cihan olağandışı durumlarda 1.basamak hizmetleri

Olağandışı Durumlarda 1.Basamak Hizmetleri

Olağandışı Durumlarda Halk Sağlığı Fzt. Cihan Kılıç Kasım2011

Olağandışı durum ODD Halk Sağlığı Açısından

Sınıflandırılması Afetlerin Etkileri Afet Olayının Safhaları; ODDlerin Epidemiyolojisi Türkiye’de İllerin Afetselliği ODD Öncesi Alınacak

Önlemler (Birincil Koruma)

Afet Yönetiminin Temel Prensipleri

Hazırlık Planları Bireysel Hazırlık

Deprem Sel Çığ Heyelan Yangın

Olağandışı Durum;

yaygın bir biçimde ortaya çıkan, ağır hasar, yaralanma, can ve mal kaybına yol açan, toplumun baş edemeyeceği büyüklükte bir yıkıma neden olan, ulusal ve uluslararası yardımı gerektiren olay ya da durumdur. toplumun örgütlü biçimde hazırlıklı olması gereken en önemli sosyal ve çevresel sorunlar arasındadır.

Olağan dışı Durumlar;

zamansız ölüm, sağlık düzeyinde gerileme, yaşam kalitesinin düşmesinin en önemli nedenleri arasındadır. Birleşmiş Milletler 10 Ekim tarihini “Dünya Doğal Afetlerin Zararlarının Azaltılması Günü” olarak belirlemiştir.

Halk Sağlığı Açısından ODD Sınıflandırılması

Doğal Afetler İklimsel; su baskınları ve fırtınalar, Jeolojik; depremler, volkanik patlamalar ve sismik deniz dalgaları(tsunami).

İnsan Nedenli Afetler Ani Olanlar; patlamalar, yangınlar, çarpışma, düşme, yayılma, dökülme, radyoaktif ve kimyasal sızıntılar, Sinsi-Sürekli Olanlar; kuraklık, kıtlık, açlık, kimyasal-radyasyon etkilenim, Dünya’nın ısınması-sera etkisi, çevre kirliliği. Savaşlar ve Çatışmalar; konvansiyonel silahlarla veya kimyasal, biyolojik, nükleer silahlarla oluşan savaşlar, çatışmalar.

ODD’ların Diğer Sınıflaması

Oluşumlarına Göre;Doğal; deprem, su baskını, toprak kayması, çığ, kasırga, volkan, kuraklık.İnsan Kaynaklı; savaş, çatışma, teknolojik felaket, endüstriyel kaza, soykırım, çölleşme, taşımacılık kazaları, göçmenler ve yerlerinden edilenler, aşırı kalabalık.

Oluşum Hızlarına Göre; Hızlı; deprem, hortum, fırtına, yangın, sel, su taşkını, tsunami, çığ, yangın, volkan. Yavaş; savaşlar, şiddetli soğuklar, kuraklık, kıtlık, açlık, çölleşme, epidemiler.

Afetlerin Etkileri;

Doğrudan Etkiler; Can kayıpları, Yaralanmalar, Alt yapı hasarları, Eşya ve malzeme kayıpları, Hayvan ve tarım ürünleri kayıpları, Kültür mirası ve müzelerdeki kayıplar, Kurtarma, ilk yardım ve geçici barınma çalışmaları giderleri, Tedavi, beslenme ve yedirme, giydirme giderleri, Alt yapı, haberleşme ve ulaştırma tesislerindeki hasarları onarım giderleri, Yapılardaki çeşitli hasarları onarım giderleri,

Dolaylı Etkiler;

İşyeri ve üretim tesislerinin geçici veya sürekli kapanması nedeniyle uğranılan üretim kayıpları, Sağlık, eğitim ve diğer devlet hizmetlerinin kesilmesi veya aksaması nedeniyle uğranılan hizmet kayıpları, Üretim, turizm, ticaret ve hizmet sektörlerindeki kısa veya uzun süreli işletme kayıpları nedeniyle uğranılan gelir kayıpları, Üretim veya hizmet yetersizliği nedeniyle ortaya çıkan fiyat artışları, Tüm kaynakların, kurtarma, ilk yardım ve geçici barındırma çalışmalarınayoğunlaştırılması nedeniyle, diğer alanlarda görülen yatırım ve hizmet azalması ve bunların alternatif maliyetleri,

Eğitimin ve genel kalkınma programlarının aksamasının doğuracağı ilavemaliyetler,

İşçilik, göç, yaralı insanlar ve kimsesiz kalanların yol açtığı diğer sosyal maliyetler,

İkincil Etkiler;

Üretim veya arz kaybının yol açtığı pazar kaybı, Tüm kaynakların depremden etkilenen bölgelere yoğunlaştırılmasının neden olabileceği aşırı talep ve fiyat artışları, Yıllık bütçe giderlerinin aşırı artması, parasal kaynakların azalması ve ödemeler dengesinin bozulması

Afet Olayının Safhaları;

Kökenleri ve gelişim hızları ne olursa olsun, tüm afet olayları ile ilgili faaliyetler, 5 ana safhaya ayrılabilir. Bunlar ;

Zarar azaltma, Önceden hazırlık, Kurtarma ve ilk yardım, İyileştirme, Yeniden inşa safhalarıdır.

Uyarı evresi, Olayların gözlemlenmesi ile felaketin ne zaman, nerede, ne şiddette olacağına ilişkin kriterler oluşturulmaya çalışılır.

Hazırlık evresi, Toplumun ve felaketle mücadele eden kuruluşların felakete hazırlanmak için yaptıkları tüm etkinlikleri kapsar. ODD sağlık yönetimini en önemli dönemidir.

Acil evresi, Bu evrede arama kurtarma, ilk yardım, acil tıbbi yardım, acil iletişim ve ulaşım sistemlerinin restorasyonu, geçici barınma, su ve besin sağlama çalışmaları yer almaktadır.

Rehabilitasyon evresi, Toplumun ve bireylerin normal yaşama dönebilmesi için yapılanların yer aldığı bir evredir.

Yeniden yapılandırma evresi, Felaket bölgesinin yeniden yapılandırılarak etkilerini yok etme evresidir.

Afet Olayının Safhaları

Tehlike, Zarar Görebilirlik, Risk ve Afet Arasındaki İlişki

Olağan Dışı Durumların Epidemiyolojisi

Son 40 yılda doğal nedenli olağandışı durumların sayısında üç kata yakın bir artış izlenmektedir. 1998’e kadarki son 20 yılda, sadece doğal felaketler yaklaşık 800 milyon kişiyi etkilemiş ve 3 milyondan fazla kişinin ölümüne neden olmuştur. Her hafta uluslararası yardıma ihtiyaç duyulan önemli büyüklükte en az bir felaket olmaktadır. Dünya çapında özellikle gelişmekte olan ülkelerde yoğun olmak üzere 70 milyon kişi doğal felaket açısından riskli bölgelerde yaşamaktadır. Olağandışı durumların 1965-1992 yılları arasında % 90’ından fazlası dünyanın yoksul kıtaları olan Asya ve Afrika’da gerçekleşmiştir.

Doğal ODD’ye bağlı ölümlerin % 96’sı dünya nüfusunun % 66’sınıoluşturan ve dünyanın en yoksul ülkelerinde görülmektedir. Gelişmiş ülkelerde doğal ODD başına 500 ölüm olurken gelişmemiş ülkelerde bu sayı 3000’in üzerindedir. Ülkemizde en sık görülen doğal felaket depremlerdir. Türkiye’de ortalama her 10.8 ayda bir deprem(siddeti >4 olan)olmaktadır. Bu oran İran’da 15.6, Japonya’da 16.8’dir. Türkiye’nin %98’i deprem bölgesidir. ODDlar kısa süreli olarak; morbidite, mortalite ve yaşam kalitesinde azalma vb. etkilere, uzun süreli olarak da; morbidite artımı, erken ölüm ve gelecekte yaşam standardının düşmesine neden olabilirler.

Türkiye’de İllerin Afetselliği;

Ülkemizde afete en fazla maruz kalan iller, afetzede sayısı açısından bakıldığında Kocaeli, Erzurum, Bingöl, Sakarya, Düzce, Van, Yalova, Muş, Adana ve Diyarbakır’dır. Bu noktada dağılımı depremin belirlediği dikkati çekmektedir. Olay bazında ele alındığında ise afetten en çok etkilenen iller Erzurum, Trabzon, Bingöl, Rize, Tunceli, Erzincan, Kastamonu, Malatya, Sivas ve Artvin olarak sıralanmaktadır. Her iki açıdan da afetlerden en az etkilenen illerin başında Kırklareli gelmekte ve onu, Edirne, Kilis ve Tekirdağ izlemektedir.

Afetzede sayısı açısından depreme en çok maruz kalan 10 il verileri incelendiğinde, yıkım oluşturan ve afetzede sayısını artıran depremler şöyle sıralanabilir:

17 Ağustos 1999 Kocaeli (7,4), 12 Kasım 1999 Düzce (7,2), 30 Ekim 1983 Erzurum (6,8), 24 Kasım 1976 Van-Çaldıran (7,2), 12-14 Mart 2005 Bingöl (5,7-5,9), 22 Mayıs 1971 Bingöl (6,7), 19 Ağustos 1966 Muş-Varto (6,9), 6 Eylül 1975 Diyarbakır-Lice(6,9) 27 Haziran 1998 Adana-Ceyhan (6,3).

81 ilin de heyelandan belirli derecelerde etkilendiği görülmektedir. Heyelanlı yerleşim birimleri, özellikle Doğu Karadeniz bölgesi (Trabzon ve

Rize civarı), Orta ve Batı Karadeniz Bölgesi(Karabük, Bartın, Zonguldak ve Kastamonu

civarı) ile aktif fay ve fay zonları boyunca yoğunlaşmaktadır. En çok heyelan olayı gözlenen iller Trabzon, Rize, Kastamonu, Erzurum ve

Artvin ilidir. En az heyelanın meydana geldiği iller ise Kırklareli, Mardin ve Şanlıurfa’ dır.

1950-2008 döneminde toplam 13 bin 494 heyelan oldu.

Heyelandan etkilenen afetzede sayısı açısından bakıldığında da yine Trabzon 4.106 afetzedeyle ilk sırada yer almaktadır.

Türkiye`de önemli risk oluşturan afet tehlikelerinden biri de su baskınıdır. Envantere göre, Kırklareli hariç tüm illerde su baskını yaşanmıştır. Su baskını, en fazla Erzurum, Sivas, Kahramanmaraş, Kayseri ve Adana`da

gerçekleşti. Olay sayısı yerine etkilenen afetzede sayısı esas alındığında ise iller,

Erzurum, Kahramanmaraş, Van, Adana, Bitlis şeklinde sıralanmaktadır.

Bu çerçevede su baskınlarının Kızılırmak, Yeşilırmak, Fırat ve Doğu Karadeniz havzalarında yoğunlaştığı gözlenmektedir.

Orman yangınları bakımından Akdeniz ve Ege Sahillerinden İstanbul’a kadar uzanan kıyı bandı en riskli bölgedir.

Ülkemizdeki orman yangınlarının % 90’ ı bu bölgede meydana gelmektedir. Türkiye`de 79 ilde kaya düşmesi görülmektedir. En fazla kaya düşmesinin meydana geldiği il Kayseridir. Onu, Erzurum, Nevşehir, Adıyaman ve Sivas izlemektedir.

Etkilenen afetzede sayısına bakıldığında da Kayseri, Nevşehir, Niğde, Erzurum ve Karaman öne çıkmaktadır.

Bitlis, en fazla çığ olayı gözlenen ildir. Onu, Bingöl, Tunceli, Malatya ve Erzincan takip etmektedir. Çığ olaylarının çoğunlukla, Doğu Anadolu`nun kuzeydoğu, Karadeniz`in

yüksek kesimlerinde ve belirgin bir şekilde ve Güneydoğu Anadolu Yitim Kuşağı boyunca, rakım olarak yüksek ve bitkisel yoğunluğun az olduğu alanlarda meydana geldiği gözlenmektedir.

Türkiye'de 1980-1990 Arası Yaşanan ODD Durumlar

Türkiye'de 1990-1999 Arası Yaşanan ODD Durumlar

Türkiye'de 1990 Yılından Bu Yana Olan Büyük Afetler

Türkiye'de 1900-1999'da Olan 6 - 9,9 Arası Depremler

Türkiye'de Türüne Göre Afetler

Türkiye'de Doğal Afetlerden Yıkılmış Konut Sayısı

Tüm dünyadaki ODD kaydını tutan bu sitede bir yıl İçin 4498 vaka kaydı yapılmıştır

ODD Öncesi Alınacak Önlemler (Birincil Koruma)

Afetin ortaya çıkmasını engelleme ve sonuçlarının ortadan kaldırılmasına yönelik çabalardır. Önlem, hazırlıklı olma, erken haber alma ve uyarma uygulamalarıdır. Olağanüstü durumlarda, kimin yönetici olacağı önceden belirlenmelidir. Her bir acil sağlık eylemi için ulusal, bölgesel ve yerel düzeylerdesorumlulukların açıkça tanımlanması gereklidir.

Kriz Değerlendirme ve Takip Kurulunda Görev Alacak Bakanlık Kurum ve Kuruluş Personeli

Hazırlıklı Olmanın Aşamaları;

Örgütsel Hazırlıklı Olma, Beklenen Olağandışı Durumlar İçin Plan Hazırlanması, Hızlı Yanıt İçin Bilgi Toplama ve Güncelleştirme, Yetki ve Sorumluluk Alanlarının Netleştirilmesi, Uluslararası Sağlık Yardımına Yaklaşımın Standardize Edilmesi, Bütçe, Ulaşım ve İletişim İçin Gereksinimlerin Öngörülmesi, Teknik Yönlerin Ele Alınması, Erken Uyarı Prosedürlerinin Belirlenmesi, Hızlı Değerlendirme İçin Hazırlıklı Olmadır.

Afet öncesi şu bilgiler sahip olunmalıdır;

Kentin nüfus yapısı, dağılımı, demografik dokusu, Ekonomik aktiviteler, türleri, işyerleri dağılımı, Çalışan nüfus ve hareketleri, genel karakteri, Yapılar, binalar risk düzeyleri, yaşları, Altyapı donatısı, teknik karakteristik ve şemaları, Ulaşım şeması, planlaması, verileri, istatistikleri, türleri, Hizmetlerin kapasiteleri, donanım yerleri, biçimleri afet riskleri, Acil hallerde kullanılacak diğer donatılar, Acil yardım örgütleri, karakterleri, kapasitesi, yer aldığı yöre ve afet anında yapacakları işlerin organizasyonu.

ODD sağlık hizmetleri yönetiminin amaç ve uygulamaları

Olabildiğince çok kişinin hayatta kalması sağlanmalı, Olabildiğince standart protokoller izlenmeli, Hızla komuta merkezi kurulmalı ve yönetici belirlenmeli, Komuta merkezi kaynaklı haberleşme sağlanmalı, Olay bölgesinde kontrollü merkezi boşaltma uygulanmalı, Kazazede, kurtarıcı ve ailelerine özen gösterilmeli, Kronolojik kayıt tutulmalı, Az sayıdaki eğitimli ekibin çok sayıdaki gönüllüden daha yararlı olacağı için, kurtarıcı olabilecekler eğitilmelidir.

Afet Yönetiminin Temel Prensipleri; Örgütlenme

Her düzeyde ve sektörde ortak dil, Modüler yönetim yapısı,

Komuta ve Kontrol Kapsayıcı kaynak yönetimi.

Koordinasyon ve Yardım Bilgi Yönetimi

Entegre iletişim sistemi, Zamanında Harekete Geçme Etkili Bir Olağandışı Durum Planı.Bu temel prensiplerden en önemlisi, diğer prensipleri içinde barındırarak hazırlanmış bir Olağandışı Durum Planıdır.

ODD Yönetiminde Değerlendirme; Etkilenen toplumun acil yanıt gerektiren temel gereksinimlerin saptamak amacıyla bilgi toplamaktır. Kısa zamanda ve hızla yapılmalı ve sağlık hizmetleri bu değerlendirme kapsamında yönetilmelidir.

Hızlı değerlendirme teknikleri; Çalışma alanını belirleme, Harita geliştirme, Örneklem büyüklüğü ve seçimi, Ulaşım olanaklarını belirleme, Etkilenen nüfusun dağılımı, Farklı koşulları tanımlama.

Hazırlık Planları;

Planların Amacı; Bölge halkının yaşamını, sağlığını, mülkiyet hakkını ve çevreyi korumak için, ODD’lere işbirliği ve dayanışma içerisinde müdahale edebilmek olmalıdır.

Plan Düzeyleri ve Tipleri; Zamansal, bölgesel, kurumsal, hizmete özgü bileşenleri nedeniyle planlar amaçları ile sınıflanır. Örneğin “A Hastanesinin Deprem Sırasındaki Boşaltma Planı bir hazırlık planıdır. Adı ve amacı açık planların hangi tip olduklarının çok da önemi yoktur.

Hazırlık Planları;

Planlama İlkeleri ve Plan İçeriği Öncelikle plan amacı saptanmalı ve pekiştirilmelidir.

Tehlike, risk ve olası etkileri saptanmalı, etkilenebilirlik analiz yapılmalıdır. Yapılması gerekenler ve görevler tanımlanmalıdır. Kaynaklar ve görevler değerlendirilmeli, envanter çalışması yapılmalı ve kaynak rehberi hazırlanmalıdır.

Planların Öğretilmesi, Planların Sınanması ve Tatbikatlar,

Programlı tatbikatlar, Habersiz tatbikatlar, Görev başı tatbikat,

Her ne türden olursa olsun tatbikatlar;

Planın bize tanıdığı fırsatları ortaya koymak, Plandaki olası boşlukları açığa çıkarmak, Birimler arası koordinasyonu geliştirmek, Sorumluluk ve görevleri kesinleştirmek, Kişisel yetenekleri geliştirmek, Kişilerin konuya ilgisini artırmak, Toplumu plan hakkında bilinçlendirmek, amaçları doğrultusunda yapılmalıdır.

Bireysel Hazırlılık; Deprem Öncesi Alınacak Yapısal Önlemler;

Yerleşim bölgeleri titizlikle belirlenmelidir. Kaygan ve ovalık bölgeler iskana açılmamalıdır. Konutlar gevşek toprağa sahip meyilli arazilere yapılmamalıdır. Yapılar deprem etkilerine karşı dayanıklı inşa edilmelidir. (Yapı Tekniğine ve İnşaat Yönetmeliğine uygun olarak) İmar planında konuta ayrılmış yerler dışındaki yerlere ev ve bina yapılmamalıdır. Dik yarların yakınına, dik boğaz ve vadilerin içine bina yapılmamalıdır. Çok kar yağan ve çığ gelen yamaçlarda bina yapılmamalıdır. Mevcut binaların dayanıklılıkları arttırılmalıdır. Konutlara deprem sigortası yaptırılmalıdır.

Deprem Öncesi Alınacak Yapısal Olmayan Önlemler;

Dolap üzerine konulan eşya ve büro malzemeleri kayarak düşmelerini önlemek için plastik tutucu malzeme veya yapıştırıcılarla sabitlenmelidir. Soba ve diğer ısıtıcılar sağlam malzemelerle duvara veya yere sabitlenmelidir. Dolaplar ve devrilebilecek benzeri eşyaları birbirine ve duvara sabitlenmelidir. Eğer sabitlenen eşya ve duvar arasında boşluk kalıyorsa, çarpma etkisini düşürmek için araya bir dolgu malzemesi konulmalıdır. Tavan ve duvara asılan avize, klima vb. cihazlar bulundukları yere ağırlıklarını taşıyacak şekilde duvar ve pencerelerden yeterince uzağa ve kanca ile asılmalıdır. İçinde ağır eşyalar bulunan dolap kapakları mekanik kilitler takılarak sıkıca kapalı kalmaları sağlanmalı.

Tezgah üzerindeki kayabilecek beyaz eşyalarımızın altına metal profil koyarak bunların kayması önlenmelidir. Gaz kaçağı ve yangına karşı, gaz vanası ve elektrik sigortalarını otomatik hale getirilmelidir. Zehirli, patlayıcı, yanıcı maddeler düşmeyecek bir konumda sabitlenmeli ve kırılmayacak bir şekilde depolanmalıdır. Bu maddelerin üzerlerine fosforlu, belirleyici etiketler konulmalıdır. Rafların önüne elastik bant ya da tel eklenebilir. Küçük nesneler ve şişeler, birbirlerine çarpmayacak ve devrilmeyecek şekilde, kutuların içine yerleştirilmelidir.

Binadan acilen çıkmak için kullanılacak yollardaki tehlikeler ortadan kaldırılmalı, bu yollar işaretlemeli, çıkışı engelleyebilecek eşyalar çıkış yolu üzerinden kaldırılmalıdır. Geniş çıkış yolları oluşturulmalıdır. Dışa doğru açılan kapılar kullanılmalı, acil çıkış kapıları kilitli olmamalıdır. Acil çıkışlar aydınlatılmalıdır. Karyolalar pencerenin ve üzerine devrilebilecek ağır dolapların yanına konulmamalı, karyolanın üzerinde ağır eşya olan raf bulundurulmamalıdır. Tüm bireylerin katılımı ile (evde, iş yerinde, apartmanda, okulda) “Afete hazırlık planları” yapılmalı, her altı ayda bir bu plan gözden geçirilmelidir.

Zaman zaman bu plana göre nasıl davranılması gerektiğinin tatbikatları yapılmalıdır. Bir afet ve acil durumda eve ulaşılamayacak durumlar için aile bireyleri ile iletişimin nasıl sağlayacağı, alternatif buluşma yerleri ve bireylerin ulaşabileceği bölge dışı bağlantı kişisi (ev, işyeri, okul içinde, dışında ve ya mahalle dışında) belirlenmelidir. Önemli evrakların (kimlik kartları, tapu, sigorta belgeleri, sağlık karnesi, diplomalar, pasaport, banka cüzdanı vb.) kopyaları hazırlanarak su geçirmeyecek bir şekilde saklanmalı, ayrıca bu evrakların bir örneği de bölge dışı bağlantı kişisinde bulunmalıdır.

Bina yönetimince önceden belirlenen, mesken veya işyerinin özelliği ve büyüklüğüne göre uygun yangın söndürme cihazı mutlaka bulundurulmalı ve periyodik bakımları da yaptırılmalıdır. Bu cihazlar;

Kolayca ulaşılabilecek bir yerde tutulmalıdır.Yeri herkes tarafından bilinmelidir.Duvara sıkıca sabitlenmelidir.Her yıl ilgili firma tarafından bakımı yapılmalıdır.Bir kez kullanıldıktan sonra mutlaka tekrar doldurulmalıdır.

Deprem Anında Yapılması Gerekenler;Bina İçerisindeyseniz; Kesinlikle panik yapılmamalıdır. Sabitlenmemiş dolap, raf, pencere vb. eşyalardan uzak durulmalıdır. Varsa sağlam sandalyelerle desteklenmiş masa altına veya dolgun ve hacimli koltuk, kanepe, içi dolu sandık gibi koruma sağlayabilecek eşya yanına çömelerek hayat üçgeni oluşturulmalıdır. Baş iki el arasına alınarak veya bir koruyucu (yastık, kitap vb) malzeme ile korunmalıdır. Sarsıntı geçene kadar bu pozisyonda beklenmelidir.

Merdivenlere ya da çıkışlara doğru koşulmamalıdır. Balkona çıkılmamalıdır. Balkonlardan ya da pencerelerden aşağıya atlanmamalıdır. Kesinlikle asansör kullanılmamalıdır. Telefonlar acil durum ve yangınları bildirmek dışında kullanılmamalıdır. Kibrit, çakmak yakılmamalı, elektrik düğmelerine dokunulmamalıdır. Tekerlekli sandalyede isek tekerlekler kilitlenerek baş ve boyun korumaya alınmalıdır.

Mutfak, imalathane, laboratuar gibi iş aletlerinin bulunduğu yerlerde; ocak, fırın ve bu gibi cihazlar kapatılmalı, dökülebilecek malzeme ve maddelerden uzaklaşılmalıdır. Sarsıntı geçtikten sonra elektrik, gaz ve su vanalarını kapatılmalı, soba ve ısıtıcılar söndürülmelidir. Diğer güvenlik önlemleri alınarak gerekli olan eşya ve malzemeler alınarak bina daha önce tespit edilen yoldan derhal terk edilip toplanma bölgesine gidilmelidir. Okulda sınıfta ya da büroda ise sağlam sıra, masa altlarında ve ya yanında; koridorsa ise duvarın yanına hayat üçgeni oluşturacak şekilde ÇÖK-KAPAN-TUTUN hareketi ile baş ve boyun korunmalıdır. Pencerelerden ve camdan yapılmış eşyalardan uzak durulmalıdır.

Deprem Anında Açık Alandaysanız;

Toprak altındaki kanalizasyon, elektrik ve gaz hatlarından gelecek tehlikelere karşı dikkatli olunmalıdır. Deniz kıyısından uzaklaşılmalıdır. Enerji hatları ve direklerinden, ağaçlardan, diğer binalardan ve duvar diplerinden uzaklaşılmalıdır. Açık arazide çömelerek etraftan gelen tehlikelere karşı hazırlıklı olunmalıdır. Toprak kayması olabilecek, taş veya kaya düşebilecek yamaç altlarında bulunulmamalıdır. Böyle bir ortamda bulunuluyorsa seri şekilde güvenli bir ortama geçilmelidir. Binalardan düşebilecek baca, cam kırıkları ve sıvalara karşı tedbirli olunmalıdır.

Deprem Anında Araç Kullanıyorsanız;

Sarsıntı sırasında karayolunda seyir halindeyseniz;Bulunduğunuz yer güvenli ise; yolu kapatmadan sağa yanaşıp durulmalıdır. Kontak anahtarı yerinde bırakılıp, pencereler kapalı olarak araç içerisinde beklenmelidir. Sarsıntı durduktan sonra açık alanlara gidilmelidir. Araç meskun mahallerde ya da güvenli bir yerde değilse(ağaç ya da enerji hatları veya direklerinin yanında, köprü üstünde vb.); durdurulmalı, kontak anahtarı üzerinde bırakılarak terk edilmeli ve trafikten uzak açık alanlara gidilmelidir.

Deprem Anında Araç Kullanıyorsanız;

Sarsıntı sırasında bir tünelin içinde iseniz ve çıkışa yakın değilseniz; araç durdurulup aşağıya inilmeli ve yanına yan yatarak ayaklar karına çekilip, ellerle baş ve boyun korunmalıdır. (ÇÖK-KAPAN-TUTUN) Kapalı bir otoparkta iseniz; araç dışına çıkılıp, yanına yan yatarak, ellerle baş ve boyun korunmalıdır. Yukarıdan düşebilecek tavan, tünel gibi büyük kitleler aracı belki ezecek ama yok etmeyecektir. Araç içinde olduğunuz takdirde, üzerine düşen bir parça ile aracın içinde ezilebilirsiniz.

Deprem Sonrası Yapılması Gerekenler;

Kapalı Alandaysanız; Önce kendi emniyetinizden emin olun. Sonra çevrenizde yardım edebileceğiniz kimse olup olmadığını kontrol edin. Depremlerden sonra çıkan yangınlar oldukça sık görülen ikincil afetlerdir. Bu nedenle eğer gaz kokusu alırsanız, gaz vanasını kapatın. Camları ve kapıları açın. Hemen binayı terk edin. Dökülen tehlikeli maddeleri temizleyin.Yerinden oynayan telefon ahizelerini telefonun üstüne koyun. Acil durum çantanızı yanınıza alın, mahalle buluşma noktanıza doğru harekete geçin.

Çöp poşeti Pilli radyo El feneri Başlık feneri Yedek piller Yedek telefon şarjı Arabanın yedek anahtarı Evin/(varsa) diğer evlerin yedek

anahtarları İş eldiveni

Çantada bulunması gereken malzemeler şöyle sıralanabilir:

Çok amaçlı çakı Kibrit/çakmak Düdük Nakit para Kâğıt, kalem Battaniye veya uyku tulumu Makas Koli bandı Plastik/naylon örtü

Giyecek;• Mevsime uygun giysiler• Temiz iç çamaşırı• Çorap• Ayakkabı• Yağmurluk

• Barınma:• Çadır• • Uyku tulumu/battaniye• • Mat

Sağlık malzemelerinden bazıları şöyle sıralanabilir:

• Devamlı kullanılan ilaçlar ve reçeteleri• İlkyardım malzemesi• Lateks eldiven• Kullanılan protezler (kontakt lens, gözlük, duyma cihazı, vb.

Yiyecek ve içecek;• Uzun ömürlü gıda• Plastik şişede su• Termos• Portatif ocak• Ocak yakıtı• Portatif tencere• Kap

Önemli evraklar veya suretleri; Kimlik• Ehliyet• Evlilik cüzdanı• Tapu• Araç ruhsatı• Pasaport• Banka hesap cüzdanları• Sigorta poliçeleri• Sağlık karneleri• Özel belgeler (varsa gazi kartı, engelli kimliği, vb.)

Engelliler için;• Engelliliği ispatlayan belgeler• Varsa engelli kimlik kartı• Yedek protezler

Küçük çocuk veya bebekler için;• Bebek maması• Biberon• Emzik• Çocuk bezi• Oyuncak

Yaşlılar için;• Tıbbi belgeler• Yedek protezler• İlaçlar ve reçeteleri• Doktor iletişim bilgileri

Hijyen malzemesi;

Sabun• Dezenfektan jel• Diş fırçası ve macunu• Antiseptik mendil• Tuvalet kâğıdı• Peçete• Hijyenik ped

Deprem Sonrası Yapılması Gerekenler;

Kapalı Alandaysanız; Radyo ve televizyon gibi kitle iletişim araçlarıyla size yapılacak uyarıları dinleyin. Cadde ve sokakları acil yardım araçları için boş bırakın. Her büyük depremden sonra mutlaka artçı depremler olur. Artçı depremler zaman içerisinde seyrekleşir ve büyüklükleri azalır. Artçı depremler hasarlı binalarda zarara yol açabilir. Bu nedenle sarsıntılar tamamen bitene kadar hasarlı binalara girilmemelidir. Artçı depremler sırasında da ana depremde yapılması gerekenler yapılmalıdır.

Açık Alandaysanız; Çevrenizdeki hasara dikkat ederek bunları not edin. Hasarlı binalardan ve enerji nakil hatlarından uzak durun. Önce hemen yakın çevrenizde acil yardıma gerek duyanlara yardım edin. Sonra mahalle toplanma noktanıza gidin. Yardım çalışmalarına katılın. Özel ilgiye ihtiyacı olan afetzedelere, yaşlılara, bebeklere, özürlülere yardımcı olun.

Yıkıntı Altında Mahsur Kaldıysanız;

Paniklemeden durumunuzu kontrol edin. Hareket kabiliyetiniz kısıtlanmışsa çıkış için hayatınızı riske atacak hareketlere kalkışmayın. Biliniz ki kurtarma ekipleri en kısa zamanda size ulaşmak için çaba gösterecektir. Enerjinizi en tasarruflu şekilde kullanmak için hareketlerinizi kontrol altında tutun. El ve ayaklarınızı kullanabiliyorsanız su, kalorifer, gaz tesisatlarına, zemine vurmak suretiyle varlığınızı duyurmaya çalışın. Sesinizi kullanabiliyorsanız kurtarma ekiplerinin seslerini duymaya ve onlara seslenmeye çalışınız. Ancak enerjinizi kontrollü kullanın.

Sellere Karşı Alınması Gereken Genel Önlemler;

Pencere ve kapıları korumak için taşınabilir engeller yerleştirilebilir. Suyla sürüklenen enkazın yönünü kum torbalarıyla değiştirerek konutumuzdan uzak tutabiliriz. Bazı durumlarda bütün kapıları açarak suyun binanın içinden akmasına izin vermek çok daha iyidir; böylece su basıncının yapının taşıyıcı sistemine zarar vermesi önlenebilir. Su yatağı ve çukur bölgeler hemen terk edilmelidir. Sel bölgesini hemen terk ederek yüksek ve güvenli bölgelere gitmeli ancak asla suda karşıdan karşıya geçmeye çalışılmamalıdır, çünkü su aniden derinleşebilir.

Elektrik kaynaklarından uzak durulmalıdır, elektrik çarpabilir!... Özellikle geceleri, selin tehlikelerini görmek güçleşeceğinden daha dikkatli olunmalıdır. Selden ölümlerin çoğu sel sularına girilmesinden kaynaklanmaktadır. Ayakbileğimize kadar olan sel suyu bizi; dizimize kadar olan sel suları ise otomobillerimizi sürükleyip götürebilir. SELDEN KAÇMAK İÇİN SEL SULARINA KESİNLİKLE GİRMEYİNİZ!… Sel suları ayrıca kanalizasyon ve zehirli kimyasal maddeler de içerirler. Çocukların sel suları ile oynamasına müsaade edilmemelidir. Konutu terk ederken elektrik ve su vanaları kapatılmalıdır.

Binada gaz sızıntısı olduğunu düşünüyorsanız, herhangi bir elektrikli alet ve ışık kullanmayın. Işığa ihtiyacınız olduğunda pilli fener kullanın. Evinizdeki küvet ve bidonları şebeke suyunun kirlenme ihtimaline karşı temiz su ile doldurunuz.

Sel Sırasında Araç İçindeyseniz; Asla su ile kaplı yoldan gitmeye çalışılmamalıdır. Ani sellerin meydana getirdiği ölümlerin yarısı araç içindedir. Asla sel sularının bulunduğu bölgelerde araç kullanmayınız. Araçta herhangi bir arıza oluştuysa hemen terk edilerek yüksek bir yere çıkılmalıdır. Yollar akan sular tarafından doldurulacağı için eğer araç 60cm yükseklikteki hareket eden suda kalmışsa su onu kaldırıp sürükleyebilecektir.

Sel Sonrasında Yapılması Gerekenler;

Sigorta işlemleri için zarar gören yerlerin fotoğrafı çekilmelidir. Sel sonrasında da ikincil afet olarak yangınlar çıkabilir. Bu nedenle evde gaz sızıntısı, suyun altında kalmış elektrik aksamı, fırın, ocak ve elektrikle çalışan eşyaların olmadığına emin olun. Sel felaketi suların geri çekilmesi ile sona ermeyebilir. Dolayısı ile otoritelerin geri dönün uyarısı alınmadan ve herhangi bir hasarı olup olmadığı kontrol edilmeden binalara kesinlikle girilmemelidir. Binalar kontrol edilirken su geçirmez ayakkabı ve pille çalışan el fenerleri kullanılmalıdır.

Konutların duvarlarında, katlardaki zeminlerde ve pencerelerdeki hasarlar, tavan, sıva vb. malzemelerin dökülmesi riskinin olup olmadığı kontrol edilmelidir Sel sırasında evinizde kalmış yiyecekler varsa konservelerde dahil bunları kesinlikle kullanmayın. Konuttaki sel suları binanın daha fazla zarar görmemesi için yavaş, yavaş boşaltılmalıdır. Lağım çukurları, mikroplu tanklar ve atık su sistemleri sel sonrası insan sağlığına zarar vermemeleri için mutlaka yetkililere kontrol ettirilmelidir. Konuta sel sırasında yılan ve benzeri zararlı hayvanlar girebilir. Bu konuda da dikkatli olmak gerekir. Özel ilgiye ihtiyacı olan afetzedelere yaşlılara, bebeklere, özürlülere yardımcı olunmalıdır.

Çığa Yakalanırsanız;

Çığa Yakalanırsanız

Çığın büyüklüğüne, hızına, patika genişliğine, etraftaki araçlara veya doğal cisimlere bağlı olarak bulunulan alandan ayrılmaya karar verilmelidir. Çığın daha yavaş ve akış yüksekliği düşük olan patika kenarlarına doğru gidilmeye çalışılmalıdır. Diğer insanlar uyarılmalıdır. (ses, ıslık, düdük, korna, vb.) Çığa yakalanmanız kesin ise, batonlar ve kayaklar çıkarılmalı ve herhangi bir cisme tutunmaya çalışılmalıdır. Kırılmış ağaç ve kaya parçalarından korunmaya çalışılmalıdır. Yerden destek alarak yüzme hareketi ile çığ yüzeyinde kalmaya çalışılmalıdır.

Çığa Yakalanırsanız

Ağız sıkıca kapatılmalı, hava kesesi oluşturmaya çalışılmalıdır, bu arada baş sağa sola doğru çevrilmeye çalışılmalıdır. Akış esnasında oturma pozisyonu almaya çalışılarak (eller ve bacaklar bitişik) çığ durmadan önce bacaklar ile yer sertçe itilip (eğer zemin altta veya zemindeki kar setleşmeye başlamış ise) kalkılmaya çalışılmalıdır. Bayılacağınızı hissediyorsanız, buna direnmemelidir. Çünkü baygın bir insan daha az oksijen tüketir. Bazı olaylar sırt çantası taşıyan kişilerin, yüzeyde kalma şanslarının taşımayanlardan biraz daha fazla olduğunu göstermiştir.

Çığ Esnasında Araç İçindeyseniz;

Motoru durdurulup, ışıklar söndürülmelidir. Oksijeni iyi kullanmak için, sigara içilmemeli ve kibrit yakılmamalıdır. Telsiz varsa çağrı yapılmalı ve telsiz sürekli alıcı konumunda tutulmalıdır. Aracın kornası çalınarak dışarıya ses duyurulmaya çalışılmalıdır. Araçta çubuk benzeri bir alet var ise yukarı doğru batırılıp aramaya gelenlerin çubuğu ve dolayısı ile yerimizi görmeleri sağlanmalıdır. En son olarak ise, karı kazmak gerekir. Ancak, kendinizi kar içinde emniyette hissetmiyorsanız araçta kalmanız gerekir.

Heyelandan Korunma ve Zararların Azaltılması;

Heyelana Karşı Duyarlı Alanlar Nerelerdir? Eski heyelan bölgeleri Doğal yamaçların üst ve topuk kesimleri Eski dolguların üst ve topuk kesimleri Çok dik ve derin yamaçların üst ve topuk kesimleri Atık sistemlerinin kullanıldığı ve yerleşimin geliştiği tepelik alanlar

Heyelan Açısından Güvenli Alanlar Nerelerdir? Geçmişte herhangi bir hareketin meydana gelmediği sert ve masif kayaların oluşturduğu yamaçlar Yamaç eğiminde ani değişimlerin gözlenmediği nispeten düşük eğimli araziler Burun şeklinde çıkıntılı sırtların üstü veya çevresi

Heyelan Tehlikesinden Kuşku Duyulduğunda Ne Yapılmalı? Derhal yerel yönetimle temasa geçilmelidir. Heyelandan etkilenebilecek çevre bilgilendirilmelidir. Yapılar boşaltılmalıdır.

Heyelan Anında Yapılması Gerekenler;

Kapalı Alandaysanız; Binadan çıkmak ve heyelan bölgesinden uzaklaşmak için yeterli vaktiniz yoksa içeride kalın Sağlam eşyaların altında veya yanında hayat üçgeni oluşturarak ÇÖK-KAPAN-TUTUN hareketini uygulayın.

Açık Alandaysanız; Tehlike anında heyelan veya çamur akıntısının yolundan uzak durarak hemen mümkün olduğu kadar yükseklere doğru uzaklaşın ve çevrenizde yaşayan insanları toprak kaymasına karşı uyarın. Çamur ve moloz akmasından kaçabilecek zamanınız veya etrafınızda arkasına saklanacağınız sağlam bir yapı yoksa ÇÖK-KAPAN-TUTUN hareketi ile başınızı ve boynunuzu koruyun.

Heyelan Sonrasında Yapılması Gerekenler; Her şeyden önce güvencede olduğunuzdan emin olun. Gerekiyorsa tehlikeli bölgeden uzaklaşarak kendinizi güvenceye alın. Yakınınızda bulunan elektrik, gaz ve su kaynaklarını hemen kapatın.

Heyelan Sonrasında Yapılması Gerekenler;

Çevrenizde gaz kaçağı olmadığından emin olana kadar bulunduğunuz yeri kibrit veya diğer yanıcı maddeler ve ya elektrikli aletlerle aydınlatmaya çalışmayın. Fener kulanın. Çevrenizde yaralı veya yardıma muhtaç kişiler varsa, yangın ve yeni bir heyelan gibi bir tehlike yoksa onları yerlerinden oynatmayın. Tehlikeli duvarlar, çatılar ve bacalara karşı çevrenizdekileri uyarın ve bunların etrafında dolaşmayın. Radyo ve televizyon gibi kitle iletişim araçlarıyla size yapılacak uyarıları dinleyin. Cadde ve sokakların acil yardım araçları için boş bırakın. Eşya almak için zarar görmüş binalara girmeyin.

Heyelanların Zararlarının En Aza İndirilmesi;

Bireylerin Sorumlulukları; Yaşanılan bölgedeki potansiyel jeolojik afetler hakkında bilgi sahibi olmak, Heyelan açısından sorunlu alanlarla ilgili olarak yerbilimcilere ve mühendislere danışmak, Dik yamaçların topuk kesiminde desteği kaldırıcı kazı işlemlerinden ve dik yamaçların kenarında veya tabanında yapı inşasından kaçınmak, ayrıca eğimi fazla yamaçların üzerine dolgu malzemesi dökmemek, Arazi satın alınmasından, arazi paylaşımından ve inşaat işlemlerinden önce ilgili kurum ve kuruluşlardan konuyla ilgili bilgi almak ve buna göre karar vermek.

Yerel Yönetimler ve Teknik Elemanların Sorumlulukları;

Yerleşim alanlarında yeteri kadar yerbilimleri ve mühendislik araştırmaları yapılmalıdır.

Yerel yönetimler, yeni yerleşim alanlarını belirlerken arazi çalışmaları ve değerlendirmeler yaptırarak, heyelana ve diğer afetlere maruz kalmış ve afetlerin beklenebilecek alanların belirlenmesiyle hazırlanacak duyarlılık haritaları yaptırmalı,

Bu haritalar aracılığıyla mühendislere, kent planlamacılarına yüksek riske sahip alanlardan kaçınılması konusunda veriler sunulmalıdır

Yangına Karşı Alınması Gereken Önlemler

Yapısal Bakımdan Yangından Korunma;

Yapılarda yanmaz veya yanması güç yapı malzemeleri kullanılmalıdır, Yangının yayılmasını önlemek amacıyla, yangın bölümleri oluşturulmalıdır, Dumanın yayılmasını önlemek için duvardan sızmaları önleyici tedbirler alınmalıdır, Yangının etkilerinden korunmuş kısa yangın çıkış yolları sağlanmalıdır, Ateşleyici ve yanıcı malzeme kaynakları birbirinden ayrı yerlerde depolanmalıdır, Her an çıkabilecek yangınlar için yangı söndürme cihazları çalışır durumda bulundurulmalıdır.

Organizasyon Bakımından Yangından Korunma;

Yangınlara karşı iyi bir bina yönetimi olmalıdır, Yangınlara karşı gerekli yasaklar konulmalıdır, Sabit elektrik tesisatı sık sık kontrolden geçirilmelidir, Sık sık yangın tatbikatları yapılmalıdır, Yangın çıkışları açık tutulmalı, acil ışıklandırma sistemleri kurulmalıdır, Gereksiz yangın yükü kaldırılmalıdır, Korunma sistemi ve tahliye planı kontrol edilmeli ve güncellenmelidir. Her türlü işyerinde yangın söndürme tüpü bulundurulmalı ve düzenli bakımları yaptırılıp nasıl kullanılacağı öğrenilmelidir.

Konutlarda yangını önleyici tedbirler ;

Tavan arası ve bodrumlar temiz tutulmalıdır, Çocukların ateşle oynamasına izin verilmemelidir, Soba, kalorifer ve mutfak ocakları dikkatli kullanılmalıdır, Yanıcı maddeler konutun uygun yerinde saklanılmalıdır, Elektrik tesisatından çıkabilecek yangınlara karşı tesisatın düzenli bakımı yaptırılmalıdır, Sıvasız, çatlak, hatalı inşa edilmiş ve dolmuş bacalar kullanılmamalıdır,

Konutlarda yangını önleyici tedbirler;

Konutlarda da yangın söndürme tüpü bulundurulmalı, Düzenli bakımları yaptırılmalı ve nasıl kullanılacağı öğrenilmelidir. Konut yangınlarında tahliye zamanı çok kısıtlıdır, Bu nedenle konutlar için tahliye planı yapılmalıdır. Yangınlarda erken uyarı çok önemlidir, Bu nedenle her konutta mümkünse bir kaç tane duman dedektörü bulundurulmalı, Bunların düzenli olarak kontrolleri yapılmalıdır.

Yangın Anında Yapılması Gerekenler Telaşa kapılmadan çevrede yangın ihbar düğmesi varsa ona basılmalıdır, 110 nolu telefondan yangın itfaiyeye bildirilmelidir. Yangının adresi en kısa ve doğru şekilde mümkünse yangının cinsi ile birlikte (bina, benzin, ahşap, araç vb)bildirilmelidir. İtfaiye gelinceye kadar mümkünse yangını söndürmek için eldeki mevcut imkanlardan yararlanılmalıdır. Yangın kapalı alandaysa yayılmasını önlemek için kapı ve pencereler kapatılmalıdır,

Bunlar yapılırken kendimiz ve başkaları tehlikeye atılmamalıdır, Eğer alevler çoğalmışsa ve binadan çıkış olanaksızsa, yatak altlarına dolaplara saklanılmamalı, pencereden dışarıdakilerle iletişim kurulmaya çalışılmalıdır, Dumandan boğulmamak için yardım gelene kadar eğilerek ve sürünerek hareket edilmeli, ağız ve burun ıslak bez ya da mendille kapatılarak nefes alınmalıdır, Duman ve yanık kokusu başka odadan geliyorsa kapılar açılmamalı, kapıya dokunulmamalıdır. Kıyafetiniz alev almışsa; koşmadan durup yere yatarak yuvarlanılmalıdır. Battaniye türü örtüler alınarak alevler boğulmaya çalışılmalıdır. Eğer vücudumuzda yanık varsa, hemen soğuk suya tutulmalıdır.

Orman Yangınları;

Orman Yangınlarının Nedenleri;

İhmal ve dikkatsizlik nedeniyle çıkan orman yangınları; Ormanda güvenlik tedbiri alınmadan ateş yakılması, Yakılan ateşin söndürmeden bırakılması, Sönmemiş sigara izmariti ve kibritin yere atılması, Orman içinde veya bitişiğindeki tarlalarda istenmeyen ot veya anızın yakılması, Gece aydınlatma için ormanda ateşle dolaşılması, Cam ve cam kırıklarının ormanda bırakılması, Çocukların orman içinde ateşle oynamaları.

Kasıtlı çıkarılan orman yangınları;

Tarla veya otlakları genişletmek için ormanın bilerek yakılması, Orman içinde yapılan kanunsuz işleri gizlemek için yangın çıkarılması, Birilerinden intikam almak veya bir şeyi sabote etmek için yangın çıkarılması, Yabani hayvanları uzaklaştırmak için yangın çıkarılması.

Orman Yangınlarının Zararları;

Biyolojik çeşitlilik büyük zarar görür. Ormanlarda yaşayan canlıların yaşam alanları yok olur. Canlı ve cansız örtünün yok olmasıyla erezyon, sel-taşkın ve hava kirliliği gibi doğal afetlerin sayısında ve hızında artma görülür. Sıcaklık, rüzgâr, nem ve yağışa doğrudan etki ederek iklim sisteminde bozulmalar görülür. Orman ve orman ürünlerine dayalı turizm, sağlık, spor, avcılık gibi sektörler olumsuz yönde etkilenir.

Kaynaklar;1. Tanır F., Olağan Dışı Durumlarda Sağlık Hizmetleri,

http://cukurovatip.cu.edu.tr/halksagligi/dersnotlari.html , 07Kasım20112. Durak H.İ., Vatansever K., Karabilgin Ö.S., Olağandışı Durumlara Hazırlıklı Olma,

(içinde) Olağandışı Durumlarda Sağlık Hizmetleri Sağlık Çalışanının El Kitabı, Karababa A.O., Türk Tabibler Birliği Merkez Konseyi, Aralık2002, Ankara, 205-224

3. T.C. Başbakanlık, Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı, http://www.afetacil.gov.tr/#4. Ergünay O., Türkiye’nin Afet Profili, (içinde) TMMOB Afet Sempozyumu Bildiriler

Kitabı, TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası, 2007, Ankara, 1-14 http://www.tmmob.org.tr/yayinlar/kitap_goster.php?kodu=189

5. Ergünay O., Afete Hazırlık ve Afet Yönetimi, Türkiye Kızılay Genel Müdürlüğü Afet Operasyon Merkezi (AFOM), 2002, Ankara

6. http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.5902&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=

7. Altıntaş K.H.,Afetler ve Afet Tıbbı, Bölüm12, (içinde) Halk Sağlığı Temel Bilgiler, Bertan M. Güler Ç., Güneş Kitabevi, 1997, Ankara, 636-684

cihan olağandışı durumlarda 1.basamak hizmetleri

Business

bİrİncİ basamak saĞlik ÇaliŞanlari İÇİn aŞi...

basamak degeri kavramini ogrenelim

cihan demirci - tudem.com

bİrİncİ basamak saĞlik hİzmetlerİnde pİyasa...

pkos yönetiminde birinci basamak tedaviler

basamak fa ylarin manyetik ve gra vite anomalilerinin …

cihan Özkan cg portfolio

cihan söve Ürün katalogu

covid-19 ve sonrasinda uzaktan denetİm...2 gİrİŞ uzaktan...

cihan ünlü 20110904054 türkçe öğretmenliği

cihan cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar

cihan paraziter enfeksiyonlar

cihan artunc berat

cihan oğur 16564686338

cihan tugal

dr. cihan cobanoglu, - digitalcommons.usf.edu

tÜrkİye’de bİrİncİ basamak saĞlik hİzmetlerİnde...

basamak sistemi ile Çalışmayan maden ocakları

3. basamak

doç. dr. cihan demir mekanizma tekniği 1 -...