İnŞaat teknolojİsİ doĞal taŞlari siniflandirma ve...
Post on 11-Mar-2019
240 Views
Preview:
TRANSCRIPT
T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
İNŞAAT TEKNOLOJİSİ
DOĞAL TAŞLARI SINIFLANDIRMA
ve TESPİT ETME
Ankara, 2013
Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve
Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak
öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme
materyalidir.
Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir.
PARA İLE SATILMAZ.
i
AÇIKLAMALAR ............................................................. Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
GİRİŞ ................................................................................ Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
ÖĞRENME FAALİYETİ – 1 ........................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
1. DOĞAL TAŞLARIN SINIFLANDIRILMASI ................................................................... 2
1.1. Jeolojik Oluşumlarına Göre Taşların Sınıflandırılması 3
1.1.1. Magmatik Taşlar (Püskürük Taşlar) ............................................................................... 3
1.1.2. Tortul Taşlar (Sedimanter Taşlar) .................................................................................. 5
1.1.3. Başkalaşım Taşları (Metamorfik Taşlar) ........................................................................ 7
1.2. Taşların Kimyasal Özellikleri 8
1.2.1. Magma kökenli taşlar (silikat bileşimli) ......................................................................... 8
1.2.2. Tortul kökenli taşlar (karbonat bileşimli) ....................................................................... 8
1.3. Taşların Fiziksel özelliklerine göre sınıflandırma Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
1.3.1. Birim Hacim Kütle ......................................................................................................... 8
1.3.2. Özgül Kütle .................................................................................................................... 8
1.3.3. Porozite (Gözeneklilik) .................................................................................................. 8
1.3.4. Yoğunluk ........................................................................................................................ 9
1.3.5. Su Emme ........................................................................................................................ 9
1.3.6. Geçirimlilik (Permeabilite) ............................................................................................. 9
1.3.7. Sertlik ......................................................................................................................... 9
1.3.8. Özgül Isı ...................................................................................................................... 10
1.3.9. Isı İletimi ...................................................................................................................... 10
1.3.10. Ses Absorbsiyonu ....................................................................................................... 10
1.4. Taşların Mekanik Özellikleri 10
1.4.1. Basınç Direnci (Dayanımı) ........................................................................................... 10
1.4.2. Çekme Direnci (Dayanımı) .......................................................................................... 11
1.4.3. Eğilme Direnci (Dayanımı) .......................................................................................... 11
1.4.4. Aşınma Direnci (Dayanımı) ......................................................................................... 12
1.4.5. Esneklik (Elastiklik) Modülü ....................................................................................... 12
1.5. Taşların Elde Edilmesi 12
1.5.1. Toplama Taşlar ............................................................................................................. 12
1.5.2. Ocak Taşları ................................................................................................................. 12
1.6. Ocaktan Çıkarılma Yöntemleri 12
1.7. Taş Seçim Kriterleri 13
1.8. İstanbul Yapı Taşlarında Kullanılan Doğal Taşlar.......................................................... 17
UYGULAMA FAALİYETİ ................................................................................................... 19
KONTROL LİSTESİ.....................................................................
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
ÖĞRENME FAALİYETİ - 2
2. TAŞ TÜRLERİNİ TESPİT ETMEK
2.1. Analitik Rölövede Taş Türlerinin Gösterilmesi
UYGULAMA FAALİYETİ
KONTROL LİSTES
UYGULAMA FAALİYETİ
KONTROL LİSTESİ
İÇİNDEKİLER
ii
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 26
CEVAP ANAHTARLARI ................................................ Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
KAYNAKÇA .................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
iii
ALAN İnşaat Teknolojisi
DAL/MESLEK Restorasyon
MODÜLÜN ADI Doğal Taşları Sınıflandırma ve Tespit Etme
MODÜLÜN TANIMI
Tarihi eserde karşılaşılan doğal taşların jeolojik
oluşumlarını, özelliklerini, seçim kriterlerini ve tespit
etmeyi anlatan öğrenme materyalidir.
SÜRE 40/32
ÖN KOŞUL “Tarihi Eserlerde Tespit ve Belgeleme”, “Taşın
Mimaride Kullanımı” modüllerini almış olmak.
YETERLİK Doğal Taşları Sınıflandırmak ve Tespit Etmek
MODÜLÜN AMACI
Genel Amaç Tarihi yapılarda karşılaşılan doğal taş türlerinin ayırt edebilme yeterliliği kazanmak. Amaçlar:
Jeolojik oluşumlarına göre taşları sınıflandırabilmek.
Taşların kimyasal özelliklerini öğrenmek Taşların fiziksel özelliklerini öğrenmek Taşların mekanik özelliklerini öğrenmek Taşların elde edilme yöntemlerini öğrenmek
Taş seçim kriterlerini bilmek Analitik rölöve üzerinde farklı taş türlerini
işaretleyebilmek
EĞİTİM ÖĞRETİM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam:
Derslik, kütüphane, müze, tarihi yapılar
Donanım:
Sunum ve görsel anlatım araçları,
Konu ile ilgili kitap, dergi, rapor, makale, vb.
dokümanlar, Fotoğraf makinelerinden aktarım yapmak
ve yansıtmak için gerekli bilgisayar ve projeksiyon
cihazı donanımı
Taş türleri örnekleri
ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME
Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen
ölçme araçlarıyla kazandığınız bilgileri ölçerek, kendi
kendinizi değerlendirebileceksiniz.
Öğretmeniniz, modül sonunda, hazırlanan ölçme aracını
uygulayarak kazandığınız bilgi ve becerileri
değerlendirecektir.
AÇIKLAMALAR
1
Sevgili Öğrenci,
Eski eser koruma ve onarım çalışmalarında; karşılaşılan özgün malzemeleri doğru
teşhis etmek restorasyon, onarım ve korumaya ilişkin kararları doğru alabilmemiz açısından
önemlidir. Bir eski eserde çok farklı nitelikte ve çeşitte yapı elemanları ile karşılaşmak
mümkündür. Özellikle tarihi anıtsal yapılarda doğal taşların hem yapı elemanı hem de
süsleme öğesi olarak kullanımları söz konusudur. Doğal taşlar jeolojik oluşumlarına ve
kimyasal özelliklerine göre sınıflandırılmaktadır. Taşların fiziksel ve mekanik özellikleri de
doğal taşın kullanıldığı eski eserlerde alınacak kararlar açısından önemlidir. Restorasyon ve
onarım müdahalelerinin belirlenmesi aşamasında özelikle özgün taşı tespit etmek ve gerekli
olması durumunda taş yenileme ve tümleme uygulamalarında kullanılacak yeni taş seçimini
belirlemede taşların sınıflandırılması önem kazanır.
“Taş Restoratörü” eğitim programının üçüncü modülü olan “Doğal Taşları
Sınıflandırma ve Tespit Etme” modülü ile tarihi yapılarda karşılaşılan taş türlerini ayırt
edebilecek, yapılacak uygulamaya yönelik taş seçimini gerçekleştirebilecek bilgiye sahip
olabileceksiniz. Tespit ettiğiniz doğal taşları analitik rölöve çizimleri üzerinde
gösterebileceksiniz
GİRİŞ
2
Bu modül ile doğal taşların jeolojik oluşumlarına göre sınıflandırılmasını ve taş çeşitlerini
(tortul- püskürük- metamorfik), taşın ocaktan çıkarılma yöntemlerini öğreneceksiniz. Bu
bilgilerin yardımıyla bir tarihi eserde karşılaşılan taş çeşitlerini görsel olarak tespit
edebilecek, adlandırabileceksiniz.
Taş çeşitlerini araştırınız.
Tarihi taş ocakları hakkında bilgi edininiz
Bugün çalıştırılmakta olan bir taş ocağına giderek taşın çıkarılma yöntemleri
hakkında bilgi alınız.
1. DOĞAL TAŞLARIN SINIFLANDIRILMASI
Yeryüzü kaya kitlelerinden oluşmaktadır. Mineraller ise kaya kitleleri içinde bulunan
özellikleri değişmeyen inorganik kimyasal elementler veya kompleks bileşiklerdir.
Yerkabuğunda 2000’den fazla mineral bulunmaktadır. Bu minerallerin sadece 20-30 tanesi
taş yapıcı özelliktedir. Taşlar (kayaçlar) bir veya birkaç mineralin bir araya gelmesiyle
oluşan mineral topluluklarıdır. Bir taş (kayaç) tek bir mineralden oluşacağı gibi (ör: kireçtaşı
bir kayaçtır ve sadece kalsit mineralinden oluşmuştur), bir kaç mineralin bir araya gelmesiyle
de oluşabilir (Şekil 1.1). (ör: granit bir kayaçtır ve kuvars, feldspat, mika, opak gibi
minerallerden meydana gelmiştir). Kalsit, Dolomit, Kuvars, Ortoz, Plajioklas, Biyotit-
Muskovit, Hornblend, Piroksen-Olivin taşların birleşimde bulunan önemli minerallerden
bazılarıdır.
Şekil 1. 1: Taşların oluşum döngüsü
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
AMAÇ
ARAŞTIRMA
3
1.1. Jeolojik Oluşumlarına Göre Taşların Sınıflandırılması
Taşlar oluşum şartlarına ve kökenlerine göre magmatik, tortul ve başkalaşım olmak üzere üç
gruba ayrılır (Şekil 1.2)
Tablo 1. 1: Doğal Taşların Sınıflandırılması
1.1.1. Magmatik Taşlar (Püskürük Taşlar)
Kökeni magma olan taşlardır. Yerkabuğunun derinliklerinde akkor (erimiş) haldeki
magmanın yerin içinde veya yüzeye yakın derinliklerde ya da yüzeyde soğuyarak katılaşması
ile oluşan taşlardır. Magmatik taşlar yapıları, mineral içerikleri ve oluşumlarına göre
sınıflandırılabilir. Magmatik taşların yapıları, ince ve kaba kristalli olabileceği gibi amorf
yapıda olanları da vardır.
Magmatik taşlar oluşum derinliklerine göre üçe ayrılır; Magmanın yerkabuğunun
derinliklerinde soğumasıyla oluşanlar “Derinlik Taşları”, yeryüzüne yakın yerde
soğumasıyla oluşanlar “Damar Taşları”, yeryüzüne çıkıp soğumasıyla oluşanlar “Yüzey
Taşları” olarak adlandırılır (Şekil 1.3).
4
Tablo 1. 2: Magmatik taşların oluşum derinliklerine göre sınıflandırılması
1.1.1.1. Yüzey Taşları:
Bazalt: Plajioklaz (labradorit-anortit) ve piroksen minerallerinden oluşan ve ince taneli
dokuya sahip volkanik kayaçtır.
Andezit: plajioklaz (oligoklaz, andezin) ve bir veya daha fazla sayıdaki amfibol, piroksen ve
biyotit gibi koyu minerallerden meydana gelmiş volkanik kayaçtır.
Trakit: Çoğunlukla alkali feldspat ve az miktarda mafik mineraller ve çok az miktarlarda da
sodyumlu plajioklazdan oluşan volkanik bir kayaçtır.
Riyolit: Kuvars, alkali feldspat, plajioklaz ve diğer minerallerin bulunduğu volkanik
Kayaçtır (Resim 1.1).
Bazalt
Andezit
Dasit
Resim 1. 1: Yüzey Taşlarından (Kayaçlarından) Örnekler
1.1.1.2. Damar Taşları:
Diyabaz: Doleritler gibi altere olmuş bazaltik bir kayaçtır.
Aplit: Granitik bileşimdeki ince taneli damar kayacı.
Pegmatit: Bir derinlik kayacıyla ilişkili damar şeklinde çok iri taneli magmatik bir kayaçtır.
Porfir: Profirik doku; ince hamurda kristallerinin yerleştiği bir magmatik kayaç dokusu
olarak tanımlanır.
5
1.1.1.3. Derinlik Taşları:
Granit: Alkali feldspat, kuvars ve daha az miktarda plajioklaz, mika ve diğer mineralleri
içeren bir derinlik kayacıdır. Çoğunlukla kuvars ve feldspat gibi Mohs sertlik skalasında
sertliği 5 ile 7 arasındaki minerallerden oluşan, dekorasyon ve yapıda kullanılan, sıkı ve
cilalanabilir doğal taştır.
Gabro: Plajioklaz (labradorit-anortit), klinopiroksen ve ortopiroksen ve olivin gibi diğer
minerallerin de bulunduğu iri taneli derinlik kayacıdır. İşlenebilen ve cila tutan bir doğal
taştır.
Siyenit: Alkali feldspat, az miktarda plajioklaz ve diğer minerallerden ibaret derinlik
kayacıdır.
Diyorit: Genellikle plajioklaz (oligoklaz, andezin), hornblend ve/veya biyotit minerallerin
den oluşan derinlik (plütonik) kayacıdır (Resim 1.2).
Granit
Gabro
Siyenit
Resim 1. 2: Derinlik Taşlarından (Kayaçlarından) Örnekler
Lavlar: Magmanın yeryüzüne çıktıktan sonra sertleşmesi sonucu oluşan lavlar, sert olup
püskürme sonrası kütlelerin soğuması ile volkanik cüruflar meydana gelir. Çok gözenekli
olanlara volkanik tüf adı verilir. Bazalt lavları sert olduğundan yapı taşı olarak kullanılır.
Çimentoda kullanılan trass volkanik tüftür.
1.1.2. Tortul Taşlar (Sedimanter Taşlar)
Yerkabuğunda oluşmuş olan mevcut taşlar zamanla çeşitli etkenler nedeniyle fiziksel ve
kimyasal ayrışmaya uğrarlar. Ayrışmış olan taşların göl, akarsu havzası ve denizlerde
depolanmasına tortullaşma (Sedimantasyon) denir. Tortullaşan malzemelerin belirli süreçler
sonucunda birbiriyle karışarak tabii bir bağlayıcı ile yeniden sertleşmesi sonucunda oluşan
taşlara “Tortul Taşlar” denir. Tortul taşlar; kırıntılı (kumtaşı, çakıl taşı), kimyasal (kireçtaşı,
traverten, oniks) ve organik ( fosilli kireçtaşı, kömür) olmak üzere 3 ana gruba ayrılır. Tortul
taşlar genellikle tabakalanma (katmanlaşma) gösterir ve içlerinde organik madde ve fosiller
bulundurur.
1.1.2.1. Kumtaşı: Daha yaşlı kayaçlardan ayrılan küçük kırıntılar ile kuvars, feldspat ve
mikadan oluşmuş sedimanter bir taştır. İçinde demir oksit veya kil mineralleri, kalsit ve
silikat mineralleri bulunur (Resim 1.3).
1.1.2.2. Çakıl taşı (konglomera): Kum veya kil gibi ince taneli matriks ve genellikle
çimentolanmış yuvarlaktan yarı köşeliye kadar kırıntılardan (çakıllar, iri çakıllar, bloklar)
oluşan iri taneli sedimanter taşlara çakıl taşı denir. İrili ufaklı taş parçalarının tabii bir
bağlayıcı ile birleştirilmesi sonucu oluşur. Kum taşının silika, kireç veya demiroksit ile
6
yapışması sonucu oluşur. Silika ile yapışmış olanları çok dayanıklıdır. Kaba taneli olanlara
konglomera, ince taneli olanlara kumlu şeyl adı verilir. Şeyller ince taneli olduklarından
suyu zor geçirirler (Resim 1.4).
Resim 1. 3: Kumtaşı
Resim 1. 4: Çakıl taşı
1.1.2.3. Kireçtaşı (Kalker): Esas olarak kalsit mineralinden oluşan ve en az % 90 Kalsiyum
karbonattan (CaCO3) içeren sedimanter taştır. İçinde yer alan maden oksitlerin etkisi ile
değişik renkte görünür. Geçirdiği oluşum sırasında yapısında çatlak ve kırıklar oluşur. Bu
kırıklara başka maden oksitler dolunca ilginç desenler görülür. Sertlik derecesi 3 olup kolay
kesilip işlenir. Çok iyi cila tutar. Yapıda moloz taşı, yonu taşı, kaplama taşı, kırılarak mıcır
taşı olarak kullanılırlar (Resim1.4, Resim 1.5, Resim 1.6).
1.1.2.4. Traverten: Tatlı sulardan CaCO3’ın ani çökelmesiyle oluşmuş, ince taneli kireçtaşı.
Yüksek ısılı ve kalsiyum bikarbonatlı magma suyunun yeryüzüne çıkışı sırasında karşılaştığı
basınç ile oluşur. Oluşumu sırasında içinde bulunan bitki kök ve yapraklarının zamanla
çürümesi sonucu boşluklar oluşur. Kalker tüfü grubundan olup gözenekleri büyüktür. Bu
boşluklar kendi tozu ile yapılan dolgu malzemesi ile doldurulur. Genellikle dış mekanlarda
kaplama taşı olarak kullanılır (Resim 1.7).
Resim 1. 5: Fosilli
kireçtaşı
Resim 1. 6: Siyah
kireçtaşı
Resim 1. 7: Traverten
1.1.2.5. Dolamit: Doğadaki rengi genellikle beyaz olup Mg ve CaCO3' den oluşmaktadır.
Kalkerden daha sert bir taştır. Asitlerden zor etkilenir.
7
1.1.2.6. Alçı Taşı: Suda daha fazla çözündüğü için yapının su ile temas eden yerlerinde
kullanılmaz. Renkleri beyazımsı, sarımsı ve saydam olabilir. Jips adı verilen bu taş CaSO4
ve 2 H2O'dan oluşur. Sertlik derecesi 2’dir. Kolay işlenebilir.
1.1.3. Başkalaşım Taşları (Metamorfik Taşlar)
Magmatik ve tortul taşların sıcaklık, basınç, gerilme (stres basıncı) ve kimyasal aktivitesi
olan sıvıların etkisi altında kalarak değişmeleri sonucu oluşan taşlara “Başkalaşım Taşları”
denir. Kristalsiz bir yapıya sahip olan tortul taşlar ısı ve basınç etkisiyle kristal bir yapıya
dönüşürler. Mermer, gnays, şist, kuvarsit ve arduvaz başlıca metamorfik taşlardandır.
1.1.3.1. Mermer: Karbonat bileşimli tortul taşların metamorfizmaya uğramasıyla yeniden
kristallenmesi sonucu oluşan ve % 50’den daha fazla oranda karbonat (kalsit ve/veya
dolomit) içeren metamorfik bir kayaçtır. Mohs sertlik skalasına göre çoğunlukla 3 ile 4
arasında sertliğe sahip minerallerden (kalsit, dolomit veya serpantin gibi) oluşması sebebiyle
orta sertlikte olarak nitelenir. Kolay cilalanabilir (Resim 1.8).
Resim 1. 8: Mermer Çeşitlerinden Örnekler
1.1.3.2. Gnays: Çoğunlukla, mikaya benzer levhamsı minerallerle ardalanmalı, feldspat ve
kuvars gibi taneli minerallerce zengin, kuvars, feldspat ve mikadan oluşan, gnaysik yapı
gösteren metamorfik bir kayaç. Magmatik bir kayaçtan (ortognays) veya sedimanter bir
kayaçtan (paragnays) türeyebilir. Gnays'lar çekiçle vurulduğunda cm veya dm kalınlıkta
levhalara ya da prizmalara bölünebilirler. Tabakalı yapıya sahip olup dondan etkilenir,
kaldırım taşı veya kırmataş olarak kullanılır (Resim 1.9).
1.1.3.3. Şist: Yaklaşık paralel olarak düzenlenmiş mika, klorit, kuvars ve diğer tipteki
minerallerden oluşan, folyasyona uğramış metamorfik bir kayaçtır (Resim 1.10).
8
Resim 1. 9: Gnays
Resim 1. 10: Şist
1.1.3.4. Kuvarsit: Kuvarsdan oluşan metamorfik bir taştır.
1.1.3.5. Arduvaz: Siyah ve koyu gri renkli, sık ve homojen dokulu, içerisinde prit billurları
bulunur. Parlayan bir taş olup gözeneksiz olanları yapı işlerinde kullanılır. Dona ve yüksek
ısıya dayanıklıdır.
1.2. Taşların Kimyasal Özellikleri
Taşlar kimyasal özellikleri bakımından magma kökenli ve tortul kökenli olmak üzere iki
temel gruba ayrılır.
1.2.1. Magma kökenli taşlar (silikat bileşimli)
Atmosferik etkilere dayanımları yüksektir. Farklı tür minerallerden oluşurlar, polijeniktirler.
Zor işlenir. Davranış özelliği açısından heterojendir.
1.2.2. Tortul kökenli taşlar (karbonat bileşimli)
Atmosferik etkilere dayanımları düşüktür. Tek tür minerallerden oluşurlar, kolay işlenirler.
Davranış özelliği açısından homojendir.
1.3.
1.3.1. Birim Hacim Kütle
Birim hacim kütle; bir maddenin kütlesinin boşluklar dahil hacmine oranı ile ifade edilir.
Birim hacim kütle değerinin küçük olması cismin gözenekli ve boşluklu bir yapıya sahip
olduğunu gösterir. Doğal taşların birim hacim kütleleri karşılaştırılarak boşluklu – gözenekli
olma durumları değerlendirilebilir.
1.3.2. Özgül Kütle
Bir cismin içinde boşluların bulunmadığı haldeki birim hacim kütlesine özgül kütle denir.
Birim hacim kütle ile özgül kütle değerinin eşit olması malzemenin boşluksuz olduğu
anlamına gelir. Eşitlilik durumu metal ve sıvı gibi malzemeler için geçerlidir. Doğal taşların
ve tuğla, kiremit, beton vb. yapay taşların özgül kütleleri ile birim- hacim kütleleri daima
farklıdır.
1.3.3. Porozite (Gözeneklilik)
Yapı elemanları, hem doğal taşlar hem de yapay yapı taşları (tuğla, kireç ve çimentolu
harçlar) belli hacimde boşluklar içerir. Bu boşluklar kütlede hücre, kavite ve çatlak olarak
çeşitli biçim ve boyutlarda olabilir.
9
1.3.4. Yoğunluk
Yoğunluk bir maddenin birim hacminin kütlesi olarak ifade edilir.
“TS EN 1936 Doğal taşlar - deney metotları – gerçek yoğunluk, görünür yoğunluk, toplam
ve açık gözeneklilik tayini” ile aşağıda tanımları verilmiş olan değerleri hesaplama yöntemi,
deney prosedürü ve formüller belirtilmiştir.
Görünür yoğunluk (ρb):
Numunenin kuru kütlesinin görünür hacmine oranı.
Görünür hacim:
Numunenin boşluklarının dahil olduğu dış yüzeyiyle sınırlı hacmi.
Katı kısmın hacmi:
Numunenin görünür hacmi ile boşlukların (açık ve kapalı gözenekler) hacmi arasındaki fark.
Gerçek yoğunluk (ρr):
Kuru numune kütlesinin katı kısmın hacmine oranı.
Açık gözeneklilik:
Numunenin açık gözeneklerinin hacminin görünür hacmine (yüzde olarak) oranı.
Toplam gözeneklilik:
Numunenin toplam gözeneklerinin (açık ve kapalı) hacminin görünür hacmine yüzde olarak
oranı.
Yoğun, düşük gözenekli kayaçlar için gerçek ve görünür yoğunluk arasındaki fark, açık ve
toplam gözeneklilik arasındaki fark gibi çok küçüktür.
1.3.5. Su Emme
Su etkisiyle taşlarda oluşan korozyon ve donma etkisi gibi tahribatlar malzemenin
mukavemetini etkiler. Dolayısı ile taşın su emme kapasitesi ve bünyesine giren suyun
miktarı önemlidir.
TS EN 13755 standardında belirtilen koşullar yerine getirilerek “atmosfer basıncında su
emme tayini” yapılır. Bu standarttaki prosedüre göre; her bir numune, sabit kütleye kadar
kurutulduktan sonra tartılır ve takiben belirlenmiş bir süreyle atmosfer basıncında suya
daldırılır. Her bir numune, suya doygun duruma gelip sabit bir kütleye eriştiğinde kütlece su
emme oranı tespit edilir.
“kılcal etkiye bağlı su emme katsayısının tayini” ise TS EN 1925 ile belirlenmiştir. Taş
numunelerinin; sabit kütleye kadar kurutma sonrası yüzeylerinden bir tanesi, (3 ± 1) mm su
içerisine daldırılarak su emdirilir ve kütledeki artış, zamanının fonksiyonu olarak ölçülür.
1.3.6. Geçirimlilik (Permeabilite)
Bir doğal taşın ayırdığı iki ortam arasındaki farklı su düzeyleri; hidrolik basınç farkına neden
olarak taşın içinde su akımı meydana getirir. Doğal taşın bu özelliği geçirimlilik katsayısı (k)
(permeabilite) ile tanımlanır. Porozite küçükse, k’nın değeri de küçük olacaktır. Doğal
taşlarda k değeri 10-9 ile 10-12 cm/sn arasındadır.
1.3.7. Sertlik
Doğal taşların çizilmeye ve aşınmaya karşı gösterdiği mukavemet sertlik olarak adlandırılır.
Doğal taşların sertlik değeri Mohs Sertlik Cetveli ile belirlenir. Bu cetvelde bilinen bazı
mineraller sertlik derecelerine göre sıralanmıştır (Resim 1.11).
10
Resim 1. 11: Mohs Sertlik Cetveli’ndeki Mineraller
1.3.8. Özgül Isı
Bir cismin 1 kg kütlesinin sıcaklığının 14.5Cº’den 15.5 Cº’ye ulaşabilmesi için gereken ısı
enerjisi miktarı özgül ısıyı belirler.
1.3.9. Isı İletimi
Yüksek sıcaklıktaki enerji seviyesinden düşük sıcaklıktaki enerji seviyesine doğru oluşan
akıma ısı akımı denir. Isı enerjisinin, sıcaklıkları farklı iki ortam arasında birinden diğerine
geçişi üç şekilde oluşur; ısı iletimi (kondüksiyon), ısı taşınımı (konveksiyon), ısı ışınımı
(radyasyon).
Katı cisimlerde ısı enerjisinin geçiş şekli ısı iletimi olarak adlandırılır. Isı enerjisi
moleküllerin titreşimi sonucu bir molekülden diğerine aktarılır.
1.3.10. Ses Absorbsiyonu
Küfeki çok iyi bir akustik malzemedir. Gözenekleri çok ollanan ses enerjisi kaybolur,
gürültü oluşmaz, aynen iletilir.
1.4. Taşların Mekanik Özellikleri
1.4.1. Basınç Direnci (Dayanımı)
Basınç direnci; bir malzemenin, yönü kesim yüzeyine doğru olan, taşıyabileceği en fazla
basınç kuvvetidir. Bu sınır değer aşıldığında malzeme kırılır. Taşların kullanım yerini
belirleyici bir unsur olarak basınç dayanımı önemli bir mekanik özelliktir. Türk Standartları
Enstitüsü tarafından belirlenen standart testler ile dayanım değerleri tayin edilir. TS EN 1926
ile belirtilen test prosedürlerine uygun olarak yapılan mekanik deneyler ile taşın (kayacın)
düşey yükler altında mukavemetinin (kırılma dayanımının) ölçülerek, düşey yüklere karşı
gösterdiği direnç belirlenir. Sonuçlar diğer referans değerler ile karşılaştırılarak taş seçimine
11
etki eder. Deneyde uygulanan düşey yükün; tortul kayaçlarda tabakalanma düzlemine dik
olarak uygulanması daha doğru sonuçlar verir (Şekil 1.4). Tabaka düzlemi kavramının
magmatik kökenli kayaçlar için önemi yoktur.
Şekil 1. 2:Tabakalanma düzlemine dik ve paralel yük uygulanması
Düz yüzlü olmayan, standart basınç dayanımı testi uygulanamayan formdaki örneklere ise
aynı amaçla nokta yükleme (point load) testi yapılır.
1.4.2. Çekme Direnci (Dayanımı)
Çekme direnci; bir malzemenin her iki ucundan çekme gerilmeleri ile çekildiğinde, kopma
öncesi sahip olduğu maksimum çekme gerilmesidir.
1.4.3. Eğilme Direnci (Dayanımı)
Eğilme direnci; Eğilme etkisi altındaki bir öğenin kırıldığı andaki eğilme momentini
mukavemet momentine bölerek elde edilen gerilme. TS EN 13161 ile doğal taşların “sabit
moment altında eğilme dayanımı tayini” deney metodu belirlenmiştir. Deneyin uygulanacağı
taştan hazırlanan uygun bir numune iki mesnet arasına merkezlenerek yerleştirilir. Daha
sonra numunenin üst yüzeyinde, her bir yükün mesnetler arası açıklığın üçte biri mesafesinde
yerleştirildiği iki hat boyunca yükler uygulanır. Yükler, numune kırılıncaya kadar sabit hızla
devamlı olarak arttırılır (Şekil 1.5).
Şekil 1. 3: Eğilme dayanımı tayini
12
1.4.4. Aşınma Direnci (Dayanımı)
Taşların sertlik değerine bağlı olarak değişkenlik gösteren bir özelliktir. Taş yüzeyinin
aşınma miktarı; mekanik deney yöntemleri ile belirli boyutlardaki taş numunelerinin
yüzeyinin aşındırılması ve bu süreçteki aşınma miktarının ağırlıkça hesaplanması sonucu
belirlenir. Kullanım yerine göre taş türünün belirlenmesi açısından aşınma dayanımı önemli
bir özelliktir. Aşınma dayanımı yüksek olan taşların döşeme kaplaması ve taşıyıcı yapı
elemanı olarak kullanılması mümkündür.
1.4.5. Esneklik (Elastiklik) Modülü
Bir cisme kuvvet uygulanması sonucu oluşan gerilme; cisimde şekil değişikliğine neden
olur. Deformasyon olarak adlandırılan şekil değişikliği cismin şekil değiştirdikten sonraki
boyunun ilk boyuna oranıdır. Elastiklik modülü; cisimde oluşan gerilmenin boy değiştirme
oranına oranıdır. Young modülü olarak da adlandırılır.
1.5. Taşların Elde Edilmesi
1.5.1. Toplama Taşlar
Erozyona uğramış taşlardır. Rüzgar ve sular etkisi ile yüzeyleri köşesiz ve kaygan taşlardır.
İnşaat malzemesi olarak kullanımı zordur. Yüzeylerinin kaygan olması harca yapışmasını
zorlaştırır. Bahçe duvarı, blokaj dolgu gibi yerlerde kullanılır.
1.5.2. Ocak Taşları
Yer altında kalmış kaya damarlarının açılarak taş ocağı haline getirilmesi ile elde edilen
taşlardır. Hemen yanında taş işleme atölyesi vardır. Taş ocakları yönetmeliği ilk olarak
1865'te başlamıştır.
1.6. Ocaktan Çıkarılma Yöntemleri
1.6.1. Oluk - Kanal Açma
Bu yöntemde, çıkarılmak istenilen doğal taşın süreksizliklerine (çatlak, kırık vb.) göre uygun
yer seçerek taşın dört tarafından oluk veya kanal açılır. Külünk ve murç gibi ilkel aletler
kullanılarak taş bloğu yerinden çıkarılır. Ülkemizde, İslahiye-Yasemek (Gaziantep) Bazaltı,
Marmara Adası Mermer ocaklarında bu yöntemle üretim yapılmıştır.
1.6.2. Delik Delme - Üçlü Kama
Bu yöntemde, çıkarılması istenen taşın etrafına 10-15 cm aralıklarla 6-20 cm çaplı ve 10-30
cm derinlikte sıralar halinde murç kullanılarak delikler elle delikler açılır. Açılan deliklere
ahşap veya demir kamalar konup, balyozla vurularak taş belirli bir doğrultuda çürütülerek
taşın alttaki süreksizliğine kadar çatlatılması sağlanır. Alt süreksizlikten de kamalar çakılarak
blok yerinden oynatılır. Özellikle granit ocaklarında tekniğin ilerlemesiyle delik delme
işlemlerinde kompresörler ve hidrolik çekiçli deliciler kullanılmıştır.
1.6.3. Lama ile Kesim
Anadolu’daki bazı antik ocaklarda tomrukların kesiminde kullanılan ahşap testerelere benzer
metal lamalarla taşların kesimlerinin yapıldığı üretim aynaları görülmektedir.
13
1.6.4. Elmas Tel ile Üretim
Bu yöntemde, Taş kütlesi üzerinde yatay ve düşey doğrultuda sondaj delikleri açılır. Delikler
delinip çakıştırıldıktan sonra üzerinde kesici özellikte elmas emdirilmiş soketler bulunan tel
geçirilerek yatay ve düşey doğrultuda kesim yapılır. Hidrolik yastık ve kriko ile kesilen blok
ana kütleden ayrılır.
1.6.5. Zincir ve Elmas Kayış Kollu Testere ile Üretim
Bu yöntem, doğal taş üretiminde kullanılan en yeni yöntemdir. Kol, vagon ve ray grubu
olmak üzere 3 ana bölümden oluşan bu sistem ile taş kütlesinden istenilen ölçülerde ve
düzgün geometride boyutlandırılarak ayrılabilecek bloklar elde edilebilmektedir.
1.7. Taş Seçim Kriterleri
Restorasyon uygulamalarında taş seçiminde; yeni yapım faaliyetlerine kıyasla daha farklı
parametreler öne çıkmaktadır. Özellikle özgün yapı taşının tümlenmesi uygulamalarında;
seçilecek olan doğal taşın özgün doğal taşın fiziksel, kimyasal ve mekanik özelliklerinin yanı
sıra renk ve doku gibi niteliklerinin de benzer olması hatta mümkünse aynı ocaktan aynı
taşın seçilmesi tercih edilir. Özgün taş ocaklarının günümüzde işlerliğini kaybetmiş olması
durumunda ise en yakın nitelikteki taşın seçilmesi söz konusudur.
Taş seçimi; yukarıda anlatılan kimyasal, fiziksel ve mekanik özellikler değerlendirilerek
yapılır. Ekonomiklik ve bulunabilirlik önemli bir parametre olarak karşımıza çıkar. Yapı
taşının estetik niteliği; yüzey özelliği, renk ve dokusu da seçimi etkileyen özelliklerdir.
Kullanıcı istekleri ise restorasyon uygulamalarında yeni yapı tasarımındaki etkinliğini yitirir.
Ancak yeni kullanım ve modern ek kapsamında tarihi yapıya eklenen yeni yapılarda
kullanıcı istekleri ve ergonomi öne çıkar.
Bütünleme ya da taş değiştirme gibi onarım müdahalelerinin gerektiği durumlarda, öncelikle,
yerinde bulunan özgün taşın cinsi, mineral yapısı, dokusu, fiziksel, kimyasal ve mekanik
özellikleri, hasar verici dış etkilere karşı dayanımı gibi özellikleri bilinmelidir. Ardından,
onarımda kullanılması düşünülen taşın özelliklerinin belirlenmesi ve yerindeki taşa
uyumunun araştırılması gereklidir. Üzerinde çalışılan taşın özgün taşa uygunluğunun
denetlenmesi amacıyla, taşın;
Fiziksel, kimyasal ve mekanik özellikleri tespit edilmelidir.
Petrografik (mineral) yapısı belirlenmelidir.
İçeriğinde suda çözünebilir tuz, kil, toprak, vb. maddelerin bulunup bulunmadığı
tespit edilmelidir.
Eskitme Testleri yapılarak taşın farklı hasar verici dış etkilere karşı direnci test
edilmelidir.
Test sonuçları, özgün taşa ait verilerle karşılaştırılmalıdır.
Yerindeki özgün taşın ve onarımda kullanılması düşünülen taşın özelliklerinin tespiti ve
karşılaştırılması için, mutlaka en yakın kurum/kuruluş/üniversite bünyesindeki bir malzeme
araştırma ya da restorasyon-konservasyon laboratuvarına başvurulmalı; uzmanlar tarafından
gerçekleştirilen test sonuçlarına göre verilen bilimsel analiz raporu doğrultusunda
restorasyon kararları verilmelidir.
14
İstanbul Üniversitesi Jeoloji Müzesinin gezilerek farklı taş türlerinin örneklerinin görülmesi
ve detaylı bilgi alınması. İstanbul dışındaki illerde müzenin bulunmaması durumunda varsa
bölgedeki üniversitelerin “Jeoloji Bölümlerinin” ziyaret edilmesi önerilmektedir.
İşlem Basamakları Öneriler
Müzeye gitmeden önce ders notlarınız
gözden geçirerek bilgilerinizi
tazeleyiniz.
Yerinde gördüğünüz örnekler ile teorik
bilgilerinizi karşılaştırınız.
Derste görmediğiniz taş türleri varsa
dikkatle inceleyerek, oluşumları
hakkında bilgi alınız.
Müze içinde kurallara uygun davranınız.
Gözlem yapınız.
Görevlilerden detaylı bilgi alınız.
Yanınızda not defteri ve fotoğraf
makinesi bulundurunuz.
Resim 1. 12 - Resim 1. 13: Uygulama Faaliyeti; Örnek Jeoloji Müzesi gezisi
UYGULAMA FAALİYETİ
15
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet,
kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz.
Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır
1 Yerinde gördüğünüz örnekler ile teorik bilgilerinizi karşılaştırdınız
mı?
2 Derste görmediğiniz taş türleri varsa dikkatle inceleyerek,
oluşumları hakkında bilgi aldınız mı?
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.
Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız
“Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz.
16
Aşağıdaki cümlelerin sonunda boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler
doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.
1. (…..) Taşlar (kayaçlar) yalnızca bir mineralden oluşur.
2. (…..) Taşlar oluşum şartlarına ve kökenlerine göre magmatik, tortul ve başkalaşım olmak
üzere üç gruba ayrılır.
3. (…..) Yerkabuğunun derinliklerinde akkor (erimiş) haldeki magmanın yerin içinde veya
yüzeye yakın derinliklerde ya da yüzeyde soğuyarak katılaşması ile oluşan taşlara tortul
taşlar denir.
4. (…..) Kireçtaşı esas olarak kalsit mineralinden oluşan ve en az % 90 Kalsiyum
karbonattan (CaCO3) içeren tortul taştır.
5. (…..) Taşlar kimyasal özellikleri bakımından üç gruba ayrılır.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
17
Bu modül ile jeolojik oluşumlarını ve kökenlerini öğrendiğiniz taşları tarihi yapılarda tespit
edebilecek ve analitik rölöve üstünde işaretleyebileceksiniz.
Yakın çevrenizdeki bir tarihi yapıyı yerinde inceleyerek kullanılmış olan farklı
türdeki taşları tespit ediniz. Bu taşların cinslerini tayin etmeye çalışınız.
2. TAŞ TÜRLERİNİ TESPİT ETMEK
Tarihi yapılarda yapı taşı ve bezeme öğesi olarak farklı tür, doku ve renkte taş
kullanılmaktadır. Kullanılan taşların seçimi özellikle yapının inşa edildiği alana en yakın
konumdaki taş ocağı dikkate alınarak seçilmiştir. Örnek olarak; İstanbul'daki anıtsal
yapıların pek çoğunda Bakırköy yakınlarındaki kireçtaşı ocaklarından elde edilen taşlar
kullanılmıştır. Bezeme unsuru ve kaplama olarak kullanılacak taşların seçiminde denizaşırı
ülkelerden çıkartılan taşlar da kullanılagelmiştir.
Öğrenme faaliyeti kapsamında geniş bir taş türü yelpazesine sahip olan İstanbul
Tarihi Yarımada ele alınarak, örneklendirilecektir. Ancak her coğrafi bölgede tarihi
yapılarda kullanılmış olan bölgeye özgü farklı taş türleri bulunmaktadır.
Tablo 1'de; İstanbul Tarihi Yarımada’da kullanılan doğal taşların adları, litolojik özellikleri
ve çıkarıldıkları yerler gösterilmektedir. Tablo 2'de ise İstanbul Tarihi Yarımada’da anıt
eserlerde en çok karşılaşılan doğal taş türlerinin görselleri bulunmaktadır.
Doğal Taş Adı Litoloji Ocak Yeri
1. Bakırköy küfeki taşı Maktralı Kireçtaşı Bakırköy-İstanbul
2. Marmara mermeri Mermer Marmara Adası - Saraylar
3. İstanbul siyah kireçtaşı Şisti Kireçtaşı Beylerbeyi-İstanbul
4. Gebze Rudistli kireçtaşı Rudistli Kireçtaşı Gebze-Kutluca
5. Gebze kırmızı ve bej marnlı
kireçtaşı Marnlı Kireçtaşı Gebze-Kurtçalı
6. Hereke pudingi Konglomera Hereke-İzmit
7. Bilecik Vezirhan breşi Tektonik Breş Vezirhan-Bilecik
8. Bandırma breşi Breşik Mermer Kayacık-Bandırma
9. Armutlu graniti Granit Armutlu Yarımadası-Fıstıklı
ÖĞRENME FAALİYETİ–2
AMAÇ
ARAŞTIRMA
18
10. Şirinçavuş volkanik tüfü Trakitik Tüf Şirinçavuş-Edincik
11. Kestanbol graniti Kuvars Monzonit Çığrı Dağı-Ezine-Çanakkale
12. Adapazarı siyah kireçtaşı Kireçtaşı Ferizli-Adapazarı
13. Afyon menekşe mermeri Breşik Mermer İscehisar-Afyon
14. Kozak graniti Granodiyorit Kozak-Bergama-İzmir
15. Iasos mermeri Mermer-Tektonik Breş Kıyıkışlacık-Milas-Muğla
16. Karamürsel volkanik tüfü
(odtaşı) Dasitik Tüf Dereköy-Karamürsel
17. Bilecik Gülümbe fosilli
kireçtaşı Oolitli Kireçtaşı Gülümbe-Bilecik
18. Cipollino mermeri Şisti Mermer (Sipolen) Carystos-Euboea Adası-
Yunanistan
19. Serpantin Breşi Breşik Ofikalsit Larisa-Thessaly-Yunanistan
20. Eski yeşil porfir Diyabaz Porfir Sparta-Taygetus Dağı-
Yunanistan
21. Pentelik mermeri Mermer Pentelicon Dağı-Atina-
Yunanistan
22. Verona mermeri Ammonitli Kireçtaşı Verona-İtalya
23. Norveç larvikiti Larvikit-Ojitli Siyenit Larvik-Vestfold-Norveç
24. Pirene mermeri Tektonik Breş Pyrenees Dağı- Aubert-Fransa
25. Tunus mermeri Kireçtaşı Chemtou-Tunus
26. Asuan graniti Siyenit Syene-Aswan-Mısır
27. Eski kırmızı porfir Andezit-Dasit Porfir Gebel Dokhan Dağı-Mısır
28. Mısır pudingi Metakonglomera Wadi Hammamat-Mısır
29. Mısır albatrısı Albatr (Oniks) Eastern Desert-Mısır
Tablo 2. 1: İstanbul Tarihi Yarımada’da kullanılan doğal taşların litolojik özellikleri, Roma
adları ve çıkarıldıkları yerler (S. Angı, 2010)
19
Tablo 2. 2: İstanbul Tarihi Yarımada’da anıt eserlerde görülen bazı doğal taş türleri (S.
Angı, 2010)
20
2.1. Analitik rölövede taş türlerinin gösterilmesi
Analitik rölöve çalışmaları tarihi yapıların belgelenmesinde önemli bir adımı
oluşturmaktadır. Yapıların malzeme, dönem, bozulma vb. niteliklerinin daha detaylı ele
alınması restorasyon ve onarım kararlarını şekillendirir. Tarihi yapılarda karşımıza çıkan
doğal taşları tespit etmek ve rölöve üzerinde belgelemek, bu taşlarla ilgili alınacak müdahale
kararları açısından da oldukça önemlidir.
Analitik rölövede taş türlerinin gösterilme aşamaları;
Yapıya ait rölöve çizimleri olması durumunda mevcut çizimler üzerinde çalışma yapılır.
Rölöve olmaması durumunda ise yerinde ölçekli kroki hazırlanır. İhtiyaçlar
doğrultusunda plan, kesit ve görünüş krokileri çizilir.
Yerinde gözlem yapılarak birbirinden renk ve doku olarak farklı olan taş türleri tespit
edilir.
Gözlemlediğiniz farklı taşların hangi jeolojik sınıflandırmaya dahil olduğu araştırılır.
Rölöve çizimleri ya da krokiler üzerinde farklı taş türleri boyama ve/veya tarama vb.
tekniklerle işaretlenir.
Yapılan boyama ve/veya tarama vb. tekniğine ait lejand hazırlanır.
Hangi taşın hangi renk ve/veya tarama ile gösterildiğini belirtiniz.
21
Uygulama 1: Öğretmeniniz tarafından belirlenecek olan bir tarihi yapının alan gezisi
yapılarak incelenmesi. Bu uygulama kapsamında İstanbul için; Ayasofya Müzesi,
Sultanahmet Camisi – Meydanı, Hipodrom gezi alanı olarak belirlenmiştir. Farklı illerde; o
bölgenin öne çıkan tarihi yapıları arasında farklı taş türlerinin gözlemlenebileceği yapı ya da
yapı gruplarının gezi kapsamında incelenmesi önerilmektedir.
İşlem Basamakları Öneriler
Gezdiğiniz tarihi yapıda farklı taş
türlerini tespit ediniz.
Gözlemlediğiniz taşların hangi jeolojik
sınıflandırmaya dahil olduğunu bulmaya
çalışınız.
Yapının rölöve çizimleri üzerinde farklı
taş türlerini boyama – tarama vb.
tekniklerle işaretleyiniz.
Yapı elemanı bazında (sütun, duvar,
ayak, kemer vb.) taş türlerinin
dağılımını yapınız.
Yaptığınız boyama – tarama vb.
tekniğine ait lejand hazırlayınız.
Hangi taşın hangi renk – tarama ile
gösterildiğini belirtiniz.
Alan gezisi kapsamında belirlenen
yapılara ilişkin tarihçe araştırmasını
yapınız.
Yapıların mimari üslup ve özelliklerini
araştırınız.
Taş Koruma ve Onarım Programı
derslerinde öğrenilen tüm bilgileri gezi
esnasında gözlemleyiniz.
Bilgileriniz öğretmeninize sorarak
doğrulayınız.
Yanınızda not defteri ve fotoğraf
makinesi bulundurunuz.
UYGULAMA FAALİYETİ
22
Örnek pafta : Çizim üstünde lejandla taş türlerinin gösterilmesi
Uygulama Faaliyeti-1: Çizim üstünde lejandla taş türlerinin gösterilmesi
23
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet,
kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz.
Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır
1 Gezdiğiniz tarihi yapıda farklı taş türlerini tespit ettiniz mi
2 Gözlemlediğiniz taşların hangi jeolojik sınıflandırmaya dahil olduğunu
belirlediniz mi?
3 Yapının rölöve çizimleri üzerinde farklı taş türlerini boyama – tarama
vb. tekniklerle işaretlediniz mi?
4 Yapı elemanı bazında (sütun, duvar, ayak, kemer vb.) taş türlerinin
dağılımını yaptınız mı?
5 Yaptığınız boyama – tarama vb. tekniğine ait lejand hazırladınız mı?
6 Hangi taşın hangi renk ve/veya tarama ile gösterildiğini belirttiniz mi?
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.
Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız
“Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz.
24
Uygulama 2: Öğretmeniniz tarafından belirlenecek olan bir tarihi yapının alan gezisi
yapılarak incelenmesi. Bu uygulama kapsamında İstanbul için; Ayasofya Müzesi,
Sultanahmet Camisi – Meydanı, Hipodrom gezi alanı olarak belirlenmiştir. Farklı illerde; o
bölgenin öne çıkan tarihi yapıları arasında farklı taş türlerinin gözlemlenebileceği yapı ya da
yapı gruplarının gezi kapsamında incelenmesi önerilmektedir.
İşlem Basamakları Öneriler
Gezdiğiniz tarihi yapıda farklı taş
türlerini tespit ediniz.
Gözlemlediğiniz taşların hangi jeolojik
sınıflandırmaya dahil olduğunu bulmaya
çalışınız.
Yapı elemanı bazında (sütun, duvar,
ayak, kemer vb.) tespit ettiğiniz taş
türlerinin fotoğrafını çekiniz.
Örnekte belirtilen formata uygun olarak
fotoğraflı tespit raporu hazırlayınız.
Alan gezisi kapsamında belirlenen
yapılara ilişkin tarihçe araştırmasını
yapınız.
Yapıların mimari üslup ve özelliklerini
araştırınız.
Taş Koruma ve Onarım Programı
derslerinde öğrenilen tüm bilgileri gezi
esnasında gözlemleyiniz.
Bilgileriniz öğretmeninize sorarak
doğrulayınız.
Yanınızda not defteri ve fotoğraf
makinesi bulundurunuz.
UYGULAMA FAALİYETİ
26
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet,
kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz.
Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır
1 Gezdiğiniz tarihi yapıda farklı taş türlerini tespit ettiniz mi?
2 Gözlemlediğiniz taşların hangi jeolojik sınıflandırmaya dahil olduğunu
buldunuz mu?
3 Yapı elemanı bazında (sütun, duvar, ayak, kemer vb.) tespit ettiğiniz
taş türlerinin fotoğrafını çektiniz mi?
4 Örnekte belirtilen formata uygun olarak fotoğraflı tespit raporu
hazırladınız mı?
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.
Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız
“Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz.
27
Aşağıdaki cümlelerin sonunda boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler
doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.
1. (…..) Doğal taşları tespit etmek ve rölöve üzerinde belgelemek, bu taşlarla ilgili alınacak
müdahale kararları açısından önemsizdir.
2. (…..) Bir tarihi yapıda kullanılan doğal taşların hepsi aynı ocaktan çıkartılır.
3. (…..) Yapının rölöve çizimleri üzerinde farklı taş türleri boyama – tarama vb. tekniklerle
işaretlenir.
4. (…..) Analitik rölöve üzerinde farklı taşlar aynı renk ya da aynı tarama lejantı ile
gösterilebilir.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru “Modül Değerlendirme”ye geçiniz.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
28
Aşağıdaki performans testi ile modülle kazandığınız yeterliği ölçebilirsiniz.
DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ
Dersin Adı Öğrencinin
Amaç Adı Soyadı
Konu Sınıf No
Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır
1. Tarihi yapıdaki farklı taş türlerini tespit ettiniz mi?
2. Gözlemlediğiniz taşların hangi jeolojik sınıflandırmaya dahil
olduğunu buldunuz mu?
3. Yapı elemanı bazında (sütun, duvar, ayak, kemer vb.) taş türlerinin
dağılımını yaptınız mı?
4. Tarihi taş ocakları hakkında bilgi aldınız mı?
5. Bugün çalıştırılmakta olan bir taş ocağında kullanılan taş çıkarılma
yöntemleri araştırdınız mı?
6. Taş Seçim kriterlerini öğrendiniz mi?
7. İstanbul’da/yaşadığınız şehirde tarihi yapılarda görülen öne çıkan
önemli taş türlerini tespit ettiniz mi?
DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz.
MODÜL DEĞERLENDİRME
29
ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI
1 Y
2 D
3 Y
4 D
5 Y
ÖĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI
1 Y
2 Y
3 D
4 Y
CEVAP ANAHTARLARI
30
ANGI Serkan, “İstanbul tarihi yarımada’daki antik yapılarda ve anıtlarda
kullanılan doğal taşların özellikleri ve korunmuşluk durumları” Restorasyon
Konservasyon Çalışmaları, Sayı 6, İBB KUDEB, İstanbul, s.31-42, 2010.
ASHURST John, DIMES Francis, Conservation of Building and Decorative Stone,
Volume 1 Butterworth-Heinemann.
ASHURST John, DIMES Francis, Conservation of Building and Decorative Stone,
Volume 2 Butterworth-Heinemann.
BORRELLİ Ernesto, URLAND Andrea, ARC Laboratory Handbook, ICCROM,
Rome, 1999.
CİLASON Necat, TONKA Salih, GÜROL Gürdal, İstanbul ve Çevresi Taş - Doğal
Agrega Ocakları, STFA AŞ, İstanbul, 1989.
ERGUVANLI Kemal, AHUNBAY Zeynep, AHUNBAY Metin, ERİŞ.............,
Marmara Bölgesi Eski Taş Ocakları, TÜBİTAK MAG-681 Projesi, İstanbul, 1989.
ERGUVANLI Kemal, AHUNBAY Zeynep, “Mimar Sinan’ın Eserlerinde Kullandığı
Taşların Mühendislik Jeolojisi ve Mimari Özellikleri”, Mühendislik Jeolojisi
Bülteni, 11, s.109-114, 1989.
KULAKSIZ Seyfi, Doğal Taş (Mermer) İşletmeciliği ve İşlem Teknolojileri, Ankara,
2007.
TAYMAZ Haydar, Yapı Bilgisi I-II-III, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1995.
TEUTONİCO Jeanne Marie, A Laboratory Manual for Architectural Conservators,
ICCROM, Rome, 1988.
TOYDEMİR Nihat, GÜRDAL Erol, TANAÇAN Leyla, Yapı Elemanı Tasarımında
Malzeme, Literatür, İstanbul, 2000.
YÜZER Erdoğan, GÜNGÖR Yıldırım, ANGI Serkan, Doğal Taş Deyince, Granit AŞ,
İstanbul, 2008.
TS EN 1926 Temmuz 2007; Doğal Taşlar - Deney metotları - Basınç dayanımı tayini
TS EN 13161 Şubat 2003; Doğal Taşlar - Deney metotları - Sabit moment altında
eğilme dayanımı tayini
KAYNAKÇA
top related