doing business 2014 - risk.gtb.gov.trrisk.gtb.gov.tr/data/52a830df487c8edc3cda80e0/doing business...
Post on 18-Jan-2020
8 Views
Preview:
TRANSCRIPT
DOING BUSINESS 2014
A copublication of The World Bank and the International Finance Corporation.
http://www.doingbusiness.org/~/media/GIAWB/Doing%20Business/Documents/Annua
l-Reports/English/DB14-Full-Report.pdf
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI
RYKGM - EKONOMİK ANALİZ VE DEĞERLENDİRME DAİRESİ
25.11.2013 ANKARA
YAYIN NO: 355
A.ATIL, S.MERT, İ.NARİN, M.DUMAN
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
1
İÇİNDEKİLER
YÖNETİCİ ÖZETİ .............................................................................................................................................. 2
I. GENEL OLARAK DB 2014 ......................................................................................................................... 6
DB 2014 sıralaması .................................................................................................................................... 6
En İyi Eğrisine Uzaklık .......................................................................................................................... 7
2012/13 Döneminde Gerçekleştirilen Reformlar ...................................................................... 8
2009-2013 Döneminde Gerçekleştirilen Reformlar ................................................................. 9
II. SINIR ÖTESİ TİCARET ........................................................................................................................... 10
2012/2013 Döneminde Sınır Ötesi Ticaret Kriterinde Gerçekleştirilen Reformlar .. 11
2009-2013 Döneminde Sınır Ötesi Ticaret Kriterinde Gerçekleştirilen Reformlar .. 11
Tek Pencerede Uygulama Örnekleri ................................................................................................. 13
SİNGAPUR ............................................................................................................................................... 15
KOLOMBİYA ........................................................................................................................................... 17
AZERBAYCAN ........................................................................................................................................ 18
Sınır Ötesi Ticaret Kriterinde Türkiye ............................................................................................. 20
III. İŞE BAŞLAMA .......................................................................................................................................... 24
2012/2013 Döneminde İşe Başlama Kriterinde Gerçekleştirilen Reformlar .............. 24
2009-2013 döneminde İşe Başlama Kriterinde Gerçekleştirilen Reformlar ............... 25
İşe Başlama Kriterinde Türkiye .......................................................................................................... 26
IV. DİĞER DB KRİTERLERİNDE TÜRKİYE ........................................................................................... 29
Yatırımcıların Korunması Kriterinde Türkiye .......................................................................... 29
İnşaat İzinlerinin Alınması Kriterinde Türkiye ........................................................................ 31
Elektrik Temini Kriterinde Türkiye .............................................................................................. 32
Tapu Siciline Kayıt Kriterinde Türkiye ........................................................................................ 33
Kredi Temini Kriterinde Türkiye ................................................................................................... 34
Vergi Ödeme Kriterinde Türkiye ................................................................................................... 35
Sözleşmelerin Uygulanması Kriterinde Türkiye ..................................................................... 36
İflasın Çözümü (Tasfiye Süreci) Kriterinde Türkiye .............................................................. 37
DB Kriterlerinde Türkiye/Genel Görünüm ................................................................................ 38
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
2
YÖNETİCİ ÖZETİ
Dünya Bankası (WB) ve Uluslararası Finans Kuruluşu (IFC) ortaklığıyla hazırlanan, 189
ülkede iş yapma kolaylığını ölçen “Doing Business 2014” raporunda yine birçok ülke iş
yapmanın kolaylaştırılması (veya çeşitli kısıtlamalar, bariyerler getirerek zorlaştırılması)
yönünde birçok reform/düzenleme yapmış ve buna göre 2014 raporunda yerlerini
almışlardır. 2014 raporunun kapsadığı 2012/13 döneminde 114 ülkede 238
düzenleyici reform hayata geçirilmiştir. Böylece toplam reform sayısı bir önceki döneme
göre % 18 artmıştır.
Doing Business tarafından yapılan hesaplamalara göre; 2007’den beri sınır ötesi ticaretin
en kolay yapıldığı yer Singapur olmuştur. DB 2014’te sırasıyla Singapur, Hong Kong, Yeni
Zelanda, ABD, ve Danimarka bir önceki rapordaki yerlerini koruyarak ilk beş sırada yer
almışlardır. Türkiye ise bir önceki rapor dönemine göre üç sıra ilerleme kaydederek
189 ülke içinde 72. sıradan 69. sıraya yükselmiştir.
2009-2013 döneminde Sınır Ötesi Ticaret Kriterinde 133 reform gerçekleşmiştir.
Ticareti kolaylaştırıcı reformlardan en yaygın olanı elektronik bildirim ve işlemenin
tanınması ve geliştirilmesidir. Otomatik sistemlerin kullanılması reformlar arasında
önemli rol oynamaya devam etmiştir.
Son 5 yılda 100 ülkede gerçekleşen reformların hepsi sınır ötesi ticareti dünya çapında
hızlı ve kolay hale getirmiştir. 2009’da standart konteyner bir kargonun deniz taşımacılığı
yoluyla ihracatının gerçekleme süresi (dünya ortalaması) 23,5 gün, ithalatının dünya
ortalaması ise 25,9 gündü. Bugün ihracatta ortalama 21,8 gün ve ithalatta 24,2 gün
olmuştur. Ortalama dünya ticaretinin gerçekleşme süresinde 2 günlük azalma dahi
oldukça önemlidir. Araştırmalar bir ürünün sevk edilmeden beklediği her ek günün
ticaret hacminin %1’den fazla düşmesine yol açtığını göstermektedir.
DB 2014 raporunda tek pencere sistemini kullanmanın, bilgi akışını hızlandırarak ticaret
yapma süresini ve maliyetleri azaltabileceğinden söz edilmektedir. Bugün 73 ülke tek
pencere sistemini farklı uygulamalar yoluyla benimsemiştir. Bu ülkelerde standart
bir kargonun ihracat ve ithalatı çok daha hızlı yapılmaktadır. Ayrıca ithalatta istenen
belgeler daha azdır (Örneğin, tek pencere sistemini kullanmayan ekonomilerde ortalama
7,8 doküman gerekirken bu sistemi uygulayan ekonomilerde bu sayı ortalama 6,6’dır).
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
3
DB 2014’te “Sınır Ötesi Ticaret” endeksinde Türkiye, 189 ülke arasında geçen yıla
göre 1 sıra gerileyerek 86. sırada yer almıştır. Rapora göre Türkiye’de standart bir eşya
konteynerinin dış ticaretinde;
İhracatta gerekli evrak sayısı 7, ithalatta gerekli evrak sayısı 8
İhracatın gerçekleşme süresi 13 gün, ithalatın gerçekleşme süresi 14 gün
Konteyner başına ihracat maliyeti 990 dolar, ithalat maliyeti 1.235 dolardır.
Türkiye, 24 ülkeden oluşan Doğu Avrupa ve Orta Asya grubunda yer almaktadır.
Grupta ihracat süresi 25, ithalat süresi 26 gün, konteyner başına ihracat maliyeti
2.109, ithalat maliyeti 2.339 dolar olup ithalat ve ihracat işlemleri için istenen belge
sayısı Türkiye ile aynıdır. Bu anlamda bulunduğu ülke grubu ile kıyaslandığında ihracat
ve ithalat süreleri ile maliyetler hususunda Türkiye iyi durumdadır.
Türkiye, OECD grubu ile kıyaslandığında ihracat maliyeti hariç tüm hususlarda geride
kalmaktadır. OECD grubunda ihracat süresi 11 gün, ithalat süresi 10 gün, konteyner
başına ihracat maliyeti 1.070, ithalat maliyeti 1.090 dolar, ihracatta ve ithalatta
istenen evrak sayısı 4’tür.
Doing Business 2014 Raporunda Türkiye “İşe Başlama Kolaylığı Endeksi”nde bir
önceki rapor dönemine göre 20 sıra gerileyerek 93’üncü sırada yer almıştır. Türkiye’de
bir iş yerinin açılması için 6 işlemden geçilmesi gerekmekte ve bu işlemlerin yapılması
6 gün sürmektedir. 2004 yılında yapılması gereken işlem sayısının 13 olduğu ve bu
işlemlerin gerçekleştirilmesi için toplam 38 gün gerektiği göz önünde tutulduğunda, uzun
vadede işe başlama prosedürlerinin kolaylaştırıldığı ve bu alanda iyi bir performans
sergilendiği gözlenmektedir. Ancak yeni Türk Ticaret kanunu ile işe başlamada asgari
sermaye miktarının artırılması ile bu alanda maliyetler yükselmiş, bu nedenle Türkiye son
raporda işe başlama kriterinde 20 sıra birden gerilemiştir.
2014 Doing Business Raporu’nda Türkiye’de işe başlama işlemlerinin maliyeti, kişi
başına düşen milli gelirin yüzde 12,7’sine tekabül etmektedir. İşe başlamak için
gereken asgari ödenmiş sermaye miktarı kişi başına gelirin yüzde 13,2’sine eşittir.
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
4
Yatırımcıların korunması kriterinde Türkiye bir önceki rapor dönemine göre 33
sıra birden yükselerek 34’üncü sırada yer almıştır. Doing Business raporunda bu
önemli ilerlemenin Türk Ticaret Kanununda yapılan, yatırımcıların korunmasını
güçlendiren düzenlemelerden kaynaklandığı belirtilmektedir.
İnşaat izinlerinin alınması kriterinde Türkiye 2014 DB Raporu’nda bir önceki
döneme göre bir sıra gerileyerek 148. sırada yer almıştır. Türkiye’de inşaat izni
alınması için 20 farklı işlemden geçilmesi ve bu işlemlerin tamamlanması için toplam 164
gün gerekmektedir. Türkiye’de inşaat izninin alınması maliyeti kişi başına düşen milli
gelirin yüzde 142,5’sine tekabül etmektedir. İnşaat izinlerinin alınması DB kriterleri
içinde Türkiye’nin en geride kaldığı alandır.
Elektrik Temini kriterinde Türkiye, bir önceki rapor dönemine göre 18 sıra
ilerleyerek 49’uncu sırada yer almıştır. Türkiye’de elektrik temini için toplam 6 işlem
gerekmekte ve bu işlemlerin tamamlanması altı gün sürmektedir. Öte yandan Türkiye’de
elektrik temini işlemlerinin maliyeti kişi başına düşen milli gelirin yüzde 475,3’üne
tekabül etmektedir
Tapu Siciline Kayıt kriterinde Türkiye, bir önceki rapor dönemine göre 8 sıra
gerileyerek 50’inci sırada yer almıştır. Türkiye’de bir mülkün tescil edilmesi için
toplam 6 işlem gerekmekte ve bu işlemlerin tamamlanması 6 gün sürmektedir. Öte
yandan Türkiye’de tapu siciline kayıt işlemlerinin maliyeti mülk değerinin yüzde 4’üne
tekabül etmektedir
Kredi Temini kriterinde Türkiye, bir önceki rapor dönemine göre 4 sıra
gerileyerek 86’ıncı sırada yer almıştır. Türkiye yasal hakların gücü endeksinde 4
puana sahipken kredi bilgisi derinliği endeksinde ise 5 puandadır. Öte yandan Türkiye’de
kredi temininde resmi sicil kapsamı yetişkin nüfusun yüzde 27’sine tekabül etmektedir.
Vergi ödeme kriterinde Türkiye bir önceki rapor dönemine göre 3 sıra ilerleyerek
71’inci sıraya yükselmiştir. Rapora göre Türkiye’de bir firma yılda 11 defa vergi
ödemekte, bunun için 226 saat zaman harcanmakta ve toplam vergi (vergiler, primler ve
diğer) oranı % 40,2 olmaktadır.
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
5
Sözleşmelerin uygulanması kriterinde Türkiye bir önceki rapor dönemindeki
sıralamasını koruyarak 38’inci olmuştur. Rapora göre Türkiye’de sözleşmelerin
uygulanması (uyuşmazlıkların çözümü) 420 gün sürmekte, bunun için katlanılan maliyet
uyuşmazlık konusunun % 24,9’una denk gelmekte ve 36 prosedür izlenmektedir.
İflasın çözümü (tasfiye süreci) kriterinde Türkiye, bir önceki rapor dönemine göre
4 sıra gerileyerek 130’uncu sırada yer almıştır. İflasın çözümü DB kriterleri içinde
Türkiye’nin en geride kaldığı 2’nci alandır.
Sonuç olarak DB 2014’te Türkiye 3 kriterde ilerleme, 6 kriterde gerileme
kaydederken, 1 kriterde ise sırasını korumuştur. En çok ilerleme sağlanan alan
“Yatırımcıların Korunması” olurken, en çok gerilemeyle karşılaşılan alan “İşe
Başlama” konusunda olmuştur.
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
6
I. GENEL OLARAK DB 2014
DB 2014 SIRALAMASI
İş Yapma Kolaylığı Raporu’nda DB sıralaması her bir ekonomi için 300’den fazla veri
noktasının ortalamalarını göstermektedir. Kriterler bazındaki sıralama ile genel sıralama
farklı resimler ortaya koyabilmektedir. Örneğin; DB sıralaması 27 olan Japonya’nın
kriterler bazındaki en düşük üç sıralamasının ortalaması 117, en yüksek üç sıralamasının
ortalaması 3’tür. Bu değişkenlik, iş yapabilmenin önündeki önemli engelleri
göstermektedir. Bir ekonomi işe başlamayı kolaylaştırabilir ancak o ekonomide
finansman elde etmek zor ise bu durum yeni firmaların büyümesi ve girişimcilik açısından
yine sorun teşkil etmektedir.
İş Yapma Kolaylığı Raporu’nda en yüksek sıralamada yer alan ülkeler hiçbir
düzenlemenin yer almadığı ülkeler değildir; bu ekonomiler öyle bir düzenleyici sistem
kurmuşlardır ki hem piyasadaki işlemler kolaylaşmış hem de özel sektörün gelişmesini
engellemeden önemli kamu haklarını koruyabilmişlerdir. Diğer bir ifade ile bu ülkeler,
güçlü kurumlarla birlikte düşük işlem maliyetlerine sahiptir.
Tablo 1: DB Sıralamasına Göre Ülkeler
Ülke Sıra Singapur 1 Hong Kong 2 Yeni Zelanda 3 ABD 4 Danimarka 5 Malezya 6 Kore 7 Gürcistan 8 Norveç 9 İngiltere 10 Türkiye 69
Kaynak: Doing Business 2014
DB 2014 Raporu’nda Singapur, Hong Kong, Yeni Zelanda, ABD, Danimarka bir önceki
rapordaki yerlerini koruyarak ilk beş sırada yer almışlardır. Bir önceki raporda 12. sırada
yer alan Malezya 6. sırada yükselmiştir. Türkiye ise DB 2014’te bir önceki rapor dönemine
göre üç sıra ilerleme kaydederek 189 ülke içinde 72. sıradan1 69. sıraya yükselmiştir.
1 DB_2013 Raporunda Türkiye, 181 ülke içerisinde 71. sırada yer almıştır. Yapılan düzeltmelerle DB_2014 raporunda Türkiye’nin bir önceki sıralaması 72 olarak belirlenmiştir.
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
7
“En İyi” Eğrisine Uzaklık2
En iyi eğrisine uzaklıklarına göre değerlendirildiğinde, ekonomilerin en iyi durumda
oldukları alan “İşe Başlama” kriteri, en kötü durumda oldukları alan “İflasın çözümü
(tasfiye süreci)” kriteridir. Bölgesel olarak ekonomilerin performansına bakıldığında
ekonomilerin performans olarak birbirine yakınlaştığı alan yine “İşe başlama” kriteridir.
Sapmaların en çok gözlemlendiği kriterler ise “Kredi Temini”, “Sözleşmelerin
uygulanması” ve “İflasın çözümü (tasfiye süreci)” kriterleridir.
Grafik 1: En iyi eğrisine uzaklık ölçütüne göre DB kriterlerinde ekonomik bölgeler
Kaynak: Doing Business 2014
“İşe Başlama” ve “Tapu Siciline Kayıt” kriterleri dışındaki tüm DB kriterlerinde OECD
yüksek gelir grubu, en iyi eğrisine diğer bölgesel ekonomilere göre daha yakındır. Bu iki
kriterde, öne çıkan bölge Avrupa & Orta Asya’dır. Avrupa & Orta Asya bölgesinin diğer
bölgelere göre en iyi eğrisine daha uzak olduğu tek alan ise “İnşaat İzinlerinin Alınması”
kriteridir. Sahraaltı Afrika ülkeleri ise 10 DB kriterinden 6’sında en iyi eğrisine en uzak
konumda bulunmaktadır.
2 Doing Business Raporu’nda ülkelerin uzun dönemdeki performanslarını değerlendirmek için iş düzenleyici sistemlerin etkinliğini
ölçmek amacıyla mutlak bir ölçü tanımlanmıştır; ortalama olarak bir ekonominin en iyi eğrisine olan (herhangi bir ekonominin her bir DB kriterlerinde 2003 yılından beri veya o kriterdeki verilerin toplandığı ilk yıldan itibaren elde ettiği en iyi performansına) uzaklığı. Bu uzaklık ölçüsü 0 ile 100 arasında normalize edilmiş olup yüksek skor en etkin iş düzenleyici sistemi göstermektedir.
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
8
2012/13 Döneminde Gerçekleştirilen Reformlar
2012/13 döneminde 114 ülke 238 düzenleyici reformu hayata geçirmiştir; toplam reform
sayısı geçen seneye göre % 18 daha fazladır. Bu reformlar neticesinde 2012 yılında DB
kriterleri bazında toplam işlem sayısı 21.272, bu işlemleri tamamlama süresi 248.745 gün
ve bu işlemlerin toplam maliyeti 15,2 milyar dolar iken; 2013 yılında toplam işlem sayısı
21.001’e, tamamlanma süresi 243.283 güne ve toplam işlem maliyeti 14,9 milyar dolara
düşmüştür.
Hayata geçirilen reformlar bölgeler bazında değerlendirildiğinde, bölgede yer alan
ekonomilerin %75’inin en az bir reform gerçekleştirmesi ile Güney Asya bölgesi ilk sırada
yer almıştır. Güney Asya’yı sırasıyla Avrupa & Orta Asya bölgesi (%73), Sahraaltı Afrika
bölgesi (%66), Doğu Asya & Pasifik bölgesi (%60), Latin Amerika & Karayipler (%53) ,
Orta Doğu & Kuzey Afrika (%40) izlemiştir.
Reformların niceliğine bakıldığında ise işlemlerin karmaşıklığını ve maliyetini azaltmaya
yönelik reformların (işe başlama, inşaat izinlerinin alınması, elektrik temini, tapu siciline
kayıt, vergilerin ödenmesi ve sınırötesi ticaret kriterlerindeki reformlar) kurumların
güçlendirilmesine yönelik reformlardan (kredi temini, yatırımcıların korunması,
sözleşmelerin uygulanması, iflasın çözümü/tasfiye süreci kriterlerindeki reformlar) daha
fazla olduğu görülmektedir.
2012/13 döneminde iş ortamını iyileştirmeye yönelik 3 veya daha fazla reform
gerçekleştiren ülkelerin sayısı 29’dur. Bu ekonomilerin 5’i yüksek gelir grubu, 9’u orta-
üst gelir grubu, 12’si alt-orta gelir grubu ve 3’ü düşük gelir grubunda yer alan ülkelerdir.
Bunlar arasında da en iyi eğrisine uzaklık ölçütüne göre en fazla gelişme kaydeden
ülkeler; Ukrayna, Ruanda, Rusya, Filipinler, Kosova, Cibuti, Fildişi Sahili, Burundi,
Makedonya ve Guatemala’dır. Bu ekonomilerde genel olarak inşaat izinlerinin alınması,
işe başlama, tapu siciline kayıt ve vergilerin ödenmesi kriterlerinde reformlar
gerçekleştirilmiştir.
2012/13 döneminde iş ortamını iyileştirmeye yönelik 8 reform gerçekleştirerek en fazla
gelişme kaydeden ülke ise Ukrayna olmuştur. Ukrayna’nın gerçekleştirdiği belli başlı
reformlar:
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
9
İstatistik Ofisi’ne kayıt yapılmasını içeren ayrı bir işlemden vazgeçerek ve katma
değer vergisi kaydı için ödenen harcı yürürlükten kaldırarak işe başlamayı
kolaylaştırmıştır.
Basit ve risk faktörü az olan yapılar için işlemleri kolaylaştıran risk tabanlı başvuru
sistemi oluşturarak inşaat izinlerinin alınması sürecini kolaylaştırmıştır.
Mülkiyet hakları yasasında yaptığı değişiklik ile gayrimenkul içim mülkiyet hakkı
kayıtlarındaki süreci kolaylaştırmıştır.
Özel kredi bürosu (IBCH) bankalardan firmalar hakkında bilgi toplamaya başlamış
ve bu bilgiyi kredi verenlere ve borç alacaklara açmıştır.
Katma değer vergisi ve birleşik sosyal katkı için basit formlar oluşturarak vergi
uyumu için gerekli süreyi azaltmıştır.
Yeni Gümrük Kanunu’nun uygulamaya geçirilmesi ile ihracat ve ithalat işlemlerine
ayrılan süreler kısalmıştır.
İflas Kanunu’nda yapılan değişiklik ile iflasın çözümü-tasfiye sürecinde kolaylık
sağlanmıştır.
2009-2013 Döneminde Gerçekleştirilen Reformlar
2009 yılından bu yana 5 yıllık süreçte gerçekleştirilen reformların 2/3’ü işlemlerin
karmaşıklığını ve maliyetini azaltmaya yönelik reformlar iken 1/3’ü kurumların
güçlendirilmesine yönelik reformlardır. Bu zaman zarfında tüm bölgelerde ve farklı gelir
düzeyindeki tüm ekonomilerde ortalama olarak iyileşme gözlenmiştir. Örneğin, 5 yıllık
süreçte en iyi eğrisine uzaklık ölçütüne göre değerlendirildiğinde, Sahraaltı ekonomileri
OECD yüksek gelir grubunun en iyi eğriye olan uzaklığında kaydettiği ilerlemenin 3 katı
kadar gelişme kaydetmiştir. Gelir gruplarında da düşük gelir ülkeleri yüksek gelir
ülkelerinin en iyi eğriye uzaklığına göre kaydettiği ilerlemenin 2 katı kadar gelişme
göstermiştir. Bunun bir nedeni, zaten en iyi eğrisine yakın olan yüksek gelir ülkelerinin
gelişme kaydedeceği alanların daha sınırlı olmasıdır.
Bölgesel olarak 5 yıllık süreçteki reformlarda en yüksek payı “İşe Başlama” kriterine
ilişkin reformlar oluşturmaktadır.
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
10
“İflasın Çözümü (tasfiye süreci)” ve “Vergi Ödeme” OECD yüksek gelir ekonomilerinde de
Avrupa&Orta Asya bölgesinde de en çok reform yapılan alanlardır. Reform alanlarının
tercihi, küresel finansal krize verilen tepkinin bir göstergesi olarak değerlendirilebilir.
En iyi eğrisine uzaklık ölçütüne göre 2009 yılından beri en fazla gelişme kaydeden ilk 20
ülkenin 9’u Sahraaltı Afrika bölgesinde, 8’si Avrupa & Orta Asya bölgesinde, 2’si Doğu
Asya & Pasifik bölgesinde ve 1 tanesi OECD yüksek gelir grubunda yer almaktadır. İlk 20
ülkenin beş yılda gerçekleştirdiği düzenleyici reform sayısı 253 olup bu sayı aynı
dönemde gerçekleştirilen toplam reform sayısının 1/5’ini oluşturmaktadır.
II. SINIR ÖTESİ TİCARET
Sınır işlemlerinin karmaşıklığı ve bürokratik engeller, küresel pazarlara erişimi azaltarak
ticareti ve ekonomik büyümeyi kısıtlar. Bu durum gelişmekte olan ekonomilere özgü bir
sorundur. Bazı Afrika ülkelerinde yetersiz sınır işlemlerinden dolayı, gelir kaybı
GSYİH’nın %5’ini aşmaktadır. İhracat ve ithalatta lüzumsuz gecikmelerin yaşanması
ticaret hacminde düşüşlere sebep olabilmektedir.
Ülkelerin ticari yöntemleri ve yatırımları, ticaretteki rekabeti büyük oranda
etkilemektedir. İhracat veya ithalat yapmanın maliyeti ne kadar yüksek ve zaman alıcı
olursa, yerel şirketlerin-özellikle denize kıyısı olmayan ekonomilerde- uluslararası
pazarlara erişimi o kadar zor olacaktır. Çağdışı ve etkin olmayan sınır işlemleri, yetersiz
altyapı ve sağlıksız lojistik hizmetleri ticaret yapmak için gereken zamanı artıran
etkenlerdir.
Tacirlerin karşılaştığı bürokratik ve lojistik engellere ışık tutmak maksadıyla Doing
Business, denizyolu bağlantılı ihracat ve ithalat ile ilgili zaman ve maliyetler ile işlemleri
tamamlamak için gerekli evrak sayısını ölçmektedir.
Doing Business tarafından yapılan hesaplamalara göre; 2007’den beri sınır ötesi ticaretin
en kolay yapıldığı yer Singapur olmuştur. Doküman hazırlama, liman ve terminal
işlemleri, gümrük işlemleri ve ülke içi taşımacılık, Doing Business raporunda ticaretin
dört bileşeni olarak adlandırılmıştır. Bu bileşenler arasında doküman hazırlama ve ülke
içi taşımacılık, düşük-gelirli ekonomilerde idari güçlükler ve zayıf altyapı nedeniyle en
önemli iki engeli oluşturmaktadır.
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
11
2012/2013 Döneminde Sınır Ötesi Ticaret Kriterinde Gerçekleştirilen Reformlar
Doing Business, Haziran 2012-Haziran 2013 döneminde sınır ötesi ticareti kolaylaştıran
22 reform kaydetmiştir. Sahra-altı Afrika bu reformlardan 10’unu, Avrupa ve Orta Asya
6’sını gerçekleştirmiştir. Latin Amerika ve Karayipler’de 4, OECD yüksek-gelir
ekonomilerinde 1 ve Güney Afrika’da 1 reform kaydedilmiştir. Sahra-altı Afrika’da 3, Latin
Amerika ve Karayipler’de 1 olmak üzere dört ülke sınır ötesi ticareti zorlaştırıcı yönde
düzenleme yapmıştır.
2012/2013 döneminde Benin sınır ötesi ticaret kriterinde en büyük gelişmeyi
kaydetmiştir. Bu dönemde, ithalat ve ihracat sürelerindeki ertelemeleri %10 oranında
azaltacak bir takım değişikliklere gidilmiştir. İdari sorumluluklar devam etmesine
rağmen, tacirler için ticaret yapmak oldukça kolaylaşmıştır. 2006 yılına göre ithalat
yapmak %29; ihracat yapmak ise %24 daha az zaman almaktadır.
2012/13 döneminde ise üzerinde en çok çalışılan konu gümrük yönetiminde reforma
gidilmesi olmuştur. Bu anlamda sekiz ülke gümrük işlemleri için gerekli doküman sayısını
azaltmıştır. Bu ülkelerin 4’ü doküman hazırlama süresinin ticaret için önemli bir engel
teşkil ettiği Sahra-altı Afrika’dadır. Söz konusu bölgede doküman hazırlama nedeniyle
ortalama ihracatta 16,8 gün, ithalatta ise 20,6 gün gecikme yaşanmaktadır.
2009-2013 Döneminde Sınır Ötesi Ticaret Kriterinde Gerçekleştirilen Reformlar
2009-2013 döneminde Sınır Ötesi Ticaret Kriterinde 133 reform gerçekleşmiştir. Ticareti
kolaylaştırıcı reformlardan en yaygın olanı elektronik bildirim ve işlemenin tanınması ve
geliştirilmesidir. Otomatik sistemlerin kullanılması reformlar arasında önemli rol
oynamaya devam etmiştir. Önceki yıllarda olduğu gibi bazı ekonomiler -örneğin;
Yunanistan, Madagaskar ve Rusya-gümrük beyanlarını otomatik hale getirmiş ve
elektronik para yatırma ve ödeme sistemlerine geçiş yapmışlardır.
Geçen 5 yılda, bölgeler arasında Sahra-altı Afrika sınır ötesi ticaret yapma süresini en çok
azaltan bölge olmuştur. Avrupa ve Orta Asya, ihracat ve ithalat için gerekli belge sayısını
en çok azaltan bölgeler olmuşlardır. OECD’ye göre yüksek gelirli ekonomiler ise, ihracat
ve ithalat maliyetlerinde en büyük kesintileri yapmışlardır.
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
12
Sahra-altı Afrika şimdiye kadar, 46 reform ile en çok reformu gerçekleştiren bölgeler
arasında olmuştur. Aynı süre boyunca, bu bölgedeki ekonomilerin %70’i en azından bir
reform gerçekleştirmiştir. Avrupa ve Orta Asya ile Orta Doğu ve Kuzey Afrika bölgelerinin
her ikisi de gerçekleşen reformlardan %67’lik pay almış ve reform yapan ülkeler arasında
büyük bir orana sahip olmuşlardır.
Yapılan reformların etkileri bölgelere göre değişiklik göstermektedir. Avrupa ve Orta
Asya ithalat ve ihracat için gereken belge sayısını en çok azaltan bölge olmuştur. OECD
yüksek gelir ekonomileri ithalat ve ihracat maliyetlerinde en fazla kesintiyi yapmıştır.
Sahra-altı Afrika ise ticaret yapmak için gereken zamanda en çok azaltan bölge olmuştur.
Son 5 yılda, 100 ekonomide gerçekleşen reformların hepsi sınır ötesi ticareti dünya
çapında hızlı ve kolay hale getirmiştir. 2009’da standart konteynerli bir kargoyu deniz
taşımacılığı yoluyla ihracının dünya ortalaması 23,5 gün, ithalatının dünya ortalaması ise
25,9 gündü. Bugün ihracatta ortalama 21,8 gün ve ithalatta 24,2 gündür(Grafik 2).
Ortalama dünya ticaretinde 2 günlük azalma küçük bir başarı olarak görünebilir, ancak
küçük kazanımlar bile belirgin yararlar sağlayabilir. Araştırmalar bir ürünün
sevkedilmeden beklediği her ek günün ticaret hacminin %1 den fazla düşmesine yol
açtığını göstermektedir.
Grafik 2: 2010-2014 Bölgeler Arası İhracat ve İthalat Süreleri
Kaynak: Doing Business 2014
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
13
Birçok ülke geçen 5 yılda uluslararası ticaretin gelişimine katkı sağlamada büyük
aşamalar kaydetmesine rağmen, Beyaz Rusya’nın ki oldukça dikkate değerdir. Beyaz
Rusya risk tabanlı yönetim sistemi ve sınır geçişi işlemlerini de içeren gümrük idaresi ve
elektronik beyan konularında birtakım reformlar gerçekleştirmiştir. Tüm bunlar,
özellikle 2009’da beri sınır ötesi ticarette açığı kapatmak açısından düzenleyici
uygulamalarda gözle görülür kazanımlar olmuştur.
Aynı zamanda, düzenleyici uygulamalarda en fazla ilerlemeyi kaydeden 10 ülkenin 9’u
Sahra-altı Afrika’dadır. Sınır ötesi ticaretin hala en zor olduğu bir bölgede, Angola,
Burundi, Etiyopya, Lesoto, Ruanda, Güney Afrika, Sudan, Uganda ve Zambiya tacirlerin
denizaşırı ortaklarıyla ticaret yapmasını kolaylaştırma konusunda önemli adımlar
atmıştır.
Küresel anlamda, geçen 5 yılda bütün bölgelerdeki ticaret kolaylaştırıcı reformların en
yaygın özelliği elektronik beyanın tanıtılması ya da gelişmesi ve gümrük beyanlarının bu
şekilde işlemesiydi. Gümrük idaresini iyileştirme ve liman kurallarının genişletilmesi,
özellikle Sahra-altı Afrika ve Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da ikinci ve üçüncü en yaygın
özellik oldu. Risk temelli denetim sisteminin tanıtılması ya da gelişmesi, özellikle Avrupa,
Orta Asya ve Latin Amerika ve Karayipler’de ticareti kolaylaştırmıştır.
TEK PENCEREDE UYGULAMA ÖRNEKLERİ
DB 2014 raporunda tek pencere sistemini kullanmanın, bilgi akışını hızlandırarak ticaret
yapma süresini ve maliyetleri azaltabileceğinden söz edilmektedir. Bugün 73 ülke tek
pencere sistemini farklı uygulamalar yoluyla benimsemiştir. Bu ülkelerde standart bir
konteynerin ihracat ve ithalatı çok daha hızlı yapılmaktadır. Ayrıca ithalatta istenen
belgeler daha azdır (Örneğin, tek pencere sistemini kullanmayan ekonomilerde ortalama
7,8 doküman gerekirken bu sistemi uygulayan ekonomilerde bu sayı ortalama 6,6’dır).
Daha az dokümanla işlemlerin gerçekleştirilebilmesi, bilgi aktarımının bu sistem
sayesinde daha etkili yapıldığının göstergesidir(Grafik 3).
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
14
Grafik 3: İthalat İşlemlerinde Tek Pencere Sisteminin Etkisi
Kaynak: Doing Business 2014
Tek pencere sistemini uygulamaya koymaktaki motivasyonları ve ilkeleri aynı olmasına
rağmen, Azerbaycan, Kolombiya ve Singapur’daki sistemler arasında büyük farklılıklar
bulunmaktadır. Bu sistemlerin seviyeleri ve gelişmişlikleri ne zaman uygulanmaya
başladığına bağlı olarak oldukça değişkenlik göstermektedir. Söz konusu ülkeler,
emsallerinden örnekler almıştır ve çalıştıkları yerin gelişmişlik seviyesine ve ortam
koşullarına uyum sağlayacak sistemler üretmişlerdir.
Tek pencere sistemini başarılı bir şekilde uygulamak ancak güçlü bir siyasi irade ve
bağlılık içinde gerçekleşebilir. Dahası işleri daha ileri götürebilmek için öncü bir
kuruluşun ve hükümet ile ticaret topluluğu arasında sıkı bir işbirliğinin bulunması
gerekmektedir.
Tek pencere sistemi uzun süreli bağlılık gerektirir.
Singapur’un tek pencere sistemi 20 yıldır kullanılmaktadır ve hala gelişimini
sürdürmektedir. Hala dünyada işletilemeyen tek pencere sistemleri bulunmaktadır. Tek
pencere birçok hareketli noktası bulunan kompleks bir makineye benzetilebilir. Bir
parçanın eksik olması ya da çalışmaması bütün sistemi etkilemektedir. Kolombiya
örneğinde olduğu gibi bazı hükümetler projeye, zaman içerisinde daha çok kurumu
entegre edip daha fazla fonksiyon ekleyerek sistemi daha ileri seviyelere
götürebilmektedirler.
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
15
Özel sektörle işbirliği gereklidir.
İşletmeler tasarım sürecinden uygulama aşamasına kadar tek pencere sistemine dahil
olmalıdır. Ayrıca işletmelere, geribildirim yapma olanağı verilmelidir. Kolombiya
sorunları belirlemek için memnuniyet anketleri kullanmıştır. Singapur ise devlet ile
kullanıcılar arasında açık, olumlu ilişkileri yürütebilmek için online anketler
düzenlemiştir.
Yasal temel oluşturulmalıdır.
Tek pencere sistemleri gümrük idarelerindeki prosedürlerin değişimini gerektirmektedir
ve birçok kurumun işlemlerini etkilemektedir. Kesin bir değişimi garantiye almak için,
yeni sistemi uygularken temiz ve anlaşılır bir yasal temel oluşturulmuş olmalıdır.
Raporda, Azerbaycan, Kolombiya ve Singapur’un uygulamaya koyduğu tek pencere
sistemleri üzerine bir inceleme yapılmıştır.
SİNGAPUR
Singapur’da 1989 yılında kullanılmaya başlayan tek pencere sistemi olan TradeNet;
hükümet ile Singapur ticaret topluluğu üyeleri arasında ticaret mesajlarının bilgisayar
yoluyla iletilmesine olanak veren bir elektronik veri değişimi sistemi olarak ortaya
çıkmıştır.
1980’lerde yaşanan durgunluk sonrası, Singapur Hükümeti ekonominin güçsüz yönlerini
tespit etmek ve ekonomik rekabeti artırıcı politikalar geliştirmek için özel bir komite
oluşturmuştur. Bu komitenin tavsiyelerinden biri; ticarette bilgi teknolojilerini
kullanmaktır.
Düşünce ve Uygulama Süreci
Singapur hükümeti TradeNet’in kurulumu için; ulusal bir elektronik veri değişimi
sisteminin yürütülmesini denetlemek amacıyla bir izleme komitesi oluşturmuştur. Deniz
taşımacılığı, hava taşımacılığı ve devlet organları için 1’er tane olmak üzere 3 alt komite
oluşturulmuştur. Her alt komite ticaret için gerekli dokümanları belirlemiş ve uluslararası
ticarette kullanılan 20 den fazla formu tek bir online form haline dönüştürmüştür. Bu
form yeni bilgisayar bazlı sistemin temelini oluşturmuştur.
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
16
Hükümet TradeNet’i yönetebilmek amacıyla özel bir firma kurmuş, bu firma 1988’de
CrimsonLogic ismiyle bilinen Singapur Network Servisi’ne dönüşmüştür. TradeNet’teki
ilk işlem 1 Ocak 1989’da yapılmış, 1989 yılı sonunda TradeNet, Singapur’daki deniz ve
hava taşımacılığının belgeleme işlemlerinin %45’ini yapar duruma gelmiştir.
Karşılaşılan Engeller
Singapur’da yukarıda bahsedilen sistemin kullanılmasında, başlangıçtaki en büyük
güçlük, kullanıcıları elektronik ticaret beyanlarını kullanmaya ikna etmek olmuştur. Bu
nedenle kullanıcıların değişime ayak uydurabilmesi için sisteme aşamalı olarak geçiş
yapılmış; önce kontrole ve gümrük vergisine tabi olmayan mallar için sistem kullanılmaya
başlanmış, kontrole ve gümrük vergisine tabi mallar daha sonra sisteme dahil edilmiştir.
TradeNet 1989’da kullanıma açılmasına rağmen, uyum sağlama çalışmaları sebebiyle
kullanımı 1991’e kadar tercihe bağlı tutulmuştur.
Ayrıca bu yeni elektronik sistem işletmelerin bazı düzenlemeler yapmasını gerektirmiştir.
Bilgisayar altyapısı olmayan şirketler için bu düzenlemeler daha fazla olduğundan,
hükümet bu konuda eğitim ve yardım sağlamıştır. Singapur Gümrüğü kurslar düzenlemiş
ve kamusal terminaller küçük şirketler için tesis edilmiştir. Şirketlerin yeni sisteme
geçişini desteklemek için, TradeNet üzerinden yapılan bir işlemde doküman başına alınan
vergi 6,5$ iken manuel işlemde doküman başına alınan vergi 10$ olarak belirlenmiştir.
Bugün TradeNet’e bir günde 30,000’den fazla beyanname gelmekte ve izinlerin %99’u 10
dakikada verilmektedir.
Sırada Ne Var?
Singapur; 2007’den bu yana ticaret-finans işlemlerini(örneğin, yük sigortası başvuruları
ve faktöring başvuruları için destekleyici belgeler) ve ticari belgeleri(ticari faturalar ve
nakliye senedi de dahil) içeren TradeXchange isimli bir sisteme geçiş yapmaya
çalışmaktadır. Ancak benzer girişimlerde bulunan ekonomilerde olduğu gibi-Güney
Kore’de u-TradeHub, Çin’de Digital Trade& Transportation Network- bu sistem henüz iş
dünyası tarafından tam anlamıyla benimsenememiştir.
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
17
KOLOMBİYA
Kolombiya dış ticaret için Ventanilla Unica de Comercio Exterior (VUCE) isimli tek
pencere sistemini 2000’lerin başında oluşturmaya başlamıştır. Paydaşlara danışıldıktan,
süreçleri gözden geçirdikten sonra Kolombiya hükümeti bir eylem planı hazırlamış ve dış
ticarete dahil olan kurumları uyumlu hale getirmek için bir iş ekibi kurmuştur. Böylece
2005 yılında kullanılmaya hazır hale gelen tek pencere sistemi oluşturulmuştur.
Özellikler ve Uygulama
Tek pencere sistemi; dış ticaretin içinde olan –bilhassa bakanlıklar, sağlık ve güvenlik
kuruluşları olmak üzere-21 kamu idaresini ve e-imza sertifikaları ve kayıtlı tacirlerin
yasal bilgilerini temin eden 3 özel şirketi birleştirmektedir. Tek pencere; bu kurumların
ithalatçı, ihracatçı, gümrük komisyoncusu ve borsacılarla bağlantısını, kullanıcılara
prosedürleri, onayları, yetkileri ve ithalat ve ihracat yapmak için gerekli diğer belgeleri
talep etme olanağı sunan online bir platform üzerinden yapmaktadır.
Tek pencerenin uygulanması kademeli olarak gerçekleşmiştir. Öncelikle, ithalat tescili
başvuruları ve belli ürünler için ithalat lisanslarını içeren ithalat modülü kullanılmaya
başlanmıştır. Kasım 2006’dan beri bu türdeki başvuruların hepsi elektronik yoldan
gerçekleştirilmektedir. Aynı yıl hükümet ihracat modülünü ihracat yetkililerine
tanıtmıştır. 2008’de üçüncü bileşen olan tek dış ticaret modülü kullanılmaya başlanmıştır
ve kullanıcıları yurtiçi üreticilerle bir araya getirmiştir. 2010 yılında kontrol
kuruluşlarıyla anti-narkotik ajansları arasında eş zamanlı olarak bilgi alış-verişine olanak
tanıyan dördüncü modül uygulamaya konulmuştur.
Onaylama
Hükümet kaynaklarına göre sistem, kurumlara gitme zorunluluğunu ortadan kaldırmış,
kurye servisine bağımlılığı azaltmış ve kağıt üzerine basılı kopya kullanımını azaltmıştır.
Böylece tacirlerin ithalatta yapması gereken 135 prosedür ve doldurması gereken 35
form, 1 adıma indirgenmiştir. Bölgesel işyerlerinden yapılan başvurulara ortalama cevap
süresi yaklaşık 5 güne düşmüştür. Ayrıca, sistem aracılığıyla lisans vermek %30 daha az
zaman almaktadır.
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
18
Devam Eden İşler
Bütün ilerlemelere rağmen, Kolombiya tek pencere sistemine bütünüyle entegre
olabilmek için çalışmalara devam etmekte ve bazı güçlüklerle karşılaşmaktadır. Tek
pencere sistemine bağlı olan kurumların elektronik ortamda uyguladıkları prosedürler
değişiklik gösterebilmektedir. Örneğin, Kolombiya Ulusal Vergi ve Gümrük Makamı
(DIAN) elektronik olarak tek pencere sistemine bağlıdır ancak ihracat ve ithalat
beyanlarını ayrı bir sistem aracılığıyla almaktadır.
Hükümet bu sorunların farkındadır ve nasıl ticarete dahil olan bütün kurumları istenen
verimlilik düzeyine çıkaracağını araştırmaktadır. 2012 yılında bir kararname ile tek
pencereye bağlı olan kurumların zaman limitleri açıklanmıştır. 2012 yılı ile 2013 yılı
başları arasında bu kararname, Ticaret, Endüstri ve Turizm Bakanlığı’nda ithalat tescil
başvuruları için cevap sürelerini %95’ten fazla azaltmaya yardımcı olmuştur.
AZERBAYCAN
Gümrük hizmetlerini modernleştirmede ve ticaret ortamını geliştirmede önemli bir adım
olan tek pencere sisteminin kurulması Azerbaycan hükümetince uzun süredir üzerinde
durulan bir husustur. Bu amaçla 2008 yılında Azerbaycan başkanı devlet sınırlarını geçen
malların ve taşıtların kontrolü için Devlet Gümrük Komitesi’ne yetki vermiştir.
Uluslararası Uygulamaların İncelenmesi
İlk adım olarak Devlet Gümrük Komitesi sınır kontrol noktalarından geçen malların ve
taşıtların muayene sürecini değerlendirmiştir. Ayrıca tek pencere sisteminin küresel
anlamda iyi uygulamaları üzerine çalışmış ve uluslararası örnekleri ve standartları
araştırmıştır.
Bu kapsamda yaygın 3 farklı tip tek pencere sistemi göz önüne alınmıştır. Tek bir yetkili
merci prensibine dayanan birinci tipte, (Hollanda ve İsveç’in de kullanmakta olduğu
sistem) gümrük otoriteleri, bütün sınır kontrol işlemlerinin uygulanması ve
koordinasyonundan diğer kurumlara karşı sorumludur. İkinci tip, tacirlerden
standartlaştırılmış veri toplayan ve bunları işleyip uluslararası ticarete dahil olan bütün
kurumlara dağıtan tek bir sistemdir (Amerika Birleşik Devletleri bu tip bir sistem
kullanmaktadır). Üçüncü tip, tacirlerin işleme ve onay için yetkili kurumlara tek bir
elektronik beyan sunduğu ve yetkili kurumların kullanıcılara elektronik ortamda onay
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
19
verdiği bir otomatik sistemdir (Mauritius ve Singapur bu tipte bir tek pencere sistemi
kullanmaktadır). Azerbaycan, belirli sorumlulukları yetkili kurumlardan Gümrük
Komitesi’ne aktarmayı içeren tek yetkili modelini uygulamayı seçmiştir.
Uygulama
Tek pencere sistemine hazırlık amacıyla Gümrük Komitesi yeni sistemi uygulayacak bir
komite belirlemiştir. Hükümet tek pencere sistemine entegre olması için ana mercileri
Gümrük Komitesi, Tarım Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Vergiler Bakanlığı,
Ulaştırma Bakanlığı, Merkez Bankası, Devlet Yol Polisi, Devlet Standardizasyon Komitesi,
Meteoroloji ve Patentler, deniz işleriyle ilgili bir devlet kurumu ve Acil Durumlar
Bakanlığı’na bağlı nükleer ve radyolojik bir ajans olarak belirlemiştir. Gümrük Komitesi
çalışanlarını yeni sistemde karşılaşılan güçlüklere karşı hazırlama zorunluluğu
duymuştur. Buna paralel olarak Hükümet yerel gümrük otoritelerinin personel
kapasitesini güçlendirmiş ve yeni sistemin yazılım ve donanım altyapısını kurmuştur.
Tek pencere sisteminin tanıtılması farklı devlet otoritelerinin merkezi veri tabanlarının
gelişmesine katkı sağlamıştır. Ayrıca bu sistem, sınırı geçen mal ve taşıtların tipleri, ilgili
bakanlıklar arasında elektronik sertifika değişimi, beyan edilmiş mallar hakkında varış
öncesi bilgi ve sınırı geçen taşıtların hakkında ön varış bildirisi hakkında bilgi alınmasına
olanak vermiştir.
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
20
SINIR ÖTESİ TİCARET KRİTERİNDE TÜRKİYE
Sınır ötesi ticaret kriterinde Türkiye, geçen yıla göre 1 sıra gerileyerek 189 ülke arasında
86. sırada yer almıştır. Doing Business tarafından toplanan verilere göre, Türkiye’de
standart bir eşya konteynerini ihraç etmek için 7 doküman doldurmak gerekmekte,
ihracat 13 günde gerçekleşmekte ve 990$’a mal olmaktadır. Aynı eşya konteynerinin
ithalatında ise 8 doküman gerekmekte, ithalat 14 günde 1235$’a gerçekleşmektedir.
Grafik 4: Türkiye ve Diğer Ülkelerin Sınır Ötesi Ticareti Kolaylaştırma Sıralaması
Kaynak: Doing Business 2014
Tablo 2: Yıllar İtibariyle Türkiye’de Sınır Ötesi Ticaretin Kolaylaştırılması3
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Sıra 85 86
İhracat için gerekli doküman sayısı
8 8 7 7 7 7 7 7 7
İhracat için gereken zaman (gün)
20 20 14 14 13 13 13 13 13
İhracat maliyetleri(dolar)
713 713 865 940 990 990 990 990 990
İthalat için gerekli doküman sayısı
13 13 8 8 8 8 8 8 8
İthalat için gereken zaman (gün)
25 25 15 15 14 14 14 14 14
İthalat maliyetleri(dolar)
935 935 1013 1063 1063 1063 1063 1235 1235
Kaynak: Doing Business Raporları
3 Rapor içindeki tablolarda yer alan yıllar, Doing Business verilerinin derlendiği bir rapor dönemini ifade etmektedir.
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
21
İthalat ve ihracat yapmak için gerekli doküman, süre ve maliyet konusunda bölgesel ya da
küresel olarak en iyi performansı gösteren ülkelerle yapılan karşılaştırmalar sınır ötesi
ticareti kolaylaştırmada nelerin mümkün olduğunu göstermeye yardımcı olmaktadır.
Bölgesel ortalamalardaki değişiklikler Türkiye’nin nerede iyi durumda olup nerede
geride kaldığını göstermektedir. Türkiye, 24 ülkeden oluşan Doğu Avrupa ve Orta Asya
grubunda yer almaktadır. Bulunduğu ülke grubu ile kıyaslandığında ihracat ve ithalat
süreleri ile maliyetler hususunda Türkiye’nin durumunun gruba göre oldukça iyi olduğu
görülmektedir. Grupta ihracat süresi 25, ithalat süresi 26 gün, konteyner başına ihracat
maliyeti 2.109, ithalat maliyeti 2.339 dolar olup ithalat ve ihracat işlemleri için istenen
belge sayısı Türkiye ile aynıdır.
Türkiye, OECD grubu ile kıyaslandığında ihracat maliyeti hariç tüm hususlarda geride
kalmaktadır. OECD grubunda ihracat süresi 11, ithalat süresi 10 gün, konteyner başına
ihracat maliyeti 1.070, ithalat maliyeti 1.090 dolar, ihracatta ve ithalatta istenen evrak
sayısı 4’tür.
Tablo 3: Ülke Gruplarına Göre Sınır Ötesi Ticaret Göstergeleri ve Türkiye
İhracat için
Gerekli Belge Sayısı
İhracat Süresi (Gün)
İhracat Maliyeti
(Konteyner Başına $)
İthalat için
Gerekli Belge Sayısı
İthalat Süresi (Gün)
İthalat Maliyeti
(Konteyner Başına $)
Doğu Asya ve Pasifik 6 21 856 7 22 884 Latin Amerika ve Karayipler
6 17 1.283 7 19 1.676
Orta Doğu ve Kuzey Afrika
6 20 1.127 8 24 1.360
Güney Asya 8 33 1.787 10 34 1.968 Sahra-altı Afrika 8 31 2.108 9 38 2.793 OECD Yüksek Gelir Grubu
4 11 1.070 4 10 1.090
Doğu Avrupa ve Orta Asya
7 25 2.109 8 26 2.339
Türkiye 2014 7 13 990 8 14 1.235
Türkiye 2013 7 13 990 7 14 1.235 Kaynak: Doing Business 2014
2013 yılı raporunda Türkiye sıralaması 78 olarak görünse de, 2014 yılı raporundaki yeni
hesaplamalar sonucunda 2013 yılındaki sıralama 85 olarak tespit edilmiştir. Türkiye,
2014 Doing Business sınır ötesi ticaret alanında, bir önceki rapor dönemine göre 1 sıra
gerileyerek 86’ıncı sırada yer almıştır. Sıralamayı etkileyen faktörlere göre Türkiye’de;
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
22
İhracatta gerekli evrak sayısı 7, ithalatta gerekli evrak sayısı 8
İhracatta geçen süre 13 gün, ithalatta geçen süre 14 gün
Konteyner başına ihracat maliyeti 990 dolar, ithalat maliyeti 1.235 dolardır.
Tablo 4: Ülkelere Göre Sınır Ötesi Ticaret Sıralaması ve Türkiye
Sıralama İhracat için
Gerekli Belge Sayısı
İhracat Süresi (Gün)
İhracat Maliyeti
(Konteyner Başına $)
İthalat için
Gerekli Belge Sayısı
İthalat Süresi (Gün)
İthalat Maliyeti
(Konteyner Başına $)
Singapur 1 3 6 460 3 4 440 Hong Kong SAR, Çin
2 3 6 590 3 5 565
Güney Kore 3 3 8 670 3 7 695 B.A.E 4 3 7 655 5 7 615 Malezya 5 4 11 450 4 8 485 İsveç 6 3 9 725 3 6 735 Estonya 7 3 6 765 4 5 795 Danimarka 8 4 6 795 3 5 745 Finlandiya 9 4 9 615 5 7 625 İsrail 10 4 10 620 4 10 565 Türkiye 2014
86 7 13 990 8 14 1.235
Türkiye 2013
85* 7 13 990 7 14 1.235
Kaynak: Doing Business 2014
Tablo 5 : Türkiye’deki İhracat ve İthalat Maliyetlerinin Bileşenleri
Prosedürler Süre (gün) Maliyet ($)
İhracat İthalat İhracat İthalat
Belge hazırlama 6 8 220 280
Gümrük ve teknik kontroller 2 2 200 200
Liman ve terminal işlemleri 3 3 270 355
İç taşımacılık ve işlemleri 2 1 300 400
Toplam 13 14 990 1.235
Kaynak: Doing Business Raporları
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
23
Tablo 6:Türkiye’de İstenen İthalat ve İhracat Belgeleri
Belge Türü İhracat İthalat
Konşimento X X
Kargo Bırakma Emri (Cargo Release Order)
- X
Fatura X X
Menşe Şahadetnamesi X X
Beyanname X X
Çeki Listesi X X
Teknik Standartlara Uygunluk Belgesi
X X
Terminal İşlemleri Makbuzları X X
Toplam 7 8
Kaynak: Doing Business 2014
Tablo 7 : Türkiye’de Sınır Ötesi Ticarette Yapılan Reformlar
DB Raporu Reform 2008 Türkiye, BT altyapısını kolaylaştırıp EDI sistemini kurarak, 2500
çalışanı ve 14.000 taciri eğiterek ticareti kolaylaştırmıştır. Bu gelişmeler Gümrüklerin Modernizasyonu Projesi kapsamında
yapılmıştır. 2009 Yok 2010 Yok 2011 Yok 2012 Yok
2013 Yok 2014 Yok
Kaynak: Doing Business 2014
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
24
III. İŞE BAŞLAMA
Doing Business Raporu’nun İşe Başlama bölümünde bir işe başlamanın tescil öncesi, tescil
ve tescil sonrası olmak üzere üç farklı aşaması incelenmekte ve ülkelerdeki kolaylık
derecelerine göre sıralama yapılmaktadır. İşe başlama kriteri her yıl genellikle en fazla
düzenlemenin yapıldığı ve ülke ekonomilerin bu düzenlemeler sonucunda yarar sağladığı
bölüm olarak belirtilmektedir. İşe başlamayı kolaylaştırıcı düzenlemeler resmen bir işe
başlamayı kolaylaştırdığı gibi tescil edilen firmaların ve bu firmaların ekonomik
performanslarının da yukarıya taşınmasını sağlamaktadır.
İşe başlamanın en kolay olduğu Yeni Zelanda’da yeni bir işe başlamak için yapılması
gereken işlem sayısı sadece bir iken bu işlem sadece yarım gün sürmektedir. Yeni
Zelanda’da işe başlamanın maliyeti kişi başına gelire göre yüzde 1 düzeyindedir ve işe
başlamak için asgari ödenmiş sermaye gerekmemektedir.
2012/2013 Döneminde İşe Başlama Kriterinde Gerçekleştirilen Reformlar
İşe başlamanın kolaylaştırılması için Haziran 2012-Haziran 2013 döneminde 189 ülkede
toplam 51 reform gerçekleştirilirken bu reformların sayısı son 5 yılda 244 olmuştur.
2012/2013 döneminde raporda yer alan ülkelerin çoğu işe başlamanın kolaylaştırılması
anlamında gelişim sağlarken en büyük gelişmeyi Gine-Bissau ve Fildişi Sahilleri
kaydetmiştir. Bölgeler arasında ise en büyük gelişme Sahra-Altı Afrika ülkelerinde
görülmüştür.
2012/2013 döneminde 51 ülke işe başlamayı kolaylaştırırken 13 ülke başlangıç
maliyetlerini ve asgari ödenmiş sermaye miktarını arttırarak işe başlamayı
zorlaştırmıştır. Kolaylaştıran ülkelerden bazıları çevrimiçi tek durak ofis kurarak
girişimcilere prosedürleri tek bir web sitesi üzerinden tamamlama imkânı sağlamıştır.
Örneğin; Fildişi Sahilleri firma kurulumu için kurduğu tek durak ofis ile kurulum sırasında
kurucuların sabıka kaydı yerine yeminli beyan alınmasını sağlarken; Kosta Rika, Portekiz
gibi ülkeler tescilden sonraki işlemleri basitleştirmiştir. Polonya’da ise girişimciler
firmalarını artık Ulusal İşgücü Denetim Kurulu’na tescil ettirmek zorunda değildir.
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
25
2009-2013 döneminde İşe Başlama Kriterinde Gerçekleştirilen Reformlar
Geçtiğimiz beş yılda Doing Business, 135 ülkede 244 adet tescil reformu kaydetmiştir.
2009’dan bu yana işe başlama ortalama süresi 13 gün azalmıştır. Bölgeler bazında Sahra-
altı Afrika işe başlama ortalama süresini 55 günden 33 güne düşürerek en büyük
gelişmeyi sağlasa da diğer bölgelere göre işe başlama süresi Sahra-altı Afrika’da halen
yüksek seyretmektedir. İşe başlama kolaylığında OECD yüksek gelirli, Avrupa ve Orta
Asya ekonomileri hala ilk sıralarda yer almaktadır.
İşe başlama işlemlerini gözden geçirerek kolaylaştırma reformlarını gerçekleştiren
ülkeler işe başlama kolaylığı sıralamasında da kendilerine daha üst sıralardan yer
bulmaktadırlar. Örneğin Şili, 2010’da getirdiği şirket kurulumu için çevrimiçi kayıt
sistemi, 2011’de çıkardığı şirketlerin geçici ve/ya sürekli çalışma izinlerinin verilmesi
konusunda yerel yönetimlerin yetkilendirilmesi konulu yasa ve 2013’te yürürlüğe
koyduğu girişimcilerin belirli türlerdeki tüzel kişiliklere çevrimiçi olarak ve ücretsiz tescil
edilmesi reformlarıyla Santiago’da işe başlama süresi 2009’daki 27 gün seviyesinden
2013’teki 5,5 gün düzeyine düşmüştür.
Ermenistan, Azerbaycan, Bulgaristan, Kolombiya, Ürdün, Litvanya, Makedonya, Moldova,
Mozambik, Peru, Portekiz, Slovakya ve Ukrayna yaptıkları düzenlemelerle işe başlamayı
kolaylaştıran diğer ülkeler olmuştur.
2009’dan bu yana işe başlamanın zamansal ve parasal maliyeti dünya genelinde düşüş
göstermiştir. Tescil işlemlerinin basitleştirilmesi en yaygın olarak görülen reform
olmuştur.
Son 5 yılda tüm ekonomiler tescil ücretlerini ya düşürmüş ya da yürürlükten kaldırmıştır.
Benin ve Güney Afrika noter ücretlerini önemli bir ölçüde azaltırken İspanya küçük ve
orta büyüklükteki işletmeleri bazı vergilerden muaf tutmuştur. Lesotho, Moğolistan ve
Uruguay noter işlemlerini ortadan kaldırarak, Romanya ve Bhutan ise güvenlik izni
sertifikası temin etme işlemini kolaylaştırarak işe başlamayı kolaylaştıran ülkelerden
olmuşlardır.
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
26
İŞE BAŞLAMA KRİTERİNDE TÜRKİYE
Doing Business 2014 Raporunda Türkiye “İşe Başlama Kolaylığı Endeksi”nde bir önceki
rapor dönemine göre 20 sıra gerileyerek 93’üncü sırada yer almıştır.
Tablo 8: Yıllar İtibariyle Türkiye’de İşe Başlama Kolaylığı
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Sıra 63 61 73 93
Prosedürler (Adet) 6 6 6 6 6 6 6 6 6
Süre (Gün) 6 6 6 6 6 6 6 6 6
Maliyet (Kişi Başına Gelire Göre %)
27,4 26,5 20,7 14,9 14,2 17,2 11,2 10,5 12,7
Asgari Ödenmiş Sermaye (Kişi Başına Gelire göre %)
20,9 18,7 16,2 10,9 9,5 9,9 8,7 7,2 13,2
Kaynak: Doing Business Raporları
Türkiye’de bir iş yerinin açılması için altı işlemden geçilmesi gerekmekte ve bu işlemlerin
yapılması 6 gün sürmektedir. 2004 yılında yapılması gereken işlem sayısının 13 olduğu
ve bu işlemlerin gerçekleştirilmesi için toplam 38 gün gerektiği göz önünde tutulduğunda,
işe başlama prosedürlerinin kolaylaştırıldığı, sürecin azaltıldığı ve bu alanda iyi bir
performans sergilendiği gözlenmektedir. Ancak yeni Türk Ticaret kanunu ile işe
başlamada sermaye miktarının artırılması ile bu alanda maliyetler yükselmiş, bu nedenle
Türkiye son raporda işe balama kriterinde 20 sıra birden gerilemiştir.
Yukarıdaki tabloda görüldüğü üzere 2014 Doing Business Raporu’nda Türkiye’de işe
başlama işlemlerinin maliyeti, kişi başına düşen milli gelirin yüzde 12,7’sine tekabül
etmektedir (2004 DB raporunda bu oran % 36,8’e, 2006’da % 27,4’e, 2013’te % 10,5’e
eşittir).
İşe başlamak için gereken asgari ödenmiş sermaye miktarı ise kişi başına gelirin yüzde
13,2’sine eşittir. 2004 yılında kişi başına düşen milli gelirin yüzde 31,6’sına denk gelirken,
2013 yılında bu oranın % 7,2’ye kadar gerilediği görülmektedir (Rapora göre, Türkiye
kuruluş sözleşmesi ve diğer belgeler için noter ücretlerinde indirime giderek 2012 yılında
işe başlama sürecinde maliyetleri düşürmüştür).
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
27
Tablo 9: Ülke Gruplarına Göre İşe Başlama Sıralaması ve Türkiye
İşlem Sayısı
Süre (Gün)
Maliyet (Kişi Başına Gelir %)
Ödenmiş Sermaye (Kişi Başına Gelir %)
Doğu Asya & Pasifik 7 37,8 29,8 293,3
Latin Amerika ve Karayipler
9 36,1 33 3,6
Orta Doğu ve Kuzey Afrika 8 19,8 28,9 45,4
Güney Asya 7 16,2 19,8 15,8
Sahraaltı Afrika 8 29,7 67,4 125,7
OECD Yüksek Gelir Grubu 5 11,1 3,6 10,4
Doğu Avrupa ve Orta Asya 5 12,8 6,7 3,5
Türkiye 2014 6 6 12,7 13,2
Türkiye 2013 6 6 10,5 7,2
Kaynak: Doing Business Raporları
Türkiye, 24 ülkeden oluşan Doğu Avrupa ve Orta Asya grubunda yer almaktadır ve
bulunduğu ülke grubu ile kıyaslandığında işe başlama süresi hususunda daha avantajlıdır.
Grupta işe başlama süresi 12,8 gün iken Türkiye’deki işe başlama süresi 6 gündür. Ancak
ödenmiş sermaye ve işe başlama maliyeti konularında Türkiye, bulunduğu grubun
gerisinde yer almaktadır. Grupta ödenmiş sermaye ortalama olarak kişi başına gelirin
yüzde 3,5’i kadarken Türkiye’de yüzde 13,2’si; işe başlamanın maliyeti ise grupta
ortalama kişi başına gelirin yüzde 6,7’si iken Türkiye de % 12,7’si kadardır.
Doğu Avrupa ve Orta Asya grubundaki ülkeler sıralandığında, Türkiye 23’üncü sıraya
gerilemiştir. 2013 DB Raporu’na göre 16. Sırada yer alan ve Tacikistan, Hırvatistan,
Özbekistan, Moldova, Rusya, Letonya, Kosova ve Bosna Hersek gibi ülkeleri geride bırakan
Türkiye 2014 DB Raporu’na göre sadece Kosova, San Marino ve Bosna Hersek’i geride
bırakabilmiştir.
Türkiye, OECD yüksek gelir grubu ile kıyaslandığında tek avantajlı olduğu nokta işe
başlamak için gerekli süredir. OECD ülkelerinde işe başlamak için gerekli süre 11,1 gün
iken, Türkiye’de bu süre 6 gündür. Diğer tüm hususlarda Türkiye, OECD grubunun
gerisindedir. OECD grubunda işe başlamak için gerekli işlem sayısı 5 iken Türkiye’de 6;
OECD grubunda işe başlamanın maliyeti yüzde 6,7 iken Türkiye’de % 12,7; OECD
grubunda işe başlamak için gerekli ödenmiş sermaye % 3,5 iken Türkiye’de % 13,2’dir.
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
28
Tablo 10: Ülkelere Göre İşe Başlama Sıralaması ve Türkiye
Sıralama İşlem Sayısı
Süre (Gün)
Maliyet (Kişi Başına Gelir
%)
Ödenmiş Sermaye (Kişi Başına Gelir %)
Avustralya 4 3 2,5 0,7 0
Singapur 3 3 2,5 0,6 0
Polonya 116 4 30 14,3 12,6
Gürcistan 8 2 2 3,5 0
Endonezya 175 10 48 20,5 38,5
Hindistan 179 12 27 47,3 124,4
Güney Afrika
64 5 19 0,3 0
Hong Kong 5 3 2,5 0,8 0
Makedonya 7 2 2 1,9 0
Güney Kore 34 5 5,5 14,6 0
Azerbaycan 10 3 7 1 0
Türkiye 2014 93 6 6 12,7 13,2
Türkiye 2013 72 6 6 10,5 7,2
Kaynak: Doing Business Raporları
Tablo 11: Türkiye’deki İşe Başlamak için Gerekli İşlem Sayısının Bileşenleri
Prosedür Süre (gün) Maliyet 1 Şirket yöneticilerinin imza sirkülerinin ve ticari
defterlerinin notere sunulması 1 Evrak ve noter
hizmet maliyeti birlikte 780 TL
2 Rekabet Kuruluna sermayenin belirli bir yüzdesinin teminat olarak verilmesi
1 Sermayenin %0,04’ü
3 Başlangıç sermayesinin bir bankaya teminat olarak verilerek ödenmiş sermaye belgesinin alınması
1 Yok
4 Şirket bildirim mektubu ve taahhütnamenin dosyalanması ve ticaret odasına kayıt
2 Toplam 1227 TL
5 Resmi defterlerin noterce onaylanması 1 (bir önceki işlemle aynı
gün)
332,4 TL (6 kitap)
6 Ticaret odasının kayıt bildirimini müteakip vergi dairesi işlemlerine başlama
1 YOK
Kaynak: Doing Business Raporları
Tablo 12: Türkiye’de “İşe Başlama” Alanında Yapılan Reformlar
DB Raporu
Reform
2008 Yok
2009 Yok
2010 Yok
2011 Yok
2012 Sözleşme ve diğer belgelere ilişkin noter ücretleri azaltılarak işe başlama maliyeti düşürüldü
2013 Yok
2014 Asgari ödenmiş sermaye miktarı arttırıldı
Kaynak: Doing Business Raporları
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
29
IV. DİĞER DB KRİTERLERİNDE TÜRKİYE
Yatırımcıların Korunması Kriterinde Türkiye
“Doing Business”, şirket malvarlığının kişisel menfaat için yöneticiler tarafından kötüye
kullanılmasına karşı, küçük hissedarlarının haklarının korunmasının etki derecesini
ölçmektedir. Göstergeler, ilgili tarafların işlemlerinin şeffaflığı (Bilgilendirme Kapsamı
Endeksi), İş yönetiminde sorumluluk (Yönetici Sorumluluğu Kapsamı Endeksi) ve
hissedarların memur ve yöneticilerin vazifeyi suiistimallerine karşı dava açabilme
imkânları (Hissedar Davalarının Kolaylığı Endeksi) olmak üzere yatırımcıların
korunmasının 3 boyutu üzerinde ölçüm yapmaktadır. Söz konusu göstergeler azınlıktaki
yatırımcıların korunmasını tüm yönleriyle ölçemese de bu alanda iyi bir sırada yer almak
ilgili ülkenin mevzuatının güçlü bir yatırımcı koruma sistemi sunduğunu göstermektedir.
Yatırımcıların korunması kriterinde Türkiye bir önceki rapor dönemine göre 33 sıra
birden yükselerek 34’üncü sırada yer almıştır. Doing Business raporunda bu önemli
ilerlemenin Türk Ticaret Kanunu vasıtası ile yatırımcıların korunmasını güçlendiren
düzenlemelerden kaynaklandığı belirtilmektedir.
Bu düzenlemelerle, ilgili tarafların işlemlerinde hile/kötüye kullanma var ise sorumluluğu
olan yöneticilerin elde ettikleri karları geri vermesi zorunlu hale getirilmiştir. Ayrıca pay
sahiplerine, zarara yol açtığı iddia olunan menfaat çatışmasını araştırmak üzere bir
denetçi atanmasını talep etme hakkı verilmiştir. Rapora göre Yeni Ticaret Kanunu’nda yer
alan bu düzenlemeler ile birlikte Türkiye’de yatırımcıların korunması güçlenmiştir.
Bu hususta Türk Ticaret Kanunu’nun, “Denetçi, özel denetçi, riskin erken saptanması ve
yönetimi komitesi; bağlı şirketin, hâkim şirketle veya diğer bağlı bir şirketle ilişkilerinde
hilenin veya dolanın varlığını belirtir şekilde görüş bildirmişse, bağlı şirketin her pay sahibi,
bu konunun açıklığa kavuşturulması amacıyla, şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye
ticaret mahkemesinden özel denetçi atanmasını isteyebilir” hükmünü içeren 207’nci
maddesi ile “Haksız Alınan Kâr Paylarının Geri Verilmesi” başlıklı 611’nci maddesinin
anılan reformların kaynağı olduğu değerlendirilmektedir.
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
30
Tablo 13 : Yıllar İtibariyle Türkiye’de Yatırımcıların Korunması
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Sıralama 67 34
Bilgilendirme Kapsamı Endeksi (0-10)
8 8 8 9 9 9 9 9 9
Yönetici Sorumluluğunun Kapsamı Endeksi (0-10)
4 4 4 4 4 4 4 4 5
Hissedar Davalarındaki Kolaylık Endeksi(0-10)
4 4 4 4 4 4 4 4 5
Yatırımcıların Korunmasının Gücü Endeksi (0-10)
5,3 5,3 5,3 5,7 5,7 5,7 5,7 5,7 6,3
Kaynak: Doing Business Raporları
Tablo 14: DB 2014 Yatırımcıların Korunması Kriterinde Türkiye
Tü
rkiy
e D
B2
01
3
Tü
rkiy
e
Aze
rba
yca
n
Bu
lga
rist
an
Gü
rcis
tan
Ro
ma
ny
a
Ru
sya
Uk
ray
na
Sıralama 67 34 22 52 16 52 115 128
Bilgilendirme Kapsamı endeksi (0-10) 9 9 7 10 9 9 6 5
Yönetici Sorumluluğunun Kapsamı Endeksi (0-10)
4 5 5 2 6 5 2 2
Hissedar Davalarındaki Kolaylık Endeksi(0-10) 4 5 8 6 6 4 6 6
Yatırımcıların Korunmasının Gücü Endeksi (0-10) 5,7 6,3 6,7 6,0 7,0 6,0 4,7 4,3
Kaynak: www.doingbusiness.org
Tablo15: Türkiye’de “Yatırımcıların Korunması” Alanında Yapılan Reformlar
DB Raporu
Reform
2009 Türkiye, onay öncesi bir adım olarak ilgili taraflar arasındaki işlemleri değerlendirmek üzere bağımsız bir organ (denetçi) öngörerek yatırımcıların korunmasını güçlendirdi.
2010 Yok
2011 Yok
2012 Yok
2013 Yok
2014 İlgili tarafların işlemlerinde hile/kötüye kullanma var ise sorumluluğu olan yöneticilerin elde ettikleri karları geri vermesi zorunlu hale getirilmiştir. Ayrıca pay sahiplerine, zarara yol açtığı iddia olunan menfaat çatışmasını araştırmak üzere bir denetçi atanmasını talep etme hakkı verilmiştir
Kaynak: Doing Business Raporları
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
31
İnşaat İzinlerinin Alınması Kriterinde Türkiye
İnşaat izinlerinin alınması kriterinde Türkiye 2014 DB Raporu’nda (Haziran 2012-
Haziran 2013 dönemi) bir önceki döneme göre bir sıra gerileyerek 148. sırada yer
almıştır. Rapora göre, Türkiye’de inşaat izni alınması için 20 farklı işlemden geçilmesi ve
bu işlemlerin tamamlanması için toplam 164 gün gerekmektedir. Türkiye’de inşaat
izninin alınması maliyeti kişi başına düşen milli gelirin yüzde 142,5’sine tekabül
etmektedir. Türkiye inşaat izni alınması için gereken işlem sayısında Doğu Avrupa ve Orta
Asya (18 gün) ve OECD (13 gün) gruplarının gerisinde kalmıştır. İnşaat izinlerinin
alınması DB kriterleri içinde Türkiye’nin en geride kaldığı alandır.
Tablo 16: Yıllar İtibariyle Türkiye’de İnşaat İzinlerinin Alınması Kolaylığı
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Sıra 153 155 147 148
Prosedürler (Adet) 24 24 24 24 24 24 20 20
Süre (Gün) 189 189 189 189 189 189 182 164
Maliyet (Kişi Başına Gelire Göre %)
385,8 357 240,6 211,2 223,5 198 152 142,5
Kaynak: Doing Business Raporları
Tablo 17: DB 2014 İnşaat İzinlerinin Alınması Kriterinde Türkiye
Tü
rkiy
e D
B2
01
3
Tü
rkiy
e
Aze
rba
yca
n
Bu
lga
rist
an
Gü
rcis
tan
Ro
ma
ny
a
Ru
sya
Ho
ng
Ko
ng
Sıralama 147 148 180 118 2 136 178
1
Prosedürler (Adet) 20 20 28 18 9 15 36 6
Süre (Gün) 182 164 212 104 97 287 297 71
Maliyet (Kişi Başına Gelire Göre %)
152,3
142,5
282,3
222,9
46,7
71,2
89 15,4
Kaynak: www.doingbusiness.org
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
32
Elektrik Temini Kriterinde Türkiye
Elektrik Temini Endeksi’nde Türkiye, bir önceki rapor dönemine göre 18 sıra düşerek
49’uncu sırada yer almıştır. Türkiye’de elektrik temini için toplam 6 işlem gerekmekte ve
bu işlemlerin tamamlanması altı gün sürmektedir. Öte yandan Türkiye’de elektrik temini
işlemlerinin maliyeti kişi başına düşen milli gelirin yüzde 475,3’üne tekabül etmektedir.
Tablo 18 : Yıllar İtibariyle Türkiye’de Elektrik Temini Kriteri
2010 2011 2012 2013 2014
Sıra 67 49
Prosedürler (Adet) 5 5 5 5 4
Süre (Gün) 70 70 70 70 70
Maliyet (Kişi Başına Gelire Göre %)
688,9 714 624,4 517,9 475,3
Kaynak: Doing Business Raporları
Tablo 19: DB 2014 Elektrik Temini Kriterinde Türkiye
Tü
rkiy
e D
B2
01
3
Tü
rkiy
e
Aze
rba
yca
n
Bu
lga
rist
an
İzla
nd
a
Su
ud
i A
rab
ista
n
Ka
tar
Ira
k
Sıralama 67 49 181 135 1 15 27 39
Prosedürler (Adet) 5 4 9 6 4 4 4 5
Süre (Gün) 70 70 241 130 22 61 90 47
Maliyet (Kişi Başına Gelire Göre %)
517,9 475,3 570,8 320 14,4 31,1 4 238,1
Kaynak: www.doingbusiness.org
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
33
Tapu Siciline Kayıt Kriterinde Türkiye
Tapu Siciline Kayıt Endeksi’nde Türkiye, bir önceki rapor dönemine göre 8 sıra düşerek
50’inci sırada yer almıştır. Türkiye’de bir mülkün tescil edilmesi için toplam 6 işlem
gerekmekte ve bu işlemlerin tamamlanması altı gün sürmektedir. Öte yandan Türkiye’de
tapu siciline kayıt işlemlerinin maliyeti mülk değerinin yüzde 4’üne tekabül etmektedir.
Tablo 20: Yıllar İtibariyle Türkiye’de Tapu Siciline Kayıt Kolaylığı
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Sıra 39 44 42 50
Prosedürler (Adet) 6 6 6 6 6 6 6 6
Süre (Gün) 6 6 6 6 6 6 6 6
Maliyet (Mülkiyetin Değerine Göre %)
3,1 3,1 3 3 3 3,3 3,3 4
Kaynak: Doing Business Raporları
Tablo 21: DB 2014 Tapu Siciline Kayıt Kriterinde Türkiye
Tü
rkiy
e D
B2
01
3
Tü
rkiy
e
Aze
rba
yca
n
Bu
lga
rist
an
Gü
rcis
tan
Ro
ma
ny
a
Ru
sya
Uk
ray
na
Sıralama 42 50 13 62 1 70 17 97
Prosedürler (Adet) 6 6 4 7 1 8 4 8
Süre (Gün) 6 6 11 14 2 20 22 45
Maliyet (Mülk Değerine Göre %)
3,3 4 0,5 2,9 0 1,6 0,1 1,9
Kaynak: www.doingbusiness.org
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
34
Kredi Temini Kriterinde Türkiye
Kredi Temini Endeksi’nde Türkiye, bir önceki rapor dönemine göre 4 sıra düşerek 86’ıncı
sırada yer almıştır. Türkiye yasal hakların gücü endeksinde 4 puana sahipken kredi bilgisi
derinliği endeksinde ise 5 puandadır. Öte yandan Türkiye’de kredi temininde resmi sicil
kapsamı yetişkin nüfusun yüzde 27’sine tekabül etmektedir.
Tablo 22: Yıllar İtibariyle Türkiye’de Kredi Temini
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Sıra 82 86
Yasal Hakların Gücü Endeksi (0-10)
4 4 4 4 4 4 4 4
Kredi Bilgisi Derinliği Endeksi (0-6)
5 5 5 5 5 5 5 5
Resmi Sicil Kapsamı (Yetişkin Nüfusa Göre %)
6,7 10,3 12,7 15,9 18,3 23,8 23,5 27
Özel Büro Kapsamı (Yetişkin Nüfusa Göre %)
27,6 27 26,3 42,9 42,2 60,5 63 71,7
Kaynak: Doing Business Raporları
Tablo 23: DB 2014 Kredi Temini Kriterinde Türkiye
Tü
rkiy
e D
B2
01
3
Tü
rkiy
e
Ma
lezy
a
Gü
rcis
tan
Po
lon
ya
Sin
ga
pu
r
Mıs
ır
Bre
zily
a
Sıralama 82 86 1 3 3 3 86 109
Yasal Hakların Gücü Endeksi (0-10)
4 4 10 9 9 10 3 3
Kredi Bilgisi Derinliği Endeksi (0-6)
5 5 6 6 6 5 6 5
Resmi Sicil Kapsamı (Yetişkin Nüfusa Göre %)
23,5 27 52,9 0 0 0 5,3 50,4
Kaynak: www.doingbusiness.org
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
35
Vergi Ödeme Kriterinde Türkiye
Doing Business, orta ölçekli bir firmanın bir yıl içinde ödemekle yükümlü olduğu vergiler
ile zorunlu prim ödemelerini kaydetmekte ve vergi ödemenin yarattığı idari yükü
ölçmektedir. Bunu yaparken; seçilen bir firma için bir yıl içindeki vergi ödeme sayısı, vergi
ödemede harcanılan zaman ve toplam vergi oranı olmak üzere 3 temel gösterge
kullanılmaktadır.
Vergi ödeme kriterinde Türkiye bir önceki rapor dönemine göre 3 sıra ilerleyerek 71’inci
sıraya yükselmiştir. Rapora göre Türkiye’de bir firma yılda 11 defa vergi ödemekte, bunun
için 226 saat zaman harcanmakta ve toplam vergi (vergiler, primler ve diğer) oranı % 40,2
olmaktadır.
Tablo 24 : Yıllar İtibariyle Türkiye’de Vergi Ödeme
2010 2011 2012 2013 2014
Sıra - - - 74 71
Ödemeler (sayı) 11 11 11 11 11
Süre (saat) 223 226 226 226 226
Gelir Vergisi(%) - - - 18,1 18,1
İşgücü vergi ve primleri (%) - - - 18,8 18,8
Diğer vergiler(%) - - - 3,1 3,2
Toplam Vergi Oranı(% kar) 43,3 43,3 40,0 40,0 40,2
Kaynak: Doing Business Raporları
Tablo 25: DB 2014 Vergi Ödeme Kriterinde Türkiye
Tü
rkiy
e D
B2
01
3
Tü
rkiy
e
Hin
dis
tan
Bu
lga
rist
an
Gü
rcis
tan
Ro
ma
ny
a
Ru
sya
Uk
ray
na
Sıralama 74 71 158 81 29 134 56 164
Ödemeler (sayı) 11 11 33 13 5 39 7 28
Süre (saat) 226 226 243 454 280 200 177 390
Toplam Vergi Oranı(% kar) 40,0 40,2 62,8 27,7 16,4 42,9 50,7 54,9
Kaynak: www.doingbusiness.org
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
36
Sözleşmelerin Uygulanması Kriterinde Türkiye
Sözleşmelerin uygulanması kriteri ile Doing Business, 2 yerli işletme arasındaki bir ticari
dava sonuçlanana kadar geçen süre, katlanılan maliyet ve izlenen prosedürleri
ölçmektedir.
Sözleşmelerin uygulanması kriterinde Türkiye bir önceki rapor dönemindeki sıralamasını
koruyarak 38’inci olmuştur. Rapora göre Türkiye’de sözleşmelerin uygulanması
(uyuşmazlıkların çözümü) 420 gün sürmekte, bunun için katlanılan maliyet uyuşmazlık
konusunun % 24,9’una denk gelmekte ve 36 prosedür izlenmektedir.
Tablo 26 : Yıllar İtibariyle Türkiye’de Sözleşmelerin Uygulanması
2010 2011 2012 2013 2014
Sıra 38 38
Süre (Gün) 420 420 420 420 420
Maliyet (sözleşme değerinin %'si) 27,3 27,9 27,9 24,9 24,9
Prosedür Sayısı 36 36 36 36 36 Kaynak: Doing Business Raporları
Tablo 27: DB 2014 Sözleşmelerin Uygulanması Kriterinde Türkiye
Tü
rkiy
e
Av
ust
ury
a
Bu
lga
rist
an
Gü
rcis
tan
Ro
ma
ny
a
Ru
sya
Uk
ray
na
Sıralama 38 6 79 33 53 10 45
Süre (Gün) 420 397 564 285 512 270 378
Maliyet (sözleşme değerinin %'si) 24,9 18 23,8 29,9 28,9 13,4 43,8
Prosedür Sayısı 36 25 38 33 32 36 30
Kaynak: www.doingbusiness.org
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
37
İflasın Çözümü (Tasfiye Süreci) Kriterinde Türkiye
DB çalışması iflasın çözümü kriterinde, iç varlıklara ilişkin tasfiye süresi, işlemlerin
maliyetini ve sonucu değerlendirilmektedir. Bu kriterde Türkiye, bir önceki rapor
dönemine göre 4 sıra gerileyerek 130’uncu sırada yer almıştır. İflasın çözümü DB
kriterleri içinde Türkiye’nin en geride kaldığı 2’nci alandır.
Tablo 28 : Yıllar İtibariyle Türkiye’de İflasın Çözümü
2011 2012 2013 2014
Sıra 126 130
Zaman (Yıl) 3,3 3,3 3,3 3,3
Maliyet (%) 15 15 15 15
Geri Kazanım Oranı (dolar/cent) 21,1 22,3 23,6 22,3
Kaynak: Doing Business Raporları
Tablo 29 : DB 2014 İflasın Çözümü Kriterinde Türkiye
Tü
rkiy
e D
B2
01
3
Tü
rkiy
e
Hin
dis
tan
Bu
lga
rist
an
Gü
rcis
tan
Ro
ma
ny
a
Ru
sya
Uk
ray
na
Sıralama 126 130 121 92 88 99 55 162
Zaman (Yıl) 3,3 3,3 4,3 3,3 2,0 3,3 2,0 2,9
Maliyet (%) 15 15 9 9 10 11 9 42
Geri Kazanım Oranı (dolar/cent) 23,6 22,3 25,6 32,6 33,6 30 42,8 8,2
Kaynak: www.doingbusiness.org
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kasım 2013 RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
38
DB Kriterlerinde Türkiye/Genel Görünüm
Tablo 30: 2013 ve 2014 Doing Bussiness Göstergelerine Göre Türkiye
DB 2013 DB 2014 Değişim
İşe Başlama 73 93 -20
İnşaat İzinlerinin Alınması 147 148 -1
Elektrik Temini 67 49 18
Tapu Siciline Kayıt 42 50 -8
Kredi Temini 82 86 -4
Yatırımcıların Korunması 67 34 33
Vergilerin Ödenmesi 74 71 3
Sınır Ötesi Ticaret 85 86 -1
Sözleşmelerin Uygulanması 38 38 -
İflasın Çözümü 126 130 -4
Genel Sıralama 72 69 3 Kaynak: www.doingbusiness.org
Tablo 30’da görüldüğü gibi DB 2014’te Türkiye genel sıralamada bir önceki yıla göre 3
sıra ilerleyerek 69’uncu olmuştur. Bu rapor döneminde Türkiye 3 kriterde ilerleme
kaydederken, 6 kriterde gerilemiş, 1 kriterde ise sırasını korumuştur. En çok ilerleme
sağlanan alan “Yatırımcıların Korunması” olurken, en çok gerilemeyle karşılaşılan alan
“İşe Başlama” konusunda olmuştur.
Doing Business raporlarındaki sıralamalara bakıldığında, ön sıralara yükselebilmek için
bir ülkede yapılan reformlar kadar diğerlerinin durumunun da belirleyici olduğu
anlaşılmaktadır. Bu anlamda DB raporları iş yapabilmenin ve ticaretin kolaylaştırılması
hususunda dünyadaki gelişmeleri ve süregelen sürekli rekabetin gözlemlenmesini
sağlamaktadır.
top related