dÜnya ve uzay

DÜNYA VE UZAYDÜNYA VE UZAY

Evrenin OluşumuEvrenin Oluşumu

1.Görüş:1.Görüş: Newton’un ortaya Newton’un ortaya attığı hareketsiz ve attığı hareketsiz ve bir başlangıcı bir başlangıcı yoktur ve varlığı şu yoktur ve varlığı şu anki hali gibi anki hali gibi sonsuza kadar sonsuza kadar devam edecektir.devam edecektir.

2. 2. Görüş:Görüş: Evrenin Evrenin bir başlangıcı bir başlangıcı olduğudur. Evrenin olduğudur. Evrenin sürekli genişlemesi sürekli genişlemesi bu görüşü bu görüşü kanıtlamaktadır.kanıtlamaktadır.

Büyük Patlama(Big Bang) Büyük Patlama(Big Bang) TeorisiTeorisi

Evren yaklaşık 15 milyar yıl önce çok büyük bir Evren yaklaşık 15 milyar yıl önce çok büyük bir patlama ile oluşmaya başladı. Teorinin temel patlama ile oluşmaya başladı. Teorinin temel fikri, halen genişlemeye devam eden evrenin fikri, halen genişlemeye devam eden evrenin geçmişteki belirli bir zamanda sıcak ve yoğun geçmişteki belirli bir zamanda sıcak ve yoğun bir başlangıç durumundan itibaren genişlemiş bir başlangıç durumundan itibaren genişlemiş olduğudur. olduğudur.

Dünya’nın OluşumuDünya’nın Oluşumu 1.Görüş:1.Görüş: Dünya, Dünya,

Güneş’ten kopan bir Güneş’ten kopan bir madde yığınından madde yığınından meydana geldi. meydana geldi.

2.Görüş:2.Görüş: Dünya, evren Dünya, evren oluştuğunda kızgın bir oluştuğunda kızgın bir gaz kütlesiydi. gaz kütlesiydi. Evrenin genişlemesi Evrenin genişlemesi sırasında dünya dıştan sırasında dünya dıştan içe doğru soğuyarak içe doğru soğuyarak farklı sıcaklıktaki farklı sıcaklıktaki katmanları oluşturdu.katmanları oluşturdu.

KayaçlarKayaçlar

Bir ya da birden Bir ya da birden fazla mineralin bir fazla mineralin bir araya gelmesi ile araya gelmesi ile oluşan kütleye oluşan kütleye kayaç denir.kayaç denir.

Kayaçların farklı Kayaçların farklı renklerde renklerde olmasının nedeni olmasının nedeni yapısındaki yapısındaki minerallerdir.minerallerdir.

KAYAÇLAR

MAGMATİK KAYAÇLAR

TORTUL KAYAÇLAR

BAŞKALAŞIMKAYAÇLARI

Magmatik KayaçlarMagmatik Kayaçlar

Yanardağdan çıkan kızgın sıvıya lav denir.Yanardağdan çıkan kızgın sıvıya lav denir. Ateş kürenin yapısında bulunan erimiş Ateş kürenin yapısında bulunan erimiş

magmanın katılaşması sonucu oluşan magmanın katılaşması sonucu oluşan kayaçlardır.kayaçlardır.

Tortul KayaçlarTortul Kayaçlar Yer yüzeyi su ve rüzgar gibi dış etkenlerle Yer yüzeyi su ve rüzgar gibi dış etkenlerle

aşınıp, taşınır. Burada oluşan tortular aşınıp, taşınır. Burada oluşan tortular zamanla çukur alanlarda birikir. Zaman zamanla çukur alanlarda birikir. Zaman geçtikçe alt tabaka üzerinde ağırlık artar ve geçtikçe alt tabaka üzerinde ağırlık artar ve sıkışarak katılaşır. Bu şekilde oluşan sıkışarak katılaşır. Bu şekilde oluşan kayaçlara tortul kayaçlar denir.kayaçlara tortul kayaçlar denir.

Başkalaşım KayaçlarıBaşkalaşım Kayaçları

Magmatik ve tortul kayaçların yüksek Magmatik ve tortul kayaçların yüksek başınç ve sıcaklığın etkisi ile değişikliğe başınç ve sıcaklığın etkisi ile değişikliğe uğraması sonucu oluşan kayaçlardır.uğraması sonucu oluşan kayaçlardır.

Koyu renkli ve parlak yüzeylidir.Koyu renkli ve parlak yüzeylidir.

Kayaç DöngüsüKayaç Döngüsü

MadenlerMadenler Yer kabuğunu farklı Yer kabuğunu farklı

derinliklerinden derinliklerinden çıkarılan ve çıkarılan ve ekonomik değeri ekonomik değeri olan minerallere olan minerallere maden denir.maden denir.

Madenler yerden Madenler yerden taş ve toprakla taş ve toprakla karışık olarak karışık olarak çıkarılır. Bunlara çıkarılır. Bunlara maden filizi denir.maden filizi denir.

FosillerFosiller Jeolojik zamanlarda Jeolojik zamanlarda

yaşamış canlıların yaşamış canlıların tortul kayaçlar içinde tortul kayaçlar içinde taşlamış olarak taşlamış olarak bulanan her türlü bulanan her türlü kalıntı ve izine denir.kalıntı ve izine denir.

Kömür, doğal gaz ve Kömür, doğal gaz ve petrol gibi petrol gibi maddelerin maddelerin oluşmasına sebep oluşmasına sebep olur. Bu yakıtlara olur. Bu yakıtlara fosil yakıt denir. fosil yakıt denir.

Fosillerin bize Fosillerin bize anlattıklarıanlattıkları

Tortul kayaçlar içinde en genç fosiller üst Tortul kayaçlar içinde en genç fosiller üst tabakalarda bulunur. tabakalarda bulunur.

Nesilleri tükenmiş canlılar hakkında bilgi verir.Nesilleri tükenmiş canlılar hakkında bilgi verir. Bir bölgenin coğrafi durum ve iklim şartlarını Bir bölgenin coğrafi durum ve iklim şartlarını

hakkında bilgi verir.hakkında bilgi verir. Yer kabuğundaki değişimler hakkında bilgi Yer kabuğundaki değişimler hakkında bilgi

verir.verir. Fosilleri inceleyen bilim dalına paleontoloji, Fosilleri inceleyen bilim dalına paleontoloji,

bunları inceleyen bilim insanına paleontolog bunları inceleyen bilim insanına paleontolog denir.denir.

Dünya: Bir Su GezegeniDünya: Bir Su Gezegeni

Dünya’nın yaklaşık Dünya’nın yaklaşık %70’ni sular %70’ni sular oluşturur. Fakat oluşturur. Fakat Dünyadaki suların Dünyadaki suların %97’si tuzlu sudur. %97’si tuzlu sudur. İçilebilir %3 lük İçilebilir %3 lük kısmın yarıdan kısmın yarıdan fazlası buzullardan fazlası buzullardan ibarettir.ibarettir.

Doğal AnıtlarDoğal Anıtlar

Yer kabuğunun Yer kabuğunun oluşum sürecinde oluşum sürecinde ortaya çıkan peri ortaya çıkan peri bacaları, mağara, bacaları, mağara, traverten gibi yer traverten gibi yer yüzü şekillerine yüzü şekillerine doğal anıt denir.doğal anıt denir.

Yer Kabuğunu Etkileyen Yer Kabuğunu Etkileyen Levha HareketiLevha Hareketi

20.yy başında A.Wegener isimli 20.yy başında A.Wegener isimli bilim adamı tüm kıtaların 2520 bilim adamı tüm kıtaların 2520 milyon yıl önce tek parça olacağını milyon yıl önce tek parça olacağını öne sürdü. Bu tek parça haline öne sürdü. Bu tek parça haline Pangea denir.Pangea denir.

Kıta hareketleri, ateş küredeki Kıta hareketleri, ateş küredeki hareketlilikler sebep olmuştur. Bu hareketlilikler sebep olmuştur. Bu teoriye okyanus tabanı yayılması teoriye okyanus tabanı yayılması denir.denir.

Bir levhanın üzerinde yalnız okyanus Bir levhanın üzerinde yalnız okyanus bulunuyorsa bulunuyorsa okyanussal levhaokyanussal levha, , yalnız kıta bulunuyorsa yalnız kıta bulunuyorsa kıtasal kıtasal levhalevha, hem okyanus hem kıta , hem okyanus hem kıta bulunuyorsa bulunuyorsa okyanussal-kıtasalokyanussal-kıtasal levha denir.levha denir.

Levha HareketleriLevha Hareketleri

Kıtasal-Kıtasal Levhaların Kıtasal-Kıtasal Levhaların YaklaşmasıYaklaşması

Bu levhaların yoğunlukları küçük olur.Bu levhaların yoğunlukları küçük olur. Yaklaşarak çarpıştıklarında kıvrımlı Yaklaşarak çarpıştıklarında kıvrımlı

sıradağlar oluşturur.sıradağlar oluşturur.

Okyanusal-Kıtasal Levha Okyanusal-Kıtasal Levha YaklaşmasıYaklaşması

Daha yoğun olan okyanusal levha kıtasal levhanın Daha yoğun olan okyanusal levha kıtasal levhanın altına dalar. Bu sebeple yüzeyde çukurlar oluşturur.altına dalar. Bu sebeple yüzeyde çukurlar oluşturur.

Olayın meydana geldiği alan dalma-batma bölgesi Olayın meydana geldiği alan dalma-batma bölgesi denir. Magma levha üzerindeki zayıf noktalardan denir. Magma levha üzerindeki zayıf noktalardan çıkarak volkanları oluşturur. Ayrıca sıkışmadan çıkarak volkanları oluşturur. Ayrıca sıkışmadan dolayı dağlar oluşur.dolayı dağlar oluşur.

Okyanusal-Okyanusal Levha Okyanusal-Okyanusal Levha YaklaşmasıYaklaşması

Yoğunluğu büyük olan levha küçük olanın Yoğunluğu büyük olan levha küçük olanın altına dalar. Bu sebeple derin hendekler altına dalar. Bu sebeple derin hendekler oluşur.oluşur.

Dalan levha ateş kürede erir ve magmaya Dalan levha ateş kürede erir ve magmaya karışır. Magmada zayıf noktalardan sızarak karışır. Magmada zayıf noktalardan sızarak volakn dizinlerini oluşturur.volakn dizinlerini oluşturur.

Levhaların Uzaklaşma Levhaların Uzaklaşma HareketiHareketi

Ateş küredeki Ateş küredeki konveksiyon konveksiyon akımından dolayı akımından dolayı oluşur.oluşur.

Levhalar arasında Levhalar arasında çukur oluşur ve çukur oluşur ve magma yükselerek magma yükselerek soğur.soğur.

Soğuyan magma levha Soğuyan magma levha kenarında katılaşarak kenarında katılaşarak yeni okyanus tabanı yeni okyanus tabanı oluşturur.oluşturur.

Levhaların Yanal Levhaların Yanal HareketiHareketi

İki levha eşit ya da İki levha eşit ya da farklı hızlarla farklı hızlarla kayarak hareket kayarak hareket etmesidir.etmesidir.

Yanal levhaların Yanal levhaların hareketleri çok hareketleri çok küçük bir zamanda küçük bir zamanda gerçekleşirse gerçekleşirse depremlere sebep depremlere sebep verebilir.verebilir.

VolkanlarVolkanlar

Ateş kürede yüksek basınç sebebiyle Ateş kürede yüksek basınç sebebiyle sıkışan magma yüzeye çıkmak için sıkışan magma yüzeye çıkmak için boşluklar bulur. Bacadan geçerek boşluklar bulur. Bacadan geçerek kraterden dışarı fışkırır. Toz, gaz ve lav kraterden dışarı fışkırır. Toz, gaz ve lav parçaları ortaya dağılır.parçaları ortaya dağılır.

Sıcaklık Farkından Sıcaklık Farkından Kaynaklanan Hava OlaylarıKaynaklanan Hava Olayları

Rüzgarlar: Rüzgarlar: • Yatay yönde meydan Yatay yönde meydan

gelen hava gelen hava hareketleridir.hareketleridir.

• Yüksek basınçtan Yüksek basınçtan alçak basınca doğru alçak basınca doğru hareket eder.hareket eder.

• Rüzgar, hızına göre 0-Rüzgar, hızına göre 0-12 ‘ye kadar kuvvet ile 12 ‘ye kadar kuvvet ile ifade edilen Beaufort ifade edilen Beaufort ölçeği ile ölçeği ile değerlendirilir.değerlendirilir.

Kasırgalar ve HortumlarKasırgalar ve Hortumlar

Sıcak hava Sıcak hava alanlarında kendi alanlarında kendi çevresinde dönen çevresinde dönen rüzgarların en rüzgarların en küçüğüne küçüğüne şeytan şeytan kulesikulesi, , ortancasına ortancasına hortumhortum, en , en büyüğüne ise büyüğüne ise kasırgakasırga denir. denir.

Aşağıda sıcak hava Aşağıda sıcak hava yukarıda soğuk ve yukarıda soğuk ve kuru hava bulunan kuru hava bulunan yüzeylerde hortum yüzeylerde hortum oluşur.oluşur.

Kasırgalar ise Kasırgalar ise sadece sıcak ve sadece sıcak ve havanın nemli havanın nemli olduğu tropikal olduğu tropikal okyanuslarda okyanuslarda gerçekleşir.gerçekleşir.

Havadaki NemHavadaki Nem Havadaki su buharı Havadaki su buharı

miktarına nem miktarına nem denir.denir.

Eğer havadaki nem Eğer havadaki nem gökyüzüne yakın gökyüzüne yakın yerde yoğunlaşırsa yerde yoğunlaşırsa kar, dolu, yağmur kar, dolu, yağmur oluşur.oluşur.

Eğer yere yakın Eğer yere yakın yoğunlaşırsa çiy, yoğunlaşırsa çiy, kırağı ve sis oluşur.kırağı ve sis oluşur.

Günlük ve Mevsimsel Günlük ve Mevsimsel Sıcaklık DeğişimleriSıcaklık Değişimleri

Günlük sıcaklık Günlük sıcaklık farkının sebebi farkının sebebi Dünya’nın kendi Dünya’nın kendi ekseni etrafında ekseni etrafında dönmesidir.dönmesidir.

Dünya’nın kendi etrafında dönme ekseni, Dünya’nın kendi etrafında dönme ekseni, Dünya’nın Güneş etrafında döndüğü Dünya’nın Güneş etrafında döndüğü yörünge düzlemine göre biraz eğiktir. Bu yörünge düzlemine göre biraz eğiktir. Bu eğiklik dünya üzerinde farklı mevsimlerin eğiklik dünya üzerinde farklı mevsimlerin yaşanmasına sebep olur.yaşanmasına sebep olur.

Gök Cisimlerini Gök Cisimlerini TanıyalımTanıyalım

Yıldızlar:Yıldızlar: Küresel bir şekle Küresel bir şekle

sahip yıldızlar sahip yıldızlar çevresine ısı ve ışık çevresine ısı ve ışık yayarlar.yayarlar.

Yıldızlar canlı değildir Yıldızlar canlı değildir ama doğar büyür ve ama doğar büyür ve ölürler.ölürler.

Yıldızlar sıcak ve Yıldızlar sıcak ve parlak gaz kütleleridir.parlak gaz kütleleridir.

En sıcak yıldızlar mavi En sıcak yıldızlar mavi ve ya beyaz renkte, ve ya beyaz renkte, orta sıcaklıktakiler sarı orta sıcaklıktakiler sarı ve en soğuk yıldızlar ve en soğuk yıldızlar kırmızı renktedir.kırmızı renktedir.

Kuyruklu Yıldızlar:Kuyruklu Yıldızlar: Dünya’dan Dünya’dan

bakıldığında bir bakıldığında bir arada bir arada arada bir arada duruyormuş gibi duruyormuş gibi görünen yıldız görünen yıldız gruplarıdır.gruplarıdır.

Büyükayı, Küçükayı, Büyükayı, Küçükayı, Orion, Çoban, Orion, Çoban, Ejderha ve Kuzey Ejderha ve Kuzey tacı tacı

Kuyruklu Yıldızlar:Kuyruklu Yıldızlar: Kuyruklu yıldız, Güneş çevresinde uzun ve Kuyruklu yıldız, Güneş çevresinde uzun ve

eliptik bir yörüngede dolanan donmuş halde eliptik bir yörüngede dolanan donmuş halde bulunan gaz, toz ve taş parçalarından bulunan gaz, toz ve taş parçalarından meydana gelir.meydana gelir.

Kuyruklu yıldızın kuyruk kısmı gaz ve toz Kuyruklu yıldızın kuyruk kısmı gaz ve toz bulutlarından oluşur.bulutlarından oluşur.

Kuyruğun uzunluğu ve şekli zamanla Kuyruğun uzunluğu ve şekli zamanla değişir.değişir.

YILDIZLAR GEZEGENLER

ISI VE IŞIK YAYARLAR. ÜZERLERİNE GELEN IŞIĞI YANSITIR.

SICAKTIR. SOĞUKTUR.

BOYUTLARI ÇOK BÜYÜKTÜR. BOYUTLARI ÇOK KÜÇÜKTÜR.

YANIP SÖNEN, TİTREŞEN IŞIK NOKTALARI GİBİ GÖZÜKÜR.

DİSK ŞEKLİNDE GÖRÜNÜRLER, YANSITTIKLARI IŞIK SÜREKLİDİR.

GÖKYÜZÜNDEKİ KONUMLARI DEĞİŞMEZ. KONUMLARI GECEDEN GECEYE DEĞİŞİR.

Meteor ve GöktaşıMeteor ve Göktaşı

Kuyruklu yıldızdan Kuyruklu yıldızdan kopan parçalara kopan parçalara meteor denir.meteor denir.

Atmosfere girip Atmosfere girip yeryüzüne ulaşan yeryüzüne ulaşan meteorlara gök meteorlara gök taşı ve açtıkları taşı ve açtıkları çukurlara gök taşı çukurlara gök taşı çukuru denir. çukuru denir.

Güneş SistemiGüneş Sistemi

Güneş sistemi, merkezde Güneş ve Güneş sistemi, merkezde Güneş ve onun etrafında belirli yörüngelerde onun etrafında belirli yörüngelerde hareket eden gezegenlerin, hareket eden gezegenlerin, uyduların, kuyruklu yıldızların uyduların, kuyruklu yıldızların bulunduğu gök cisimleri bulunduğu gök cisimleri topluluğudur.topluluğudur.

Güneş’le Dünya arasındaki 149,6 Güneş’le Dünya arasındaki 149,6 milyon km’lik mesafeye 1 astromoni milyon km’lik mesafeye 1 astromoni birimi denir.birimi denir.

Gezegenler ve UydularıGezegenler ve Uyduları

1.Merkür1.Merkür

Güneşe en yakın Güneşe en yakın gezegendir.gezegendir.

Güneş Güneş sistemindeki en sistemindeki en küçük gezegendir.küçük gezegendir.

Atmosferi, halkası Atmosferi, halkası ve uydusu yoktur.ve uydusu yoktur.

2.Venüs2.Venüs Büyüklüğü yaklaşık Büyüklüğü yaklaşık

olarak Dünya ile aynıdır.olarak Dünya ile aynıdır. Dünya’nın İkizi olarak Dünya’nın İkizi olarak

adlandırılır.adlandırılır. Uydusu ve halkası Uydusu ve halkası

yoktur.yoktur. Atmosferi kalın ve COAtmosferi kalın ve CO22

bakımından yoğundur.bakımından yoğundur. Çoban yıldızı olarak da Çoban yıldızı olarak da

bilinir. bilinir. Kendi ekseni etrafındaki Kendi ekseni etrafındaki

dönüşünü doğudan dönüşünü doğudan batıya doğrudur.batıya doğrudur.

3.Dünya3.Dünya

Güneş’e en yakın Güneş’e en yakın 3. gezegendir.3. gezegendir.

Ekseni hafif Ekseni hafif eğiktir.eğiktir.

Bir uydusu vardır.Bir uydusu vardır. Atmosferinde Atmosferinde

oksijen, azot gibi oksijen, azot gibi gazlar bulunur.gazlar bulunur.

4.Mars4.Mars

Yüzeyi Dünya’nın Yüzeyi Dünya’nın yüzeyine benzer.yüzeyine benzer.

Kırmızı gezegen Kırmızı gezegen olarak bilinir.olarak bilinir.

Çoğu COÇoğu CO22’den ’den oluşan ince bir oluşan ince bir atmosferden atmosferden oluşur.oluşur.

2 uydusu vardır.2 uydusu vardır.

5.Jüpiter5.Jüpiter Güneş sistemindeki en Güneş sistemindeki en

büyük gezegendir.büyük gezegendir. Etrafında toz ve taş Etrafında toz ve taş

parçalarından parçalarından meydana gelen bir meydana gelen bir halkası vardır.halkası vardır.

Üzerinde hiç kara Üzerinde hiç kara parçası bulunmaz. parçası bulunmaz. Yüzeyi ağırlıklı olarak Yüzeyi ağırlıklı olarak sıvı He ve H bulunur.sıvı He ve H bulunur.

63 tane uydusu 63 tane uydusu bulunur. En büyüğü bulunur. En büyüğü Ganymede’dir.Ganymede’dir.

6. Satürn6. Satürn Jüpiter’den sonra Jüpiter’den sonra

ikinci büyük ikinci büyük gezegendir.gezegendir.

Etrafında gaz, buz Etrafında gaz, buz ve kaya ve kaya parçalarından parçalarından oluşan halkaları oluşan halkaları bulunur.bulunur.

56 uydusu bulunur. 56 uydusu bulunur. En büyüğü Titan’dır.En büyüğü Titan’dır.

Çok soğuktur.Çok soğuktur.

7.Uranüs7.Uranüs Yörüngesinde Yörüngesinde

yuvarlanan varil gibi yuvarlanan varil gibi dönerek ilerler.dönerek ilerler.

Yüzeyi kalın bir buz Yüzeyi kalın bir buz tabakasıyla kaplıdır.tabakasıyla kaplıdır.

Etrafında toz ve kaya Etrafında toz ve kaya parçacıklarından parçacıklarından oluşan 10 halkası oluşan 10 halkası vardır.vardır.

27 uyduya sahiptir.27 uyduya sahiptir.

8.Neptün8.Neptün

Açık yeşil renkte Açık yeşil renkte görünür.görünür.

Uranüs’ün ikizidir.Uranüs’ün ikizidir. 2 uydusu vardır.2 uydusu vardır. Atmosferi bulunur Atmosferi bulunur

ama halkası ama halkası yoktur.yoktur.

Dünya’nın Uydusu: AyDünya’nın Uydusu: Ay Gezegenlerin Gezegenlerin

etrafında dolanan gök etrafında dolanan gök cisimlerine uydu cisimlerine uydu denir.denir.

Kütlesi dünya’nın 1/80 Kütlesi dünya’nın 1/80 kadardır.kadardır.

Atmosferi yoktur. Bu Atmosferi yoktur. Bu yüzden gece-gündüz yüzden gece-gündüz arasındaki sıcaklık arasındaki sıcaklık farkı yüksektir.farkı yüksektir.

Dünya’nın Dünya’nın çevresindeki ve kendi çevresindeki ve kendi eksenindeki dönüşünü eksenindeki dönüşünü yaklaşık 27 günde yaklaşık 27 günde tamamlar. tamamlar.

Ay’ın EvreleriAy’ın Evreleri

Ay ve Güneş TutulmasıAy ve Güneş Tutulması

Gök Ada(Galaksi)Gök Ada(Galaksi) Güneş, Dünya, Güneş, Dünya,

yıldızlar ve yıldızlar ve bulutsuların bulutsuların bulunduğu dev bulunduğu dev sisteme denir.sisteme denir.

Dünyamız Dünyamız Samanyolu Samanyolu Galaksisi’nde Galaksisi’nde bulunur.bulunur.

Galaksiler sarmal, Galaksiler sarmal, eliptik ve düzensiz eliptik ve düzensiz olablir.olablir.

Uzay AraştırmalarıUzay Araştırmaları

Ünlü Türk gök bilimcileri: Uluğ Bey, Ünlü Türk gök bilimcileri: Uluğ Bey, Kadızade Rumi ve en önemlisi Ali Kadızade Rumi ve en önemlisi Ali Kuşcu’dur.Kuşcu’dur.

Uzay araştırmalarında önemli diğer Uzay araştırmalarında önemli diğer bilim adamları ise Galileo ve bilim adamları ise Galileo ve Kepler’dir.Kepler’dir.

Uzay araştırmalarında Hubble Uzay Uzay araştırmalarında Hubble Uzay Teleskobu önemli yer tutar. Teleskobu önemli yer tutar.

Hazırlayan:Emre K.ÖZEL