altun_altun, ara. anadolu'da artuklu devri medreselerinin plân Şemaları Üzerine notlar_...

7/23/2019 Altun_ALTUN, Ara. Anadolu'Da Artuklu Devri Medreselerinin Pln emalar zerine Notlar_ Vakflar Dergisi, 10_ 2006

1/12

A N A D O L U ' D A A R T U K L U

D E V R M E D R E S E L E R N N P L A N

E M A L A R I Z E R N E N O T L A R

Ara ALTUN

G n e y d o u

Anadolu'nun

X I I . y y .

b a n d a n X I V . y y.

sonuna

k ad ar , n e m

l i siyasi v a r l olan A r t u k ou U ar n n .

b u e vr e d e k i

kuvvetli

m i m a r i gelene

i n y e r l e m e s i n d e b a l c a g r e v i y k

l e n m i o l d u k l ar ar t k t ar t m a gt r

m e z b i r ge r e k t i r . B u g n e k ad ar , z e

rinde b i r o k t a r t m a ve y a y n olan Ar-

tuklu D e vr i M i m ar i s i n i n , Anadolu T r k

Mimarisine k a t k l a r

kesin

i z g i l e r l e

ortaya

k o y u l m u d e i l d i r .

B u y a z d a sadece o n l a r n , Anadolu

Medrese Mimarisine ge t i r d i i ar a t r c

yeniliklerin b i r k s m z e r i n d e d u r u l a

cak.

Medrese plan

e m a l a r z e r i n e

b i r k a n e m l i

noktaya

d e i n i l e c e k t i r .

Genellikle belli yayn l ar n a l

t nda tekrar edilegelen yap l ar n k s ?

a n l a t m l a r n d a n burada e k i n i l m i t i r '

Gerek,

bundan

nce, Artuklu devri 'nF

b az ok n e m l i yap l ar z e r i n d e , gp

rekse

o n l a r n e n uzun s r e egemen

olup, e n n e m l i m i m ar i ar a t r m al ar

ortaya

k o ym u o l d u k l a r M ar d i n m er

kezlerindeki ilgi

e k i c i y a p l a n z e r i n

d e yap l an

yerinde

a r a t r m a l a r , b u g

n e k ad ar yaz l o l an l ar n d n d a . A r

tuklu devri T r k M i m ar i s i n i n , A n ad

lu'daki T r k M i m a r i s i g e l i i m i i i n d e

s a n l d n d a n d a n e m l i o l d u k l a r n

ortaya

koymaktadr^.

X I I .

yy. sonundan b a l a m a k z e

r e , g n e y - d o u

Anadolu'da

e i t l i r

nekler

ve

denemelerle

k a r m z a k a n

Artuklu devri

medreseleri,

genellikle

avlu d z e n i n e d a y a n m a k t a d r . A n c ak ,

avlu bazen ran ve Anadolu S e l u k l u

l an i l e

Beylikler devri

Medreselerinde

r a s t l a d m z

anlamda

meydana k

makla birlikte,

bazen

de

sadece

yapnn

b i r k s m n n merkezi

olarak

g r l m e k

tedir.

Y i n e burada hemen

belirtilmesi

gereken b i r

husus,

i m d i ye k ad ar , A r

tuklu

Medreseleri

i i n d e , Anadolu'daki

a n l a m i l e

kubbeli

medreseye, yani av

lusunun

z e r i

kubbe

i l e r t l

medre

seye r a s t l a n m a m t r . Belkide Anado

lu'daki

en

erken

A r t u k l u

medre

seleri

olarak d a e l e a l n ab i l e c e k

olan,

Emineddin Medresesi

i le Necmeddin

KlHyesi nin

d o u k an ad d a avlu

esa

s n a d ayan m ak t ad r * . A r t u k l u

devrine

tarihlendirilmesi p h e l i olan

Hanide

ki Hatniye

Medresesi nin

b i r

X I I I .

yy.

sonu

A r t u k l u u ygu l am as o l d u u k ab u l

edilecekolursabile,

avlusunun

b i r kub

b e i l e r t l o l d u u gr b u g n i i n

k ab u l

edilebilecek

dummda

d e i l d i r .

Avlusunun b i r kubbe i l e r t l o l d u u

k a b u l e d i l e b i l d i i

takdirde

de

zaten

he

m en

hepsi X I I I .

y y . u y g u l a m a l a r olan

d i e r

kubbeli Anadolu Medreseleri

ara

s n d a g e l i m i b i r r n e k olarak ele al

nabilecek ve daha ok m i m ar i s s l e

meleri z e r i n e s z s y l e n e b i l e c e k b i r

yap d r . A r t u k l u medrese mimarisinin

as l n e m l i o l d u u ye r i s e , a k avlulu

medreselerde

g st e r d i k l e r i g e l i m e l e r

dir.

Bugne kadar, son zamanlardaki

y a y n l a r d a , avlulu, yani ak avlu d

zenine dayanan medrese mimarisinin

Anadolu'daki ge l i i m i n i , D i yar b ak r '

daki Artuklu

medreseleriyle

b a l a t m ak


2/12

230

A R A A L T U N

gelenek haline g e l m i t i r . Mardin deki

Hatuniye Medresesi ise, ak medrese

lerin i m d i l i k

en erken ve

s t e l i k

de en

olgun r n e k l e r e y a k l a a n bir uygula-

m a s d r ^ K l t l m ,

iki

k at l

revak

h

avlusunun g n e y i n d eve kuzeyinde yer

alan birer eyvan ve bunlardan

gney-

dekinin y a n n d a , kubbeli trbes iy le ,

Mardin

Hatuniye Medresesi

1184/85

den n c e y a p l m ve vakfiyesi 1206

d a d u var n a k az n m t r . Anadolu ak

avlulu

medreselerinin

i l erk i yzy lda

u l a a b i l e c e k l e r i olgun bir plan dzeni

ve formu

g s t e r e n

bu

yap y

kronolo

j i k s r aya gr e hemen takip edenDi

yarbakr Artuklu

Medreselerinde ise

f ar k l durumlarla kar la l r . Ger i

burada

da avlu

e s as t r ,

fakat,

m e k n

larn da l ile medrese mimarisiniii

o k n e m l i bir p ar as olan eyvann

durumu

biraz

d e i m e k t e d i r .

1198/99 tarihl i

Diyarbakr Zinciri-

ye Medresesi,

Ulu Camiye olan

b a l an

t l an n d an an l a l d k ad ar ile,

genel

likle sadece r e n c i l e r i n k a l m as

ve

k k l d e t e d r i s at yap l m a s y l a

ilgili

bir

yap d r . E s as

dersler herhalde

i l k n c e d or u d an d or u ya Ulu Cami'de

sonradan da Mesudiye Medresesinde

g r l m e e b a l a n m t r . Her iki med

resenin durumu bu g r

destekleye

cek haldedir.

Zinc ir iye

Medresesinde

revaklar la evr i l i kk orta avlu, b

t n

hareketli ve

oyalayc yap teknii ,

malzemesi ve kemerleriyle bir

Diyar

bakr

evinin avlusunu

an d r ac ak

etki

dedir. Burada revaklarm gerisine yer

l e t i r i l m i

bir

g n e y e yvan

ilk

bak

ta belli olmayacak duruma ge l m i t i r .

Genellikle ortadaki biraz daha

g e n i

vc

daha e k i c i e k i l d e s s l e n m i bir ke

mere sahip revaklar d z e n i n d e de bir

b a k m a d r t

eyvan

e m as n n ya ad

n d n m e k m m k n d r . B u n l ar

dan zengin dilimli

e k i l l e r l e

bezeli olan

g n e y d e k i n i n a r k a s n d a yer alan eyvan

ve

k e d e k i

kubbeli

k k

oda

dn

da basit ve k k m e k n l ar l a e vr i l i

d ir .

Ancak, kuzey

- b at k e s i n d e k i

me

kn ile bunun dcephede yer alan e

meyle

b a l a n t s

dikkati

e k i c i a y r

bir

z e l l i k o l m a k t a d r . Y i n e

Diyarbakr

Mesudiye Medresesi,

kitabelerinden an

l a l d k ad ar ile, 1193 den 1222 ye

kadar s r e n

bir

y a p

tarihine sahiptir.

e i t l i g r n l e r l e e k i l l e n e n

ve

a s l n

da drt mezhep i i n k u r u l m u

olan va-

p , bir b a k m a D i y a r b a k r Ulu C a m i

k l l i y e s i n i e k i l l e n d i r e n son y a p l a r

dan

b i r i d i r . G n e y i n d e

yer alan revak.

d o r u d a n d o r u y a Ulu C a m i avlusu

nun kuzey

r e v a k n

meydana getirmek

tedir. B u n a k ar l k , kuzeyden a l a n

k ap s

iki kademeli bir

g e i l e ,

avlu re-

v a k n a a l m a k t a d r . Y a p a s l n d a , iki

k at l

ve

r e v a k l

avlu

d z e n i n e

dayan

m ak t ad r . Y i n e bu b l g e ve devir z e l -

Hi olarak k l t l m avlunun d o u

sunda ana eyvan yer

a l r . k i n c i

kat bo

yunca da y k s e l e n bu e y v a n n iki ya

nmda iki kat halinde uzun odalar g

r l m e k t e d i r . Avluda, iki k a t l revaklar

dan alttakiler daha

o r i j i n al g r n t e

d ir . Genelikle b t n mimari s s l e m e

bu

b l m d e t o p l a n m t r .

st revak

lar ise b u g n k durumunda basit g

r n t e d i r . O ys a ,

alt kat

r e v a k l a r n r

her bir

k e n a r o r t a s n d a k i

kemer

a k

l n n , z e l e k i l d e ele a l n m olma

s ,

burada ana eyvanla birlikte

d r t

eyvan d z e n i n i n a n s n y a a t r olarak

g r l e b i l i r . D i y a r b a k r

Mesudiye Med

resesinde avlu r e v a k l a n n n g n e y i n d e

ok

az yer olmakla birlikte,

a n t s a l

d e

bir ta

m i h r a b n y e r l e t i r i l m i

o l m a s

da, hemen

a r k a s n d a

Ulu

C a m

avlusunun yer a l d da d n l r s e

z e r i n d e durulabilecek bir konu ola

b i l i r .

Ancak, bu

y a p d a g r l e n

bir de

i i k l i k , orta avlu e t r a f n d a n a y r l a n

b i r b l m n b u l u n m a s d r . B a t y a

do

ru,bir i eyvan, koridor, m i h r a p l mes

cit ve yan

o d a l a r

ile

a y r

bir

b l m

meydana getiren bu uzama, bir b a k m a

bundan sonraki

A r t u k l u

Medreselerin

de daha belirli bir hal almaya b a l a y a

cakt r . Mardin'de D i y a r b a k r A r t u k l u

Saray

ile benzerliklerine

d a y a n l a r a k


3/12

ANADOLU'DA

ARTUKLU

DEVR MEDRESELERNN PLN EMALARI ZERNENOTLAR

231

X I I I .

y y . b a l a r n a

tarihlenen Marujiye

Medresesi^

i t e b u t ek

avlu

d z e n i n d e n

taan medrese

tipinin belki

d e g en i

anlamda i l k u y g u l a m a s durumunda

d r . B u n a k a r l k en b y k A rt u k l u

Medreselerinden

b i r i

olan

M a r d i n

c-

y a n m a k t a d r . O r t aavlusu e n g e n i olan

hidiyeMedresesi, te k

avlu

d z e n i n e d a -

bu medrese, kuzeyde b i r b y k eyvan

ve ik i

yanmda

d e i i k d z e n g s t e r e n

m ek n l a r i l e

X I I I .

yy . i lk

yarsmda

di

e r b i r z e l l i i n i a r e t i s i o l m a k t a d r .

Avlusunun

g n e y i n d e y e r

alan

ve ilk

durumda

her

halde

a k l k l a g i r i i

s a l a n a n , b u g n o k d e i m i b i r mes

c i t k s m n n y e r a l m a s , D o r u d a n d o

r u y a Z e n g A r t u k l u i l i k i l e r i n e b a l a n a

b i l i r . D o u d a i k i k a t l b i r d z e n i i n

de yer

alan

h c r e l e r , t r b e v e revakh

avlusu h a t r a s d i e r z e l l i k l e r i a r a s n

d a d r . A y n y a p ze l l i k l er i v e p l n d

zeni Harzem deki Taceddin Mes ua

Medresesinde k a r m z a k m a k t a d r .

Genellikle revakh

b i r

avlusu

o l d u u

d n l e n y a p d a b u g n k

revak

izle

ri

p h e i i y s e d e , g n e y i n d e

avluya

b a

l bir caminin v a r l

kesindir.

X I I I -X I V . y y . u y g u l a m a l a r olan

Melik Mansur

ve

Altunhoa Medrese

l er i i le

sadece kaynaklardan

o k g e n i

y a p l a r o l d u u n u r e n d i i m i z Hsa-

miye

ve Muzafferiye

Medreselerinin',

Mesudiye'den

b a l a y p ,

Marufiye

i le

devam

eden

b i r g e l i m e n i n r n e k l e r i n

d e n o l d u k l a r d n l e b i l i r . B u n l a r n

kalan k s m l a r g e n l i k l e b u f i k r i des

teklemektedir.

Marufiye'de

T a r m a

tipi

b i r m e k n d a , selsebilli v e e y v a n l avlu

n u n d o u s u n d a y e r

alan

u za n t l a r , m e

k n l a r n t ek b i r avlu e t r a f n d a toplan

m a d n g s t e r i y o r d u . B u d z e n i n e n

s a l a m k a l m r n e i , b u g n k

durum

da, 1385

taihli

M a r d i n

Sultan

Isa Med-

resesidir.

B u g n e k a d a r , t ek rn ek

ola

r a k g r l m e e a l l a n y a p n n

belli

b i r m e k n d z e n i g e l i m e s i n i n s o n r

n e i o l d u u n u d n m e k m m k n d r .

E n i n e b i r

alam kaplayan

y a p mukar-

n a s l klasik S e l u k l u portalindeki i k i

r e n k l i

kakma

t a s s l e m e l e r i v e

dilim

l i kubbeli

g r n y a n n d a o k n e m

l i

p l n v e

form

z e l l i k l e r i n e

sahiptir

Birer kat fark i le ik i

avlu etrafmda

toplanan m e k n l a r b y k b i r d e i i k

l i k t i r . A n t s a l

portal

b i r

koridorun

g

neyinde,

Bab es Sur camiinde g r l en

d z e n d e b i r

cami

m e k n m a g t

rr. Ortada bir kubbe i le kesilen eni

n e b e i k tonozlu b u m ek n n a rk a s n

d a , i k i g e n i m e k n a y n

koridora

a

lr.

B u

koridorun

a l d

avlu,

iki kat

d z e n i n e d a y a n r .

Kuzeyde

yer

alan

selsebilli

g e n i e y v a n n

sonraki

bir ek

leme

i le

meydana

g e l d i i d n l rs e

de, gneyde yer

alan

ve da ak olan

revaklar i le ik i yanda eyvanl b ir d

zeni

y a a t a n

mukarnas dolgulu

g i r i

1er,

avluyu tamamlar.

B a t d a k i g i r i

yine b i r

koridorun

g n ey i n d e v e k u

zeyinde yer

alan

i k i a y r k s m a a l r

G n e y d e k i i k i k a t boyunca y k s e l e n ,

d t a n

dilimli kubbeli, mihraph

b l

m n a r k a s n d a t r b e g r l r .

Bunun

st kat ayr b ir

merdivenle

i lk ekl in

de

avludan

k l a n z e l b i r b l m k e n ,

avlunun kuzeyinde

meydana

getirilen

m e k n l a r n z e r i n i n k u l l a n l m a s y l a d i

e r

tarafla

b a l a n m t r . D o u b l

m n n s t k a t n d a i s e rev a k l b i r i

avlu

e t ra f n d a e i t l i

odalar

yer alr

A s l n d a , b u p l n em a s n n en olgun

e k l i n i , M a r d i n d n d a k u r u l m u olan

Kasuniye medresesinde g r m e k m m

kndr. Belki de son bir Artuklu uy

g u l a m a s

olarak

b a l a n m k e n ,

Akko

yunlularca

b i t i r t i l d i i n d e n b u

isimle

a n l a n v e h i b i r

kitabesi bulunmayan

y a p ,

Sultan

sa

medresesini yapan

mi

m a r n b i r

eseri

olmaldr'' . Burada ar

tk

cami, tamamen

b i r

tarafa

a l np,

b i r

koridorla

ayr lm , douda ise , re

vakh

ve ik i kat l dzene dayal , byk

e y v a n l olgun b i r medrese em as mey

dana g e t i r i l m i t i r . B u d e i i k

uygula

malarla , Artuklu medrese

mimarisinin

belli medrese

tiplerine

b i r n c s n

k a t t m

kabul etmek muhakkak

ki

m m k n d r . T e k

avlu

d zen i n i a a n


4/12

232

ARA ALTON

bu tipin i lk ad mn d a Mesudiye Med

resesinde

g r y o r u z . D e v a m l a r a t r

m a i i n d e o l d u u n u a n l a d m z A r t u k

lu Devri Anadolu T r k

mimarisinin

egemenlik b l g e s i n i n z e l l i i

olarak

kuzey

i l e g n ey mim ari ler i aras n d a

b y l e s i n d e b i r sentezi g e r e k l e t i r e b i l

mesi a l a c a k un ey d ei ld ir , tran '

d a n g e l d i i kabuledilegelen, eyvan d

zenine d a y a l avlulumedrese emas ve

avlusu kubbe i l e rt l medreseler d

n d a b i r n c e k l i n denemesine

girmeleri gerek ten d ik k at i ek ic i o l

mak tad r , tk i k a l p tan b ir in i

veya

ol

y a k n i l i k i i i n d e o l d u k l a r Zenginler'-

in

ortaya

k o y d u u g n e y i n d e

camisi

bulunan

medrese

e m a s n a l p

aynen

uygulamak yerine

d ei ik d zen ler i

ortaya k o y a b i l m i o l m a l a r , o n l a r n

d evaml arat ran ve ge l i t i ren b ir mi

m a r i d n c e y e

sahip

o lmalar i l e a k

lan ab i l i r . Devaml

olarak

g n e y l e

siya

si ve

ekonomik

a l -ver i ler i olan Ar

tuklular'm

m i m a r i alanda da burann

etkisinde

kalabilmeleri m m k n d r ,

ancak, burada belirtilmek

istenen

bu

etkinin

kaba b ir taklit o l m a d d r

z e l l i k l e Mardin'de ve evres in d e, ya

ni Artuklular'm en uzun s r e egemen

o l d u k l a r yerlerde, antik adan bu ya

n a g e l i m i v e k k l e m i b i r y a p

gele

n ei vard r . B yles in e yer lemi b ir ge

len ei , getirilen

yeni

f ik irler ve

yeni

ih

t iya lar hizmetinde kul lanmakkolay

olmasa gerek. B u n a k ar l k , b lgen in

mimari ge len ein i yeni y a p sentezinde

o k ustaca kullanabilmek Artuklu mi

maris in in , b t n T rk Mimaris i ge l i

mesi i in d e b aard ok n eml i b ir

it ir. Gaznel i

mimarisinden

bu yana

belli b i r g e l i m e y e sahip olan mihrap

n

kubbesinin

cami i indeki en gzel

ve en antsal

sentezi

i le

birlikte, Med

rese

mimarisinin de

yeni

denemelerini

g e l i t i r m e k A r t u k l u

devri

Anadolu mi-

marianmn b a a r l a n a r a s n d a d r .

X n . yy.

sonunda,

S e lu k lu lar' n

r a n ' d a i i l i e k a r b i r m e s s e s e ola

r a k g e l i t i r m e e b a l a d k l a r v e

genel

likle

d r t e y v a n l ,

avlulu

b i r p l n e

m a s n a d a y a n d k a b u l edilen medre

se mimarisinin i l k r n e k l e r i n i n , belki

de Gazneli mimarisinde de buna benzer

u y g u l a m a l a r b u l u n d u u n u

belirtmek

yerinde

olur.

A r t u k l u l a r ' m s k i l i k i

i i n d e b u l u n d u k l a r , b a z z e l l i k l e r i k u

zeye, Anadolu'nun g n e y i n e

getirdikle

ri m i m a r i e v r e p h e s i z S u r i y e ' d i r

Halep'deki en eski

medrese

i se

kaynak

l a r a g r e , A r t u k o l u Ilgazi'nin

komu

ta m S l e y m a n b i n A b d l c e b b a r ' m 1 12 2

d e y a p t r t m a a b a l a d Zeccaciye

Medresesidir*. i i l e r t a r a f n d a n y a p h )

n len en ve formu h a k k n d a bilgimiz

bulunmayan bu

medrese

de,

belki

en

erkeni yine Halep'de

1168/69

t a r i h l i

Han el

Tutun

ve en ge i 1260 tar i h l i

erefiye

olan b ir d izi

Suriye

Medrese^

si ' i le ilgili g r l e b i l e c e k A r t u k l u Med

reselerinden en n e m l i s i i m d i k i d u

rumda, Mardin

Hatuniyc Medresesi

o l

m a k t a d r . 1184 d en n c e b i r X I I . y y

s o n e y r e i u y g u l a m a s olarak e le a l

nabilen bu medresenin i k i e y v a n l , r e

vak l

avlulu,

i k i k a t l d z e n i v e k e d e

kubbe i le r t l t r b e k s m i l e

orta

ya k oyd u u olgun plan ve form Anado

lu Medrese

mimarisinin

g e l i m e s i n d e

ancak X I I I . y y . d a b e l i r m e e b a l a y a

ak t r . Dier erken t a r i h l i A r t u k l u

medreselerinden D i y a r b a k r ' d a k i 1 1 9

tarih l i Zinciriye i l e r e v a k l avlu v c

X I I I . y y . i l k e y r e i n d e s o n e k l i n i a l a

bilen Mesudiye i l e i k i k a t l d z e n i b a

k m m d a n belli b i r b a k u r m a k m u m

knse de bu dzeni i le

Hatuniye Medre

sesinin g e l i m e s i , K a y s e r i ' d e k i i f t e

Medrese ve 1217 tar ih li Sivas K e y k v u s

i f a h a n e s i paralelindedir. X I I I . y y

i in d e, a k

avlulu,

i k i k a t l r e v a k l , i k i

eyvanl ve kubbeli t r b e l i medreseler,

Anadolu S e l u kl u l a r ' m n g e n i l l e

r e v a r a n u y g u l a m a l a r

olarak

k a r m

z a k m a k t a d r . D i y a r b a k r Z i n c i r i y e '

n i n , t e k k a t l d z e n i n d e r e v a k l a v l u

n u n g z e l b i r r n e i n i v e r i r k e n ,

revak

kemerlerinin d a l m i l e b i r b a k m a

d r t e y v a n l b i r g e l e n e i y a a t t d

n l e b i l i r . F a k a t , Mesudiye t ek b y k


5/12

e s

S

h

ALTUN

\

\

5V)

1=1

D Y A R B A K I R / H A N

H A T U N Y E M E D R E S E S

m s e n ' d n

l ' i . l , 1

\ 1

^ 4 - 4

I >

1 I /

\

Plan

; 2

HARDIN

HATUNYE MEDRESES

kosm 1967 o oltun


6/12

o

\

/ l

[ L _ _

e ;

>43

I

fer

OL

C

o

3

q

13

N

3

a

P1

c

O

o>

o

E w>

u

o

z

< r - " '

I 1

I I I I I

I I

I

I

r 1 I I l L _ J i _ _ I L _ l _ _ j l 1 1 1

a

I 1

I

I I

- J

1 1

I

V

W

H A R Z E M M E D R E S E S

1938

le r de a . g a b r i e l ' d e a .

Hliin : 7

\

Pl&n

: 8

Pln : 9


9/12

I

\ /

/ \

/ ^

1 / \ I

k

^ / i \

i .

/I

/ I

I

/

' (

\

c

^3^

M A R D N

M A R U F I Y E M E D R E S E S N D E N

kos m 1967 o ro

oltun

Pln 0

V

1 : J

M

I

I

< -

a

h4ARDN EHOYE MEDRESES a .ku r a r \ n p l a n n d a n

Pl&n : 6


10/12

>

/

"m

\

j _ y u y s

\

V

3

7

d 5

I \

7

1

C I I

y

7

r

I /

M A R D N

S U L T A N

SA M EDR ESES ^ s t k a t

a . g a b r i c l ' d e n 1 967 d e i m l e n ere k . .


11/12

>

[

>

"L

7-

>

N I

^ V V.

s n t i

r - 7

3

V

N

t - /

L _ r

y ~ \ /

>:

^

^ ^

)

/

\ yy

A

^1

/

MARDN SUL T AN ISA MEDRESES , zemin kot , a .ga br le l 'd cn 19G7 dc i lenerek.

P l n : 1 0


12/12

ANADOLU'DA ARTUKLU DEVR MEDRESELERNN PLN EMALARI ZERNE

NOTLAR

e yvan ve i k i k at l revakh

avlusu

i le ,

s t e l i k b at ya d or u ayr b i r

kompo

zisyonla

uzanan

d e i i k b i r g r e i a

re t eder. Daha sonraki M a r d i n medre

selerinde

gr l e n b u t e k

avlu

d z e n i n i

a an plan e k l i y a n n d a , e h i d i y e ve

Taceddin Mes'ud

Medreseleri

a k a

Z e n g l e r ' i n Suriye'ye g e t i r m i o l d u k l a r

g n e y i n d e a k l k l a b a l camisi

bulunan medrese

e m a s n a y a k n b en

zerlikler

g s t e r i r l e r . B u y z d e n , b y l -

l l e r e v a r a n ,

fakat

d e i i k l i k l e r l e

esas

durumunu

o l d u k a k a y b e t m i b u

lunan

X I I I .

y y . i l k y a n s n a tarihlenen

e h i d i y e

Medresesini

de

belki avlu

et

rafnda yer alan r n e k n l a n , g n e y i n d e

ki

camisi b a k m n d a n X I I . y y. sonuna

tarihlenen a m Nuriye

el Kbra

Med

resesi ve Adiliye ( X I I I . yy. ba ) Med

resesi'" i l e ayn paralelde g r m e k m m

k n d r . B u formun da

Anadolu'da

M a

r a ' d a k i D u l k a d r o l u y a p s Ta Med

rese

gibi b a z z a y f d e v a m l a r n bulmak

m m k n d r .

Ancak,

Anadolu Medresf

Mimarisinin g e l i m e s i n d e n e m l i v a r

l k g s t e r m e z . K b l e y n n d e birden

fazla, genellikle a k l k l a avluya ge

i t veren

mescidin

ye r a l d medrese

d z e n i daha o k X I I . y y. Zengi mima

r is in in Suriye'ye ge t i r d i i b i r e k i l o l a

r ak gr l r . Mardin'deki Latifiye C a

miinde

d e e h i d i ye ve Taceddin Mes'

ud medreselcriyle

birlikle

X I V . y v . d a

bu

formun

k s m e n d e v a m n

bulmak

m m k n d r . A s l , X I I I . yy.

Anadolu

.

imarisini

e l k i l e m i durumu i l e K ay

seri b l g e s i n d e k a r l a m a k m m k n

dr. X I I I . yy . K ays e r i Hac Kl C am i -

Medresesinde"

g r l e n , ortak avluya

b a l cami medrese u y g u l a m a s n n d a

ha

erken

b i r X I I . y y. D a n i m e n t l i r

n e i , s o n y l l a r d a k i o n a r m a l m a l a r

s r as n d a iyice

ortaya

k a n

Klk

ca

m i -

medresesinde

d e g r l e b i l m e k t e

d i r . T ab i i , X V . yy . d an sonra, O s m a n l

mimarisinde g e l i e n ,

camiye

b a l av

lunun

e t r af n d a ye r alan

medrese

d z e

ninin b u konuya b a l a n a b i l m e s i i i n

a r a d a k i g e l i i n e o l d u k a

kopuktur.

E n g z e l r n e i n i X I V . yy. da S ul

tan tsa Medresesinde gr d m z , t e k

avlu d z e n i n i a a n g e n i medrese ve

cami u y g u l a m a l a r n n i l k r n e k l e r i n i ,

b i r b a k m a D i y a r b a k r

Mesudiye

Med

resesinde b a l a t p ,

X I I I .

yy. ba nda

Marufiye ve

sonra

A l t u n b o a v e Melik

Mansur

Medreselcriyle

devam

e t t i r m i

t ik . Bu formun

erken

ya da ge rnek

l e r i n i i m d i l i k t an m i 5 ' or u z . B u y z d e n

d e b u u yg u l a m ay , ar a t r m al ar yem

veriler

ortaya koyana

kadar, b ir kapal

b l g e s l u b u olarak d n m e k zorun

d a y z .

2.IV.1972.

1 ) K o n u y a y a b a n c o l m a y a n l a r n , b u

y a p l a n n g e n i l de y a y n l a n m

olduftu

e s c r l e - d e n

tekrar

g z d e n g e i r e b i l e c e k l e r i d -

r n i v l e r e k , ' e r e k s i z

uzatma

ve tekrardan k a

m i m . b u y a z y a d a

sadece konu

i l e y a

k n d a n i l sr is l o l m e s b a k m n d a n y a p l a n n

plan . .emalan

e k l e n m i t i r . A d g e e c e k y a p -

av iqin b i r

kerede genel anlamdaki

ilgili y a

y n l a r b u n ot i i n d e t o p l a n m t r : A . G a b r i

el .

Voyages

A r c h o l o g l q u e s

dans

l a

Turquie

Orientale,

P a r i s . 1 94 0; A . K u r a n .

Anadolu

Medreseleri

I , A n k a r a 1 96 9; M . S z e n . A n a -

r'olu Medreseleri

I , s t a n b u l 1 97 0; F .

titer.

E r l t o n

Devir

Anadolu

T r k

Mimarisinde

X n

v e X I U . Y z y l A r t u k o u l l a n Medreselerinin

Y e r i , V a k f l a r Dergisi V H I , A n k . 1 96 9;

M.

Akok, D i y a r b a k r ' d a U h c a m i Mlmaxi

"';nzumesl. V a k f l a r Dergisi V H I . A n k a r a

19;

A . A l t u n , Mardin'de l l i Ar t uk lu -Med-

-.?er.i. Sanat T a r i h i Y l l m . s t a n b u l 197 0:

Mardir.'de T r k D e v r i M i m a r i s i , s t a n b u l

1971; aynca : D . K u b a n . Anadolu T r k M l -

m a - R l n l n K a y n a k v e S o r u n l a r . s t a n b u l

1965; O. Aslanana, T u r k i s h A r t a n d Architec

ture, London 1971 v e b u y a y n l a r d a k i kay

n a k l a r . . .

2 ) A n a d o l u ' d a A r t u k l u D e v r i T r k M i

marisinin G e l i m e s i z e r i n d e

yerinde

y a p

l a n a l m a l a r 1 9 7 1 sonunda t a m a m l a n m

olup, bu yeni a r a t r m a l a - m n d a A r t u k

l u M i m a r i s i a d l k i t a b n y a y n h a z r l k l a r

n a g i r i i l m i t i r .

3 ) B u y a p l a r h a k k n d a

toplu bilgi

ve

plan i i n A , A l t u n , a d g e e n kitap.

4^ l k g e n i t a n t m a i n , A . A l t u n . a d

g e e n makale.

5 ) l k g e n i t a n t m a i n , A . A l t u n . a d

g e e n

makale,

6 ) B u d r t Medrese i i n , A . A l t u n . a d

g e e n

kitap.

7 ) S z e n .

Andolu Medreseleri

I , s t .

ICGO, 2 0 2 v d. da bu l ik ir .

8)

Sobcrheim, Halep (Aleppo)

E n c y c

lopaedia o f I s la m . H, 2 3 2 : Aslanapa. T u r k i s h

A r t a n d

Architecture,

London 1971.

9 ) K u b a n ,

Anadolu

T r k

Mimarisinin

K a y n a k v e

Sorunlan.

st. 1965, 60, dn. 118.

altun_altun, ara. anadolu'da artuklu devri medreselerinin plân Şemaları Üzerine notlar_...

Documents