~~ hz. muhammed (sav)isamveri.org/pdfdrg/d234656/2014/2014_hazerd.pdf · 220 hz.muhammed (sav) ve...

~~ HZ. MUHAMMED (SAV) VE

MESAJI

Editor Mehmet Mahfuz SOYLEMEZ

Dem.No:

islauu i:umter Dergisi Yaymlan Ekirn 2014

HASsAN B. SABiT'iN HZ. PEYGAMBER i~iN NAZMETTiGi MERSiYELER UZERiNE1

Dursun HAZER.

Resa. birine oliimiinden sonra aglama, onun iyiliklerini sayarak methetme ve methederek aglam~. feryat figan etme anlamlanru i~eren bir kelime olup bu maksatla nazmedilen kasidelere mersiye denmektedir.2 6lene duyulan vefa borcunun ~air tarafindan soz ile ifa edilmesidir.3 ~air. olenin aralanndan ay­nlmast ile kendisini saran iiziintiiyii dile getirip ardmdan da onun iyiliklerini, giizel hasletlerini zikrederek onu metheder. Unh1 Arap ~iir ravi ve ele§tirmeni Kudame b. Cafer, "ol_uyii anmarun onu hayatmda iken methetme gibi oldu­gunu" be~§ ve bu sebeple medih ile mersiye arasmda fark gormemi§tir.4

Ancak mersiye. ~I.l.tgt beklenilen bir istek veya arzu duyarak soylenmedigi i~in en zor §iir turU olarak kabul edilmi§tir.5

Mersiye, sevilen ki§inin beklenilmeyen olw:i:ulne duyulan acmm i~lendigi aglama bOliimu. olenin erdemlerinin anlaWd.Igt ovgu bOliimu ve bu gerQegi kabullenip sabnn tavsiye ecilldigi sonu~ boliimiinden olu§an bir yapt i~er­mektedir. 6 Mersiyelerde birkaQ istisnayt hari~ tutarsak nesib boliimiine yer

vertlmemi~tir. 7

Klasik Arap §iirinde birQok mersiyeler nazmedilmi~ olup islam oncesi ve ·sonrast doneme ait ustiin sanat ozellikleri olan mersiyeler giiniimiize kadpr ula§IID§tlr. Donemin killturel yaptsrm ve inan~lanru i~lerinde banrtdtran bu §iirler. Arap §iirinin onemli bir tfuiinu te§kil etmekteclir.

islam oncesinde Araplar oliim ile yok olu~u ayru anlamda telakki eder, oliim sonrast hayata inanmazlard.I.8 Kur'an-1 Kerim onlann bu halini Nahl Su-

<;alJ~maJD.IZda ge~en tum mersiyeler Hltit Oruv. iiAhiyat Fakrutesl O~etim Oyesl Yard. Do~. Dr. Abdurrahman Qzdemlr tarafindan manzum hale ~evrilmJ~tir. D~. Dr .. Hlt!t Oruversltes! ilahiyat Fakfiltesl ogretim Oyesl.

2 el-Cevheri !small b. Hammad: es.Sihiihu Tacu'I·Lugd ve Sihiihu'I·Arab!yye. tahk.: Abdulgafur Attar. Daru'l-'ilm h-1-Metay!n. 1990. c. VI. s. 2352: MakbUI All Be~ir en·Nl'me. ei-Merdsl e$· Si'riyyeji Asri Sadri'l-isliim. Daru Sadie, Beyrut. 1997. s. 13· 14: M. Fazuk Toprak. "Merslye·. 1Urkiye Diyanet Vak.ft is !fun Ansiklopedisi (DiA). c. XXIX. s. 215.

3 Mustafa Sadlk er-Rafi'i, TWihuAd.dbi'L·Arab, Daru'l-Kitabl'l-Arabi. Beyrul. 1974, c. ill. s. 106. 4 Ebi.t'I-Ferec Kudame b. carer, Nakdu'!i-si'r, thk. Kemal Mustafa. Mektebetu'l·Hanci. Kahire,

1979. s. 100. 5 Ibn ~ik el-Kayrevaru. Ali el-Hasan. el·'UmdejiMehlislrti'!i-sl'r ve Ad.dbih. I·D. thk. Muhammed

Karkazan. Daru'l-Ma'rife. D~k.. 1994. c. I. s. 251. 6 M. FarukToprak, "Mersiye". DiA. c. XXIX. s. 215. 7 Mustafa Sadlk er-Rafi'i, TWihuAd.dbi'l-Arab. c. ill. s. 107. Hz. Peygamber'ln ~iairl Ka'b b. Ma.llk

Hamza b. Abdulmuttallb'e yazch~ mersiyesinde Zamrtyye fslmll af!ikmdan bahsebn.l~tir. Bkz. Divdnu Ka'b b. Mdlilc el·EnsOri. thk.: Mecid Tarad. Daru Sadt.r, Beyrut. 1997. s. 36.

8 Mak.bUI All Be!$ir en-Ni'me, el·Merdsi ~-Si'riyye ji Asri Sadri'l·fsliim. s. 21.

Hz. Muhammed (sau) ue MesaJt

resi/16. 38, YasinSuresi/36, 78, Hud/11, 7. ayettezikretmi~tir. CasiyeSure­si/ 45 24. ayette ~oyle buyrulmaktadu': "Ded.iler ki: Hayat ancak bu diinyada

y~ad.Igumidu'. Olfuiiz, ya~anz. Bizi ancak zaman hela.k eder.".

Ahlret inanct, islfuni donem mersiyelerinde i~lenen en temel anlamlardan olmu~tur. Kur'an-1 Kertm'in bildirdigi oliim yokluk degil, diinya hayatmm vaz­

ge~ilmez sonucu, yeni bir hayatm ba~langtct i~in ilk adlmdlr.

Cahill donem mersiyeleri akll, ~ecaat. hilm ve iffet temalan ve i~erikler!9

gibi kabile degerleri iizerine lrurulmu~tur. islamr donemde, Cahill donemde i§lenen bu degerlere ilaveten dini anlam ve degerler mersiyelerin en onernli

konulanm te~kil etmi§tir. Cahiliye doneminin ovguye laJ!k mertllk degerle­rinin ~ogu anlam kaymalanna ugrayarak islfuni anlamlara donu~mu~lerdir. ~una ilave olarak. her iki donemin mersiyelerinde vefat edenin onernli stfatlan

ile birlikte arulart diinya metalannm bu aynh~la ba~ b~a kald.Iklan hiiziinleri dlle getirilmi~tir. 10

••••••

Mersiye ile ilgili bu lnsa giri~ten sonra sunumumuzun esas bOliimiine ge­~iyoruz. Sunumum, Hassan b. Sabit'in mersiyelerinin tercOmeleri Ue birlikte serdedilmesi, bunlarm sanat degerinin tespiti ve i§lenen anlamlarm lizerinde

durulmasuu i~~ren ii9 boliimden olu~maktadlr.

I)

Hassan b. Sabit. mersiyelerinin tamam.uu islami donemde nazm.etmi$tir. islam tarihinde onemli yeri olan Hz. Hamza. Hz. Osman gtbi bir~ok sahabe hakkmda mersiyeler nazmetmi~tir; bu mersiyelerinde olenlere aglami$. giizel hasletlerini sayarak onlan methetmi~. du~manlaruu da hicvetmi~tir. Hz. Pey­gamber hakkmda klasik Arap ~iirini konu edinen kaynaklarda ve divarunda tespit edebildigimiz alh adet mersiyesi vardlr.

Hassan b. Sabit'in Hz. Peygamber'e dair mersiyelerini, i$ledigi anlamlara bakarak iki zaman birimi i~inde nazmettiguu gormekteyiZ. 11 Hz. Peygamber'in vefatmdan itibaren defnedilmesi tamamlanmcaya kadar u~ mersiye nazmet­mi~tir. Bu sfue i~inde bunlarm di~mda biri bir beyit digeri iki beyitten olu~an mersiye tfuii iki $iiri daha vardu'. Kirk alh beyitten olU§an en onernli mersi-

9 Cahill ~Ur gelenegtnde, ak:1l temas1 fo;lnde, dertn anla}'l~. bilgi. haya. meramuu giizel anlata­bllme. sfyaset. yumu~ak huyluluk, olaylan dellllerle anlatma gibf slfatlar melliedilene ya.la~­bniU'dJ. K3.naat, elbfse temlzljgi, nefslne ve arzulanna du~kiin olmama suatlan fffet kavranu fo;lnde gOlillt1rdu. Himaye etme, savunma. lntlkam alma, d~ana zarar verme, heybet, karan­hk geeelerde ve JSSIZ t;oUerde yiin1Jfu1, ~ecaatin blrer tecellileri olarak kabul edlllrdJ. Ho~goru, cOmerWk, fsteyene yard!m ellni uzatma, mJsaftrlere f.kram, adalet slfab felnde detterlendlrillrdJ. Bu slfatlan kullanarak yaptlan medlh fsabeW goriiliirdii. Bkz. Kudame b. CAJ'er, Nakdu'!i·~i'r, s. 67-68.

10 Kudll.me b. CAfer, Nakdu'!i-~i'r, s. 101. 103. 11 Makblll All B~1r en-Ni'me. el·Merdsl f!_$-~i'riyyeflAsri Sadri'l·isliim. s. 54.

Killtiinlmilzde Hz. Peygamber 219

yesini ise Hz. Peygamber'in ahirete irtihali iizerinden bir sfue get;tikten sonra nazmetmi~it:ii-. ibn Sa'd'm et-TabakO.tu'l-Kubrd (c. ll; s. 323-324) adh eserinde· on ut; beyitten olu~ian bir mersiyesi daha bulunmaktachr. Ancak elimizde bu­lunan Hassan b. Sabit'in divanlarmda bu mersiyeye rastlamadtguruz it;in bu­raya almadtk. Hassan b. Sabit'in hayah ve ~iilri iizerine t;aill;;ma yapan ihsan en-Nass, bu t;aill;;mada ilertde SIIaSJYla zikrettigimiz bir ve U.t;iincii mersiyeler hartt; diger mersiyelerinin Hassan b. Sabit'e ait oldugu iizertnde ~iiipheler bu­lundugunu zikretmi~tir. 12

Hz. Peygamber defnedildikten sonra onun ahirete got;tiigiinii kabul etme­yen sahabeler olmu9tur. Hassan b .. Sabit bir beyitten olu!]an ~iirinde onlara seslenerek soyle demi~itir:

Allah'ut el(:isini misk sandukasuta dejhettiniz, farktnda. degil misiniz lui1il1 Birbirin.e k~I7U.$ kajur ve od agacmdan milt~ekkil ~indeki rayiha.13

iki beyitlik mersiyesinde Hz. Peygamber'den sonraki hayatl kendine yak saynn~b.r:

GOZiimil.n bebegiydin bil ki benim sen GOrmez oldu bu goz, senin Tcederinden..

Dileyen olsO.n aldumam senden sonra

Bir senin listiine til:rerdim ben zira. 14

Birinci mersiyesi:

Neyi uar gozilnO.n? Yolc, zira kendisinde uykunun tek zerresi

GOzpUlarlanna ~e~ sankigoZil iltihaplutut sfumesL

Konup yerle!iti Mehdl'ye bir end{!ieyle o pak ve nezih sima.

Ey yeryiiziine ayalc bas17U.$larut en haytrllst. uzalclQ!imal

Tenim topralctan /corusun senL uah bQ!iuna gelene, lc~ke ben

Once gomflleydim Garkad Mezaruguta15 senin temiz cisminden..

Anam babamfeda olsun, goriip. vefatma. !iahit oldu§um zat.. 0 hidayet nebisidir ld pazartesi gO.nil eyledi vefat.

Ah eder oldwn, uejatt. sonrast. !iQ!ilan, ne yapacagut bilmez.

Vah bana ki ke~ke do{Jmasaydun; bu yaman act zira ~ekiimez.

Medine'de insanlarut ~inde. nastl durayun senden sonra

N'olaydt da sabuh yerine ytlan zehri ~irileydi bana.

Yahut n'olurdu. em.r-i Hak uald olsaydt, tarafi.nuza yoneWc. Ya serirt, ho!i bir gecesinde bu gO.nO.n yahut yarut bilemedik;

Ve kopup layametimiz hemen.. kav~aydtk o gilzel insana

Karalcteri buto.nilyle haytr, asil soylu o yilce sultana.

12 ihsan en-Nass. Hassan b. sabit. Haydtulu.t. ue Si'ruh. Daru'l-Flkr. Olm~k 1985. s. 253-254. 13 DiulUtuHassdn b. sabit el·Ensdri. ~rh. Yusufid. DAru'l-Cil. Beyrut 1992, s. 104. 14 Divdnu Hassan b. Sdbtt. s.156. 15 Garkad. Medine kabrlstarunda ye~en bir tilr dlkenll ~ agaetdtr. Bu agacm yetf~mesi sebebly­

le Medlne Mezaril~ Hz. Peygamber d6nem.inde "Garkad" d.lye lsimleniyordu. Bkz. ibn Man.zUr. Muhammed b. Mukerrem b. All b. Ahmed b. Habka el-Ensarl. Lisdnu'l·Arab. I-XV, Darn Sadir. Beyrut 1990. c. m. s. 325.

220 Hz. Muhammed (sav) ve Mesqjt

Ey ~am ylice, adt miibarelc ve temiz evladtAmine'ninl

Ugur. berelcet ve if{etle dogumun ger~elcl.e~tirdi o senin.

Yolunu aydtnlatan bir nur olaralc yar~larm batun

Kimi lcutsal nura iletirse, yolun bulur, ~i yiinir dilzgUn.

Rabbiml Peygamberimize lcav~tur bizi. onunla birlik ~ret.

Mekdn olsun bize hasetcilerin gazlerin k~tiran CenneL

Firdevs Cennetinde onla bir olmayt lehimize eyle imld!

Ey Celdl.. Yilcelilc ve de Hwcimiyet Sahibi Ceniib-t Mevldl

Her haber al~ta. yemin olsun ldAUah'a. bir alene dair

GOzlerimden ilUiki Nebiyy-i Z"~dn Muhammed ~in y~ gelir. Vah b~tmza gelene ey Nebfnin ensan ve cemaatil

Kabrin derununagizlenen o miibarekten sonra n'ola atL

• Y~adtklan diyarlar dar gelip stktt da Ensar't. oldular:

Karardt yilzleri rasttk t~t gibe, simsiyah bir hal aldtlar.

Onu biz dogurdulc; anast bizdendir, bizdedir Jceza mezan.

Kabil mi asla bize olanjazla nimetirlin irtkiin.

Sayesinde b~etti bize Allah. ~ereje mulcarin hi.dayet. Ve Ensarma. ~ahit olunan her saatte, eyledi inayeL

Dua ve salavat ganderdi hah ve ~tnt saran melekler,

Bir de iyi irlsanlar, o miibarek Ahmet'e, ciunlesi beraber.

Sevince boguldu Yesrib Htristiyanlart ve Yahudileri.

Dejnedild@i tiirbesinde gizlenince. o hidayet rehberi. 16

ikinci mersiyesi:

Haber verin mislcinlere, onlart btra.ktp gil:t@ini hayrtrt,

Nebiyle birlilc, seher vakti onlardan uzak~tlgtn hayktrtn.

Kirnin yantnda sl{ltnalc ve binelc bulurum arttlc o olmadan!

Nice saglartm ehlimin nzlam. yagmur garmedilcferi zamanl

. Yahut lcimi paylayabiliriz lcorlcmalcstZtn htr ~ucarmastndan!

SOzde Stntrt ~tlgt vakit dil veya siir~tii§il zaman llsan.

Bir ~tktt kendisi. pe~inden yiirildugilmilz bir me~aleydi. Tanrt'ntn ardt stra. kulaktt. gazdii., hdstlt kelam her ~eydL

Onu lahdine 1coyup ilzerini arttilkleri giln ke~lce bizler.

Ve gamCtp ilstilne toprak attlgll).da oradaki her bir nejer.

i~imizden telc ldmseyi btralcmasaydt onun ardtndan Hildal

Y~atmasaydt d~i veya erlcelc, hf.cbir varll{lt ondim sonral

Boynu billcilldil Benil Neccdr'tn batiin: 1artldt kolu kanadt.

Bayley~ ne ~e emr-i ildhi. buym~ takdiri ve muradL 17

16 Ibn Hl!ill.m, es-siretu'n-Nebeuiyye, l-N. thk. Mustafa es-SekkA, lbrahlm ei-Ebyari. Abdulha­liz ~clebi, el-Mektebetu'l-hmlyye, Beyrut, ts .. c. N. s. 669-670: Ibn Sa'd, et-Tabalcdiu'I·Kubra. Darn Siidlr, Beyrut, tz .. c. II, s. 322-323; DivCuu.LHassfin b. Sdb!t. s. 99-102.

17 Ibn Hl!/:im. es-Sire. c. N. s. 670-671: ibn Sa'd, et-Tabaklltu'l-Kubra. c. II. s. 324; Diuanu Hassfin b. SdbiL s. 155-156. es-5"11'e'de merslyenin sonunda blr beylt daha vardlr. divarunda bu beyit yoktur.

KwtU.riimiizde Hz. Peygamber

U<;Qncu ~ersiyesi:

TUm giiciimle yemin ettim, ne uarsa insanlar nezdinde /aymetli

$u !iekilde bir beyanla ki yalansr.z, hilafsr.z ve isabetli:

Ne tfl.!iu:lt ne de dogurdu bir /cadrn. AUah'a olsun lei yemen. Bir benzerini hidayet rehberi, rahmet el(:isi o Nebi'nin;

Ne de mahliikah. ~inde bir varWc yaratt:t. kiimil o kadar,

Ko~unun zimmetine duyarlt ueya uaadine en vefalcdr.

Bir t!itk neuind.endir o: lcendis{yle aydtnla.ru.lan bir fener,

Kutsal bir misyonun hamill; dogruyu gosteren adil bir rehber.

Tasdllc eden, gelm£!i gecmi!i nebilerln. istisnasr.z tama.muu.

En kar!iJ,layam {yilikle, insanlann ihsan meramtm.

Ey insanlann enfaziletlisil Bilyillc bir boUulc (Creydim ben.

Telc b~tna susuz kalml!i gibi oldum oliimUn.den itibaren.

Kadmlann, ziynetlerini crlcararak a/c!iam evleri bo!ialttrlar

Enselerine sopalarla uunnalcstZtn.·

Rahibeler gibi ktldan dolruma elbiseler g{yiyorlar

Nimetten sonra apacuc tSttrabt ogrendiler. 18

221

Hz. Peygambertn ahirete go<;fi~fi iizertnden bir sfue ge<;mi~ti. Ancak Has­san b. Sabit onu unutarruyordu. Medine'de ondan gertye kalan tum iZler ve eserler ona kendisini hatrrlabyor, ozlemini tazeliyordu. Mescidini, metfun bu­lundugu tiirbesini, Medine i<;inde gezdigi, gittigi yerleri gordUk<;e onunla be­raber ge~;en gfiZel giinleri hatrrhyordu. i~te bu kasidesini kendisini saran o ozlernlerin ac1s1 ile nazmetmi~tir:

Tayba19'da meucutpeygambere ait bir taktm iz ve habralar;

Aydtnltkttr, sair kaltnttlar es/ciyip /caybolmu!ilcen o parlar.

Kutsal euden silinmiyor ah, /cendisine ait milbare/c izler

i!}te orada duruyor, hidaye.t rehberinin crlctrgt minber.

Aleni bir iz ona ait ve di{jer £!iaretler geri /calan,

Evidir, (Cind.e namaz /ctldJgt ve de secd.e etti{ji mekdn.

kinde bulunur odalan lei. ortaslll.a olurdu naztl. AUah'tan gelen. t!i!IC ve tStSill.dan yararlantlan bir /candiL

Oyle kaltnttlar ki izleri ediyor zamana mu/cavemet.

EslcidUcce yenilenme/cte o izler. goriinmelcte daha bir net.

Far/c ettim o izlerde Resuliln lcallll.ttlarlll.t ve devrini.

Lahde lcoyanlll. onu topralcta icine gizledi{ji kabrini.

Durup aglar/cen Resule o /cabrin b~t11da. bana oldu rejilc

GOzler lei, goz/capaklart da aglayl!ita onla oldu miLtte.filc,

Hattrlatmalctalar Resuliln lil.tujlartm; gormilyorum bense

18 ibn Hl!iam. es·Sire. c. IV. s. 671: ibn Sa'd. et·Tabalcdtu'l·Kubra. c. D. s. 322: Dil.xinuHassan b. Siibit, s. 102- 103.

19 islam Oncesinde Medine liehrinin acb Yesrib'ti. Kellmenin tliredigl -serb" fitne . fesat anlamma gellrdJ. Hz. Peygamber Medine'ye hlcret edince eskl ac!Jru -rayba- (lyf, giizel, ho!l) olarak de~­

t:irdJ . Bkz. ibn Manzflr. Usdnu'l·Arab. c . I. s. 567.

222 Hz. Muhammed (sau) ue Mesqjt

Kendirni o iyilikleri nui.drik, ~~~ nejsirn her nedense. Nice bir actdtr Ahmed'in kaybuun de~tigi, nasll bir yara.

Durma.d~ saydtrdtliltujlanru Resuliin getirdl habra;

Say ha say ~madt bir tiirlil yaphklartrun onda birirtero

Fakat bObilrlenir nefsirn onun bir lasnuyla gerine gerine.

D~u uzadt gozUn. y~ dOkerken, kendin kaybetmi!jc;esine,

/c;inde Ahmed' in oldugu kabrin /callllttlan. iizerinde.

Kutlu oldun ey Elc;i'nin lcabri, lcutlu o/.du seninle birlikte

Ha.ytrla goreulendirilm~ Hak yolcusunun y~adl§t beldel

Sen gibi giizeli sinesinde uyutan lcabrin berelcetlensin,

Ozerinde meucut. birbirine ge~ enli ~lardan bir sin.

OOzier y~ dOkerken ilzerine toprak serper eller aym anda..

Ka.yboldu boylece, iyilik ue bereketten ne uarsa cihanda.. Hilim. ilirn ve rahmet sahibint gi.zlediler, ic;ine yerin,

YasttkstZ yahnp toprakla orttiller iizerinl ~amleyin. ic;lerinde Nebl'leri yok diye onlarl sardt gam ve keder,

Belleri biikilk, hem pors~ hal.de pa.ztlannda adaleler.

Aglr.yorlar, uejatt glinu golcyiiztinlin matem tuttugu zata. Ugrunda OTZUl yas tutup, be~er hilzntintin e~tigi ifi'ata. Denk olur mu ~ o!.dUgu gtintin actSt hilznt1 herhangi birinin.

Vefatt gliniin luizruine Muhammed'in, o rahmet peygamberinin.

Vahyin mahalli kop~ ol.du bOylece onlarla irtibab.

Bir nur kaynagryken aydtnlatan; yukan, ~agr. do{/u. bah.

Ona uyarr. ttla.§tr Hakk'a; kuUa.n.n.a Ziyade merhametli,

Ara ~me korlcusundan kurtartr ir~adi!Jia, kllar ![feUi.

imamlan onlar ic;in. Haklc'a. halcikate ileten bir rehber.

DogrLLLugu ogrettr; mutlu olurlar, ona uyarlarsa eger.

Yapttlclan yanl~lan bag~lar. kabul edip ozilrlerini, iyUUc ederlerse, comerttir haytrda Allah, hem daha gani.

B~lanna gelirse ~Ukrtinu eda edemedUcleri bir hal, ·

Zoru kola.y eylemez, O'nun malcarrnndan gelecek behemehaL

Allah'tn nimeti ic;indeydi onlar, aralannda meucutkerr.

· Bir lalavuz ki do§ru yol bulunur gidUirse ~ayet ~inden. Hidayetten sapmalan ona agtr gelir, hem gider zoruna:

Dogruluk ve hidayet yolunu tutsunlar diye gosterir c;aba..

Onlara l1'lii.!ifik. esirgemez ~ejkatinllcanadtnt yumarak. Ya iizerlerine gerer yah.ut altlanna serip eyler yatak Yola c;um birderr. bOylesl bir nur ic;inde mutlu Ucen onlar,

Bir c5lt1m o/ru lei yonelip uurdu nurlannr. oldular bizar.

AUah.'a dOndU.. ou~ bir lctmse olaralc O'nun tarajindan

Meleklerce de ouUlilr, gozleri onun ic;in aglar bir yandan.

A~am uakti tSSIZ ue c;orak oldu her yanryla, Harem diyan,

Yttm.esiyle vahye mekiin mahallerirr. kaybolmakla hassalan.

<;arak bir yer tilrbe haric; ki ic;inde misajir kutlu bir yitik,

20 Bu beytin sadn Sebe' Suresl/34. 45. ayetten lktibas e~tir.

K:Oltiirfunlizde Hz. Peygamber

Ostte saglar, altta garkad. ehli ona aglar, pe~an ve bitik.

Mescidi ve ISS!Z mahaller dahi yitiri.ldigi ~in o yar,

Bombo~tur. onun orad.a malcanu ve oturacagt tahb. var. Cemre·i lcilbra'da da bir yeri vardt onun; geldi ISS!Z hale

Yurtlar, sahalar. mesken. do§dugu mekiin, hiisdt her yer, ne <;are.

GOzy~t d.Ok ey g6z. agla hiutgiir hiutgiir AUah'm e~i ~in.

$ahit olmasm asia zaman gozy~mm kurudugun bilmesinl Sana ne oluyor da nimet sahibine aglamazsiTll Derdin ne?

insanlara ondan sezdirmeden gizlice bol miktarda verenel

Ona yasta cdmert ol. sel gibi aktt gozrin y~tn. eyle .figan.

Bir can yi.tiril.di zira ~ahit olmadt bir benzerine zaman.

Ne evveUruer yitirdiler Muhammed gibi g ilzide birini,

Ne de yitirecekler loyarnete kad.ar onun bir benzerinL

En !ffetlisiydi insanlartn. emanete riayetkar her dem,

B~a kalal.rru:iyan ~ana en yakm konumda olanryc:U hem.

En ziyade infak edeni hem lcazandifjmdan hem miras maldan,

(:ok comert birinin dahl miras maida cimrilik ett@i zaman.

Evlerde y~ayanlarm en asili, balahrsa soya e{Jer,

Reis hannam ebtahlr.Iar1 ~inde dedece en saygtdeger.

Ula.§dmast en zor zirve. en de{Ji§mez varlifjt yCt.celerin,

Payartdast hem,. ~a edilmi§ izzet mahalli tepelerin.

Dallar ~ en saglarm. nebatat ~inse en mi.unbit meydan.

Yagmur bulutunun besledi{Jifidan kigiirbilzdUr i§bu.fidan. Bilyilttil onu c;ocuklcen. erdirdi bu terbiyesini lcemale

Malmda en comert ilsto.nde. YCt.ce Rab ld zatt ~ zevale.

Kendisinin eliyle son rad.deye varc:U Milslilman.lan ir~at.

Ne bUg£ kaldt mahpus ne bir go~. oniirtde lcurulu barikat.

Soylilyorum ya. aytplayamaz ldmse yard~ bulup sozleriml Haricinde insanlarm aklt gitmi§, manttktan uzalc lcesimL

Hi<;bir an sryrilip c;ekilmedi lcenara onu ovmekten arzwn. Belki de Huld Cenneti'nde ebedi onunla beraber olwwn.

Olmalcttr murad.vn Mustaja'yla birWcte, hem onun civannda

0 gilne e~mek i<;indir bunca gay ret bu kadar yo{Jun c;aba. 22

ll) Mersiyelerin Yap1s1

a) Nazun Bi~imi

223

Hassan b. Sabit mersiyelelini klasik Arap ~iirlerinde en ~ok kullamlan aruz bahirleri U.Zerine nazmetmi§tir. Birinci mersiyesini el-kamil. ik:inci mersiyesini

21 Ebtah. l~lnde kum ve ~ oldugu su yatagma verilen islmdir. Kurey~ Kablleslikiye ay­nhrdJ. Mekke'nln l~lnde vadilere. "ebtah" denllen su yataklanru yerl~~ olan Kurey~lllere "Kurenu'l·bitah". Mekke'nin etrafma yerle!?enlere de "Kurey~u·~-2evah.lr" denJrdl. Kuren'tn asll olanlan bu vadilere ve su yatakJanna yerle~mlll olanlan kabul ediltrdl. Bkz. ibn Manziir. Lisdnu'l·Arab, c. VI. s . 413.

22 ibn Hilj<lm. es-s-ve. c. IV. s . 666·669: Divdnu Hassdn b. &tbit, s. 93-99.

224 Hz. Muhammed (sav) ve Mesqjt

el-basit. u~lincu mersiyesini el-basit, dordiincu mersiyesini de et-tavil aruz

bahri iizerine nazmetmi~tlr. Bu aruz bah.irleri Arap ~iirinde en <:ok kullarulan nazun ol~frsudfu. Hassan b. Sabit iizerine ~~rna yapan Muhammed Tahir Dervi~. aruz babirlerine degindigi bolilmde et-tavil bahri i~in ~oyle demi~tir: Met-Tavil bahri, ihti~3.Illl temsil eder, meclislerde ve mahfillerde in~ad edilen

~iirler i~in uygundur. "23

$airin kullancbg1 bu vezlnler ve se~mi~ oldugu kelime yapiSI mersiyenin musiki ritmlni ortaya ~lkarnu~b.r.24

b) ~ekil ve Uslup

Tiim ~iir turlerinde oldugu gibi mersiyelerde matla' dedigimiz ilk beyit mer-9iyenin en onemli beyti kabul edilir; musikisi, kelime yapiSI ve anlami ile lru­laklan kendisine yonlendirici vurucu bir etkisi bulunmah, hikmet 1~ermeli ve J;nersiyenin konusunu sezdirmesi gerekmektedir. Mesela Lebid b. Rebia (6. M. 660)'run karde~i Erbed i~in nazmettigi mersiyelerinin birisi ~u beyitle ba§la­

rm~br:

Aynm gozetmez oliun; tutmaz /cimseyi kendisinden rrwaj

Ne m~ bir baba ne de bir t;ocuk: kimseye etmez insaf75

Hassan b. Sabit ilk mersiyesine Cahiliye mersiyelerinde oldugu glbi26 gozle­

rine Uziintu sebebini sorarak ba~l3.Illl~br. Bu soru~ bi~imi. hzuntusiinu sergi­lemesine bir anahtar gorevi gormu~tfu. Cahill donein mersiyelerinin uslubun­da oldugu gibi27 ona Muzakla~ma" diye seslenmi~tlr:

Neyi var gozilniln? Yok. zira lcendisinde uykunun telc zerresi

GOzplllarlanna t;el~ san/ci gozii. iltihaplllllll sC'umesL

Konup yerle~ti Mehdi'ye bir endi:jeyle o pale ve nezih sima.

Ey yeryii.zilne aya/c basm~larlll en haytrltSt. uza/c~ma!

Birinci mersiyenin g~ beyitlerinde Hz. Peygamber'in olii.m giiniini.i de zik-retmi§tlr. Bu da mersiye a~1smdan bir yeniliktir:

Anam babamfeda olsun. gorii.p. vejattna ~ahit oldugum zat,

0 hidayet nebisidir lei pazartesi gilnil eyledi vejat.

ikinci mersiyesine Hz. Peygamber'in "fakir babas1" oldugu imastyla fakirle­re olii.m haberini ilan ederek girl§ yaprm§br: ·

Haber verin. miskinlere, onlan btralap gi.ttigini hayrtrt.

Nebiyle birlUc, seher valcti onlardan uzakl~trglll hayktnn.

23 Muhammed Tahir Dervi~. Hassdn b. Sdbit. Daru'l-Mefuif. Kahlre. 1976, s. 481. 24 Makblil All Be1ilr en-Ni'me. ei·Merlisi e$·~i'riyyefiAsri Sadrt'l·isllim. s. 229. 25 Divdnu Lebfd b. Rebfa. ei·Amlrf. ~erh Orner Faru.k et-Tabbl\', DAru'l -Erk.a.m b. Ebi'l-Erkam. Bey­

rut. 1997. s. 52: Abdurrahman 02demlr, Lebfd. b. Rebfa. ei-Amlri ve Divan~ Ara~brma Yaymlan. Ailkara 2007. s. 156.

26 Makblil All Be~ilr en-Ni'me. ei·Merlisi ~~i'riyye fi Asri Sadrl.'l·isuim. s. 176. 27 Makblil All B~ir en-Ni'me, ei·Merlisi ~~i'riyye fi Asri Sadrl.'l·isliim. s. 55.

\

Kflltorumiizde Hz. Peygamber 225

U<;iincii mersiyesinde. eski §iirde oldugu gibi tom Miish1manlann inand.Igt bir hakikati yeinin ederek ifade etme bi<;imi vard.I.r:

TUm gricti.mle yemin ettim. ne uarsa insanlar nezdinde laymetll

$u ~e/cilde bir beyanla lei yalansrz, hilcifsrz ue isabetli:

Ne t~ICU ne de dogurdu blr kad!n. AUah'a olsun lei yemin,

Blr benzerini hidayet rehberi. rahmet elcisi o Nebl'nln;

Dordiincii mersiyesi diger mersiyelerirl giri§inden farklld.I.r. Cahill §iirde

§airtn kasidesine terkedilmi§ bir konak yerirlin kalmtllan ii.zerinde durarak ba§lamast ve orada sevgililerle ge<;en glinlert yad etmesi bir gelenek haline gelmi§ti.28 Hassan b. Sabit de bu mersiyesine Hz. Peygamberden geriye kalan kalmtllard~ ilham alarak ba§larm§br. Ancak burada zikredilen kalmtllar. Hz.

Peygamber'in ah.iiete go<;ii§uyle izleri silinmemi§tir; ha.Ia var olan mesctt, mu­salla. m.inber gibi, i<;inde ve etrafinda canliligm tom b.lZlyla siirdiigii yerlerdir. Burtlar onun g~tirdigi dinin sembolleri olarak zikred.Umekte. bu yerlerde Hz.

Peygamber'in olmamasma ii.ziintii duyulmaktad.I.r:29

Tayba'da meucut peygambere ait blr talam iz ue hattralar:

Aydmltkttr, sa!r kalmtllar eskiyip kaybolm~lcen o-parlar.

Mersiyede giri§ kadar kasidenln sonu<; beyitleri olan hatime de <;ok onemli­dir. Teselli edici. iimit verict, olayt bir maksada baglaytct anJamlar i<;ermelidir.

Hassan b. Sabit'in mersiyelerine bakbguiu.z zaman hatimenin dua. mujde, istiindat i<;eren anJamlardan olu§tuklaruu gormekteyiz. ilk mersiyesinde dua ve Hz. Peygamber'in oliimiine sevinen Huistiyan ve Yahudilere zem vardrr:

Dua ue saltwat gonclerdi ila.h ue ar~mL saran melelcler.

Blr de iyi insanlar. o milbarek Ahmet'e, climlesi beraber.

Seuince boguldu Yesrib HLristiyanlan ue YahudUeri.

Dejnedild@i tiirbeslnde gizlenince, o hidayet rehberi.

Son mersiyesinde ise §6yle demi§tir:

Htcb!r an sLynlrp ~;elcilmedi lcenara onu oumeleten arzwn. BeUci de Huld Cenneti'ncle ebedi onunla beraber olurum.

Olmalcttr muradtm Mustafa'yla birWcte. hem onun ciuannda

0 gtine e~melc icindir bunca gayret bu kadar yo{Jun caba.

Hassan b. Sabit, bu mersiyelerinde ifade arac1 olara.k edebi sanatlardan onemli ol<;iide yararlaDIDl§b.r. Aralannda Ugi bulunan varhldan birbirine ben­

zetmi§tir. Hz. Peygamber'i mersiyelerinde I§tga, kandile benzetme yolunu <;ok lru.llannu§br. ilk mersiyesinde soyle demi§tir:

28 Nlhat <;:etin. Esld A rap !;>iiri., Edebiyat Fakilltesl Yayuu. Istanbul. 1973. s. 72; Kenan Demlrayak­Ahmet Savran. Arap Edebiyalt Tarihi. Caltlliye DOneml.. Atab1rk Onlv. Yayuu. Erzurum 1996, s. 57.

29 Makbul All B~lr Neime, el·Meriis£ elj·!;)i'riyye.fi Asri Sadri.'l·lstam. s. 183.

""""' .

225 Hz. Muhammed (sav) ve Mesqjt

Yolunu aydtnlatan bir nur olarak yar~lartn butiul

Kimi kutsal nura iletirse. yolun bulur, ~l ytirilr dilzgiln.

Bir ba"ika beytinde vahyi. benzetme sanab.run temel ogelertnden benze­tlleni kullanarak kendi admm ch§mda istiare yaluyla30 I§lk ve kandil alarak Zikretmi§tir:

jcinde bulttnur odalart ki. ortastna olurdu nazU.

Allah'tan gelen, t!}lk ve tStStndan yararlanllan bir lcandtL

Hz. Peygamber'in 6lfun11ne sahabenin ne derece i.izO.ntii duydugunu anla­tabilmek i.;in, anlarm yiizlerinde gordiigii keder ve aclUl11 tezahiirii olan ka­rarmayt rastlk ta§l11111 rengine benzetmi§tir:

Y~adlklan diyarlar dar gelip stktl. da Ensar'l. oldular: ~ Karardt yilzleri rastuc ~ gib~ sim.siyah bir hal aldllar.

; Bir beytinde Hz. Peygamber'i "haytr, iyilik" alarak zikrebni§tir. Burada in­sanm ch§mdaki varhk ve kavramlara insan alma ozelllgi kazandmlan te§his31

dedigimiz soz sanatma ba§vunnu§tur. Bu sanatta benzetllen almakslZlll sade­ce benzeyenle yapllch@ i.;in kapah istlare de varchr:

Haber verin miskinlere, onlan btraklp gitt@lni haynn.

Nebiyle birlilc, seher vakti onlardan uzak~bgtn haylctnn.

Ayru §ekilde kabri canh, gozii ve kulagt alan; kucagmda 90cugunun bagn­na basan bir ana gibi gormii§tiir:

Kutsal oldun ey E~i'nilt Kabti, la.tt.sal oldu sertinle birlikte

Haytrla. gorevlend~ Hale yolcusunun y~adt§t beldel Sen gibi gil.zeli stnesinde uyutan lcabrin berelcetlensin.

Ozerinde mevcut, birbirine gecm~ enli t~lardan bir sin.

~air kendi gozlerini arkada§a benzebni§, onlan hiizniine ortak eti:tli§tir:

Durup aglarken Resule o kabrin b~tnda. bana. oldu reftlc

GOzler I~ gozlcapalclan da aglayt!}ta onla. oldu miltteftlc,

Gokyiiziinfl Hz. Peygamber'in olfuniine matem tutan bir insana benzet­mi§tlr:

Agllyorlar, vefatt gilnil golcyil.zilniln matem tuttugu zata

Ugrunda arzm yas tutup, be~er hiiznilniln e~ttg£ ifra1a.

Soylemek istedigi anlama vurguyu artmnak i.;in yemine de ba§VUIIDU§­tur:

Ne ~tdt ne de dogurdu bir lcadtn,. Allah'a olsun lei yemin.

Bir benzerini hidayet rehbeti, rahmet elcisi o Nebt'nin;

30 Sadeddin et-Teftezam. Mutavvel ale't-Telhls. Muharrem Ef. Matbas1, Istanbul 1308. s. 357. 389.

31 M. A. Yekta Sarac;. Klasilc Edebiyat BUg!si. GOkkubbe, Istanbul 2004. s. 112.

Kiiltiltiimiizde Hz. Peygamber 227

Mersiyelerde ismi tafdil (en iistiinliik) ifade bic;;imleri de c;;ok yer ainu~. Hz. . . Peygamber'in slfatlan ken iistiin" olarak gorillmii~tiir:

Konup yerle~ti Mehdi'ye bir end~eyle o pale ve nezih sima.

Ey yeryiiziine ayak basTTWjlann en hayrri!St. uzak~ma!

c) Kelime Yaptst

Hassan b. Sabit Medine'de hayatuu ge<;irm.i§, c;;olde bedevi hayat tarzuu hie; y~amarm§b.r. Bunun yarunda zaman zaman $am'da hiikfun siiren Gas­sanilerin saraylannda y~arm§, Lahmilerin saraylannda gorii.nmii§ti.ir.32 Do­laytszyla kullandt@ dil yoniinden be~evi §airlere benzememekteclir. Nitekim bu yonii sebebiyle ibn Sellam onu §ehir §airleri ic;inde zikretmi~tir.33 Bir §ehir ~airi olarak §iirlerinde gartp, anlarm bilinmeyen kelimelere yer vermemi§, te­laffuzu zor, kaba ve sert yapih kelimeler kullanmam.J§b.r. Bunun yerine yumu­~ak telaffuzlu, musiki ahenk ic;eren kelimeleri tercih etmi§tir.34

. . Mersiyelerde ge9mi§ kiiltiiriin ovgiiye lay:tk degerlerini ifade eden kelimeler

mevcuttur. Mesela asil, soylu, vefakiir, adil, bezl (insanlara kar§IhkSlZ veren), hilm, iffet, affetme, kom§unun zimmetine duyarh, vaadine ~efah, insanlara kar~Ihks1Z iyilikte bulunan gibi kelimeler yarunda atliil (kahntllar), resim, goz­Y~I dokm~ gibi gec;mi§ kiiltiirde de yeri olan kelimelert de zikretmi~tir. Ancak mersiyelerin genelinde, eski kiiltiirde pek yeri olmayan dini literahlr a@rhk­tadtr. Resiiliillah, el-mehdi, miibarek, mi.r, Rab, nebi, cermet, ensiir, salat. emr-i iliihi, el-ha.di, imam, Hak, hidayet, mescit gibi isliimi literatiirden birc;;ok kelimeler mevcuttur.

m) Mersiyede i§lenen. Anlamlar

Hz. Peygamber'in oliim hadisesi, tiim sahabelerin inanmakta guc;liik c;ek­tikleri, ak.illanndan hie; gec;;irmedikleri, onlan §O~e eden bir felaket olmu§tur. Hassan b. Sabit de bu hadise kar§Jsmda ~a§tp kalnu§, ne soyleyecegini bi­lemez bir halde mersiyelerini nazmetmi~tir.35 Bu sebeple §~kmhk ic;inde ol­dugu giinlerde soylemi§ oldugu ilk mersiyelerinde bir dOzen ic;inde anlamlan i§leyememi§; da~ ve §a§krn gonliine dogan anlamlan kan§tk bir §ekilde srralarm§b.r.

Mersiyelerde duygusal yon one c;lk:rru§~. Ac1srm biiyiiklugiinu gostermek ic;in helak olmak, kendisini ona feda etmek ve bu actyt tadacagma hie; dli.nyaya gelmemi§ olmayt istemi§tir. YJ.lan zehri ic;lp olmeyl yeglemi§, "ke§ke dogma­saydtm", "ke§ke yJ.lan zehri ic;;sem" ifadelerini kullanmt§b.r. Bu tUr feryatlann

32 ibn Kuteybe, q-$!'ru ve'$-$u'ara. thk. Abdulmun'lm el-'Areyan. Daru lhyafl-UIOm. Beyrut 1994, s. 88: Regis Blachere, TCuihu'l·Edebi'L·Arabi. ~v. tbrahim el-Keylaru. Daru1-Fikr, Dlm~k 1984, 2. Bas1, s. 346.

33 Muhammed b. Sellam. Tabakah.t'$·$u'aro. thk: Taba Ahmet ibrahim. Daru'l-Kutub el-tlmiye. Beyrut 1988, s. 87.

34 Nlhat Cetin. EskiArap $Uri. s. 47. 35 MakbUl '!ll B~ir en-Ni'me, el-Merdsi e$-$i'riyye fl Asrt So.dri'l-isliun. s. 54.

228 Hz. Muhammed (sav) ve Mesqjt

hepsi islam oncesinin iislubunu yans1tmaktad.u". Bu donemde olene duyulan ac1Yl izha:_etrnek i~in elbise. iist ba~ yutlhr. insanlar helak olmak. kendisi­ni ona feda etmek isterlerdi. Ancak buradaki aglamada bu donemden farkh olarak ahiret inanc1 etkindir. $air, Hz. Peygamberden aynlmaya tahammiil edemedigi i~in onunla beraber olabilecegi ahiret yurdunu istemektedir:

Tenim topraktan lcoTUSun seni. vah b(l$1171Q. gelene, lee~ lee ben

Once gomiileydim Garlcad Mezarlrgtna senin temiz clsminden.

Anam babamfeda olsun. gonip. vefattna ~ahit oldu{/wn zat.

0 hidayet neblsidir lei pazartesi gilnil eyledi uefat

Ah eder oldum. uefan sonras1, ~ll$1an. ne yapacagtn bilmez.

Vah bana ld lce~ke dogm.asayd1111; bu yaman act ztra ~ekilmez.

Medine'de insanlann ~inde, nas!l duraytiTI. senden sonra

N'olaydt da sabuh yerine y!lan zehri ~irileydi bana. Yahut n'olurdu. emr-iHalc ualdolsayd1. tarajinuzayonelik,

Ya serin, ho!; bir gecesinde bu gilniln yahut yann bUemedik:

Ve kopup layametimiz hemen, kau~aydllc o gilzel insana

Karalcteri biltiinilyle haytr, asil soylu o yilce sultana.

Mersiyesinde clikkat ~eken bir diger husus ~airin kabilesi Ue oviinmesi­dir. Kabilesi Ensar'm Hz. Peygamber'e kucak a~malan, dayllannm kendi kabilesinden olu~u. tiirbesinin beldelerinde olu~u i.ftihar vesilesi olmu~. Hz.

Peygamber'in vefatma sanki onlarm daha ~ok Uziildiikleri imasliD vermi~tir. Cahill dOnem mez:siyelerinde var olan kabile ile oviinmeye. islanu bir hiiviyet kazand.u-ml~ olsa da. Musliimanlan sadece kendi kabilesi ile ozde~le~tirmesi

yanb~ bir tutumdur; Cahill donem mersiyelerinde oldugu gibi ac1Yl sadece

ailesi ve kabilesi ile smrrlayan bir anlaYl~m iiriiniidiir: 36

Vah bfl$tmza gelene ey Nebi'nin ensan. ue cemaati!

Kabrin derununa gizlenen o milbarelcten sonra n'ola ati.

Yll$adlldan. diyarlar dar gelip suet! da Ensar't. oldular:

Karard~ yilzleri rastllc tfl$t gibi. simsiyah bir hal aliitlar. Onu biz dogurdulc; an.ast bizdendir, bizdedir /ceza mezart.

Kabil mi asla bize olanfazla nimetinin irllclin.

Sayesinde b~etti bize Allah, ~erefe mulcarin hidayet.

Ve Ensartna. ~ahit olurtan he_r saatte, eyledi inaye't

OvU:nmeyi ikinci mersiyesinde de tekrar etinl~tir:

Boynu biikilldil Beni Necciir'tn biltiln: lanldtlcolu lcanadt.

Bayley~ ne ~are emr-i i.liihi, buy~ takdiri ve muradL

UZ1intiist1m1 bu ~ekilde ifade ettikten sonra mersiyenin temel boliimii olan Hz. Peygamber'i methe ge~mi~tir. Hz. Peygamber'i medih i~in kullandlgt kav­ramlarm hepsi manevi degerleri ifade etmektedir. Cahill donem Araplan rna-

36 MakbillAU Be~iren-Ni'me. eL·Merdsi~·S!'riyyejiAsrlSadrt'L·fslllm. s . 56.

Kwtiir\imiizde Hz. Peygamber 229

nevi degerlere ~ok onem verir. medihlerini manevi kavramlarla yaparlard.1.37

Bunlar, gi.ri.§ bolfuniinde zikrettigimiz iuol. §ecaat. hilm ve iffet temalan ve i~erikleridir. islanu donemde bu kavramlann ~ogu islam.i literature girmi§tir: eskinin ovgu ifadeleri yeni donemde de kullaru..l.nn~tl.r. Dola}'ls1yla bu mersiye­

lerde ifade edilen medihlelin hepsi islanu huviyet ta~1maktad.lr. Ancak burada bir peygamber olarak sadece Hz. Peygamber'e has olan slfatlar ilzelinde de

duru.lmu§tur.

Hassan b. Sabit'in goziiyle Hz. Peygamber ~u yonlertyle gorillmu~tur:

Nesep yoniinden asil ve soyludur, en iistiirl karaktere sahiptir:

Ve lcopup .. layametimiz hemen, lcav~aydrlc o giizel insana

Karalcteri biitiinilyle hay1r, asil soylu o yilce sultana.

Soyu, asil bir soydur:

Eulerde y~ayanlann en asili. balalusa soya eger.

Reis hannaru Eb~ ~ind.e dedece en sayguleger.

iffetli bir anneden te.miz ve pak olarak dogm.u§tur:

Ey ~aru yilce, adt milbarelc ue temiz euladt Amine'ninl

U{Jur, bereket ue iffetle dogumun ger~ekle~tirdi o senin

Evsiz barksiZ fakirlelinve tUm insanlann s1gmag1 ve ge~im kaynagtd.lr:

Haber uerin misldnlere, onlart btralap gitt@ini haynn,

Nebtyle birlilc, seher ua/cti onlardan uza/c~tlgtn hay/ann.

Kimin yantnda sl§tnak ue binelc bulurum artrlc o olmadanl

Nice saglanm ehlimin nzlam, yagmur giinnedUcleri zamanJ

insanlann hi~ korkmadan meramlaTiru ifade edebildikleri bir 6nderdir:

Yahut lcimi paylayabiliriz lcorkmalcsiZI.nlur ~rlcannastndanl

Siizde Stnlll ~tlgt ualdt dil ueya silr~tii{Jil zaman lisan..

insanlann hatalanm bagt§layan ho~g6n1lu ve c6mert bir zattl.r:

Yaptrklart yanl~lan bag~lar. kabul edip ozilrlerini.

iyililc ederlerse. ci5merttir hay~rda Allah. hem daha ganl

0. kom§usunu gozetip kollayan. onun zimmetine vefaka.r bir zattl.r:

Ne de mahlUkall i¢u:le bir uarWc yara.ttt. klimil o kadar,

Ko~unun zimmetine duyarll veya uaadine en uefakar.

Hz. Peygamber'in insanlara olan lutuflan saymakla bitmez:

Nice bir actd1r Ahmed' in kaybtntn de~t@i, nasu bir yara.

Durmadt sayd~rdt liltujlanm ResUliln getirdi hattra;

37 Cevad All. el·Mufassal.fiTdlihi.'l·Arab Kable't-isltun. I-X. Mecme'u'l-llmt el-lraki, Bagdat 1993. c. rv. s . 587.

.P'" .

230 Hz. Muhammed (sav} ve Mesqjt

Say ha say ~madt bir tilrlil yaptddannm onda birine Falcat bObf.lrlenir nejsim onun bir lasrruyla gerine gerine.

0, hilim ve ilim sahibidlr:

Hilim. Uim ve ralunet sahibini gizlediler, ~ine yerin,

YasttksLZ yabnp toprakla orttillei" ilzerini ~amleyin.

insanlara mii~fiktir. ~efkat kanatlaruu ii.zerlerine, altlanna germi~tir:

Onlara rrui.WUc, esirgemez ~ejlcatinl /ca.naduu. yumaralc

Ya ilzerlerlne gerer yahut altlarma serip eyler yatalc.

insanlann en iffetlisi, emanete en <;ok sadlk, miras mahru infak eden, iyi­

, liklerini de ba~a kakmayan bir zatb.r:

En iffetlisiydi insanlann, emanete riayetlciir her dem.

B~a /caletlmayan ihsana en yalnn /conumda olamydt hem

En zlyade infalc edeni hem lcazartdifjmdan hem miras ma.ldan. Cok c6mert birirlin dahi miras maida cinuililc etti{Ji zaman.

Hassan b. Sa.bit bu vasillan yarunda Hz. Peygamber 'in peygamberlik slfat­laruu da zikretmi§tir:

Hz. Peygamber <;ocuklugtmdan itibaren Allah'm himayesindedlr:

Bilyilttil onu (;oculclcen, erdirdi bu terbiyesini /cemale

Malmda en comert ilstilnde, Yilce Rab lei zan muhal zevale.

Hz. Peygamber tum yarabklann oniinii aydmlatan hidayet rehberidlr:

Anam babamjeda olsun. goriip, vejanna ~ahit oldugum zat.

0 hidayet nebisidir lei pazartesi gilnil eyledi vejat.

Allah'm yeryii.ziindeki vekilidlr:

Bir ~Lktt lcendisi, pe~inden yilrildilgilmilz bir me~aleydi,

Tartn'nm ardt stra. lculaktt. gozdii. hdtltlcelam her ~eydi.

Hz. Peygamber kendinden onceki din ve peygamberleri tasdik etmi§tir:

Tasdilc eden. gelm~ ge(;m~ nebilerin. istisnasLZ tamammt

En lcar~!layant iyUilcle, insanlann ihsan merammL

Ona uyan Hakk'a ula§rr:

Ona uyan. ~Lr Haklc'a; kullanna ziyade merhametli,

Ara ~me korkusundan lrurtanr ir~adiYia. kLlar iffeUL

Hassan b. Sabit'in ii~iincii mersiyesinin son iki beytinde i§ledigi anlamlar, eger bu mersiye veya beyitler dogru ise, ele§tirilebllir bir mahiyet ta~rmakta­drr. Hz. Peygamber'in e~lerini, giydikleri elbiselerle H.uistiyan rahibelere ben­zetmi§tir. Henii.z taptaze olan yeni bir dinin mesajlill ve olu§turdugu manevi atmosfert gormezden gelerek onun onderi olan Hz. Peygamber'in e§lerine boyle

KCt.ltWiimtlzde Hz. Peygamber 231

bir benzetmede bulurunas1, bu dinin mesajma tamamen Zit olan bir durum-dur: '

Kadi.Tllann. ziynetlerini t;rkararak ~am evleli bo~alttll.ar

Enseleline sopalarla vunnalcs1Z111.

Rahibeler gibi ktldan dolruma elbiseler giyiyorlar

Nimetten sonra apat;rk rsl:trabt ogrendiler.

Sonu~ olarak

Hassan b. Sabit, Hz. Peygamber'in aralarmdan aynlarak ahiret yurduna go~ii!?fulden ~k miiteessir olmu!?tur. Uziintiilerini mersiyelerinde i§lemi!?. Hz. Peygambar'in vefabrun kendisinde brrakb~ izleri ifadeye ~ab.!?llll!?tii. Mersiye­Ierinde duygusal yon one ~lkrm§ olup §air duygulanp.J. ifadede slkmtlya dii!?­mii~tiir. Normal bir insan i~in ya.zllan mersiyelerde §air, o insaru methederek insanlarm hi~ far~da olmadJklan bir kahramanla taru~tlrJidl. insan olarak en giizel vasrllara sahip alan, Allah'm se~tigi, methettigi bir elc;inin anlah­Illl. ~air i~in zor ohnu~tur; bu sebeple onun dini ve insanlar arasmda bilinen giizel vasrllanru tekrar etmi~tir. Bu sebeple mersiyelerinde Hz. Peygamber'in §ahsiyeti, insan olma yonii, bir ~airin gozii ve·hissiyatlyla ve kendisine ait bir resimle farkh bir bic;imde sun~amaml§tJI. Kur'an-1 Kerim, hadisler ve siyer kitaplarmda Hz. Peygamberle ilgili olarak bahsedilen ozellikleri sayll.xm~tJI.