İş sağlığında Örgütlenme

İş Sağlığında Örgütlenme

HAS 5030 - İŞ ve SAĞLIK İLİŞKİSİ Alp Ergör Mayıs 2012

Anımsayalım:

• Çalışanlar kimlerdir?

• Çalışma yaşamında sağlığın temel bileşenleri nelerdir?

• Çalışma yaşamında temel AKTÖRLER kimlerdir?

Örgütlenme sürecinde neler göz önünde tutulur?

KaynaklarÖncelikler

Toplumsal yarar

Yönetimin 3 ayağı: örgütlenme, insan gücü, finansman

A Ergör, DEÜ - 2013

•Küresel işgücü ~ 2.7milyar

•Küresel istihdamın %80’i ↑riskli alanlarda

•2 milyon yaşam/yıl çalışmaya bağlı nedenlerle yitiriliyor

•160 milyon/yıl yeni morbidite ortaya çıkıyor

•Küresel GSH’nın %4’ü çalışmaya bağlı morbidite nedeniyle yitiriliyor

Cooper CL. Med.Lav. 2006

Eijkemans 2004, Takala 2005, Fedotov 2005

Gelişmiş ülkelerde istihdamın %55’i

Gelişmekte olan ülkelerde %5-15’i

ÇALIŞMA YAŞAMINDA SAĞLIK HİZMETİNE ERİŞEBİLİYOR!

•DALY olarak Küresel Hastalık Yükü’nün %1.5-30’u çalışma ile ilişkili (seçilmiş riskler)

•Gelişmiş – gelişmekte olan ülkeler açısından büyük fark!

Rantannen 2005

WHO 2002, WHO 2006

Derinleşen eşitsizlikler – teknoloji transferi – rekabet – denetim sistemlerine dönüşüm

Çıktılarda – sonuçlarda farklılaşma

yeni sorunlar! Hangi hastalıklar!?

Duyarlı izlem ölçütleri!?

Costa, Derrico – 2006Frumkin - 1999

İş Sağlığı hizmetlerinin örgütlenmesi sürecinde “yeni” bir yaklaşım:

TEMEL İŞ SAĞLIĞI HİZMETLERİ

DSÖ-UÇÖ Anayasaları Alma-Ata / TSH Herkes İçin Sağlık

Rantannen*

**UÇÖ/DSÖ Çalışma Raporu

78

93

2003 07

* Rantanen J, Lehtinen S, Mikheev M (eds). Health protection and health promotion in small-scale enterprises. Proceedings of the Joint WHO/ILO Task Group 1–3 November 1993. WHO, FIOH, Helsinki, Finland 1994.

1st Global Expert Meeting on Basic Occupational Health

Services2-3 Ağustos - İzmir

** Basic Occupational Health Services (BOHS). Working Paper for the Joint ILO/WHO Committee on Occupational Health, 2003. Geneva

Küreselleşme Etkisi

ILO 155+161

81-85

A Ergör, DEÜ - 2013

Temel İlkeler

• Tüm çalışanlara yönelik ve erişilebilen• Yerel gereksinimlere yönelen• Yerel koşullara uygun• Karşılanabilir (sunan ve yararlanan tarafından)

• İkinci basamak tarafından desteklenen• İşverence örgütlenen• İnformal sektör ve köi için kamu tarafından

örgütlenen

J.Rantannen, 2005

Altyapı Özellikleri

• Bütünsel bir İSAGÜ altyapısının parçası olmalı, güvenlik altyapısı ile eşgüdümlü olmalı

• Farklı hizmet birimleri yapının içinde yer alabilmeli• Özellikle ve öncelikle küçük ve sağlık hizmetine

erişemeyen işyerlerine yönelmeli • TSH ile eklemlenmeli

J.Rantannen, 2005

İşlevler

• Planlama• İzlem

– Ortam– Çalışan

• Bilgi, eğitim ve danışmanlığın sağlanması• Koruyucu eylem politikaların üretilmesi ve sağlığın

(ve güvenliğin) yönetimi• Mesleksel ya da işle ilişkili sağlık sorunlarının tanısı• Kazaların önlenmesi• Olağandışı durumlara hazırlık ve ilkyardım

örgütlenmesi• İyileştirici ve esenlendirici hizmetler• Kayıt ve değerlendirme

J.Rantannen, 2005

Soru : Çalışma yaşamında sağlık örgütlenmesi ile ilgili hangi soruları sormak gerekir?

• Hedef kitle kimlerden oluşuyor?• Nerede oluşturuluyor?

– (işyeri ya da işkolu düzeyinde, ulusal, ...)

• Hizmetin kapsamı nedir? (BÜTÜNSEL)• Finansmanı nereden sağlanıyor?• Nasıl bir alt yapı ile sunuluyor?

– Bir sağlık politikası var mı? – Sağlık politikası-yönetimi paylaşılıyor mu?

Katılım!– Sağlık politikası canlı mı? İzleniyor, değiştiriliyor,

geliştiriliyor mu? Süreklilik!– Sağlık politikası-yönetimi bütünsel mi? HESME!

Çalışma yaşamında da sağlık POLİTİK BİR KONUDUR!

A Ergör, DEÜ - 2013

Soru : İşyerinde sağlık örgütlenmesinin temel bileşenleri nelerdir?

EKİPDONANIMKAYNAK

BASAMAKLI SİSTEMPOLİTİK KARARLILIK

…

Soru : İşyerinde sağlık örgütlenmesi hangi ilkelere dayanır?

Koruma - önleme ilkesi

Çalışanın işin risk ve tehlikelerine karşı korunması

Uyum ilkesi

İşin ve çalışma ortamının çalışanların yetilerine uygun biçime getirilmesi

Sağlığın geliştirilmesi ilkesi

Çalışanların biyolojik, duygusal ve sosyal iyilik durumlarının geliştirilmesi

İyileştirme ve esenlendirme ilkesi

İş kazaları ve meslek hastalıklarının sonuçlarının en aza indirilmesi

Genel birincil sağlık bakımı ilkesi

Çalışanlara ve ailelerine işyerinde ya da

yakın yerleşimli sağlık birimlerinde iyileştirici ve koruyucu sağlık

bakımının sunulması

ÇALIŞMA YAŞAMINDA SAĞLIK ÖRGÜTLENME MODELLERİ

(SÖM)

Birincil sağlık hizmetleri modeliBüyük endüstri destekli (uydu iş sağlığı hizmetleri)İşyeri ortak sağlık birimiÖzel İş kolu odaklı örgütlenmelerHastane tabanlı örgütlenmelerSosyal güvenlik modeli

A Ergör, DEÜ - 2013

Birinci Basamak Sağlık Örgütlenmesi

(SO vb)

Kendi işinde çalışan

İşyeri

Tarım çalışanı,

çiftçi

İşyeriİşyeri

Finlandiya, Çin, Brezilya, Türkiye YİSME

deneyimi???, …

BİRİNCİ BASAMAK SÖM

A Ergör, DEÜ - 2013

İşletme

İşyeri

İşyeri Sağlık Örgütlenmesi

Ulusal sağlık sistemine

eklemlenme

?

ABD, İngiltere, Polonya, Türkiye …

UYDU SÖM

A Ergör, DEÜ - 2013

İşyerleri Ortak Sağlık Örgütlenmesi

İşyeri

İşyeri

İşyeri

İsveç, Norveç, Finlandiya,

Danimarka, Hollanda, Fransa, Belçika, Türkiye???, …

ORTAK SAĞLIK BİRİMİ M

A Ergör, DEÜ - 2013

İşyerleri İçin Sağlık Hizmeti Sunan

Özel Sektör

Örgütlenmesi

İşyeri

İşyeri

İşyeri

?

??

ABD, İsveç,

Türkiye???, …

ÖZEL SÖM

A Ergör, DEÜ - 2013

İşkolu – Endüstri

Demir çelik – Maden vb

İşyeriİşyeri

İsveç, Hollanda, Fransa, İngiltere (British Coal Sağlık

Örgütlenmesi)

Türkiye ???(Zonguldak MHH,

PTT-eksiden, TSK ...)İşkolu ya da

Endüstriye Özel

2.Basamak Sağlık Örgütlenmesi

İŞ KOLUNA ODAKLANAN SÖM

A Ergör, DEÜ - 2013

Çalışan sağlığına Yönelik

Örgütlenmeler

-Hastanelerde meslek hastalıkları birimleri

vb

Çalışanİşyeri

İsveç, ABD, Japonya (Rosai

Hospital)

Türkiye ???(Meslek Hastalıkları Hastaneleri, SSK –

eski- Tepecik Birim?)

HASTANE ODAKLI SÖM

A Ergör, DEÜ - 2013

Finans Türü ve Hizmet Sunumuna Göre İş Sağlığı Örgütlenmeleri

Sosyal Sigorta Kapsamında Örgütlenmelerİsrail, Meksika, İspanya, Almanya (zorunlu sigorta)Ulusal Sağlık Sistemi - VergiÇin, FinlandiyaÖzel Sektör – BireylerABD, Eski Sosyalist Ülkeler, ...Karma Sistemler* (?)Türkiye, İsveç, Tayvan, Japonya, Singapur, Norveç, İngiltere...* Çin dışında kalan ülkelerin büyük çoğunluğu (Çin’de de çokuluslu şirketlerin büyük

üretim taşeronları için geçerli bölgesel örnekler...)

A Ergör, DEÜ - 2013

Türkiye’de Çalışma Yaşamının Örgütlenmesi

Yasal düzenlemelerDüzey

Alt yapıAraçlar

Kadın, anne

Ev kadını, tarım işçisi, … yaşlı

Erkek, baba,

İşsiz, tarım işçisi, …

Çocuk

Engelli

SAĞLIKÇalışma yaşamı

A.Ergör - Y.Demiral

Çalışanlar

Toplumsal yaşam

Çalışma ve SosyalGüvenlik Bakanlığı

Çalışma GMİş Teftiş Kuruluİşçi Sağlığı ve Güvenliği GM

İSGÜMÇASGEM

...

İş Kurumu

SGK

SB HASTMeslek Hastalıkları H

Dispanser – Semt polikliniği

İşyeri SB

?

?SB

Aile Hekimliği?TSM?

A Ergör, DEÜ - 2013

Hastaneler

Sağlık Bakanlığı

SGK

Tarım Çalışanı

İşsiz

Ev kadını

Kayıt dışı çalışanlar

Meslek Hastalıkları H

İşyeri SB

?Aile Hekimliği

TSM

?

A Ergör, DEÜ - 2013

ÇSGB Merkez Örgütü

ÇSGB İl Örgütü

Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlükleri

SGK Merkez Örgütü

İl Müdürlükleri

İzmir SGK İl Müdürlüğü

THSK Başkanlığı

Ülkede İşyeri Düzeyinde İS Örgütlenmesi

RİSK

Periyodik izlem

Tanımla

ÖNLEdeğiştir, yalıt,

engelle, azalt...

KARŞILAŞMA

ETKİLENİM

Ortam izlemi

İGM

ÇALIŞAN

DEĞERLENDİR

GİRİŞİM

İSİGİSİG

KURULUKURULU

İşyeri Sağlık İşyeri Sağlık ve Güvenlik ve Güvenlik Birimleri - Birimleri - OSGBlerOSGBler

BİLDİR

Hekim – İSİG Uzmanı Hekim – İSİG Uzmanı – Hemşire …– Hemşire …

A Ergör, DEÜ - 2013

Çok uluslu bir işletmenin çeşitli ülkelerdeki işyeri sağlık birimlerinin etkinliklerinin, toplam çalışma saatleri üzerinden yüzde dağılımı. A İşletme içi, çok disiplinli hizmet; B Yarı zamanlı (YZ) doktor, tam gün (TG) hemşire; C YZ doktor, YZ hemşire; D TG doktor; E YZ doktor.

M.Bratveit et al. Occupational health services in a multinational company.Occup.Med. Vol.51, No.3, 168-173, 2001

Belçika (A)      

*Belçika (A)          

İngiltere (B)          

Fransa (B)          

İspanya (C)          

Macaristan (B)          

Türkiye (D)          

*Almanya (E)      

%0 %20 %40 %60 %80 %100

  İşle ilgisi olmayan hastalıklar için iyileştirici hizmetler  İşle ilgili hastalıklar için iyileştirici hizmetler  İşe giriş bakıları ve periyodik bakılar  Çalışma ortamına yönelik etkinlikler  Sağlık eğitimi / yaşam biçimi / sağlığın geliştirilmesi

Uluslararası Düzeyde İS ile ilişkili Örgütlenmeler

ILOICOH

Sendikalar – ETUC…

Akılda kalması gerekenler:Temel İş Sağlığı Hizmetleriİş Sağlığında Örgütlenmenin Temel İlkeleriİS örgütlenme modelleriUlusal iş sağlığı örgütlenmesinin yapısal özellikleri (işyeri düzeyinden ulusal ölçeğe)