basa jawa bu pur

Basa Jawa

Sing disinau ingBasa Jawa

1. Paramasastra

2. Kasusastran

3. Kawruh Basa

4. Nulis lan Maca

PARAMASASTRA

1. Tembung

2. Ukara 3. Basa

• Manungsa

• Tetuwuhan (tanduran)

• Sato Kewan

• Wigati diweruhi

KA WRUH

BASA

1.PARAMASASTRA

A. Tembung

A.1 Tembung

(kata)

Tembung Lingga(Kata dasar)

Tembung Andhahan(kata berimbuhan/kata jadian)

1. Wanda : bom, dhor (suku kata)

2. Wanda : meja, sikil

3. Wanda : nalika, neraka

1. Tembung lingga+ater-ater

2. Tembung lingga+seselan

3. Tembung lingga+panambang

4. Pangrangkep, dwipurwa,dwilingga, dwisasana

a. a, ma

b. Nuswara (n, ny, nga, m)

c. Tripurusa (dak, kok/ ko, di)

d. Sa, pa, pi, pra, tar, ka/ke, kuma, kami, kapi

a. Um (m) tumon

b. In (n) kinarya

c. Al (l) jlerit

d. Ar (r) krelap

Ater-ater (awalan)

Seselan (sisipan)

Panambang (akhiran): a, an, ana, na, ku, mu, en, I, ku, nu, ne

1. Tetembangan

2. Purwakanthi

3. Candra

4. Pepindhan

5. Sanepa

6. Cangkriman

7. Sengkalan

8. Keratabasa

9. Wangsalan

10.Peribahasan, Bebasan, Saloka

11.Tembang

12.Geguritan

13.Karangan bebas

14.Wayang

II. KASUSTRAN

a. Rangkepan ater-ater, panambang dikarepake, dijupukno

b. Dwipurwa lelabuh

c. Dwilingga bocah-bocah

d. Dwiwasana cekakak

Pangrangkep(kata ulang)

A.2. Kosok Balen (lawan kata)

Sugih >< mlarat Lanang >< wadon

A.3.Dasa nama (tembung-tembung kang padha/ sinonim)

Srengenge = surya, rawi, bagaspati

Rembulan = candra, sasi, basanta

B. UkaraUkara wujude wedharing gagasan pikikran, utawa karep kang kalairake

sarana basa. Saben ukura iku kadaden saka rong gatra utawa luwih

a. Jejer subyek

b. Wasesa predikat

c. Lesan obyek

d. Katrangan keterangan

Gatra

• Manut wasesane kapilah:

1. Ukara tanduk (aktif)

2. Ukara tanggap (pasif)

• Manut Isine

Wasesa(andharan)

Wasesa bawa

Wasesa kriya

Wasesa kriya tanpa lesan

Wasesa kriya mawa lesan

Ukaran

Kandha (kalimat langsung)

Crita (kalimat tak langsung)

5. Pratelaning ukara

(Ukara katrangan): gunane kanggo nerangake supaya ukara mau bisa luwih gamblang (jelas)

1. Wayah saiki, sesuk, biyen, lan sakpanunggale

2. Cacah papat, kerep, akeh, lan sakpanunggale

3. Papan meja, pinggir, tengah, lan sakpanunggale

4. Ukur abat, cedhak, adoh, lan sakpanunggale

5. Sabab awit, amarga, lan sakpanunggale

6. Maksud supaya, kareben, lan sakpanunggale

7. Kahanan alus, lurus, tipis, lan sakpanunggale

Pratelan ukaran(katrangan)

6. Ukara lamba : mujudake ukara kang medharake gagasan mung siji Lamba = wancah ora rangkep Ali tuku roti Adhik nggambar kembang

7. Ukara camboran (kalimat majemuk)

Ukara kang medharake gagasan luwih saka siji

Ukara camboran = ukara rangkep

Adhik lara, mulane ora mlebu sekolah

1. Tanduk (aktif)

2. Tanggap (pasif)

3. Kandha (langsung)

4. Crita (tak langsung)

5. Katrangan (keterangan)

6. Lamba (tunggal)

7. Camboran (majemuk)

Jenising ukara

II. Materi

Kasusastran

Tembung kasusastran asale saka tembung lingga sastra kang ateges tulisan. Kasusastran tegese tulisan kang endah suarane.

Kanggo medharake tulisan kang endah surasane, kita migunakake macem-macem tetembungan

1. Tetembungan

Kasusastran

4. Tembung entar

3. Tembung saroja

3. Tembung garba1. Tembung camboran

5. Tembung yogya swara

1.1 Tembung Camboran (kata majemuk) Tembung loro utawa luwih kang gegandhengan dadi siji nganti mujudake

tembung sing anyar surasane (tegese)

Tembung wancah mono arupe tembung sing ditugel utawa dicekak (disingkat)

Dokter : dok

Dhateng : teng

Ngayoyakarta : yogya

Camboran wantah (wutuh)Raja putra : putrane rajaMeja tulis : meja kanggo nulis

Camboran wancah (tugel)Bangjo : abang ijoKuruking : kuru akingLunglit : balung kulit

Camboran

1.2 Tembung garba iki mujudake tembung kang asale saka panggandhenge tembung loro utawa luwih. Tembung garba kerep uga diarani tembu sandi. Tujuane kanggo nyekak utawa nyuda wandane tembung.

Tg. Wantah biasa: Teka + ing = tekeng Saya + ing = sayeng Prata + ing = prapteng

Tg. Sutraye: lagi + antuk = lagyantuk

Tg. Sutrawan: lumebu + ing = lumebweng

Tg. Nargaha: maha + resi = maharsi wira + utama = wiratama

Tembung garba

1.3. Tembung Saroja Tembung saroja iku tegese tembung loro utawa luwih kang meh

padha tegese bajur dienggo bebarengan kanggo mbangetake swarane.

sayuk rukun, gotong-royong, gagah prakoso, jejel riyel, lanliyan- liyane

14. Tembung entar (arti kiasan)Tembung entar (tembung silihan) iku mujudake tembung kang wis oncat saka tegese sing baku.Contone: kethul pikire = bodho

rai gedheg = ora duwe isin15. Tembung yogyaswara

Tembung yogyaswara iki mujudake tembung loro kang pakecepane utawa panulise meh padha.

Tembung yogyaswara kang awasana aksara a tegese lanang, kang awasana aksara i tegese wadon: siswa-siswi, raseksa-raseksi, apsara-apsari lanliyan-liyane

2. PurwakanthiPurwakanthi iku gandhenge swara kang mburi karo swara kang wis kasebut ing ngarepe.

Purwakanthi guru swara(swara padha)ana urip, ana nasip

Purwakanthi guru gatraSastra/ ukara padhaTatag, teteg, tanggon

Purwakanthi basa (lumaksita)Wanda pungkasan gatra karowanda angkatane gatra candhakeArep ngidul, dolananlayangan, nganti wayah sore

Purwakanthi

3. Candra: gambaran sarana pepindhanSing apik irunge mbangir, alise nunggal

sapisan Panyendhu : gambaran sarana pepindhan

Sing ala lambene domble bathuke nonong

4. Pepindhan: unen-unen kang ajeg panganggone lan ngemu surasa irib-irib Ayune kaya Dewi Ratih

Putih memplak kayak kapuk dipususi5. Sanepa: unen-unen kang ajeg lan ngemu teges kosok

balen Tatune arang kranjang

Rasane pait bratawaliAmbune arum jamban

6. Cangkriman = badhekan kang kudu dibadhek

Tembung wancahan ci numpak ci dibalang cu muni ci Cina numpak cikar dibalang cikrak muni cialan

Cangkriman

Ngemu teges blenderan Ngguyu tuwa = nangis Disuguhi opak angin = nganggur

Ngemu teges pepindhan Pitik walik saba kebon = nanas

Ngemu teges pepindhan Arupa tembang

7. Sengkalan

Miturut wujude

Contone = sirna ilang kertane bumi

Tegese = sirno = 0

ilang = 0

kerta = 4 1400

bumi = 1

Titi mangsa ancure negara Majapahit

Tahun Jawa

Tahun Masehi

s. memet gambar

s. lamba unen-unen

8. Kerata Basa- kerikil = keri ing sikil- kodhok = teka-teka ndhodhok- guru = kena digugu lan ditiru

9. Wangsalan : meh padha karo cangkriman nanging batangane wis dikandhaake- balung genin mbok menawa mawa : mbok menawa- reca kayu, gole sabda rahayu reca kayu golekan, lan liya-liyane

10. Paribasan Unen-unen ing ajeg panganggone ora kena diubah lan ora kena diganti tetembungane

Contone= abot telak karo anakTegese: mung ngrembug panganane dhewe ora ngrembug

anake, lan liya-liyane

• Rindhik asu digitik, banjur tumandang

(marga wis kepengin sak durunge)

• Bebasan : tetembungan kang ajeg panganggone kang mawa teges entar (kiasan)

- Dicutat kaya cacing : ditundhung dikon lunga

- Ancik – ancik pucuking eri : tansah kuwatir

• Saloka : unen-unen kang ajeg panulise mawa teges entar, ngemu surasa pepindhan sing dipepindhahake uwonge

- Asu belang kalung wong : wong asor nanging sugih

- Bebek mangsuh mliwis : wong pinter mungsuh wong pinter, nanging sing siji kalah amarga kurang kulina, trampil, ubed

11. Tembang

T. dolanan gajah-gajah menthog-menthog, lly

Tembang

T. Macapat ll

T. Tengahan balabag wirangrong juru demung, lly

T. Gedhe pamularsih candra kusuma kusumastuti, lly

Macapat 11 (MMMASGKPPDD)

Maskumambang Gambuh Dhandang gula

Mijil Kinanti

Megatruh Pangkur

Asmaradana Pucung

Sinom Durma

Tembang iku mujudake reriptan mawa paugeran tartamtu kang dilagokake. Paugeran-paugeran ing tembang yaiku:

1. Guru

Gatra = jumlahe larik/ baris

Wilangan = jumlahe wanda (suku kata/ saben baris/ gatra)

Lagu = dhong-dhinge swara saben pungkasaning gatra (vokale) : a, I, u, e, o

2. Pada (bait)

3. Pedhotan : mandhege napas nalika nembang, lly• Diarani tembang macapat kuwi amarga nembange kapedhot dadi

parang-patang wanda• Tembang tengahan diarani uga tembang dhagelan• Diarani tembang gedhe amarga nalika jaman biyen kang akeh

migunakake mung panggedhe (priyagung)

12. Geguritan (puisi)

Geguritan

Gagak anyar (puisi bebas)

Gagak lawas (puisi lama/ syair

Paugeran gagrak lawas- Cacahe gatra ora ajeg- Cacahe wanda saben gatra ing saben pada padhakake