eha 3001 การจัดการส้วมสาธารณะ · eha 3001...

มาตรฐานการปฏบตงาน ส าหรบองคกรปกครองสวนทองถน

EHA 3001 การจดการสวมสาธารณะ

ทมา : ส านกอนามยสงแวดลอม กรมอนามย

นายอนรตน ไชยนราช นกวชาการสาธารณสขช านาญการ

EHA 3002 การจดการสงปฏกล

EHA 3001 การจดการสวมสาธารณะ

ทมา : ส านกอนามยสงแวดลอม กรมอนามย

วตถประสงค

เพอใหองคกรปกครองสวนทองถนน ากระบวนการจดการสวมสาธารณะไปใชเปนแนวทางปฏบตเดยวกน เพอใหประชาชนไดใชสวมสาธารณะทสะอาด เพยงพอ ปลอดภย รวมทงเฝาระวงเฝาระวงดานความสะอาดสวมสาธารณะ

ขอบเขต

ครอบคลมการด าเนนงานการจดการสวมสาธารณะขององคปกครองสวนทองถน ตงแตการก าหนดผรบผดชอบการจดการสวมสาธารณะ ส ารวจและจดท าฐานขอมลสวมสาธารณะ ประเมนความพรอมและความเปนไปไดในการพฒนาสวมสาธารณะเสนอแนวทางการพฒนาสวมสาธารณะด าเนนการปรบปรง/พฒนาสวมสาธารณะการขอรบการประเมนและรบรองมาตรฐานสวมสาธารณะ ตดตาม ควบคม ก ากบ การจดการ สวมสาธารณะ พฒนาศกยภาพบคลากร เฝาระวงดานความสะอาดสวมสาธารณะ วเคราะหและประเมนผลกระบวนการจดการสวมสาธารณะ โดยมกลมเปาหมาย 2 กลม สถานทสาธารณะเปาหมายทอยในความรบผดชอบขององคกรปกครองสวนทองถน สถานทสาธารณะเปาหมายทไมอยในความรบผดชอบขององคกรปกครองสวนทองถน

สวม หมายถง ทถายอจจาระและปสสาวะ (พจนานกรมฉบบเฉลมพระ

เกยรต พ.ศ.2530 หนา 519)

สวมสาธารณะ หมายถง สวมในทหรอทางสาธารณะทองคกร

ปกครองสวนทองถนหรอเอกชน ทจดไวใหบคคลใชบรการไดเปนการทวไป

หรอในสถานประกอบกจการหรอสถานทอนใดทจดเตรยมไวใหประชาชน

ทวไปใชบรการ

สงปฏกล หมายถง อจจาระหรอปสสาวะ และหมายความรวมถงสง

อนใดซงเปนสงโสโครกหรอมกลนเหมน (พ.ร.บ.สาธารณสข พ.ศ. 2535

มาตรา 4)

ความหมายของสวมและค าศพททเกยวของ

จ าแนกสวมสาธารณะทผานมาตรฐานในแตละกลมเปาหมายพบวา สวมสาธารณะใน

โรงพยาบาลผานมาตรฐานมากทส ดรอยละ 98.83 รองลงมาเปนสวมในหางสรรพสนคา/

ศนยการคารอยละ 95.44 และสวมรมทางรอยละ 75.00 แตยงมสวมทผานมาตรฐานนอยทสด

ไดแก สวมในศาสนสถานรอยละ 43.58

กรมอนามย ไดท าการตรวจการปนเปอนในหองสวมสาธารณะโดยการทดสอบการ

ปนเปอนอจจาระทตดอยภายในหองสวมสาธารณะในกรงเทพมหานคร 2 ครง โดยท าการ

Swab หาเชอFaecal coliform Bacteria ซงเปนตวชวดวามการปนเปอนอจจาระในหองสวม 7

จด ผลการตรวจพบวา

(1) ทจบสายฉดน าช าระ ตรวจพบเชอโรคมากทสดคอ รอยละ 85.3

(2) บรเวณพนหองสวม ตรวจพบเชอโรค รอยละ 50.0

(3) ทรองนงโถสวม (แบบนงราบ) ตรวจพบเชอโรค รอยละ 31.0

(4)ทกดโถสวม ตรวจพบเชอโรค รอยละ 7.7

(5)โถปสสาวะ ตรวจพบเชอโรค รอยละ 7.7

(6) ทเปดกอกอางลางมอ ตรวจพบเชอโรค รอยละ 6.9

(7) กลอนประตหรอลกบด ตรวจพบเชอโรค รอยละ 2.7

1) โรคระบบทางเดนหายใจเชน วณโรคไขหวดใหญโรคหด หดเยอรมนนอกจากจะ

ตดตอผานการหายใจเอาเชอเขาไปแลวการทมอไปสมผสกบสงของเครองใชทใชรวมกบ

บคคลอนหรอเครองใชในทสาธารณะเชนลกบดประตแลวมาแคะจมกเชอโรคกจะเขาสโพรง

จมกสวนหนาเมอหายใจเขาไปกท าใหเกดโรคได

(2) โรคตดเชอระบบทางเดนอาหาร เชนทองเสยโรคตบอกเสบชนดเอโรคบด

อหวาตกโรคโรคพยาธชนดตางๆซงตดตอไดจากการทมอปนเปอนเชอเหลานแลวหยบจบ

อาหารรบประทาน

(3) โรคพยาธเกดจากการสมผสไขพยาธหรอตวพยาธทอยในอจจาระทงทางตรงและ

ทางออมและเขาสรางกาย

(4) อบตเหตทเกดจากการใชสวมทไมถกตองเชนการขนไปนงบนชกโครกท าใหตกลง

มาซงกอใหเกดการบาดเจบ

สวมทถกหลกสขาภบาล หมายถง

สวมทมระบบการขบเคลอนอจจาระและปสสาวะลงสทเกบกกซงจะตอง

ปองกนสตวแมลงพาหะน าโรคได และไมปนเปอนแหลงน าธรรมชาตและน าใตดนทก

ขนตอน สวมทถกหลกสขาภบาลตองมองคประกอบตางๆทส าคญ คอ

ตวเรอนสวม หวสวม บอกกเกบอจจาระ ทอระบายอากาศ บอซม ตองไมม

กลนเหมน ไมมน าขงบรเวณสวม พนสวมสะอาด (ท าดวยวสดท าความสะอาดงาย)

ภายในหองสวมมการระบายอากาศด มน าส าหรบท าความสะอาดสวม มสบลางมอ

ตวเรอนสวมสงอยางนอย 2 เมตร

มขนาดเนอทภายในไมนอยกวา 0.9 ตารางเมตร ตอหนงทนง และตองม

ความกวางภายในไมนอยกวา 0.90 เมตร สามารถปองกนการแพรกระจายของเชอ

โรค และอยหางจากแหลงน าไมนอยกวา 30 เมตร

10

สวม

I ตวเรอนสวม

II ระบบเกบกกอจจาระ/ ก าจด/บ าบด

11

• การระบายอากาศ

• แสงสวาง

• การออกแบบ “ รกษา-ท าความสะอาดงาย ”

:– วสด สขภณฑ ผนง พน ของสวม (ความ

ลาดเอยง ตะแกรงดกกลน) ส

I ตวเรอนสวม

12

II ระบบเกบกกอจจาระ/ก าจด/ บ าบด

1. การเลอกระบบเกบกก/ก าจด/บ าบดอจจาระ

• การก าจดน าปฏกลดวยวธการปลอยใหซมลงในดน

(Subsurface Disposal)

• การบ าบดน าปฏกลดวยระบบบ าบดแบบตดกบท

(On-Site Treatment)

13

การก าจดน าปฏกลดวยวธการปลอยใหซมลงในดน แบบบอเกรอะ-บอซม

การยอยสลาย

ทอระบายอากาศใกลฐานสวม บอเกรอะ บอซม

Clear zone

14

ตวเรอนสวมและระบบเกบกก/บ าบดแยกจากกน

15

ใหบรรล 3 เรอง

ความสะอาดของหองสวม สขภณฑทงหมด

มการระบายอากาศด ไมมกลนเหมน

จดใหมการท าความสะอาด และมระบบการ

ควบคมตรวจตรา เปนประจ า

สะอาด (Health; H)

การพฒนาสวมสาธารณะไทย

9 ขอ

16

ตองมสวมใหเพยงพอ ส าหรบผพการ ผสงวย หญงตงครรภและประชาชนทวไป

ตองพรอมใชงานตลอดเวลาทเปดใหบรการ

เพยงพอ ( Accessibility; A)

ปลอดภย ( Safety; S)

ผใชบรการจะตองปลอดภยขณะใชสวม

2 ขอ

5 ขอ

เกณฑมาตรฐานสวมสาธารณะระดบประเทศ (HAS)

เกณฑมาตรฐาน ผลการประเมน

ผาน ไมผาน

ความสะอาด ( Healthy : H ) 1. พน ผนง เพดาน โถสวม ทกดโถสวม โถปสสาวะ ทกดโถปสสาวะ

สะอาด ไมมคราบสกปรก อย ในสภาพด ใชงานได

2. น าใชสะอาด เพยงพอ และไมมลกน ายง ภาชนะเกบกกน า ขนตก

น าสะอาด อย ในสภาพด ใชงานได

3. กระดาษช าระเพยงพอตอการใชงานตลอดเวลาทเปดใหบรการ

(อาจจ าหนายหรอบรการฟร) หรอสายฉดน าช าระทสะอาด อย ใน

สภาพด ใชงานได

4. อางลางมอ กอกน า กระจก สะอาด ไมมคราบสกปรก อย ในสภาพด และใชงานได

เกณฑมาตรฐาน ผลการประเมน

ผาน ไมผาน

5. สบ ลางมอ พรอมใหใช ตลอดเวลาทเปดใหบรการ

6. ถงรองรบมลฝอย สะอาด มฝาปด อย ในสภาพด ไมร วซม

ตงอย ในบรเวณอางลางมอ หรอบรเวณใกลเคยง

7. มการระบายอากาศด และ ไมมกลนเหมน

8. สภาพทอระบายสงปฏกลและถงเกบกกไมร วแตกหรอ ช ารด

9. จดใหมการท าความสะอาด และระบบการควบคมตรวจตรา

เปนประจ า

เกณฑมาตรฐาน ผลการประเมน

ผาน ไมผาน

ความเพยงพอ (Accessibility : A)

10. จดใหมสวมนงราบส าหรบผ พการหรอทพพลภาพ ผ สงวย

หญงตงครรภและประชาชนทวไปอยางนอยหนงท

11. สวมสาธารณะพรอมใชงานตลอดเวลาทเปดใหบรการ

เกณฑมาตรฐาน ผลการประเมน

ผาน ไมผาน

ความปลอดภย ( Safety : S)

12. บรเวณทตงสวมตองไมอย ทลบตา/เปลยว

13. กรณทมหองสวมตงแต 2 หองขนไป ใหแยกเปนหองสวม

ส าหรบ ชาย – หญง โดยมปาย หรอสญลกษณทชดเจน

14. ประต ทจบเปด – ปด และทลอคดานใน สะอาด อย ในสภาพด ใชงานได

15. พนหองสวมแหง

16. แสงสวางเพยงพอ สามารถมองเหนไดทวบรเวณ

กรมอนามย 21

พฤตกรรมการใชสวมทถกตอง

สถานทเปาหมายในความรบผดชอบขององคกรปกครองสวน

สถานทเปาหมาย ความหมาย

1. แหลงทองเทยว แหลงทองเทยว ทองคกรปกครองสวนทองถน สรางขน

เพอใหประชาชนและนกทองเทยว 2. ตลาดสด ตลาดสดในรบผดชอบขององคกรปกครองสวนทองถน 3. สถานขนสงทางบก สถานขนสงขององคกรปกครองสวนทองถน 4. สถานศกษา โรงเรยนในสงกดขององคกรปกครองสวนทองถน

5. สถานทราชการ ส านกงานเทศบาล ส านกงานองคการบรการสวนต าบล

ศนยเดกเลก ฯลฯ 6. สวนสาธารณะ สวนสาธารณะทมสวมสาธารณะบรการ 7. สวมสาธารณะรมทาง สวมในพ นทรบผดชอบขององคกรปกครองสวนทองถน

เปาหมาย : การจดการสวมสาธารณะ

องคประกอบท 6 การจดการกระบวนการ (คะแนนเตม 100 คะแนน) ตารางท 1 แสดงขอก าหนดเงอนไขการ “ผาน” เกณฑกระบวนการจดการสวมสาธารณะ

ผาน มการด าเนนงานตามแผนภมการท างานตงแตขนตอนท 1 -10 มคะแนนรวม 60 คะแนนขนไป และมผลการด าเนนงานตามตวชวดของขนตอนล าดบท 1 -10

ไมผาน ไมสามารถด าเนนการไดตามเงอนไขทก าหนด

กระบวนงาน

1.ก าหนดผรบผดชอบ

2. ส ารวจและจดท าฐานขอมลการจดการ

สวมสาธารณะ

3. ประเมนความพรอม และความ

เปนไปได

ในการพฒนาสวมสาธารณะ

4. เสนอแนวทาง

การพฒนาสวมสาธารณะ

5. ด าเนนการปรบปรง/พฒนา

สวมสาธารณะ

6. การขอรบการประเมน และรบรองมาตรฐาน

สวมสาธารณะ

7ตดตาม ควบคม ก ากบ การจดการสวมสาธารณะ

8. พฒนาศกยภาพบคลากร

9. เฝาระวงความสะอาดสวมสาธารณะ

11. พฒนาการด าเนนงาน

ระยะเตรยมการ ระยะด าเนนการ

ระยะตดตามและประเมนผลสมฤทธ

10. วเคราะหและประเมนผลกระบวนการจดการ สวมสาธารณะ

ขนตอนท 1 ก าหนดผรบผดชอบ

มาตรฐานคณภาพงาน ตวชวด คะแนนเตม หลกฐาน

1. มความรทางดานสาธารณสข (อนามยสงแวดลอม) หรอผานการอบรมทเกยวกบการจดการสวมสาธารณะหรอมประสบการณในการท างานอยางนอย 1 ป 2. ก าหนดบทบาทหนาทของผรบผดชอบและคณะท างาน

ค าสงแตงตงหรอหนงสอมอบหมายผรบผดชอบทมคณสมบตตามมาตรฐานคณภาพงาน และคณะท างาน

5 เอกสารค าสงแตงตงผรบผดชอบหรอหนงสอมอบหมายผรบผดชอบทมคณสมบตตามมาตรฐานคณภาพงานและคณะท างาน

ขนตอนการปฏบตงาน

ระยะเตรยมการ

ขนตอนท 2 ส ารวจและจดท าฐานขอมลการจดการสวมสาธารณะ

มาตรฐานคณภาพงาน ตวชวด คะแนนเตม หลกฐาน

ฐานขอมลครอบคลมประเดน ดงน - จ านวนสถานททมสวมสาธารณะทงหมดทอยในความรบผดชอบของ อปท.และไมอยในความรบผดชอบของ อปท. โดยแยกตามประเภทสวมสาธารณะ - จ านวนสถานททมสวมสาธารณะทผานตามเกณฑมาตรฐาน HAS -การบรหารจดการสวมสาธารณะ

ฐานขอมลการจดการสวมสาธารณะ

10 ฐานขอมลการจดการสวมสาธารณะทงหมดทอยในความรบผดชอบของ อปท.และทไมอยในความรบผดชอบของ อปท.

ขนตอนการปฏบตงาน

ระยะด าเนนการ

ขนตอนท 3 ประเมนความพรอม และความเปนไปไดในการพฒนาสวมสาธารณะ

มาตรฐานคณภาพงาน ตวชวด คะแนนเตม หลกฐาน

ประเมนความพรอม และความเปนไปไดในการพฒนา สวมสาธารณะตามมาตรฐาน HAS โดยใชขอมลจากการวเคราะหสถานการณการจดการสวมสาธารณะ

เอกสารสรปความพรอมในการพฒนาสวมสาธารณะตามมาตรฐาน HAS

5 เอกสารสรปผลทแสดงใหเหนถงความพรอมในการพฒนาสวมสาธารณะตามมาตรฐาน HAS

ขนตอนการปฏบตงาน

ขนตอนท 4 เสนอแนวทางการพฒนาสวมสาธารณะ

มาตรฐานคณภาพงาน ตวชวด คะแนนเตม หลกฐาน

เสนอแนวทาง/มาตรการการพฒนาสวมสาธารณะตามความพรอม และความเปนไปไดใหผบรหารพจารณา

เอกสารแนวทาง/มาตรการการพฒนาสวมสาธารณะ

5 เอกสารแนวทางการพฒนาสวมสาธารณะ

ขนตอนการปฏบตงาน

ขนตอนท 5 ด าเนนการปรบปรง/พฒนาสวมสาธารณะ

มาตรฐานคณภาพงาน ตวชวด คะแนนเตม หลกฐาน

เสนอแนวทาง/มาตรการการปรบปรง/พฒนา สวมสาธารณะ

เอกสารแนวทาง/มาตรการการปรบปรง/พฒนา สวมสาธารณะ

15 1. เอกสารการด าเนนงานปรบปรง/พฒนาสวมสาธารณะ (5 คะแนน) 2. ภาพถายการปรบปรงสวมสาธารณะกอน-หลง (5 คะแนน) 3. เอกสาร/หลกฐานของพนกงานท าความสะอาด (5 คะแนน)

ขนตอนการปฏบตงาน

ด าเนนการปรบปรง/พฒนาสวมสาธารณะ

สวมสาธารณะ ในความรบผดชอบของ อปท.

ด าเนนการแกไข/ปรบปรงสวมฯตามมาตรฐาน HAS

สวมสาธารณะทงหมดทไมอยในความรบผดชอบของ อปท.

ประสานความรวมมอจากเจาของสวมสาธารณะ

ขนตอนท 6 การขอรบการประเมน และรบรองมาตรฐานสวมสาธารณะ

มาตรฐานคณภาพงาน ตวชวด คะแนนเตม หลกฐาน ขอรบการประเมนและรบรองมาตรฐานสวมสาธารณะจากหนวยงานทรบผดชอบ

เอกสารการขอรบการประเมนและรบรองมาตรฐานสวมสาธารณะ

10 เอกสาร/หลกฐานการขอรบการประเมนและรบรองมาตรฐานสวมสาธารณะ

ขนตอนการปฏบตงาน

ขนตอนท 7 ตดตาม ควบคม ก ากบ การจดการสวมสาธารณะ

มาตรฐานคณภาพงาน ตวชวด คะแนนเตม หลกฐาน ตดตาม ควบคม ก ากบการจดการสวมสาธารณะตามมาตรฐาน HAS

แผนงานและรายงานผลการก ากบ ตดตามการจดการสวมสาธารณะ

5 แผนงานและรายงานผลการตดตาม ก ากบการจดการสวมสาธารณะ

ขนตอนการปฏบตงาน

ระยะตดตามและประเมนผลสมฤทธ

ขนตอนท 8 พฒนาศกยภาพบคลากร

มาตรฐานคณภาพงาน ตวชวด คะแนนเตม หลกฐาน

พฒนาศกยภาพบคลากรทเกยวของ ไดแก พนกงานท าความสะอาด ผรบผดชอบงานเฝาระวงความสะอาด เกยวกบการรกษาความสะอาด สขลกษณะและการจดการสวมสาธารณะ

แผนการ/เอกสารด าเนนการการพฒนาผทเกยวของ

10 แผนการ/เอกสารด าเนนการการพฒนาผทเกยวของ

ขนตอนการปฏบตงาน

ขนตอนท 9 เฝาระวงความสะอาดสวมสาธารณะ

มาตรฐานคณภาพงาน ตวชวด คะแนนเตม

หลกฐาน

เฝาระวงความสะอาด โดย ด าเนนการตรวจหาเชอฟคลโคลฟอรมแบคทเรย ( Fecal Coliform bacteria) สงหองปฏบตการ อยางนอย ประเภท (setting) ละ 1 แหง ในบรเวณจดเสยงตอการปนเปอนอจจาระ

รายงานผลการตรวจหาเชอฟคลโคลฟอรมแบคทเรย ( Fecal Coliform bacteria) ในสวมสาธารณะ ปละ 1 ครง *จดเสยง พนหองสวม ทรองนงสวม ทจบสายฉดน าช าระ ทกดโถสวม ทกดโถปสสาวะ กอกน าทอางลางมอ กลอนประต/ลกบดภายใน และราวจบ

20 รายงานผลตรวจหาเชอฟคลโคลฟอรมแบคทเรย (Fecal Coliform bacteria) ในสวมสาธารณะ ปละ 1 ครง และเมอตรวจพบใหปรบปรงวธการท าความสะอาดใหดและเพมความถมากขน

ขนตอนการปฏบตงาน

ขนตอนท 10 วเคราะหและประเมนผลกระบวนการจดการสวมสาธารณะ

มาตรฐานคณภาพงาน ตวชวด คะแนนเตม หลกฐาน

วเคราะหและประเมนผลกระบวนการจดการสวมสาธารณะ

เอกสารการประเมนผลการด าเนนงานจดการสวมสาธารณะตามหลกวชาการ

5 เอกสารผลการประเมนผลการด าเนนงานจดการสวมสาธารณะตามมาตรฐาน HAS ประจ าป

ขนตอนการปฏบตงาน

ขนตอนท 11 พฒนาการด าเนนงาน

มาตรฐานคณภาพงาน ตวชวด คะแนนเตม หลกฐาน

พฒนาการด าเนนงานใหมประสทธภาพตามผลการวเคราะหกระบวนการจดการสวมสาธารณะ

แผน/แนวทางการพฒนาการจดการสวมสาธารณะ

10 แผน/แนวทางการจดการสวมสาธารณะ

ขนตอนการปฏบตงาน

การวดผลลพธ ประเดนการวดผล คะแนนเตม

1. องคกรปกครองสวนทองถนด าเนนงานพฒนาสวมสาธารณะทงหมด ในความรบผดชอบ มผลสวมสาธารณะผานมาตรฐาน HAS จ านวนสวมสาธารณะทงหมดทอยในความรบผดชอบ (A)……………..แหง จ านวนสวมสาธารณะทผานมาตรฐาน HAS (B) ……………..แหง คดเปนคะแนน (Bx50)/A = …………..คะแนน

50

2. องคกรปกครองสวนทองถนด าเนนงานพฒนาสวมสาธารณะทงหมดท ไมอยในความรบผดชอบ มผลสวมสาธารณะผานมาตรฐาน HAS ตงแตรอยละ 25 ของจ านวนประเภท (setting)

10

ประเดนการวดผล คะแนนเตม

3. องคกรปกครองสวนทองถน มผลการตรวจเชอ Fecal Coliform Bacteria ในสวมสาธารณะทกประเภท (setting) ทอยในความรบผดชอบ

20

4. ผลการตรวจเชอ Fecal Coliform Bacteria ไมพบเชอ Fecal Coliform Bacteria ใน สวมสาธารณะทอยในความรบผดชอบขององคกรปกครองสวนทองถน จ านวนประเภท (setting) สวมสาธารณะทงหมดทอยในความรบผดชอบ ของ อปท. (A) ....….. ประเภท (setting) จ านวนประเภท (setting) สวมสาธารณะทมผลการตรวจไมพบ เชอ Fecal Coliform Bacteria (B) ........ประเภท (setting) คดเปนคะแนน (Bx20)/A = ………………..คะแนน

20

รวมคะแนน 100

การวดผลลพธ

EHA 3002 การจดการสงปฏกล

ทมา : ส านกอนามยสงแวดลอม กรมอนามย

วตถประสงค

เพอใหองคกรปกครองสวนทองถนน ากระบวนการจดการสงปฏกลไปใชเปนแนวทางปฏบตเดยวกนในการจดการสงปฏกลของทองถนใหถกตองดวยสขลกษณะและเปนไปตามมาตรฐานวชาการ และกฎหมายตางๆ ทเกยวของ และการใชประโยชนจากสงปฏกล

ขอบเขต

ครอบคลมการด าเนนงานการจดการสงปฏกลขององคปกครองสวนทองถน ตงแต การผรบผดชอบการจดการสงปฏกล ส ารวจและจดท าฐานขอมลการจดการสงปฏกลภายในเขตพนท ประเมนความพรอมและความเปนไปไดในการจดบรการระบบสบ ขน บ าบดหรอก าจดสงปฏกล เพอเปนขอมลประกอบการตดสนใจของผบรหารในการเลอกแนวทางจดบรการสบ ขน บ าบดหรอก าจดสงปฏกลในเขตพนทก าหนดเงอนไข หลกเกณฑมาตรฐานวชาการ และคาธรรมเนยมในการใหบรการสบ ขน บ าบดหรอก าจดสงปฏกล การสบ ขน บ าบดหรอก าจดสงปฏกล เฝาระวงการปนเปอนน าทงและกากตะกอนกอนปลอยออกสสงแวดลอม ประเมนผลกระบวนการจดบรการสบ ขน บ าบดหรอก าจดสงปฏกล และพฒนาการด าเนนงานใหมประสทธภาพตามขอก าหนดทองถนและมาตรฐานทก าหนด

42

การจดการสงปฏกลตามพระราชบญญต

การสาธารณสข พ.ศ. 2535และ (ฉบบท 2) พ.ศ. 2550

สงปฏกล : อจจาระหรอปสสาวะ รวมถงสงอนใดซงเปนสงโสโครก หรอมกลนเหมน การจดการสงปฏกล: หมายความถง กระบวนการด าเนนการตงแต การเกบรวบรวม ซงไดแก การเกบกก การขนสง และการน าสงปฏกลมาท าการปรบปรงหรอแปรสภาพใหปราศจากพษภยจากการกอใหเกดโรคและสภาพอนนารงเกยจ

ตามบทบญญตใน พ.ร.บ.การสาธารณสขพ.ศ.2535และ (ฉบบท 2) พ.ศ. 2550 ไดก าหนดใหการจดการสงปฏกลในทกขนตอนใหเปนอ านาจของราชการสวนทองถน

43

เปนสงขบถายทออกจากรางกายมนษยทส าคญ ท าใหเกดกลนเหมนเปนทนารงเกยจ ท าใหดนและแหลงน าสกปรก ( คาความสกปรกในรป BOD 1,000-2,000 มก/ล )

เปนแหลงเพาะพนธแมลงพาหะน าโรค แหลงแพรเชอโรคตางๆเชน อหวาตกโรค บดไทฟอยด พยาธล าไส และโรคอนๆ อกหลายชนด ซงสงผลกระทบตอสขภาพอนามยของประชาชน ทงทางตรงและ ทางออม จ าเปนอยางยงทตองจดการเพอการควบคมโรคตดตอและ โรคระบาดตางๆ

สงปฏกล (ไดแกอจจาระ และปสสาวะ)

พยาธ (Helminthes) ในระบบทางเดนอาหาร แบงไดเปนสองชนดหลกๆ คอ 1.พยาธตวกลม (Nematode) เชน พยาธไสเดอนกลมพยาธปากขอ พยาธแสมา และพยาธสตรองกลอยด (Strongyloides)

2.พยาธตวแบน (Platy helminthes) เชน พยาธตวตด กลมพยาธใบไม (trematode

45

หมายถง การเกบกก การสบ การขนถาย และการบ าบดหรอก าจดสงปฏกล โดยมการควบคม ปองกนมใหเกดการการแพรระบาดของโรคระบบทางเดนอาหารและไขพยาธได รวมทงไมท าใหเกดมลพษตอสงแวดลอมดวย

การจดการสงปฏกลอยางถกหลกสขาภบาล

ระบบเกบกกสงปฏกลของสวมจะตองประกอบดวย (๑) บอเกรอะ ทมลกษณะทมดชด น าซมผานไมได เพอใชเปนทยอยกากและแยกกากทปนอยกบ

น าเสยใหตกตะกอน มทอระบายกาซขนาดเสนผาศนยกลางไมนอยกวา ๒.๕๐ เซนตเมตร และมชองเปดส าหรบรถสบสงปฏกลเมอบอเกรอะเตม โดยมขนาดเสนผาศนยกลางไมนอยกวา ๑๐ ซม.

(๒) บอซม ทมลกษณะสามารถใชเปนทรองรบน าเสยทผานบอเกรอะแลว และใหน าเสยนนซมไปในชนของดน

ระดบครวเรอน

48

หลกเกณฑการขนถายสงปฏกล

ตองไดรบอนญาตจากกรมการขนสงทางบก รถสบสงปฏกล

ตองมขอความวา “รถสบสงปฏกล”เลขทะเบยนใบอนญาต ชอบรษทหรอ

เจาของกจการ หมายเลขโทรศพท ไวดานขางของรถ ตวอกษรสงไมนอย

กวา10 ซม. ก าหนดสรถใหตางกนระหวางของเอกชนและของทองถน

49

สวนของรถทใชบรรจสงปฏกลตองปกปด

มดชดไมรวซม สามารถปองกนกลนและ

สตวแมลงน าโรคได ฝาถงควรอยดานบน

ในสภาพทใชงานไดด

ทอหรอสายทใชสบสงปฏกล ตองอย

ในสภาพด ไมรวซม

มปมสบสงปฏกลชนด Heavy Duty

มอปกรณท าความสะอาดประจ ารถ เชน

ถงใสน า น ายาฆาเชอโรค

ชดปฏบตงานประกอบดวย เส อคลม

ถงมอยาง รองเทาหมแขง และชดปฐม

พยาบาล เบองตนประจ ารถ

ควรมระบบตดตามตรวจสอบ

เชน มแบบบนทกรบสงสงปฏกล

ลกษณะรถสบสงปฏกล

50

หลกเกณฑทตองปฏบตและควรปฏบตในการขนถายสงปฏกล

1. ขณะท าการสบสงปฏกล ผปฏบตงานตองสวมเสอคลม ถงมอยาง และรองเทายางหมแขง 2. ท าความสะอาดทอส าหรบใชสบสงปฏกลดวยน ายาฆาเชอโรค(เชน ไลโซล 2%) 3. ตองลางมอดวยสบทกครงหลงสบสงปฏกลและท าความสะอาดรางกายสวนทเปอน 4. ท าความสะอาดรถ อยางนอยวนละ 1 ครง หลงจากทออกปฏบตงาน 5. กรณทมสงปฏกลหกเรยราดใหท าการฆาเชอดวยน ายาฆาเชอโรค 6. ท าความสะอาดเสอคลม ถงมอยาง และรองเทาหมแขงทกวนหลงปฏบตงาน 7. มการตรวจสขภาพของผปฏบตงาน อยางนอยปละ 2 ครง 8. ผขออนญาตและผปฏบตงานตองไดรบการอบรมเกยวกบงานทปฏบต 9. ตองดแลไมใหขอความบนตวถงรถลบเลอน 10. หามน ารถไปใชกจการอน 11. ตองมใบอนญาตและใบผานการอบรมตดประจ ารถ

51

การควบคมการขนถายและบ าบดสงปฏกล

เพอความมนใจวา สงปฏกลทสบจากบานเรอนหรอสถานทตาง ๆ จะไดรบการบ าบดทถกตอง ควรมการ “ใบน าสงสงปฏกล” ไวเปน หลกฐานในการตรวจสอบการด าเนนงาน ใบน าสงสงปฏกลระบ ผรบบรการ ,ปรมาณสงปฏกล, สถานทบ าบด เปนตน สวนทองถนควรเขมงวดไมใหรถสบสงปฏกลของเอกชน ทมไดรบอนญาต เขามาด าเนนการสบสงปฏกลในพนท และควรม มาตรการทางดานกฎหมายโดยออกขอบงคบหรอเทศบญญต มาบงคบใช

1 • ระบบหมกชนดไรอากาศ (Anaerobic Digestion) ตามแนวพระราชด าร

2 • ระบบตะกอนเรง (Activated Sludge )

3 • ระบบบงประดษฐแบบไหลแนวดง (Vertical-flow

Constructed Wetland )

4 • ระบบบอผงหรอบอปรบเสถยร (Stabilization Ponds)

การบ าบดสงปฏกลใหถกหลกวชาการสขาภบาล มหลายวธแตกตางกนตามราคาในการลงทน ประสทธภาพในการบ าบด และผลพลอยไดทไดรบ

โดยหลกการแลวมวตถประสงคทจะชวยลดอตราการแพรระบาดของโรคใหนอยลง หรอมใหเกดขน โดยเฉพาะโรคระบบทางเดนอาหาร

องคประกอบหลกของระบบบ าบดแบบ AS

• 1. บอสบน าเสย

• 2. ถงเตมอากาศ - ตกตะกอน

3. ลานตากตะกอน

4. ถงฆาเชอโรค หรอถงสมผสคลอรน

การปรบสภาพของระบบ

บงประดษฐ

55

พชในบงประดษฐ

ระบบการหมก (กาซชวภาพ)

• เปนบอทรวมบอหมกแบบราง (Channel Digester) เปนบอหมกแบบเรวทอาศยกลมของแบคทเรยชนดทไมตองการอากาศในการยอยสลายสารอนทรย

PVC Sheet

PVC Sheet

ดาดคอนกรต

โครงสรางคอนกรต

58

ระบบบ าบดสงปฏกลแบบหมกเปนปยตามแนวพระราชด าร

เปนการบ าบดสงปฏกลโดยวธการหมกยอยสลายในถงปด โดยอาศยจลนทรยชวยยอยสลายสงปฏกลหรออจจาระ

หลกการหมกทส าคญ คอ ตองหมกสงปฏกลในถงปดนานอยางนอย 28 วน แลวปลอยสงปฏกลทหมกแลวลงบนลานทรายกรอง ตากตะกอนใหแหงสนท ตะกอนทไดนจะเปนปยอนทรยทปลอดจากเชอโรคระบบทางเดนอาหารและไขพยาธ

59

สวนประกอบทส าคญของระบบบ าบดสงปฏกล

ถงหมก

ลานทรายกรอง

รวมทงสามารถสรางโรงเกบปย

ทพกคนงาน และรวเพมเตมได

ตามงบประมาณทม

โรงเกบปย

60

ขอดของระบบบ าบดสงปฏกลแบบหมกเปนปย ตามแนวพระราชด าร

1. กรรมวธไมยงยากจนเกนไป 2. ประโยชนทางดานการเกษตร คอ ไดรบปยอนทรยอนเกดจากตะกอนของอจจาระ ทมคณคาในการเปนธาตอาหารของพช 3. น าจากลานทรายกรอง สามารถน าไปรถตนไมเปนปยน า ทมคณคา

มธาตอาหารทจ าเปนตอพชโดยเฉพาะ ไนโตรเจน

ประโยชนของสงปฏกล

น าไปท าเปนปย

หากมระบบการจดการทดสามารถสรางรายไดทาง

เศรษฐกจ

62

ความชนของกากตะกอนมผลตอไขพยาธ ( Ascaris Egg )

ไขพยาธไสเดอนกลมจะตายหมด - เมอความชนของกากตะกอน ลดต ากวา 5 % (Keller,1951)

- เมอความชนของกากตะกอน ลดต ากวา 5.8% (Cram and Hicks,1944 )

รายการทดสอบ อจจาระของคน มาตรฐานปยอนทรย 1. ความชน 75 ไมเกน 35 % โดยน.น. 2. อนทรยวตถ 21.1 ไมนอยกวา 30 % โดยน.น.

3 สดสวน C:N 7.3 : 1 ไมเกน 20 : 1

4. อาหารหลก - Total Nitrogen

- Phosphorus (as Total P2O5)

- Potassium (as Total K2O)

1.5 0.5 0.4

ไมนอยกวา 1.0 % โดยน.น. ไมนอยกวา 0.5 % โดยน.น. ไมนอยกวา 0.5 % โดยน.น.

5. อาหารรอง - Calcium (as Total CaO)

0.7 % โดยน.น.

ไมไดก าหนด

มาตรฐานปยอนทรยของกระทรวงเกษตรฯ

กระบวนงาน

1.ก าหนดผรบผดชอบ

2.ส ารวจและจดท าฐานขอมลการจดการสงปฏกลภายในเขตพนทรบผดชอบของ อปท.

3. ประเมนความพรอม และความเปนไปไดในการจดบรการระบบสบ ขน บ าบดหรอก าจด

สงปฏกล

4. เสนอผบรหาร

5.ก าหนดเงอนไข หลกเกณฑมาตรฐานวชาการ และคาธรรมเนยมในการใหบรการ

สบ ขน บ าบดหรอก าจดสงปฏกล 6. การสบ ขน สงปฏกล

7. การบ าบดหรอก าจดสงปฏกล

8. เฝาระวงการปนเปอน น าทงและกากตะกอน 9.ประเมนผลกระบวนการจดบรการ

สบ ขน บ าบดหรอก าจดสงปฏกล 10. พฒนาการด าเนนงาน

ระยะเตรยมการ ระยะด าเนนการ

ระยะตดตามและประเมนผลสมฤทธ

ขนตอนท 1 ก าหนดผรบผดชอบ

มาตรฐานคณภาพงาน ตวชวด คะแนนเตม หลกฐาน

1. มความรทางดานสาธารณสข (อนามยสงแวดลอม) หรอผานการ อบรมทเกยวกบการจดการสงปฏกลหรอมประสบการณในการท างานอยางนอย 1 ป 2. ก าหนดหนาทของผรบผดชอบและคณะท างาน

ค าสงแตงตงผรบผดชอบหรอหนงสอมอบหมายผรบผดชอบทมคณสมบตตามมาตรฐานคณภาพงานและคณะท างาน

5 เอกสารค าสงแตงตงผรบผดชอบหรอหนงสอมอบหมายผรบผดชอบทมคณสมบตตามมาตรฐานคณภาพงานและคณะท างาน

ขนตอนการปฏบตงาน

ระยะเตรยมการ

ขนตอนท 2 ส ารวจและจดท าฐานขอมลการจดการสงปฏกล ภายในเขตพนทรบผดชอบของ อปท.

มาตรฐานคณภาพงาน ตวชวด คะแนนเตม หลกฐาน

ฐานขอมลครอบคลมประเดน ดงน 1. ขอมลทวไปของพนท 2. ปรมาณสงปฏกลทเกดขน 3. การใหบรการเกบ ขน บ าบดหรอก าจดสงปฏกลในปจจบน

ฐานขอมลการจดการสงปฏกลในเขตพนทรบผดชอบของ อปท.

15 1. ขอมลทวไปของพนท ( 5 คะแนน) 2. ปรมาณสงปฏกลทเกดขน ( 2 คะแนน) 3. การใหบรการเกบ ขน บ าบดหรอก าจดสงปฏกลในปจจบน (3 คะแนน)

ขนตอนการปฏบตงาน

ระยะด าเนนการ

ขนตอนท 3 ประเมนความพรอม และความเปนไปไดในการจดบรการระบบสบ ขน บ าบดหรอก าจดสงปฏกล

มาตรฐานคณภาพงาน ตวชวด คะแนนเตม หลกฐาน

ประเมนความพรอมและความเปนไปไดในการจดบรการระบบสบ ขน บ าบดหรอก าจดสงปฏกล โดยใชขอมลจากการวเคราะหสถานการณการจดการสงปฏกล

เอกสารการประเมนความพรอมและความเปนไปไดในการจดบรการระบบสบ ขน บ าบดหรอก าจดสงปฏกล

5 เอกสาร/รายงานผลการวเคราะหขอมลการจดการสงปฏกลในพนท/ปญหาอปสรรค/ความพรอม และความเปนไปไดในการจดระบบบรการสบ ขน บ าบดและก าจดสงปฏกล

ขนตอนการปฏบตงาน

ขนตอนท 4 เสนอผบรหาร

มาตรฐานคณภาพงาน ตวชวด คะแนนเตม หลกฐาน

มการเสนอรปแบบการจดการสงปฏกลตามหลกเกณฑ มาตรฐาน และกฎหมายก าหนด

รปแบบการจดการสงปฏกลและขอเสนอแนวทางแตละรปแบบ

5 รายงาน/เอกสารแสดงขอสรปการตดสนใจผบรหารในการเลอกแนวทางจดบรการสบ ขน บ าบดหรอก าจดสงปฏกล

ขนตอนการปฏบตงาน

ผ บรหารตดสนใจเลอกแนวทางใดแนวทางหนงใน 4 แนวทาง

อปท. ด าเนนการเอง

อปท. มอบใหผอนด าเนนการ

อปท. อนญาตใหเอกชนด าเนนการโดยท าเปนธรกจ

รวมด าเนนการกบ อปท. อน

1

2

3

4

ขนตอนท 5 ก าหนดเงอนไข หลกเกณฑมาตรฐานวชาการ และคาธรรมเนยม ในการใหบรการสบ ขน บ าบดหรอก าจดสงปฏกล

มาตรฐานคณภาพงาน ตวชวด คะแนนเตม หลกฐาน 1. ก าหนดเงอนไข หลกเกณฑมาตรฐาน และวธการในการใหบรการสบ ขน บ าบดหรอก าจดสงปฏกลตามพระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ.2535และค าแนะน าของคณะกรรมการสาธารณสข ฉบบท 1/2545 เรอง การจดการสงปฏกลตามพระราช บญญตการสาธารณสข พ.ศ.2535 2. ก าหนดคาธรรมเนยมในการใหบรการสบ ขน บ าบดหรอก าจดสงปฏกลตามกฎกระทรวงก าหนดอตราคาธรรมเนยมการออกใบอนญาต หนงสอรบรองการแจง และการใหบรการในการจดการสงปฏกลหรอมลฝอย พ.ศ. 2559 และประกาศกระทรวงอนทเกยวของ

ขอบญญตทองถนทก าหนดหลกเกณฑมาตรฐาน และคาธรรมเนยมการใหบรการสบ ขน บ าบดหรอก าจดสงปฏกล

5 เอกสารขอมลประกอบการจดท ารางขอก าหนดหรอเทศบญญตหรอขอก าหนดของทองถนตามพระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ. 2535

ขนตอนการปฏบตงาน

ขนตอนท 6 การสบ ขน สงปฏกล

มาตรฐานคณภาพงาน ตวชวด คะแนนเตม หลกฐาน การสบ ขน สงปฏกล ตองปฏบตตามขอบญญตทองถนหรอค าแนะน าของคณะกรรมการสาธารณสข ฉบบท 1/2545 เรอง การจดการสงปฏกลตามพระราช บญญตการสาธารณสข พ.ศ.2535

เอกสารก าหนดมาตรฐานวธการและขนตอนการปฏบตในการสบ ขน สงปฏกล

15 เอกสารก าหนดมาตรฐานวธการและขนตอนการปฏบตงานในการสบ ขน สงปฏกล

ขนตอนการปฏบตงาน

ขนตอนท 7 การบ าบดหรอก าจดสงปฏกล

มาตรฐานคณภาพงาน ตวชวด คะแนนเตม หลกฐาน

การบ าบดหรอก าจดสงปฏกลอยางถกหลกสขลกษณะ ตองปฏบตตามขอบญญตทองถนและตามมาตรฐานวชาการ

เอกสารก าหนดมาตรฐานวธการและขนตอนการปฏบตใน บ าบดหรอก าจดสงปฏกล

15 เอกสารก าหนดมาตรฐานวธการและขนตอนการปฏบตงานในการบ าบดหรอสงปฏกล

ขนตอนการปฏบตงาน

ขนตอนท 8 เฝาระวงการปนเปอนน าทงและกากตะกอน

มาตรฐานคณภาพงาน ตวชวด คะแนนเตม หลกฐาน

เฝาระวงการปนเปอนน าทงและกากตะกอน โดยตรวจหาไขหนอนพยาธและแบคทเรย อโคไล (Escherichia Coli Bacteria)

รายงานผลการตรวจวเคราะหทางหองปฏบตการ

20 รายงานผลการตรวจไขหนอนพยาธและแบคทเรยอโคไล (Escherichia Coli Bacteria) ในน าทงและกากตะกอน

ขนตอนการปฏบตงาน

ระยะตดตามและประเมนผลสมฤทธ

ขนตอนท 9 ประเมนผลกระบวนการจดบรการสบ ขน บ าบดหรอก าจดสงปฏกล

มาตรฐานคณภาพงาน ตวชวด คะแนนเตม หลกฐาน

ประเมนผลกระบวนการฯ โดยวเคราะหประสทธภาพการสบ ขน บ าบดหรอก าจดสงปฏกล

เอกสารผลการประเมนกระบวนการจดบรการสบ ขน บ าบดหรอก าจดสงปฏกล

10 1.รายงานผลการด าเนนงาน และปญหาอปสรรคในการด าเนนการสบ ขน บ าบดหรอก าจดสงปฏกล (5 คะแนน) 2. รายงานผลการวเคราะหและประเมนผลกระบวนการจดบรการสบ ขน บ าบดและก าจด สงปฏกล (5 คะแนน)

ขนตอนการปฏบตงาน

ขนตอนท 10 พฒนาการด าเนนงาน

มาตรฐานคณภาพงาน ตวชวด คะแนนเตม หลกฐาน

มขอเสนอการพฒนาการด าเนนงานกระบวนการจดบรการสบ ขน บ าบดหรอก าจดสงปฏกลใหมประสทธภาพ

เอกสารแนวทาง/แผนงานการพฒนาการจดบรการสบ ขน บ าบดหรอก าจดสงปฏกล

10 รายงานผลการด าเนนงานรายป และปญหาอปสรรคในกระบวนการจดบรการสบ ขน บ าบดหรอก าจดสงปฏกล

ขนตอนการปฏบตงาน

การวดผลลพธ

ประเดนการวดผล หลกฐาน คะแนนเตม

1. การสบและขน : มบรการรถสบสงปฏกลอยางถกสขลกษณะและครอบคลมครวเรอนทงหมดในพนทขององคกรปกครองสวนทองถน

เอกสาร/รายงานแสดงผลการใหบรการสบและขนสงปฏกลในพนทรบผดชอบขององคกรปกครองสวนทองถน

20

2. การบ าบด : มระบบบ าบดสงปฏกลถกหลกสขาภบาล และมการบรหารจดการทมประสทธภาพ

มและใชงาน ควบคม ดแล ระบบบ าบดสงปฏกลอยางมประสทธภาพตามชนดของระบบ คอ 1. ระบบถงหมกไรอากาศ 2. ระบบตะกอนเรง 3. ระบบพนทชมน าเทยมแบบไหลในแนวดง 4. ระบบบอปรบเสถยร 5. อนๆ ทออกแบบตามหลกวชาการ

25

ประเดนการวดผล หลกฐาน คะแนนเตม

3.มเฝาระวงการปนเปอนไขหนอนพยาธและแบคทเรยอโคไลในน าทงและกากตะกอนกอนปลอยออกสสงแวดลอม

3.1มหลกฐานการสงตรวจหาไขหนอนพยาธ และแบคทเรยอโคไลในกากตะกอนและน าทงกอนปลอยออกสสงแวดลอม

15

3.2 มผลการตรวจหาไขหนอนพยาธ และแบคทเรย อโคไลในกากตะกอนและน าทงกอนปลอยออกสสงแวดลอมผานเกณฑมาตรฐาน

30

4. องคกรปกครองสวนทองถนมการใชประโยชนจากสงปฏกลทผานการบ าบดหรอก าจดอยางถกหลกสขาภบาล

เอกสารขอมลสถานทและปรมาณการน ากากตะกอน/น าทงหลงการบ าบด/ก าจดสงปฏกลอยางถกหลกสขาภบาลไปใชประโยชน เชน ท าปย

10

รวม 100

การวดผลลพธ