanl ve diğer bazı alimlerden hadis dinledi. Önce Abbas! Halifesi Muktefı- Liemrillah 'ın zamanında {1 ı 36- ı ı 60) sahibü dlvanı arz olarak görev yaptı, nedimi olduğu Müstencid- Billah devrinde de (ı ı 60- ı ı 70) sahibü dlvani'z-zimam olarak hizmet etti. Bu görevi sırasında halife tarafından kendisine "Kafi'l-küfat" lakabı verildi ve et-Te?;kiretü'l-Jjamdilniyye adlı eserini yazdı. Fakat Halife Müstencid bu kitapta yer alan bazı hikayelerden haberdar olunca içinde kendisini aşağılayıcı nitelikte bir şeyler olacağı vehmine kapıldı ve İbn HamdOn'u görevinden aziederek hapsettirdi. 11 Zilkade S62' de (29 Ağustos 1167) hapishanede ölen İbn Hamdün, Bağdat'ta Mekabir-i Kureyş'te (bugünkü Kazımeyn) İmam Muhammed ei-Cevad ve İmam Musa el-Kazım 'ın kabirieri yanına gömüldü (İbn Halli kan. IV. 382)
İ bn Ham dün'un bilinen tek eseri etTe?;kiretü 'l-Jjamdilniyye adını taşımak
tadır. İbn Hallikan. et-Te?;kire fi's-siyase v e '1-adabi'l-melikiyye, Jj avadişü 's-sinin olarak da anılan eseri "tarih, edebiyat, fıkra ve şiir ihtiva eden en güzel kitap" olarak tanıtır ve daha sonraki müelliflerin böyle bir eser yazamactıklarını söyler. Genellikle filoloji ve tarihe dair bir antoloji niteliğinde olan eser yine İbn Hallikan'ın ifadesine göre halk arasında da şöhret kazanmıştır (a.g.e., IV. 380) . etTe?;kiretü '1-Jjamdilniyye'de dini öğütler, meliklerin ve vezirlerin takip edecekleri siyaset. ahlak, fıkralar, meliklere. reislere, çocuk ve kadınlara mersiyeler ve
iBN HAMDÜN
taziyeler, hicivler. tasvirler, gazeller ve hutbelerden çeşitli örnekler, atasözler i. Araplar'a ait haberler ve adetler, fal. kehanet, şii r san atları, şairleri n ve yazarların , ahmakların ve cahillerin fıkraları gibi konulara yer verilmiştir. Elli bab üzerine düzenlenen ve on iki cilt olduğu belirtilen eserin (Kütübl, lll , 323; Sa fedl, ı ı. 35 7) yazma nüshaları çeşitli kütüphanelerde (ibn HamdOn . neş rede nin gi riş i , ı. 14- 1 7; Brockelmann , GAL, 1, 333; Suppl., 1, 493) dağınık şekilde bulunmaktadı r. Eserin ikinci babı es-Siyase v e 'l-adabü'l-meliki yye başlı ğıyla özet halinde müstakil olarak neşredilmiş (Kah i re ı 345 ). şarapla ilgili 44. bab ı Hilal Nacl tarafından yayımlanmışt ı r (e l-Mevrid, V/4 !Bağdat
19761. s. 123- 168). Önce 1 ve ll. ciltlerin i tahkik ederek yayımiayan İhsan Abbas (ı -ll . Beyru t ı 98 3- ı 984). daha sonra Bekir Abbas ile birlikte eseri son cildi fihrist olmak üzere on cilt halinde neşretmiştir (Beyrut 1996). et-Te?;kire tü'l-Jjamdilniyye 'nin bu neşrinde 49 ve SO. bölümler bulunmamaktadır. Hz. Adem'den SS3 ( 1158) yılına kadar gelen tarihin bir özeti olan 49. bölümün 447-SS3 {10S5-1158) yılları arasındaki kısmı doğrudan doğruya
Irak ve Horasan'daki Selçuklu devri Türk tarihini ve bilhassa Abbasi-Selçuklu münasebetlerini ilgilendirmektedir. İsmet Kayaoğlu hazırladığı doktora tezinde bu kısmı tahkik etmiştir (Kitab al-Tadhkira d'lbn Hamdün, edition critique du tome XII: La parti e d'histoire 447-553 H./1 055-1158, Paris ı 970) Bu bölüm ün yazma nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi 'nde mevcuttur (lll. Ahmed, nr. 2948). Aynı yerde ( nr. 298 I) bu cildin Jj avadiş ü 's-sinin adıyla kayıtlı eksik bir nüshası daha bulunmaktadır (Karatay, III. 344-345) . Dua kısmını ihtiva eden SO. bab ise henüz yayımlanmamıştır. Muhammed Nasr Mühenna. eserin et-Te?;kire tü'l Jjamdilniyye başlı klı ikinci babını özet halinde neşretmiştir (A nnales islamologiques, sy. 2 I 1 Kah i re I 985 ı. s. 3- I 5) . Eseri ayrıca İbn ManzOr Mu]Jtaşarü 't-Te ?;kireti 'l-Jjamdilniyye (veya el-Müntel].ab ve 'l-mul].tar mine'n-nevadir ve'l-al].bar, n ş r. Abdürraz ık Hüseyin, ts .. bs. yeri yok) ve Mahmud b. Yahya b. Salim b. Receb eş-Şeybanl de Münte]Jabü '1-füniln min Te?;kireti İbn Jjamdiln adıyla ihtisar etmiştir (Süleymaniye Ktp .. Carullah Efendi, nr. 1649) . İbn Hamdün'un şiirlerinin bir kısmı İbn Hallikan'ın Vefeyatü'la'yan'ında ve İmadüddin ei-İsfahanl'nin Ijaridetü'l-]faşr adlı eserinde yer almaktadır (bk. bibl).
21
top related