5. niszczenie grobli i wałów przeciwpowodziowych...

RODZAJE KONFLIKTÓW POWODOWANYCH PRZEZ BOBRY NA TERENIE WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO I SPOSOBY ICH ROZWIĄZYWANIA

1. Zalewanie i podtapianie gruntów spowodowane tamami wybudowanymi przez bobry na rzekach i rowach meliora-cyjnych oraz blokowanie przepustów Za jeden z ważniejszych skutków obecności bobrów na zaj-mowanym terenie uznaje się lokalne podnoszenie poziomu wód powierzchniowych, będące następstwem budowania tam przez bobry. Podniesienie poziomu wody powoduje zazwyczaj zalanie lub podtopienie terenu. Zalaniu lub pod-topieniu ulegają najczęściej lasy, łąki i pola uprawne poło-żone w dnach dolin rzecznych. Zalewy utworzone przez bo-bry stanowią często poważny problem dla użytkowników znajdujących się pod nimi terenów, ponieważ dochodzi do zalewania dużych powierzchni różnego rodzaju upraw. Za-lanie łąki powoduje utratę przez rolnika potencjalnego do-chodu w postaci np. siana.

Sposóbrozwiązywaniakonfliktów− stosowanierurprzechodzącychprzeztamybobrów,re-

gulującepoziomwody.Zalety:− stosunkowołatwewmontażuitanie,mogąbyćwykona-

neindywidualnieprzezosobymająceszkodynaswoimterenieztytułuwybudowanychtamnp.narowachme-lioracyjnych,

− ustalająstałypoziomwodywstawachbobrowych,− umożliwiają istnienie stawów bobrowych, przy jedno-

czesnymużytkowaniuterenuprzezczłowieka.Wady:− wymagająregularnegoczyszczeniaikontroli.

2. Blokowanie przepustów i jazówWszelkie zwężenia cieków są bardzo chętnie wykorzysty-waneprzezbobry,gdyżmogąonestosunkowomałymna-kładem pracy osiągnąć zamierzony cel tzn. ustabilizowaćipodnieśćpoziomwody.Sposóbrozwiązywaniakonfliktów− stosowanie krat, koszy lub kombinacji rur przepusto-

wychzkoszamizabezpieczającymi;Zalety− zabezpieczająprzepustprzedwnikaniemgałęziinnego

materiałunaniesionegoprzezwodę,− utrzymująstałypoziomwody,− w połączeniu z rurami mogą regulować poziom wody

w stawie, zwiększają skuteczność rozwiązania, bobryztrudemwyczuwająmiejscewyciekuwody.

Wady− wymagająregularnegoczyszczeniaikontroli,− wymagająwiększychnakładówfinansowych,− narażonesąnakradzieżezestronyludzi.

3. Ścinanie i ospałowywanie drzew w lasach i sadachSposobyrozwiązywaniakonfliktów:− stosowaniemetalowychsiateknp.dogrodzeniaupraw le-

śnychwceluzabezpieczeniapnidrzew–wysokośćsiatkido1,30m,

− stosowanieogrodzeńzmetalowejsiatkiowysokościokoło1m(warunkiemjestwkopaniesiatkiwziemięnagłębokośćmin.30cm),

− smarowaniedolnejczęścipnidrzewanietoksycznąfarbąlubklejemzmieszanymzgrubympiaskiem,

− pastuchyelektryczneowysokości30cmodziemi(metodaskuteczna, aleprzy dużych powierzchniach wymagastałejkontroli),

− wniektórychprzypadkachskutecznejeststosowanieśrod-kówprzeciwkojeleniowatymnp.HUKINOL,smarowanenapniachszczególniecennychdrzew.

4. Kopanie nor i korytarzy w łąkachWprzypadkubardzorozbudowanychkorytarzyzdarzająsięsy-tuacjewpadnięciasprzętudowykopanejprzezbobranory.Sposobyrozwiązywaniakonfliktów:− zasypywanienorwykopanychprzezbobrymateriałemtypu

żwirigruz,couniemożliwialubzniechęcabobrydoponow-negokopaniawtymsamymmiejscu(bobrykopiąnorypozamiejscemjużzrekultywowanym).

Wzór wniosków o wydanie zezwolenia na odstępstwo od czynności podlegających zakazom

w stosunku do chronionych zwierząt, roślin i grzybów oraz wniosku o odszkodowanie

za szkody wyrządzone przez bobry, dostępne są na stronie internetowej RDOŚ:

http://www.gorzow.rdos.gov.ple-mail: sekretariat.gorzowwlkp@rdos.gov.pl

INNE SPOSOBY ODDZIAŁYWANIA NA POPULACJĘ BOBRÓW WYRZĄDZAJĄCYCH SZKODY W DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ CZŁOWIEKA METODAMI PRAWNIE DOPUSZCZONYMI

1. Odłowy i przesiedlanie bobrówOdławianesąwszystkieosobnikizdanegostanowiska,colikwidujekonflikt, jednakwprzypadkuwysokiegozagęsz-czenia bobrów na danym terenie, zwolnione stanowiskojest szybko kolonizowane przez migrujące młode bobryi najpóźniej w ciągu kilku kolejnych sezonów konflikt nanowosiępojawia.

2. Odstrzały redukcyjne bobrówWPolsceniematradycjipolowańnabobry,dlategowśro-dowisku łowieckimobserwujesięniechęćdopolowańnatengatunek.

Skutecznośćirealnezastosowaniepolowańorazodłowówwzmniejszeniuszkódpowodowanychprzezbobryjestra-czejniskie. Należywykorzystywaćinneśrodkiograniczająceuciążliwądziałalnośćbobrówwtakisposób,abywykorzy-staćichinżynierskiezdolnościwzwiększaniuretencjiwodyiróżnorodnościbiologicznej,azdrugiejstronyminimalizo-wać szkody przez nie powodowane i ograniczać konfliktynastykuczłowiek-bóbr.

5. Niszczenie grobli i wałów przeciwpowodziowych wskutek kopania nor.Sposobyrozwiązywaniakonfliktów:− wkopywanie siatek metalowych lub ścianek szczelnych

wpodstawęwałulubwykładaniesiateknagroble,− utrzymywanie grobli wałów i rowów melioracyjnych

w należytym stanie technicznym (prowadzenie bieżącejkonserwacjiciekówiskarpobwałowań,usuwajączakrzacze-nia i zadrzewienia, które mogą stanowić potencjalną bazępokarmowąbobrów,umożliwiającimjednocześniekoloni-zacjękonfliktowegoterenu).

6. Wybieranie plonów – szkody w uprawach ziemniaków i buraków Sposobyrozwiązywaniakonfliktów:− grodzenieupraw,stosowanierepelentów,atam,gdziejest

to możliwe wybieranie lokalizacji upraw z dala od ciekówizbiornikówwodnych.

WNIOSKI:

• odpowiednie zabiegi i urządzenia często pozwalają nacałkowiteitrwałeunikaniekonfliktóworazpowstawaniaznaczącychszkódwynikającychzdziałalnościbobrów,

• propozycjazapobieganiaszkodomwyrządzanymprzezbobry poprzez zawarcie umowy cywilnoprawnej z re-gionalnym dyrektorem ochrony środowiska jest w nie-których przypadkach jedynym sensownym działaniemminimalizującym negatywne oddziaływanie bobra nagospodarcządziałalnośćczłowieka,

• w wielu przypadkach umowy są bardziej skuteczneitańszeniżbezpośredniawalkazbobramiipróbynisz-czeniaichbudowli,

• wartościowejestrównieżto,żebobrypozostająnamiej-scu,wywierającczęstobardzokorzystnywpływnaśro-dowisko,jednocześniezajmującmiejscepotencjalnegoosiedleniasięnowejrodzinybobrów.

Fot. Milena Rubinowska

Tekst i fotografie – Tomasz Kozłowski

Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiskaw Gorzowie Wlkp.

ul. Jagiellończyka 8 • 66-400 Gorzów Wlkp.

Bóbr europejski podlega częściowej ochronie gatunkowejzgodniezzałącznikiem2RozporządzeniaMinistraŚrodowi-skazdnia12października20011r.wsprawieochronygatun-kowejzwierząt(Dz. U. Nr 237, poz. 1419).• art.52ust.1ustawyzdnia16kwietnia2004rokuoochro-

nie przyrody (Dz. U. z 2009r. Nr 151 poz. 1220, ze zm.) wzwiązku z w/w rozporządzeniem w stosunku do dzikowystępujących zwierząt objętych ochroną gatunkową(wtymbobra)wprowadzazakazydotyczące,m.in.:1) umyślnegozabijania,okaleczaniaichwytania;2) niszczeniasiedliskiostoi;3) niszczenia gniazd,nor,żeremi,tam,zimowiskiinnych

schronień;4) umyślnegopłoszeniainiepokojenia;

• art.56ust.2-regionalnydyrektorochronyśrodowiskanaobszarze swojego działania może zezwolić w stosunkudogatunkówobjętychochronączęściową-naczynnościpodlegającezakazom.

• art.56ust.4–zezwoleniemożebyćwydanewprzypadkubrakurozwiązańalternatywnych,jeżeliniespowodujetozagrożenia dla dziko występujących populacji chronio-nychgatunkówzwierzątoraz:- wynikajązpotrzebyochronyinnychdzikowystępują-

cychgatunkówroślin,zwierząt,grzybóworazochronysiedliskprzyrodniczychlub

- wynikają z konieczności ograniczenia poważnychszkódwgospodarce,wszczególnościrolnej,leśnejlubrybackiej,lub

- leżąw interesiezdrowia ibezpieczeństwapowszech-nego, lub

- sąniezbędnewrealizacjibadańnaukowychiprogra-mówedukacyjnychlubwrealizacjicelówzwiązanychzodbudowąpopulacji,reintrodukcjągatunkówroślin,zwierzątlubgrzybów,albodocelówdziałańreproduk-cyjnych,wtymdosztucznegorozmnażaniaroślin,lub

- umożliwiają,wściślekontrolowanychwarunkach,se-lektywnie i w ograniczonym stopniu, zbiór lub prze-trzymywanieroślinigrzybóworazchwytanielubprze-trzymywaniezwierzątgatunkówobjętychochronąści-słąwliczbieokreślonejprzezwydającegozezwolenie,lub

- wynikajązkoniecznychwymogównadrzędnegointe-resupublicznego,wtymwymogówocharakterzespo-łecznymlubgospodarczymlubwymogówzwiązanychzkorzystnymiskutkamiopodstawowymznaczeniudlaśrodowiska.

ŻEREMIA - miejsceżyciarodzinybobrowejiwychowaniapotomstwa.

Z reguły wznoszone są na brzegach jezior lub rozlewisk,wprzypadkubrakumożliwościzbudowanianory,wzwiązkuzpłaskimbrzegiemstrumienialubrzeki.Wysokośćżeremiamożedochodzićdo3m,średnicaupodstawy-do20m.Zbu-dowane jest z powiązanych mułem kawałków gałęzi, darniikamieni.Dożeremiaprowadzikilkapodwodnych,a takżepodziemnychkorytarzy,którychwylotyznajdująsięwgłębilądu;ichdługośćmożedochodzićdo40m.Podwodąwpo-bliżużeremiabobrymagazynujągałęzie,któresłużąimjakozapaspokarmu.

TAMYBudowane na niewielkich ciekach, w miejscu gdzie są onenajpłytsze, również na rowach melioracyjnych z lokalniedostępnego materiału: gałęzi, mułu, darni, kamieni. Dziękitamieutrzymywany jeststały ipodwyższonypoziomwodypozwalającynaukryciepodwodnychwejśćdożeremiinor,umożliwiarównieżzatopieniemagazynówpokarmunazimę,skraca drogę ucieczki i ułatwia spławianie drewna. Każdeuszkodzenietamyjestnatychmiastnaprawiane,gdyż,możedoprowadzić do odsłonięcia podwodnych wejść do schro-nieńiułatwićatakdrapieżnikom.

Bobry zajmują także miejsca stanowiące lokalną infrastruk-turę istotną w gospodarce człowieka: małe stawy rybnei urządzone oczka wodne położone na posesjach prywat-nych,groblestawówrybnych,wałyprzeciwpowodziowe.

Bóbr europejski (Castor fiber) jest największym gryzoniemEuropy.Masaciałaosiągaod13–36kg,długośćciaławyno-siod90–110cm.Umaszczeniejestzmienneodczarnegopoprzezróżneodcieniebrązowegodojasnego.Zewzglę-dunanocnytrybżycianajlepiejrozwiniętymizmysłamisą:węch,słuchidotyk.Młoderodząsię1razwroku,liczebnośćmiotuwynosinajczęściej1-2szt., rzadziej4szt.Bobryżyjądo30lat,okresintensywnegorozroduprzypadamiędzy5a10rokiemżycia.Typowarodzinabobrówskładasięzroz-mnażającej się pary rodzicielskiej, młodych tegorocznychimłodychzrokupoprzedniego,osiągającmaksymalnie10osobnikównaterenachozagęszczonejpopulacji.WPolsceśrednialiczebnośćwynosiok.4osobników.BobrysąROŚLINOŻERCAMI.

Cechącharakterystycznąsą:- dwie pary dużych siekaczy służących do pobierania

pokarmu składającego się z różnych gatunków drzewikrzewóworazroślinprzybrzeżnychiwodnych;

- spłaszczony ogon, pokryty rogową łuską pełniący rolęsteru w wodzie, podpory na lądzie, a także magazynutłuszczu.

ŚRODOWISKO ŻYCIA BOBRÓW NA TERENIE WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGOBobry zasiedlają zalesione brzegi jezior, rzek i innych cie-kówwodnych,gdziegłównymmiejscemichżyciasąnory.Budowane są one w przypadku zasiedlenia przez bobrystromychbrzegówrzekorazzbiornikówwodnych.Wejściedo nory znajduje się pod wodą, a komora mieszkalna tużpodpowierzchniąziemi.Mogąbyćbardzoskomplikowaneiwielopoziomowezmnóstwemkomórikanałówwentyla-cyjnychmającychujścienapowierzchni.Długośćnorybo-browejmożeprzekraczać50midochodzićdo100m.Bobrykolonizujązbiorowiskałąkowe,naktórychbudujążeremia,anarzekachirowachmelioracyjnychbudujątamy tworzącstawyirozlewiska.

Drzewaścinanesąbliskobrzegu,bydystansdowodyiwy-siłekprzytransporciedrewnabyłjaknajmniejszy.Wokresieodwrześniaintensywnietnądrzewaikrzewy,magazynującjenazimę.Głównegatunkidrzewpreferowaneprzezbobry,zktórychjedząjedynieliście, młode pędy, cienkie gałąz-ki, korę i łyko to: wierzba, osika, brzoza, leszczyna, dąb, rzadziej olsza i grab, gatunki iglaste jak sosna, czasami świerk i modrzew. Zgryzająrównieżdrzewaowocoweorazsporadyczniewarzywanp.burakiiziemniaki.Wokresieodpóźnejwiosnydowczesnejjesieniżywiąsięgłównieroślin-nością zielną występująca w wodzie i jej bliskim sąsiedz-twie.

Szlaki transportu pożywienia przyjmują postać wyślizga-nychścieżek,tzw.wślizgów.

POŻYWIENIE

OGÓLNE INFORMACJE O GATUNKUSTATUS PRAWNY BOBRA EUROPEJSKIEGO (Castor fiber)

Zezwolenia na pozyskiwanie zwierząt objętych ochroną gatun-kowąmogąbyćwydane,jeżeliniespowodujązagrożeniadladzi-kowystępującychpopulacjichronionychgatunkówzwierząt.

Zanaruszaniepowyższychzakazówgroziodpowiedzialnośćkar-na orzekana na podstawie przepisów Kodeksu postępowaniawsprawachowykroczenia.

Skutki prawne objęcia ochroną prawną wynikają z art. 126 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody.

1. SkarbPaństwaodpowiadazaszkodywyrządzoneprzezbobrywgospodarstwierolnym,leśnymlubrybackim.

2. Odpowiedzialnośćnieobejmujeutraconychkorzyści.

3. Oględziniszacowaniaszkód,atakżeustalaniawysokościod-szkodowania i jego wypłaty, dokonuje regionalny dyrektorochronyśrodowiska.

4. Właściciele lub użytkownicy gospodarstw rolnych i leśnychmogą współdziałać z regionalnym dyrektorem ochrony śro-dowiska,wzakresiesposobówzabezpieczaniaupraw,płodówrolnychilasówprzedszkodamipowodowanymiprzezbobry.

5. Współdziałanie,możeobejmowaćbudowęurządzeńlubwy-konanie zabiegów zapobiegających szkodom, finansowanezbudżeturegionalnegodyrektoraochronyśrodowiska,wra-machzawartychumówcywilnoprawnych.

6. Odszkodowanienieprzysługuje:a) osobom,którymprzydzielonogruntystanowiącewłasność

SkarbuPaństwa;b)jeżeliposzkodowany:

- niedokonałsprzętuupraw lubpłodówrolnychwcią-gu14dniodzakończeniazbiorówtegogatunkuroślinwdanymregionie,

- nie wyraził zgody na budowę przez regionalnego dy-rektora ochrony środowiska urządzeń lub wykonaniezabiegówzapobiegającychszkodom;

c) zaszkody:- powstałe w mieniu Skarbu Państwa, z wyłączeniem

mienia oddanego do gospodarczego korzystania napodstawie Kodeksu cywilnego, nieprzekraczającewciągurokuwartości100kgżytawprzeliczeniunaje-denhektaruprawy,

- w uprawach rolnych założonych z naruszeniem po-wszechniestosowanychwymogówagrotechnicznych.

7. Wsprawachspornychdotyczącychwysokościodszkodowańzaszkodywyrządzoneprzezbobryorzekająsądypowszech-ne.