Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Wydział Zarządzania, Informatyki i Finansów

studia podyplomowe

MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO

Aleksandra Żemło

Współpraca gospodarcza jako element

partnerstwa strategicznego

Unia Europejska – Chińska Republika Ludowa

praca końcowa

Promotor

dr hab. Wawrzyniec Michalczyk

Wrocław 2015

2

Spis treści

Wstęp ................................................................................................................................................................... 3

1. Rozdział pierwszy. Charakterystyka Unii Europejskiej i Chińskiej Republiki Ludowej . 5

1.1. Unia Europejska – wyjątkowe mocarstwo .................................................................................... 5

1.2. Chiny – przez reformy do mocarstwa .......................................................................................... 10

2. Rozdział drugi. Historia relacji Unia Europejska-Chińska Republika Ludowa ................ 15

2.1. Droga do współpracy .......................................................................................................................... 15

2.2. Budowa partnerstwa .......................................................................................................................... 17

2.3. Dojrzałe partnerstwo.......................................................................................................................... 20

3. Rozdział trzeci. Współpraca gospodarcza Unii Europejskiej i Chin ..................................... 22

3.1. Elementy i wymiary współpracy gospodarczej........................................................................ 23

3.2. Wymiana handlowa poszczególnych krajów Unii Europejskiej z Chinami ................... 27

3.3. Problemy występujące we współpracy gospodarczej UE-Chiny ....................................... 29

Zakończenie .................................................................................................................................................... 32

Bibliografia ...................................................................................................................................................... 33

3

Wstęp

W dzisiejszym zglobalizowanym świecie prowadzenie dialogu z innymi krajami jest

równie ważnym elementem funkcjonowania państwa, co jego polityka wewnętrzna.

Zwłaszcza, że z zagranicznymi relacjami wiążą się istotne korzyści ekonomiczne. Tak jest

również w przypadku stosunków pomiędzy Unią Europejską i Chińską Republiką Ludową,

które w tym roku obchodzą jubileusz czterdziestolecia ich ustanowienia. Chęć nawiązania

współpracy gospodarczej w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku w tym przypadku była

przyczyną rozpoczęcia europejsko-chińskich rozmów. Korzyści z takiego rozwiązania

dostrzegały obydwie strony. Po pierwsze Europejska Wspólnota Gospodarcza szukała drogi

do wzmocnienia swojej pozycji w dwubiegunowej ówcześnie rzeczywistości. Z drugiej strony

Chińska Republika Ludowa po zakończeniu tragicznego okresu komunizmu Mao Zedonga

pilnie potrzebowała głębokich reform. Ich przeprowadzenia podjął się Deng Xiaoping, który

był świadomy tego, że zmiany muszą objąć również politykę zagraniczną i otwarcie się na

wpływy innych krajów. Dziś dwaj partnerzy są w czołówce największych rynków i

wyznaczają tempo rozwoju gospodarki światowej, a dla siebie są strategicznymi partnerami.

Oprócz pierwotnej współpracy gospodarczej łączy je także kooperacja w pozostałych

obszarach takich jak obronność, sprawy społeczne czy środowiskowe, ale jednak to pierwsza

aktywność pozostaje najważniejszą częścią wzajemnych relacji. Celem tej pracy jest

zaprezentowanie tego, jak na przestrzeni lat kształtował się wymiar ekonomiczny tej

współpracy i jaki jest jego kształt obecnie. Drogę relacji gospodarczych pomiędzy Unią

Europejską i Chinami została przedstawiona za pomocą metody opisowej z wykorzystaniem

dostępnej literatury naukowej, informacji prasowych oraz danych statystycznych. Dodatkowo

w przygotowaniu posłużyłam się analizą danych pierwotnych w formie oficjalnych tekstów

umów handlowych, porozumień i komunikatów wydawanych przez strony. Pierwszy rozdział

poświęcony jest charakterystyce obydwu podmiotów – to bardzo ważne ze względu na to, że

mamy tu do czynienia z odmiennymi formami ich organizacji. Z jednej strony jest to

nietypowa organizacja międzynarodowa zrzeszająca dwadzieścia osiem niepodległych państw

o wysokim stopniu rozwoju, a z drugiej to jedno z największych państw globu, aspirujące do

objęcia pozycji światowego lidera. W kolejnej części pracy chciałabym przypomnieć historię

nawiązania relacji między partnerami – od pierwszych oficjalnych kontaktów do lat

współczesnych. Przedstawię najważniejsze dokumenty, które formowały kształt tej

współpracy oraz formułę jej organizacji. Ostatni rozdział będzie poświęcony stricte dynamice

4

współpracy gospodarczej pomiędzy Unią i Chinami. Zaprezentuję aktualne wyniki finansowe

wymiany towarów i usług z uwzględnieniem ich kategorii oraz poziom bezpośrednich

inwestycji zagranicznych. Zatrzymam się również nad wymiarem współpracy poszczególnych

krajów członkowskich i znaczeniem strefy euro. Ponadto spróbuję przeanalizować bariery,

które występują obecnie we wzajemnych stosunkach. Mam nadzieję, że ta praca chociaż w

małej części pozwoli przybliżyć tematykę unijno-chińskich relacji, które moim zdaniem nie

są wystarczająco omawiane w dyskursie publicznym, a w rzeczywistości łączą dwa

mocarstwa i nadają ton najważniejszym procesom decyzyjnym świata.

5

1. Rozdział pierwszy. Charakterystyka Unii Europejskiej i Chińskiej

Republiki Ludowej

Analizę dotychczasowych osiągnięć partnerstwa strategicznego zawartego pomiędzy

Unią Europejską, a Chinami należy rozpocząć od charakterystyki obydwu aktorów.

Zwłaszcza, że to diametralnie różne podmioty z całkowicie odmienną formą organizacji,

prowadzenia polityki i ideologią, którą się kierują. Z jednej strony mamy do czynienia z

nietypową organizacją międzynarodową, jaką jest Unia Europejska, a z drugiej z Chińską

Republiką Ludową – państwem z historią liczącą ponad 5000 lat i mającym predyspozycje do

zajęcia stanowiska lidera światowej gospodarki. Poznanie tego jaką pozycję zajmują we

współczesnym świecie, pozwoli na pełniejsze zrozumienie charakteru łączącej ich współpracy

i związanych z nią trudności.

1.1. Unia Europejska – wyjątkowe mocarstwo

Historia integracji europejskiej w obecnej formule sięga połowy XX wieku, chociaż

opiera się ona na dorobku całej cywilizacji starego kontynentu poczynając od czasów

starożytności. Skupiając się jednak stricte na przyczynach, które dały impuls do rozpoczęcia

współczesnego zjednoczenia europejskich krajów, trzeba nawiązać do powojennej idei

integracji, która miała na celu przede wszystkim odbudowanie i wzmocnienie wyniszczonej

konfliktami Europy poprzez wspólne działanie państw w strategicznych obszarach

gospodarki. Z pierwszą konkretną inicjatywą wyszedł w 1950 roku francuski minister spraw

zagranicznych Robert Schuman, który zaproponował powołanie Europejskiej Wspólnoty

Węgla i Stali (EWWiS). Inspiracją dla tej koncepcji była myśl ekonomisty Jean Monneta,

który już wcześniej postulował, że integracja powinna odbywać się na drodze mały kroków,

obejmujących po kolei poszczególne dziedziny i zakończyć się unią polityczną. W planie

Schumanna pierwszym posunięciem miało być poddanie całej produkcji przemysłu ciężkiego

członkom Wspólnoty, pozwalające m.in. na kontrolowanie produkcji zbrojeniowej w

Republice Federalnej Niemiec i ograniczenie jej militarnych ambicji, które cały czas budziły

obawę w całej Europie1. Projekt spotkał się z aprobatą innych państw na tyle, że podjęły one

1 Natanek Mirosław, Historia Integracji Europejskiej, Warszawa 2013, s. 18.

6

negocjacje co do szczegółów jego realizacji i już 18 kwietnia 1951 roku doszło do podpisania

tzw. Traktatu paryskiego powołującego Wspólnotę przez sześć państw-członków założycieli:

Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, Włochy i RFN. Jego postulaty zaczęły obowiązywać

25 lipca 1952 roku. Po pierwszych latach działania EWWiS przyniosła widoczne korzyści

ekonomiczne swoim członkom – przyczyniła się głównie do „powstania wspólnego rynku

surowców i produktów przemysłu węglowego i stalowego, a tym samym do szybszego

rozwoju gospodarczego i wzrostu zatrudnienia”2. Ten sukces sprowokował chęć rozszerzenia

współpracy w innych sektorach. Kolejny krok miał obejmować uwolnienie rynku między

krajami i kooperację w zakresie pokojowego wykorzystania energii atomowej – to sugestia

zawarta w raporcie belgijskiego polityka Paula Henri’ego Spaaka, zleconym do wykonania

przez międzyrządowy komitet. Ta rekomendacja doprowadziła w 1957 roku do podpisania

tzw. Traktatów rzymskich, ustanawiających Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz

Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom)3. W praktyce oznaczało to

wprowadzenie unii celnej pomiędzy państwami sygnatariuszami, a w perspektywie kilku

następnych lat zakładało zapewnienie najważniejszych swobód gospodarczych: przepływu

osób, usług, kapitału i towarów. Cały czas jednak postanowienia te dotyczyły sześciu państw,

które wcześniej zrzeszyły się w ramach EWWiS. Ze względu na obawy przed ograniczeniem

części suwerenności do nowych form współpracy nie dołączyły kolejne europejskie kraje. W

zamian zdecydowały się one na utworzenie Europejskiej Strefy Wolnego Handlu (EFTA) o

znacznie mniejszym stopniu ingerencji. Wśród państw, które poparły tę inicjatywę znalazły

się: Wielka Brytania, Portugalia, Irlandia, Norwegia, Austria, Szwecja i Szwajcaria4.

Większość z nich w niedługim czasie jednakże dołączy do głównego nurtu integracji i

rozpocznie proces rozszerzania EWG. Pierwszymi, które się na to zdecydowały były Wielka

Brytania, Dania i Irlandia w 1973 roku, osiem lat później dołączyła Grecja, a trzynaście

Hiszpania i Portugalia.

W ramach rozrastania się Wspólnoty, zwiększały się także obszary jej działania. Nie

było to już tylko znoszenie barier w wymianie handlowej (np. podpisania Układu z Shengen),

czy spajania prac dotyczących energii jądrowej. Pojawiły się elementy wspólnej polityki

rolnej, zagranicznej i walutowej, która wprowadziła jednostkę rozliczeniową ECU (European

Currency Unit). Dostrzeżono również zbyt wolne tempo wprowadzania zasad wolnego rynku,

2 Głuszkiewicz Dariusz, Historia integracji europejskiej, http://biurose.sejm.gov.pl/teksty_pdf/i-870.pdf

(23.05.2015). 3 Natanek M., Historia Integracji…, s. 22.

4 Głuszkiewicz D., Historia…, , http://biurose.sejm.gov.pl/teksty_pdf/i-870.pdf (23.05.2015).

7

który miał być przecież filarem EWG. W związku z tym w 1986 roku sygnowano Jednolity

Akt Europejski, mający przyspieszyć prace nad tą inicjatywą. Co wpłynęło na takie

posunięcie? Przede wszystkim fakt korzyści płynących ze swobód gospodarczych. Kraje

zdawały sobie sprawę, że taka postawa pomoże w poprawieniu ich pozycji na arenie

międzynarodowej, na której hegemonem w tym czasie były Stany Zjednoczone. Zwiększenie

kompetencji Wspólnoty musiało pociągnąć za sobą również zmiany formalne i

instytucjonalne. Milowym krokiem było zatem przyjęcie Traktatu o Unii Europejskiej,

podpisanego w Maastricht w 1992 roku, którego celem było stworzenie unii ekonomicznej i

monetarnej. Traktat ten znosił EWG, która od tej pory nosiła oficjalną nazwę Unii

Europejskiej. Nowa struktura opierała się na trzech filarach: gospodarczym, spraw

zagranicznych i bezpieczeństwa oraz sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Szczególnie

istotnym z punktu widzenia tej pracy jest projekt ujednolicenia polityki zagranicznej i

prowadzenia jej z użyciem własnych instytucji, co pozwalało w spójny sposób podejmować

działania m.in. w odniesieniu do krajów Europy Środkowo-Wschodniej, które po rozpadzie

ZSRR znalazły się w zupełnie innej rzeczywistości, a zagospodarowanie ich potencjału

byłoby dużym osiągnięciem wspólnoty w nowym wymiarze. Zanim jednak doszło do

historycznego rozszerzenia w 2004 roku, UE poddała się kolejnym reformom wprowadzonym

traktatami z Amsterdamu i Nicei. Po przyjęciu dziesięciu nowych państw, a po trzech latach

dodatkowo Bułgarii i Rumunii, wspólnota była na tyle zaawansowana, że wymagała

poważniejszych zmian, które obowiązują do dzisiaj na mocy traktatu lizbońskiego z 2009

roku. To on nadał Unii formę prawną samodzielnej organizacji międzynarodowej (do tej pory

była to szczególna współpraca państw), zniósł trójfilarowy podział z Maastricht i wprowadził

nowe stanowiska Przewodniczącego Rady Europejskiej oraz Wysokiego Przedstawiciela ds.,

Zagranicznych i Bezpieczeństwa. Traktat modyfikuje również katalog celów, do których dąży

UE. Wśród nich znajdują się m.in. wspieranie pokoju, zapewnienie przestrzeni wolności,

bezpieczeństwa i sprawiedliwości, ustanowienie spójnego gospodarczo rynku wewnętrznego,

zwalczanie wykluczenia społecznego i ochrona dziedzictwa kulturowego Europy. Jej zadania

odnoszą się również do działań zewnętrznych zorientowanych na trwały rozwój Ziemi,

wyeliminowanie ubóstwa, ochrony praw człowieka oraz poprawę jakości środowiska

naturalnego5. Dokument reformuje tak szeroki zakres funkcjonowania organizacji, że

nazywany jest nieformalnie jej konstytucją.

55

Barcik Jacek, Wentkowska Aleksandra, Prawo Unii Europejskiej z uwzględnieniem Traktatu z Lizbony, Warszawa 2008, s. 34.

8

Obecnie Unia Europejska to dwadzieścia osiem państw (jako ostatnia dołączyła

Chorwacja w 2013 roku), obejmujących terytorium 4 mln km2 i posiadająca 503 mln

mieszkańców, z własną walutą euro, wspólną dla 19 państw Jest tworem unikatowym w skali

światowej, przede wszystkim ze względu na ogromne kompetencje, które tradycyjnie należą

do krajów narodowych. W tym przypadku państwa członkowskie poddały wiele obszarów w

zarządzanie ponadnarodowych instytucji dbających o wspólne, europejskie cele, a nie

partykularne interesy poszczególnych krajów. Głównymi organami UE są: Rada Europejska,

Parlament Europejski, Rada Unii Europejskiej i Parlament Europejski. Ponadto częścią

wspólnoty jest Komitet Regionów, Komitet Ekonomiczno-Społeczny, Europejski Trybunał

Obrachunkowy oraz Trybunał Sprawiedliwości UE. Zajmują się one łącznie trzydziestoma

sześcioma obszarami, w tym również polityką zagraniczną, która jest najistotniejsza z punktu

widzenia tematyki mojej pracy. Jej kluczowe kierunki wyznacza Rada Europejska, w której

skład wchodzą szefowie państw członkowskich spotykający się na tzw. szczytach

europejskich. Za wykonanie ich postulatów odpowiadają Ministrowie Spraw Zagranicznych

działających w ramach Rady do Spraw Zagranicznych (FAC). Ma ona kompetencje do

prowadzenia międzynarodowych negocjacji i zawierania umów. Na jej czele stoi Wysoki

Przedstawiciel ds. Zagranicznych i Bezpieczeństwa (obecnie stanowisko to zajmuje Włoszka

Federica Mogherini), potocznie nazywany ministrem spraw zagranicznych UE, który

reprezentuje wspólnotę na forum międzynarodowym. Jego działania wspiera wewnętrzna

instytucja jaką jest Europejska Służba Działań Zewnętrznych (EEAS). Ogólna strategia

zagraniczna UE opiera się na postanowieniach wypracowanych w programie Wspólnej

Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, a dodatkowo zajmuje się projektami specjalnymi:

polityki sąsiedztwa, rozwojowej, humanitarnej, rozszerzenia i strategicznego partnerstwa.

Omawiając działania UE w kontekście jej stosunków z ChRL należy wspomnieć nie

tylko o strategii polityki zagranicznej, ale również wspólnej polityki handlowej, która została

sformułowana już w 1957 roku. Zgodnie z europejskim prawem jest ona zarezerwowana

wyłącznie dla instytucji unijnych, co oznacza, że tylko one w imieniu wszystkich państw

mogą zawierać międzynarodowe umowy handlowe, zmieniać taryfy celne i ustalać środki

ochronne w przypadku zachowań niezgodnych z zasadami uczciwej konkurencji. Wspólna

polityka handlowa celuje przede wszystkim w „oddziaływanie na rozmiary, kierunki oraz

strukturę obrotów handlowych z zagranicą (…) skupiając się na polityce celnej i eksportowej,

kontyngentach, środkach antydumpingowych, czyli zapobieganiu sprzedaży towarów na

rynku unijnym po cenach niższych niż koszty wytworzenia w kraju trzecim, środkach, które

9

mają zapobiegać subwencjonowaniu przez państwa trzecie eksportu do Wspólnoty”6. Obszar

ten jest szczególnie istotny dla UE, jeśli uświadomimy sobie, że jako całość jest ona w

czołówce świata pod względem rozwoju gospodarczego. Jak czytamy w oficjalnych

komunikatach, wartość wyprodukowanych przez UE towarów i usług (PKB) jest teraz

większa od wyniku Stanów Zjednoczonych i w ubiegłym roku wyniosła 13 920, 541 mld

euro7. Ponadto mimo, że na terenie wspólnoty mieszka tylko 7% ludności całego świata to jej

udział w handlu światowym stanowi 16,5%. Największymi partnerami handlowymi są Stany

Zjednoczone (15%), Chiny (14%), Rosja (8%) i Szwajcaria (7%)8. Struktura towarowa

importu opiera się głównie na dwóch grupach: maszynach, urządzenia i sprzęcie

transportowym oraz produktach przetwórstwa przemysłowego9. Wśród produktów, które

kraje UE eksportują w największych ilościach znalazły się również maszyny i sprzęt

transportowy, a do tego towary przemysłu chemicznego i przetworzone.

Ze względu na wysoki poziom rozwoju gospodarczego, UE jest ważnym graczem na

światowym rynku, ale w swojej strategii rozwoju musi mieć na uwadze potencjał państw

intensywnie rozwijających się w ostatnich latach – szczególnie grupy krajów BRICS. To

jedno z ważniejszych wyzwań jakie stoją przed starzejącą się jednak Europą. Ponadto stary

kontynent musi uporać się z wieloma wewnętrznymi trudnościami – przede wszystkim

spadkiem zaufania do całej idei integracji europejskiej, który pojawił się w czasie kryzysu

ekonomicznego i poważnie dotknął przede wszystkim kraje strefy euro. Po 2008 roku na

forum UE pojawiły się głosy sceptyczne w stosunku do zwiększania wpływu wspólnoty,

dochodzące szczególnie ze strony Wielkiej Brytanii, rozważającej nawet referendum w

sprawie wystąpienia z europejskich struktur. Nowe władze wspólnoty, które rozpoczęły swoją

pracę w 2014 roku pod kierownictwem szefa Komisji Europejskiej Jean-Claude’a Junckera

muszą przywrócić zaufanie mieszkańców Europy do unijnych instytucji, postrzeganych

obecnie jako opieszałe i mało przejrzyste. Zwłaszcza, że ich działania wciąż nie spotykają się

ze szczególnym zainteresowaniem obywateli, skupiających się głównie na polityce

krajowej10

. Widoczny jest także kryzys dotyczący wspólnej drogi prowadzenia polityki

zagranicznej - te słabości obnażyła trudna sytuacja związana z konfliktem rosyjsko-

6 Ibidem, s. 321.

7 http://europa.eu/about-eu/facts-figures/economy/index_pl.htm (24.05.2015).

8 EU’s top trading partners In 2014: the United States for exports, China for imports,

http://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/6760204/6-27032015-AP-EN.pdf/15911e52-a591-400d-af4c-d3ac72affa8c (24.05.2015). 9 Niedziółka Dorota, Handel zagraniczny, [w:] Geografia Ekonomiczna Unii Europejskiej, Warszawa 2007, s. 314.

10 Borońska-Hryniewiecka Karolina, Komisja Junckera: ku lepszemu sprawowaniu rządów w Unii Europejskiej,

„Biuletyn PISM” nr 123, 2014.

10

ukraińskim. Nie ma w niej zgodności państw co do utrzymania sankcji wobec Rosji, co

znacznie wpływa na ogół postrzegania unijnej solidarności11

. Rozwiązanie wszystkich tych

problemów powinno znaleźć się w przyszłej strategii europejskiej, jeśli UE nadal chce być

znaczącym uczestnikiem na arenie międzynarodowej.

1.2. Chiny – przez reformy do mocarstwa

Nawet krótkie streszczenie historii Chińskiej Republiki Ludowej musiałoby przyjąć

formę małej publikacji naukowej, ponieważ nie sposób na kilku stronach opisać państwa,

które dało początek najstarszej cywilizacji i przez stulecia napędzało rozwój ludzkości.

Dlatego na potrzeby mojej pracy chciałabym skupić się przede wszystkim na okresie

współczesnym, przypadającym od drugiej połowy XX wieku. To wtedy w Chinach miały

miejsce największe przemiany, które wpłynęły na kształt współczesnego mocarstwa.

Rok 1949 to nowa karta w historii Chin. W tym czasie proklamowano Chińską

Republikę Ludową pod wodzą Mao Zedonga i Komunistycznej Partii Chin. Naczelnymi

hasłami kraju stała się przewodnia rola frontu ludowego, gospodarka centralnie planowana i

wielki skok naprzód oraz nadrzędność własności państwowej. To również okres praktycznej

izolacji kraju na arenie międzynarodowej i utrzymywania kontaktów wyłącznie z blokiem

socjalistycznym – ZSRR, państwami południowej Azji oraz Afryki, w których chiński wódz

dostrzegał szansę na wzniecenie rewolucyjnego ognia. Nie zagłębiając się w bliższą analizę

ery Mao Zedonga, trzeba jedynie nadmienić, że dla chińskiego kraju był to czas bardzo

bolesny. Chińskie społeczeństwo musiało mierzyć się m.in. z wielką klęską głodu,

przymusowymi migracjami chłopów do miast, zawyżonymi planami produkcyjnymi

wyniszczającymi gospodarkę czy w końcu prześladowaniami związanymi z „Rewolucją

kulturalną”. Wszystkie te czynniki sprawiły, że Deng Xiaoping przejmujący w 1978 roku

faktyczną władzę w Chinach, musiał przede wszystkim podjąć decyzję o przeprowadzeniu

poważnych reform w wielu dziedzinach życia. W prowadzeniu polityki zaczął otaczać się

m.in. ułaskawionymi ofiarami wspomnianej „Rewolucji kulturalnej”, co było oznaką

11

Kaca Elżbieta, Galewicz Helene, Krucha jedność Unii: perspektywa utrzymania sankcji wobec Rosji, „Biuletyn PISM” nr 44, 2015.

11

nadchodzących zmian12

. Najistotniejsze było jednak przywrócenie chińskiej gospodarki na

właściwe tory. Zmiany rozpoczęły się od reformy rolnej z pomocą której władze chciały

zwiększyć wydajność upraw i znaczenia rolnictwa w gospodarce w ogóle. W niektórych

prowincjach pojawiły się pierwsze przedsiębiorstwa prywatne prowadzone w ramach

„systemu rodzinnej odpowiedzialności” – na ich podstawie rolnicy indywidualni „musieli

przekazać państwu określoną ilość produkcji i płacić podatki, lecz jednocześnie mogli

sprzedawać dowolną część dodatkowo wyprodukowanego zboża”13

. Dzięki zmianom udało

się przywrócić również uprawę warzyw i owoców oraz rybołówstwo. Reformy zmierzały

widocznie w stronę liberalizacji produkcji i uwolnienia pokładów przedsiębiorczości

chłopów. Ich skutki były widoczne już po pierwszych latach – w 1984 roku plony zbóż na

mieszkańca wzrosły do 392,8 kg w porównaniu do 318,7 kg w roku 1978. Wraz z

osiągnięciem samowystarczalności w kontekście wyżywienia społeczeństwa, widocznie

poprawiły się także nastroje wśród zwykłych Chińczyków. Oznaczało to jednocześnie zielone

światło dla władz przy wprowadzaniu kolejnych reform14

. Po sukcesie w sektorze rolnictwa

przyszedł czas na przemysł i zmiany w miastach. Obok nadal funkcjonujących

przedsiębiorstw państwowych, zezwolono na powstawanie sektora prywatnego. Te pierwsze

natomiast przechodziły reformy na drodze drobnych kroków, co umożliwiło dostosowanie ich

do wolnorynkowych warunków bez wywoływania fal bezrobocia15

. Zwiększając stopniowo

swobody gospodarcze, Xiaoping był świadomy również faktu, że do pełnego wykorzystania

potencjału Chin niezbędne jest otwarcie się na wpływy międzynarodowe – przyciągnięcie

zagranicznych inwestorów, zyskanie dostępu do nowoczesnych technologii, pobudzenie

wymiany handlowej z innymi państwami i uruchomienie produkcji proeksportowej16

. Na tę

decyzję bez wątpienia duży wpływ miały sukcesy eksportowe krajów sąsiadujących m.in.

Korei Południowej, Japonii, Singapuru, Tajwanu czy Hongkongu. Jak przypomina Ewa

Cieślik, autorka publikacji o bilansie chińskich reform, przed latami 70’ państwo środka

odgrywało marginalną rolę w handlu międzynarodowym, utrzymując wymianę na poziomie

niecałego procenta. Ograniczenie kontroli władz nad cenami eksportowanych i

importowanych towarów, uwolnienie kursu juana, zmniejszanie barier handlowych i

włączenie kraju w międzynarodowe przepływy kapitałowe w niedalekiej przyszłości okazały

12

Fenby Jonathan, Chiny. Upadek i narodziny wielkiej potęgi, Kraków 2009, s. 725. 13

Ibidem, s. 735. 14

Burski Ksawery, Procesy reform gospodarczych w Chinach – próba periodyzacji [w:] Wielkie przemiany w Chinach. Próba bilansu reform Deng Xiaopinga, Warszawa 2012, s. 17. 15

Gawlikowski Krzysztof, Charakter i dynamika „reform Deng Xiaopinga” [w:] Wielkie przemiany… op.cit., s. 43. 16

Burski K., Procesy reform gospodarczych w Chinach…, op. cit., s. 17.

12

się bardzo skutecznymi narzędziami prowadzenia polityki „otwartych drzwi”17

. Nowa jakość

pojawiła się także w wymiarze politycznym stosunków międzynarodowych. Chiny stawały

się coraz istotniejszym graczem, który postawił przed sobą dwa ważne cele: odejście od idei

hegemonizmu i zjednoczenie kraju. W przypadku pierwszego zadania Xiaoping postulował

przede wszystkim budowanie pokojowej atmosfery międzynarodowej, która przywróciłaby

wiarygodność i zaufanie zagranicznych partnerów do nowych Chin. Miał być to jednocześnie

znak dla innych krajów, że państwo środka porzuca rewolucyjny kurs dążenia do dominacji i

tego samego oczekuje z zewnątrz – eksperci stwierdzili jednak w późniejszym czasie, że

deklaracja ta jest „ intencją stworzenia własnej strefy wpływów w całym otoczeniu

geostrategicznym, bazy do przekształcenia ChRL w najsilniejsze mocarstwo Azji”18

. Oprócz

tworzenia dobrego nastroju w relacjach międzynarodowych, Xiaoping podjął starania o

reunifikacje chińskiego terytorium – odzyskanie kolonii Tajwanu, Honk-Kongu i Makao.

Praca nad odnowieniem kontaktów zagranicznych z czasem zaczęła dawać pozytywne

rezultaty. Chińskie władze przyjmowały delegacje najważniejszych państw, m.in. Jacques’a

Chiraca i Gerharda Schroedera, a z drugiej strony same składały rewizyty. W międzyczasie

zadbano również o stworzenie wykwalifikowanej służby dyplomatycznej do której dołączyli

wykształceni i otwarci na inne kultury profesjonaliści.

Zmiany gospodarcze i odwilż polityczna pozytywnie odbiły się na całej kondycji

Chin. Pozostały jednak obszary, których reformy nie objęły ze względu na zaplanowane

działania władz. Przede wszystkim dotyczy to sfery swobód obywatelskich, przestrzegania

praw człowieka i wprowadzania demokratycznych standardów, którym chiński rząd opiera się

od dekad. Temat ten jest poruszany na forum międzynarodowym od samego powrotu do

dialogu na linii Chiny – państwa zachodnie, bo to właśnie one, na czele z Unią Europejską są

głównymi popularyzatorami zasad demokracji. Jak wykażę w kolejnej części swojej pracy,

kwestia praw człowieka jest elementem składowym większości zawartych porozumień, ale ze

względów na brak widocznego postępu, pozostaje zaledwie niewygodnym tematem

przypominanym od czasu do czasu. Przykładem takiej sytuacji jest reakcja krajów

europejskich i USA na masakrę przeprowadzoną na placu Tiananmen w czerwcu 1989 roku,

w wyniku której zginęło co najmniej tysiąc osób19

. W pierwszym odruchu państwa te

stanowczo skrytykowały agresję chińskich władz decydując o nałożeniu embarga na sprzedaż

17

Cieślik Ewa, Efekt smoka. Skutki ekspansji gospodarczej Chin po 1978 roku, Warszawa 2012, s. 53. 18

Rowiński Jan, Ewolucja polityki zagranicznej Chińskiej Republiki Ludowej (1949-2011) [w:] Wielkie przemiany w Chinach…, op.cit., s. 237. 19

Polit Jakub, Chiny, Warszawa 2004, s. 336.

13

broni i zawieszeniu kontaktów. W późniejszym czasie okazało się jednak, że kroki te

charakteryzowały się niekonsekwencją i w każdy możliwy sposób były obchodzone przez

sam Zachód. Poza kontrowersjami w kontekście ochrony praw człowieka, współczesne Chiny

borykają się także z szeregiem innych problemów społecznych – rozwarstwieniem pomiędzy

prowincją i miastami, zjawiskiem bezrobocia (które wcześniej nie było przecież znane),

niedorozwojem systemu ubezpieczeń społecznych, degradacją środowiska naturalnego oraz

skomplikowaną sytuacją demograficzną. Ta ostatnia spowodowana jest przede wszystkim

budzącą wiele wątpliwości „polityką jednego dziecka”, która została wprowadzona w 1979

roku. Zgodnie z jej założeniami najbardziej pożądanym był model rodziny 2+2, ale w

kolejnych latach zaostrzono go do wymiary 2+1, przy czym najkorzystniejsze było posiadanie

dziecka płci męskiej. Wobec Chińczyków, którzy nie stosowali się do tych zaleceń nakładano

kary grzywny, blokowano rozwój zawodowy i zmniejszano przydział ziemi20

. Analizując

skutki wprowadzenia kontroli urodzeń należy podkreślić, że w pewnym stopniu dzięki niej

udało się zahamować ogromny wzrost demograficzny -szacuje się, że w tym czasie urodziło

się ok. 300 mln dzieci mniej. Z drugiej strony jednak „polityka jednego dziecka”

spowodowała szereg komplikacji, które chińskie społeczeństwo dopiero dzisiaj odczuwa.

Przede wszystkim w dużym stopniu zaburzyła równowagę między ilością kobiet i mężczyzn,

przyczyniła się też do zdegradowania roli kobiet w życiu publicznym i zmniejszenia poziomu

dzietności, co w dalszej kolejności przyspiesza proces starzenia się społeczeństwa21

. Kwestie

demograficzne nierozerwalnie wiążą się z problemami systemu ubezpieczeń społecznych. W

czasach Mao Zedonga świadczenia socjalne należały do obowiązków zakładu pracy, zgodnie

z zasadą całkowitego przywiązania pracownika do miejsca pracy. Po 1978 roku polityka

socjalna przeszła dużą reformę. Obecnie opiera się ona na trójpoziomowym systemie

podstawowych ubezpieczeń zdrowotnych, który nie obejmuje jednak wszystkich

mieszkańców (poszkodowani są zwłaszcza rolnicy), a do tego cierpi z powodu ciągłego

deficytu i niskiego poziomu świadczeń22

. Palącym problemem od dekad pozostaje również

dysproporcja ekonomiczna pomiędzy mieszkańcami miast i prowincji. Jako przyczyny

takiego stanu rzeczy należy wskazać różnice w „wydajności pracy, edukacji,

20

Chwak Kwank Chan, King Lun Ngok, David Phillips, Polityka społeczna w Chinach. Rozwój, a dobrostan, Warszawa 2012, s.100. 21

Ibidem, s. 100. 22

Cieślik E., Efekt smoka…, op.cit., s. 111- 115.

14

nieodpowiednich kwalifikacjach, ograniczeniach w mobilności pracowników, czy wysokich

kosztach ewentualnej przeprowadzki23.

Podsumowując, zmiany jakie na przełomie wieków przeszły Chiny są wyjątkowe w

skali całego globu. Od ery głębokiego komunizmu Mao Zedonga rujnującego gospodarkę, aż

po stały wysoki wzrost gospodarczy, który dzisiaj stawia kraj w ścisłej czołówce świata.

Wpływ na to miały odważne reformy, wśród których chińscy ekonomiści wskazują głównie

na: powstanie i rozwój sektora prywatnego, reformy gospodarcze w miastach, poszerzenie

wolności, przejęcie przez chłopów odpowiedzialności za produkcję rolną oraz otwarcie na

wymianę wewnątrzkrajową i zagraniczną24

. Dziś Chiny są liderem w ilości produkowanych i

eksportowanych dóbr oraz drugim państwem po Stanach Zjednoczonych w którym

najchętniej swój kapitał lokują zagraniczni inwestorzy. Z innej strony są państwem z

największymi rezerwami walutowymi o wartości 3,95 biliona dolarów, co pozwala im

utrzymywać drugą pozycję pod względem importowanych towarów i usług25

. Chiński wzrost

gospodarczy przez dekady był opisywany dwucyfrowo. Obecnie od kilku lat wyhamował

(nadal pozostaje kilkukrotnie wyższy od wyników europejskich) i w 2015 roku ma wynieść

ok. 7 %. Spadek tempa rozwoju kraju nie jest jednak związany ze światowym kryzysem

gospodarczym -w przeciwieństwie do Unii Europejskiej, chiński rynek w znacznym stopniu

opiera się na przemyśle, który ratował gospodarkę – to raczej efekt słabnącej koniunktury i

konieczności zmiany modelu gospodarczego. Eksperci twierdzą zgodnie, że jeśli Chiny chcą

utrzymać swoją pozycję muszą się ponownie zreformować, skupić większą uwagę na

możliwościach rynku wewnętrznego i nie opierać się wyłącznie na wizerunku „fabryki

świata”26

. To bardzo ważny krok, biorąc pod uwagę, że już teraz Chiny doczekały się dużej

konkurencji ze krajów rozwijających się takich jak Indie czy Brazylia, które oferują niższe

koszty pracy. Azjatyckie mocarstwo posiada jeszcze niewykorzystany potencjał społeczny i

gospodarczy, a jednocześnie jako członek najważniejszych organizacji międzynarodowych

zyskuje nowy kapitał polityczny.

23

Ibidem, s. 99. 24

Burski K., Procesy reform gospodarczych…, op.cit., s. 26. 25

http://www.bankier.pl/wiadomosc/Rekordowe-rezerwy-walutowe-Chin-3103465.html (23.05.2015). 26

http://forsal.pl/artykuly/839734,chiny-w-pulapce-czy-bolesne-reformy-spowolnia-gospodarke.html (23.05.2015).

15

2. Rozdział drugi. Historia relacji Unia Europejska-Chińska Republika

Ludowa

2.1. Droga do współpracy

Nawiązanie kontaktów pomiędzy rozwijającą się wspólnotą europejską i Chińską

Republiką Ludową pod rządami największego reformatora Deng Xiaopinga było właściwie

kwestią czasu i stało się ruchem pożądanym przez obydwie strony. Unia Europejska szukała

drogi do zwiększenia swojego znaczenia na tle amerykańskiego mocarstwa. Z drugiej strony

Chiny wchodziły na drogę kluczowych modernizacji w tym również otwarcia się na

zagraniczne wpływy. Oficjalne nawiązanie stosunków miało miejsce w maju 1975 roku. W

tym czasie pierwszą wizytę chińskiemu premierowi Zhou Enlai złożył komisarz europejski

Christopher Soames. O ile wstępna delegacja brytyjskiego polityka miała charakter

kurtuazyjny to już trzy lata później udało się wypracować pierwsze konkretne dwustronne

porozumienie handlowe, podpisane w Brukseli 2 maja 1978 roku. Na mocy tej umowy kraje

zobowiązały się do tworzenia pozytywnych warunków rozwoju dwustronnego handlu. Prace

nad tym projektem miał koordynować Wspólny Komitet ds. Współpracy Handlowej

spotykający się minimum raz w roku27

. Europejska Wspólnota Gospodarcza poszła nawet o

krok dalej i zdecydowała o wprowadzeniu uprzywilejowanych taryf celnych dla produktów

importowanych z Chin. Rok po sygnowaniu pierwszej umowy wzajemne kontakty uległy

przyspieszeniu. Świadczą o tym dwie wizyty, które w krótkim czasie złożyły w Pekinie dwie

najważniejsze we wspólnocie europejskiej postacie. W styczniu 1979 chińskiego premiera

Deng Xiaopinga odwiedził Przewodniczący Parlamentu Europejskiego Emilio Colombo, a

miesiąc później powtórzył to Przewodniczący Komisji Europejskiej, Roy Jenkins. W

niedługim czasie swoje pierwsze spotkanie odbył Wspólny Komitet, który rozpoczął swoją

działalność od dyskusji nad zmianami w obszarze handlu tekstyliami. Wraz z

rozbudowywaniem rangi wzajemnych relacji, zwiększał się również zakres współpracy, np. w

1983 roku powołano do życia pierwszy dwustronny program naukowo-technologiczny. Po

upływie pięciu lat, czyli okresu na który przewidziano pierwsze porozumienie, podjęto

decyzję o kontynuowaniu prac nad zwiększeniem relacji gospodarczych. W 1985 roku

27

The People’s Republic of China and the European Community, http://aei.pitt.edu/8242/1/31735055282226_1.pdf (23.05.2015).

16

podpisana została kolejna umowa handlowa, która podtrzymywała postulaty z 1978 roku, ale

dodatkowo wprowadzała nowe. Tym razem również Chiny zobowiązały się do wprowadzenia

uprzywilejowanych zasad na mocy których europejskie towary mogłyby trafiać na chiński

rynek. W dokumencie określono także obszary w których porozumienie jest szczególnie

pożądane – są to: przemysł i górnictwo, rolnictwo, nauka, energetyka, transport i

komunikacja, ochrona środowiska oraz współpraca z państwami trzecimi28

. Dwustronne prace

nadal leżały w kompetencji Wspólnego Komitetu, który miał składać się z tematycznych grup

roboczych: ds. środowiska, energii, komunikacji społecznej oraz polityki przemysłowej29

.

Zgodnie z ustaleniami Komitet miał spotykać się raz w roku, naprzemiennie w Pekinie i

Brukseli. W intensyfikacji europejsko-chińskich stosunków pomogła z pewnością także

kolejna decyzja EWG o uruchomieniu oficjalnej placówki wspólnoty w Pekinie. Swoją

działalność rozpoczęła ona 3 października 1988 roku. Lata 80’ przez specjalistów są

określane jako bardzo owocne dla dwustronnych relacji. Dobra passa mogłaby trwać dalej

gdyby nie napięta sytuacja polityczno-społeczna wewnątrz Chin. Wiosną 1989 roku na Placu

Tiananmen doszło do demonstracji mieszkańców Pekinu i okolicznych miast, głównie

studentów i pracowników naukowych, sprzeciwiającym się m.in. ograniczeniu wolności

mediów i wysokim dodatkom w które uposażeni byli państwowi urzędnicy. Chińskie władze

nie podjęły żadnej próby dialogu z protestującymi, którzy w ostatniej fazie przeszli nawet do

strajku głodowego. Punkt kulminacyjny tragicznych wydarzeń miał miejsce 4 czerwca, kiedy

to premier Deng Xiaoping zdecydował o użyciu wojsk wobec zebranych na placu. W trakcie

zamieszek zginęło co najmniej kilkaset osób, ale liczba ta może być większa (chińskie władze

nigdy nie przyznały się do oficjalnej liczby ofiar). Wydarzenia te nie tylko bardzo negatywnie

wpłynęły na atmosferę wewnątrz Chin, ale także odbiły się na relacjach kraju z zachodnimi

partnerami. Pierwszą reakcją na agresję chińskich decydentów było embargo na sprzedaż

broni nałożone przez amerykańskiego prezydenta Georga H. Busha. EWG poszła w tej

sprawie o krok dalej i oprócz zakazu zdecydowała o całkowitym zerwaniu stosunków.

Zamrożenie relacji trwało aż do października 1990 roku, ale w 1992 roku w większości

powróciły one do normy (embargo nadal obowiązywało). Bezwzględność chińskich władz na

dobre zapisała się jednak w świadomości europejskich partnerów, a tematyka ochrony praw

człowieka od tego czasu stała się nieodłącznym elementem poruszanym podczas

28

Agreement on trade and economic cooperation between the European Economic Community and The People’s Republic of China, http://ec.europa.eu/world/agreements/downloadFile.do?fullText=yes&treatyTransId=783 (23.05.2015). 29

Niemiec Mariusz, Stosunki handlowe Unia Europejska-Chiny [w:] Wymiana handlowa Unii Europejskiej z wybranymi regionami świata, Wrocław 2004, s.129.

17

dwustronnych spotkań. Po raz pierwszy dialog w tej sprawie podjęto w 1995 roku. W tym

samym czasie Komisja Europejska wydała swój prymarny komunikat „Długoterminowej

polityki relacji między Europą i Chinami”, w którym podkreśliła znaczenie azjatyckiego

partnera. Służył on przede wszystkim wskazaniu najważniejszych kierunków, które wspólnota

chciała realizować. W porównaniu do poprzednich dokumentów, które skupiały się głównie

na aspektach gospodarczych, komunikat znacznie rozszerzał zakres współpracy. Zgodnie z

nim UE chciała włączyć Chiny w działanie na rzecz rozwiązywania także ogólnoświatowych

problemów – kwestii rozprzestrzeniania się broni masowego rażenia, ochrony środowiska i

zasobów naturalnych, zmian demograficznych, walkę z ubóstwem i przestępczością

międzynarodową. Bardzo istotnym elementem polityki europejskiej wobec Chin stało się

podnoszenie kwestii potrzeby wewnętrznych reform, szczególnie w kontekście praw

podstawowych30

. Komisja zasugerowała powołanie nowego forum, które zajmowałoby się

tematami społecznymi, w postaci tzw. ASEM (Asia-Europe Meetings). Pierwsze spotkanie

grupy odbyło się w marcu 1996 roku. Największym wyzwaniem gospodarczym jaki w tym

czasie postawiła sobie Unia było wsparcie Chin w drodze do członkostwa w Światowej

Organizacji Handlu (WTO). Europejscy politycy byli zgodni co do tego, że udział

azjatyckiego mocarstwa w WTO wpłynie nie tylko na jego rozwój ekonomiczny, ale

jednocześnie pozwoli zagranicznym partnerom egzekwować przestrzegania zasad fair-play

wymiany handlowej. W tym czasie Chiny stały się czwartym pod względem wielkości

wymiany handlowej kontrahentem dla Unii Europejskiej. Ta pozycja wymagała także

większego zaangażowania politycznego, dlatego Komisja Europejska zaproponowała

intensywniejszy dialog pomiędzy ambasadorami oraz spotkania ad hoc ministrów spraw

zagranicznych. Prace Wspólnego Komitetu miały zostać rozszerzone o nowe obszary, takie

jak bariery techniczne w handlu i prawa konsumenta.

2.2. Budowa partnerstwa

Kolejnym istotnym dokumentem, który określał stosunek UE do chińskiego partnera

był komunikat o budowaniu pełnego partnerstwa z Chinami, wydany w 1998 roku przez

Komisję Europejską. Zdaniem Tadeusza Sporka, autora pracy o przebiegu stosunków

30

A long term policy for China-Europe relations, http://eeas.europa.eu/china/docs/com95_279_en.pdf (23.05.2015).

18

europejsko-chińskich, dokument był reakcją KE na nierównowagę w wymianie handlowej31

.

Receptą na ten deficyt miała być m.in. dalsza praca na rzecz włączania Chin w gospodarkę

światową, wspieranie procesu modernizacji ekonomicznej, politycznej i społecznej oraz

wzmocnienie pozycji Unii na azjatyckim kontynencie32

. Pojawiła się też nowa formuła

szczytów UE-Chiny na najwyższym szczeblu podczas których omawiane miały być kierunku

rozwoju wzajemnych relacji. Pierwsze tego typu spotkanie odbyło się 2 kwietnia 1998 roku w

Londynie. W porównaniu do mityngów ASEM, które nie zakończyły się powodzeniem,

dwustronne szczyty na stałe wpisały się w europejsko-chiński harmonogram. Kolejne lata

współpracy stały przede wszystkim pod znakiem wprowadzenia ChRL do WTO, co

ostatecznie nastąpiło w grudniu 2001 roku. Jak już wspomniałam wcześniej, członkostwo

Chin w tej organizacji było bardzo istotne z punktu widzenia interesów Unii Europejskiej.

Przede wszystkim dawało krajom europejskim narzędzia do egzekwowania równych zasad

wymiany handlowej, co do tej pory było niechętnie przestrzegane przez chińskie władze.

Głównym problemem było utrudnianie dostępu zachodnich towarów do rynku azjatyckiego.

Poza tym organy WTO były kompetentne do rozwiązywania ewentualnych sporów

handlowych, które jak się później okaże, wcale nie będą rzadkością. W tym samym roku KE

zdecydowała się podsumować dotychczasowe osiągnięcia wzajemnej współpracy i

jednocześnie wskazać nowe wyzwania na XXI wiek. W komunikacie „ EU strategy towards

China: Implementation of the 1998 Communication and Future Steps for a more Effective EU

Policy” czytamy m.in. o tym, że pewne zmiany udało się przeprowadzić, ale Chiny nadal

pozostają niełatwym partnerem, zwłaszcza ze względu na jej uwarunkowania polityczne33

.

Jeśli polityka UE wobec azjatyckiego partnera ma być bardziej skuteczna powinien on być

bardziej zaangażowany w sprawy światowe (chociażby ze względu na to, że jest stałym

członkiem Rady Bezpieczeństwa ONZ), przeprowadzić reformy nastawione na stworzenie

otwartego społeczeństwa obywatelskiego i państwa prawa, wejść na drogę demokratyzacji

oraz zwrócić większą uwagę na kwestie ekologiczne (szczególnie w kontekście wielkości i

jakości konsumowanej energii). Jak widać, problemy poruszane w komunikacie nie różnią się

znacznie od publikowanych w poprzednich dokumentach, co świadczy o niechęci chińskich

władz do przeprowadzania wewnętrznych zmian. Prowadzenie efektywnej polityki

31

Sporek Tadeusz, Analiza stosunków handlowych pomiędzy Chińską Republiką Ludową a Unią Europejską [w:] Międzynarodowe stosunki gospodarcze – integracja regionalna w Europie i na świecie, Katowice 2012, s. 24. 32

Ibidem, s. 24. 33

EU strategy towards China: Implementation of the 1998 Communication and Future Steps for a more Effective EU Policy, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52001DC0265&from=EN (23.05.2015).

19

zagranicznej wymaga cierpliwości, nawet jeśli wiąże się to z wieloletnią pracą nad tymi

samymi postulatami. Wiedzą o tym doskonale europejscy politycy, którzy także i tym razem

zaproponowali nowe narzędzia współpracy. Wśród zaproponowanych znalazły się m.in.

regularne spotkania komisarzy politycznej trojki, zorganizowanie europejsko-chińskiego

forum dot. Społeczeństwa informacyjnego, seminarium poruszające tematykę programu

Galileo, podjęcie negocjacji w sprawie porozumienia morskiego, czy rozszerzenie roli EU

Visitors Programme, którego zadaniem było zwiększanie wiedzy o Unii wśród chińskiego

społeczeństwa34

.

Wszystkie dotychczasowe dokumenty były inicjowane przez Unię Europejską i

dotyczyły jej założeń wobec swojego czwartego partnera handlowego. W 2003 roku po raz

pierwszy pojawił się komunikat przygotowany przez stronę chińską, w którym zdefiniowane

są jej plany wobec wspólnoty europejskiej. „China’s policy paper on EU” rozpoczyna się od

przypomnienia, że Unia jest jednym z najważniejszych kontrahentów Chin, a w 2004 roku

rozszerzy się jeszcze o kolejnych dziesięć państw. W związku z tym azjatyckie mocarstwo

również postuluje intensyfikację współpracy politycznej i gospodarczej. Ciekawym

fragmentem dokumentu jest chiński komentarz dotyczący europejskiego zaangażowania w

sytuację Tajwanu. Zgodnie z nim Chiny sugerują Unii nieutrzymywanie jakichkolwiek

kontaktów dyplomatycznych, odstąpienie od prac na rzecz włączenia Tajwanu w struktury

organizacji międzynarodowych oraz zaprzestanie sprzedaży materiałów militarnych. Ta

sugestia ewidentnie uderza we wcześniejsze postulaty Unii Europejskiej o niezależności

Tajwanu. W podobnym tonie chińskie władze wypowiadają się w kwestii Tybetu, prosząc o

niewspieranie „separatystów Dalajlamy”35

. Kolejne części komunikatu zawierają deklaracje o

chęci kontynuowania dialogu o prawach człowieka i problemach w skali światowej, a także

proponują zwiększenie wymiaru współpracy pomiędzy Komunistyczną Partią Chin, a

partiami rządzącymi poszczególnych krajów członkowskich UE. W obszarze gospodarczym

chińska strona chciałaby zaktualizować obowiązujące dotychczas Porozumienie w sprawie

Handlu, co pozwoliłoby zlikwidować dalszą część barier. Ponadto Chiny wyrażają duże

zainteresowanie europejskimi funduszami kierowanymi do krajów rozwijających się

przeznaczonych na reformę zdrowia, edukacji, ekologię oraz zwalczanie ubóstwa. Jedną z

nowych sugestii jest zainicjowanie dialogu na wysokim szczeblu dotyczącego spraw

finansowych. W dokumencie pojawiają się również odwołania zapowiadające współpracę w

34

Ibidem. 35

China’s Policy paper on EU, http://china.org.cn/e-white/20050817/index.htm (23.05.2015).

20

zakresie transportu, technologii informacyjnych, energetyki, rolnictwa, sprawach

społecznych, administracyjnych oraz obronności, w którym Chiny życzyłyby sobie zniesienia

embarga na broń z 1989 roku. Analizując założenia polityki chińskich władz można

zauważyć, że kraj ten owszem zabiega o bliższe stosunki z Unią Europejską, ale chce robić to

tylko na własnych warunkach i w obszarach, które są wyłącznie dla niego opłacalne. Wiele

punktów pokrywa się z polityką europejską, ale nie brakuje również punktów zapalnych we

wzajemnych relacjach, takich jak Tajwan, Tybet, ochrona praw człowieka czy zakaz

sprzedaży broni.

2.3. Dojrzałe partnerstwo

W tym samym roku ma miejsce jeszcze jedno, najważniejsze z perspektywy mojej

pracy, wydarzenie. Komisja Europejska zdecydowała o podniesieniu relacji unijno-chińskich

do rangi strategicznego partnerstwa, co wyraziła w dokumencie „ A maturing partnership –

shared interests and challenges in EU-China relations”. Zgodnie z założeniami nowa strategia

ma łączyć w sobie przede wszystkim niezrealizowane postulaty z roku 1998 i 2001. Ogólnie

sprowadzają się one do jednego zadania: przeobrażenia się Chin w stabilne, demokratyczne

państwo prawa z gospodarką wolnorynkową, które stałoby się jednym z najważniejszych

partnerów UE36

. Dwustronne instrumenty, które mają pozwolić na osiągnięcie tych celów

pozostają te same: spotkania ministerialnej trojki, polityczne konsultacje na najwyższych

szczeblach i coroczne szczyty, ale każde z nich ma być stosowane z większą intensywności.

Pojawiają się jednak także nowe obszary tematyczne, którymi mają zająć się grupy robocze –

to m.in. prawa własności intelektualnej, bezpieczeństwo żywności, wizy turystyczne i rozwój

kapitału społecznego. Punktem, na który Unia Europejska planuje położyć szczególny nacisk

jest promowanie wspólnoty i jej idei w społeczeństwie chińskim. Europejskim politykom

szczególnie zależy na zwiększeniu kontaktów pomiędzy zwykłymi mieszkańcami Państwa

Środka i krajów członkowskich EU poprzez turystykę oraz wymianę kulturową i edukacyjną.

W poprzednich latach Unia prowadziła już szereg działań w tym celu, np. zainicjowała

program EU-China Visitors Programme, zrealizowała kampanię o euro, przygotowała

specjalną stronę internetową o obecności UE w Chinach oraz zapraszała chińskich

36

A maturing partnership – shared interests and challenges in EU-China relations, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2003:0533:FIN:EN:PDF (23.05.2015).

21

dziennikarzy do Brukseli. Nowe zadania jakie wyznaczyła sobie w tym obszarze to:

przeprowadzenie badania dotyczącego postrzegania Europy wśród Chińczyków,

przygotowanie większej liczby materiałów informacyjnych o nowym wymiarze UE,

wprowadzenie zasady organizowania konferencji prasowych po ważniejszych spotkaniach

polityków europejsko-chińskich i zwiększenie współpracy pomiędzy organizacjami pożytku

publicznego działającego na terenie państw-partnerów 37

. Unia odnotowała także potrzebę

poprawy jakości spotkań decydentów, proponując skupienie się na konkretnych tematach

podczas prac w poszczególnych grupach. Zgodnie z założeniami uczestnicy corocznych

szczytów mieliby nadawać ton głównym kierunkom współpracy, trojka ministrów spraw

zagranicznych zajmowałaby się prawami człowieka oraz handlem, Wspólny Komitet

podejmowałby tematy ekonomiczne, trojka o charakterze regionalnym byłaby kompetentna w

zakresie integracji regionów Europy i Azji, a trojka polityczna w problemach o charakterze

światowym. Rozdanie pojedynczych zadań poszczególnym grupom pokazuje jak bardzo na

przełomie lat rozwinęła się unijno-chińska współpraca i jak dużego zakresu tematycznego się

podjęła. Naturalnie w kolejnych latach dialog ten się intensyfikował i nabierał jeszcze

większego znaczenia, chociażby ze względu na fakt, że Chiny stały się drugim co do rozmiaru

gospodarki państwem na świecie. Uruchomiono nowe instrumenty współdziałania – w

grudniu 2005 roku zainaugurowano pierwszy Strategiczny Dialog, a trzy lata później odbyło

się specjalne spotkanie na najwyższym szczeblu o charakterze ekonomicznym. W

międzyczasie z większą częstotliwością odbywały się wizyty najważniejszych oficjeli, np. w

2009 roku premier Wen Jiabao odwiedził Brukselę, w 2011 do Pekinu poleciał Herman Van

Rompuy, a w 2014 roku Xi Jinping był pierwszym prezydentem Chin, który wybrał się z

delegacją do instytucji unijnych38

. Obecnie dokumentem kluczowym definiującym charakter i

zadania stojące przed partnerstwem strategicznym na linii Unia Europejska-Chiny jest „EU-

China 2020 Strategic Agenda for Cooperation”. To, co w nim znajdujemy przypomina

poprzednie komunikaty – porusza kwestie wspólnego działania w sprawach światowych,

postuluje zwiększenie wymiany, chociaż ta sięga już poziomu 550 mld dolarów, ale dodaje

jednocześnie nowe elementy, takie jak eliminacja skutków kryzysu finansowego z 2008 roku,

wspólne programy kosmiczne i urbanizacja39

.

37

Ibidem. 3838

EU-China relations timeline, http://eeas.europa.eu/china/docs/chronology__2014_en.pdf (23.05.2015). 39

EU-China 2020 Strategic Agenda for Cooperation, http://eeas.europa.eu/china/docs/20131123_agenda_2020__en.pdf (23.05.2015).

22

Podsumowując, w tym roku możemy obchodzić czterdziestolecie nawiązania

stosunków pomiędzy Unią Europejską i Chinami. Jaki jest bilans tego czasu? Z pewnością

można powiedzieć, że współpraca ta była potrzebna i korzystna dla każdej ze stron. Dzięki

niej Chiny przyspieszyły proces włączania się w sprawy światowe i globalną gospodarkę, po

długim okresie komunistycznego zamknięcia. Dziś są krajem, który uczestniczy w

najważniejszych procesach decyzyjnych globu i nie może pozwolić sobie na nieutrzymywanie

intensywnych relacji z innymi graczami. Unia Europejska w pierwszym okresie współpracy

stawiała przede wszystkim na gospodarkę, ale z czasem do dwustronnego dialogu zaczęła

wprowadzać inne elementy na której jej zależało, przede wszystkim poprzez promowanie

wartości demokratycznych, ekologicznych i wolnościowych. Europejskie zyski zyskały

wymiar ekonomiczny, ale jednocześnie pozwoliły Unii uwiarygodnić się w środowisku

międzynarodowym w roli propagatora pewnych idei wśród krajów rozwijających się.

3. Rozdział trzeci. Współpraca gospodarcza Unii Europejskiej i Chin

Polityka zagraniczna prowadzona przez wszystkie kraje świata rządzi się główną

zasadą – musi przynosić konkretne korzyści, najlepiej ekonomiczne. Nie inaczej jest w

przypadku stosunków europejsko-chińskich, które łączą dwie największe gospodarki globu.

Ostatni rozdział swojej pracy chciałabym poświęcić właśnie osiągnięciom wspólnych działań

gospodarczych podejmowanych w ramach partnerstwa strategicznego pomiędzy Unią

Europejską i Chinami. Na początek przeanalizuję rozmiar ogólnej wymiany handlowej i to jak

jej wymiar zmieniał się na przełomie lat. Bez bliższej obserwacji możemy już stwierdzić, że

poziom wymiany handlowej poszczególnych krajów Unii Europejskiej z Chinami nie jest

jednolity. Warunkuje to przede wszystkim różny stopień rozwoju gospodarczego państw

członkowskich oraz nieformalne przywództwo tych najbogatszych i tworzących strefę euro.

W związku z tym spróbuję sprawdzić, czy kraje korzystające ze wspólnej waluty lepiej

organizują swoją współpracę z azjatyckim partnerem. Ważnym elementem będzie również

wskazanie kategorii towarów i usług, które są przedmiotem dwustronnego handlu oraz

wartości kapitału, który przepływa w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Ostatni

podrozdział chciałabym przeznaczyć na krótką analizę barier z którymi spotykają się

partnerzy – o tym, że takowe istnieją świadczy m.in. treść komunikatów przytaczanych w

23

drugiej części. W większości powtarzała podobne postulaty, co pozwala wyciągnąć wniosek o

złożoności kwestii i braku rozwiązania niektórych z nich.

3.1. Elementy i wymiary współpracy gospodarczej

Od samego początku współpraca gospodarcza pomiędzy krajami europejskimi i

Chinami skupiła się na wymianie handlowej i wszystkie późniejsze działania

podporządkowane były szczególnie zwiększaniu jej wymiaru. W okresie otwierania

oficjalnych kontaktów tj. roku 1975 bilans handlowy pomiędzy Unią i Chinami plasował się

na poziomie 2,4 mld dolarów, a dzięki pierwszym gospodarczym porozumieniom i

utrzymaniu polityki otwarcia w 1988 roku wartość ta wzrosła do prawie 13 mld dolarów. Po

wydarzeniach na Placu Tiananmen w 1989 roku relacje zostały zamrożone, co odbiło się

również na wynikach handlowych. Jednak po dziesięciu kolejnych latach możemy już mówić

o prawdziwym boomie. W 1999 roku Unia Europejska wyeksportowała do Chin towary o

wartości 20 mld euro, a zaimportowała w kwocie 52,6 mld euro. To, co przede wszystkim

zwraca uwagę w analizie tych danych to ciągła obecność deficytu handlowego na korzyść

Chin. Jak w swojej pracy pisze Zdzisław Puślecki „rosnący deficyt Unii Europejskiej rodzi

często opinie na temat szkodliwości tego handlu dla Europy, jednak dostęp Unii do tanich

chińskich produktów korzystnie wpływa na poziom inflacji, a poza tym chińskie towary

wyparły z rynku nie tylko europejskie produkty, ale także towary z innych krajów

azjatyckich”40

. Ujemny bilans stanie się odtąd stałym elementem współpracy gospodarczej.

Unia na tyle chętnie importuje produkty chińskie, że tempo wzrostu tego wskaźnika w

kulminacyjnym momencie doszło do poziomu 39%41

- w 2008 roku Unia sprzedała Chinom

swoje towary o wartości 78 mld euro, podczas gdy kupiła na kwotę prawie 248 mld euro.

Dopiero skutki globalnego kryzysu finansowego, które Europa zaczęła odczuwać w 2009

roku wpłynęły na spadek liczby importowanych towarów do 214,7 mld euro, przy

jednoczesnym niewielkim wzroście eksportu. Tempo rozwoju dwustronnego handlu

przedstawia wykres poniżej.

40

Puślecki Zdzisław, Relacje Unii Europejskiej z Chińską Republiką Ludową wobec wyzwań gospodarki globalnej 2012 [w:] Wyzwania gospodarki globalnej, Sopot 2012, s. 320. 41

Ibidem, s.321.

24

Rys. 1. Wartość wymiany handlowej UE-Chiny w latach 1995-2009. Źródło:

http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2006/september/tradoc_113366.pdf (23.05.2015).

Tendencja wysokiego deficytu powróciła jednak już w 2010 roku, kiedy to udział Chin w

całym imporcie Unii Europejskiej osiągnął rekordowe 18,5 % i opiewał na kwotę 283,6 mld

euro, podczas gdy do Chin trafiało ok. 8,4 % wszystkich sprzedawanych przez europejskie

kraje towarów. Obecnie Chiny są drugim partnerem pod względem wartości całej wymiany

handlowej – w 2014 roku ich udział gospodarczy uplasował się na poziomie 13,8% łącznego

handlu UE z partnerami zewnętrznymi42

. Również drugie miejsce Chiny zajęły w bilansie

największych odbiorców europejskich towarów (9,7 % produkcji na kwotę prawie 165 mld

euro). Ciągły deficyt handlowy pozwolił jednak utrzymać się Chinom w roli lidera unijnego

importu – tu udział azjatyckiego mocarstwa wynosi aż 18% i jest wart ponad 302,5 mld euro.

Analizując sytuację z drugiej strony trzeba zaznaczyć, że na rok 2013 do dwudziestu ośmiu

krajów Europy trafiało 15,3% wszystkich produktów eksportowanych przez Chiny. Stawia to

Unię Europejską na trzecim miejscu pod względem wartości eksportu azjatyckiego partnera,

przed wspólnotą są tylko Hong Kong (17,4%) oraz USA (16,7%). Pierwsze miejsce Unia

Europejska zajmuje jednak w statystykach dotyczących najwyższej liczby zagranicznych

42

European Union trade in goods with China, http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2006/september/tradoc_113366.pdf (23.05.2015).

25

towarów importowanych przez Chiny – tu osiąga wynik 11,3 % ( 168,5 mld euro) i

jednocześnie w ogólnym bilansie handlowym staje się najważniejszym partnerem handlowym

z wymianą o wartości łącznej ponad 428,5 mld euro.

Rys.2. Najważniejsi partnerzy handlowi Chin w roku 2013. Źródło: European Union trade in goods with China,

http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2006/september/tradoc_113366.pdf (23.05.2015).

Badając dynamikę wymiany handlowej strategicznych partnerów warto zwrócić

również uwagę na kategorię towarów będących jej przedmiotem. Głównymi towarami

eksportowanymi przez Unię Europejską są maszyny i sprzęt transportowy (41,9% w 2012

roku), chemikalia i produkty powiązane (16,4%) oraz pozostałe wyroby (22,5%). W związku

z tym także do Chin w największej liczbie trafiają te same typy towarów – maszyny 31,8%,

sprzęt transportowy 26,2%, chemikalia 9%, metale 6,6%, sprzęt optyczny i fotograficzny

5,6% (dane za 2014 rok). Natomiast do najczęściej sprowadzanych do UE produktów w 2012

roku należały: paliwa mineralne i smary (30,5%), maszyny i sprzęt transportowy (25,2%) oraz

pozostałe wyroby (21,6%)43

. Od chińskiego partnera zazwyczaj Unia kupuje maszyny

(46,7%), materiały i wyroby tekstylne (12,2%), różne przetworzone artykuły (9,2%), metale

(6,7%) oraz chemikalia (4,3%). Wymiana handlowa przede wszystkim opiera się na

przepływie produktów, ale badając jego całą strukturę nie należy zapominać o sektorze usług.

To element współpracy, który posiada duży niewykorzystany potencjał. W latach 2001-2008

43

Unia Europejska i jej partnerzy handlowi, http://www.europarl.europa.eu/ftu/pdf/pl/FTU_6.2.1.pdf (23.05.2015).

26

poziom udziału usług w całym eksporcie prowadzonym przez UE określano w granicach

27,9%-28,8%. Najwyższy wynik usługi osiągnęły w 2009 roku i było to 31,1%. W tym

samym czasie europejskie kraje skorzystały z zagranicznych usług w wymiarze 26,1%, a w

2013 roku stanowiły one 23,4% łącznej wymiany zewnętrznej. Spośród dwudziestu siedmiu

krajów największym eksporterem usług była Wielka Brytania (21,3%). Najczęściej

europejskie usługi trafiały do Stanów Zjednoczonych (27,5%), a na całym kontynencie

azjatyckim realizowane były co piąte z nich. W 2012 roku w Chinach unijne państwa

wykonały prace o wartości 30 mld euro, z czego najwięcej z nich dotyczyło obszaru biznesu

(10,7 mld euro), transportu (8,4 mld euro), turystyki (4,18 mld euro) oraz patentów i licencji

(2,3 mld). Od Chin natomiast Europa kupiła usługi na kwotę 20,1 mld euro z zakresu

transportu (9 mld euro), biznesu (6,7 mld euro) oraz turystyki (2,47 mld euro). Jak widzimy,

sektor usług stał się jednocześnie polem wymiany handlowej w której bilans Unii

Europejskiej jest dodatni – w 2012 wynosił +9,9 mld euro i był widoczny szczególnie w

sektorze biznesowym. Ostatnim elementem współpracy gospodarczej, który chciałabym

przedstawić w swojej pracy są bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) realizowane

wzajemnie na terenie Unii i Chin. Trzy lata temu do azjatyckiego partnera trafił europejski

kapitał w wymiarze 10,17 mld euro, podczas gdy Chiny zainwestowały w Europie prawie 8,9

mld euro.

Rys. 3. Dynamika zmian bezpośrednich inwestycji zagranicznych między Unią Europejską i Chinami. Źródło:

http://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/5166966/6-19112013-BP-EN.PDF/11e5256d-b244-41e2-9337-

58fa3d465a0b (23.05.2015).

W porównaniu do danych z 2009 roku zauważalny jest wzrost zainteresowania BIZ

szczególnie po stronie chińskiej, która przez cztery lata zwielokrotniła udział swojego

kapitału inwestycyjnego ponad 181 razy. W przypadku UE tendencja wzrostowa została

odnotowana w latach 2009-2011, jednak już rok później widoczny jest nagły spadek wartości

inwestycji. Zmiany w dynamice BIZ przedstawia tabela powyżej.

27

3.2. Wymiana handlowa poszczególnych krajów Unii Europejskiej z

Chinami

Unia Europejska nie jest jednolita pod względem rozwoju gospodarczego – to

stwierdzenie, którego nie usłyszymy w oficjalnych komunikatach europejskich polityków.

Wątpliwości co do tego nie zostawiają jednak wszystkie dane dotyczące zamożności państw

oraz fakt, że ton rozwoju UE nadają przede wszystkim bogate kraje tzw. „starej Unii” z

Niemcami, Francją i Wielką Brytanią na czele. Podobna sytuacja jest w przypadku

międzynarodowej wymiany handlowej – im lepiej rozwinięte państwo, tym wyższy jest jego

bilans handlowy. To, co importują kraje wynika przede wszystkim z braku w produkcji

określonych towarów i zasobów naturalnych. O wielkości importu decyduje poza tym rozmiar

rynku wewnętrznego danego państwa. Poza tym wysoki poziom importu jest

charakterystyczny dla dziesiątki, która w 2004 roku dołączyła do UE, ze względu na jej

opóźnienia gospodarcze i technologiczne spowodowane wcześniejszą sytuacją polityczną.

Struktura eksportu państwa natomiast, jak twierdzi Dorota Niedziółka, jest „pochodną jego

konkurencyjności i możliwości produkcyjnych- uwidacznia się zróżnicowanie poziomu

rozwoju gospodarczego oraz przewagi jakościowej i ilościowej w produkcji dóbr”44

.

Analizując zatem udział poszczególnych członków UE w wymianie handlowej z Chinami

trzeba powiedzieć, że zarówno największym importerem jak i eksporterem są Niemcy. Ich

udział w całym imporcie w pierwszej połowie 2013 roku wyniósł 21% i miał wartość 27,7

mld euro. Zaraz po nich znalazła się Holandia z wynikiem 19%, w dalszej kolejności Wielka

Brytania (14%), Francja i Włochy (9%). Co istotne, Niemcy i Finlandia są jedynymi krajami

UE, który odnotowują dodatni bilans handlowy z Chinami – w tym samym okresie wyniósł

on + 4,68 mld euro dla Niemiec, co oznacza, że sprzedały one do Azji towary na kwotę 32,38

mld euro oraz + 0,5 mld euro dla Finlandii, który wywiozła do Chin dobra o wartości 1,38

mld euro. Największy deficyt w wymianie od stycznia do czerwca 2013 roku miały:

Holandia, Wielka Brytania, Włochy, Francja, Hiszpania, Belgia i Polska, która w tym

zestawieniu utrzymała swój eksport na poziomie 0,76 mld euro i zaimportowała produkty o

wartości 3,94 mld euro.

44

Niedziółka Dorota, Handel zagraniczny [w:] Geografia ekonomiczna Unii Europejskiej, Warszawa 2007, s. 317.

28

Państwo UE Export Import Bilans

Belgia 3 314 6 407 - 3 093

Bułgaria 264 382 -118

Czechy 706 3 069 -2 363

Dania 1 251 2 407 -1 157

Niemcy 32 379 27 700 4 679

Estonia 50 311 -262

Irlandia 726 934 -208

Grecja 181 1 127 -946

Hiszpania 2 020 6 698 -4 678

Francja 7 230 11 941 - 4 711

Chorwacja 27 771 -744

Włochy 4 788 11 514 - 6 726

Cypr 19 103 -84

Łotwa 42 168 -126

Litwa 43 275 -231

Luksemburg 114 543 -429

Węgry 710 2 746 - 2 036

Malta 85 72 -45

Holandia 25 863 24 936 - 20 942

Austria 2 070 2 102 -789

Polska 3 826 3 941 -3 183

Portugalia 692 673 -341

Rumunia 1 033 929 -705

Słowenia 91 474 -382

Słowacja 772 1 175 -402

Finlandia 1 380 849 531

Szwecja 2 361 2 921 -560

Wielka Brytania 6 288 18 457 -12 169

Rys. 4. Wymiana handlowa poszczególnych krajów UE z Chinami w pierwszej połowie 2013 roku.

Opracowanie własne na podstawie źródła: http://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/5166966/6-

19112013-BP-EN.PDF/11e5256d-b244-41e2-9337-58fa3d465a0b (23.05.2015).

Wśród 28 państw Unii Europejskiej w roku 2013 osiemnaście z nich należało do strefy

euro. Przez sześć miesięcy łącznie wyeksportowały one dobra na kwotę ok. 74,43 mld euro,

co daje średnio 4,14 mld euro na każde z nich. Pozostałe dziesięć (wliczając w to Chorwację,

29

która wcześniej samodzielnie prowadziła kontakty z Chinami) sprzedały znacznie mniej

produktów, których wartość nie przekroczyła w całości 12, 62 mld euro (średnio ok. 1,26 mld

euro na państwo). Analiza tych danych pozwala śmiało postawić tezę, że wymiana handlowa

z Chinami jest bardziej intensywna w krajach, które cieszą się wspólną walutą. Z pewnością

ma na to wpływ fakt, że euro stało się drugą pod względem wartości dziennych obrotów

walutą w handlu międzynarodowym ( w kwietniu 2013 roku udział euro wynosił ok.33,4%)45

.

Dodatkowo we wrześniu 2014 roku Chiński Bank Centralny zdecydował o dołączeniu

unijnego pieniądza do grupy walut, które mogą być bezpośrednio wymieniane do juana na

rynku międzybankowym. Dzięki temu wyeliminowano koszty dodatkowego przewalutowania

(EUR/USD), ryzyka walutowego oraz skrócono czas transferu środków. Zgodnie z

założeniami takie posunięcie bardzo pozytywnie wpłynie na wzajemną wymianę

gospodarczą.

3.3. Problemy występujące we współpracy gospodarczej UE-Chiny

Czterdziestoletnie już stosunki na linii Unia-Europejska Chiny od samego początku

były nastawione m.in. na przełamywanie barier handlowych. Wiele z nich udało się przez ten

czas znieść, jednak w międzyczasie pojawiły się również nowe komplikacje. Jak wskazują

specjaliści, większość z nich uderza przede wszystkim w interesy europejskie, będąc

jednocześnie świadectwem bardzo efektywnej polityki władz chińskich. Pierwszym

najbardziej widocznym problemem jest ograniczanie dostępu do rynku azjatyckiego

europejskim towarom. Mimo wstąpienia do WTO Chiny nadal utrzymują wysokie opłaty

celne na niektóre z produktów i stosują utrudnienia prawne dla zagranicznych inwestorów

(np. wymóg wykorzystywania półproduktów pochodzenia lokalnego), chroniąc tym samym

niektóre z gałęzi rodzimego rynku46

. Na takie same trudności muszą nastawić się europejskie

firmy, które chciałyby wykonywać prace w ramach chińskich zamówień publicznych. Brak

ratyfikacji jednego z porozumień WTO regulującego właśnie zasady uczestnictwa

zagranicznych firm w krajowych przetargach publicznych, pozwala Chinom wprowadzać

45

http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/rynki-finansowe/miedzynarodowe-znaczenie-juana-bedzie-wciaz-roslo/ (23.05.2015). 46

Kamiński Tomasz, Problemy gospodarcze w relacjach Unii Europejskiej z Chinami, http://dspace.uni.lodz.pl/xmlui/bitstream/handle/11089/4961/Problemy%20gospodarcze%20w%20relacjach%20UE%20z%20Chinami_Kaminski_2008.pdf?sequence=1&isAllowed=y (23.05.2015).

30

skomplikowane przepisy prawne, praktycznie wykluczające udział zewnętrznych

wykonawców. Z drugiej jednak strony warto zauważyć, że chińskie przedsiębiorstwa chętnie

uczestniczą w konkursach europejskich. Sztandarowym przykładem jest tu sprawa budowy

polskiej autostrady A2 na Mistrzostwa Euro 2012. Chińska firma COVEC wygrała przetarg

proponując cenę o kilkanaście procent niższą od innych konkurentów, po czym sprowadziła

do Polski swoich pracowników. Budowa ostatecznie została przerwana z powodu opóźnień, a

cała sytuacja przyczyniła się dodatkowo do upadku wielu polskich podwykonawców. To

przykład stosowania zaniżonych cen w realizacji usług, ale nie brakuje też sytuacji w których

to chińskie produkty proponowane są po dumpingowych cenach. Takich sytuacji dotyczą

spory handlowe, które partnerzy wzajemnie wnoszą na forum WTO. Jednym z nich jest

słynna sprawa chińskich paneli słonecznych, którą wnieśli europejscy producenci zrzeszeni w

grupie EU Prosun. Dużym problemem dla Unii jest ogólnie ciągły ujemny deficyt handlowy z

Chinami, wynikający z ogromnego napływu chińskich towarów na rynki europejskie. To,

czym nadal wygrywa azjatycki partner są niskie koszty pracy. W związku z taką sytuacją

europejskie towary przegrywają konkurencyjnością na własnym rynku, a władze UE muszą

uciekać się do poszukiwania środków hamujących chiński import (np. ograniczeń kwotowych

i antydumpingowych), także nierzadko kwestionowanych przez WTO47

. W części

analizującej poziom BIZ we wzajemnych relacjach podkreśliłam, że wartość chińskiego

kapitału lokowanego na rynku europejskim w bardzo krótkim czasie wzrosła prawie

dwustukrotnie, w przeciwieństwie do kwoty europejskiego kapitału, który w Chinach wzrastał

bardzo powoli. To również świadczy o nierównościach w dostępie do poszczególnych

rynków – z jednej strony Chiny posiadające ogromne rezerwy finansowe, chętnie wykupują

europejskie firmy (zwłaszcza po kryzysie finansowym, czego przykładem jest Volvo, Saab,

Ericsson), a z drugiej posługują się prawem uniemożliwiającym zagranicznym firmom

zakładania swoich oddziałów w formie innej niż spółka joint-venture, stosują wysokie progi

kapitałowe i przedłużają procesy uzyskiwania pozwoleń. Nie bez znaczenia jest twierdzenie

powtarzane przez wielu europejskich polityków, o tym, że najwięcej niepokoju na rynku

europejskim budzi brak przejrzystości struktur chińskich spółek. Często oznacza to, że za

pseudo prywatnymi przedsiębiorstwami stoją chińscy politycy. Kolejnym bardzo ważnym

problemem jest nieuczciwe podejście chińskiego partnera do kwestii ochrony własności

intelektualnej, co znacząco wpływa na przychody europejskich firm. Wśród punktów

zapalnych w chińsko-unijnej współpracy znajdują się również dwa punkty, które są

47

Ibidem.

31

szczególnie uciążliwe dla strony azjatyckiej. Po pierwsze jest to wciąż obowiązujące embargo

na sprzedaż broni, które mimo, że jest obchodzone przez europejskie kraje w każdy możliwy

sposób, to jednak stanowi pewną przeszkodę w ważnym sektorze handlu. Poza tym pozostaje

kwestia przyznania Chinom statusu gospodarki rynkowej, co zgodnie z zasadami powinno

nastąpić maksymalnie po piętnastu latach od wstąpienia do WTO. Europa pozostaje

sceptyczna co do tego kroku, ponieważ oznaczałoby to brak możliwości nakładania wyższych

ceł antydumpingowych i byłoby zagrożeniem dla wielu europejskich firm. Podsumowując,

mimo wielu lat pracy nad rozwojem dwustronnych relacji handlowych poziom wzajemnych

utrudnień nadal pozostaje bardzo wysoki i wszystko wskazuje na to, że problemy te szybko

nie zostaną rozwiązane. Brakuje tu przede wszystkim woli politycznej obydwu ze stron,

chociaż odważyłabym się na stwierdzenie, że większe szanse na nią widać w Europie.

32

Zakończenie

Współpraca gospodarcza jest jednym z najważniejszych elementów całości relacji

prowadzonych na linii Unia Europejska-Chińska Republika Ludowa. To ona, w formie

pierwszych porozumień i umów handlowych, stanowiła podstawę nawiązania oficjalnych

relacji, a obecnie stanowi ich spoiwo. Podsumowując informacje przedstawione w pracy

można powiedzieć, że główny cel wprowadzenia dialogu chińsko-unijnego został osiągnięty –

udało się zwiększyć poziom wymiany handlowej do stanu w którym każdego dnia pomiędzy

krajami krążą towary o wartości minimum jednego miliarda euro. To wynik niewyobrażalny,

który pozwolił na rozwój ekonomiczny obydwu stron. Przytoczenie drogi do osiągnięcia

takiego rezultatu pokazuje jednak, że partnerstwo łączące europejską organizację z azjatyckim

mocarstwem nie należy do najłatwiejszych i nadal boryka się z wieloma przeszkodami. O ile

w okresie początkowym współpracy strony te, można powiedzieć, nie były dla siebie

konkurencją (EWG była na znacznie wyższym poziomie rozwoju i szukała nowych rynków,

podczas gdy ChRL chciała dołączyć do gospodarki światowej) to obecny dialog jest

widocznie naznaczony rywalizacją o miejsce w globalnym rankingu gospodarczym. Ze

względu na bariery stawiane sobie nawzajem przez podmioty, potencjał w łączącym je

partnerstwie strategicznym pozostaje niewykorzystany. Na progu otwierającym piątą dekadę

dwustronnych relacji stoi przed Unią i Chinami stoi wyzwanie zdefiniowania na nowo celów

prowadzenia współpracy i znalezienia wspólnej drogi do ich realizacji.

33

Bibliografia

Wydawnictwa zwarte

1. Barcik Jacek, Wentkowska Aleksandra, Prawo Unii Europejskiej z uwzględnieniem

Traktatu z Lizbony, Warszawa 2008

2. Chwak Kwank Chan, King Lun Ngok, David Phillips, Polityka społeczna w Chinach.

Rozwój, a dobrostan, Warszawa 2012

3. Cieślik Ewa, Efekt smoka. Skutki ekspansji gospodarczej Chin po 1978 roku, Warszawa

2012

4. Fenby Jonathan, Chiny. Upadek i narodziny wielkiej potęgi, Kraków 2009

5. Fierla Irena (red.), Geografia Ekonomiczna Unii Europejskiej, Warszawa 2007

6. Gawlikowski Krzysztof; Ławacz Małgorzata (red.), Wielkie przemiany w Chinach. Próba

bilansu reform Deng Xiaopinga, Warszawa 2012

7. Mrzygłód Urszula (red.), Wyzwania gospodarki globalnej, Sopot 2012

8. Natanek Mirosław, Historia Integracji Europejskiej, Warszawa 2013

9. Polit Jakub, Chiny, Warszawa 2004

10. Rymarczyk Jan, Wróblewski Marek (red.), Wymiana handlowa Unii Europejskiej z

wybranymi regionami świata, Wrocław 2004

11. Sporek Tadeusz (red.), Międzynarodowe stosunki gospodarcze – integracja regionalna w

Europie i na świecie, Katowice 2012

Czasopisma

1. Borońska-Hryniewiecka Karolina, Komisja Junckera: ku lepszemu sprawowaniu rządów w

Unii Europejskiej, „Biuletyn PISM” nr 123, 2014

2. Kaca Elżbieta, Galewicz Helene, Krucha jedność Unii: perspektywa utrzymania sankcji

wobec Rosji, „Biuletyn PISM” nr 44, 2015

34

Źródła internetowe

1. A long term policy for China-Europe relations,

http://eeas.europa.eu/china/docs/com95_279_en.pdf (23.05.2015)

2. A maturing partnership – shared interests and challenges in EU-China relations, http://eur-

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2003:0533:FIN:EN:PDF (23.05.2015)

3. Agreement on trade and economic cooperation between the European Economic

Community and The People’s Republic of China,

http://ec.europa.eu/world/agreements/downloadFile.do?fullText=yes&treatyTransId=783

(23.05.2015)

4.China’s Policy paper on EU, http://china.org.cn/e-white/20050817/index.htm (23.05.2015)

5. EU-China relations timeline, http://eeas.europa.eu/china/docs/chronology__2014_en.pdf

(23.05.2015)

6. EU-China 2020 Strategic Agenda for Cooperation,

http://eeas.europa.eu/china/docs/20131123_agenda_2020__en.pdf (23.05.2015)

7. EU strategy towards China: Implementation of the 1998 Communication and Future Steps

for a more Effective EU Policy, http://eur-lex.europa.eu/legal-

content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52001DC0265&from=EN (23.05.2015)

8. EU’s top trading partners In 2014: the United States for exports, China for imports,

http://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/6760204/6-27032015-AP-EN.pdf/15911e52-

a591-400d-af4c-d3ac72affa8c (24.05.2015)

9. European Union trade in goods with China,

http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2006/september/tradoc_113366.pdf (23.05.2015)

10. Głuszkiewicz Dariusz, Historia integracji europejskiej,

http://biurose.sejm.gov.pl/teksty_pdf/i-870.pdf (23.05.2015)

11. Kamiński Tomasz, Problemy gospodarcze w relacjach Unii Europejskiej z Chinami,

http://dspace.uni.lodz.pl/xmlui/bitstream/handle/11089/4961/Problemy%20gospodarcze%20

w%20relacjach%20UE%20z%20Chinami_Kaminski_2008.pdf?sequence=1&isAllowed=y

(23.05.2015)

12. The People’s Republic of China and the European Community,

http://aei.pitt.edu/8242/1/31735055282226_1.pdf (23.05.2015)

13. Unia Europejska i jej partnerzy handlowi,

http://www.europarl.europa.eu/ftu/pdf/pl/FTU_6.2.1.pdf (23.05.2015)

35

14. http://europa.eu/about-eu/facts-figures/economy/index_pl.htm (24.05.2015)

15. http://www.bankier.pl/wiadomosc/Rekordowe-rezerwy-walutowe-Chin-3103465.html

(23.05.2015)

16. http://forsal.pl/artykuly/839734,chiny-w-pulapce-czy-bolesne-reformy-spowolnia-

gospodarke.html (23.05.2015)

17. http://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/5166966/6-19112013-BP-

EN.PDF/11e5256d-b244-41e2-9337-58fa3d465a0b (23.05.2015)

18. http://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/5166966/6-19112013-BP-

EN.PDF/11e5256d-b244-41e2-9337-58fa3d465a0b (23.05.2015)

19. http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/rynki-finansowe/miedzynarodowe-

znaczenie-juana-bedzie-wciaz-roslo/ (23.05.2015)

Spis tabel i rysunków

Rys.1. Wartość wymiany handlowej UE-Chiny w latach 1995-2009, s. 24.

Rys. 2. Najważniejsi partnerzy handlowi Chin w roku 2013, s. 25.

Rys. 3. Dynamika zmian bezpośrednich inwestycji zagranicznych między Unią Europejską i

Chinami, s. 26.

Rys. 4. Wymiana handlowa poszczególnych krajów UE z Chinami w pierwszej połowie 2013

roku, s. 28.