vamlı olarak kırk beş sene ve 2464 sayı yayımlanabilmiş tek dergidir. Haftalık

olarak çıkan Servet-i Fünıln, baskısının ve bilhassa resimlerinin güzelliği ile Sul­tan ll . Abdülhamid'in de takdirini ka­zanmış ve padişah ll. Meşrutiyet'e kadar dergiye ayda 3240 altın kuruş yardımda bulunmuştur. 1896'dan sonra edebi bir dergi hüviyeti kazanan Servet-i Fümln, edebiyat tarihimizde Edebiyat-ı Cedlde (1896-1901) ve Fecr-i Atı ( 1909-1912) gi­bi iki edebi topluluğun kurucu yuvası olmuştur.

Ahmed ihsan bir yandan Servet-i Fü­nrln 'u çıkarıp bir yandan da gizli ittihat ve Terakki Cemiyeti'nin bir üyesi olarak istanbul'da faaliyet gösterirken l l. Meş­rutiyet ilan edildi. Bunun üzerine bir ba­kıma cemiyetin sözcülüğünü yapmak üzere Servet-i Fünrln dergisini günlük gazete haline çevirdi (26 Temmuz 1 908) Ardından bir de akşam nüshası çıkar­maya başladı (ı 7 Ağus tos ı 908) Ancak it­tihatçılar'ın kısa zamanda hoş karşılan­mayacak hareketlere başlamaları, ser­bestlikten istifade eden muhalefetin za­rarlı taşkınlıkları, Ahmed ihsan'ı siya­setten uzaklaştırarak gazetesinin önce sabah. daha sonra akşam yayımını dur­durmasına sebep oldu. Zaten gazetesi­nin günlük yayımını sürdürürken Ser­vet-i Fünrln 'u haftalık olarak tekrar yayımlamaya başlamıştı (26 Ekim ı 908) Fakat I. Dünya Savaşı sırasında hükü­metin isteğ i üzerine. dergiyi önce tek­rar günlük olarak (1914-1916, 914 sayı). daha sonra Fransızca olarak (ı 9 ı 7- ı 9 ı 8)

çıkarırken, aynı zamanda Abdullah Züh­di ile Fransızca Le Soir gazetesini ya­yımladı ( 14 Ey lül 1916- 15 Aralık 1918)

Ahmed ihsan bu faaliyetleri dışında Ahırkapı Kereste Fabrikası müdürlüğü

1 ı 900- ı 90 ı ı. Ticaret Mekteb-i Allsi 'nde iktisadi coğrafya hocalığı 1 ı 909- ı 9 ı 7). Beyoğlu Belediye Dairesi reis liği de yap­mıştır (ı 9 ı ı - ı 9 ı 3) Mütareke yıllarında istanbul'da Piyer Loti Cemiyeti'ni kur­du i ı 9 ı 9) ; Milli Mücadele sırasında otur­duğu Değirmendere'de Hazım Çarıkil

grubu ile yer altı mukavemet faaliyeti­ni sürdürdü (ı 920) Tutuklanacağını ha­ber alınca Avusturya 'ya kaçarak Anka­ra'nın emri üzerine kurduğu haber ajan­sı ile Almanya ve Avusturya basınında Anadolu harekatı haberlerini yayımiattı 1 ı 920- ı 922) Lozan Konferansı'nda Türk · Matbuatı Bürosu müdürlüğü yaptı. Ce­miyet-i Akvam'da 1 ı 922- ı 938). Parlamen­tolar Birliği'nde 1 ı 932 ı Türkiye'yi temsil etti. Daha sonra Cumhuriyet Halk Par-

Ahmed İhsan Tokgöz

tisi'nden Ordu mebusu seçildi (ı 93 ı­I 942 a ras ı ; 4. 5. 6. devreler). 29 Aralık 1942'de öldü; Karamürsel Mezarlığ ı ' na

defnedildi.

Ahmed ihsan, gerek telif eserlerinde gerekse Servet-i Fünrln ile diğer gaze­te ve dergilerindeki yazılarında, 1310-1314 yılları arasında yayımladığı beş

ciltlik Musavver Nevsal-i Servet-i Fü­nrln adlı yıllıklarında ve bilhassa iki cilt­lik matbuat hatıratında, Osmanlı Devle­ti'nin son yarım asrının siyasi, iktisadi, sosyal ve kültürel hayatı hakkında pek kıymetli bilgiler vermiş bir yazardır. Elli iki yıllık yayıncılık hayatında pek çok te­lif ve tercüme eser yayımiayan Ahmed ihsan'ın hepsi de istanbul'da basılan eserleri şunlardır:

Telif Eserleri. Takvim-i Ümran (1304); Nev-Usul Fotoğraf (I 306): İlm-i Servet (I 307) ; Asya-yı Şarki'ye Seyahat (I 307): Küçük Fıkralar ( 1 307); Avrupa 'da Ne Gördüm ( 1 307): Bir Fa cia ( 1 308); De­miryolları 1 1 308); Fenni Eğlenceler

(ı 308) : Postacı (ı 308): Bahse Ne Der­siniz ( 1 308): Ülfet ( 1 309); M usavver Nevsô.l-i Servet-i Fünrln, hicrl 1310, 1311, 1312. 1313, 1314 senelerine mah­sus beş cilt (ı 895- ı 898): Altı Hafta Nil'­de Seyahat (1312) : Tuna'da Bir Hafta ( 1 327): Musavver Servet-i Fünrln 'un Tarihçesi (I 328): Tirol Cephesinde Ateş Hattında ( 191 7); Cemiyet-i Akvama Müzaheret Cemiyetleri BeyneimiJel İt­tihadı Sekizinci Lyon Kongresine Ait Rapor-Bô.le Ekalliyet Komisyonuna Ait Rapor (Cemi] Bilsel ile, ı 340): Ha­ver (ts.).

Tercümeleri. Bir Serseri (Etienne Enel­Louis Judici'den. 1303 ): Jules Verne'den : Seksen Günde Devr-i Alem ( 1 306), Gizli Ada ( 1 306). Deniz Altında 20.000 Fersah Seyahat ( 1 307). Kaptan Gran'ın Çocuklan 1 ı 307). Cevv-i Havada Se­yahat (ı 308), Çin'de Seyahat (ı 308). İki Sene Mekteb Tatili ( 1 308). Kaptan

AHMED iZZET ei-A'ZAM!

Hatrus'ın Seyahati-Kutb-ı Şimaliye

Seyahat (I 308). Mihver-i Arz ( 1 308).

Siyah Hindistan- Yer Altında Seyahat ( 1 308), Araba ile Devr-i Alem yahut Sezar Kaskabel (I 309), Spenser Ada­sı (1318), Şansellar-Bir Yelken Gemi­si Yolcusunun Defter-i Hatıratı ( 13 I 9), An til Adalanna Seyahat (I 320): Geor­ges Ohnet'den: Demirhane Müdürü ( 1 305), Kruva Mor ( Croix Mort) Kadın­lan ( I 306). Kontes Sara (I 307), Hırsız Kadın ( 1 308); İki Vali de (Emi le Riche­bourg'tan, I 306); Kamaval Cinayeti (Lapointe'den, I 306); Mumyanın İz­divacı (Marki de Montifor' dan, 1 306): Haydut Bamboş yahut Etfô.l-i Metrrl­ke Sefaleti (Eugene Su e' den, ı 306) ; Bir Kadınin Rrlznamesi (Octave Feuillet'­den. ı 308): Gülle (ı 307); Paul de Kock'­dan: Tuhaf Bir Hane (I 307), Sütçü Kız (ı 308) ; Alexandre Du mas Fils'ten: Her­min (ı 308). Tek mi Çift mi? ( 1309) : Gençlik (François Cop pe' den, I 309) : And re Theuriet' den : Roz-Liz ( ı 3 ı ı ). Hüsn ü An ( 131 3); Genç From on ve Büyük Risler (Alphonse Daudet'den, 1312) : Paul Bourget'den: Sevda-yı Ha­kiki (ı 3 ı 2). Mavi Düşes (ı 3 ı 7): Grazi­ella (Lamartine'den, I 31 9): Sınai, Tica­rı~ İktisadi Avrupa: 1. Kısım İngiltere ve Belçika ( Mareel Dubois'dan, 1 327); Ekmekçi Kadın (Xavier de Montepin'­den. ı 306); Rus Ateşi (Haraşo) (Paul Herigaut'dan, 1 926): Yolda ( 1927); Ra­pa-Novi Adası (1928).

BİBLİYOGRAFYA : Ahmed İhsan [Tokgöz], SF, sy. 1000 ( 1 326);

sy. 2275 11 940); sy. 2419 ( 1942); sy. 2427 1 194 3) ve diğer sayılardaki çeşit li makaleleri jbu derginin sayı ve tarihlerinin birbirleri ile çelişkili o lduğu dikkate alı nma lı dır!; a.mlf., Matbuat Hatiralanm, HI, istanbul 1930-31; Musavver Servet·i Fünıln Tarihçesi (Servet-i Fünün yayınlarından), istanbul 1328; Ali Çan­kaya, Son As1r Türk Tarihinin Önemli Olayla· n ile Birlikte Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiye· li/er, Ankara 1969, lll, 232; Server İskit, AA., istanbul 1944, 1, 729; Gövsa, Türk Meşhur/an, s. 383; Vedad Günyol, "Matbuat", iA, VII, 371; K. Susheim-G. L. Lewis, "Ahmad Ihsiin", E/2

(ing), 1, 287. !il ZiYAD EsüzziYA

ı AHMED İZZET ei-A'ZAMİ

ı

( ..#-'S'I ü_f- .._ı ) (1880- ı 936)

L Arap milliyetçisi, hukukçu ve yazar.

_j

Bağdat'ta doğdu. ilk ve orta öğreni­mini orada yaptı. Yüksek öğrenimini is­tanbul'da tamamladı. Mekteb-i Hukuk'­taki öğrenciliği sırasında, 1909'da ku-

95

AHMED iZZET ei-A'ZAMT

rulup 191 S'te kapatılan el-Münteda'l­edebf adlı cemiyetin faal üyeleri arasın­da yer aldı. Osmanlı Devleti'nin çeşitli

eyaletlerinden yüksek öğrenim için is­tanbul'a gelen Arap öğrencilere eğitim ve kültür hizmetleri sunmak gayesiyle Beyrutlu Abdülkerfm el-HalTI'in başkan­lığında kurulan bu cemiyet, daha çok siyasi faaliyetlerde bulunuyordu. Ah­med izzet burada fiilen çalıştı ve cemi­yetin yayımladığı e1-Münteda'1-edebi adlı derginin müdüı;Iük ve yazarlığını

yaptı. Ayrıca, Mısır'da basılıp gizlice is­tanbul'a gönderilen ve Arap gençlerini Türkler'e karşı tahrik eden beyanname­leri de kendi çıkardığı Lisanü'1- 'Arab dergisi ile birlikte gizlice dağıttı. Arap milliyetçiliğini teşvik eden konferanslar düzenledi ve Reşfd Rıza gibi bazı kim­selerin bu konferanslarda konuşmaları­nı sağladı. Hama mebusu olarak Mec­lis-i Meb'Osan'da bulunan ve Arap ba­ğımsızlık hareketinin önde gelen lider­Ierinden olan Abdülhamfd ez-Zehravf'nin yardım ve teşvikleriyle hareket eden Ah­med İzzet, 1914'te I. Dünya Savaşı çı­

kınca tevkif edildi. Daha sonra Bağdat'a yerleşti, orada da el-Ma 'rat adlı bir dergi yayımladı. İki defa Irak Millet Mec­lisi'ne seçildi. Bağdat'ta öldü.

Osmanlı Devleti'ne karşı başlatılan

Arap milliyetçilik hareketlerini, bu amaç­la kurulan cemiyetleri ve bunların faali­yetlerini e1-KaZıyyetü"1- 'Arabiyye es­babüha ve tetavvuruha ve n eta' i cü­ha (Bağdat 1932, 1-VI) adlı eserinde ge­niş ve ayrıntılı olarak anlatan Ahmed İz­zet'in Faşlü'1-kaia' fi'1-iark beyne'd dad ve"z-za' adlı basılmış bir eseri da­ha vardır.

BİBLİYOGRAFYA:

Aliye Diuan·ı Harb·i Ör{fsinde Tedkfk Olu· nan Mesele·i Siyasiyye Hakkında Tzahat, is· tanbu l 1332, s. 5·16; Zirikli, e l-A' lam, 1, 163 ; Kehhale, Mu'cemü'l·mü'elli{fn, 1, 312; Tarık Zafer Tunaya. Türkiye'de Siyasal Partiler, is· tanbul 1984, 1, 608; Taj el-Sir Ahmet Harran, "The Young Turks and the Arabs the Role of Arab Societies in the Turkish-Aralı Rela­tions in the Period 1908-1914", Türk Arap ilişkileri: Geçmişte. Bugün ue Gelecekte: 1. Uluslararası Konferansı Bildiri/eri, 18·22 Hazi· ran 1979 Ankara, Ankara, ts., s. 182, 184, 188·197.

L

96

liJ MusTAFA FAYDA

AHMED iZZET PAŞA

(bk. İZZET PAŞA, Ahmed). _j

ı AHMED b. KAMiL

ı

( j..IS ,:r. .._ı ) Ebu Bekr Ahmed b. Kamil b. Halef

b. Şecere el·Bağdad! (ö. 350/961)

Kur'an ilimleri ve fıkıh alimi. L _j

Vekr Iakabıyla da tanınır. 260'ta (874) doğdu. Meşhur müfessir İbn Cerfr et­Taberf'nin talebesi olup ayrıca EbO Be­kir el-İsfahi:ini, Muhammed b. Yahya el­Kisaf, Ahmed b. Ya'küb el-Bağdadf ve EbO Bekir Muhammed b. Harun gibi alimlerden, başta Kur'an ve kıraat ol­mak üzere fıkıh, tefsir, hadis, tarih ve edebiyat okudu. E bO İsmail et-Tirmizi, Muhammed b. Cehm, Muhammed b. Sa'd el-Avff, Muhammed b. Mesleme el­Vasıtf, EbO Kılabe er-Rekaşf ve Hüseyin b. Sellam'dan hadis rivayet etmiş, ken­disinden de Darekutnf, EbO Ubeydullah el-Merzübani, İbn Şazan, İbn Rizkaveyh, Ebü'l-Ala Muhammed b. Hasan el-Ver­rak ve Yahya b. İbrahim el-Müzenf riva­yette bulunmuşlardır. Darekutnf, Ah­med b. Kamil'in hadis rivayetinde titiz olmadığını (leyyinü'I-hadls) ve bu konu­da yazılı metinlere değil de sadece hi:ifı­zasına dayandığını söyleyerek onu ten­kit etmektedir. Hocası İbn Cerfr'in fıkhf görüşlerine tabi olduğu rivayeti yanında herhangi bir mezhebi taklit etmediği ve kendine has mezhebi görüşleri bulun­duğu da kaynaklarda zikredilmektedir. Bir süre Küfe kadılığı da yapan Ahmed b. Kamil, yazdığı eserlerin yanı sıra,

aralarında EbO Bekir b. Mehran, İbra­him b. Ahmed el-Mervezf ve Kadf Ebü'l­Hasan Ahmed b. Muhammed es-Sayda­lani gibi alimierin de bulunduğu birçok talebe yetiştirmiştir.

Ahmed b. Kamil'in Milcezü 't-te 'vii 'an J:ıükmi (mu'cizi veya mu'cizati)'t­Tenzil adlı tefsirinden başka Garibü'1-Kur'an; Kitabü't-Ta~rib ii keşii'l-ga­rib ve Kitabü'1-~ıra 'at isminde eser­leri vardır. Diğer eserlerinin çoğu fıkıh sahasında olup başlıcaları şunlardır: e1-Mul]taşar; Kitabü'1-Ifayi; Kitabü'ş-Şü­rı1ti'l-kebir; Kitabü'ş-Şüriltfs-sagir; Ki­tabü '1-Vu~üi; Al]barü '1-~udati'ş-şu 'a­ra' (bk. GAL Suppl., 1, 226) Bunlardan başka Kitabü Ümmehati'l-mü 'minin ve e1-Feva 'idü '1-J:ıişan (Hz. Osman'ın faziletlerine dair, bk. GAS, 1, 524) adlı

eserleri de vardır.

BİBLİYOGRAFYA :

ibnü'n-Nedim, ei·Fihrist (nşr. G. Flügel), Leip· zig 1871, ı, 129; Hatib, Tarfl]u Bagdad, IV, 357·359; Yakut, Mu'cemü'l·üdeba', N, 102· 108; Zehebi, Mfzanü'f.i'tidal, I, 129; a.mlf., A'lamü'n·nübela', XV, 544·546; Safedi, el·Vaff, VH, 298·299; ibnü'I-Cezerı. dayetü'n·nihaye, ı , 98; ibn Hacer, Usanil'l-Mfzan, 1, 249; SüyGti, Bugyetü 'l·uu 'at, 1, 354; Keşfü '?·?un ün, I, 28; H, 1207; ibnü'l-imad, Şe?erat, lll, 2; Tiaf:ıu'l· meknün, H, 283, 305, 321, 350, 604; Hediy· yetü'l· 'ari{fn, 1, 64; Brockelmann. GAL Suppl., I, 226; Sezgin, GAS, 1, 524.

L

Iii ABDURRAHMAN ÇETİN

AHMED KAMiL EFENDi

(ö. 1820)

Alim ve musikişinas. _j

Küçük yaşta Kırım'dan İstanbul'a gel­di. Akrabalarının yardımı ile Enderun'a alındı. Güzel sesi ve mOsikiye olan kabi­liyeti ile dikkati çekerek kısa zamanda meşkhanede mOsiki meşkine başlatıldı. MOsikideki temel bilgileri Musahip Ke­manf Hızır Ağa, A'ma Corci ve TanbOri İsak'tan öğrendi. Önce Enderun çavuş­ları arasına, I. Abdülhamid zamanında da müezzinbaşılık görevi ile Has Oda'ya alındı. lll. Selim'in saltanatında ikinci imamlık, ll. Mahmud'un tahta çıkma­sından sonra da başimamlık vazifele­rinde bulundu. 1811 'de Cennet Filizi la­kabı ile tanınan Abdülkerim Efendi'nin saray başimamlığına tayini ile bu vazi­feden ayrıldı. Hayatının son yıllarında

iki defa (1812, 1818) Rumeli kazaskerli­ğine tayin edildi. Bu arada 1813'te hac­ca gitti. 17 Şubat 1820'de seksen yaşla­rında vefat etti. Tayyarzade, Tarih 'inde ondan Ahmed Kamilf Efendi diye söz etmektedir.

Ahmed Kamil Efendi, Arapça ve Fars­ça'ya hakimiyeti, fıkıhta ve bilhassa fe­raizde derin bilgisi sebebiyle zamanın alimleri arasında da yer almıştır. Ayrıca devrinin mOsiki üstatları içinde şöhret bulmuş, hayatının büyük bir kısmını sa­rayda geçirmiş, söz mOsikisinde lll. Se­lim'in hocalığını yapmıştır. Bazı bestele­ri olduğu söylenmekte ise de bunlardan hiçbiri günümüze ulaşmamıştır.

BİBLİYOGRAFYA:

Şanizacte, Tarih, ll, ı 08 ; Hızır ilyas, Letai{-i Enderün, istanbul 1276, s . 60; Ata Bey, Tarfh, lll, 23·24, 79; Cevdet, Tarih, Xl, 56·57 ; Ze­kaizacte Ahmed [lrsoy], Meuleuf Ayinleri (İs­tanbul Konservatuarı neşriyatı), istanbul 1935, X, Önsöz, s . N·V; Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi,

N/2, s. 565. r:;:ı .. IM NuRi OzcAN