ali eriati _ kendini bilmek

7/29/2019 Ali Eriati _ Kendini Bilmek

1/73

Ali eriati _ Kendini Bilmek

Kitaplar, uygarla yol gsteren klardr.

UYARI:

www.kitapsevenler.com

Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar...Cehaletin yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarakgrdmz sitemizdekitm e-kitaplar, 5846 Sayl Kanun'un ilgili maddesineistinaden, engellilerin faydalanabilmeleri amacylaekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak", kabartmaekranvebenzeri yardmc aralara, uyumluolacak ekilde, "TXT","DOC" ve "HTML" gibiformatlarda, tarayc ve OCR (optikkarakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grmeengelliler iin,hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdeki

e-kitaplar, "Engelli-engelsiz elele"dncesiyle, hibir ticari amagzetilmeksizin, tamamen gnlllkesasna dayal olarak, engelli-engelsiz Yardmsever arkadalarmzn youn emeisayesinde, grme engelli kitap sevenlerinistifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibirekilde ticari amala veyakanuna aykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecektmyasalsorumluluklar kullanana aittir.Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir.www.kitapsevenler.comweb sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve zgrln yceltmekve kitap okuma alkanln pekitirmektir.Sevginin olduu gibi, bilginin de paylaldka pekieceine inanyoruz.Tm kitap dostlarna, grme engellilerin kitap okuyabilmeleri iin gsterdikleriabalardan veyaptklar katklardan tr teekkr ediyoruz.Bilgi paylamakla oalr.

LGL KANUN:5846 Sayl Kanun'un "altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EKMADDE 11" : "ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim veedebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksahibir ticar amagdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veyanc bir kii tek nsha olarakya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibikurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeriformatlarda oaltlmas veya dn verilmesibu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibirekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz vekullandrlamaz.Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerinbulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur."

bu e-kitap Grme engelliler iin dzenlenmitir.Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Nemutlu ki, bir grmeengellinin, dzgn taranm ve hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duyduusevinci paylaabilmektm zahmete deer. Sizler de bu mutluluu paylaabilmek iin bir kitabnztarayp,[email protected]

Adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay dnebilirsiniz.


2/73

Bu Kitaplar size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek ltfenbu aklamalar silmeyiniz.Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaanediniz...Teekkrler.Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara.

TRKYE Beyazay Derneiwww.kitapsevenler.orgwww.kitapsevenler.come-posta: [email protected]

Tarayan: Mslim Domu

Ali eriati _ Kendini Bilmek

NDEKLERKENDN BLMEK I / 11Dnya Gr / 13 Maddeci Dnya Gr / 17 Din Dnya Gr / 25KENDN BLMEK II / 49 zbilin ve Yabanclatrlma / 51 BelirleyicininSeilmesi / 53 lm Gn / 59 zbilin (Kendini Bilme) / 69 Toplumsal Bilin /73 stihmar / 81 stihmar Trleri / 89 stihmarcln Yntemi / 101 Yenistihmar / 109KENDN BLMEK III / 119Nereden Balayalm / 121Aydn Kimdir / 129imdi Nasl Sorusuna Geliyoruz / 135KENDN BLMEK IV / 173 Sorumlu Aydn Kimdir / 175KENDN BLMEK V / 185 Soru ve Cevaplar / 187

YAYINCININ NSZRahman ve Rahim olan Allah'n adyla,Hamd, lemlerin Rabbi olan Allah 'a, salt ve selm O'nun Resulne, line ve

ashabna olsun.Toplumlar ya da daha z ifadesiyle "insan" tarihin her dneminde, siyasal,,

ekonomik, dnsel, ahlki ve daha pekok ynden baskya ve smrye maruzkalm, Kurann ifadesiyle "istiz'af" a uramtr.nsanlarn, toplumlarn istiz'af a uratlmas (zayf, aciz braklmas,

ezilmesi, sz sahibi olmamas), her dnemde ye zulme dayanan her sistemde varolagelmitir. Smr, kleletirme, siyasal ve ekonomik basklar, eriati'ninzgn ifadesiyle "istihmar"* bunlarn hepsi insan yeryznde, zayf vekendinden, benliinden habersiz brakmann yollar ve aralar olmutur.Hzla deien, kurulu dzenlerin ve dengelerin srekli yenilendii dnyada,

insan haklar, bamszlk, demokrasi, zgrlk abalar; kleliin, smrnn,baskc* Bu kelimenin tam karl "eek/etirme" olarak evrilebilir. Ancak kitapboyunca biz kelimenin orijinalini kullanmay uygun bulduk, (y.n.)7

rejimlerin kalkmas, duvarlarn, bloklarn eriyip gitmesi, tm bunlar acabainsann, layk olduu konuma ve deere kavumas anlamna m gelmektedir? Busorunun cevab kukusuz "hayr "dr. Zulm ve istikbar, dn neyse, bugn deodur. Deien ise, yalnzca kullanlan yntemler, aralar ve ekillerdir.

Din, sanat, felsefe, edebiyat, ideoloji, kitle iletiim aralar vepropagandalar, bilim ve bilimsel aratrmalar, kadn zgrl, cinsel zgrlk,


3/73

maddecilik, idealistlik, demokrasi, hmanizm ve en gelimi aralarylateknoloji, bunlarn hepsi, zulmn elinde bir tek hedefe ynelmitir. nsankendi zbilincinden ve toplumsal bilinten mahrum brakmak, Zihinleri; her trlhileyi, aldatmacay, yanl ynlendirmeyi kullanarak, hakikatleri dnmekten,bu uurda aba gstermekten alkoymak, "istihmar "a uratmak. Bu istihmar,dorudan ya da dolayl yollardan olabilir. Gerekirse insanlar, en acil haklarn

aramaktan; basit, o an iin gereksiz, hayati zellik tamayan haklara,ayrntl konulara ynlendirilebilir. yle ya da byle, sonuta deien bireyyoktur. nsan, kendisine ve toplumuna kar sahip olduu sorumluluklardanuzaklamaktadr.nsan olarak "ben"in, toplum olarak "biz"in kaderi zerinde sz sahibi olmak,

ancak insan zbilince ve toplumsal bilince sahip olmakla mmkndr. Bu ise her-eyden nce, bu iki bilinci tahrif eden, bireyi ve toplumu bunlardan mahrumbrakan her etkeni, "istihmar" arac olarak bilmeyi ve onlarla mcadele etmeyigerektirmektedir.Mslman toplumlar iin, istihmarn belki de en tehlikeli arac "din "olmaktadr. Elbette ki bu, bozulmu hakikatten ayrlm, talam, gemiinkalntlarndan te bir anlam tamayan "din"dir. Sadece hesab deil, tmsorumluluklar da lmden sonrasna aktaran(!) bu din anlay, insan vetoplumsal bilinci de kr etmektedir.Tm bu engelleri aabilmek ve istihmardan kurtulabilmek; ne filozof , ne

entellektel, ne sanat ve ne de bilim adam olmay gerektirmektedir. Allah'nelileri de bunlardan herhangi biri deildi. Halkn iinden ve mmi kimselerdi.Ama tarihin akna yn veren de onlar oldu. yleyse mesele her kim olursaolsun unu, bunu okumak, yazmak, aratrmak deil, "kendini bilmek" ve"zbilin"e sahip olmaktr.te elinizdeki kitapta merhum Ali eriat, kendine zg cokun ve sorgulayc

slubuyla "kendini bilme'-'yi ve "istihmar" ele alyor. Dnya grnn neolduunu, nasl gelitiini, insanlarn tevhidden alkonup nasl istihmaredildiini ve tm bu sorunlarn muhatabnn ve sorumlularnn kim olduunuortaya koyuyor. Kitabn son blm ise, rencilerinin konuyla ilgilisorularndan ve cevaplarndan oluuyor.Dualarn ba ve sonu Allah'a hamddr.

DNYA GR Dnya gr meselesini, dnyada var olan felsefi, toplumbilimselve insanbilimsel bir konu olarak ortaya koymak gerekir. nsan dnyay hibirzaman, corafyann dnyadan szettii lde ve ekilde grmez. Bireyin dnyagr1, kendi toplumunun belirlenmi maddi ve manevi boyutlarna tabidir. Birehrin (ite) snrlarnn deiip gelimesiyle, orada yaayan bireyleringznde, d dnya da gelimekte ve deimektedir. Her bireyin dnya hakkndasahip olduu zihinsel ekil bile, kendisinin snfsal erevesiyle kkte,benzer ve ayn ldedir. Baka bir deyile, "Bireyin gzndeki d dnya, kenditoplumunun ve snfnn, gereklik aynasna ve somutluk perdesine yansm birgrntsdr. Toplumbilimde de u vardr: Soyutluk ve znellik, somutluk venesnellii kendi eklinde yontan ve boyayan bir ressam veya heykelt-ratr."Bergson'un diliyle sylemek istersek; "kapal bir toplumda"2 yaayan bir

insann gznde d dnya, snrl, kk ve durgundur. Bunun aksine "ak birtoplumda"3 yaayan bir insan, d dnyay snrsz, geni1. Dnya gr Franszca "Visran du Munde"nin evirisdir.2.3. "Kapal toplum ve ak toplum" tannm, ada byk Fransz FilozofuHenry Bergson'n deyimidir. Kapal toplum; kendine zg ilkeler, inanlar,adetler ve ekillerin hisarlarna skmtr, bu yzden, durgundur, yzyllargemesine ramen daima sabittif/Aksine ak toplum, bu hisarlar ykmtr,kaplar baka toplumlarn ve dinlerin yzne aktr. Bu durum o toplumunsebibidir. Yahudi kavmi ve dini kapal bir topluma, slm ve 2-4. asrlardakislm toplumu ak topluma rnektir. Habeistan Hristiyanl kapal, BatAvrupa Hristiyanl ak bir din, ak bir toplumdur.13


4/73

ve daimi bir deiim iinde grr. Birinci insan iin yeryz, vatanndan birazdaha byk bir yerdir, (vatan da kendisinin kabile, kavim veya birlikte yaadkomularndan oluan snrl bir hayat alandr); gkyz, bir kmbet gibi heryandan dnyann zerine eilmi ve dnyann ok belirli ve yakn ufuklarylatemas etmi donuk ve sabit bir tavandr. Kaf Da varlk aleminin snrdr; Ca-bulsa ve Cabulka4 varln kendini oralara dek gtrd en son noktalardr.

rnein o kimse dnyaya Arabistan yarmadasndan baksa, "O uygarln tesindebaka bir uygarlk olmadn grr". Bundan dolay kapal bir toplumda, "lem"kiisel, sade, ok kk ve durgun bir glgeliktir ve vatan snrlarndan birazdaha rak olan, onun ok yakn snrlarnn tesinde, yokluktan veyakaranlklarn alamaz, mutlak gizliliinden baka hibir ey yoktur. Toplum,ekillerden, balardan, adetlerden, kiisel, ebedi ve ezeli haklardan oluan birtopluluktur. Din de, akn5, sorgusuz sualsiz, cebri, kesin; akln, anlamann vesonucun alanndan uzak bir takm inanlar ve ameller btndr. zellikle, bunabal olan btn bireylerin zihinlerinin ve ruhlarnn kalbnda; tek biryzeyde, tek bir biimdedir; baka bir deyile bir tr igdnn ve ruhsalkrln grntsdr. Durkheim'in6 bir gr noktasna gre doru olandeyiiyle "din, toplumun genel ruhu-4. Cabulsa ve Cabulka eskiden, biri douda biri batda olmak zere, olduuvarsaylan iki hayali ehirdir.5. Transcendantal (akn-mteali). Bu, ta bugnn Faizmine ve Rasizmi-ne dekgelmi bir bedeviyet aidatmasdr. Hatta Emerson gibi dnrler bu dnceden,Transcendanta lisan altnda bilimsele yakn bir mektep kurmulardr.6. Emile Durcheim: 1er Formes elementaires de la vie religievse ("Din Hayatnnptidai ekilleri" olarak evrilebilir).

nun da yansmas ve kutsanmasdr."Meselenin neminin bykl, herkesin dnyaya bakt biimde amel etmesinden

kaynaklanmaktadr. Varln zihnimizde ekillenen biimi, amelimizde,inancmzda, sosyal davranmzda, toplumsal ve bireysel yaammzda dorudanetkide bulunmaktadr. Yani herkes sahip olduu dnya grne gre yaamaktadr.O halde dnya grlerinin incelenmesi, gerekte insanlarn incelenmesidir. Hermektebin, topluluun ve milletin dnya gr zerinde yaplan aratrmalar; otopluluun ve milletin yaps, tabiat ve sfatlar zerinde yaplanaratrmalardr.Toplumbilimde ve insanbilimde ortaya konmu olan ve bu yeni biime gre var

olan dnya grleri bir ka trldr. (Asl sylemek istediimden geri kalmamakiin bu meseleyi fazla derinletirmek istemiyorum, burada iaret etmek yeterliolacaktr). Biz, rnek olarak, bu grle Fars Edebiyat'nn iine girdiimizde,hatta halkmzn dilinde var olan ataszlerini incelediimizde, bu iirlerde,edebi eserlerde veya bu ataszlerinde (devrin veya insann) dnya grngrmekteyiz.Hafz- irazi (15. y.y. airlerinden); \dnya ve iindeki herey,

hiclTkJinde hitir, yleyse zaman ganimet say'f', diyor. Bu rdeiki e var.Birinci e Hafz'n dnyy nasl grd esas zerindeki dnya gr. "Dnyaona gre, ekilsiz, balantsz, hedefsiz ve amasz bir iaretler btndr,hilik iinde hitir." kinci e; "yleyse zaman ganimet say" esidir. BuHafz'n ortaya koyduu; kendi bireysel ve toplumsal yaamnn tarz ve yoludur,bu dnceler Hafz'n dnya grne gredir. Bu Hafz'n dnya grdr,imdi de Mevlna'nn dnya grne bakalm."Eer tek bir zerreyi verinden oynatrsan, btn alem batan sona yklr."

Yani dnya inceden inceye yaplm hesaplar zerine kurulmu; belirli bir amave gr iin yaratlmtr. Byle bir dnya grne sahip olan ben, heradmmda, her iimde, inceden inceye aratrmal ve bu adm gerektii ekildeatm mym, atmam mym bakmalym. nk ben de, bu koca dnyann, herzerresi ince bir hesap zerine kurulmu olan, bu ince hesaba gre bulunmasgereken yerde bulunan dnyann bir uzvu, bir esiyim. Dnya byk bir makinadrve bir hedefin gereklemesi iin ie el atan btn insanlar bu dnya makinasnaalet olmaktadrlar. yleyse, ben dnyay bu ekilde grnce artk hayata,

ganimet saylan zaman, her ne olursa gzel olur gibi dnceleri, tesadf vesamal spkamam. Gnlmn istedii gibi yaayarak, hayat zevk ve elenceyle


5/73

doldurarak, neyi setimse dorudur ve nasl yaptmsa iyidir diyerek yaayamam.Bunlar, bu akli ve mantki dnya grne smaz.O halde biz, insan olarak, dnyay nasl gryorsak yleyiz. Sartre'in

deyimiyle 'er insan jmvayjjanchg e-kjldg^asaf^-mer Hayyam'n, Hafz'n,Mevlana'nn, Molla Sadra'nn, Ebu Mslim-i Horasani'nin, Jean Paul Sartre'in,Albert Camus'nun ve benzerlerinin fark, dnya grlerine gredir; yani varl

nasl telakki ettiklerine baldr.MADDEC DNYA GRDnya grlerinin eitli trleri vardr. Birisi maddeci dnya grdr.

Materyalizm, yani maddenin aslol-duu esasna dayanan dnya gr. Yani varolan her eyin, tamamnn maddi olan eler, balar, etkenler ve edilginlerdenibaret olduuna, dnyada yalnzca madde esinin varlna inanmaktayz budurumda. Buna gre dnya bilinsizdir, dnya iradesizdir, dnyann zel birhedefi yoktur. nk materyalist ilkelere gre dnya, bilgili ve bilinli biriradenin yaratt bir ey deildir, yleyse, dnyann yaratlmasnda bir hedefgzetilmemitir. Dnya -yine Sartre'in szne gre- bir ahmakevidir ve duygusuz,algsz bir ahman evidir. Dnya, maddi, fiziksel ve kimyasal balar esasnagre, bir hi yaratmakla uraan elerden oluan bir kalabalktr. nsan busama, hedefsiz, ba sonu olmayan hilik aleminde, kendi kendine bilgiyeulam biricik edir. Bu insann perianlnn balamasdr. nk insan,kendisiyle uyuamad, yaknl olmayan bir dnyada yaamaktadr. Dnya hiedoru gitmektedir; dnyann kendi iinde bir hedefi, bir yn yoktur. Dnyahibir eyi hissetmez, yani insan dnyaya yabancdr.Bu yzden maddeci dnya gr, insann dnyaya yabanclamas ve lemle

ztla dmesi ile sonulanmaktadr. Bu ba, insann mantnda maddeci dnyagrnden kendi kendine kan bir badr. Eer Albert Camus'nun "Veba" kitabnokursanz, onun kitabnda

bir ka tip izildiini grrsnz. Tiplerden birisi dini dnya grn temsileden bir keitir. Bir dieri bilimci ve toplumcu bir filozoftur. ncs de buiki dnya grnden hibirine inanmayan bir dnrdr.Oran7 ehrinde insanln sknts ve bels olan veba ortaya kmtr.

Kei bu olay karsnda bir tepki gstermekte, sosyal sorumluluu ve ahdi olandier aydn baka bir tepki gstermekte, bir mahkeme hakiminin olu olanncs ise ne yapacan bilememektedir.Kei, benim dini dnya grm var demektedir. Dini dnya gr ne demektir?

Dini inan, yani ben, bu alemin kendinden haberli, irade, duygu, bilin ve amasahibi bir sistemden olutuuna, kendimin de bu alemin yaratklarndan veolgularndan biri olduuma inanmaktaym. Varla hakim olan o byk sorumlu,bilin ve bilgi; btn zerrelerin ilerini gzetledii gibi, benim varlm vehareketlerimi de gzetlemektedir. yleyse dnyaya hakim olan bu bilince karsorumluyum ve bu yzden bu vebaya kar da sorumluluklarm var ve yarn sabahtanitibaren oraya gitmeli, btn varlm, btn dncemi bu halka adamah ve Oranehrini vebadan kurtarmalym. Gryoruz ki sahip olduu dnya grnden bylebir sonu karmakta ve bu dnya grne gre, dini dnya grnn kendisineykledii sorumluluk gerei o halka bir hizmette bulunmak iin bu dnyagrnn ardndan gitmektedir.kinci kii maddecidir; dnyay byle telakki etmektedir. Bu adam yle

demektedir: Dnya ahmaktr, gky-7. Oran Cezayir'de bir tehirdir. Ancak Camus'nun amaa hayali bir ehri-, dir.

Oran ehri bu hikyede insanlk toplumunu temsil eder.18

z algszdr, bilinsizdir; o yukarlarda hi kimsecikler yoktur. Hi kimsevarlk alemini anlayamaz, bilinci yoktur. Bu yzden ben eer kendimi ldrsem,kendimi bakalarna feda etsem veya bakalarn kendim iin feda etsem,kimselerin bir eyden haberi olmaz, nk hi kimse yoktur. Yani alem, donuk,maddi ve duygusuz bir hilik lkesidir. Ama ben insanm; dier insanlarla

yanyana yaamak zorundaym. Bilin sahibi olan biz insanlar bilgi sahibiolduumuz iin, birbirimize kar sorumluluk sahibiyiz. Bu yzden dnyaya kar,


6/73

aleme kar bir sorumluluumuz yok, sorumluluumuz insana kardr. Bizinsanlar, hepimiz tek bir ahnyazsna mahkumuz. Bu yazg bizi anlamayan biralemde yaamaktr. nsan bu bozkrlarda yabanc, algsz ve kimsesiz bir haldebraklmtr. Heideger'in deyimiyle: "nsan varlk meydanna frlatlm birta parasdrV' Hi kimsenin, hibir midi, hi bir sna, hibir barnayoktur. Ama ayn insanlar, ortak bir yazgya balandklar iin, birbirleriyle

ibirlii yapmak, birbirlerinin dertleriyle ilgilenmek zorundadrlar. Ben iyibir hayata sahip olabildiim zaman, toplum da sahip olaca iin, Oran vebabelsndan kurtulacaktr. Bu yzden ben kendime hizmet etmek iin ister istemeztopluma da hizmet etmeye mecburum. yleyse imdi ben topluma hizmet etmeyegideceim ve Oran'da vebayla savaacam.nc kiinin kendi dnya grne gre, son derece rktc, son derece

mantkl ve doru bir kyaslamas vardr. Bu nc kii Albert Camus'nun kenditipidir. Bu kii demektedir ki, Dostoyevski'nin szne gre "Eer dnyadanTanry kaldrrsak herey caizdir." Niin? nk iyiyi ktden ayracak hi birirade, alg ve duygu yoktur. Tpk, bir evin iinde yalnz bir kimse olduunda,onu19

grebilecek hi kimsenin olmamas gibi. Eer yukarlardan bir gz, sizinhareketinizden haberdar olur ve sizi gz-lerse, bu evde yapacanz davrann^kli farkl olacaktr. Ama bu insandan baka evde hi kimse olmazsa, bu kiiistedii gibi oturacak, istedii gibi kalkacak; zerinde nasl bir elbise ve ssolursa olsun, ne yaparsa yapsn bu ev iin bir ey farketmeyecektir; nk evinduygusu yoktur. yleyse insan duygu sahibi olmayan, bilinsiz bir dnyada, neyaparsa yapsn, dnya iin bir ey farketmeyecektir.Benim bu ikinci arkadam diyor ki, "biz insanlar ortak bir derde sahip

olduumuz iin, Oran'da yaamak zorundayz. yleyse hepimiz Oran toplumuna yaniinsanla kar sorumluyuz. Buraya girmi olan ve Oran halkn hastalandrmolan veba kendisiyle savamamz iin bize sorumluluk yklyor." Ama nc kii,ikinci kiinin kyasn kabul etmeyerek yle diyor. "Burada bir yanltmaca var,bir aldatmaca var. nk benim davranmn, iyi veya kt, dnyaya, alnyazmave iimin sonuna hibir etkisi yok. Eer ben bakalar iin kendimi feda etsemveya bakalarn kendim iin feda etsem, dnya bunu anlamaz, nk alglama gcyoktur. Sahip olduum tek aklc sermayeyi, bana verilmi olan krk- elli yllkfrsat, kendi kendini anlamayan tesadfler zerine, bakalar bu frsattan dahaiyi yararlanabilsinler diye feda etmem aptalca bir i deil midir? Pekla, senkendin, nesin? Hi, ya sonra? Elbette daha sonralar kendin ldnde, kabrininzerine bir demet iek koyarlar, fotorafn, rnein bir takn zerineasarlar, kitapla adn koyarlar, senin iin iir sylerler. Bu gllerin,ieklerin ve iirlerin senin zerinde nasl bir etkisi vardr? Artk senyoksun, rmsn, gitmisin. Bu yzden varln bilinci ve algs olmaynca,Dostoyevski'nin szne gre- ki onun bu szn20

Sartre de kabul etmektedir- bu egzistansiyalizm ve hmanizmde bilin olmadzaman, dnyada her i caizdir, yaplabilir. O halde her ii, her eyiyapabilirim; bu durum benim varlm ve yazgm iin de farketmeyecektir. nkvarlk bir ey alglamamaktadr; bu yzden dl veremez veya benimdavranmn zerinde bir etkide bulunamaz. yleyse Tanry ortadankaldrrsak, "ben" onun yerini alacaktr. Bu mutlak ve kesindir. Eer alemdebilin yoksa, hareketleri deerlendirmek iin bir l bulunmuyorsa, "ben"Tanrnn yerine oturur. Yani bana bu birka yllk mrde lezzet veren, benimbeendiim her ey gzel, her i dorudur. Eer ben kendimi, sahip olduumbiricik sermayeyi, bakalar iin feda edersem, alem iyi ve kt iialglamad iin bana bir dl vermeyecektir. Bu yzden "zaman ganimet say"felsefesi Al-bert Camus'nun deyimiyle, bu mantksal samaclk8 (abes-absurdite) felsefesinden domaktadr. Yani benim, btn hareketlerimi, hayatm,bakalaryla olan balarm, tabiatla olan ilgimi, kendi zevkimi, esas alarak

deerlendirmem, onunla amel etmem gerekiyor; nk benim kendimi bakalar iinfeda etmemi, ok romantik ve idealist olacakt, diye izah edecek balca hibir


7/73

l yok. dealistlik insann yle demesidir: Benim hareketimin dnyaya biretkisi yok, nk dnya benim davranm alglamaz; ama ben yok olduktan sonrabakalarnn beni hayrla yad etmesi iin, ben kendimi onlara feda ediyorum".arkyla, telkinle, duygularyla ve koltuunun altna karpuz sktrmakla,insanlar fedakrla zorlamak mmkndr. Ama yalnzca duygusal insanlar. Yoksaayn

8. Samaclk: A. Camus (1913-1960) temsil ettii, insan iin evreninbilinemez, kavranamaz ve akla aykr olduunu ileri sren bir felsefi dnce(-n).21

kii yle de sorabilir. Altm yl yaayabilecek bu yllarn tamamndan lezzetalabilecek, mrm gzellik, elence ve zevk iinde geirebilecek olan ben,btn bunlar sana veriyorum. Senden sonra toplum ne verecek peki? Toplumun onaverecek nasl bir cevab vardr? Senin hareketini ululayacak, sana dl verecekbilinli, duygulu baka bir alem de yok veya senin hareketinin geleceine biretkide bulunmas iin bir alem daha yok diye o kiiye nasl bir cevapverecektir. O halde benim davranmn eklinin ve trnn geleceimin yazgszerinde bir etkisi yoksa, u anki geleceimin yazgsna etkisi olacak bir iyapmam daha mantkldr.te bu yzden, maddeci dnya gr, srekli yoklua ve samala dorugitmektedir. Bugn Rnesans'n ve maddeci dnya grnn, dini dnya grnestn gelmesinin zerinden yz yl getii halde, 20. y.y.'daki btnfelsefeler, mektepler ve sanatlar samala ulamlardr. Bugn 20. y.y.'nsanatna hakim olan ruh, sama sanattr. Regrie: /'Dnyada duygusu "olmayanhibir eyin anlam yoktur)'. demektedlrT Hibir ey ne iyidir, ne ktdr, negzeldir ne irkindir; ne serdir ne hayrdr. yleyse nedir bunlar? Dnyadakibir eye veya bir dnceye, istedii gibi gzel veya irkin anlam verensanatdr."Beckett, yzylmzn byk bir yazarnn, byk bir eseri olan "Godo'yu

Beklerken' adl tiyatro eseriyle, Sama'y tiyatroda yaygnlatrr. imdisamac tiyatro son yzyllarda tiyatroya en ok nfuz eden yntemdir. 20. y.ytiyatrosu samac (abes-absurd) bir tiyatrodur. Samac tiyatro ne demektir?Yani, tiyatrolar Aristo zamanndan imdiye kadar daima, halka bir hedef sunmakistiyorlard; dini, ilmi, milli veya felsefi, tarihi bir hedef gstermekbir ey sylemek istiyorlard. Ama bilinci olmayan bir dnyada, insann dasyleyecek sz yok. Algs olmayan yabanc bir dnya, insann muhatab olamaz.Kulak duymadktan, alem sar olduktan sonra szn anlam olmu olmam birdir.Samac tiyatro, "Hi"i sylemekle grevli, bir risaleti ve ahdi zerinealmamakta szlemi bir tiyatrodur. Samac tiyatroda eitli tipler oyunoynamaktadrlar. ldrmekte, abalamakta, eit eit olaylargstermektedirler, ama sonunda aldklar sonu ne? Hi. Samac tiyatro bununlam sonulanmaldr? Ama niin? nk, hayat budur, maddeci dnya grnde hayatsama ve anlamszdr.20. y.y'da batya hakim olan ruh, samaclktr. Oysa 19. y.y.'a hakim olan

ruh ideoloji idi. Bugn 20. yzyl batsnda hi kimse ideoloji retmiyor.deoloji retmek 19. yzyllarn iiydi; 20. y.y.'da bunlarla alay edilmekte.Bir 20. y.y. dnmek, bir 20. y.y. yaratmak isteyen her dnr, her filozof,sanat mesaj olmayan bir ey yaratmak zorunda; syleyecek sz olmayan birtiyatro sergilemek zorunda, niin? nk hayat gerekliini byle gsteriyor.Bir ey sylemek isterse, hayat daha da ir-kinletirrrii oluyor. Eer insaniyi veya kt gstermek isterse, u amala veya bu amala, gerek insangstermi oluyor. nk dnyann bir anlam olmad zaman, insann da biranlam olmayacaktr. Hayatn hedefi olmaynca, bireyin de hedefi olamayacaktr.inde oturduum bir tren hibir yere gitmiyorsa, u vagona oturmu olan benim,oturmak iin kendime bir yer semem, aptalcadr, btn bunlar eittir. nsanalemin yazgsndan ayr, kendisi iin bir yazg yaratmad iin, bundan bakasmmkn deildir.DN DNYA GR f

Peki, dini dnya gr nedir? Burada benim asl ortaya koymak istediim,szmn konusu budur. Sizin zihninizde bulunan ey, sizin ounuzda veya


8/73

aznzda bulunan yarg aynen bende de var. Ben ne din teblicisi-yim, ne rsbir dini tebli ediyorum ne de din tebli etmeye bir ahdim var. Bu benim biryerlere ulam bir tr bilimsel, incelemeye dayal dncemdir, onu sylyorum.Bu durum dinlilerin veya din kartlarnn kabul edecei bir durum da olsafarketmez; nk, bu benim, inceleme yapan, zihnine bir eyler erien bir kimseunvanyla, kiisel karmmdr.

"Dini dnya gr" dediinizde - eer insaflca hkm verecek olursak- kendikendine u dnce aklnza gelmektedir: Maddeci dnya gr, bir trEpikrizm'e bir tr Hayyamcla ularsa, o zaman dini dnya gr nasl bireye ulaacak? nk, maddeci dnya gr, herhalde, bilim esas zerindedir,ama dini dnya gr henz bilime ulamam olan, insann gemiinden kalmhurafeler esas zerinedir. Dini dnya gr undan ibarettir: Varln birtasviridir, o varlk, bir lke gibi, bir kurum gibi kahredici bir gcn gzetimialtnda ynetilmektedir.

O g, alemin arkn dndrmekte, yldzlar evirmektedir. Eyay veekilleri kendi istedii gibi yaratmtr. nsanlar kendi arzulad biimdevaretmitir. Biz ise onun istedii ekildeyiz, kendi istediimiz ekil vesurette deil. yleyse bu dini dnya grnde insan samadr, abestir. Maddecidnya grnde dnya sama idi, hi kimse yoktu, hi anlam yoktu; ama dinidnya grnde, dnyann sahibi var, bamzn stnde bir efendi var, Tanrvar, yaratc var, Kahir ve Mdebbir olan Tanr var, yleyse insan nedir budurumda? Tanr'nn vaya tanrlarn iradesi elinde bir oyuncak. nsan iradesizbir boncuktur ve yalnzca Tanr'nn iradesi, onu istedii her yere hareketettirmektedir. yleyse dini dnya grnde bir tr fanatizm vardr (yaniinsann samal, iradesizlii, kiiliksizlii ve aslszl). Dini dnyagrnde, insan kendi iradesine, kiiliine, alnyazsna hi yaslanmama-ldr.Tanr'nn iradesine kar kendini, klli akla kar kendi akln ve zihnini,Tanr'nn asaleti ve zat karsnda, kendi asaletini ve kiiliini inkretmelidir. Bu durumda, dini dnya grnn, tarihe hakim olduu ekliyle,samala ve insann kendini inkr etmesine dntn grmekteyiz.Ben, hem dnya grlerinin en ileri, en bilimsel, zellikle en insancl, yani

en hmanist ve en mantklsnn dini dnya gr olduuna inanyorum; hem de endonuk, insana en zt, insann kiiliinin ve asaletinin inkrnn en gletkeninin dini dnya gr olduuna inanyorum. Niin? Din hakknda bu ikieliik yarg niin meydana geliyor? ok aktr, bu ne yazk ki, din hakkndau an sahip olduumuz yargy iki yerden almakta olduumuz-dandr.Bize kadar gelmi olan insana aykr, donuk, olumsuz bir dinden, tarihi

gemiimizden. Ya da donuk hurafi bir dinden (genel olarak arzediyorum)olduumuza veya ona kar olduumuza inanmamzdan. Bize gemiten gelen donukbir dinin aydn bir kart oluyoruz, yani dinsiz oluyoruz.Ortaan diniyle, Rnesans'tan sonraki yenian aydnlarnn ve bilginlerininatmalar tecrbesinden bunu karyoruz. Din nedir diye, anlatmakistediimizde her ikimiz (hem dine inanan, hem de kar kan kimseler) deaynyz. Dine iman, tanma meselesinden ayr, din hakknda sahip olduumuz birtasvirdir. Siz, (rnein zel bir yer olan) cennetin zihnimizde bir yere sahipolduunu grmektesiniz. Sonunda, aydn olan buna kar, dindar olan bunataraftardr, yleyse, bu ikisi cennet hakknda sabit ve ortak bir tasviresahiptir. Tanr, herkesin zihninde ortak bir kavramdr. Kimilerimiz onakaryz, kimilerimiz de ona inanmaktayz. Kimileri mam Hseyin'in hikyesinekardrlar, onunla alay ederler; ama kimi bakalar ona inanp, onun iinalamaktadrlar. Yani hem kart, hem yanda, konunun trnde ve niteliindeortak bir yne sahiptir; her ikisi meseleyi bir ekilde anlamaktadrlar. Bundandolay ben imandan, kfrden veya imanszlktan sz etmiyorum, onunla bir iimyok. Mesele konunun bilimsel ynden zmlenmesidir, bir telkin veya teblideildir. Bugn biz inanp inanmamaya deil, tanmaya, bilmeye muhtacz. nkounlukla, bilgisiz bir dinin hibir deeri olmadna inanmaktayz. Bugn bizdini renmeye ve tanmaya muhtacz. Bilimi, toplumu, tarihi, kiiliimizitanmaya ihtiyacmz var, inanmaya deil. Bunca inan, bilgiyle i ie olmadzaman yararl olmad gibi, ayn zamanda zararldr da. nk insani btn

enerjileri smrmekte, almaktadr. man, kendi kendine bir deere sahipdeildir. mana deer katan bilgidir. Ali'ye tapmann, Muhammed'e, Kur'an'a


9/73

tapmann, Tanr'ya tapmann hibir deeri yoktur ve bazen bunlar bir kavminolumsuzluk ve donukluk sebebi, bazen talihsizlik se-\bebi olmaktadr.Tanmadmz bir Ali, tanmadmz / 27x bir Rstem veya tanmadmz bir baka kimse gibidir. Bunlarn birbirindenayrlmas yalmz tanmakla mmkndr. Yoksa, sevmek, alamak, duygulara aletetmek, bu dini kiiler iin ne farkeder? Bilinmeyen (mehul) bir slm, Buda'nn

diniyle eittir; bilinmeyen bir irkle, puta-vtapehkia eittir, byclkleeittir."Mesnevi" ve "Krt Hseyin" gibi iki kitab, her ikisini birden tanmazsak,

birisine inanmamz neyi deitirir? Onlar arp okuduumuzda, deerler konusu,iki dzlemde yer alr ve bize iki ayr ekilde bunlar verebilirler.Mesele bizim sadece inanm olmakla hi fayda olmadn grmemiz, aydn

olduumuzda yine hibir yere ulaamadmz grmemizdir. Gerekli bir kavramadin adna, dini bir tasavvur adna veya dini bir dnya gr adna zihnimizdesahibiz ve dinlerin bu ortak, sabit kalc kavramna beeri hayatta ya kartzya da yanda, her ikisi de yanltr.Tarih boyunca, insann yeryznde bugnk ekliyle yaamaya balad zamandan

beri; insan toplumlar iki kar cephede, iki ayr kutupta yer alm vebirbirleriyle savamlardr. Bir topluluk daima dier topluluun aleyhindesavam, iki tarafn bu sava insanlk tarihi boyunca eitli ekillerde devametmitir, (tarihi aamalarna ve kltrel dzeylerine bal olarak) nsanlnilerlemesine engel olan kutup, yklmay temellendiren cinayeti ve fesad,insan smrmeyi, insann cehaletini, insann kleletirilme-sini, insan trnezorla sahip olmay, insan donuk bir halde, cehalet ve durgunluk halinde tutmaybina eden kutup, insanln tarih boyunca sknt ekmesine sebep olan, yalancfaziletler oluturanlar, zel bir grubun yararna olup, ounlua zarar dokunanhurafe ve kuruntular re-

tenler; hayat felsefesinin biimi ve sosyal durumlar, baka insanlarn bilgiye,ilerlemeye, olgunlamaya veya kiilie kavumalarn engelleyen, varlklar,toplumsal ve tarihsel varlk felsefeleri, adalete ve yeryznde insanlarnbirliine aykr olan herkes; daima yeryznde insanln birlii iin alan,dnyada eitliin yerlemesi ve o aznlklarn uydurma ayrcalklarnn yokedilmesi iin abalayan, yani btn insanln ounluunun eitlii iin kavgaeden insanlarla savamlardr. Bu kutup, kar kutupla tarih boyunca insantrnn balangcndan bugne dek savam, yarn ve her zaman da savaacaktr.Herbirinin bir silah ve bir dncesi vardr. Bu kutbun silah bir eydi "din".br kutbun silah da aynyd, "din". O halde tarih boyunca daima iki dinolmutur; dine kar savaan daima din olmutur. Biz ise tarih boyuncabirbiriyle savaan iki eliik ve kart dini, sabit ve ortak bir kavramzerinde, hkme balayarak ya inanyor, ya da inkr ediyoruz. Her ikisi deyanltr.Bugn ilerlemi Avrupa lkelerinde, Avrupal filozof ve yazarn ii nasl, Yunanve Roma mitolojisinden, eski Yunan'da bundan 2600-2700 yl nce var olantanrlarn efsanelerinden, Promete'nin Zeus'un, Atlas'n hikyelerinden,insanlk tarihini tanmak iin aydnca kavramlar karyorlarsa, biz de ayneyi yapmalyz. slm kltr, en zengin, en derin insani anlamlarla,kavramlarla doludur. slmi kssalarmzda bulunan Habil ve Kabil kssasndaKuran yle diyor: "Bu kssa, ilmi gereklerle doludur." (Eer benzerhikyeleri, tarih olaylar olarak alrsak, anlamsz ve sonusuzdur. Ama sembolikgerekler olarak ele alrsak, ilmi, toplumbilimsel, tarihi srlarla doludur buhikyeler). Kabil ve Habil kimlerdir? Ademin oullar. O halde, Habil ve Kabilkssas anlatldnda,Kur'an insanlk tarihinin balamasn sembolik bir ekilde (Albert Camus'nunOran hikyesinde anlatt gibi) anlatmak istemektedir. Burada Habil ve Kabiladnda iki tipleme vardr. Adem, iki kzn bu iki oluyla nianlan-drmaktadr.Ama Kabil kardeinin nianlsn daha gzel bulmakta, ona tamah etmekte ve buyzden de isyan etmektedir. Bunlar yeryznde insanlk tarihini balatan ilk ikiinsandr. Adem insan trnn senboldr; ama bunlar insanlk tarihinin

balamasnn semboldrler. Habil: "Benim iin seilmi olan ksmete razym"demekte; ama Kabil "Hayr, ben, senin hakkn olan almalym" demektedir. Bu


10/73

ikisinin sava, bylece, Kabil'in Habil'in nianlsn elinden almak istemesiyznden, ona kar isyan ve tecavz eklinde balamaktadr. Durumu Adem'inhuzuruna gidip ikayet ederler. Adem, "Herbiriniz bir kurban sein, Allahhanginizin kurbann kabul ederse, dieriniz sussun" der. Her ikisi de bunukabul ederler. Habil srsnde hepsinden daha deerli olan kzl tyl ve evikdevesini seer, sonra Allah'a kurban etmek iin, kurban yerine getirir. Kabil,

gidip hi kimsenin iine yaramayan solmu sararm, rm bir avu buday alrve kurban yerine getirir. Bylece kendiliinden Habil'in kurban kabul edilir veKabil zntyle kalr.Bu iten de yoksun kalan Kabil, arlklarna yine devam eder. Bir vadide

kardeini aldatp ldrr. Bu insanlk tarihinde insan eliyle dklen ilkkandr, nsan trnde balayan ilk karde katli trdr. Bu hikye, hepsi birsoydan, Adem'in soyundan gelen, eit olan, btn insan bireylerinin kardeolduu, insanln birliinin nasl ztla dnt, iki kardein birbirinenasl iki dman kesildiini anlatmak istemektedir. Yani insanln birlii,insanln ayrlna, insanln birbirine dmanlnadnmtr. nsan soyundan ilk kan nasl, hangi sebeple dklmtr? nsanlnbirlii, uyumu bar, insanln eitlii, nasl insanlk tarihi boyunca srenayrlk ve savalara dnmtr? Toplum nasl snflara ayrlmtr? Tek bir"biz"e sahip olan insanlk toplumu, nasl iki adet "ben"e dnm; biritekinin katili ve yokedicisi olan iki zt kutup birbirlerine nasldmlerdir? lk arln sebebi nedir? Btn bunlar anlatlmakistenmektedir.Burada Kabil'in evresinin Habil'in evresinden farkl olduunu, onun

hocasnn bununkinden ayr olduunu, onun inceledii, okuduu kitaplarn, bununokuyup incelediklerinden farkl olduunu. O'nun Bat'ya gittiini veya bununNecef'e geldiini syleyemeyiz. Her ikisinin de sahip olduklar artlar eittir.Anne, baba, evre birdir; din birdir. Ama birisi katil ve cinayetkar; hevasyznden arla kayor. Dieri insanln, barn ve imann temsilcisi;iman yolunda en deerli, en sevgili bir eyini kurban ediyor. Burada uyumazlksebebinin ne olduunu grmekteyiz. Birinde olup, dierinde olmayan tek etken,yaptklar iler konusudur. Birisi iftidir. nk gidip buday getirmitir.Habil'in deve dam vardr, nk gidip deve getirmitir.Bu durumda Habil, o aamada insan hayatnn doa, av ve hayvanlar

ehliletirmeye dayal olduu, insanlk tarihinin bir aamasnn temsilcisidir.Yani bu dnemde retim kayna doadr. Kabil de insanlk tarihinin, retiminkaynann bireysel sahiplie, tekelletirmeye yneldii bir dnemintemsilcisidir. Biz, insan trnn tarihteki ilk aamasnn, doada avclkyapmak aamas olduunu biliyoruz. Bu aamada hi kimse, hibir eyi kenditekeline almamaktadr. nk herkesin retim kayna ya denizdir ya da orman.Deniz ve orman hi kimsenin tekelinde deildir. Doann bu ak sofras, btninsanlar aittir, giderler, avlanrlar, alrlar, getirirler ve yerler. Harcama,herkesin elinde, retim herkesin ihtiyarndadr. O dnemde btn insanlkHabil'dir. Bu dnem, temel olarak btn ekonomik kaynaklarn, eit bir ekildebtn insanlara ait olduu bir dnemdir. Henz insanlarda, bireycilik,bencillik, bireysel tekelleme istei, "benim malm, senin maln deil" gibidurumlar yoktur.Kabil, Tanr'ya ait olan yeryznden bir blmn kendisine tekelletirir. O

retim kaynana kendi adn koyar, sonra bakalarn smrmeye, kleletirmeyebalar; ekmek yiyebilmeleri iin onlar kendi adna, retimsel ve ekonomikkaynaklarda almaya zorlar. Kabil, bu dnemin temsilcisidir.O halde, ilk karde katlinin, insann bireysel tekelleme aamasna girdii,

insanln birliinin, ayrla dnt, insanln kardelik bann katil vemaktul (ldrlen) bana dnt bir dnemden itibaren balad apaktr.Yani tarih, Habil'in ldrlmesi ve Kabil'in katil olmasyla, insanln birliiaamasndan, ayrcalkl insanlar aamasna; insan soyunun asaleti aamasndaninsan bireyinin asaleti ve insann tekelleme istei aamasna girmektedir.Habil'in yok olup, Kabil'in kalmasyla yeni bir aamaya giriyor. Biz hepimizKabil'in ocuklaryz; nk Habil evlenmeden, mutlu damadan lmtr.

Tarihin buradan itibaren onun aamasna girdii Kabil kimdir? nsanln tarihfelsefesine hakim olan Kabil ve Kabil ruh nedir, bu Kabil kimdir? Ne olduunu


11/73

grdk. Kabil, bir dinsiz, Allah' inkr eden birisi deildir. Allah da kimdemiyor, Allah yok demiyor. Bu szlerin bir anlam yok da demiyor. nk gidiponun iin kurban getiriyor. Kabil Adem'in dinine sahip, Habil'de ayn dinden,ama bu tek din; iki ayr insanda, birbirine zt iki ayr dine dnyor. BirisiKabil'in karlarnn korunmasnn sebebi, dieri Habil'in gereklerinin veerdemlerinin gereklemesinin sebebi. Tarih boyunca bu iki din birbiriyle

savamtr ve savamaktadr.Kssadan hisse; geride kalan Kabil'in, Allah'a iman kenara atan, onu kendikarlarna kurban eden; babas Adem'i bir yana atan onu da kendi karlar iinkurban eden, kardeini bir keye frlatan, onu da karlar iin kurban edenbir kimse olduunu grmekteyiz. Onun, karlarn elde etmek iin hereye elatan, dinini kendine hizmet ettiren birisi olduunu, kurban olaynakatlmasyla, dinini de kendi karlarna ulamak iin din (yol) sayan birisiolduunu grmekteyiz. Bundan sonra tarih, ayrcalkl insanlar, insannkardeini katletmesi dnemine girer. Artk tarihte, insanln birlii hkmsrmemektedir.Kabil insanlk tarihinde daima yaamaktadr. nk Habil lmtr. Kabil de,

Kabili sistem, ekonomik ve maddi hayatn zel bir toplulua tekelletirilmesi vebu zel snf iin ounluun kkletirilmesi biiminde bir dzen kurmutur. Budzen, Tevrat'ta ncil'de ve Kur'an'da var olan yzlerce belirtiye gre, btndnemlerde insanlk tarihini ynetmektedir. nsan toplumlar, insanlnaamalar, btn zamanlarda bu ekildedir.Kur'an'm deyimiyle, ad halk, toplum olan ounluu oluturan bir blk vardr

ve bir blk de bu halka kar olarak vardr. Tarihte halka hakim olan, insanlktarihinin ve insan toplumunun yazgsn ellerinde bulunduranhalk kart bu kutbun, Kabili kutbun ehresi vardr: Ekonomik ehresi,siyasi ehresi ve dini ehresi. Altn, g ve din; bu zel snfa aittir. Aynvcudun, yani Kabili snfn bu ehresi, Islamda epeyce tantc vebelirleyici sembole sahiptir. Kur'an'da srekli yinelenen tane tiplemevardr. Bu , Tevrat'ta da vardr. Birisi kudret sembol olan Firavun'dur.ikincisi zenginlik, sermaye ve ekonomi sembol olan Karun'dur. ncs, dinielinde bulunduran bir ruhani olan Bel'am-i Baur'dur. Bu , Kabili snfnsemboldr.Dinin, tarihte btn insanlarn gnlnde var olan, hem -Kabil'de hem Habil'de

olduu gibi- bir g olduunu, ama ruhanilerin, yani Bel'am-i Baurlar'n elindebulunan bir g olduunu grmekteyiz. Bel'am-i Baurlar, yani ruhani snflar,tarih boyunca insanlara hakim olan snfmgv-delerinden birisi olmulardr.Her yere baknz. Yahudilerde, Antik ran'da, Roma'da, Yunan'da her yerdeayn beden iinde bu tip, bu ehre vardr. Teslis (leme) budur. Aynenkatoliklerin dedii gibi, Tanr da birdir, ama bu durumda o bir, kiidir vebirbirinden ayr olan bu kii, her biri ayr bir uknumdur,9 ama yine debirdirler! Bu gerek, insann aklna smayan Mevlna'-nn u iiri gibidir."arapsz kadehten, kadehsiz arab iste" yani hibir ey olmuyor. Ama gryoruzki bu dorudur. Biz teslisin, Allah bir olduu halde ayr ehresi vardr,diye dinlerde var olan ekilde olduunu sanyoruz. Ancak bir snf olmasnaramen, ayr ehresi olan, gerekte tarihe hakim olan snftr. Bir rahip,zahid, ruhani snf ehresi; yani Bel'am-i Baur tipi. Bir kudret ehresi, yaniFiravun. Bir zenginlik ve sermaye ehresi yani Ka-9. Uknum: Baba, Mesih, Ruhu'1-Kuds. (.n). 34

run. tane olmalarna ramen, her birdir. Tarihte Firavun'un, Karun'un,Bel'am-i Baur'un her nn Musa'ya kar tek bir vcut olarak savatklarngryoruz. Bu ehre, Kabili snftan birisi olarak tarihi ynetmektedir.Bunun gibi ekonomi, yani zenginlik, insanlk tarihinde, zel bir snfn elindeolmutur. Bunun gibi hkmet, sistem, dnyann ve toplumun siyaseti zel birsnfn elinde olmutur. Din bile bu snfn elinde bir ara olarak kalmtrNerede? Parann ve zorbaln yannda. Halk, tarihi ynlendiren bu snfnelinde esir olmutur. Bunlar tarihi kendi karlarna uydurmulardr. Halkzorla oturmaya mecbur ettikleri gibi, parayla onlardan yararlandklar gibi,

cebini boaltm, teki kulana "karde"! yarn Tanr ecrini verir, gamlanma,sesin kmasn" demitir.


12/73

Her de birdiler. Antik ran'a baknz, Sasaniler ve Hahameniler,mubedlere (Zerdti din adamlar) o kadar para veriyorlard ki, Albert Male'nindeyiine gre; Mezdekiler dneminin banda, lkenin tarm alanlarnn % 19'uatekedelere ve mubedlere aitti. 30 yl sonra % 80'lere ulat bu rakam.Msr'da 1. Ramses zamannn bir airi, bugnlerde bulunmu olan tabletlerdeyle diyor: "Bu tanr (uhtun) o kadar tamahkrdr ki, ocuumun azna koymak

istetiim bir lokmack ekmee bile gz dikiyor ve o lokmay kapyor. Bu agzltanrlarn karn ne zaman doyacak?"nsanln, bir birlik olarak, iki zt kutba blnd zamandan beri,

birbirinin ztt olan, birbirine hi benzer ynleri olmayan, birbirlerineiddetle dman olan iki kutup, insan soyunda ikilik meydana geldiinden beri,insanln birliine uygun olan tevhidi dnya gr, snflarn35.

ikiliiyte uyumlu olarak, ilhi ikilie veya senevi10 dnya grnednmtr. Hakim dzen, boyutlu bir kudret olduundan beri, ayrgrnte, bir Allah da ehrede bir zat olur; teslisin dnya gr budur.Tevhidi dnya grnn ve irk dnya grnn ikisinin de dini olduunu

gryoruz^Ama irk dnya gr toplumsal dzenin ilahi nizam zerine dnen biraksidir, dnyann ge yansm bir grntsdr. Bu ekilde hakim ruhaniyetirkle kark bir tevhidi izah ederek, snfsal ve rki tevhidin dnmn,snfsal ve rki irkte izah etmitir. Burada "zihniyet ve zdelik" arasnda,yani hayat ve din arasnda, dnya gr ve toplum gr arasnda rinte,diyalektik bir oyun yapmlardr ki, bu durum imdi bile birok dnr vebilgin iin ortaya kmamtr. Dini dnya grnde, toplum dnyaya tbidir,maddi hayata hakim olan dzen, varlk alemine hakim olan dzenin mahkumu vemalldr. Daha sade bir deyile yeryznde olan herey, Allah'n iradesinindiledii eyin bir yansmasdr. O halde Allah veya gaybi irde, illettir veinsan ve insann yeryzndeki yazgs malul. nsan toplumu, insanln tevhididzeni olan "ilk ortaklk" dzeninden "toplumsal irk" dzeni olarakadlandrlm snflarn ayrcal dzenine dnmtr. Toplumsal irk itikadtevhidle uyumlu deildir. Toplumsal irkte, eitli topluluklar ve snflar,kendi sosyal durumlarndaki, ekonomik ve siyasi hallerindeki uyumazl,insann zatnda olan, kendi rki kklerinde bulunan bir uyumazlk eklindeortaya koyarlar ve byle bir aklama iin de, ister istemez felsefi ve itikadbir l, yani dnyevi ve varlk-10. Senevi: Alemde iki ayr mebde (balang, kk) olduuna inanan bir topluluk.Yani felsefi anlamda bir dualizm, (ikicilik) demektir. Teizmin ztt-dr, '(.n)

sal bir altyap aramak zorundadrlar. Esasen zdelik deiime uradnda,bilinsiz bir ekilde zihniyet perdesinin zerine kendi biimini yanstmaktadr.Bu u ekildedir; insann zati birlii, insann zati saylarna dntnde,Tanrnn zati birlii de, kendisinin zati saylarna yani birka tanrl birdzene dnr. Bundan dolay, irkin toplumsal dzeninin yaratt bir eyolduu iin, bu ilahi dzen de irktir. Yani, yeryznn tanrlar, gkyzndekitanrlar yaratmlardr. Ama, halkn dini zihniyetinde, gkyznn tanrlarn,yeryz tanrlarnn dzenini yaratanlar olarak anlatmlardr. Yani toplumsalzdelik, dini zihniyeti yaratr. Bylece dini zihniyet, toplumsal zdeliinyaratcs olarak ortaya kar. Bu ekilde bir irke dayal dnya gr ortayakaran ilahi dzende ve varlk alemindeki zati ve snfsal aamalar zinciri,insanlk alemindeki ve sosyal dzendeki zati ve snfsal aamalar zincirini,felsefi ve mantki bir ekilde aklyor. Din adna olduu iin itikadi, ezeli,ebedi, kutsal, insan tesi, doa tesi, bir aklamada bulunuyor ve onun derin,zeval bulmaz dini imann salamlatryor; bu durumu halkn imannnderinliklerinde kkletiriyor!Tevhidi dnya grnn -ki Habili insann, toplumsal tevhid ve insanln

eitlii dzeninin; ilk dnya grnn- Habili dzenin lmesi ve karde dmanKabili dzenin idaresiyle, dalizm (ikicilik), iki zatl dnya grne, yanizt bir dnya grne dnmesi byle olmutur. Dualizm dncesi, iki snfl

bir toplumun yansmasdr . ki tanrl dnya gr, iki kutuplu toplumunzihninin altyapsdr.


13/73

Sonra insann -insanln zati tevhidinin- hakim ve mahkum iki zt kutubadnmesi gibi, dnya da iki iyilik ve ktlk kutbuna, Ahuramazda- Ehrimenkutbuna; Kabil-hakim kutup- de toplumsal boyutlarn deiip gelimesi yolunda, insaniilikilerin karmaklamas, snfsal dzenin olgunlamasyla, belirliboyutta ortaya kt. Tek bir hakim gte toplanm olan siyaset, ekonomi ve din

gc zelleti, tek bir kutbun ubesine ayrld; topluma hakim olan dzen boyuta knca, dnyaya hakim olan dzende boyutlu oldu. Kabil yeryznde ehreye girince, Tanr da gkyznde ehreye brnd; kii olan Firavun,Karun ve Bel'am-i Baur. Oysa de ayndr. Kabil'in ehresidir. Tek bir tanrolduklar halde baba, oul ve Ruhl-Kuds de kii oldular! Bylece tevhididnya gr, teslisi (lemeci- trinite) dnya grne dnt. Bunu Hint'te,Yunan'da, Roma'da ve Antik ran'da, Hristiyanlk, Yahudilik, hatta slm'da(Allah'n yeryzndeki temsilcisi) eklinde grmekteyiz.Burada dnlebilecek olan, ok anlaml ve grmn doruluunu iyice

aydnlatan delillerden bir tanesi udur; Dualist dnya grnde, iki tanr, ikikart zat, daima birbirleriyle sava halindedir. (Hayr ve err, aydnlk vekaranlk, Ahura ve Ehrimen). Oysa teslisin dnya grndeki, tanr, tek birzattrlar, birdirler; her biri bir dierine dnmektedir; her biri dierikisinde tecelli etmektedir, ayr ayr tanr zat deildir bunlar. Bir zatn grntsdr. Bu da gsteriyor ki dualizm, dinde, toplumdaki iki kutbun dinisemboldr, yani iki hakim ve mahkum snftr bunlar. Halbuki tanrlk tekynde veya tek bir zatn grnts eklinde, tek bir hakim kutbun semboldr.Bu ekilde, insann dnya grnn, dini olduu gemi dnemlerde, tevhidi

dnya grnn snfsal dzenini nasl irke evirdiklerini, btn dinleri- hakveya batl-irk dini yaptklarn hatta tevhidin genel ilkelerini koruyarakirkin grn nasl yaydklarn grmekteyiz.Grdmz gibi, kendisini tevhid dininin takipisi sayan pek ok insann dini

dnya gr, aslnda irktir ve tevhidin yerine gizlenmi bir irk, hepsindendaha tehlikelidir. slam'da meydana getirilen yeni irk, hepsinden daha derin,daha gizli ve daha gldr.Ama yenialarda temel itibariyle dinle savamlar, dini dnya grn,

bilim adna inkr etmiler ve onun yerine maddeci dnya grn oturtmulardr.Gemite, tarihe hakim olan kudret, halkn pek ounu aldatyorlard. Kelm

-dini felsefe- adyla, duygu -din ruhu- gcyle, irki, tevhidin yerineoturtuyorlard veya ona tevhid elbisesi giydiriyorlard. Ancak Rnesans'tansonra- onun 18-19 y.y.'da zirveye ulamasyla- ekonomi felsefesinden ibaret olanbilim adna, aydnlar aldattklar akl gcyle- maddi mantk veya igdselruhla- maddecilii, dinin yerine oturttular veya ona maneviyat yani insanlk(Hmanizm) elbisesini giydirdiler!ki d etkenin varl "tarihin en byk" aldatmacasna sebep olmutur. yle

ki, bugn ben bu byk aldatmacay aydnlarn ounluunun hayretle, inanlmazolarak karlad, kiisel bir varsaym olarak ortaya koymak zorundaym. Buvarsaym udur: "Din kart, materyalist yeni dnya gr, tpk irk gibiyeni hakim snfn zel dnya grdr."Bu iki etkenden biri maddeci grn alnd bilimdir, dieri 19. y.y'da

Avrupa'da, dine kar olarak, maddecilie yaslanm olan Sosyalizm'dir. Oysa benu durumdan sz etmekteyim; batnn hem bilimsel gr, hem dnya gr vefelsefi insan gr ve Sosyalizm'in yeni hayat felsefesi, zamana hakim olanruhun ve grn etkisi altnda kalmtr.Bu hakim gr ve ruh, batnn ilerlemesi ve deimesinin bir sonucu, sonradan

da batnn yeni toplumsal snfnn hakimiyetidir. Bu snf, yeni burjuvazi'dir.Ortaa, Avrupa'da toplumsal altyapnn feodalizm olduu bir adr. O an

uygun binas ve aklaycs da dindir. Donuk ve alalm Avrupa'nn- ilerlemidnyasyla, hareketli slm uygarlyla iletiim kurmas, douyla ticaretinyaylmas sonucu, feodalizmin kapal ekonomisinin ve katolik mezhebinin kapalkltrnn duvarlarnn yklmas, Amerika'nn kefi, Afrika'ya gidilmesi,denizciliin gelimesi, dini bask yntemlerinin ve feodal ayrlk sisteminindini dnce zgrl ve merkezi ynetimin etkisi altnda zayflamas, byk

milli toplumun ve tek bir siyasi topluluun tslm dnyasnda yaylmas, rmakgemicilii yerine daha hzl denizciliin gelimesi, milletleraras ticaret,


14/73

ortaa Avrupasnda siyaset ve dnce dnyasnn bymesi, ehirlemeningeliimi, ticari pazarlarn ve ekonominin tarmn yerine ilerlemesi, kiliseninve Protestanln zht yerine gerekiliin gelimesi, daha sonra akln gericidinlerin zincirinden kurtulup uyanmas, dnce hareketleri ve zgrlngelmesi, tabii bilimlerin ve sanatn yaylmas, bilimin Mesih'in szndenmaddeci hayata doru ynelmesi, Papa'ya kar milliyeti hareketler, feodal

dzenin tek bir szckle uramas, burjuvazinin gelimesi, gen snfnynetime gelmesi, feodal yerine burjuvann aratrlmas, sonu olarak feodalahlak ve kltrle sava, yani ortaan dini ve erafyla sava, burjuvazikltrnn ve ahlaknn stn gelmesi, yani maddeciliin ve bireysel zgrlnstn gelmesi, burjuva snfnn siyasi -ekonomik ynetimiyle beraber, ruhunu vefelsefesini de batya hakim kld. Bilimi de kendihizmetine soktu. Ahlk, sanat ve edebiyat burjuvala-trd ve bu ekilde; maddecilik, bireysellik ve zevkten ibaret olan burjuvazi kltr ve gr, dine, erdeme vetopluma dayanan eski grn yerini ald. "Yarar", "de-er"in yerini ald. Dnen akl, irfani duygunun yeriniald. Hereyde ve zellikle bilimde gl olma istei, hakikati aramann yerini.... iin yaama ilkesi iin yaamann yerini ald.11 Emniyet olgunluun, zevkerdemin, cinsellik akn, karclk tapmann, yeryz cenneti vaad edilen cennetin, geim dnyas anketin, tabiatglerini istihdam varlk felsefesini kefin yerini ald. nsana anlam kazandran ya da en azndan insann aramaktaolduu anlam, ana ilke yani "gerek, gzellik veiyilik" pilisini prtsn toplad ve yeni insann ticaret veburjuva kltrnde anlam verdii yeni ilke; "gereklik, g ve tketim" hayata, ruha, akla, varlk felsefesine, yeni toplumun bireyi zerine postu serdi. nsann gzgkyznden, bir defa daha yeryzne evrildi. Gnlden mideye ve midenin altna, ideal hayattan, refah hayatna, "olma"nn anlamna ulamaktan, "olma"nm eldeedilmesi iin gerekli artlar hazrlamaya evrildi insanngz. Sonunda btn duygularn, deerlerin, srlarn, ihtiyalarn, ykseklerde umann, doa tesini aramann,erdem istemenin, idealizmin, inkar ve kovulmas gndeme geldi. nsan daima "doal ve igdsel olmann alak damndan, Mirac'a, orada bulunan eyinSidretl-Mntehasna kadar uuran, onu, daima kendisine takdir edilen darack topran erevesinden ka esnasnda koruyan, onu dnyadaki yaratlnn yklediisnrl lleri amaya aran, onu bulunduu durumdan11. "..." olan blmler, metnin aslnda bu ekilde gemektedir, (.n).. daha da byk olmas iin gelitirmeye, verasetin bedeni iin diktii elbiseyiona daraltp, karlnda; gerekilii, ona kudret ve lezzet veren dnyannsnrlaryla snrl, faydal olandan baka, bulunacak hi bir sknt,varlacak hi bir ak, yrek arplacak hi bir bilmece ve ztrap, beklenecekhi bir mide, onu bir rpna, iara ve tapmaya mbtela etmeyecek yeni birinsan trnn va-redilmesine sebep oldu bu inkr.Yeni uygarla ve kltre hakim ruh, burjuvazidir; kuruluk, satlk, alak

bir ruh. Kazanma, g uygarl, alet, sanat, ticaret kltr ruhu. Nihayetindetketici dini, zevki ahlak ruhu. Sonuta bu ruhun edebiyat ve sanat,samalk, yapmaclk, propaganda ve heyecan!??!Bsbtn birbirine kartrlan ey, "eski kltrn kovulmasnda, yeni

burjuvazinin uygar bir cinayet" ilediidir. nk burjuvazinin kovduu kltr,ortaan donuk bir maneviyat olan din kltr idi. Yani insanln en ileri, enyce miraslar, ortaan en dk kalplarnda, donuk bir dinciliin eliyle,feodalizmin hizmetine girmiti. Yeni burjuvazi, ortaa ahlak ve kltrnykmakla, eski insan ruhunu kovmakla, gelimeye, harekete, akln zgrlne,

uygarla ve bilime en byk hizmeti yapt. nk feodalizmi dincilik ve onabal olanlarla beraber kenara ekti. Ancak burada insan ruhunun kltrnn ve


15/73

insan soyunun manevi ahlaknn en deerli temelleri de ortaan ykntlaraltnda kald ve oraya gmlp, ld. Ve biz insanlar, Rnesans'tan sonra daimahakl olarak, yalnzca Rnesans'n ve burjuvazinin ilerlemi devrimininvgsne, liberalizm, demokrasi ve sian-tizmin zgrlk veheyecanlandrd sloganlarnn nclne, ilerlemeye ve hurafelere tapmay,zahitlii, din basky kovmaya soyunduk. Hi bir zaman bu b-

42yk hizmetinin ihanetini hissedemedik. Bu kurtulu ve devrimde, insann kendiftratnn temel boyutlarn, lksn, ak, olgunluu, varln anlam vedeeri olan boyutlarn kaybettiini anlayamadk. Dinin kendisini yeryzndeAllah'n halifesi olarak adlandrd, tabiatn efendiliini, sorumluluunuomuzuna ykledii, ilahi bir kiilik kazanmaya ard, tabiattan daha stnolan bu artc varln, doann en gl hayvanna dntn anlayamadk.nk burjuvazi, snfsal ahlak bakmndan, parann kuyruuna dnm birinsandr. Yani parann mahiyeti, bir cin gibi onun insani ftratna girmitir veonun insani mahiyetinin yerini almtr. Din bakmndan, burjuva dinininmutaassp bir mmini, bir tketicidir. Tabiat yalnz gerekler, srlar,gzellikler.ve gayblar dolu bir yer olarak tanmad gibi, insan da ilahiyardmlar sahibi, doatesi imkanlar olan, gzellik, deer, iyilik, srlar vemuammalar, kainattan daha stn zelliklere sahip kk bir alem olarak tanmaz.Onun iin insan ve doa, iki retim kaynandan ibarettir. O, bu ikisindekibtn deerleri, btn yetenekleri, imkanlar, gerekleri vegizli srlarkolayca kurban edebilir veya g kazanma yolunda, karlar urunda bunlarharcayabilir.Ben, bilimsel tarih felsefesine, zdelik ve zihniyet ekonomi ve kltrarasndaki diyalektik ban, snfsal bir altyaps ve dnsel bir styapsolduuna inanan sosyalist aydnlarn bile, burada, zihinsel ve soyut dnendnrler gibi dinden kama ve maddecilik grnn yeniada gelimesimeselesini, bilimlerin kefi ve felsefenin gelimesi olarak telakki etmelerineamaktaym. Sanki onlar, bilimlerin, felsefelerin ve kltrn, ekonomik-toplumsal gelimelerden; dzenin deimesinden, soyut bir ekilde, toplumunmaddi altyapsnda geliip ilerlediine inanmaktadrlar!!Oysa ki, tarihi materyalizmin diyalektik yntemiyle, snflarn maddi ve

toplumbilimsel esaslara gre zmlen-mesiyle, toplumun ekonomik ve retimseldeerlendirilmesiyle, Marksizmin bilimsel aratrma ve inceleme yntemiyle,yenian dnsel geliimini, snfsal olarak zmlersek, klasik marksistlerinkard sonucu ortadan kaldran bir sonuca varrz. Yani, ister istemez uyargya varmak zorundayz: Din duygusunun zayflamas, ahlaki, manevi deerlerinsarslmas, dini dnya grnn dlanmas genellikle, bugnn insannnfelsefi ve ahlaki ilerleme aray ilkesinden, akl glendirme, ekonomikahlakn ve maddi dnya grnn ynetimi ilkesinden uzak oluundan vegenellikle bugnn insannn, felsefi bir dnyacla ve ahlaki bir alakla,burjuvazi snfna has doal gereklere, snfsal adet ve huylara, toplumsaldavranlara ve ruhbilime yakn olmalarndandr.Toplumbilimin, tarih felsefesini ve snfsal ruhbilimi, bilimsel ve somut

ltlerle deerlendiren bir sosyalist; eer bilim gerei aramay, telerinardna dmeyi, varln sonunu kefetmeyi, insann anlamn kavramay, hayatngerek lklerini alglamay ve insann yeniandaki var-lksal sarsntlarnbrakyorsa, eer Bacon, "bilim" yerine "kudreti" yeni bilimin slogan olarakortaya atyorsa, bilimsel aratrmalar snrlarn "olgular" ve "olgulararasndaki balar" bulmakla ve bunlar kudret ve maddi tketim yolunda hizmetesokmakla snrlandryorsa, eer yeni felsefe, insann ftratnda varolan, onunbtn daimi meraklarn, hedeflerini ve tapnmalarn grmezden geliyorsa, eerbunlarn her ikisi de, insan "ykseklerde uan tanrsal" bir varlk veya"tabiattan daha stn zlemez" bir varlk olmann yce burcundan "tketici,kudret isteyen hayvans" cimri ve alak bir varla d-

srmek* iin irfan duygular ve ahlaki deerleri inkar ediyorsa, insann

felsefi bilgisi ve bilimsel ilerlemesi, gelimesi, onun en yce deerlerinikefedeceine, bu deerleri bsbtn reddediyorlarsa; bunlarn hepsinin bilim


16/73

diliyle konuup, felsefe gzyle gren burjuvazinin ruhu ve mant olduunubilir.Yeniada insana hakim olan ve felsefi materyalizmi insann dnya grne

hakim klan, ekonomik materyalizmdir. Gerekte, toplum maddilemekte, hayatdzeni retim ve salt bir tketim zerinde salamlatrmaktadr. Bilim vefelsefe ise, zihniyette, dnyay bir madde olarak tasvir etmekte, alemin

varln ve insan, tabiatta hissedilen bir madde olarak zetlemektedir.Materyalist dnyann, dini dnya grnn yerini almas bu ekildedir. Budnya grnde de yine hakim snf, hakim ruh, gr ve kltr ve hakim zdedzen vardr. Bunlar, dn tevhidin dnya grn, halk kart hakim dinadamlarnn yardmyla irkin dnya grne dndryorlard. Bugn ise maddecidnya grn ruhun ve grn yerine oturtmaktadrlar, kendi grnaklayabilmek iin materyalizmi insanla zorla ykleyen, bu hakim kltr vehakim zde dzendir.Eski alarda, hakim snf, iki kutuplu toplumda snfsal dzeni aklamak,

zt, snfsal ve rki ayrcalkl topluma boyutlu snf aklamak iin,hakim gce bal olan din adamlarnn elbirliiyle, tevhidin dnya grninkar ediyordu ve irkin dnya grn, iki tanrlk, veya daha fazlatanrlk eklinde tevhidi dnya grnn yerine oturtuyordu. Bylece yeryzdzenine ilahi bir kutsallk vermek, ezeli ve ebedi takdiri gstermek istiyordu.Yenia'da da hakim snf, g ve tketim ynetimini, insanlk ruhunun kn,hakim ekonomik maddeciliin anlamsz, lksz hayatnn samaln ve boluunuinsann tketici bir hayvana dnmesini, insann "tketim iin retim, retimiin tketim" samalnn etrafnda yer almasn, insanolunun zdekideiimini; dnyadan sorumlu insan olmaktan, toplum makinasnn aleti olmayadnmn, makinizm, brokrasi, teknolojik diktatrlk ve retim basksnnelik sisteminde, insann cebri bir i zincirinin halkas olmasn, alemde tekzgr varlk olan insann, yeni klelik sisteminde satlabilmek iin uraan,can veren, tapan bir kle konumuna drlmesini aklamak iin, bo, sama,igdsel ve irkin hayat, hibir eyi olmayan sistemi, uygarl, kudreti,sanat, kltr ve ahlak, ezeli ve ebedi gstermek iin, din bandan kopmu,parann ve iin ua haline gelmi bir felsefe ve bilim olan "burjuvazi", dininve ahlakn btn yce ideal ve lklerini inkar etmekte ve maddeci dnyagrn, hakim burjuva gcne bal olan entellektelin yardmyla, dini dnyagrnn yerine oturtmaktadr.Tarih boyunca, tecavzkr, aldatc, kardeini ldren katil Kabil'in kald

ve Tanrya tapan, bar, kardese-ver Habil'in aldatc dzeninin ehveti,mlkiyetin ar istei ve tecavz tarafndan ehit edildii gnden beri,bilim, felsefe veya din adna, din adamlarna veya endl-jansa bal dnse!hakimiyet dneminde, daima, "mevcut konumun" ilahi bir ekilde kutsanmas, diniveya bilimsel aklamas iin, hakim snf ezeli, ebedi, tabii ve ilahigstermek iin var olan kltr, ahlak, davran, deerler ve kurumlarla uyumiinde bilimsel, dinsel bir iman ve bilimsel veya dinsel bir dnya gryaratmak, hakim snfn, toplumsal, ekonomik ve siyasal hakimiyetine zg, fikrive itikadi bir altyap kurmak iin, dine, irk dnya grnn sokulmasna vebilimden, maddeci ya da ok tanrl yada tanrsz bir dnya grnnkarlmasna uralmtr. Bu ikisinin ortak bir rol olmas ve halkn toplumahakim dzenin karsnda, dnyaya hakim uygun dzen adna yer almasartcdr!!Tevhidi dnya gr, insanl snfsal ve insani birlie armak iin irklesavaan, tabiat varlksal anlamndan dmekten kurtarmak, insanl, bu alemdeTanr'nn ahlakna sahip biricik varlk olmas bakmndan, yce ri-saletindenhaberdar etmek iin maddecilikle savaan, insan, kr, sama ve bo olmayan birdnyada, Tanr'nn ve btn kinatn karsna oturtmak, doann, kendisinin veneslinin takdirinden sorumlu klmak iin, materyalizmle savaan biricik dnyagrdr. Tevhidi dnya gr, toplumda ve insanlk soyunda ztl reddeder.Varlk aleminde, tabiat, tabiattesinde ve insanlar arasndaki irk dininintanrlarn reddeder. Tabiata ve insana anlam, bilgi ve yn kazandrr. Aleminsamal ve bo oluunu, insann alalmasn, tabiata krkrne kulluunu

reddeder. Tanrszlk gibi, maddecilii de reddeder. Kur'an diliyle sylemekistersek Tevhid, insana "hikmet" ve "l" kazandrr vesselam.


17/73

46

KENDN BLMEK 11

ZBLN VE YABANCILATIRILMA (EEKLETRLME)

Benim ve bizim iinde bulunduumuz u zel durum, en son sz en ncesylememizi ve kitab sonundan okumaya balamamz gerektirmektedir. Bu yzden,konunun sizler iin kendiliinden bir dereceye kadar yorucu olmas, epeyce birdikkati ve dnmeyi gerektirmesi mmkndr. Sizlerden kastm, benim ortayakoyduum dnsel meseleler alannda, fazlaca bir bilgisi olmayan kimselerdir.Ancak ne olursa olsun, frsat olmad iin bir ka oturumda sylemem gerekeneyleri, tek bir oturumda anlatmak zorundayrr^ Bu durum ise meseleleri daha daanlalmaz hale getirmekte. Son zm olarak sylemem gereken eyi de ilk ncesylemeye mecburum. Bu da konunun anlalmazln artryor, ama bundan bakakar bir yol da yok. BYK ALDANISize sylemek istediim, size sylemek iin sahip olduum en esasl ve gerekli

zm, bilimsel deil, "dnsel" bir meseledir. Sylemek istediim, aklamayve yorumu gerektirmeyen en byk ve temel zm udur: "Uyank olalm, bilimseldoyumla kendimizi dnsel bakmdan doymu sanmayalm. Bu ok yalanc bir doymatr, ok byk bir aldan trdr. Bu durum zellikle okumularmza,zamanmzn aydnlarna zgdr. Bunlar bilimsel ynden doygunlua ulanca,yksek renim grnce, bilimsel bakmdan geni bilgiler ve sekin derecelereldeedince, byk stadlar ve kitaplar grnce, tamamen estetik bilimselgrlere ulanca, kendilerinde bir gurur hisseder, kendilerini yeterli grmeduygusuna kaplrlar. Dnsel bakmdan bilgili bir insan olmann son derecesineyardklarn sanrlar. Bu yalanc biat aldantr. Bu al-dna kaplan birbilgin, bir stad, bir evirmen,, bir filozof, bir byk mutasavvf, bir edip,bir tarihi, hatta halktan biri bile ounlukla dnsel bakmdan tamamyla birsfrdan ibaret olmasnn mmkn olduunu dnmez. Bylece bilin bakmndanhalkn en basit kimselerinden biri olarak kalm olur. Bilgi, zbilin, toplumbilgisi ve zaman bilgisi bakmndan, gz yazy bile tanmayan basit birindendaha da aalarda kalr.Bu ok ackl bir durumdur. Cahil bir bilgin olmak, okumu birisi olarak

bilinsiz kalmak, ok kabark diplomalar ve hayli ciddi unvanlarla doktor,mhendis, yksek lisans, doent, profesr ve benzeri bir insan olmak; amabilin, anlama, bilgi ynnden, toplumu ve kendisini birbirine balayan zamanakar sorumluluk duygusu ve tarihin hareketinin belirlenmesi bakmndan sfrolmak, kr ve sar olmak byk bir tehlikedir, ackl bir durumdur. Bu, bilginolduu halde cahil olma tehlikesidir. Bunun tehlikesi ,de insann genelliklebilgiyle doyunca, dnsel alk hissetmemesi bakmndandr. Bugn dnyadaortaya konan durum -buna bakar ve grrsek- tamamen ayr bir meseledir,"bilimsel meselelerden" ayr "dnsel bir me-sele"dir.BELRLEYCNN SELMES r~ Bugn Afrika, Asya ve Ltin Amerika gibi ncdnya toplumlar, teknolojik ynden geri kalm olmalar bir yana, bilimselbakmdan da ok dk dzeydedirler. Hatta sanat, felsefe ve hayatn eitlibilimleri bakmndan Av-' rupa'nn ve Amerika'nn rencisi olabilecek dzeydebile deillerdir, bu bakmdan tamamen yoksuldurlar. Ancak buna ramen onlar,yeni bir silahla donanmlardr. Bu silah, onlara btn silahlarna ramenBatnn tamamnn karsnda durabilecek gc vermitir.Bat en ileri teknolojik, bilimsel ve felsefi gce sahip olmasna, dnyadakibtn dahileri satn almasna (nk batnn paras vardr; bugn dahi ticaribir mal gibi alnp satlmaktadr. Bilimsel veriler, bilginler, kifler,mucitler, yazarlar, hepsi bir mal gibi alnp satlmaktadr, kimin paras varsabunlara sahip olur), dnyann btn bilimsel mirasna sahip olmasna, btnbilim dallarnn, bulularnn ve birikimlerinin tamamn -dardan alarak veyakendisi bularak- elinde tutmasna, felsefi, bilimsel ve teknik gelimenin enyce zirvesinde durmasna, insanln balangtan bugne dek ald btn

bilimsel meyveleri elinde bulundurmasna karn, tek bir eye "sahip olmaktan"yoksundur. Bu eye sahip olmamas, onu, mad-d i, manevi ve askeri silahlarnn


18/73

toplamna ramen, her tr silahtan yoksun, yalnayak, a, evsiz, barksz, hattagnlk hayatlarn ve ailelerini savunacak aralar olmayan toplumlarkarsnda, gszletirmi ve dize gelmek zorunda brakm, yenilgiyeuratmtr.'\ Bugn dnyada "ne", "ne" ile savamaktadr? Her tr I bilimsel ve teknikgten yoksun olan glere kar, bi-I limsel ve teknik glerin tamam "kavga"

halindedir. Bu I "kavgann ve atmann" yazgs, hi phesiz, birka yl /veya birka gn farkla, ou okumaktan bile yoksun bu / fakirlerin, dnyann buyalnayakhlannn yararna, bu-/ gnn ve insanlk tarihinin bilimsel ve teknikazn ellerinde bulunduran glerin zararna olacaktr.Kim, kiminle savamakta? Bilim dnceyle savamaktadr. Bu yalnayak, a,

fakir, bu yoksullua, hastala, ala ve yalnayakla ve plaklamahkumlar, ona kar yalnzca tek bir eyle silahlanmtr: "Dnce", iman, birideoloji, bir ama, aydnca bir bilgi, (oysa okuma yazmas bile yoktur).nsanln bilimsel, teknik ve felsefi btn gcn, dnyann btnsermayesini elinde bulunduran birilerine, bir gce kar savamakta, ama dizegelmemektedir. Bundan dolay, bilimden, felsefeden, teknikten, sermayeden,gten ve talihten baka bir ey daha vardr. Kendisine sahip olupolmamaya dikkat etmezsek, farzedelim gelimemizin doruuna (yani bugnksermayedar Avrupann) varsak bile, -ki varamayacaz-yine de zamanmzn buyalnayaklar karsnda dize gelir, iten ker ve yklrz. Buna ramensemek istedikleri toplumlarn yolu zerinde baka bir yolun bulunmas buyzdendir. Bu seim, bilim, sermayedarlk, g ve teknik yolunun seilmesi veyadnsel, ideal, ideolojik bir yolun seilmesidir. deali olan, ideolojisi veiman olan bir toplumun, gne sistemini fetheden bir g bile olsa, her gcestn gelecei, byle bir toplumun, hi kukusuz, on yl, on be yirmi yl sonrabir "uygarlk" kuraca "ma-. kina"snn olaca, kendisinin dnya dzeyinderetimci ile olabilecei aktr. Hem gemite, hem zamanmzda/p-birok rnei vardr.Ancak bir toplum, ideali, iman, bilgisi, zbilinci, toplumsal bilinci- yani

aydn oluturan ve benim mezhep, yol olarak adlandrdm ey- olmaksznyalnzca, tekniin, gcn, sermayedarln peinden, bugn teknik ve bilimselilerleme olarak adlandrlan her eyin ardndan giderse, kazanmay basarsa bile-kazanamayacaktr- daima tketici olarak kalacak ve retici olduunu sanacaktr.(Bu aldan btn geri kalm lkelerin aldandr) Ancak, yoksun ve aciz birkleye, dnyann enjsjrytfl^gcn yenme mikan j/eren o eyden yoksun kuate bu yzden, bir ideolojiruzofuTsTkesinlikle, en ksa srede, ideolojikbaar ve kesin imana ulama baars aamasndan sonra, kendimiz uygarln enbyk reticisi olacaz. Ancak dnce eksikliini hissetmezsek, imanmeselesini, ideoloji ve gidilecek yol meselesini zemezsek, bunu eldeedemezsek, bunun ihtiyacn duymazsak, Avrupa uygarln alma yolunda, daimabaka reticilere muhta, klelemi tketiciler olarak kalacaz. Bundandolay, bugnn aydn geri kalm lkelerde (nerede olursa olsun, ister LatinAmerika'da, ister Uzakdou'da, Ortadou'da veya Yakndou'da fark etmez. nkFa-non'a gre, geri kalm toplumlarn benzer yazglar vardr, ayn acya, aynihtiyaca, ayn ortak seime sahiptirler. nk benzer glerin karsnda yeralmaktadrlar ve ortak bir zamana kar bulunmaktadrlar) ya nce"dnceyi" semeli ya da "dncesiz uygarl"! Uygarlktan ama "uygarlarn"sunduklar eydir. Son otuz-krk yln hatta krk-elli yln gemii ve deneyimigstermitir ki, ideolojik bir yoldan ie girierek, zbilinci ve toplumsalbilinci kazandktan sonra harekete gemi olan toplumlar, bugn dnyannuygarlk kurucu glerinin ilksrasnda yer almaktadr. Fakat Batnn uygarln hzla taklide ynelen,toplumsal bir bilince, insani, uyank bir bilince ulamadan, bir ideoloji sahibiolmadan batya ynelen toplumlar, yalnzca Avrupa uygarlnn etkisindekiyalanc bir hareketle bir tketici olarak, batnn sultasnn zillet ve klelikboyunduruuna teslim olmu bir halde kalmlardr. rneklerini, kendinizzihninizde bulabilirsiniz.NSAN, UZAK AMA OK YAKIN

Burada anlatmak istediim, bir konuma yapmak veya meclisi sslemek deil, birders vermektir. Toplumsal meselelerin, kendisinin iinde dallara ayrld


19/73

bilimsel bir mesele vardr. Dinde12 (nce sylediim konunun toplamn birrnekle aydnlatmak istiyorum) insan btn tabii duygulardan daha stn ve dahaerefli bir varlktr.12. Buradaki dinden amacm, verasetle gelen geleneksel dinden bakasdr. nkmiras olarak gelen btn geleneksel din ve mezhepler birbirinin benzeridir.nk bana gre, bilgisizce, irsi, yinelenen ve geleneklemi olan ey, ad, ne

olursa olsun farketmez. ster ia, ister snni, ister slm, ister Budizm.Cehaletin dereceleri yoktur. Bilinsizce bir slm'n veya bilinsizce, birkfr farketmez, matematikte sfr alan insanla edebiyatta sfr alan insan aynkktendir. Buradaki uyumazln bir anlam yoktur. Bu yzden szm bilincdendaha stn olan bir dindir, yinelen geleneklerin telkin edildii, korunduu birbtn olan din deil. Bu trl arlar gen ve bilgili neslin kulanaerimemektedir. Bilgili nesil, bu kalplar, bu gelenekleri, bu bilinsiz mirasynleri uzaa frlatm veya hl frlatmadysa bile artk frlatmakistemektedir, nihayet yarn bir gn frlatp atacaktr. Bu cebri bir itir,bilgi, cebren, byle bir aamay ortaya getirmektedir. Korumak mmkn deildir.Bu ok ilerlemi bir durumdur, Ben o saplm dnyorum: rnein ran'ngeleneksel tipi, toplumumuzda, nce kendisine bilgisizce ve zorla yklenmi olangelenekler aleyhinde isyan etmekte, hepsini bir yana atmaktadr. Sonra tamamenbir "boluk" aamasna gelmekte, daha sonra onda bir yol bulma ihtiyacfnnkorkusu, ztrab, aray ve karamsarl ortaya kmakta ve sonunda yolubulmaktadr. Dinin, bu, miras kalan; talam geleneklerin inkrndan sonrayeniden bulunmas; bu gn ne yalnz

Bu hem dinin sz, hem egzistansiyalizmin, hem Sart-re'n szdr, dini biriddia deildir. Sartre'nin kendisi bile Allah'a inanmad halde, insan btntabii varlklardan tamamen ayr bir zat olarak saymaktadr. nsan, gkyzndenkoparlm, kaderi kendisine braklm, kendisi kaderinin yaratcs olan,kendisi kendisinin yaratcs olan, kendisinin Tanrs olan, tabiata hakim,hepsi tabiatn kuvvetlerinin yarat olan, onlarn cinsinden olan, onlarateslim olmu dier yaratklarn aksine tabiatn glerini idaresi altna alanbir varlk olarak grmektedir. Burada dinin, hmanizmin, insannasaletinin ve egsiztansiyalizmin tek bir sze ulatn grmekteyiz: "nsantabiattan ve fiziki alemden daha erefli bir zattr". nsan hakknda en ycevgleri yapan slm'n deyimiyle: -ki hi bir an hmanist mektepte dahiinsanlk bu derecede yceltilmemitir- insan Allah'n yakndr, onabenzemektedir. Allah'n temsilcisi ve tabiat alemindeki halifesidir. Yinebtn varlklar ve tabiatn btn gleri insann hakimiyetindedir. Allah'nbtn melekleri insan karsnda secde ederek, itaat ederek teslim olmulardr.Alemde byle bir "efendi" vardr. i? Tpk Allah'n . varlk aleminde

yapt ve yapmakta olduu itir. Madd i alemde, tabiat aleminde, o bir iinbenzerini yapabilmek .-tedir. Hangi ii? Yani bilgili olmay, tedbir etmeyi, sena-bilen, kabul edilebilen bir durumdur. Felsefe tesi; bilim ve sanat tes ibirdindir bu: "zbilin, kendini bilme" dinidir. Gemiin tekrarlanp d uranirsi btnlerinden ibaret dnin aksinedir. O irsi dinin, bundan 2000 yi 1inceye veya Nasrddin ah zamanna ait olup olmamas fark etmez! Y; ikazca eskimitir, kutsallamtr, ne olmusa olmutur.Allah'a ait olan btn bu zellikler, daha aa derecelerde insana da aitolmutur."Bilgili, irade sahibi, seebilen, yaratc, deitirici, isyan edici,

tabiatn btn dzenine tasullut edici, tarihinin, toplumunun ve hatta zatnnkaderini ykan..."

LM GN


20/73

lahi deerlere ve varla sahip olan byle bir varlk, gndelik hayatnpeine dyor. Bu durum her canl insann katilidir. nsann en sevgilideerleri, her gn bu batakla batyor! nsan bu aptalca hayat dneminde,gndelik hayata, tekrarlanp duran, devir yapan, bir hayata, amiplerden,mikroplardan tutun, btn hayvanlara ve bitkilere hakim olan, devreden hayatniine dyor. Daima uyuduu, yedii, kalkt, yemek iin alt, almak

iin yedii, yemek iin alt, almak iin yedii, rahatlk iinalt, almak iin rahatlad, tketmek iin rettii, retmek iintkettii bir daimi devir; hangisini alrsan al, bir daimi devirdir.Tpk dolap beygiri gibi -Ali'nin szne gre- sabah yola den, urap

didinip hareket eden, yryen, yryen, sabah baktnzda yerinde bulunan eekgibi. Devir, devir, devir... Bu kusurlu daire, insann (Adem'in) macera-sdr,gemite ve imdi, uygar veya vahi, doulu veya batl...Bu sama dnp durmada, insan zel duygular da buluyor, zel ihtiyalar,

idealler, balar, hasetler, kinler, aklar ve aclar, btn bunlar az birazbilgili olan bir insan ldrtacak derecededir. Bazen grrsnz, bir insannemli bir konuyla yannza gelir, gnlnn derdini dkmek, alamak ister,skntdan syledii szler bir kuru grltdr, acayip- szlerdir, gerektengln durumdadr. Bu talihsiz adamn aptallna glmek gerekir! Gece gndzarzulayp durduumuz, hayatmzda zevk aldmz, sahip olmay istediimiz,onlara sahip olan herkese haset veya gpta ettiimiz, daima elde etmek abasndaolduumuz eylerin eer tamamn bir kada yazar ve kendimizde olduumuz biranda ona bakarsak, kendi eklimizden, kendi grnmzden, bedenimizden,varlmzdan, canl oluumuzdan nefret ederiz.nsan yava yava bu tr eyleri anlar, d meseleleri kavrar. rnein evinde

o mahallede baka hi kimsenin benzerine sahip olmad bir dekora sahipse,bundan zevk alr.Yalnzca bir kesimlik kalm olan bir para kuma bulmutur, tesadfen de son

anda yetimitir. Eer birazck gecikmi olsayd, artk elinden karacakt. Ozaman byle bir kuman baka birinin eline gemesi mmknd. O zaman da filanmecliste veya filan bayramda o giyecei yerde bu giymi olurdu. Byle olunca dane byk bir hasret, ne byk bir talihsizlik olurdu?!! Sonra lezzetleri,hasretleri, nefretleri, oyunlar, daha sonra sz hazrlamalar ve daha da sonrainsan iin kymetinin ne olduunu bilmediim hereyi, kolayca en irkin eylerielde etmek iin bir kurbana evirmeler...Sonra bakarz ki, ba dik olan, ban bu varlk tavanndan dar karp,

ta Allah'a ulam olan bu insan, elde etmesi ihtimali olan bir rtbe, birnumara, bir makam, bir derece kazanmak hatta bir hayali elde etmek iin, birkpein bile o zillete demeyecei derecede zelil olmaktadr. nsanutanmazlkta da, bedbahtlkta da, btn varlklarn tesinde bir yeteneesahiptir.Sonra baka trl bir insan grrsnz. Mutluluktan zplamak ister, evinin

iinde dolanr durur, yani mehur sze gre kendi kendine oynar, niin? nk,sabah dairede merdivenden geerken, mdr bey, kendisine bakm, baknda dabiraz honutluk okunuyormu, hafiften glmsemi. Tpk efkatli birinin sahipolduu kpee bakt gibi bakm!' Sonra zevkler, lezzetler... Lezzet aldmz, hayalimizde daimaekillendirip durduumuz, ele geirmek istediimiz, her ne olursa, her trden,elbiseden, arabadan, evden, makamdan, rtbeden, eitimden, arkadatan her neistiyorsak, bir listesini karp baktmzda, bunlar elde etmek iin niceeyler feda ettiimizi grrz: "Zaman feda ederiz, insan feda ederiz,bilgiyi, yetenei, reddetme g ve yetenei,yaratclk gcn, deitirmegcn, kaderi deitirme gcn, bize yklenmi olan her eyi ykma ve sonrakendi istediimiz her eyi onun yerine koyma gcn feda ederiz, hepsini eldenkartrz. Onlara dikkat etmeden, bir an iin bile onlara sahip olmadan, onlarhakknda bir an iin olsun durup dnmeden, hepsini feda ederiz."Bundan dolay insan, gnlk hayatnda, bsbtn da ynelmitir, kendisine

zevk ve lezzet veren eylere ynelmi, onlara doru srklenmektedir. Sonragryoruz ki, kendi "ben'Mm -ki Allah'n ruhundandr. Yukarlardan aalara

inmitir, amur yzeyde, bcek gibi, le yemekten neelenmitir!- ve benim tekbir btn olan "varlm" para para olmu, her paras bir yrtcnn


21/73

engelinde, bir tuzakta, irkin bir zevkte, bo heveslerde ve aalkideallerin penesinde kalmtr. Sonra bunlarn tamam gelmitir. Hereyi fedaetmek, en irkin ve en pis eyleri elde etmek iin, en deerli, en sevgilieyleri feda etmek...61

SARSILIAhlaki bir t vermek istemiyorum. Mesele, kurban olan, her geen gn insani

deerleri biraz daha fazla kurban olan insandr. nsann kendisiyle balad enyce insani deerler. "Hayr" diyebilmek iin inkr ve isyan imknna sahiptir.Hazreti Adem'de bununla balad. Bu meyveden yeme dediler, yedi, sonra Ademoldu, insan oldu; yeryzne geldi, yoksa, varolan bunca melek gibi burada,tketmeyen bir melek olurdu. Sonra baka birisi "Adem" olurdu. Onun da buAdem'in karsnda secdeye kapanmas gerekirdi, ama kendisi isyan etti vekendisi "Adem" oldu!Adem'in gnlk hayatta, ykt, elden kard, feda ettii ilk ey

"isyan"dr, isyan! Hatta insan alemde Tan-rlatran isyan bile yitirir. Neiin? Bazen taksit adna. ki yl, yl, be yl, bir senet imzalayarak, artkyerinden kprdayamyor. Bana ne orap rerlerse rsnler, "evet, ba stne"den:esi gerekiyor. Taksitler onun maa ve gelirine gre olduu, onun mevcutdurumuna gre olduu iin, bakyoruz ki "insann ilahi taraflar" birbuzdolabna, bir eve, bir otomobile feda olmu. Sonra artk bu insan neyikaybettiini ve buna kar ne elde ettiini anlamaz. Neden zevk ve lezzetaldn anlamaz. syann, ilahi olma imkn ve yeteneinin, yeryznde Allah'ntemsilcisi olma imknnn kendisine feda edildii bir otomobile sahip olmak,insana, isyan ve inkra kar ne kadar lezzet verir? u kesindir ki, isyanlezzetinin, inkr lezzetinin, yaratc olma lezzetinin, bilgili olma lezzetinintadn tadan bir kimse bunu hi bir deere, hibir eye kar deimez. Ama bukadar kolayca deimemiz iin, ne olmutur? zbilince sahip olmadmz iinhayatta gl bir elin veya acmasz bir krbacn bulunmas gerekiyor, yle kiok megul olduumuz zamanlarda, ryada bile, idari, ailev, elbise, arabaryalar grdmz gece ve gndzlerde, bu elin yakamz tutup bizi sarsmasgerekmekte. Dizginimizi ekip dndren, bizi sersemce yakalayan, burada ne kadarzaman getiini anlayamadmz, mrn neresinde olduumuzu bilemediimiz,lmle aramzda ne kadar mesafe bulunduunu bilemediimiz, nice imknlarkaybettiimiz, hayatta ele geiremediimiz nice lezzetler, deerler veolgunluklar olduunun farkna varamadmz bu aptalca labirentten; bu treylerle oyalandmz iin; bizi bu amurun iinden dar karmas, gneinkarsna koyup bizi kurutmas, sallamas, duvara iyice vurmas ve "sensin!sensin!" demesi gerekmektedir. SAMAbrahim Edhem, bo, avare, elencesi yalnz av olan, baka bir ii olmayan,

dertsiz tasasz, isiz, gsz, msrif bir eraft. Bakalar alyor, oyiyordu. Bu durumda bu adam ne yapsn? Ava gider. Ava kar gitgide yle birduyarllk kazanmt ki, ii tamamen bu olmutu. Hayvanlar iinden bir anay,babay ve yavruyu okla vurmak, hayvann oraca ylmas, kendisinin de bundanlezzet almas onun zevki, elencesiydi. Ete ve deriye ihtiyac yoktu, yalnzcabu iten zevk alyordu! Bir insan, sahip olduu ycelikten kp, bylesi biriten lezzet alan irkin bir sadiste dnmt. Bu onun biricik hayatfelsefesiydi. Elbette onun hikayesi bir menkibedir. Ama, gerekten daha doru,bir menkbe.Bir gn, hzla bir avn peinden giderken, bir anda birisi atnn nn kesti,

oraya ivilendi sanki. brahim'in bann zerinde imek gibi arpan birhaykr. "Ey ibrahim, Allah seni ne iin yaratt? brahim biraz durdu..."Kendini bilme", bir zbilin kvlcm. Sen! Sen!..." Biz hi bir zaman"ben"in farknda deiliz; "kendimizin" farknda deiliz, yalandan kendimizeait saydmz baka eylere ynelmekteyiz. Bu durumda "ken-di"miz herkestendaha yoksun. "Sen"!brahim Edhem, bir an, sanki ilk defa bir kimseyi, bir varl, bir ycelii

tanmaktaym gibi durdu. Geri dnd. Ama geriye dnen "brahim Edhem"di. Yani,


22/73

insann yceliinin ykseklii, manen ykseklii ve ruhi ilerleyii karsnda,kendisini kk ve hakir gren brahim Edhem olarak dnd.NMETN NAZ1YLA YETEN "Buda" da yle. Buda, bir ehzadeydi. Ona altn birkafes yapmlar, her ne varsa ahrna dkmlerdi. Her eyi ona vermilerdi, hereyi. nsanln o zaman sahip olduu, bugn ayn eylerin bulunduu, amayalnzca trlerinin deitii hereyi vermilerdi ona. Buda'ya bir orman

hazrlamlard. Ne zaman gelse avlanabilsin diye, ormann her yanna avhayvanlar koymulard. Baka bir yerde yedi renkli havuzlar, her havuzdakendine zg rengiyle br nilfer, ba baheler, salonlar, orkestralar,danszler.... mutsuz bir insann arzulad her eyi onun sarayndahazrlamlard. Bir gn kafesten dar kt, bir l grd. Sordu:

Bu nedir? Bu insann yazgsdr. Yani ben de...? Evet! lm nedir? mrn sonunda, her insan saran bir haldir. Sonra, lmden, sonra nasl olur?64

Sonra, her yerdeki insanlar, herkes, "hi"e dner,bir "murdar"a dner.Ertesi gn bir hasta grd Buda. Sordu:

Bu da kim? Hasta. Hastalk nedir? nsan lmden nce, zaman zaman, az veya ok, iddetli veya yumuakakaplayan bir haldir.

Beni bile mi...? Evet! Hastalk hibir duvar, hibir kale, kaptanmaz.Daha ertesi gn:

O da kim? Belinin zerine iki bklm olmu olanda kim?

Yal. Yallk nedir? Her insann mutlak yazgs. Benim de mi...? Evet, senin bile. br gn:

Kimdir o? Fakir. Fakir kimdir? Btn varl dilencilik ana olan, yalnzca karnn doyurabilmek iin onunbunun yannda asalak olan zavall ve muhta insandr.Ne ehzade, ne Buda, ne de Sakiya'nn olu tanmayan bu drt darbe, mutlak bir

gven, refah, tokluk ve rahat iinde yaayan, hereye kar mutlak bir cehaletesahip65

olup, dolanp durduu bir bilinsizlik cennetinde yaayan bu insan, anszn,hi acmadan kendine getirir. Birdenbire nasl bir "irkin mutluluk"la, naslbir "bo zevkle" yaadn ve bu yalanc lezzetlerin kargaasnn altnda,kendisine ait tanmad nice eylerin ve sermayelerin bulunduunu anlar!...syan eder. Yalnzca insann yapabilecei btn eylerden kaar. Yalmz, birgergedan gibi sefer eder, geriye dnmeye zlem ve endie duymadan. Benarssaraynda sahip olduu hayata, hi bir susuzluk ve ihtiya duymadan, hidnmeden kaar oradan. "zgr" "zgr"13 Bambu aalarnn tepesi gibi, hertr erilikten azat!

Sen ki, ev, bark, mutluluk derdindesin, meyve dolu aalar gibi, dallarn yeredoru krlmaya ve eilmeye balyorlar. Ama gnee doru uzanan servinin st


23/73

dallar, kendilerine hibir ihtiyacn ar ykn yklemezler. Bambu aalarnnst gibi, her erilikten azattrlar. Nilfer gibidirler, ama suyun kirinebulanmazlar. Nilfer suda aar, ama sudan, amurdan dar kar, suyun zerindeieklenir, btn varl gnee kar, kuru, suyun rutubetine uramam tek biraz olur.Ve bir insan, sen! sen! Ey tanr, varlnda nefes alan, sen! btn

hayvanlarn ve bitkilerin evi olan, onlar iin yaplm bu bataklktasn. Yinesen, onlarn btn cinslerinden yaplmsn, bu "sen", gsterdiin "sen"deilsin. Senin derinliklerinden haberdar olmadn, gnein altnda parlayannilfer gibi, btn varln koca bir aza evirme! Gnlk hayatta bizi parapara kendi kurbanmz yapan, btn hretler, dedikodular, arlar,srklemeler, hevesler, para para gndelik havam verimlerinin, zevklerinin,dmanlklarnn, kinlerinin ve zlemlerinin hepsi bir insan kltc vealaltcdr. nsan fare, domuz ve kurt gibi hayvan karakterleri eklinesokmaktadr. te bu sebepten, insan "efendi" olduunu, stnln, izzetini,ilahi ynn ve yeryznde Allah'n temsilcisi olduunu anlayamamaktadr. Kendiihtiyarnda olan, yalnz ve yalnz kendisine, byle bir varla verilmi olanimknlar ve deerleri anlamamaktadr. Kendisini kolayca harcamaktadr,kolayca zillete drmektedir, kolayca kendisini bakasna feda etmektedir,kolayca bakasnn klesi olma durumuna girmektedir, bakasna kolaycadalkavukluk yapmaktadr, bir baka kimseye kar, kendisinin bile inanmadyalanc birka vg szyle, btn insanln bu birka kelimeye feda ettiini,bunun karlnda eline ne geeceini asla anlamamaktadr. Eline ne geersegesin, yine de zarar etmitir! Bunun iindir ki, katil de olsa, bir insandierini ldrdnde, insan olarak kalmaktadr! Ama baka bir insannkarsnda eilip bklen, dalkavukluk yapan insan artk insan deildir! Amabunu anlamamaktadr, ldrmeyi, almay kt sayd halde, dalkavukluu ktsaymamaktadr! nk, bu dalkavuklukta, bakasna yapt klelikte, bakasntaklit etmede ve alak gnlllk (!) gstermede, "deerini" bilip, anlayamadbir takm eyleri kaybetmektedir.Hocalarmdan birisi bana t veriyordu. Elbette nasihati ok edepsizce, ama

ok manalyd. yle t veriyordu: "nsan ok 'sk tutmamal', zeki ve uyankolmal, maslahatn ve ilerlemesini dnmeli, durumlardan yararlanmaldr,farketmez". Diyordu ki (elbette bunu ona birisi gtlemiti), u bir ey olmayansakal var ya, bazen insan onu, bize "iyilik olsun" diye eein altna bilesokar! yilik iin! Sonra da oradan karp, ampuanlarlar, sabun srer, kokusrer... bylece bu tam kaideye uygun bir sakal olur, hi bir zorluu da yoktur!Hi bir yeri de krlmaz! Bylece ii de yoluna girmitir". Bu, hayatfelsefesidir. Bunun kt taraf, yalnzca irkince beyan edilmi olmasdr.Yoksa, biz bundan daha irkin hareket etmekteyiz.

ZBLN (KENDN BLMEK)


24/73

yalnzca kendisini harekete geirmekle kalmayp, btn ak, arzusu ve ricasylasana kul olmaya ve senin efendiliine snmaya kadar gelir!!/ DAHA KK, YNE DE DAHA KK Acaba bizi, biz ncdnyallar, biz doulular, biz mslmanlar nasl bu hale getirdiler? ncedinimizi, dilimizi, edebiyatmz, dncemizi, gemiimizi, tarihimizi / verkmz, hereyimizi yle aalamlar, bizi o kadar I ikinci snf insan

saymlardr ki, artk biz oturup kendi I kendimizi alaya alacak hale geldik.Buna kar kendileri-I ni o denli stn ve deerli gsterdiler, bizi yleinandrd-f 1ar ki, bizim btn uramz, armz, arzumuz, isavammz, Avrupa'ya klelik iin oldu. Onlar taklit ede-bilinceye, onlarabenzer hareket edebilinceye ve onlar gi-I bi konuup, yrynceye kadar bunadevam ettik. Hatta okumu bilginimiz, Farsa'y unuttuu iin vnmektedir.Bunca eeklik? Hatta "eeklik" bile denilemez, nk eee hakaret olur.nsan bilinsizlikle o kadar vnyor, bilmemekle, unutmakla vnyor? okar-Itcdr. Yabanc bir dili rendii iin vnmyor, kendi dilini unuttuu, bazeyleri bilmedii iin vnyor!! te bu derece aciz ve zelil. Bu SordePindiyalektiidir, bu diyalektik ocuk diyalektiidir. ocuk, annesi kendisinekzp, tahkir ettiinde, rahatsz olur ve annesinin saldrlarndan korunmakiin, yine annenin kendisine snr. Bu Sordel diyalektiidir! stn rk, stnmillet, hatta stn insan, bir kavmi, bir milleti veya insan, mahmuzunun gcaltna ve tasullutuna sokmak iin onu aalamaktadr. O insanndinini, imann, edebiyatn, l dncesini, kiiliini, gemiini, her eyiniylesine aa-\ lamaktadr ki, bunun sonucunda o insan, onun thmet-\ lerininve aalamalarnn yolundan, daima aaland

o yerden kamak iin, yine onun eteine snmakta ye kendisini onun eklinesokmaktadr ve artk onun iftira ve sulamalarnn yolunda bulunmaktadr?!!!Baz eylerin bir batl iin bir tketim eyas olmas, ama bizim iin birtketim mal deilde, sembolik bir ey olmas bu yzdendir. Avrupallarn % 15'iklasik senfoniden holanr, ama ranllarn tamam bundan zevk alr!?! Hersenfoniden tad alrlar!! Kolaysa birisi beenmesin, zevk almasn, kim cretedebilir?! Niin? nk o senfoni stn bir zevkin, stn bir tadn semboldr.Bu adam ben beenmiyorum demeye cret edemez! Ama bir batl kolayca brak buii bu bir dedikodudur, baars getirir sadece, diyebilir. Ama bir doulu,ister istemez zevk almak zorundadr. Hatta lezzet almayacak olursa kendi kendineutanr. Ama niye? nk, onun sembolik bir yn vardr, bir stnlkbelirtisidir!!!Btn bunlar, eitli etkenler iin, insann kendisine olan inancn, ondan

ald eyler iin yaplmaktadr. nsann kendisine inanmasn salayan biriciketken, "zbilin,-kendini bilmek"tir. Yani birinci aamada benim hangi rka,hangi millete, hangi tarihe, kltre, zamana ve edebiyata ait olduumu anlamam,hangi kvan ve vnlere, hangi dehalara ve deerlere bal olduumu tanmamgerekir. Bu bir "zbilince" dnmedir. Bu kendini tanmaya dntr.Bunun daha stnde "dnsel zbilin", bundan daha da yukarlarda "varlksal

zbilin" vardr. Kendini insani bir olgu, ilahi zirvede insani bir varlkolarak hissetmem iin, nce gelip, kendimi tamamen tanmam, kendimle ilikiyegirmem, kendime ynelmem ve kendimi grmem gerekir. Ondan sonra daicendimi hibir fiyata deimemem sonucu, artk "ben"imin hi bir paras satn alnamaz.Eer "ben"in ne olduu anlarsan, bu kolayca satlan, herkese sunulan "ben"indeerini kavrarsan, ayn "ben" kendisini birazck kefedip zbilincinekavutuunda yaratlnn btn yceliine kavuur. Evet; zbilinle olur bu.|

TOPLUMSAL BLN


25/73

topluluun yannda hissetmesi. Kendisinin topluluun iinde, ona bal biriolduunu hissetmesi, topluma kar kendi sorumluluklarn bulmas, toplumunynlendirilmesi, liderlii, kurtuluu ve hareketi iin bir ncnn sorumluluunukendinde bulmas, btn bunlar hissetmesi. Bu insann ikinci sorumluluununanlamdr. "Aydn" olmak, veya "mutaassb" olmak, her ikisi tek bir kelimedir.L

Bundan dolay iki trl bilin veya bilgi vardr: Biri "zbilin" ve dieri"toplumsal bilin"tir. Toplumsal bilin, u an sylediimve daha nceayrntsyla anlam verdiim biimdedir. imdi, temel bir meseleye geliyorum. Bumesele, artk ilkenin belli olduu, aydnlanddr. Benim bir insan bireyiolarak dmanm, bizim bir insan toplumu, bir milli toplum veya bir inantoplumu ya da bir snf toplumu olarak -bu "biz" telakki edilen her ne boyuttaolursa olsun farketmez- "birinci ve ikinci bilgi"yi benden alan, karlndacehalet vermemi, zillet vermemi hatta bilgi vermi bile olsa, ne olursa olsun-benim dmanm olan bir kimse veya bir etkendir. Byle bir kimse veya etken,felsefi bilgi veya teknik, bilimsel bilgi bile verse, karlnda "zbilinci","toplumsal bilinci", peygamberce bilgiyi, tarihte peygamberlere14 zg olanbilgiyi, bizden alr veya bunlar bizde zayflatr. Bu "benim" ve "bizim"dsmanmzdr.Bu birinci ilkedir. Bunu kabul edersek, geri kalan btn meseleler aydnlanr.

evremizde oluan btn meselelerin deerlendirilmesinde iimize yarar. Bugnartk eskisi gibi deil. Dmann banda kendi apkas yok, kendi haneri,kzl elbisesiyle gelip bizi tutmuyor, balamyor, yolunu ap gitmiyor, biz debylece onun hemen dman olduunu anlayamyoruz. Bugn dman eskisi gibideil, hayr, artk o yakamzn iinden kyor. Artk eski zamanlar gibi deilki, bask ynetimi gelsin, elinde krba olsun, insanlar oy atmak iinsandklara gtrsn-ler. Elbette Bat'y sylyorum! Bugn o krba iininkafasnn iinde, onu kafasndaki sanda srklyor. yle ki, zgr bir ekildedurumu hazrlayp, ii kime isterse oyunu ona atyor. Ama bu iinin yaGoldvvater'a ya da Johnson'a oy atmay gnlnn nasl istedii belli deil?Evet. Hi kimsenin onunla bir ii yok, zgr de, ama gnl nasl oluyorsayalnzca bu ikisini arzu ediyor! Zaten sonuta hangisine oy atarsa atsn,deien bir ey yok, so-?JU ayn. J~XWl14. Peygamberler ne filozoftular, ne teknisyen, ne edib, ne air, ne sanat,Halktan, mmi kimselerdi onlar. Ama zamann bilgisine sahiptiler. Bu yzden de,her filozoftan, her yazardan, dnrden, bilginden, daha ok tarihin yolunubelirleyip ona hareket verdiler, uygarlk kurdular, toplumlarnn kaderinideitirdiler. Bu peygamberce bilgiye, okumam bir insan bile sahip olabilir.Tam aksine, yeni ve eski, akli ve nakli bilimleri bilen bir insann, "opeygamberce bilgiye" sahip olmamas da mmkndr.

KURULMU KUKLAunu da arzetmek isterim. Bugn plastik maddeleri nasl byk kazanlara

sokarak daha sonra her ne istiyorlarsa, -rnein, plk, ekerlik, aydanlk,bardak alt gibi- ksa bir sre de kalbm dkp, el abukluuyla hazrlayarakpiyasaya sunuyorlarsa, ayn ekilde insanlar ve nesiller hazrlyorlar.Toplumbilimci, ruhbilimci, tarihi, antropolog, ekonomi uzman, eitim ve

retim uzman bir araya toplanyorlar, arkalarnda sermaye var, ar

ali eriati _ kendini bilmek

Documents