ALERGIJE NA KOI IZAZVANE KOZMETIKIM PREPARATIMA

SADRAJ:

1. UVOD......................................................................................................... 3 1. ALERGIJE NA KOI IZAZVANE KOZMETIKIM PREPARATIMA...............................................................................5 2. NEELJENA DEJSTVA PREPARATA........................................8 3. NEPOELJNA DEJSTVA SIROVINA U KOZMETIKIM PREPARATIMA.............................................................................17 3.1. Kozmetike sirovine kao iritansi.......................................17 3.2. Kozmetike sirovine kao alergeni agensi.........................18 3.3. Kontaktni dermatitis..........................................................19 3.3.1. Iritantni kontaktni dermatitis............................19 3.3.2. Alergijski kontaktni dermatitis.........................20 3.3.3. Kontaktna urtikarija..........................................20 3.3.4. Fototoksini i fotoalergijski dermatitis.............21 ZAKLJUAK............................................................................................23 Literatura...................................................................................................25

2

1. UVOD Pod alergijom se podrazumjeva stanje steene, specifine osjetljivosti organizma, u ijoj osnovi lei reakcija antigen-antitijelo. Pod antigenom se podrazumijeva niz supstancija na ije prisustvo organizam reaguje stvaranjem antitijela. To su bjelanevine koje pripadaju globulinima, i to gamaglobulinskoj frakciji. Sintetiu se u plazma-elijama. Reakcija antigen-antitijelo stogo je specifina, tj. za svaki antigen produkuju se specifina, samo protiv njega izazvana antitijela. Kada se antigen spoji sa antitijelom, a to se deava na nivou elijske membrane, odigrava se niz reakcija ija je sutina oslobaanje medijatora. To su histamin i histaminu sline supstance. One utiu na krvne sudove tako da dolazi do dilatacije (irenja) i njihove poveane permeabilnosti (popustljivosti), kao i na kontrakciju glatkih miia. Antigen je svaka supstanca koja, unijeta u organizam ili u njemu stvorena dovodi do stvaranja specifinih antitijela. Alergeni su, po pravilu, samo bjelanevine visoke molekularne teine. To su tzv. puni antigeni. Materije niske molekularne teine mogu postati antigeni samo ako se u organizmu veu za bjelanevine. To su tzv. hapteni. U haptene se ubrajaju lipidi, polisaharidi, lijekovi, kao i druge organske i neorganske materije. Prema porijeklu, antigeni se dijele na egzogene (unijete u organizam spolja) i endogene (stvorene u samom organizmu). Egzogeni antigeni mogu biti primarni i sekundarni. Primarni egzogeni antigeni su one supstancije koje, unijete u organizam u nepromijenjenom stanju, izazivaju stvaranje antitijela. U ove se ubrajaju polen, ivotinjske dlake, praina, perje itd. Sekundarni egzogeni alergeni su one supstancije koje, unijete u organizam, moraju biti razgraene, a tek onda njihovi metaboliki produkti3

imaju svojstvo antigena i na njih organizam reaguje stvaranjem antitijela. Iz ove grupe najznaajniji su alimentarni antigeni unijeti hranom i hapteni koji postaju antigeni tek poto se veu za bjelanevine (lijekovi, hrom, nikl i ursol). Mnogim antigenima ne znaju se hemijska svojstva, to oteava njihovo odreivanje. Ovo je veoma znaajno da bi se izbjegao kontakt s njima u sluaju preosjetljivosti. U dananjoj eri tehnologije postoji sve vie supstancija koje djeluju potencijalno alergogeno i njihov broj se svakim danom umnoava.

4

1. ALERGIJE NA KOI IZAZVANE KOZMETIKIM PREPARATIMA Pored eljenih, projektovanih, kozmetiki preparati esto izazivaju i neeljena dejstva, koja se manifestuju raznim oteenjima koe i njenih adneksa. Alergijske reakcije se najee ispoljavaju u obliku kontaktnog alergijskog dermatitisa, a neto rijee i u vidu kumulativnog toksinog dermatitisa, kozmetika sredstva mogu da izazovu i oteenja kose i nokata. Alergijske reakcije koe na kozmetike preparate karakterie to da nastaju naglo i da se esto javljaju i na preparate koji su do tada, ponekad i godinama, bez ikakvih posljedica upotrebljavani. Najei senzibilizatori su boje za kosu, parfemi, ruevi za usne i sredstva za zatitu od sunca (antisolarna sredstva). Najea klinika slika alergija je tzv. suvi ekcem, koji se manifestuje blagim crvenilom i perutanjem, a lokalizacija mi je na licu, najee na onim kapcima, ivicama unih koljki i na vratu. Za postavljanje dijagnoze vrlo je vano uraditi epikutane testove. Slika br.1: Ekcem na licu Sam pacijent moe da izvri testiranje tako to e utrljati tri puta dnevno tokom dva dana preparat na unutranju stranu podlaktice. Ukoliko se na mjestu aplikacije pojavi crvenilo ili ak mjehurii sigurno je u pitanju alergija. Pravi epikutani test (PATCH test), test krpice, izvodi se tako to se preparat nanosi na pare gaze i stavi na kou unutranje strane podlaktice ili kou lea.

5

Gaza se pokriva celofanom i fiksira. Poslije 48 asova gaza se skida i rezultat se oitava kao: -crvenilo, - jako crvenilo, -crvenilo sa mjehuriima. Takoe je znaajno testiranje na pojedine sastojke kozmetikih preparata koji mogu biti alergeni. Najee su to konzervansi, emulgatori i parfemi. Dermatitis izazvan bojama za kosu je vrlo est i neprijatan za pacijenta, jer se alergen fiksira za dlake i teko se odstranjuje. Najei senzibilizator je boja parafenilen.diamin (Ursol), a rijee su azo- i anilinske boje, soli metala i biljne boje. ak 95% oksidacionih boja za kosu sadri 1-8% parafenilepndinamina. Za epikutani test koristi se 2%-ni rastvor ove boje u vazelinu, a bez krpica 5 kapi ovog rastvora se utrljava u kou i opere poslije 24 asa. Klinika slika ove alergije se ispoljava crvenilom, vlaenjem i pojavom krasta na koi glave. Promjene su esto ire na elu i ivice uiju, a oni kapci su jako oteeni. Kada se alergija pojavi kosu treba prije lijeenja oprati blagim sapunom i 2%-nim rastvorom vodonik-peroksida. Zatim treba aplikovati vlage rastvore kalijumpermanganata i obloge maslinovog ulja. Alergijske reakcije na elu mogu da se jave ak i pri noenju perike koja je bojena parafenil-endiaminom. Alergijski dermatitis izazivaju i preparati za ondulaciju, naroito tioglikolati. Promjene na koi glave manifestuju se kao svrab, mjehurii (vezikule), a mogu se javiti na jednom dijelu poglavine i opekotine koje daju tranzitnu (prolaznu) alopeciju. Alergije na glavi mogu izazvati i losioni. U njihov sastav esto ulaze supstancije koje djeluju blago rubefacijentno. Izmeu ostalih, to su hloralhidrat, kinin, tinktura Capsici, tinktura Cinchonae.

6

Nove formulacije lakova za kosu vrlo rijetko izazivaju alergijske reakcije, jer polivinil-pirolidon, koji se koristi za izradu, nije primarni iritans. Kao iritansi mogu da djeluju sredstva za bjeljenje kose vodonikperoksid i druga oksidaciona sredstva. amponi za kosu samo izuzetno izazivaju alergijske reakcije. Hemijska sredstva za depilaciju esto izazivaju deramatitis (alergijski ili iritantni) i folikulate. Tako je kalijum-tioglikolat blag senzibilizator, dok su sulfidi i dulfhidridi primarni iritansi. Smole i parfemi u mehanikim depilatorima takoe mogu djelovati kao senzibilizatori. Antiperspirantni preparati, posebno oni koji sadre aluminijumova jedinjenja, mogu djelovati iritantno, a ako sadre jedinjenja iz kojih se oslobaa formaldehid (urotropin, na primjer), mogu izazvati i reakcije senzibilizacije. Preparati za dekorativnu kozmetiku, posebno za dekoraciju onih kapaka i trepavica, vrlo esto izazivaju kontaktni dermatitis. Lijeenje kontaktnog dermatitisa na onim kapcima sprovodi se stavljanjem obloga od 3%-nog rastvora borne kiseline, skidanjem nastalih krasta maslinovim uljem i aplikovanjem maski koje sadre kortikosteroide. Sastojci rueva za usne, takoe mogu da izazovu reakcije senzibilizacije. Veina alergijskih reakcija koje se na koi pojavljuju usljed djelovanja supstancija koje sadre kozmetiki preparati ima prolazni karakter i nestaje poslije prestanka aplikovanja preparata. Samo izuzetno neki sastojci mogu dovesti do trajnih pigmentacija (parafinsko ulje, na primjer) ili atrofije koe (dugotrajna primjena kortikosteroida, jedinjenja ive i drugih). Ukoliko se u postupku testiranja preparata izvre sve neophodne analize, broj alergijskih reakcija svodi se na minimum.

7

2. NEELJENA DEJSTVA PREPARATA Neeljena dejstva preparata za zatitu koe hemijski zatitni agensi, nerijetko, izazivaju iritacije i alergijski kontaktni dermatitis. Publikovana su saoptenja o pojavi kontaktne urtikarije. Fizika zatitna sredstva nisu iritansi, ali zbog okluzivne prevlake koju ostavljaju na koi mogu izazvati miliariju oboljenje koje nastaje usljed retencije znoja u ekrinim znojnim ljezdama. Poznato je da uvoenje titan-dioksida u formulacije smanjuje incidenciju fotoalergijskog kontaktnog dermatitisa, vjerovatno zbog snane sposobnosti da reflektuje ultravioletno zraenje. Iz bezbjednosnih razloga, preparate koji su promijenili boju ne treba koristiti bez obzira na rok trajanja. Preparate koji sadre mikronizirane pigmente prije svake upotrebe treba promukati, jer se estice mogu istaloiti. Neeljene reakcije antiperspirantnih preparata najee neeljene reakcije pri primjeni antiperspirantnih preparata posljedica su kisele reakcije koja se javlja usljed hidrolize soli metala koje se koriste kao aktivni agensi. pH rastvora aluminijumovih i cirkonijumovih jedinjenja kree se u granicama izmeu 1.4-4.2. Tako visok nivo kiselosti uzrok je estih iritacija koe, izbjeljivanja odjee i oteenja prirodnih vlakana kao to su: svila, lan i pamuk. Najmanji procenat iritacije koe izazivaju soli: hloralhidrati aluminijuma i cirkonijuma. Najveu iritaciju izazivaju hloridi ovih metala. Odreeni oblici preparata sadre cink ili magnezijum-oksid kao agense koji smanjuju iritirajue dejstvo.

8

Neeljene reakcije na podloge za lice podloge za lice su klasa kozmetikih preparata koje veoma rijetko izazivaju kontakni ili alergijski dermatitis. Iritantni kontaktni dermatitis je uestaliji od alergijskog. Razlog je to osobe podloge za minku nose na licu po 8 i vie asova. Sastojci koji su najee iritansi i alergeni su parfemi i konzervansi. Najbolje je da se prije primjene preparat testira. Obino se za testiranje koriste pa testovi. Na tritu postoje preparati sa oznakom za osjetljivu kou. Radi se obino o preparatima koji sadre antiinflamatorne agense kao to je alantoin. Neeljena dejstva rueva za usne u sastav rueva za usne ulazi nekoliko sastojaka koji mogu djelovati kao lokalni iritansi i alergeni na osjetljivu kou. Ricinusovo ulje, koje je nezamjenljiv sastojak za rastvaranje eozinskih boja, izuzetno rijetko izaziva iritacije. Kao uzronici lokalnog dermatitisa zabiljeene su eozinske boje, benzojeva kiselina, mikrokristalni vosak, propil-galat, oksibenzon i, rjee, drugi sastojci. Neeljene reakcije na primjenu maskare najea neeljena reakcija, koja moe nastati usljed primjene maskare je infekcija oka bakterijom Pseudomonas aeruginosa. To je mikroorganizam koji moe trajno poremetiti otrinu vida. I druge bakterije, kao to su: Staphilococcus epidermalis i Staphilococcus aureus, takoe, mogu prodrijeti u maskaru i kontaminirati je. Infekcije su utoliko ee i intenzivnije ukoliko se ee primjenjuje kontaminirani preparat. Mada mnogo rjee, gljivice, takoe, mogu kontaminirati maskare i biti prouzrokovai patolokih promjena u oku. Kontaminacija obino nastaje kod osoba smanjenog imuniteta i onih koji nose kontaktna soiva. Ukoliko boje iz preparata uu u suzni kanal, kao komplikacija nastaje pigmentacija vezivnog tkiva. Alergijski dermatitis se kontaktni javlja kao

komplikacija kada maskara sadri primjese kao to je9

nahidrid abijetinske kiseline ili dihidroabijetil alkohol (abitol). Slika br.2: Dermatitis onog kapka Preparati koji se koriste za otklanjanje vodootpornih maskara, takoe, mogu biti uzronici alergijskih reakcija one jabuice. Maskare se mogu testirati pa testovima otvorenog i zatvorenog tipa. Neeljene reakcije preparata za dekoraciju onih kapaka koa onih kapaka je veoma osjetljiva i este su pojave iritantnog i alergijskog kontaktnog dermatitisa usljed neodgovarajue ili nedovoljno kvalitetne minke. Istraivanjima je potvreno da 12% od ukupnih alergijskih reakcija, koje se javljaju na koi ovjeka, javlja upravo na periokularnoj regiji. Samo 4% od tog broja izazvano je minkom. Takoe, utvreno je da kontaktni dermatitis regije oka moe biti izazvan lakom za nokte. Prema saoptenim podacima, dermatitis gornjeg onog kapka moe nastati: mehanikim putem usljed trljanja, kao iritantni kontaktni dermatitis, kao alergijski kontaktni dermatitis, fotoiritacijom, usljed infekcije, uslovljen nasljednim sklonostima, kod psorijaze, kod vaskularnih zaraza, kod konjuktivitisa, kod seboroinog zapaljenja onih kapaka i usljed idiopatskih uzroka. Kada se utvrdi da je uzrok dermatitisa neki kozmetiki preparat, treba istraiti da li se radi o iritantnom ili alergijskom dermatitisu. Tabela br. 1Sastojci dekorativnih preparata za one kapke koji su najei potencijalni alergeni Zatitna Dodaci bisernog Antioksidanti Smole Omekivai Arome sredstva sjaja Parabeni, fenil merkuri acetat, imida zolonindil urea, kalijum sorbat, kvanovi kvaternijum Butilhidroksianizol, butilhidroksitoluen Smole Bizmutoksihlorid Propilenglikol, lanolin Razni dodaci

10

* Alergena svojstva lakova za nokte lakovi za nokte su kozmetiki preparati koji mogu da izazvou pojavu alergijskog dermatitisa. Dosta je bilo teko utvrditi da su ba oni izazivai alergijskih promjena na koi stoga to pojavni oblici nastaju na predijelima koe koji nisu u blizini, niti direktno povezani sa noktima. Upornim istraivanjima ipak je dokazano da alergijska reakcija nastaje na onim dijelovima na sa kojima su lakirani nokti bili u kontaktu. To su najee: lice, posebno okolina oiju, zatim vrat, predijeli iza uiju, a rjee i drugi dijelovi tijela: ramena, butine, noge. Pri tome dokazano je da sulfonamid-formaldehidna smola izaziva alergiju najee kada je koa u duem kontaktu s njom. Pored smola, alergene reakcije mogu da izazovu i drugi sastojci lakova, najee rastvarai. Neeljene reakcije koje se javljaju kod njege nokata reakcije koje se mogu javiti pri sprovoenju estetskih procedura na noktima mogu se podijeliti u dvije kategorije: 1. reakcije izazvane kozmetikim preparatima i 2. oteenja koja nastaju u toku primjene instrumenata i pribora koji se koristi za njegu i dekoraciju nokata. Neeljene reakcije na kozmetike preparate mogu da se jave na samim noktima ili drugim dijelovima koe. Nokti su mali rezervoari kozmetikih preparata i dodirom nokata sa drugim regijama tijela preparati se spontano prenose na njih. Zato su este pojave da se neeljene reakcije ne javljaju na samim noktima, ve na drugim udaljenim dijelovima kao to su lice, vrat, noge i dr. Kao dodatak ektopinom dermatitisu, javlja se alergijski dermatitis izazvan prenosom alergena putem vazduha iz preparata za dekoraciju nokata (lakova). Pojavni oblici su simetrini na licu, vratu i uima. Glavni alergen je termoplastina smola koja postaje relativno slab alergen kada se lak osui. Niklovane kuglice, koje se ubacuju u kremaste bolike lakova za nokte da se11

obezbijedi laka homogenizacija, odnosno redispergovanje taloga, mogu izazvati alergene reakcije i oniholizu. Testiranje alergenih svojstava laka se vri tako to se lak nanese i saeka 15 minuta da se osui, da ne bi rastvarai izazvali lane reakcije. Pri testiranju se ispituju sljedei alergeni: - sulfonamid-formaldehidna smola (10% rastvor u petroleumu); - nikl 0.5% rastvor; - polimerne smole, 10% rastvor;-

formaldehid 1-2% rastvor u vodi;

- kolofonijumske smole 10% rastvor u petroleumu. Odstranjivai lakova za nokte sadre aceton, butil ili etil-acetat ili pak sline smjese. Oni rastvaraju introcelulozu i istovremeno otklanjaju lipide sa povrine nokatne ploe. Ovim preparatima se esto dodaju ulja da se smanji odmaujui efekat rastvaraa lakova. Odstranjivai lakova u dodiru sa koom mogu prouzrokovati zapaljenje paronihijalne povrine. Rjee moe doi do kontaktnog dermatitisa, zatim do oniholize i lomljivosti nokata. Ako se prekomjerno udiu mogu izazvati sistemska trovanja organizma. Nalijepljeni i ukraeni nokti su tanki, obojeni sintetikim filmovima (premazi) sa adhezivom koji ga vrsto vee za nokat. Na takvim noktima se stvaraju patoloke promjene traumatinog porijekla koje nastaju kao posljedica okluzivnosti filmova, odnosno premaza. Promjene koje se javljaju su razliite. Najee se javlja blaga perinhijalna inflamacija i lomljivost nokata. U ne rijetkim sluajevima potrebno je da proe po godinu dana da bi se nokti vratili u normalno nakon stanje aplikacije

nalijepljenih nokata.12

Slika br.3: Dermatitis na rukama Sredstva za omekavanje zanoktica mogu izazvati zapaljenja paronihijuma sa sekundarnim infekcijama i mikozama. Dekoloransi mogu biti izazivai kontaktnog iritativnog dermatitisa. tetna dejstva i neeljene reakcije preparata za nadogradnju nokata u odnosu na primjenu vjetakih nokata treba imati na umu sljedee: - ve 2-4 dana nakon aplikacije mogu da izazovu oniholizu i oteenje povrine prirodnog nokta; - mogu se javiti alergijske promjene ija je klinika slika skoro identina sa onom koja se javlja kod primjene formaldehidnih ili kontaktni dermatitis moe se pojaviti na licu ili kapcima oiju i nestati kada se prouzrokovai otklone; - alergijska onihija i paronihija koja nataje usljed cijanoakrilnih preparata za nokte vode ka tekim oteenjima prirodnih nokata; nakon tri mjeseca javlja se bolna distrofija i gubljenje boje nokta koja moe trajati mjesecima Alergijske reakcije su mnogo ee na adhezive, nego na plastine nokte. Mnoge formulacije akrilatnog lijepka sadre hidrohinon, koji takoe, moe izazvati alergene reakcije. Alergijske reakcije mogu se pojaviti u periodu 2-4 mjeseca, ak i poslije 16 mjeseci od prve aplikacije vjetakih noktiju. Prva indikacija je svrab u podnoju nokta. Paronihija, koja je obino prisutna kod alergijskih reakcija, povezana je sa bolom u predijelu nokta, ponekad zajedno sa parestezijom. Leite nokta je suvo i zadebljano, obino se javlja oniholiza. Prirodna prevlaka nokta postaje tanja, lista se i ponekad je bez boje. Trajan gubitak nokta je rjea komplikacija. Alergijski kontaktni dermatitis moe da napadne lice i kapke na oima. Kontaktna urtikarija se javlja i kod kozmetiara, odnosno modelara nokata.13

tetna dejstva lakova za kosu istraeni su i utvreni pojavni oblici alergijskih manifestacija na noktima kod upotrebe lakova za kosu. Utvreno je, takoe, da se kod osoba koje esto idu kod frizera (jednom nedeljno) i koriste velike koliine lakova za kosu, javlja slabljenje jaine i kvaliteta kose. Utvreno je da lak na kosi moe dovesti do stvaranja voria, to podsjea na pediculosis capitis (valjivost) i na trichorrhexis nodosa. Lakovi za kosu, takoe, vezuju prainu i time mogu izazvati iritaciju koe. Neeljena dejstva gelova za kosu gelovi koji kao ovrivae sadre PVP/VA kopolimere imaju osobinu higroskopnosti, pa se ne preporuuju osobama koje se mnogo znoje ili provode due vrijeme u vlanoj sredini. Ubrajaju se u preparate niskog iritantnog potencijala ako se izuzmu osobe koje su preosjetljive na metakrilate. Nepoeljne reakcije pri primjeni boja za kosu bojenje kose je bezbjedan proces sa malim rizikom. Utvreno je da u neznatnim koliinama prodiru kroz kou, svega 0.002-0.02% od koliine nanesene boje. Takoe je utvreno da se kontaktni dermatitis na boje koje sadre parafenilediamin (redovan je sastojak trajnih boja) javlja jedanput na 5000 sluajeva, jer boje sadre svega do 3% ovog alergena, a on se vrlo brzo vezuje sa oksidujuim agensom u kosi i formira hemijski proizvod koji nije alergen. Bez obzira na to to se rijetko javljaju alergijske reakcije obaveza je frizera da prije primjene trajnih i polutrajnih boja izvri alergenu probu na klijentu. Proba se vri na koi potiljanog dijela glave nanoenjem preparata na, otprilike, 1 cm2 povrine. Isti se rezultat dobije ako se preparat nanese na predio lakatnog zgloba. Preparati za kosu najee izazivaju alergijske promjene na koi kosmatog dijela glave i na graninoj liniji koe i kosmatog dijela. Blaa forma se javlja u vidu pojave intenzivnog svraba na koi glave. Kod teih oblika javlja se crvenilo, bol i otok sa pojavom ospi. Osnovna preventiva ovih pojava je pravovremeno vrenje alergenih proba, a zatita koe od iritacije se obavlja14

nanoenjem zatitnih krema (masnih) du graninog dijela koe lica i kosmatog dijela glave. Neeljena dejstva hemijskih depilatora pojavni oblici neeljenih dejstava hemijskih depilatora su iritantni ili kontaktno dermatitis. Alergijski je rjei od kontaktnog, a moe ga izazvati i miris sulfida, i aditivi koje preparati redovno sadre. Iritantni dermatitis se ee javlja kod osoba koje preparate koriste ee od jedanput nedeljno i kod onih koji preparate aplikuju u blizini mukoznih membrana (sluzokoa). Primjena hemijskih depilatora je kontraindikovana kod iritirane koe i kod svih oblika dermatitisa. Klinike studije upozoravaju da znatan procenat ljudi reagiju pojavom iritacije na mjestu primjene hemijskih depilatora. Zbog moguih tetnih dejstava na kou svi oblici preparata hemijskih depilatora obavezno podlijeu kontroli sigurnosti potroaa koje vae za lijekove. Uz svaki preparat mora biti tano naznaeno uputstvo za upotrebu. Prije aplikacije obavezno treba uraditi patchtest na podnoljivost preparata. Neeljena dejstva parfema pojave iritacije koe i kontaktni dermatitis su dobro poznati fenomeni koji se javljaju kao neeljene reakcije koe na prisustvo parfema. Poznato je da su mirisni molekuli najei iritansi i alergeni u kozmetologiji. Kao uzronici alergijskog kontaktnog dermatitisa identifikovani su sljedei mirisni molekuli: cimetni alkohol, hidroksicitoronelal, izoeugenol, eugenol, geraniol. Noviji rezultati istraivanja pokazuju da se broj pojavnih oblika alergijskih reakcija na prisustvo mirisnih molekula znatno smanjio. Ispitivanje osjetljivosti se vri pa testovima. Obino se koristi 10-30% rastvor parfema u koncentrovanom alkoholu ili benzinu. Ako je pa test pozitivan, u 50% sluajeva javie se alergija na parfem.

15

Odreivanje porijekla mirisnih alergena je veoma sloen posao. Prosjean sapun moe da sadri 50-150 mirisnih sastojaka. Prosjeni kozmetiki preparati sadre 200-500 mirisnih sastojaka, parfemi oko 700, to u praksi znai da treba ispitati isto toliko ili priblino toliko potencijalnih iritanasa i alergena. Tabela br.2Naziv alergena Hidroksicitonelal Izoeugenol Eugenol Sandalovo drvo Geraniol Benzilealicilat Benzil-alkohol Mirisni molekuli kao potencijalni alergeni Mogunost pojave alergije Visoka Visoka Visoka Visoka Umjerena Umjerena Umjerena

3. NEPOELJNA PREPARATIMA

DEJSTVA

SIROVINA

U

KOZMETIKIM

16

Kozmetolozi su u stalnoj potrazi za idealnim sirovinama, odnosno sirovinama koje e ispoljavati maksimalna pozitivna kozmetoterapijska dejstva, bez moguih pojava nepoeljnih sporednih dejstava na kou, njene izdanke ili organizam u cjelini. Obrazac fiziolokih i biohemijskih zbivanja i reagovanja na aplikovane agense je meutim, do te mjere iznijansiran da predstavlja entitet koji je za svaku jedinku specifian i pored svih naunih spoznaja, do kraja nepredvidiv. Potvreno je da ne postoji idealno sredstvo za koje se unaprijed moe rei da e kod svih ljudi izazvati samo pozitivne efekte i da su nepoeljne reakcije iskljuene. ak i ista voda, koja je osnovni sastojak ljudskog organizma, pod odreenim uslovima djeluje kao iritans. Suoeni sa ovim realnim problemima, veliki istraivaki centri posvetili su posebnu panju utvrivanju moguih nepoeljnih efekata razliitih kozmetikih sirovina na kou i njene dodatke, i na osnovu dobijenih rezultata, izvrili klasifikaciju i popis sirovina koje izazivaju nepoeljne efekte ee od ostalih. Paralelno su vrena istraivanja karakteristika koe koja reaguje nepoeljno na primjenu odreenih kozmetoterapijskih agenasa. Na osnovu rezultata dobijenih razliitim istraivanjima utveno je da se, na jednoj strani, javlja koa kao uzrok pojave negativnih efekata, a na drugoj to su sastojci preparata koji su potencijalni izazivai tih reakcija. 3.1. Kozmetike sirovine kao iritansi Pojava iritacije pod uticajem kozmetikih proizvoda vezana je prvenstveno za stanje stratum corneuma. Po pravilu, kod neoteene barijerne funkcije iritantnost se ne javlja kao problem, odnosno iritantnost se moe pojaviti kod iste osobe koja je odlino prihvatala preparat do trenutka kada je dolo do oteenja barijerne funckije stratum corneuma. Znai, iritacija moe da

17

nastane kao posljedica lezija barijerne funkcije usljed tetnog hemijskog dejstva agensa koji je aplikovan na kou. Svaki kozmetiki sastojak moe biti iritans, zavisno od koncentracije, naina primjene i hemijskih reakcija u koje stupa sa drugim sastojcima. Intenzitet iritirajueg dejstva zavisi od: - iritantnog kapaciteta iritirajueg agensa slab ili jak iritans; - koncentracije iritirajueg agensa; - duine primjene na kou ili sluzokou; - naina primjene; - brzine primjene i - otpornosti koe prema agresivnosti iritansa. Iritacija moe biti posljedica primjene jednog sastojka u kozmetikom preparatu ili primjene cijelog preparata. Ne rijetko, pacijenti iritaciju na kozmetike preparate prijavljuju ne znajui da su njihove tegobe posljedica neke bolesti, najee nepostavljenih dermatolokih dijagnoza. To su oni pacijenti koji se ale da su isprobali sve vrste preparata i da praktino svi oni izazivaju neprijatne senzacije karakteristine za iritantno dejstvo. 3.2. Kozmetike sirovine kao alergeni agensi Stanje alergije i pojava alergenih manifestacija na kozmetike preparate je vrlo sloen problem i ne moe se rjeavati jednostavnim utvivanjem spiska supstanci koje imaju alergena svojstva. Pojave alergijskih reakcija na kozmetike preparate je relativno rijetka pojava. I kada su prisutni u kozmetikim preparatima koncentracija alergena je najee toliko mala da kod najveeg broja korisnika ne izaziva alergene pojave. Po pravilu, alergijom reaguju osobe koje su preosjetljive na odreenu alergenu supstancu. 3.3. Kontaktni dermatitis

18

Upotreba raznih kozmetikih preparata moe da ima za posljedicu pojavu kontaktnog dermatitisa. Zavisno od etiolokih faktora koji ga izazivaju, pojavnih oblika i elijskog odgovora na tetni agens, kontaktni dermatitis moe biti: iritantni, alergijski, kontaktna urtikarija, fototoksini dermatitis i fotoalergijski kontaktni dermatitis. 3.3.1. Iritantni kontaktni dermatitis On je najee pojavni oblik kontaktnog dermatitisa izazvanog dejstvom kozmetikih preparata. Manifestuje se pojavom eritema i inflamacije, rjee mikrovezikulama i kasnije deskvamacijom koe. Kod iritantnog dermatitisa je oteen stratum corneum bez imunolokog odgovora. Iritacija moe biti: - posljedica prisutnih hemikalija sa visokim ili niskim vrijednostima pH; - sastojaka koji djeluju snano odmaujue (organski rastvarai); - fiziki faktori, kao to je utrljavanje preparata ili nanoenje abrazivnih estica. Kada oteeni stratum corneum ne obavlja svoju barijernu funkciju svako nanijeto sredstvo moe da izazove iritirajui efekat. U dermatolokoj praksi najee se javljaju pacijenti koji imaju atopijski dermatitis, a koji se ale da su alergini na veliki broj ili na sve kozmetike preparate. U stvari kod njih je iritacija poviena zbog oteenog stratum corneuma. Zato se, po pravilu, pacijentima koji imaju dermatoloke dijagnoze kozmetiki preparati ne preporuuju dok ne rijee osnovne dermatoloke probleme.

3.3.2. Alergijski kontaktni dermatitis

19

U praksi je veoma teko razlikovati alergijski kontaktni dermatitis od iritantnog. Kod oba stanja u poetku mogu biti prisutni eritematozni plakovi. Ipak, kod akutnog alergijskog kontaktnog dermatitisa javlja se vie vezikula. Alergijski kontaktni dermatitis je imunoloka pojava koja zahtijeva antigen prisutne i antigen nastale elije bez obzira na stanje barijerne funkcije stratum corneuma, to znai da neoteeni roasti sloj ne moe sprijeiti pojavu kontaktnog alergijskog dermatitisa kod osjetljivih osoba. Jedina prava zatita je izbjegavanje kontaktna sa alergenom. Postavljanje diferencijalne dijagnoze izmeu iritantnog i alergijskog kontaktnog dermatitisa nije jednostavno, a od presudnog je znaajna za pravilnu kozmetiku njegu. Kozmetiar je duan da takve pacijente alje dermatologu radi postavljanja dijagnoze, pa tek nakon dobijene potvrde o emu se radi pristupa odgovarajuoj kozmetikoj njezi. Sastojci preparata koji su najei alergeni (izazivaju alergijski kontaktni dermatitis) poredani po opadanju alergenog dejstva su sljedei: - parfemi, - konzervansi, - r-fenilendiamini (boje za kosu), - gliceriltioglikolat (agens za trajno kovrdanje kose), - propilenglikol, - toluensulfonamid-foraldehidna smola (sastojak lakova zanokte), - sastojci preparata za zatitu od sunca. 3.3.3. Kontaktna urtikarija Kontaktna urtikarija (koprivnjaa) moe biti neimunoloka i imnoloka reakcija na preparate za kozmetiku njegu. Manifestuje se pojavom makula, pruritusa i crvenila na koi nakon aplikacije preparata na kou kao poetnog stadijuma i pojavom urtikarije (koprivnjae) kao krajnjeg stanja.20

Neimunoloka urtikarija je indukovana direktnim oslobaanjem histamina pa je pasivan transfer nemogu. Imunoloka kontaktna urtikarija je indukovana imunolokim mehanizmima koji se aktiviraju pri oslobaanju histamina. Postoje neke hemikalije koje koprivnjau izazivaju neobjanjivim mehanizmima. Tabela br.3Sastojci kozmetikih preparata koji izazivaju neimunoloku i imunoloku urtikariju Neimunoloka reakcija Imunoloka reakcija Nepoznat mehanizam Siretna kiselina, Akrilni monomeri, Amonijum-persulfat, Benzoinska kiselina, Cimetna kiselina, Formaldehid, Natrijumbenzoat, Sorbinska kiselina Alkoholi, Amonijak, Benzofenon, Kana, Mentol, Parabeni, Polietilenglikol, Polisorbat 60, Salicilna kiselina, Natrijum-sulfid r-fenilendiamin

Kod osjetljivih osoba pomou pa testova je mogue utvrditi na koju je supstancu osoba osjetljiva i o kojoj se vrsti osjetljivosti radi.

3.3.4. Fototoksini i fotoalergijski dermatitis Ovaj dermatitis je ogranien na regije koe koje su izloene svjetlosti. Fototoksina reakcija je bazirana na neimunolokom mehanizmu i obino se manifestuje kao opekotina izazvana sunevim zracima koju najee prati hiperpigmentacija i deskvamacija. Molekuli koji izazivaju fototoksino dejstvo imaju malu molekulsku masu, a njihova struktura lako apsorbuje vei dio UV zraka.

21

Fotoalergijski dermatitis, s druge strane, je rijetka imunoloka reakcija za iju pojavu je potrebno ponovljeno izlaganje sunevoj svjetlosti. Manifestuje se pojavom eritema, edema i vezikula. Fotoalergeni su lipidne supstance koje preteno apsorbuju zrake UVA sunevog spektra. Za izazivanje fotoalergijske reakcije je potrebna manja koliina suneve energije nego za izazivanje fototoksine reakcije. Ponekad je teko razlikovati fototoksine od fotoalergijskih reakcija posebno ako se kod prvih pojave vezikule. Supstance koje izazivaju fotoalergijske reakcije su najee: mirisne materije kao to su metilkumarin, ilibarno ulje, mous, zatim antibakterijske supstance, a od sastojaka u preparatima za zatitu od sunca estri para-amino-benzojeve kiseline.

ZAKLJUAK

22

Alergijska reakcija moe nastati na svaki proizvod koji koristimo za njegu. Zbog burnog reagovanja pojedinih osoba na mirisne komponente, koje mogu biti i vjetakog porijekla, ve due vremena neke firme proizvode kozmetike preparate bez mirisa. Takoe se iz sirovina, od kojih se prave kozmetiki proizvodi, izbacuju poznati alergeni. Alergijsku reakciju na osjetljivoj koi mogu izazvati kreme u obliku gela, masne ili hidratantne kreme, kao i losioni ili mlijeka za tijelo. Uzrok moe da bude bilo koja supstanca koja se nalazi u preparatu, a najee su to konzervansi, emulgatori, a potencijalni izazivai alergija mogu da budu sve supstance biljnog, mineralnog i ivotinjskog porijekla. Reakcije se manifestuju crvenilom, svrabom ili blagim osipom koe, a mogu da odreaguju i oi suzenjem i crvenilom. Promenom preparata uspostavlja se ravnotea kod njege koe. Blae promene nastale na koi najbolje i najbre, bez lijekova, uklonie kozmetiar tretmanima za revitalizaciju. Ali kod obimnijih i ozbiljnijih promjena poeljno je da se odmah konsultujete sa ljekarom. Neke osobe su preosjetljive i reaguju na pojedina etarska ulja koja sadre pojedini parfemi. Promjene su lokalne i mogu izazvati crvenilo, svrab i osip. Neki mirisi mogu izazvati kaalj, ili kratkotrajnu kijavicu. U tom sluaju promjenite parfem. Ako ste alergini na karmin ili olovku za usne, to e se manifestovati preosjetljivou sluzokoe usana, stvaranjem osuenih ljuspica na usnama ili ispucalou. Ovaj vid osjetljivosti sluzokoe, mogu izazvati boje, masnoe ili parfem u preparatu. Vrlo esto promjene na usnama, pa ak i groznicu izazivaju bajati karmini ili olovke. im osjetite ove neprijatne promjene na usnama obavezno promjenite ru. Dezodoransi su nekodljivi kozmetiki preparati, ali, ipak, mogu izazvati alergiju koja se pojavljuje ispod pazuha. Manifestuje se crvenilom, svrabom i mjehuriima. Osjetljivost koe je poveana poslije skidanja malja, pa se ne savjetuje da koristite dezodorans odmah poslije depilacije. im osjetite23

alergijske promjene, operite pazuh sapunom, dobro isperite i promjenite dezodorans. Ako ste skloni alergiji, i pojedini lakovi za nokte mogu da vam izazovu izvjesne promjene na rukama, ili samo oko noktiju. Skidanjem laka nestaje i alergijska promjena. Kontaktnu alergiju ili kontaktni dermatitis moe izazvati upravo lak na mjestima gdje se esto dodirujete, a to su najee gornji i donji kapak, na kojima je koa osetljiva i njena. Lak za nokte, ee nego to mislite, izaziva otoke i ekceme koji se perutaju. Kao prakasta supstanca najee mineralnog ili biljnog porekla, puder je jedno od najbezopasnijih kozmetikih preparata. Ali, ipak, moe da izazove alergiju, dodirom ili udisanjem praha, bez obzira to je sasvim blago parfemisan, i vrlo sitne i fine strukture. Puderi i rumenila pod uticajem sunca, mogu prouzrokovati pojavu fleka na koi koje se teko uklanjaju. U tom sluaju je najbolje da koristite zatitne pudere sa kininom. Boje za kosu, takoe mogu pruzrokovati burne alergijske reakcije. Ponekad se reakcija pojavi ve poslije prvog bojenja, a nekad poslije dueg korienja iste farbe. Prvo se manifestuje jakim svrabom koe glave, a zatim nastaje i burnija reakcija na koi glave, a mogu i da oteknu oni kapci. Ponekad se reakcija na bojenje kose pojavljuje kao predmenstrualni sindrom. Ukoliko ste alergini na industrijske boje za kosu, najbolje je da koristite kanu. U zavisnosti od sastava, briljantin moe, od svih kozmetikih sredstava, da bude najvei izaziva ekcema. Promjene zahvataju kou ispod kose, a ponekad i vrata, pa i cijelog lica.

24