hipertansiyon ve beslenme - prof. dr. tekin...

Hipertansiyon ve Beslenme

Prof. Dr. Tekin AKPOLAT

Ondokuz Mayıs Üniversitesi

Tıp Fakültesi

Nefroloji Bilim Dalı

9 Nisan 2011 SAMSUN

Plan

Özet

Beslenmenin önemi

Hipertansiyon ve beslenme

DASH: Genel bilgiler

DASH: İp uçları

Tuz

Şekerli gıdalar-içecekler ve hipertansiyon

Diyete uyum

Pratik konular

Kanıta dayalı öneriler

Tuz azaltılması

Potasyum alımının arttırılması

Kilo kaybı

Alkolün sınırlandırılması

DASH diyeti

Şekerli içeceklerin azaltılması

Yetersiz kanıtı olanlar

Lif

Balık yağı

Kalsiyum

Magnezyum

Karbonhidrat

Kolesterol

C vitamini

SONBunları herkes biliyor ama

uygulamıyor, uygulayamıyor,

uygulatamıyor

Plan

Özet

Beslenmenin önemi

Hipertansiyon ve beslenme

DASH: Genel bilgiler

DASH: İp uçları

Tuz

Şekerli gıdalar-içecekler ve hipertansiyon

Diyete uyum

Pratik konular

Hipokrat

Tıbbın amacı uygun diyet ve hijyenle

sağlığa kavuşturmaktır

Eğer hastayı gıda ile iyileştirebiliyorsanız

ilaçları kimyagerin kabında bırakınız

Çin atasözü

– Gıda kişiler için kutsaldır

– Gıda ve ilaç aynı kökten gelir

Yanomamo yerlileri

Brezilyada yaşar

Günlük Na tüketimi 1 mmol

Ortalama kan basıncı:

Erkeklerde 107/67 mm Hg

Kadınlarda 98/62 mm Hg

Hipertansiyon izlenmiyor

Epidemiyolojik çalışmalar

Hipertansiyon olmayan toplumlarda:

Tuz tüketimi arttıkça

Modern yaşam stili yaygınlaştıkça

Kan basıncı yükseliyor

Hipertansiyon ortaya çıkıyor.

Hipertansiyon ve beslenme

Hipertansiyon önlenmesi

Hipertansiyon tedavisi

Diğer kardiyovasküler risk faktörleri

tedavisi: Obesite, hiperlipidemi, şeker

hastalığı

Kanıta dayalı öneriler

Tuz azaltılması

Potasyum alımının arttırılması

Kilo kaybı

Alkolün sınırlandırılması

DASH diyeti

Şekerli içeceklerin azaltılması

Yetersiz kanıtı olanlar

Lif

Balık yağı

Kalsiyum

Magnezyum

Karbonhidrat

Kolesterol (Kan basıncı ile ilgili)

C vitamini

DASH: Genel bilgiler

DASH eating plan

Dietary Approaches to Stop

Hypertension

Hipertansiyonu durdurmak için diyetsel

yaklaşımı yeme planı

Hipertansiyon ve

beslenme DASH yeme planı

Diyetteki tuzun azaltılması

Her 2 yaklaşımda tek başına etkilidir ama

birlikte uygulanırsa yarar daha fazladır

DASH yeme planı (1)

Doymuş yağ, kolesterol ve toplam yağdan

fakir

Sebze, meyve ve düşük yağlı çiftlik ürünleri

önemli

Hububat, balık, kümes hayvanları, fındık,

fıstık, ceviz gibi yemişler de önemli

Kırmızı et, tatlı ve şekerli içecekler kısıtlı

DASH yeme planı (2)

Magnezyumdan zengin

Kalsiyumdan zengin

Potasyumdan zengin

Proteinden zengin

Liften zengin

DASH 1

Appel LJ, Moore TJ, Obarzanek E, Vollmer WM,

Svetkey LP, Sacks FM, Bray GA, Vogt TM, Cutler

JA, Windhauser MM, Lin PH, Karanja N.

A clinical trial of the effects of dietary patterns on

blood pressure. DASH Collaborative Research

Group. N Engl J Med. 1997 Apr 17;336(16):1117-

24.

Hasta sayısı 459

DASH: 3 grup hasta

Alışılmış Amerikan diyeti

Alışılmış Amerikan diyeti fakat sebze,

meyveden zengin

DASH diyeti

Her 3 grupta da günlük Na tüketimi 3000 mg,

yaklaşık 7.5 gram NaCl (sofra tuzu)

DASH sonuçlar

DASH grubu ve sebze-meyveden zengin

grupta kan basıncı dramatik şekilde düştü

DASH grubunda etki daha fazla

Etkinin başlaması 2 hafta kadar erken

DASH: Kan basıncı

değişiklikleri

Kontrol

Sebze & meyve

DASH

DASH: Kan basıncında

iyileşme

-12

-10

-8

-6

-4

-2

0

Systolic pressure Diastolic Pressure

Blo

od

Pre

ssu

re, m

m H

g Increase PlantFoods

CombinationDiet

-12

-10

-8

-6

-4

-2

0

Systolic pressure Diastolic Pressure

Blo

od

Pre

ssu

re, m

m H

g

All subjects

Subjects with

hypertension

DASH: Lipidlere etki

-16

-14

-12

-10

-8

-6

-4

-2

0

Total

Cholesterol

LDL-C HDL-C

mg

/dL

Increase Plant

Foods

Combination Diet

DASH 2

Sacks FM, Svetkey LP, Vollmer WM, Appel LJ, Bray GA, Harsha D,

Obarzanek E, Conlin PR, Miller ER 3rd, Simons-Morton DG, Karanja

N, Lin PH; DASH-Sodium Collaborative Research Group.

Effects on blood pressure of reduced dietary sodium and the Dietary

Approaches to Stop Hypertension (DASH) diet. DASH-Sodium

Collaborative Research Group.

N Engl J Med. 2001 Jan 4;344(1):3-10.

Hasta sayısı 412

DASH-Tuz

2 ana grup:

Alışılmış Amerikan diyeti

DASH diyeti

Günlük Na tüketimine göre 3 alt grup:

3300 mg (Tipik Amerikan tüketimi)

2400 mg: Yaklaşık 6 gram sofra tuzu (1 çay kaşığı)

1500 mg: Yaklaşık 4 gram sofra tuzu (2/3 çay kaşığı)

DASH-Tuz: Sonuç

Tuz tüketimi azaldıkça kan basıncı 2 grupta

da azalıyor

DASH grubunda daha fazla

En belirgin azalma DASH-1500 mg Na

DASH: Tuz kısıtlaması

Sacks, F. M. et al. N Engl J Med 2001;344:3-10

Hastalarımıza ne önerelim

DASH yeme planı

Tuzun azaltılması

Beslenme uzmanı

Kalorisi önemli

2000 kalori/gün porsiyonlar

2000 kalori

(günlük porsiyon sayısı)Hububat 7-8

Sebze 4-5

Meyve 4-5

Düşük yağlı/yağsız çiftlik ürünleri 2-3

Et, kümes hayvanı, balık 2 veya daha az

Fındık, ceviz… 4-5/hafta

Yağ 2-3

Tatlı 5/hafta

DASH: İpuçları (1)

Meyveyi arttırın: 4 bisküit yerine orta boy

elma

Yağsız/az yağlı çiftlik ürünleri: Yağsız

yoğurt

Sebzeyi arttırın: Hamburgerin köftesini

azaltıp yanına ıspanak

DASH: İpuçları (2)

Yağı azaltılmış sosları seçin, hatta yağsız

Küçük porsiyonlar seçin

Gıda etiketlerine dikkat edin

DASH: İpuçları (3)

Şeker eklenmiş gıdaların tüketimini azaltın:

dondurma, şerbet, şekerli yoğurt, meyve

suları

Yoğurdunuza meyve ekleyin

Su veya şekersiz yumuşak içecek

Meyve, sebze, yağsız/tuzsuz patlamış mısır,

ekmek çubukları atıştırın

DASH: Uyarı

Diyette meyve, sebze ve baklagillerin çok

olması nedeni ile lif çoktur

Bazı hastalarda gaz, ishal olabilir

Bu nedenle meyve, sebze ve baklagiller

yavaşça arttırılmalıdır

DASH: İpuçları (4)

Gıda etiketlerinin tuz içeriğine bakın

Taze/dondurulmuş sebze kullanın (tuz

eklenmiş konserveden kaçının)

Taze et, balık tercih edin (işlenmişten

kaçının)

Tuz yerine baharat, sirke, limon tercih edin

DASH: İpuçları (5)

Pilav, makarna tuzsuz pişirin

Konserveleri iyice yıkayın

DASH: İpuçları (6)

Porsiyon sayıları günler arasındaki

değiştirilebilir, arttırılıp azaltılabilir

Önemli olan haftalık/aylık porsiyon

sayısıdır

DASH diyeti yapılıyor gerekçesi ile ilaç

bırakılmamalıdır

Tuz=NaCl

5000 yıl önce günlük tuz tüketimi günde

100 mg

Günümüzde 10-12 gram

Türkiye’de 18 gram

Bu artış neden?

En büyük gıda koruyucu

Kokuşmuş, bozuk gıdayı düzeltir

TADI TUZU YOK

TUZ AYIP ÖRTER

Sesi veya sahnesi kötü şarkıcı ne yapar?

Kötü ahçı ne yapar?

Tuz

5000 yıl önce Çinlilerin tuzu keşfinden

sonra tuz ekonomik önem kazandı

Gıdalar kışın korunabildi, yerleşik düzene

geçmeye yardımcı oldu

1870li yıllarda en çok ticareti yapılan, vergi

alınan maldı

Tuz

Fazla tuz kullanınca damak tadı değişmiş,

daha fazla tuz eklemişler

Tuz

Günümüzde derin dondurucu var

Dolayısı ile tuza gerek yok

Biz tuz almaya devam ediyoruz; gıda

endüstrisinin ikramı

Alınan tuzun % 80’i

İşlenmiş gıda

Fast food

Lokanta

Kantin

Alınan tuzun % 15’i

Kişi tarafından ekleniyor

Tuz 1

Türk Hipertansiyon ve Böbrek Hastalıkları Derneği (http://www.turkhipertansiyon.org) tarafından gerçekleştirilen Türk Toplumunda Tuz Tüketimi ve Kan Basıncı Çalışmasında (SALTurk, 2008) göre Türk toplumunda ortalama tuz tüketiminin günde 18 gram olduğu bulunmuştur.

Tuz hipertansiyon başta olmak üzere birçok hastalığa yol açar ve günlük 18 gram tuz tüketimi çok yüksektir.

Tuz 2

Ülkemizde başlıca tuz alım kaynakları

beyaz peynir, turşu, zeytin, erişte,

ayçiçeği çekirdeği, salça ve yemeğin

tadına bakmadan tuz atmaktır.

Tuzun önemi

Batı toplumlarında günlük tuz alımı

ortalama 9-12 gram

DASH diyetinde izin verilen miktar 5-6

gram

Türkiye’de günlük tuz alımı ortalama 18

gram

Ekmek-Tuz

Ortalama ekmek tüketimi 402 gram

Ekmekte ortalama tuz 1.8 gr/100 gram

Ekmekle alınan tuz ortalama 7.2 gr/gün

DASH diyetinde izin verilen miktar 5-6 gram

Akpolat, AJKD 2009

Yapay tuz

Bir kısmı azaltılmış da olsa NaCl içerir

Potasyumlu tuzlar ACEİ/ARB kullananda

sorun yaratabilir

Hiporeninemik aldosteronizm varsa da

sorun olabilir

% 70 sodyum azaltılmış tuz

% 70 az tuz Normal Tuz

g/100 g g/100 g

Sodyum 10.8 39.3

Potasyum 37.4 0

Her ikisi de klorür içerir

Yapay tuz

Azaltılmış NaCl

KCl

CaCl

AlCl

Himalaya tuzu

(http://www.himalayatuzu.biz/)

Hz.Muhammed "Ya Ali yemekten önce ve yemekten sonra bir miktar tuz seni

70 tür Hastalığa karşı korur" boşuna dememiştir.

Bu sunum toplumsal bilgilendirme amaçlı olarak hazırlanmıştır.

www.himalayatuzu.biz

Tuz kısıtlaması

Tuz eklemeyi kaldır

Tuzdan kaçın

Tuzdan zengin gıdaların alımını sınırlandır

DASH diyeti

Dietary Approaches to Stop Hypertension

eating plan (Hipertansiyonu durdurmak için

diyetsel yaklaşımı yeme planı)

Sık, günde 5-6 öğün

Potasyum, kalsiyumdan zengin diyet (bol

sebze-meyve)

Tuzdan kısıtlı

Doymuş yağdan fakir diyet

Yaşam düzeninin

değiştirilmesiDeğişiklik Yaklaşık SKB azalması

(aralık)

Kilo kaybı 5–20 mmHg/10 kg kaybı

DASH diyeti 8–14 mmHg

Tuz kısıtlaması 2–8 mmHg

Egzersiz 4–9 mmHg

Alkol tüketiminin

azaltılması

2–4 mmHg

Özet

KAYNAKLAR

http://www.nhlbi.nih.gov/health/public/heart

/hbp/dash/index.htm

http://www.nhlbi.nih.gov/health/public/heart

/hbp/dash/new_dash.pdf

www.tekinakpolat.net

Şekerli gıdalar-içecekler ve

hipertansiyon

Kilo artışı

Şekerin sempatik sinir sistemi uyarısını

artırması

Tuz atılımını azaltması

Fruktozun ürik asiti artırarak vasküler

hasara yol açması

Fruktoz 1

Pürin ürik asit kaynağı

Fruktoz da ürik asit kaynağı

Fruktoz basit şeker, meyve ve balda

bulunur

Kullandığımız şekerde sukroz vardır,

sukrozda glukoz-fruktoz oranı eşittir

Fruktoz 2

Amerika Birleşik Devletlerinde diğer bir

fruktoz kaynağı mısır şurubundan oluşan

bir tatlandırıcı olan yüksek fruktozlu mısır

şurubudur: % 55 fruktoz, % 45 glukoz

Fruktoz ürik asiti artırır

Ürik asit

Bazı maymunlarda ve insanlarda milyonlarca yıl

önce bir mutasyon olmuş

Bu mutasyon sonucu ürik asiti yıkan ürikaz

enzim aktivitesi azalmış

Ürik asit hayvanlarda fruktozun metabolik

etkilerine duyarlılığı artırır

Doğrudan da kilo alımı ve yağ birikimine yol

açabilir

Ürik asit nitrik oksit azaltır

Fruktozun metabolik etkileri

Yağ depolanmasını artırır

Hayvanlar fruztoz ve glukozla beslenirlerse

sadece fruktozla beslenenlerde belirgin

hipertrigliseridemi ve yağlı karaciğer oluşur

Fruktoz - ürik asit

Yağ depolanmasının artması global soğuma ve

açlık dönemlerinde koruyucu etkiye sahip

Ürik asit hayvanlarda fruktozun metabolik

etkilerine duyarlılığı artırır

Ürikaz enzim aktivitesindeki azalma ile ilgili

mutasyon o dönemde koruyucu ama

günümüzde?

Günümüzde bu mutasyona

gerek var mı? Son 100 yılda ürik asit kaynağı olan protein

alımı genel olarak azaldı, peki ürik asit niye

yükseliyor?

Son 100 yılda şeker alımında artış var

1700lerde Amerika ve İngiltere’de yıllık

şeker alımı 4 pound (yaklaşık 2 kg) iken

günümüzde 150 pounddan (yaklaşık 68 kg)

Ucuz

Hızlı

Lezzetli

Pahalı

Hazırlaması uzun

Lezzetlendirilmesi

gerekir

Diyete uyum

Diyete uyum neden sorunlu?

Ekonomik

Alışkanlık

Damak tadı

Sosyal nedenler

Ne bulursak onu yiyoruz

Mazeretim Var Diyet

yapamıyorum 1 1- Mazeret: Egzersiz yapmak için vaktim

yok

2- Mazeret: Çocuklarım ve erkek arkadaşım

için etrafta abur cubur bulundurmak

zorundayım.

3- Mazeret: Daha önce de kilo vermeye

çalıştım ama yapamıyorum.

Mazeretim Var Diyet

yapamıyorum 2

4- Mazeret: Bir çok iş yemeği ve sosyal

aktivite içinde bulunuyorum. Bu çevre

içinde kilo veremem.

5- Mazeret: Çok seyahat ediyorum ve bunu

bir rutine dönüştüremiyorum

Mazeretim Var Diyet

yapamıyorum 3 6- Mazeret: Arkadaşlarım yetersiz

yiyecekler tüketiyorlar ve benimde onların

yanında sağlık yiyecekler yemem zor

oluyor.

7- Mazeret: Sevdiğim kişiler kilom hakkında

durmadan beni azarlıyorlar ve bu benim

isyan etmeme neden oluyor.

Seçme şansının

olmadığı/sınırlı olduğu yerler

Yemekhane

Ekmek

Lokanta?

Fast food

Hazır gıdalar

Davetler

Mazeretim Var Spor

Yapamıyorum 1 Egzersiz bana yardımcı olmuyor

Ben daha önce yapmıştım işe yaramıyor

Egzersiz çok sıkıcı

Çok sık seyahat ediyorum ve evimde

kalmıyorum

Hergün egzersize ayıracak yarım saatim

yok

Mazeretim Var Spor

Yapamıyorum 2

Egzersizin beni acıktırmasından

korkuyorum

Bir spor salonuna gidebilmek için yeterli

birikimim yok

Egzersiz sonrası her yerim ağrıyor

Hava çok soğuk / çok sıcak

Erişkin eğitimi

Bilgi

Beceri

Tutum (asıl sorun burada)

Bu eğitimi kim yapacak?

SGK

Performans puanı

PUANLAR

Diyabetli hasta eğitimi: Bir hasta için ömrü

boyunca bir kez faturalanabilir (3 puan)

KOAH’lı hasta eğitimi: Bir hasta için ömrü

boyunca bir kez faturalanabilir (3 puan)

Ev programı/aile eğitimi: Fiziksel tıp ve

rehabilitasyon programları (10 puan)

İşitme eğitimi, çocuk (seansı): (0 puan)

İnsan Bildiklerini Neden

Yapamaz (1)? Çoğu konuda hepimiz doğrunun ve yanlışın ne

olduğunu biliyoruz aslında. Ama doğruyu

bilmekle, doğruyu yapmak arasında fark var.

Kime sorarsanız sorun herkes, okuyup kendini

geliştirmenin saatlerce TV seyretmekten daha

faydalı olduğunu bilir.

Herkes sigaranın zararlarını, düzenli spor

yapmanın yararlarını, fazla kilolardan kurtulmak

gerektiğinin farkındadır.

İnsan Bildiklerini Neden

Yapamaz (2)? Bence, bildiklerimizi yapamıyor olmamızın

önündeki en önemli engel, "mevcut durumun

yarattığı alışkanlıklara teslim olmak" ve

"değişimin getireceği bilinmezlikten korkmaktır."

İnsan Bildiklerini Neden

Yapamaz (3)? İnsanlar, mutsuz oldukları halde, kendilerini mevcut

ilişkilerinin içine hapsediyorlar. Bu kötü ilişkileri

değiştirme gücüne sahip olmalarına rağmen daha iyi bir

hayat için adım atamıyorlar. Alışkanlıklarından kurtulup

yeni bir hayata geçmek için davranamıyorlar. Çünkü

bütün olumsuzluklara, başarısızlıklara ve mutsuzluklara

rağmen içinde bulundukları koşullara alışmışlar. Bunları

değiştirmek üzere bilinmez olana doğru bir adım atmak

onları çok korkutuyor.

İnsan Bildiklerini Neden

Yapamaz (4)? Doğrunun hayata geçirilmesi için önce kendi

rahatımızı bozmamız, alışkanlıklarımızı terk

etmemiz, bazı ilişkileri bitirmemiz gerekiyor ki

sonrasında elde edeceğimiz yeni ilişkiler ve yeni

düzen bize daha fazla başarı ve mutluluk versin.

Ama bu adımları atmak yerine çoğunluk yanlışları

sürdürmeyi tercih ediyor.

Çok iyi biliyoruz ki başarılı olanlar,

düşüncelerini hayata geçirenlerdir.

Unutmayayım engeller çoğu zaman sadece

bizim kafamızın içinde.

Onları yıkmak da bizim elimizde.

Nereden başlayalım

Glisemik indeks nedir

Sindirim süreci çok kısa ve böylece emilim

ve kana karışma süreci çok hızlı olan

gıdalar kan şekerini çok hızla yükseltirler.

Böyle gıdalara GLİSEMİK İNDEKSİ YÜKSEK

GIDALAR denir.

Bu tür gıdaların alınması

Kan şekerinde ani yükselme ve ani azalmalara yol açarlar

Kısa aralıklar ile sizi istemeden tekrar yemeye iterek aşırı

kalori alımına yol açarlar.

Glisemik indeksi yüksek gıdaların çoğu fabrikasyon yani

doğal olmayan gıdalardır (beyaz ekmek, çaya atılan şeker,

reçeller, şekerlemeler, beyaz undan yapılan ürünler...)

Pankreası yorarlar

Yağ deposunu arttırma özelliğine sahiptirler

Barsak içeriği bırakmazlar yani posaları azdır

En gerçekçi çözüm

Sık yemek ve acıkmamak

Tok tutan gıdaları tercih etmek

Tuz kontrolü:

Size sormadan çayınıza ya da kahvenize şeker

ekleyebiliyorlar mı?

Öyleyse neden size sormadan yemeklerinize tuz

ekleyebiliyorlar?

Buna izin vermeyelim, sağlığımızı koruyalım..

Pratikte neler oluyor

Yaşam düzeni değişiklikleri

zordur, alternatifleri:

İdeal kilo

Egzersiz

Sigara

Alkol

İlaç

Doğal! tedaviler

Vatan gazetesi, 5 Aralık 2009

Prof. Dr. İbrahim Saraçoğlu, eski eşi Arzu

Saraçoğlu: Buradan Sağlık Bakanlığı’na

sesleniyorum; Bu adam tıp doktoru değil,

kimyacı. Saraçoğlu’nun otları hangi hastalığa

şifa oldu? Bu otlar nerede analiz ediliyor? Türk

halkı otun peşinde koştu İbrahim Bey 3 yılda

zengin oldu. Kazandığı paraları da kumara

yatırdı. 2-3 milyon dolar batırdı.

Tuzsuz Deli Bekir

Elinde içki şişesi, bir elinde tabanca ya da

kama vardır. Mahallenin kabadayısıdır,

belalı bir adamdır. Olayların karmaşıklaştığı

anda gelip kaba kuvvetle olayı çözer.

Niye bu isim verilmiş?

Tuzsuz Deli Bekir

Tuz yemediği için delirmiş.

Bu nedenle hipertansiyonu olan hastalarda

tuz kısıtlaması yapılmamalı!!! (önemli olan

mesaj, algılanma)

Erişkin eğitimi

Bilgi

Beceri

Tutum (asıl sorun burada)

Projected Annual Reductions in Cardiovascular Events Given a Dietary Salt Reduction of 3 g per Day in Black Men, Black Women, Nonblack Men, and Nonblack Women, According to Age Group

Bibbins-Domingo K et al. N Engl J Med 2010;362:590-599

Projected Estimates of the Cost and Effectiveness of Salt Reduction and Hypertension Treatment Annually and Cumulatively, 2010-2019

Bibbins-Domingo K et al. N Engl J Med 2010;362:590-599

Sonuç olarak

Tuzun günde 3 gr azaltılması

Binlerce kardiyovasküler olayı önler ve

yaşamları kurtarır

Sağlık harcamasını yılda 10-24 milyar dolar

azaltır

Az tuzlu/tuzsuz ve şekersiz ama TATLI

günler, haftalar, aylar, yıllar

www.tekinakpolat.net