dla dzieci i młodzieży - kielce

Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Kielcach

Wycieczki patriotyczne dla dzieci i młodzieży

Region świętokrzyski

OpracowanieKatarzyna Binkowska

Kielce 2008

Zestawienie bibliograficzne w wyborze

Redakcja techniczna i skład komputerowy Robert Kardas

©Copyright by Katarzyna Binkowska

Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Kielcach Kielce, ul. Jana Pawła II 5

ISBN 978-83-60666-09-8

Ilustracje Katarzyna Binkowska

Spis treści

Wstęp 4Zagadnienia ogólne 7Region świętokrzyski jako teren wycieczek 10Wybrane miejscowości Kielecczyzny 13Miejsca pamięci narodowej 18

Wstęp

Wycieczka, według definicji słownikowej to „wędrówka piesza, wyjazd, podróż, wyprawa w celach krajoznawczych, turystycznych, rzadziej towa-rzyskich, grupa osób biorących udział w wędrówce, zwiedzaniu, podróży”. Wycieczka szkolna jako forma organizacyjna nauczania polega na prowa-dzeniu zajęć poza szkołą. Spełnia ona następujące funkcje

poznawczą,• kształcącą,• wychowawczą,• motywacyjną.•

Funkcja poznawcza wycieczki polega na dostarczaniu dziecku informa-cji na bazie najbliższego otoczenia. Wycieczki o charakterze społecznym dają możliwość poznania przeszłości własnego regionu, dorobku kultury narodowej, pracy ludzkiej.Funkcja kształcąca wycieczki obejmuje rozwijanie spostrzeżeń i wrażeń niezbędnych do pracy myślowej, tworzenie wyobrażeń, kształtowanie po-jęć, rozwijanie u dziecka mowy. Funkcja wychowawcza wycieczki wyraża się w dostarczaniu wzorów postę-powania i kształtowaniu umiejętności zachowania się wobec swoich kole-gów, społeczeństwa, przyrody i wytworów pracy ludzkiej. Wycieczka jest doskonałą okazją do kształcenia uczuć patriotycznych przez wzbudzanie miłości do kraju ojczystego, wyrabianie poczucia dumy naro-dowej, wytwarzanie więzi dziecka ze środowiskiem, w którym żyje. Funkcja motywacyjna wycieczki polega na pobudzaniu aktywności poznaw-czej dziecka, wyzwalaniu i rozwijaniu zainteresowań otaczającą rzeczywi-stością, wyzwalaniu chęci do badań i eksperymentów, do pracy fizycznej,

5Wstęp

sportu i rekreacji, do aktywnej percepcji i twórczej ekspresji sztuki. Wy-cieczka to „otwieranie okna na świat”, przygotowywanie do samodzielnych wypraw, obserwacji i badań w celu zaspokajania ciekawości, potrzeb inte-lektualnych, estetycznych i zdrowotnych.

Kielecczyzna jest regionem szczególnie bogatym w wydarzenia o zna-czeniu ogólnonarodowym, które zarówno w zakresie kultury narodowej, jak również zmagań zbrojnych w walce o niepodległość, stanowią znaczący ele-ment ogólnej historii narodu. Przypomnijmy, naczelnik T. Kościuszko ogłosił tutaj swój Manifest Poła-niecki. Kielecczyzna była głównym terenem walk powstania styczniowego (1863-1865), na tej ziemi m. in. walczył wódz i dyktator Powstania Marian Langiewicz. Ponownie walki toczono na Ziemi Kieleckiej w okresie wo-jen światowych. Tutaj walczyły polskie oddziały dowodzone przez Józefa Piłsudskiego w czasie I wojny światowej. W 1939 roku Wojsko Polskie ponownie broniło tej ziemi przed obcym najazdem. Na Ziemi Kieleckiej po-wstaje Oddział Wydzielony Wojska Polskiego, którym dowodził legendar-ny „Hubal”, czyli mjr Henryk Dobrzański.Ukształtowanie terenu i jego struktura była wspaniale wykorzystana przez walczące na tych terenach formacje wojskowe zbrojnego podziemia. Tutaj działały zbrojnie liczne oddziały partyzanckie („Nurt”, Piwnik „ Ponury”)z najliczniejszą Armią Krajową na czele.W historii walk wolnościowych Kielecczyzna zajmuje znaczące miejsce.

Niniejsze zestawienie zawiera materiały dotyczące ogólnych zasad or-ganizacji oraz przykłady scenariuszy wycieczek edukacyjnych i patriotycz-nych. Podzielone zostało na 3 działy :

Zagadnienia ogólne• Region świętokrzyski jako teren wycieczek• Wybrane miejscowości Kielecczyzny.•

Sporządzono je w oparciu o zbiory Pedagogicznej Biblioteki Wojewódz-kiej w Kielcach oraz bazy bibliograficzne : Przewodnik Bibliograficzny, Bibliografia zawartości Czasopism i bibliografia regionalna Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Kielcach. Wykaz przygotowano jako pomoc dla nauczycieli, organizatorów wycieczek szkolnych w szkole podstawowej i gimnazjum oraz dla wszystkich zainteresowanych przeszłością historyczną regionu. Może być wykorzystany jako pomoc w realizacji programu eduka-

6 Wstęp

cji patriotycznej. Uzupełnieniem zestawienia są zdjęcia wybranych miejsc pamięci naro-

dowej w regionie świętokrzyskim.

ZAGADNIENIA OGÓLNE

Książki

1. Denek Kazimierz : Poznawczo–wychowawcze aspekty działalności krajoznawczo–turystycznej we współczesnej szkole / Kazimierz Denek. – Koszalin : Instytut Kształcenia Nauczycieli i Badań Oświatowych w Kosza-linie, 1981sygn. 196847 (37) Czytelnia PBW[obozy wędrowne szkołą patriotycznego wychowania młodzieży]

2. Edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w zreformowanej szkole : materiały dla nauczycieli / red. Stefan Bednarek. – Wrocław , 2000 sygn. 232547 (Met. Ścież. Eduk.) Czytelnia PBW[turystyka jako narzędzie edukacji regionalnej i krajobrazowej]

3. Krajoznawstwo i turystyka w szkole / red. Tadeusz Łobożewicz. – Gdańsk : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1990sygn. 206734 (37) Czytelnia PBW

4. Mała Ojczyzna – Świętokrzyskie : edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie. Materiały dla nauczycieli/ red. Małgorzata Suchań-ska. – Kielce : Zakład Wydawniczy SFSD, 2002 sygn. 233704 (Met. Ścież. Eduk.) Czytelnia PBW[wycieczka jako forma realizacji edukacji regionalnej]

8 Zagadnienia ogólne

5. Pawelec Lidia : Edukacja regionalna w przedszkolu i klasach młod-szych szkoły podstawowej / Lidia Pawelec. – Kielce : Wydawnictwo Aka-demii Świętokrzyskiej, 2006 sygn. 241571 (Met. Ścież. Eduk.) Czytelnia PBW

6. Wojtycza Janusz : Organizacja turystyki młodzieży szkolnej / Janusz Wojtycza. – Kraków : Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2000(biblioteka główna AŚ w Kielcach)

7. Wycieczki szkolne w klasach I-III szkoły podstawowej / red. Tadeusz Łobożewicz. – Łódź: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1989sygn. 205861 (Met. Naucz. Pocz.) Czytelnia PBWsygn. 205862 Wypożyczalnia PBW

Artykuły z czasopism

8. Boczukowa Beata : Szkolne wycieczki krajoznawcze / Beata Boczuko-wa // „Edukacja i Dialog”. – 2001, nr 6, s. 15 - 19

9. Denek Kazimierz : Krajoznastwo i turystyka w procesie kształcenia / Kazimierz Denek // „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne”. – 2002, nr 2, s. 4 - 9

10. Denek Kazimierz : Wycieczki, które uczą i wychowują / Kazimierz Denek // „ Nowa Szkoła”. – 2006, nr 10, s. 4-14

11. Denek Kazimierz : Wycieczki szkolne w procesie dydaktyczno–wy-chowawczym / Kazimierz Denek // „Lider”. – 1998, nr 7 / 8 , s. 16-22

12. Gąsior Henryk : Funkcje wycieczek szkolnych w edukacji wcze-snoszkolnej dzieci / Henryk Gąsior // „Nauczyciel i Szkoła”. – 1998, nr 1, s. 50-56

13. Kuc Anna : Wycieczki szkolne stymulatorem zainteresowań młodzieży / Anna Kuc // „Wychowanie na co Dzień”. – 1994, nr 10, s. 8-9

9Zagadnienia ogólne

14. Mańkowska Anna : Być w terenie/ Anna Mańkowska // „Dyrektor Szkoły”. – 2002, nr 7/8 , s. 36-39[zalety wycieczek przyrodniczych]

15. Maszczak Tadeusz : Krajoznastwo i turystyka jako obszar edukacji / Maszczak Tadeusz // „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne”. – 2002, nr 2, s. 2-3

16. Ryba Barbara : Wycieczka jako forma zajęć dydaktycznych / Barbara Ryba // „Wychowawca”. – 2005, nr 7 /8, s. 33-36

17. Siwołowski Jerzy : Wycieczka szkolna / Jerzy Siwołowski cz. 1-2 // „Dyrektor Szkoły”. – 2001, nr 12, s. 35-36 ; 2002, nr 1 s. 32-35

19. Tokarczuk Stanisław : Krajoznastwo i turystyka w szkolnej działal-ności wychowawczo- turystycznej / Stanisław Tokarczuk // „Chowanna”. – 1981, nr 1, s. 36-52

20. Zembok–Sopot Barbara : Wędrówki po małej ojczyźnie / Barbara Zembok–Sopot // „Wychowanie na co Dzień”. – 1998, nr 3, dod. s. III-V

21. Żywno Irena : Wyruszamy na wycieczkę / Irena Żywno // „Życie Szkoły”. – 2002, nr 1, s. 18-21

REGION ŚWIĘTOKRZYSKI JAKO TEREN WYCIECZEK

Książki

22. Boczarski Bolesław : Przewodnik – informator po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa w województwie kielckim 1939-1945 / Bo-lesław Boczarski, Mieczysław Edelbaum. – Kielce : Wojewódzki Komitet Obywatelski Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa, 1965sygn. 54643 (R 943.8) Czytelnia PBW

23. Garus Ryszard : Góry Świętokrzyskie: najatrakcyjniejsze szlaki tury-styczne / Ryszard Garus. – Kielce : Wydawnictwo Pedagogiczne ZG ZNP, 1991sygn. 212653 (R 914) Czytelnia PBW[ uwzględnia również trasy historyczne ]

24. Garus Ryszard : Wędrówki po Górach Świętokrzyskich / Ryszard Garus. – Kielce : Wydział do Spraw Młodzieży Kultury Fizycznej i Tury-styki Urzędu Wojewódzkiegow Kielcach, 1989sygn. 206298 (R 914) Czytelnia PBW

25. Garus Ryszard : Skarżysko i okolice: przewodnik / Ryszard Garus, Łucja Naszydłowska, Anna Sawa. – Kielce : Agencja „JP”, 1996sygn. 228601 (R 914) Czytelnia PBW

11Region świętokrzyski...

26. Garus Ryszard : Góry Świętokrzyskie : szlak oznaczony im . Edwar-da Wołoszyna : Wąchock – Bodzentyn – Święta Katarzyna – Cedzyna / Ryszard Garus, Andrzej Rembalski. – Kielce : Agencja Wydawnicza „JP”, 1992sygn. 8526 b/p ( R 914 ) Czytelnia PBW

27. Jankowski Andrzej : Pomniki walki i męczeństwa na ziemi kieleckiej / Andrzej Jankowski. – Warszawa: Wydawnictwa Akcydensowe, 1979sygn. 157657 (R 943.8) Czytelnia PBW

28. Kraina Świętokrzyska i Ponidzie : wycieczki szkolne / red. Adam Massalski, Ryszard Garus. – Kielce : Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Tu-rystyczny Związek Gmin Świętokrzyskich w Kielcach, (Biblioteka Główna AŚ w Kielcach)

29. Kuczyński Janusz : Wokół Kielc / Janusz Kuczyński. – Kraków : Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984sygn. 172440 (R 914) Czytelnia PBW

30. Kułaga Bogusław : Wąchock: przewodnik turystyczny / Bogusław Kułaga, Mieczysław Gonciarz. – Kielce : Wydawnictwo Bog – Art., 1998(Biblioteka Główna AŚ w Kielcach)

31. Osiecki Jerzy : Kieleckie ścieżki Józefa Piłsudskiego / Jerzy Osiec-ki. – Kielce : Agencja „JP”, 1999sygn. 236383 (R 943.8) Czytelnia PBW237561 Wypożyczalnia PBW

32. Pilich Przemysław : Ziemia kielecka: Panorama turystyczna / Prze-mysław Pilich, Maria Pilich. – Warszawa : Krajowa Agencja Wydawnicza RSW „Prasa – Książka – Ruch”, 1979sygn. 144982 ( R 914 ) Czytelnia PBW

12 Region świętokrzyski...

33. Przyrodniczo – historyczna ścieżka dydaktyczna w Sieradowickim Parku Krajobrazowym i jego otulinie : Berezów – Michniów – Kamień Michniowski – Burzący Stok – Suchedniów / oprac. Anna Kuśmierska, Zo-fia Majecka, Ewa Kościak. – Kielce , 1993sygn. 215334 ( R 914 ) Czytelnia PBW

34. Ścieżka dydaktyczna : „Szlakiem krajobrazu kulturowego w Sierado-wickim Parku Krajobrazowym i jego otulinie: Wąchock – Wąwóz Rocław – Rataje – Polana Langiewicza – Wykus / oprac. Genowefa Senderowska, Zofia Majecka, Agnieszka Kuśmierska. –Kielce, 1992sygn. 215337 (R 914) Czytelnia PBW

35. Świeca Marek : Regionalne projekty edukacyjne: materiały dla na-uczycieli i studentów / Marek Świeca, Katarzyna Ziołowicz. – Kielce : Ofi-cyna Wydawnicza Scriptum, 2005sygn. 241575 (Met. Ścież. Eduk.) Czytelnia PBW[zawiera przykłady edukacyjnych projektów regionalnych związanych z hi-storią i zabytkami]

36. Wojtyś Paweł : z sercem w plecaku, czyli wędrówki po drogach i bez-drożach ziemi świętokrzyskiej i sandomierskiej. Cz.1 : Kielce i okolice / Wojtyś Paweł. – Kielce : Wydawnictwo GRAFTUR, 2005sygn. 240035 (R 914) Czytelnia PBW

Artykuły z czasopism

37. Kulak Robert : z legunem po Kielcach czyli kieleckim szlakiem i Puł-ku Piechoty Legionów Polskich – wycieczka, opis trasy / Robert Kulak, Jerzy Osiecki, J. Przemysław Witek // „Świętokrzyskie: środowisko, dzie-dzictwo kulturowe, edukacja regionalna”. – 2006, nr 3, s. 73 - 76

38. Massalski Adam : Świętokrzyskie / Adam Massalski // „Ikar”. – 1994, nr 6, s. 44-46

WYBRANE MIEJSCOWOŚCI KIELECCZYZNY

Kielce

39. Grabińska Beata : Czy Park w Kielcach to tylko miejsce wypoczyn-ku, czy też miejsce lekcji historii o regionie świętokrzyskim? – edukacja regionalna. Zajęcia dla uczniów klas V-VI szkoły podstawowej oraz I-III gimnazjum / Beata Grabińska // „Świętokrzyskie – środowisko, dziedzictwo kulturowe, edukacja regionalna.”. – 2006, nr. 3, s. 36-44

40. Kapuściński Jerzy : Miasto rezerwatów – Biesag – Białogon / Jerzy Kapuściński // „Ikar”. – 1997, nr 7/8 ,s.42[trasa historyczna] Chęciny

41. Braun Juliusz : Chęciny i okolice. Przewodnik / Juliusz Braun. – Warszawa : Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1979sygn. 143710 (R 914) Czytelnia PBW

42. Zarzycki Łukasz : O Chęcińskiej babie, cebulowej zupie i łuku trium-falnym / Łukasz Zarzycki, Wojciech Boratyński // „Poznaj swój kraj” . – 2002, nr 9, s. 13-15

43. Długosz Hubert : Rajd pieszy Karczówka – Chęciny / Hubert Długosz // „Nasza Baba Jaga”. – 2005, nr 3, s. 27-28

14 Wybrane miejscowości...

Daleszyce

44. Sapa Janusz : Daleszyce czekają na odkrycie / Janusz Sapa // „Poznaj swój kraj”. – 1997, nr 12, s. 10-11

Drygulec (koło Ostrowca Świętokrzyskiego)

45. Kędracki Janusz : Bomby zabijały bezbronnych, odkrywamy święto-krzyskie – Drygulec/ Janusz Kędracki // „Gazeta Wyborcza : dodatek kie-lecki”. – 2007, nr 209.5517, s. 22-23

Michniów

46. Kaczanowski Longin: Michniów – symbol pamięci / Longin Kacza-nowski // „Magazyn Słowa Ludu” (19-22 VII). – 1986, nr 1404, s. 4

47. Krogulec Władysław : w 40 rocznicę pacyfikacji Michniowa – dolina śmierci / Władysław Krogulec // „Magazyn Słowa Ludu”(9-10 VII). – 1983, nr 1244, s. 1 i 3

Pińczów i Busko – Zdrój (Ponidzie)

48. Jurecki Michał : Ponidzie w świętokrzyskim stepie : przewodnik tu-rystyczny / Michał Jurecki. – Kraków, Wydawnictwo Bezdroża, 2004sygn. 238987 (R 914) Czytelnia PBW

49. Jamka Rudolf : Sprawozdanie z wycieczki naukowej w Pińczowski i Stopnickie/ Rudolf Jamka // „Z otchłani wieków” R.7 : 1932, s. 63-64

50. Pilich Maria : Ponidzie : szlaki turystyczne / Maria i Przemysław Pi-lichowie. – Warszawa : Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1985sygn. 182180 (R 914) Czytelnia182181 Wypożyczalnia PBW[pozycja opisuje ślady powstań narodowych, 20 tras pieszych, samochodo-wych i wodnych]

15Wybrane miejscowości...

51. Rogala Stanisław : Busko – Zdrój i okolice : legendy – historia – za-bytki – trasy wycieczkowe / Stanisław Rogala. – Kielce : Wydawnictwo ELIPSA, 1996 sygn. 221886 Czytelnia PBW, 223803 Wypożyczalnia PBW

52. Rogala Stanisław : Busko – Zdrój i okolice : walory lecznicze – le-gendy – historia -trasy wycieczkowe : Busko, Chmielnik, Nowy Korczyn, Pińczów , Solec Zdrój, Stopnica, Szydłów, Wiślica / Stanisław Rogala . – Kielce : Agencja Wydawnicza Gens, 1999sygn. 226567 (R 914) Czytelnia PBW

Samborzec (koło Sandomierza)

53. Spadło Małgorzata : Samborzec i okolice. Program edukacji regio-nalnej / Małgorzata Spadło // „Świętokrzyskie – środowisko, dziedzictwo kulturowe, edukacja regionalna”. – 2004, nr 1, s. 61-68[ szkolny program autorski ]

Sandomierz

54. Garus Ryszard : Kielce – Sandomierz – Góry Świętokrzyski : prze-wodnik dla turystów pieszych i zmotoryzowanych / Ryszard Garus. – Kielce : Agencja „JP”, 1999[książka dostępna w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Kielcach]

55. Kapuściński Jerzy : Sandomierz / Jerzy Kapuściński, cz. 1-3 // „Ikar”. – 1999, nr 5, s. 41; nr 6, s. 41; nr 7/8, s. 41 [notki historyczne]

56. Myjak Józef : „Sandomierz, Ziemia Sandomierska, przewodnik tury-styczny. – Sandomierz : „Myjakpress”, 1999[książka dostępna w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Kielcach]

16 Wybrane miejscowości...

Stąporków

57. Szot Małgorzata : Stąporków i okolice. Program edukacji regionalnej / Małgorzata Szot, Małgorzata Stradomska // „Świętokrzyskie – środowi-sko, dziedzictwo kulturowe, edukacja regionalna. – 2006, nr. 3, s. 63-71[szkolny program autorski]

Święta Katarzyna

58. Fijałkowski Jerzy : O Świętej Katarzynie / Jerzy Fijałkowski // „Ma-gazyn Słowa Ludu”(5-6 III ). – 1983, nr 1226, s. 8

Wąchock

59. Prońko Bartosz : Co piszczy w trawie – Wykus / Bartosz Prońko // „Nasza Baba Jaga”. – 2005, nr 3, s.13

60. Oettinger Urszula : Partyzanckie sanktuarium / Urszula Oett inger// „Ikar”. – 2000, nr 11, s. 16-17[trasa historyczna – Wykus]

Taśmy magnetofonowe (szpulowe)

Oddział partyzancki mjr. HubalaAudycja słowno–muzycznaWarszawa : Dom Wojska Polskiego, cz. 1 i 2, 41 minutsygn T 565 Wydział Audiowizualny PBW.

Echa kieleckich lasówAudycja słowno–muzycznaWarszawa : Dom Wojska PolskiegoStr. I – 19 minut, Str. II – 40 minutsygn. T 567 Wydział Audiowizualnu PBW

17Wybrane miejscowości...

Taśmy wideo

HubalWarszawa : Przedsiębiorstwo Dystrybucji Filmów1 płyta VHSsygn. 119 Wydział Audiowizualny PBW

MIEJSCA PAMIĘCI NARODOWEJ W REGIONIE ŚWIĘTOKRZYSKIM

Tablica upamiętniająca pobyt Tadeusza Kościuszki w Kielcach (7-9 czerwca 1794 r.)

19Miejsca pamięci narodowej...

Płaskorzeźba Tadeusza Kościuszki na wzgórzu zamkowym w Kielcach

20 Miejsca pamięci narodowej...

Tablica pamiątkowa na budynku więziennym w Kielcach przy ul. Zamkowej 3 obecnie Muzeum Pamięci Narodowej

21Miejsca pamięci narodowej...

Tablica pamiątkowa na murach więzienia kieleckiego upamiętniająca zamordowanie jeńców wojennych przez hitlerowców w dniu 9 września 1939 r.

22 Miejsca pamięci narodowej...

Grób nieznanego żołnierza poległego w wojnie polsko-bolszewickiej (Bodzentyn)

23Miejsca pamięci narodowej...

Pomnik ku czci żołnierzy polskich poległych w latach 1918-1920 oraz poległych w walce z najeźdźcą hitlerowskim na wszystkich frontach

II wojny światowej (Sandomierz)

24 Miejsca pamięci narodowej...

Tablica upamiętniająca żołnierzy Wojska Polskiego poległych w walce o wyzwolenie ziemi sandomierskiej

25Miejsca pamięci narodowej...

Mogiła powstańca styczniowego (Święta Katarzyna)

26 Miejsca pamięci narodowej...

Pomnik poświęcony bohaterom walk o wyzwolenie narodu polskiego spod hitlerowskiej okupacji i partyzantom ziemi kieleckiej (Św. Katarzyna)

27Miejsca pamięci narodowej...

Pomnik mjr. Jana Piwnika „Ponurego” (Wąchock)

28 Miejsca pamięci narodowej...

Panteon Polskiego Państwa Podziemnego Tablice poświęcone Komendantom Głównym Armii Podziemnego Państwa 1939-1945

(Wąchock)

29Miejsca pamięci narodowej...

Pomnik w Panteonie Polskiego Państwa Podziemnego (Wąchock)

30 Miejsca pamięci narodowej...

Tablica pamiątkowa poległym żołnierzom ze zgrupowania „Ponurego” i „Nurta” ( 28.10.1943 r.) (Wykus)

31Miejsca pamięci narodowej...

Kapliczka i mur pamięci (Wykus)