3- helenistik mimari ve tapınaklar

HELENİSTİK MİMARİ M.Ö. 330- 30 yılları arası Kıta Yunanistan ve Anadolu

1- Korinth Düzeni2- Tapınak Mimarisi3- Mezar Mimarisi4- Diğer kamusal Yapılar

Erken Helenistik dönemTapınak Mimarisi

• Temel olarak erken Helenistik Dönemde (M.Ö. 330- 250) özellikle Anadolu’da İon tapınak mimarisinde plan ve mimari unsurlar Klasik Dönemin bir devamı yada kopyası durumundadır.

Efes Artemis Tapınağı

Arkaik Dönem Artemis tapınağı (M.Ö. 560- 550)

Helenistik Dönem Artemis Tapınağı (M.Ö. 330- 250

Efes Artemis Tapınağı

Didym Apollon Tapınağı

Apollon tapınağı (M.Ö. 560- 550) Apollon Tapınağı M.Ö. 300- 250

Priene Athena Polias Tapınağı

Pergamon Athena Polias Tapınağı

Dor Düzeninde ve M.Ö. 3.yüzyılın ilk çeyreği

Sardes Artemis Tapınağı 1. safha M.Ö. 300

Pergamon Prostylos tipi tapınaklarıDionysos, Yukarı agora, Hera Basilea, Asklepios, Hermes- Herakles tapınakları

HERMOGENES (Prieneli)

• M.Ö. 1 ve M.S. 1. yüzyılda Roma İmparatoru Augustus döneminde, Romalı Mimar Vitrivius, İmparator Octavian Caesar’a ithafen yazdığu ‘de Architectura’ adlı 10 kitaplık eserinde Mimar Hermogenes ve getirdiği mimari düzenlemelerden bahseder.

• Vitrivius, Hermogenes’in Magnesia Artemis ve teos Dionysos tapınaklarının mimarı olarak tanıtır.

• Vitrivius aynı zamanda Hermogenes’in Pytheos gibi mimarlık üzerine kitap yazdığını ve ‘Pseudo dipteral’ düzenin ilk uygulayıcısı olduğunu ifade eder.

HERMOGENESVitrivius’un ifadelerine göre Hermogenes

Tapınak planlamasında, tapınakları, sütun alt çapının, iki sütun arasındaki açıklığa (IC) olan oranlarına göre sınıflandırmıştır.

Buna göre 5 farklı uygulama tipi meydana getirmiştir:

1- Pyknostylos: çok dar aralıklı sütun sırası (IC- 1.1/2 sütun alt çapı)

2- Systylos: dar aralıklı sütun sırası (IC- 2.sütun alt çapı)

3- Eustylos: güzel- doğru aralıklı sürun sırası (IC- 2.1/4 sütun alt çapı)

4- Diastylos: geniş aralıklı sütun sırası (IC- 3.sütun altçapı)

5- Arostylos: geniş aralıklı sütun sırası (IC- 3.1/2)

HERMOGENES

• Hermogenes Pseudodipteral planın ilk uygulayıcısı yada düzenlemesini yapan mimar olarak kabul görmektedir.

• Pseudodipteral: Klasik Yunan tapınak Mimarisinde sütunların cellayı, tıpkı dipteral plandaki dış sütun sırasının mesafesinden çevrelemesi, ancak iç sütun sırasının yapılmaması ile uygulanan plan

Teos Dionysos Tapınağı

Teos Dionysos Tapınağı

• Vitrivius’a göre Teos Dionysos tapınağı Hermogenes’in eseridir.

• Eustylos ilkesine göre inşa edilmiştir.

• 6x 11 sütunlu Dipteros olup, Priene Tapınağı’nın eski formundadır.

• Helenistik dönem yeniliği olarak Attik Kaide ve Attik firizin kullanılmasıdır.

• Dar bir opıistodomosu vardır.• Prieneden farkı cella ve

pronaos’un hemen hemen eşittir.

• Sütun ve duvar yerleşiminde simetriye dikkat edilmiştir.

Teos Dionysos Tapınağı

Magnesia Artemis Leukophryene Tapınağı

Magnesia Artemis Leukophryene Tapınağı

• Vitrivius’a göre Magensia Artemis Tapınağı Hermogenes’in eseridir.

• Gelişmiş mimari özellikleri ile mimarın geç dönem yapıtı olarak kabul edilir.

• 41x 67m. Ölçülerinde, Ion düzenli 8x 15 sütunlu pseudodipteral planlıdır.

• Pronaos derinliği celle ile eşittir.• Opistodomos vurguludur.• Naos, opistodomos ve

pronaosdaki sütunlar peristatisteki sütunlar ile aynı eksendedir.

• Alınlıklardaki kapılar merkezde ikinci bir paralel sıra meydana getirmektedir.

Magnesia Artemis Leukophryene Tapınağı

Magnesia Artemis Leukophryene Tapınağı

• Artemision ile görülen yenilikler:

• 1- Pseudodipteral plan ve getirdikleri

• Derin ışık gölge unsur• Pronaos ve

opistodomosa hacim kazandırılması

• Anadolu’da Attik özelliklerin arttırılması

Magnesia Artemis Leukophryene Tapınağı

Ephesos tapınağında başlayan epiphani ile ilgili çatıdaki kapı ve pencereler ve bunların teknik özellikleri

•Plan özelliği ile üst yapı • taşınmasındaki zorluğa bağlı olarak;• friz kabartmalarının boyutsal küçülmesi,• architrav fascialarının 2’ye inmesi, •metop ve trigliflerinde küçülüp sayıca artması

Magnesia Artemis Leukophryene Tapınağı

Magnesia Artemis Leukophryene Tapınağı- Altarı

Magnesia Zeus Sosipolis Tapınağı

Magnesia Zeus Sosipolis Tapınağı• G.Gruben tarafından magnesia

Zeus Tapınağı Hermogenes’e atfedilmiştir.

• Prostylos plan tipinde 7.38x 15.81m ölçüsünde Ion düzenindedir.

• Teos tapınağından önce yapılmış olup, olasılıkla mimarın ilk yapıtlarından biridir.

• Planı ve sütun yüksekliğinin alt çapın 9.1/2 katı olması ile Eustylos tipindedir.

• Didym Naiskosu tipindedir. Ancak opistodomos farkı vardır.

• Pronaos derin ve gölgedir.• Eustylos ilkesinin en başarılı

örneğidir.

Sardes Artemis Tapınağı

• İskender döneminde yapıma başlanan tapınak, 23x 67m ölçüsünde geleneksel uzun cellalı olup, Pyteos’un Opistodomos ve derin pronaos izlerini taşır.

• Dipteros olarak planlanmakla birlikte tamamlanamamış olup, İon düzenindedir.

1. Yapım saafha M.Ö. 330- 300)

Sardes Artemis Tapınağı

• Dipteros olarak planlanmasına karşın Pseudo-dipteral olarak kısmen tamamalanan tapına İon düzenindedir.

• Önde ve arkada ante

2.Yapım safha M.Ö. 175- 150

Sardes Artemis Tapınağı

Gülpınar- Apollon Smintheus Tapınağı

• Smintheon Kutsal alanı, Troas Bölgesinde, Çanakkale, Ayvacık- Gürpınar köyünde yer almaktadır.

• Troia antik kentini de içine alan Troias bölgesinin kült merkezidir.

• M.Ö.150 yıllarında İon stilinde yapılan tapınak kuzey-batı Anadolu'da, Troas bölgesinde bugün için tek örnektir

Gülpınar- Apollon Smintheus Tapınağı

• j.b. lechevalier 1785 yılında babakale - lectum’dan (bababurnu) aleksandreia troas’a giderken tapınağı gören ve kalıntılarından söz eden ilk kişi olmuştur.

• tapınağın tanımlanması yöreye daha sonra gelecek olan spratt’a kalır

• 1861 yılında bölgeye ilk kez gelen, 3-4 gün kalan ve daha sonra ilk kazıları yapacak olan R.P. Pullan’dır

• Pullan 1866 yılı sonbaharında gülpınar’da 13 eylül - 22 kasım tarihleri arasında “ society of dilettanti ” adına kazılar yapar

Gülpınar- Apollon Smintheus Tapınağı

Temel, yöreye özgü volkanik tüf taşından yapılmıştır. Üzeri çevrede çok görülen andezit-bazalt taşı ile kaplıdır.Temel ve 11 basamağın en son kaplaması mermerdir

Gülpınar- Apollon Smintheus Tapınağı

• Tapınak'ta Hermogenes'in uyguladığı pseudo-dipteros (yalancı iki sıralı sütun) plan tasarımı kullanılmıştır.

• Ön ve arka cephelerinde 8, uzun kenarlarında ise 14'er sütun dizisi yeralır. Tapınağın ölçüleri; 23.20x 41.65m. dir.

Gülpınar- Apollon Smintheus Tapınağı

• Sütun aralığının alt çapa oranı 1: 1.1/2 olup Pyknostylostur.

• 11 basamaklı bir stylobat üzerinde yükselmektedir.

• Pronaos, opistodomos’un 2 katı kadardır

• Helenistik dönemin derin pronaosu görülür.

Gülpınar- Apollon Smintheus Tapınağı

• Anadolu- Attik tipi bir kaide üzerinde yükselen 44 adet sütunun herbiri üst üste konmuş 7 parçadan (tamburdan) oluşur. Yedinci sütun tamburu boğa başı+çelenk süsleri veya mitolojik insan figürleri ile bezelidir. Bu son tamburun üzerine gelen başlık İon stilinde yapılmıştır.

Gülpınar- Apollon Smintheus Tapınağı

• Sütun kaidelerinde özel bir geçiş düzenlenmiş olup, trochilos ile Ephesos,

• Torus ile Attik etki vurgulanmıştır.

• Anadolu ve atik karışımı etki ile bu şekil kaide ilk kez kullanılmıştır.

• Kaide, üst torus, trochili , spira, trochili ve alt torustan oluşur

Gülpınar- Apollon Smintheus Tapınağı

• Üst yapıyı taşıyan sütunlar 7 tamburdan oluşur. 24 yivli olarak oyulan tamburların yüksekliği 8.90 m., kaide ile birlikte 9.69 m., kaideden arşitrava kadar, başlıkla birlikte 10.09 m.dir.

Gülpınar- Apollon Smintheus Tapınağı

• Sütunların üzerinde üst yapı elemanları olarak sırasıyla, inci dizisi ile süslü arşitrav (baştaban) ile friz adı verilen ve üzerinde Yunalılar ile Troialılar arasındaki Troia savaşlarını anlatan mitolojik konuları içeren kabartma bloklar yeralır.

• Yapı daha sonra diş sırası (dentil), saçak (geison), üçgen alınlık (pediment) ve kırma çatı ile son bulur. Tapınak yaklaşık olarak 15m.dir.

Gülpınar- Apollon Smintheus Tapınağı

Gülpınar- Apollon Smintheus Tapınağı

Gülpınar- Apollon Smintheus Tapınağı

• Yapı daha sonra diş sırası (dentil), saçak (geison), üçgen alınlık (pediment) ve kırma çatı ile son bulur. Tapınak yaklaşık olarak 15m.dir.