araştırma etiğinin konusun nedir?

Araştırma Yöntemleri ve EtiğiBilimsel Bilginin İktisadı

“Araştırma Etiğinin Konusu Nedir?”

Doç. Dr. Altuğ YalçıntaşAnkara Üniversitesi

Siyasal Bilgiler Fakültesi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü

Türkçe’de yaygın olarak kullanılan bazı deyim ve atasözleri:

• “Gerçeklerin er ya da geç ortaya çıkmak gibi bir huyu vardır.”• “Zaman her şeyin ilacıdır.”• “Sabrın sonu selamettir.”• “Adalet er ya da geç tecelli eder.”• “İyiler her zaman kazanır.”• “Müsademe-i efkârdan barika-i hakikat doğar” “hakikatin ışığı

fikirlerin çarpışmasından çıkar” (Namık Kemal, Ziya Paşa, Tevfik Fikret, Cenap Şahabettin ve Recep Tayyip Erdoğan)

Hakikat arayışı(truth seeking)

Bilimlerde Yöntem TartışmalarıYerleşik hale gelmiş ama sorgulanmayan argüman:“Doğru bilim (=hakikat arayışı) için doğru yöntem uygulamak gerekir”

YÖNTEM(a) Niceliksel Yöntemler – İstatistik, matematik, ekonometri vs.(b) Niteliksel Yöntemler (Epistemoloji) – realism, feminism, söylem analizi vs.

DOĞRU YÖNTEM NEDİR?DOĞRU YÖNTEM DİYE BİR ŞEY VAR MIDIR?

Bilimlerde Yöntem Tartışmaları“Doğru bilim için doğru yöntem uygulamak gerekir”

HAYIR!

• Doğru bilim etik kaygıların içselleştirildiği bilim uygulamalarıdır. • Etik kaygılar, yöntem sorunlarını da kapsayan geniş bir kümedir.• Bu derste niteliksel yöntem sorunlarıyla ilgileneceğiz fakat klasik

epistemolojinin sınırlarını aşacağız.

Öyleyse: ETİK NEDİR?

Etik Nedir?Bireysel davranışlarımızın doğurduğu negatif ve pozitif toplumsal dışsallıklarla ilgili felsefi çalışma alanı.

• Plato (MÖ 420’ler-MÖ 347)• Immanuel Kant (1724-1804)• Friedrich Nietzsche (1844-1900)

• Ethos: Alışkanlıklar, gelenekler

• Diğer ilişkili kavramlar: adalet, şuç, mutluluk vs.

Etik Nedir?Dışsallıklar: Davranışı yapan kişi ya da topluluklar dışındakilerin davranışın sonuçlarına maruz kalması.

Negatif Dışsallıklar: çevre kirliliği, gürültü kirliliği, trafik vs.

Pozitif Dışsallıklar: eğitim, sağlık, sosyal güvenlik, dil, internet, vs.

Kaynak: http://www.investopedia.com/video/play/externality/

Etik Nedir?Dışsallıklar ve Maliyetler Kuramı

Negatif dışsallıkların ölçümü için (2) ve (3) kullanılır.

Toplam Maliyetler:

(1) Özel Maliyetler

(2) Toplumsal Maliyetler

(3) Epistemik Maliyetler

Özel Maliyetler

Toplumsal Maliyetler

Epistemik Maliyetler

İçs

elDı

şsa

l

Etik Nedir?Bir örnek özel maliyetler fonksiyonu:

TM = f(K,L)

Bir örnek epistemik maliyetler fonksiyonu:

Etik Nedir?Dışsallıklar

Eğer toplumun nüfusu > 1 → dışsallıkların yarattığı toplumsal ve epistemik maliyetler > 0

Kaynak: http://www.bu.edu/earth/research/energy-environment-and-society/

Etik Nedir?Dışsallıklar

Eğer toplumun nüfusu = 1 → toplumsal ve epistemik maliyetler = 0

“Robinson Crusoe İktisadı”

Etik SorunsalıLeon Walras. The Elements of Pure Economics (1874 [2010]: 39):

“…. we need not concern ourselves with the morality or immorality of any desire which a useful thing answers or serves to satisfy …”

Kabaca: Matematiksel yöntemler kullandığımız sürece değerlere ihtiyacımız yoktur.

Hangi etik değerlere sahip olmalıyız?Deontoloji

• Zorunluluklar ve ödevler

• Kurallar, ilkeler, kodlar

• Yasalar

“İçkin olarak iyi” (intrinsically good)

Hangi etik değerlere sahip olmalıyız?Sonuçculuk

• Amaçlara göre araç seçmek

• Karar alırken sonuçlara göre davranmak

• Önceden konulmuş kurallar yoktur

Hangi etik değerlere sahip olmalıyız?Görececilik

• Etik değerler kültürlere göre değişiklik gösterir.

• Önceden belirlenmiş norm ve kurallar yoktur.

• Normlar ve kurallar her toplumda farklıdır..

Hangi etik değerlere sahip olmalıyız?Erdem etiği

• Karakter, kişilik, ahlâk

• Örnek: dayanışma, umut, cesaret, merak, inanç, ileri görüşlülük (basiret),

Hangi etik değerlere sahip olmalıyız?Pragmatizm

• Etik değerler evrimleşir.

• Hangi etik değerlere sahip olacağımız tarihsel süreçler sonucunda belirlenir.

• İlerleme mümkündür. Mükemmellik mümkün değildir.

Sonuççuluk

Erdem

Görececilik Deontoloji

Bu derste ne yapacağız?

Etik

• Doğru nedir? Yanlış nedir? Ahlâk nedir?

Uygulamalı Etik

İş Etiği

• Hesap verilebilirlik, toplumsal sorumluluk vs.

Araştırma Etiği

• Epistemik dürüstlük, özen, objektiflik (?) vs.

Uygulamalı Etik (veya Pratik Etik)Somut, spesifik vakalardaki bireysel ve toplumsal tutuma ilişkin ilkeler

• Sevdiklerime yalan söylemeli miyim? (Yalan günah mıdır?)• Adil davranış nasıl olmalıdır?• İyi vatandaş nasıl olunur?• Toplumdaki fakirlik ve evsizlik

sorununa karşı tutumum ne olmalı?• Şeffaflık, sorumluluk, hesap

verebilirlik, …

Mesleki Etik (veya Meslek Etiği ya da İş Etiği)Bir meslek içindeki bireysel ve toplumsal davranışa dair kurallar

• Kamuya ve paydaşlara doğru bilgi vermek

• Kaynakların verimli şekilde kullanılmasını temin etmek

• Kurum içi yükselmelere ilişkin adil ve hakkaniyetli olmak

• Mobbing’ten uzak durmak• Sexual harassment’tan uzak

durmak

Araştırma EtiğiAraştırmacı davranışlarının doğurduğu negatif ve pozitif dışsallıklarla ilgili felsefi çalışma alanı.

• İntihal yapmamak• Olmayan veriyi varmış gibi

göstermemek• Olan veriyi yokmuş gibi göstermek• Mobbing’ten uzak durmak• Sexual harassment’tan uzak durmak• Telif ve patentler

İktisat, etik ve araştırma etiği ilişkisi

Araştırma Etiği

İktisatKuramsal Etik

İktisat, etik ve araştırma etiği ilişkisi

Araştırma Etiği

İktisatKuramsal Etik

İktisatta intihal, iktisatta veri çarpıtma, hesap verilebilirlik meseleleri, çıkar çatışmaları ….

Adalet, suç, özgürlükler, iyi, kötü …

Marjinalizm, kurumsalcılık, sosya devlet, liberalism, refah iktisadı …

Akademik dürüstlük, hesap verebilirlik, şeffaflık, gizlilik, saygı, yaratıcılık, fikir değiştirme ….