અંશ અને છેદલેખક: શ્રી. તારક મેહતા

સન્ક્ષિ��પ્્ત રૂપાંતર તથા એક દ્રશ્ય નો ઉમેરોમૂળ નાટક ની લંબાઈ સમય ની દ્રસ્ટી એ ભજવણી વખતે થોડી વધુ લાગી હોવાને કારણે નાટક ના મૂળ અથ# ને નુકશાન ન પહોચે તે રીતે મૂળ નાટક ની પ્રત માંથી થોડા સંવાદો ને ઓછા કરવામાં આવ્યા છે.

આ ઉપરાંત આજના અતી વ્યસ્ત અને ઘણી વ્યવસ્થાઓ થી ભરપુર જમાના માં કોઈ લીફ્ટ બંધ પડી જાય અને લીફ્ટ માંથી કોઈ મદદ માટે બૂમા-બૂમ કરે તો શંુ થોડી વાર માં મદદ ન મળી રહે ?

આ script જયારે લખાઈ ત્યારે અને અત્યારના સમય માં ઘણો ફક# જેાવા મળે છે. ખાસ કરીને Technologically

વિવકાસ ઘણો થયો છે. હવે ના સમય માં લીફ્ટ ની અંદર જ ખુબ બધી સુવિવધાઓ અને સુરક્ષા ના સાધનો હોય છે. તો પછી લીફ્ટ બંધ થવા પાછળ અને મદદ ન મળવા પાછળ કઈક યોગ્ય કારણ હોવંુ જેાઈએ.

બસ આ વિવચાર ને આધારે નાટક નાં અંત માં પુરુષ-સ્ત્રી તથા વકીલ ની વચ્ચે નો સંવાદ ઉમેયો# છે.

આ સંવાદ બે રીતે વિવચાયો# હતો

૧) નાટક શરુ થતા પહેલા વકીલ, સ્ત્રી અને પુરુષ ને ફોન પર વાત કરી ને રજા ના દિદવસે છુટા-છેડા ની અરજી ઉપર સહીઓ કરવા પોતાની ઓફીસ પર બોલાવે છે. જેનંુ આશ્ચય# બંને સ્ત્રી-પુરુષ ને થા છે પરંતુ તેના વિવષે વધુ વિવચાર કયા# વગર તેઓ અરજી ઉપર સહી કરવા વકીલ ની ઓફીસ પર પહોચ જાય છે. રજા હોવાથી આખા બિબલ્ડીંગ માં કોઈ જ બીજી ઓફીસ ખુલી નથી અને વોચમેન પણ દેખાતો નથી. આમ એ સવાલ નો ઉત્તર આપી શકાય કે લીફ્ટ બંધ થયા પછી એક કોમસી#અલ બિબલ્ડીંગ માં લીફ્ટ માંથી થતી બુમા-બુમ કોઈ કેમ સાંભળતંુ નથી.

૨) નાટક ના અંતે જયારે સ્ત્રી અને પુરુષ વકીલ ની ઓફીસ માં છુટા-છેડા ની અરજી ને destroy કરવા જાય છે ત્યારે વકીલ જ સામે થી તેમનો આવકાર કરે છે અને અરજી માગ્યા વગર જ સામે મૂકી ને તેને destroy કરવા કહે છે અને સ્ત્રી-પુરુષ ના આશ્ચય# નો જવાબ વકીલ પોતે આ આખા નાટક નો રચયિયતા હતો તેમ કહે છે. વકીલ એ પોતે જ લીફ્ટ ને બંધ કરાવેલી અને લીફ્ટમંેન ને તેને જ લીફ્ટ થી દૂર મોકલી આપેલો જેથી સ્ત્રી અને પુરુષ વચ્ચે જરૂરી સંવાદ થઇ શકે

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013 Page 1

અંશ અને છેદલેખક: શ્રી. તારક મેહતા

નાટક ની શરૂઆત માં વકીલ તથા સ્ત્રી પુરુષ વચ્ચે ફોન પર નો સંવાદ

જેને Voice-Over માં લઇ શકાય

(આજે જાહેર રજાનો દિદવસ છે. વકીલ સાહેબ તેની ઓફીસ માંથી સ્ત્રી અને પુરુષ ને ફોન કરી ને divorce papers પર signs કરવા બોલાવે છે)

વકીલ: હલ્લો ! ગુડ મોર્નિંનHગ Sir, હંુ મહેતા, આપનો વકીલ

પુરુષ: ઓહ! ગુડ મોર્નિંનHગ મી. મહેતા

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013 Page 2

વકીલ: સર, આપના પેપસ# તૈયાર થઇ ગયા છે. તમને વાંધો ન હોય તો તેના પર એક છેલ્લી સહી કરવા આજે મારી ઓફીસ પર આવી જાઓ.

પુરુષ: આજે ! પણ આજે તો જાહેર રજા છે ને !

વકીલ: હા ! પણ મારી ઓફીસ ખુલ્લી છે, તમે આવી જાઓ તો સારંુ. કાલ પછી હંુ થોડા દિદવસ માટે Out of

station છંુ. નકામંુ કામ લંબાઈ જશે.

પુરુષ: O.K. As you say. I will be there around 11 am, is it fine?

વકીલ: Yes, absolutely fine, Thank you Sir.

(વકીલ સ્ત્રી ને ફોન કરે છે)

વકીલ: હંુ મેડમ સાથે વાત કરી શકંુ?

સ્ત્રી: બોલો, વકીલ સાહેબ

વકીલ: મેડમ, જેા તમને વાંધો ન હોય તો તમારી અરજી માટે આજે મારી ઓફીસ પર આવી ને એક છેલ્લી sign કરી જશો ?

સ્ત્રી: પણ વકીલ સાહેબ આજે તો જાહેર રજા છે ને !

વકીલ: હા મેડમ, તમારે મારી ઓફીસ પર જ આવવાનંુ છે. હંુ કાલ થી થોડા દિદવસ માટે Out of station

છંુ... So, Please…

સ્ત્રી: Ok…. પણ મને બપોરે ૨ વાગ્યા પછી આવવાનંુ ફાવશે...

વકીલ: Please Madam, If you don’t mind can you please come around 11 am

સ્ત્રી: હ..મ.... ઠીક છે, મને થોડી તકલીફ પડશે પણ I will manage…

વકીલ: Thank you Madam, See you than… Have a good Day.

(Voice Over પુરો થયા બાદ Track 1 સાથે પડદો ઉચકાય)

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013 Page 3

અંશ અને છેદલેખક: શ્રી. તારક મેહતા

પદો. ખુલે ત્યારે...

[ તખતા ની વચ્ચો વચ્ચ એક ખુલી લીફ્ટ છે. લીફ્ટ નંુ બારણંુ કલ્પી લેવાનંુ છે. જેથી લીફ્ટ ની અંદર ની રચના, ગોઠવણ,

અને ભજવણી વખતે અંદર ઉભેલા પાત્રો ને પે્રક્ષકો જેાઈ શકે. લીફ્ટ માં એક લીફ્ટમેન ને બેસવાનંુ એક સૂ્ટલ છે.]

( પુરુષ ઉતાવળે પગલે તખતા ની એક બાજુ થી પ્રવેશી લીફ્ટ ને પાંચમાં ફ્લોર પર બોલાવે છે અને લીફ્ટ નો કલ્પિ6પત દરવાજેો ખોલે છે અને ત્યાંજ, એજ દિદશા માંથી એક સ્ત્રી લીફ્ટ ની અંદર ધસી આવે છે. – તેને જેોઈ ને અકળાએલા અવાજે...)

પુરુષ: તંુ પછી આવજે, મને મોડંુ થાય છે.

સ્ત્રી: મને પણ મોડંુ થાય છે, લીફ્ટ માત્ર તમારા માટે તો નથી.

પુરુષ: લીફ્ટ નો દરવાજેા મંે પહેલા ખોલ્યો હતો.

સ્ત્રી: Oh ! By-the-way, અહીં લખ્યંુ છે કે આ લીફ્ટ છ વ્યક્તિQતઓ માટે છે અને હજુ અહીં આપણે બે જ છીએ

પુરુષ: હંુ તારી સાથે આ લીફ્ટ માં પણ મુસાફરી કરવા તૈયાર નથી.

સ્ત્રી: તો મંે ક્યાં હાથ જેાડ્યા છે. નીકળો બહાર

પુરુષ: બસ, બસ.. મારા ઉપર હુકમ છોડવાનો, મારંુ અપમાન કરવાનો હવે તને કોઈ અયિધકાર નથી.

સ્ત્રી: મને તેમાં રસ પણ નથી. બટન દબાવો.

પુરુષ: મને કઈ પણ કેહવાની જરૂર નથી.

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013 Page 4

સ્ત્રી: હં..... આ અરીસો પણ કેટલો મેલો થઇ ગયો છે...

(પુરુષ બટન દબાવે છે. લીફ્ટ ચાલે છે. – અચાનક... વચ્ચે અટકી પડે છે. – લીફ્ટ બે માળ ની વચ્ચે અટકી જાય છે અને બંને લીફ્ટ માં ફસાય જાય છે. સ્ત્રી લીફટમેન નંુ સૂ્ટલ લઇ બેસી પોતાના પસ# માં કંઇક શોધે – પોતાનંુ કામ કરે)

પુરુષ: અટકી ગઈ કમ્બખત (બટન દબાવની કોશિશશ કરે) આ લીફ્ટ વાળાઓ પણ સાવ કામચોર થઇ ગયા છે.

(કોશિશશ) લીફટમેન... ઓ, લીફટમેન... (નાસીપાસ) કમાલ છે! હરામ ખોરો ને પગાર ખાવો છે પણ કામ નથી કરવંુ. જતો રહ્યો હશે ક્યાંક ચા પીવા. નાલાયક.

સ્ત્રી: (પસ. માં જ ધ્યાન) લીફ્ટ fail થાય તો તેમાં એ લોકો પણ શંુ કરે?

પુરુષ: મંે તને નથી પૂછંુ્ય

સ્ત્રી: મંે પણ તમને નથી કહયંુ. આમ પણ આપણા વચ્ચે ક્યાં હવે એક-બીજા સાથે વાત કરવાનો સંબંધ જ રહ્યો છે.

પુરુષ: તો પછી આ પસ# ને કહ્યું હશે... નવિહ !!!

સ્ત્રી: પોતાની જાત ને કહંુ છંુ. મને મારી જાત સાથે મોટે મોટે થી વાત કરવાની આદત છે.

પુરુષ: સારી આદત છે પોતાની જાત સાથે વાતો કરવી.. પોતાની જ જાત ને પ્રેમ કરવો... એ સુખી થવાનો શે્રષ્ઠ માગ# છે.

સ્ત્રી: મને કહંુ્ય ?

પુરુષ: જી નવિહ... મારી જાત ને કહ્યું.

સ્ત્રી: સુખી થશો.

પુરુષ: None of your business ! અને આવી બધી comments કરી ને જેા તંુ મને ચચા# માં ખેચવા માંગતી હોય તો એ તારી ભૂલ છે.

સ્ત્રી: માણસ જયારે પોતાની જાત સાથે વાતો કરતુ હોય ત્યારે બીજા માણસો ખેચાઈ આવે તો એ બીજા માણસો ની ભૂલ છે.

પુરુષ: બીજા ? બીજા માણસો ?? કેટલા છે છે અહિહHયા. પણ હા ! તારા માટે તો એક શંુ ને અનેક શંુ?

સ્ત્રી: सो सो चूहें मारके बि�ल्ली हज को चली

પુરુષ: shut up

સ્ત્રી: હંુ કહેવાની, કહેવાની ને કહેવાની

પુરુષ: I said shut up

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013 Page 5

સ્ત્રી: તો પછી મને ઉશ્કેરી શંુ કામ ?

પુરુષ: તારે એ માટે કારણ ની ક્યાં જરૂર પડે છે ! મારી હાજરી માત્ર થી જ તો તંુ ઉશ્કેરાઈ જાય છે

સ્ત્રી: તેના માટે જવાબદાર કોણ ?

પુરુષ: હંુ જ વળી, બીજંુ કોણ ? તારી દરેક નબળાઈઓ માટે તંુ મને જ તો દોષ દે છે. અને એ જશ લેવામાં મને બિબલકુલ વાંધો નથી. બિબલાડી... બિબલાડી છે તંુ. મને જેાતા ની સાથે જ તારા નહોર બહાર આવી જાય છે. પરંતુ એક વખત છુટ્ટા-છેડા મળી જશે અને એકલી પડી જશે ને પછી માયા# કરજે નહોર તારી જાત ને.

સ્ત્રી: shut up

પુરુષ: આ વખતે તે મને ઉશ્કેયો# હતો.

સ્ત્રી: તમે ઉશ્કેરાઈ શકતા હોત ને તો છુટ્ટા-છેડા લેવાનો વખત નવિહ આવ્યો હોત.

પુરુષ: શંુ ફક# પડે છે મારા ઉશ્કેરાવા થી કે હવે પડવાનો ?...... અને હવે એ બધા માટે મોડંુ થઇ ગયંુ છે. ઘડી પહેલા જ છુટ્ટા-છેડા ની અરજી પર signs કરી છે. આ ગાડંુ આમ અધ્ધ-વચ્ચે અટક્યું ન હોત ને તો હંુ ક્યારનો મારો સામાન લઇ ને જતો રહ્યો હોત કોઈ હોટેલ ના રૂમ માં.

સ્ત્રી: તમારા માટે એ કોઈ નવી વાત તો છે નવિહ ! કઈ કેટલીએ વખત તમે હોટેલ માં રહેવાના અખતરા કરી ચુક્યા છો.

પુરુષ: આ આખરી ફંેસલો છે અને આ કોઈ અખતરો નથી. સમજી ? સહીઓ થઈ ચુકી છે.

સ્ત્રી: શંુ ફક# પડે છે સવિહયો થી ? આમેય છુટા જ હતા ને ?... એક જ ઘર માં...

પુરુષ: કાયદાની દ્રવિ^ એ ઘણો ફરક પડે છે.

સ્ત્રી: અરે હા! યાદ આવ્યંુ... કહેવત છે કે ‘કાયદો તો ગધેડો છે.’

પુરુષ: હશે! પણ હંુ નથી.

સ્ત્રી: છતાંય તમારે પત્નીથી છૂટવા એ જ ગધેડાનો આશરો લેવો પડ્યો નવિહ

પુરુષ: માણસ પહેલા પત્નીનો આશરો લઇ ગધેડો બને છે અને પછી પાછો માણસ બનવા ગધેડાનો જ આશરો લેવો પડે છે.

સ્ત્રી: પણ કાયદાને ગધેડો કેમ કહેતા હશે?

પુરુષ: (તોછડાઈથી) મને ખબર નથી.

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013 Page 6

સ્ત્રી: હંુ કહંુ? કાયદો અને ગધેડો પાછલા પગે લત મારે છે ને એટલે !

પુરુષ: હશે ! મને બંને માંથી એકનો પણ અનુભવ નથી.

સ્ત્રી: પણ મને તો બંને નો અનુભવ થયો. તમે ‘૫’ વષ# ના લગ્નજીવન પછી એ જ કયુd ને?

પુરુષ: તે પણ તો ‘૫’ વષ# માં એ જ કયુd છે ને !

સ્ત્રી: તો તો આપણે બંને ગધેડા થયા ! જુગતે જેાડી !

પુરુષ: અરે રામ... હંુ ક્યાં ફસાયો? (બૂમ પાડતા)

બિલફ્ટમંેન .....બિલફ્ટમેન....હરામખોર સાંભળતો જ નથી.

સ્ત્રી: તમને ઓળખતો હોવો જેાઈએ.

પુરુષ: મારા વિવશે હવે કઈ પણ ટીકા કરવાનો તને હક્ક નથી.

સ્ત્રી: હજી આપણને છુટા છેડા મળ્યા નથી.

પુરુષ: સહીઓ તો થઇ ગઈ છે ને..

સ્ત્રી: પસ્તાવો થાય છે ?

પુરુષ: ના આનંદ...

સ્ત્રી: મુક્તિQતનો આનંદ...?

પુરુષ: હા.

સ્ત્રી: જાઓ મંે તમને મુQત કયા# .

પુરુષ: Thank you, Thank you very much.

સ્ત્રી: હવે તો હંુ પત્ની માંથી પર-સ્ત્રી બનીશ. હવે તો તારે મને સખી માનવી જેાઈએ.

પુરુષ: એંવા તારા લક્ષણ ક્યાં છે ! થોડી વાર પહેલા તો વકીલની ઓફીસમાં તોબરો ચડાવીને બેઠઈ હતી. જેા સખી હોત ને તો હસ્તે મોઢે છૂટા-છેડાની અરજી ઉપર સહી કરી આપી હોત. પણ ના.... તમે તો જાણે ફાંસી ને માંચડે ચડતા હો એવંુ ડાચંુ કયુd હતંુ?

સ્ત્રી: તો નવિહ કરંુ? મારે ક્યાં તારાથી છૂટવંુ હતંુ ? તંુ જ મારાથી છુટવા માગતો હતો. હંુ તો પડ્યું પાનંુ વિનભાવી લેવા માગતી હતી.

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013 Page 7

પુરુષ: (કડવાશથી) વાહ ! આદશ# નારી વાહ ! કેટલી સરસ રીતે તમે મને વિનભાવતા હતા નવિહ...આપણા સંસારનંુ ગાડંુ ધપાવતા હતા ! જવા દે, જવા દે. બધા દંભ (ઢોંગ).

સ્ત્રી: હંુ તો છંુ જ દંભી, પરંતુ આપ સાહેબ્ તો વિનખલાસ છો ને... પ્રમાણિણક... શંુ થયંુ તમારા પે્રમનંુ?

લગ્ન પહેલા તમે લખેલા પે્રમપત્રોની પસ્તી પડી છે મારા કબાટમાં ...અકબંધ.

પુરુષ: વેચી માર...વેચી માર. થોડા ચણા-મમરાના રૂવિપયા આવશે.

સ્ત્રી: બસ એટલી જ હિકHમત છે ને તમાર પે્રમની ? અને હંુ વેવલી એ જ પસ્તીથી ભરમાઈ તમને પરણી બેઠી.

પુરુષ: હંુ પણ થાપ ખાઈ બેઠો હતો. જેને પ્રેમ સમજ્યો એ વળગાળ નીકળ્યો.

સ્ત્રી: એ જ તો ફક# છે વિપ્રયતમા અમે પત્નીમાં.

પુરુષ: કેવી ધારી હતી; કેવી નીકળી?

સ્ત્રી: દેવી ધારેલી અને ડાકણ નીકળી.બોલો બોલો. કઈ નવંુ રહ્યુ નથી તમારી દિડQસનરીમાં...કક# શા, કંકાસીયણ,

કજીયાખોર, ચુડેલ, અભાગીયણ, અપશુકવિનયાળ, ફૂવડ, ઘુવડ, અનાડી-બિબલાડી, વેરીલી-ઝેરીલી....

પુરુષ: અને છતા.. છતાં તારામાં કદી કોઈ ફરક પડ્યો નથી ! ગંેડા ની ચામડી છે, ગંેડાની. ગમે તેટલુ સમજાવો, પે્રમથી કે પછી ગાળથી તંુ એની એ જ. તદ્દન નીંભર.

સ્ત્રી: આ...હા..હા... તમે તો પાછા બત્રીસલક્ષણા નવિહ ? સવ# ગુણ સંમપન્ન, મયા# દા પુરુષોત્તમ..

પુરુષ: બસ બસ મારે તારા માનપત્ર ની જરૂર નથી.

સ્ત્રી: હાસ્તો, તમે તો કવિવ. તમને માનપત્ર આપનારાઓ ની ક્યાં ખોટ છે ! સદા કલ્પનામૂર્તિતH, પે્રરણામુ# તી#ઓ થી વીંટાળેલા ને પત્નીના પ્રેમની શંુ જરુરત ! પરંતુ કવિવરાજ જેમ તમને આદશ# પત્ની પામવાના કોડ હતા ને એમ અમને પણ આદશ# પવિત પામવાના કોડ હતા સમજ્યા ?

પુરુષ: તો તારા કયા કોડ પુરા નથી કયા# ? લગ્ન ના કોડ હતા તો લગ્ન કયા# . તે માંગી એટલી ચીજેા અપાવી. જે નહોતી માંગી તે પણ વસાવી. પણ ના ...(છતાં) તારે તો મને ખીટીએ લટકાવી રાખવો હતો.

સ્ત્રી: હા..હા... બહુ પાછા લટકીને રહ્યાને તમે?

પુરુષ: કેમકે મંે જે માહોલની કલ્પના કરી હતી તે મને મળ્યું જ નહી. લગ્ન પહેલા તંુ મારા પ્રેમપત્રો માટે તડપતી હતી, મારી કવિવતાઓ ગાતી, મને કવિવતાઓમાં જવાબ આપવાની કોબિશશ કરતી. મને એવો ભ્રમ હતો કે હંુ એક ભાવી કવિવયત્રી સાથે લગ્નબંધન થી જેાડાઈ રહ્યો છુ પરંતુ લગ્ન થતાની સાથે જ, જે ડાયરીમાં મંે મારી કવિવતાઓ લખેલી તે જ ડાયરીમાં તે દૂધ-ઘી ના વિહસાબ લખવા માંડ્યા. તેમાં જ ધોબીને આપેલા કપડાનંુ લીસ્ટ બનાવી.

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013 Page 8

સ્ત્રી: કેમ તને કપડામાં રસ ન હતો?

પુરુષ: કપડા એક મામુલી જરુરીયાત છે. માણસ અને પશુની વચ્ચેની એક માત્ર ભેદરેખા. સભ્યતા ના નામે આપણા શરીર પર ઠોકી બેસાડવા માં આવેલંુ આવરણ. પરંતુ આ કપડા જયારે કવિવતા નંુ સ્થાન લઇ લે છે ને ત્યારે કવિવ નો આત્મા વિવદ્રોહ કરી બેસે છે.

સ્ત્રી: જેા આપણી વચ્ચે માત્ર કપડા ને જ લઇ ને મત-ભેદ હોય તો હંુ તે મત-ભેદ દૂર કરવા તૈયાર છુ અને કવિવતા ને કપડા થી વધુ માન આપવા તૈયાર છુ. ધોબી ના કપડા નંુ list કવિવતા ની ડાયરી માં નવિહ લખંુ બસ.

પુરુષ: હવે ખુબ મોડંુ થઇ ગયંુ છે.

સ્ત્રી: કેમ ? તમે તો કવિવ છો. તમારા માટે જલ્દી શંુ અને મોડંુ શંુ ? કવિવ ને વળી સમય ના બંધન કેવા ? કવિવ તો બંધન થી મુQત હોય... હવે તો લગ્ન ના બંધન પણ તૂટશે...

પુરુષ: (કંટાળી ને) ઓફ... ઓ... આ કમબખ્ત લીફ્ટ...

સ્ત્રી: ખોટા સમયે અટકી... વગર કારણે... વગર સમજે... વગર અટકાવે... અટકી... (પુરુષ ખુબ અકળાયા કરે)

એક હતો કવિવ...

પુરુષ: Please… please… please…

સ્ત્રી: તેને હતી એક રાણી... રાણી ને જેાઈતો હતો રાજકંુવર પરંતુ કવિવ ને જેાઈતી હતી...

પુરુષ: Will you please shut your mouth ?

સ્ત્રી: ગભરાવા ની જરુર નથી Darling, અત્યારે તો ભૂત અને ભવિવષ્ય ની વચ્ચે ચાલતી આ લીફ્ટ માં આપણે લટકી રહ્યા છીએ. સજ#ન હારે આમ જ આદમ અને ઇવ ને એક પાંજરા માં કેદ કયા# હશે. આ આદમ છે ને તમારી જેમ કવિવ હશે, કેમ કે તેને આદમ-જાત પેદા કરવામાં જરા પણ રસ નવિહ હતો પણ...

પુરુષ: Oh ! God…

સ્ત્રી: હાં... ઇવ પણ આવંુજ કંઇક બોલી હશે. Oh ! God ! મારંુ શંુ ? હંુ સ્ત્રી નથી... જ્યાં સુધી હંુ માં નવિહ બનંુ ત્યાં સુધી હંુ પદિરપૂણ# નથી... અધૂરી છંુ...

પુરુષ: લીફ્ટમેન... લીફ્ટમેન

સ્ત્રી: આદમંે પણ આમ જ બૂમો પાડી હશે. માત્ર તેને એ ખબર નવિહ હોય કે તે ક્યાં જવા માંગે છે. ઉપર કે નીંચે. બંને એક-બીજા ના પ્રપંચ માં એવા તે ફસાયા કે તેના પદિરણામ આપણે આજે ભોગવી રહ્યા છીએ... આ લીફ્ટ માં.

પુરુષ: એ તારો આદમ હતો ને ! એ મારા જેવો ઉલ્લુ નો પઠ્ઠો હશે.

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013 Page 9

સ્ત્રી: પણ તેણે લગ્ન કરવાની ભૂલ તો નહીં જ કરેલી.

પુરુષ: પણ બાપ બનવાની બેવકુફી તો કરેલી જ ને ???

સ્ત્રી: હાં... બિબચારો... તમારા જેટલો વિવદ્વાન નવિહ હતો ને

પુરુષ: હવે એક પણ શબ્દ વધુ બોલી છે ને તો...

સ્ત્રી: ઓ યિમસ્ટર. હંુ ઇવ નથી અને તમારા બાળક ની માં પણ નથી. અને હવે મારી પાસે એક વકીલ પણ છે.

પુરુષ: મને black mail કરે છે ?

સ્ત્રી: જી નવિહ... પણ હા, તમને જણાવી દેવા માંગુ છુ કે જેા હંુ ઈચ્છંુ ને તો તમને હેરાન કરી શકંુ છંુ.

પુરુષ: તેમાં તારી ઈચ્છા ની ક્યાં જરૂર છે ? વગર ઈચ્છા એ પણ તંુ એ કરી જ શકે છે ને. મને હેરાન કરવામાં તે બાકી જ શંુ રાખ્યંુ છે ?

સ્ત્રી: જેાવંુ છે ? શંુ બાકી રાખ્યંુ છે ?

પુરુષ: ધમકી આપે છે ?

સ્ત્રી: હા

પુરુષ: જા, જા, હવે તંુ શંુ કરી શકવાની ?

સ્ત્રી: મને વધુ ઉશ્કેરી છે ને તો અહીં ને અહીં તારા કપડા ફાડી નાખીશ

પુરુષ: એક થપ્પડ મારીશ ને..

સ્ત્રી: બચાવો... બચાવો... Help… Help…

પુરુષ: (ગભરાઈ ને) અરેરેરે... આ શંુ કરે છે ?

સ્ત્રી: તે મને મારવાની ધમકી શા માટે આપી ?

પુરુષ: એ..એ તો વષો# થી આપતો આવ્યો છંુ.

સ્ત્રી: તો પછી આજે એ પૂરી કરો

પુરુષ: હમ.... એટલે તંુ મને પોલીસ ના લફરા માં ધકેલવા માંગે છે. Right ?

સ્ત્રી: ના... પરંતુ અલગ થતા પહેલા તારા હાથ નો માર ખાઈ લઉં તો કમસે કમ મન ને શાંવિત મળશે કે ખરેખર મંે એક જાનવર સાથે લગ્ન કયા# હતા.

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 10

પુરુષ: તો તો તંુ ખરેખર સુખી હોત. આ આખા જગડા ની જળ એ જ છે ને કે હંુ જાનવર નથી... તે મને તો ચેન થી રહેવા નવિહ દીધો પણ તારા આ જ વત# ન ને લીધે ‘એ’ ઘર છોડી ને જતો રહ્યો.

સ્ત્રી: તરંગ નંુ નામ પણ લીધંુ છે ને તો...

પુરુષ: કેમ નહી લઉં ? જેટલો એ તારો હતો ને એટલો જ એ મારો પણ હતો.

સ્ત્રી: નવિહ... નવિહ... નવિહ...

પુરુષ: તારે લીધે... હા.. હા.. તારે જ લીધે મારો દીકરો ઘર છોડી ને જતો રહ્યો.

સ્ત્રી: હવે શા માટે એ વાત કરો છો ?

પુરુષ: જેા તે એને સાચવ્યો હોત તો આજે આપણે અલગ થવા નો વખત ન આવ્યો હોત.

સ્ત્રી: મંે સાચવ્યો હોત ?

પુરુષ: હા

સ્ત્રી: મંે

પુરુષ: હા.. હા.. તે

સ્ત્રી: અરે ! મંે તો ‘માં’ નો ધમ# વિનભાવ્યો હતો પણ યાદ કરો એ દિદવસ, જયારે તમને ખબર પડી હતી કે હંુ પે્રગ્નન્ટ છંુ.

પુરુષ: હા મને બરોબર યાદ છે એ દિદવસ જયારે મને ખબર પડી અવિત કે તંુ પે્રગ્નન્ટ ચે અને મારા ઉપર જાણે કે વીજળી પડી હતી

સ્ત્રી: તુ હંમેશા પવિતના રૂપમાં પે્રમીની જેમ જીવવા માગતો હતો. વિપતૃત્વ ની જવાબદારી ઉઠાવવા માટે તંુ તૈયાર જ નહી હતો

પુરૂષ: But it was too early. આપણે પૂરતા mature નવિહ હતાં અને સ્થાયી પણ નવિહ થયા હતાં અને તેના ઉપર થી વિપતૃત્વ ની જવાબદારી

સ્ત્રી: હા, વિપતૃત્વ ની જવાબદારી.. તમારા કવિવ કમ# માં નડતર રૂપ હતી. તમારે તો મહા-કાવ્ય નંુ સજ#ન કરવંુ હતંુ ને અને તમારા એ સજ#ન ને ખાતર મારી અંદર થઇ રહેલા સજ#ન નંુ મંે વી-સજ#ન કરી નાખ્યંુ.

પુરુષ: જુઠ્ઠું નવિહ બોલ. તંુ પણ એ વાત માં સહમત હતી. તને હતંુ કે બાળક આવવાથી તારી સ્વતંત્રતા માં કાપ આવી જશે. તારી સંુદરતા કરમાઈ જશે. તારંુ દિફગર બગડી જશે.

સ્ત્રી: અને તમને હતંુ કે બાળક આપણા વચ્ચે દીવાલ ઉભી કરી દેશે

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 11

પુરુષ: પણ મને શંુ ખબર હતી કે abortion પછી...

સ્ત્રી: મને પણ ક્યાં ખબર હતી કે abortion પછી હંુ બીજી વખત માં જ નવિહ બની શકંુ... હંુ અભાગી ન તો પુત્ર ને પામી શકી કે ન તો પવિત ને સાચવી શકી...

પુરુષ: .... કે ન તંુ, તરંગ ને સાચવી શકી...

સ્ત્રી: તમારે લીધે... હવે જયારે તેણે ખબર પડશે કે તમે મને છોડી દીધી છે તો એ જરૂર મારી પાસે દોડતો આવશે.

પુરુષ: આમેય તંુ મારી મદદ વગર બાળક પેદા કરી જ શકે છે ને

સ્ત્રી: તરંગ... એક તરંગ હતો

પુરુષ: હા એક ભ્રમ... હકીકત કરતા પણ નક્કર

સ્ત્રી: જયારે ડોQટર એ મને કહંુ્ય કે હંુ હવે ક્યારેય માં નવિહ બની શકંુ ત્યારે મંે મારા માનસ પુત્ર ને જન્મ આપ્યો.

પુરુષ: તારી એ ઘેલછા ના ઉન્ન્માદ માંથી તરંગ ને પેદા કરી જયારે તંુ જીવવા લાગી ત્યારે તારંુ એ પાગલપન મને પણ માફક આવી ગયુ. ધીરે-ધીરે તારા એ કક્તિલ્પત બાળક ને હંુ પણ સ્વીકારતો થઇ ગયો અને તરંગ ખરેખર જ હયાત છે તેમ માની મને પણ વિપતૃત્વ નો આનંદ મળવા લાગ્યો.

સ્ત્રી: તંુ મને રાજી રાખવા...

પુરુષ: અને હંુ તને રાજી રાખવા...

બંને: આપણે તરંગ ને જીવાડ્યે જતા હતા.

સ્ત્રી: મારા એ ભ્રમ ને સાચવવા તંુ આપણા દીકરા માટે રમકડા લાવતો.

પુરુષ: (દોડી ને) તરંગ... તરંગ...

સ્ત્રી: Shhhh !!! (ઈશારા થી તરંગ સુઈ ગયો છે તેમ કહે)

પુરુષ: તંુ એને પારણાં માં જુલાવતી... હાલરડા ગાતી...

(સ્ત્રી હાલરડુ ગાય – ‘તમે મારા દેવ ના દીધેલ છો, આવ્યા ત્યારે અમર થઇ ને રો..’ )

પુરુષ: ડૂબતા માણસ માટે જેમ તણખલા નો સહારો...

સ્ત્રી: તેમ આપણી એકલતા નો એ તણખલંુ હતો.

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 12

પુરુષ: મને એમ હતંુ કે તરંગ ને પે્રમ કરવા થી તને સુખ મળશે. પરંતુ ધીરે-ધીરે તારંુ પાગલપણંુ એટલંુ વધતંુ ગયુ કે જાને ઘર માં મારંુ કોઈ અક્તિસ્તત્વ જ નવિહ હતંુ.

સ્ત્રી: તારા માટે જ તો...

પુરુષ: અને એટલે જ મંે ઘરે આવવાનંુ ઓછંુ કરી દીધંુ

સ્ત્રી: જુઠ્ઠું નવિહ બોલો...

પુરુષ: ચીસો નહીં પાડ. ચીસો પાડવા થી અસત્ય – સત્ય નથી બની જતંુ... આમ જ ચીસો પાડી પાડી ને તે મને પન તારા થી દુર કરી દીધો

સ્ત્રી: પરાઈ સ્ત્રી પાસે જનાર દરેક પવિત ને પાતાની પત્ની માં જ દોષ દેખાય છે. – “મને મારી પત્ની સમજતી જ નથી.”

પુરુષ: તે પન તો મને ક્યારેય સમજવાની કોબિશશ નવિહ કરી.

સ્ત્રી: હંુ તો એક સામાન્ય સ્ત્રી છંુ. પન તમે તો કવિવ છો ને ? વિવદ્વાન છો. તમે તો મને બરાબર સમજી શક્યા હોત ને ?

પુરુષ: હંુ તો શંુ દુવિનયા નો કોઈ પણ પુરુષ એવો દાવો ન કરી શકે કે એ સ્ત્રી ને સમજી શક્યો છે. મોડે મોડે થી મને પણ એ જ્ઞાન થયંુ કે સ્ત્રી કોઈ સમજવાની વસ્તુ જ નથી.

સ્ત્રી: ભોગવવાની વસ્તુ છે નવિહ ?

પુરુષ: Enough… મને શબ્દ ઉધાર આપવાની જરૂર નથી. મારી શબ્દ-બંેક નંુ balance સારંુ છે.

સ્ત્રી: જે કહો તે તમારી પાસે એ જ તો છે. શબ્દો માં તમે સમ્ર્રુદ્ધ છો. વાકચાતુરી થી તમે મને ચુપ કરી શકો છો અને એ જ ચાતુરી થી તમે બીજી છોકરીઓ ની સહાનુભુતી જીતી શકો છો

પુરુષ: અચ્છા !!! તમે તો જાણે પવિતવ્રતા છો નવિહ ?

સ્ત્રી: છંુ જ

પુરુષ: હવે તો કબુલ કર...

સ્ત્રી: કબુલવાનંુ કઈ છે જ નવિહ. પુનીત મારો યિમત્ર છે.

પુરુષ: હા... પે્રમી ને યિમત્ર કહી શકાય

સ્ત્રી: સંબંધો ઉપર લેબલો મારવાથી સંબંધો બદલાઈ જતા નથી.

પુરુષ: એટલે જ કહંુ છંુ કે હવે તો સાચંુ લેબલ આપ.

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 13

સ્ત્રી: હા.. અમે એક –બીજા ને પે્રમ કરતા હતા... પરંતુ તમે જે અથ# માં પે્રમી કહો છો એ અથ# માં અમે પ્રેમી ન હતા.

પુરુષ: હં.... Fantasy… આધુવિનક સમાજ નો નવો શબ્દ... પરંતુ એ પન એક પ્રકાર નંુ વ્યણિભચાર જ ગણાય.

સ્ત્રી: હશે કદાચ. એમ તો film ના actor/actress સાથે લાખો લોકો માનબિસક વ્યણિભચાર કરતા હોય છે. પણ તેનાથી એમના સંસાર સળગી જતા નથી. Fantasy જયારે reality માં મુકાય છે ત્યારે જ આગ લાગે છે

પુરુષ: તારો એ પુનીત કોઈ film નો actor નવિહ હતો. મારી ગેર-હાજરી માં રોજ તને મળવા આવતો જીવતો-જાગતો પુરુષ હતો.

સ્ત્રી: ના... તમારી ગેર-હાજરી માં... મારી એકલતા માં તે એક યિમત્ર નો સહારો માત્ર હતો.

પુરુષ: હવે છુટા પડ્યા પછી તો પુનીત...

સ્ત્રી: (ચંદિડકા સ્વરૂપ) ખબરદાર જેા પુનીત નંુ નામ પણ લીધંુ છે તો... તમારા આવ્યા પહેલા પણ એ હતો અને તમારા ગયા પછી પણ એ રહેશે, પણ એ જે છે... જ્યાં છે... ત્યાં જ રહેશે. એ જેા તમારી જગ્યા લઇ શક્યો હોત ને તો... તો હંુ તમને પરણી જ ન હોત.... અને હવે મને કોઈની જરૂર નથી. (સ્ત્રી રડી પડે)

પુરુષ: (સ્ત્રી ને સાંત્વના આપવા જતા અટકી પડે) કેટલા દિદવશે આપણે આમ વાતો કરી નવિહ ?

સ્ત્રી: છુટા પડતા પહેલા નસીબ માં આ છેલ્લી મુલાકાત લખાએલી હશે.

પુરુષ: હંુ પણ એવો દાવો ક્યાં કરી શકંુ છંુ કે હંુ સવ# ગુણ સંપ્પન છંુ.

સ્ત્રી: હંુ તમારે લાયક ન બની શકી.

પુરુષ: કે પછી હંુ તને પામવા માં અસફળ રહ્યો.

સ્ત્રી: હંુ તો મારા વ્યક્તિQતત્વ ને તમારા માં ઓગાળી ને બેઠી હતી. તમારા થી હંુ અલગ થઈ જ નથી શકી.

પુરુષ: વિવચારંુ છંુ તો લાગે છે કે જે કઈ બન્યંુ તે ન બનવંુ જેાઈતંુ હતંુ.

સ્ત્રી: બનવા માટે કંઈ કારણ પણ ન હતંુ.

પુરુષ: કારણ તો... પે્રમ

સ્ત્રી: હા... લગ્ન માટે પણ... છુટાછેડા માટે પણ... કારણ – પે્રમ.

પુરુષ: આપણે એક બીજા ને લાયક ન નીવડ્યા.

સ્ત્રી: ના... આપણે પ્રેમ ને લાયક ન નીવડ્યા.

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 14

પુરુષ: તારા થી દુર રહી ને મારે જે મેળવવંુ હતંુ તે તો હંુ મેળવી શક્યો જ નથી.

સ્ત્રી: મંે પણ તને ગુમાવી ને મારી જાત ને ગુમાવી.

પુરુષ: આ લીફ્ટ માં મારંુ મન હળવંુ થઇ ગયુ... જીવન નાં કેટલાયે અંશ ના છેદ આજે ઉડી ગયા

સ્ત્રી: પણ મારંુ મન તો ઔર વધુ ભારે થઇ ગયુ. સડસડાટ લીફ્ટ માં નીચે જીઈ ને અલગ-અલગ રસ્તે જતા રહ્યા હોત તો જીવ ને એક સંતોષ રહેત કે મારાથી છૂટી ને તમંે સુખી થશો

પુરુષ: હજુ ક્યાં છુટા પડ્યા છીએ... માત્ર SIGN જ તો કરી છે.

સ્ત્રી: હા.. પદિરણીત છતાં અલગ...

પુરુષ: વચ્ચે...

સ્ત્રી: આ લીફ્ટ માં...

પુરુષ: સુખ અને દૂ:ખ ની વચ્ચે મને ખબર જ નથી કે ક્યાં છેડે શંુ છે ?

સ્ત્રી: મારા માટે તો બંને છેડા પર દૂ:ખ જ છે.

પુરુષ: તારા બિશવાય સુખ નો અહેસાસ મને ક્યાં થવાનો ?

સ્ત્રી: થશે... (લીફ્ટ ચાલુ થાય) લો, લીફ્ટ ચાલી.. હવે તમારી બધી તકલીફો નો અંત આવી જશે...

(પુરુષ લીફ્ટ રોકી દે)

સ્ત્રી: કેમ અટકાવી ?

પુરુષ: ઉપર જવા માંગુ છંુ.... ઉપર... વકીલ પાસે... Divorce papers ને destroy કરવા.

સ્ત્રી: ઉપર જતા સુધી માં આ અરીસો બિબલકુલ સાફ થઇ જશે.

પુરુષ: હા... આપણા પે્રમ જેટલો શુદ્ધ.

(પુરુષ અને સ્ત્રી અરીસા તરફ ક્તિસ્થર થઇ જાય – અરીસા માંથી એક-બીજા ને જેાઈ રહે)

-------- અંધકાર --------Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 15

અંશ અને છેદલેખક: શ્રી. તારક મેહતા

નાટક ના અંત માં એક સીન આ પ્રમાણે ઉમેરી શકાય

(પુરુષ અને સ્ત્રી છુટા-છેડા ની અરજી ને destroy કરવાનો વિનણ#ય લીધા પછી વકીલ ની office માં પાછા જાય છે)

વકીલ: ઓહ! આવો આવો હંુ તમારી જ રાહ જેાતો હતો

(પુરુષ અને સ્તરે ને થોડંુ આશ્ચય# થાય !!!)

વકીલ: આવો બેસો

(વકીલ divorce papers સામેથી જ કાઢી ને બંને ને આપે)

વકીલ: લો આ તમારા divorce papers... You can destroy it…

પુરુષ: (આશ્ચય# સાથે) એટલે !!! તમને ખબર હતી કે અમે....

વકીલ: (હસતા) હા, નાટક ના Director ને તો નાટક નો અંત ખબર જ હોય ને !!

સ્ત્રી: એટલે ??? અમે કઈ સમજ્યા નવિહ...

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 16

વકીલ: મને માફ કરજેા પણ ના છુટકે મારે તમારી સાથે આ નાટક રચવંુ પડયંુ. You know મને પહેલે થી એવંુ લાગતંુ હતંુ કે તમારો case કાયદા ની દ્રસ્ટી એ case છે જ નવિહ. તમારા વિવષે જયારે મંે મારા psychologist ડોQટર યિમત્ર સાથે વાત કરી ત્યારે તેમણે જ મને સમજાવ્યુ કે તમારા case ને કાયદા ની નવિહ પણ psychological treatment ની જરૂર છે.

Psychology ની ભાષા માં આવા case ને Interpersonal Relationship Problem Case કહેવા માં આવે છે જેમાં મુખ્ય કારણ પવિત-પત્ની વચ્ચે ની Miss-Communication ને લીધે સજા#તી Miss-

Understanding જ હોય છે. અને તેને દૂર કરવા માટે એક જ રસ્તો છે... બંને વચ્ચે સંવાદ...

બસ પછી મંે તે માટે ના પ્રયત્નો શરૂ કયા# ... પણ હંુ જયારે તમને (પુરુષ તરફ ઈશારો કરી ને) બોલાવતો યારે તમે (સ્ત્રી તરફ ઈશારો) નવિહ આવતા અને જયારે તમને (સ્ત્રી) બોલાવતો ત્યારે તમે (પુરુષ) હાજર નવિહ રહેતા. આથી અંતે મારે આ નાટક રચવંુ પડયંુ.

પુરુષ: એટલે તમે જ...

વકીલ: હા, મંે જ તમારી લીફ્ટ ને અધ-વચ્ચે અટકાવી તમને લીફ્ટ રૂપી પાંજરા માં થોડો સમય પૂરી રાખ્યા જેથી તમારી વચ્ચે સંવાદ શક્ય બને અને લીફ્ટ-મંેન ને પણ મંે જ તમારી બૂમો ન સાંભળવા નો આદેશ આપેલો. (હસતા) તમારી permission વગર મંે આ કયુd તે બદલ તમે ઈચ્છો તો મારા ઉપર case કરી શકો છો..

સ્ત્રી: ના, અમારે તો તમારો આભાર માનવો જેાઈએ

પુરુષ: અને તમારા ડોQટર યિમત્ર નો પણ... Thank you very much

વકીલ: અરે ! Its our duty. આવો હંુ તમને લીફ્ટ માં નીચે સુધી મૂકી જાઉં

પુરુષ: Thank You વકીલ સાહેબ પણ હવે લીફ્ટ માં સળ-સળાટ નીચે નથી ઉતારવંુ.. હવે તો એક-બીજા નો હાથ પકડી પે્રમ થી એક-એક દાદર ઉતારવો છે

સ્ત્રી: અને પછી જીવન નો એક-એક દાદર એટલા જ પે્રમ થી ચડવો પણ છે

(પુરુષ-સ્ત્રી હસતા મોઢે વિવદાય લે અને વકીલ તેમને સંતોષ ની લાગણી થી જેાતા રહે)

------------------ અંધકાર ------------------

અંશ અને છેદAnsh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 17

લેખક: શ્રી. તારક મેહતા

નાટક નો થીમ:

નાટક ના એક સંવાદ માં જ નાટક નો ‘થીમ’ છુપાએલો જણાય છે

સ્ત્રી: ... કારણ તો હતંુ... લગ્ન માટે પણ... છુટા-છેડા માટે પણ... કારણ – પ્રેમ...

છુટા-છેડા માટે ના ઘણા કારણો હોય શકે, પરંતુ શંુ ‘પ્રેમ’ છુટા-છેડા માટે નંુ કારણ હોઈ શકે?

હા, કેમ કે આપણે જેને ખુબ પ્રેમ કરતા હોઈએ તેમની પાસે થી ખુબ અપેક્ષા બાંધી બેસતા

હોઈએ છીએ અને જયારે એ પૂરી નથી થતી ત્યારે વી-સંવાદ સજા#ય છે.

પે્રમ જયારે ખુબ વધંુ હોય ત્યારે આપના લીધે સામેના વ્યક્તિQત ને આપણે દુખી થતા નથી

જેાઈ શકતા અને તેનાથી દૂર જતા રહેવાનો વિનણ#ય આપણે ન છુટકે લઇ લેતા હોઈએ છીએ

જ્યાં પે્રમ હોય ત્યાં અયિધકાર ની ભાવના જાણે-અજાણે આવી જતી હોય છે અને જ્યાં અયિધકાર હોય ત્યાં વ્યક્તિQત નો અહંમ ડોકાયા વગર રહેતો નથી.

દરેક વ્યક્તિQત માં થોડા-ઘણા અંશે અહંમ હોય જ છે. આ અહંમ નંુ પ્રમાણ ન જળવાય ત્યારે સંબંધો માં વિતરાડ ઉભી થાય છે અને આ વિતરાડ, સંવાદ તુટતા ઔર વધુ ને વધુ મોટી થતી જાય છે.

લેખકે આ બધી બાબતો ને ધ્યાન માં રાખી કથા-વસ્તુ ને ગંૂથવાનો પ્રયત્ન કયો# છે

અંશ અને છેદલેખક: શ્રી. તારક મેહતા

નાટક ની કથા વાતા. અને તેની ગંૂથણી:

નાટક ની કથા વાતા# માં એક પે્રમી યુગલ ની એક-બીજા પ્રત્યે ની પ્રેમ ની લાગણી અને પોતાના અહંમ સાથે ની વાત છે

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 18

માનવી માત્ર માં અહંમ નંુ પ્રમાણ થોડા ઘણા પ્રમાણ માં જેાવા મળે જ છે અપન# તંુ આ અહંમ જયારે પોતાની સીમાઓ ને લાંધી ને બહાર નીકળે છે ત્યારે તેના લીધે સંબંધો માં વિતરાડ જેાવા મળે છે.

પે્રમ નો પ્રથમ વિનયમ એ હોય છે કે વ્યક્તિQત પોતાના ‘સ્વ’ ને છોડે અને અને સાથી ના ‘પર’ ને અનુરૂપ થઇ જીવન ને પે્રમપૂવ# ક જીવે. પરંતુ માનવ સહજ સ્વભાવ ‘સ્વ’ ને આસાની થી છોડી શકતો નથી

પે્રમ ની એક નબળાઈ એ પણ છે કે વ્યક્તિQત જેને સાચા રહ્દય થી પે્રમ કરે છે તેના પર પોતાનો અયિધકાર જમાવાની કોબિશશ કરે છે અથવા તો એમ કહી શકાય કે અયિધકાર જમાવાની પ્રવિ�યા જાને-અજાણે થઇ જ જતી હોય છે.

Psychology નો વિનયમ એવંુ કહે છે કે બે સંબંધો ને સાચવવા માટે અને તેને દીઘા# યુ રાખવા માટે બે વ્યક્તિQતઓ વચ્ચે સતત સંવાદ થવો ખુબ જરૂરી હોય છે. – Talk… Talk… and Talk… પછી ભલે તેમાં પે્રમ ની સાથે જગડાઓ પણ કેમ નવિહ હોય. કેમ કે જગડાઓ ના અંતે જ બંને વ્યક્તિQતઓ એ વાત ને સમજી શકે છે કે તેઓ એક-બીજા પાસે થી શંુ ઈચ્છે છે.

પ્રસ્તુત નાટક ની કથા વાતા# માં પણ આ બધી જ બાબતો ને વાણી લેવામાં આવી છે. એક યુગલ જે પે્રમ લગ્ન કરે છે અને પોતાના ‘સ્વ’ ને છોડી શકતા નથી. વખત જતા બંને વચ્ચે નો miss-communication વધતા miss-understanding

વધતી જ જાય છે. જે અંતે લીફ્ટ રૂપી પાંજરા માં પુરાયા બાદ એક-બીજા વચ્ચે સંવાદ રચાતા દૂર થાય છે અને અંતે બંને છુટા-છેડા ની અરજી ને રદ કરવાનો વિનણ#ય લે છે.

અંશ અને છેદલેખક: શ્રી. તારક મેહતા

Analysis (અથ. ઘટન)

5w + 1H નો ઉપયોગ કરી નાટક ના અથ. ઘટન ને સમજવાનો પ્રયત્ન કયો. છે

1) What : આ નાટક શંુ કહેવા માંગે છે?

નાટક માં માનવ સંબંધો વિવષે ની તકલીફો અને તેના વિનરાકરણ ની વાત છે

2) When: આ નાટક ક્યાં સમય નંુ છે?

નાટક લખાયંુ થોડા વષો# પહેલા છે પરંતુ તેની કથા વસુ એટલી સરસ છે કે તે આજના સમયે કે પછી આવનારા સમયે પણ એટલંુજ સચોટ સાબિબત થઇ શકે તેમ છે.

3) Where: આ નાટક ક્યાં ભજવાયંુ છે?

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 19

યુગલ વચ્ચે જયારે અમ્વાદ શક્ય જ નથી બનતો ત્યારે એક લીફ્ટ રૂપી પાંજરામાં અચનાક પુરાયા બાદ બંને વચ્ચે સંવાદ સજા#ય છે. જેમાં તેમની સામે રહેલ દપ#ણ પોતાની જ જાત માં રહેલ ખામીઓ નંુ પ્રવિતબિબHબ બતાવાની ગરજ સારે છે અને બંને વચ્ચે જગડા થી શરુ થતો સંવાદ અંતે પ્રેમ ની લાગણીઓ થી ભીંજાયા વગર રહેતો નથી.

4) Why: આ નાટક ની ભજવણી શા માટે?

નાટક માં બે માનવ સંબંધો ની ગૂઢ બાબતો ને વણી લેવામાં આવી છે. આજના અતી વ્યસ્ત અને અતી ગવિત શીલ જીવન માં બે વ્યક્તિQતઓ વચ્ચે આ પ્રકાર ની તકલીફો નંુ પ્રમાણ સતત વધતંુ જતંુ જેાવા મળે છે. નાટક પે્રક્ષકો સમક્ષ એક રીતે માનવ સંબંધો ને સમજવા અને તેના માટે ના ઉપાયો ને સમજવાની સમાજ પૂરી પાડે છે. એમ કહી શકાય કે આ રીતે આ નાટક માં Educational Value પણ છે

5) Who: કોણ ભજવશે?

નાટક માં લેખકે સ્ત્રી અને પુરુષ ના નામ નથી લખ્યા. આ જ બાબત સૂચવે છે કે આ નાટક દરેક સ્ત્રી-પુરુષ નંુ છે. દ્દરેક ના જીવન માં બનતી ઘટનાઓ નંુ વિનરૂપણ આ નાટક માં જેાવા મળે છે.

6) How: નાટક ની બહ્જાવાની કેવી રીતે?

નાટક માટે આમ તો આખા રંગ-મંચ નો ઉપયોગ થવો જરૂરી હોય ચી પરંતુ આ નાટક લીફ્ટ રૂપી પાંજરા માં પુરાઈ ને ભજવાય તેમાં જ તેના Dramatics elements સાચા અથ# માં છુપેલા છે.

અંશ અને છેદલેખક: શ્રી. તારક મેહતા

શોધ-સંશોધન

લેખક: શ્રી તારક મેહતા વિવષે થોડી વાતો...

શુદ્ધ હાસ્ય-ઉપજાઉ અતં્યત લોકખ્યાત ‘દુવિનયાને ઊંધાં ચશ્માં’ જેવી પ્રબિસદ્ધ ધારાવાવિહક અને કૃવિતના પ્રકાશક તારક મહેતા નો જન્મ ૨૬ ડીસેમ્બર ૧૯૨૯માં અમદાવાદ શહેરમાં થયો હતો. તેઓ ૧૯૫૮ થી ૧૯૫૯ દરયિમયાન ગુજરાતી નાટ્યમંડળમાં કાય# કારી મંત્રી રહ્યા હતા અને ૧૯૬૦ થી ૧૯૮૬ દરયિમયાન ભારત સરકારના માવિહતી અને પ્રસારણ મંત્રાલયના દિફલ્મ્સ ડીવીઝનમાં વૃત્તાંત લેખક અને ગેઝેટેડ અયિધકારીની પદવિવ તેઓએ ભોગવી હતી. આ ઉપરાંત તેઓએ નાટકો જેવા કે "નવંુ આકાશ નવી ધરતી",

"કોથળામાંથી બિબલાડંુ", "દુવિનયાને ઊંધાં ચશ્માં", "સપ્તપદી" વગેરે તથા પ્રવાસ લેખો "તારક મહેતાની ટોળી પરદેશના પ્રવાસે" અને વ્યક્તિQતચદિરત્ર પ્રર ઘણંુ લખ્યુ છે.

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 20

મહેતા તારક જનુભાઈ

નાટ્યલેખક, હાસ્યલેખક.

જન્મ: અમદાવાદમાં. (તારીખ:૨૬-૧૨-૧૯૨૯) ૧૯૪૫ માં - મૅદિટ� ક. ૧૯૫૬ માં - ખાલસા કૉલેજ, મંુબઈથી ગુજરાતી વિવષય સાથે B.A ૧૯૫૮ માં - ભવન્સ કૉલેજ, મંુબઈથી એ જ વિવષય માં M.A. ૧૯૫૮-૫૯ માં - ગુજરાતી નાટ્યમંડળના કાયા# લયમાં કાય# કારી મંત્રી. ૧૯૫૯-૬૦ માં - ‘પ્રજાતંત્ર’ દૈવિનકના ઉપતંત્રી. ૧૯૬૦ થી ૧૯૮૬ સુધી - ભારત સરકારના માવિહતી અને પ્રસારણ મંત્રાલયના દિફલ્મ્સ-દિડવિવઝન, મંુબઈમાં

વૃત્તાન્તલેખક અને ગૅઝેટેડ અયિધકારી. એમણે યિત્રઅંકી નાટક ‘નવંુ આકાશ નવી ધરતી’ (૧૯૬૪), પ્રહસન ‘કોથળામાંથી બિબલાડંુ’ (૧૯૬૫), યિત્રઅંકી નાટક ‘દુવિનયાને ઊંધા ચશ્મા’ (૧૯૬૫) ‘તારક મહેતાના આઠ એકાંકીઓ’ (૧૯૭૮) અને ‘તારક મહેતાનાં છ એકાંકીઓ’ (૧૯૮૩) આપ્યાં છે. ‘તારક મહેતાના ઊંધા ચશ્મા’ (૧૯૮૧), ‘શે્રષ્ઠ હાસ્યરચનાઓ’ (૧૯૮૨), ‘તારક મહેતાનો ટપુડો’ (૧૯૮૨), ‘તારક મહેતાના ટપુડાનો તરખાટ’ (૧૯૮૪), ‘દોઢડાહ્યા તારક મહેતાની ડાયરી’- ભા.૧-૨ (૧૯૮૪) વગેરે એમના હાસ્યલેખસંગ્રહો છે. ‘તારક મહેતાની ટોળી પરદેશના પ્રવાસે’ (૧૯૮૫) માં પ્રવાસવિવષયક હાસ્યલેખો છે. એમણે ‘મેઘજી પેથરાજ શાહ : જીવન અને શિસશિQ’ (૧૯૭૫) નામક જીવનચદિરત્ર પણ લખ્યંુ છે. (- ચંદ્રકાન્ત

ટોપીવાળા) ‘તારક મહેતાના ઊંધા ચશ્મા’ (૧૯૮૧), - જેના પરથી વત# માન સમયમાં हि�न्दी ભાષા માં ‘तारक मे�ता

का उल्टा चश्मा’ નામની એક ટી.વી. ધારાવાવિહક શ્રેણી ભારે લોકવિપ્રય બની છે, જેનંુ પ્રસારણ Sab channel પરથી કરવામાં આવે છે.

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 21

(પહેલી લાઇનમાં જમણેથીઃ વિવનોદ ભટ્ટ, તારક મહેતા, રવિતલાલ બોરીસાગર, ચંદુ મહેદિરયા, પ્રકાશ ન. શાહ, રજનીકુમાર પંડ્યા. બીજી લાઇનઃ બકુલ ટેલર, અબિ�ની ભટ્ટ, અબિ�ન ચૌહાણ, સલીલ દલાલ, પૂવી# ગજ્જર, આયેશા ખાન, પાછળ ઉપર બેઠેલો બીરેન અને તસવીરમાં સલીલભાઇની પાછળ ઢંકાઇ ગયેલા દીપક સોબિલયા)

‘gujarati world’ – બ્લોગ પરથી

Thursday, December 25, 2008

તારક મહેતાઃ એંસી કી તૈસી

મોટા ભાગના ગુજરાતી લેખકને સ્વપ્નવત્ લાગે એવી લોકવિપ્રયતા લેખન દ્વારા હાંસલ કરનારા તારક મહેતા આવતી કાલે 80 મા વષ#માં પ્રવેશ કરશે. તેમના એંસી-પ્રવેશના વષ#માં તેમના ટપુડા સીરીઝના લેખો પરથી બનેલી સીદિરયલ ‘તારક મહેતાકા ઉલ્ટા ચશ્મા’ આજકાલ દેશભરમાં લોકવિપ્રય બની છે, એ તેમના સૌ ચાહકો માટે આનંદની વાત છે. એ બિસરીયલના પ્રોડ્યુસરના તારક-પે્રમની પણ દાદ આપવી જેાઇએ કે તેણે બિસરીયલના નામમાં તારકભાઇના નામનો સમાવેશ કયો# અને તેનંુ ટાઇટલ સોંગ પણ એ જ પ્રમાણે બનાવ્યંુ.

સ્વભાવે અતં્યત સાલસ, પે્રમાળ, આંટીઘંૂટી વગરના, તબિબયતની અનેક મયા# દાઓ છતાં શક્ય એટલી મદદ કરવા સદા તત્પર તારકભાઇ અને તેમને એંસી વષ# સુધી ટકાવી રાખવામાં મહત્ત્વનો ભાગ ભજવનારાં ઇન્દુકાકીને અણિભનંદન-શુભેચ્છાઓ.

Monday, December 28, 2009

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 22

તારક મહેતાની 80 મી વષ. ગાંઠ

(તારક અને ઇન્દુ મેહતા - ‘तारक मे�ता का उल्टा चश्मा’ ના 'ટપુ' & 'ગોગી' સાથે)

ઘણા લેખકો લેખક તરીકે વધારે યિમડીયોકર કે માણસ તરીકે, એ નક્કી કરવંુ અઘરંુ પડે છે. તારકભાઇ જેવા કેટલાક લેખકોના વિકસ્સામાં જુદી, સુખદ મંૂઝવણ થાય છેઃ એ લેખક તરીકે વધારે ઊંચા કે માણસ તરીકે એ નક્કી કરવંુ અઘરંુ છે. બેમાંથી એક વિવકલ્પ પસંદ કરવાની જરૂર પણ નથી. સરળતા, લાગણી અને વિનભા# રપણંુ તારકભાઇના વ્યક્તિQતત્વની દુલ#ભ ખાબિસયતો છે. ઇન્દુકાકી ‘મહેતા’ના ક્ષેમકુશળનો દિદલથી ખ્યાલ રાખે છે અને તબિબયતની ગડબડો પછી બહારની દુવિનયા સાથેનંુ એમનંુ મુખ્ય સંપક# સૂત્ર બની રહ્યાં છે.

‘तारक मे�ता का उल्टा चश्मा’ ની પ્રચંડ લોકવિપ્રયતા પછી, તારકભાઇની ઓલરેડી દંતકથા સમી લોકવિપ્રયતામાં આખેઆખી નવી પેઢીનો અને બિબનગુજરાતીઓ ટીવી દશ# કોનો ઉમેરો થયો છે. બિસરીયલના વિનમા# તા આબિસત મોદી ઇન્દુકાકી અને તારકભાઇના પુત્રવત્ સ્નેહી મહેશભાઇ વકીલ સાથે મળીને તારકભાઇ પર પ્રેમ ઢોળવાનાં અવનવાં કાવતરાં ગોઠવતા રહે છે. ‘ઉલ્ટા ચશ્મા’ ની આખી ટીમ તેમાં હોંશભેર સામેલ થાય છે. એવંુ એક કાવતરંુ તારકભાઇની 80 મી વષ#ગાંઠ (26 દિડસેમ્બર)ની આગલી સાંજે આબિસતભાઇએ ગોઠવ્યંુ.

અમદાવાદની એક હોટેલમાં તેમણે તારકભાઇ માટે સરપ્રાઇઝ પાટી# રાખી હતી. મંુબઇથી ‘ઉલ્ટા ચશ્મા’ની ટીમના ઘણાખરા સભ્યો બસમાં – અને ડો.હાથી વિવમાનમાં- 25 તારીખે અમદાવાદ આવી ગયા. રાતે્ર ટીવી પત્રકારોની ભરપૂર હાજરીમાં નવની આસપાસ શરૂ થયેલી પાટી#માં રાત્રે બાર વાગ્યે તારકભાઇએ કેક કાપીને 81 મા વષ# માં પ્રવેશ કયો#. સાડા બારની આસપાસ મહેમાનોએ એક પછી

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 23

એક વિવદાય લીધી ત્યારે નવેસરથી ડાન્સની રંગત ચાલી. તારકભાઇ તેમની નાજુક તબિબયત અને ક્તિસ્થતપ્રજ્ઞ માનબિસકતા સાથે વચ્ચે વચ્ચે એક-બે યિમનીટ માટે ડાન્સમાં જેાડાઇ જતા હતા.

આબિસતભાઇએ તારકભાઇ-ઇન્દુકાકીને 81 મા વષ# ના પ્રવેશ વિનયિમતે્ત રૂ.1000 ની 81 નોટોનો હાર પહેરાવ્યો. દયાનંુ પાત્ર ભજવનાર દિદશા વાકાણીએ ‘આજ તક’ માટે તારકભાઇનો દયા-સ્ટાઇલમાં ઇન્ટરવ્યુ લીધો. રાતે્ર એકાદ વાગ્યે પાટી# પૂરી થઇ અને બધા બહાર નીકળ્યા, ત્યારે હોટેલની બહાર પણ ઘણા લોકો ‘ઉલ્ટા ચશ્મા’ની ટીમને જેાવા ભેગા થયા હતા. તારકભાઇ સાથેના સ્નેહસંબંધ ઉપરાંત એક ગુજરાતી લેખકનો આ રીતે જયજયકાર થાય – અને એ લેખક આછકલાઇના નામોવિનશાન વગર બધંુ પચાવીને સ્વસ્થ-

સામાન્ય રહી શકે, એ બને્ન બાબતોથી એકસરખો હરખ થાય છે.

વષ#ગાંઠના દિદવસે 26 મીએ સાંજે રાબેતા મુજબ બિબનીત-પ્રણવ અને હંુ તારકભાઇના ઘરે ગયા. એ દિદવસે પણ સવારથી લોકલ અને રાતે્ર પરદેશના ફોનની વષા# વચ્ચે કેક કાપવાનો બિસલબિસલો ચાલુ રહ્યો હતો. સાંજે વધુ એક કેક કાપતી વખતે એક મહેમાને તારકભાઇના મોંમાં કેકનો ટુકડો મૂક્યો એટલે તારકભાઇ ઉવાચ, ‘અત્યારે મને કાપો તો અંદરથી કેક નીકળે.’

80 મી વષ#ગાંઠને વિનયિમત્ત બનાવીને તારકભાઇએ દિદવ્ય ભાસ્કરની રવિવવારની પૂર્તિતHમાં આવતી તેમની કોલમ ‘બાવાનો બગીચો’ તબિબયતનાં કારણોસર સમેટી લેવાની જાહેરાત કરી, જે 27-12-09 ની પૂર્તિતHમાં તેમની કોલમ સાથે છપાઇ છે. કોઇ લેખક સામે ચાલીને, કોઇ જાતના મનદુઃખ વગર, પોતાનાં કારણોસર કોલમ બંધ કરે એવંુ બહુ ઓછંુ બને છે.

અગાઉ રવિતલાલ બોરીસાગરે ‘સંદેશ’માં પોતાની હાસ્યની કોલમ પણ આ જ રીતે, (દર અઠવાદિડયે લખાતંુ નથી એ મતલબના કારણસર) સત્તાવાર જાહેરાત સાથે બંધ કરી હતી.

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 24

દિદવ્ય ભાસ્કરની ‘રસરંગ’ પૂર્તિતHમાં છેલ્લી કોલમ સાથે પ્રગટ થયેલંુ તારકભાઇનંુ લખાણ

Thursday, December 31, 2009

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 25

તારક મહેતાના ખબરઅંતર તારકભાઇની ૮૦મી વષ#ગાંઠની પોસ્ટના પ્રવિતભાવ હજુ ચાલુ છે, ત્યાં પરમ દિદવસે મોડી રાતે્ર તારકભાઇને હોક્તિસ્પટલમાં દાખલ કયા# ના સમાચાર મળ્યા. નાના પાયે હેમરેજ અને ન્યૂરોપ્રોબ્લેમ હોવાનંુ આરંણિભક પરીક્ષણમાં જણાયંુ. થોડા કલાક આઇ.સી.યુ. (એટલે કે ‘વી કાન્ટ સી હીમ!’)માં રાખ્યા પછી તેમને ભયમુQત ગણીને રૂમમાં ખસેડવામાં આવ્યા. તારકભાઇના ભાણેજ ડો.રામીલભાઇ ન્યૂરોસજ#ન છે અને ડોQટરોમાં પણ તારકભાઇના ચાહકોની સંખ્યા મોટી છે. એટલે તારકભાઇ અત્યારે અમદાવાદની ‘સાલ હોક્તિસ્પટલ’માં આરામ લઇ રહ્યા છે. આ સમાચાર તરત ન લખવાનંુ કારણ એટલંુ જ કે આ બ્લોગ છે- ન્યૂઝ ચેનલ કે ફોર ધેટ મેટર, ટ્વીટર નથીઃ-) અમુક પ્રકારના સમાચાર અહીં થોડા ઠરે પછી જ મૂકવામાં આવે છે.

આજે બપોરે તારકભાઇ-ઇન્દુકાકી જેાડે તેમના રૂમમાં કલાકેક ગપ્પાંગોયિષ્ઠ થઇ. બિબનીતને કારણે તેમના સુધી સરળતાથી પહોંચવાનંુ શક્ય બન્યંુ.તારકભાઇની અકબંધ રમૂજવૃબિત્તથી તેમની સ્વસ્થ માનબિસક અવસ્થાની સુખદ સાબિબતી મળે છે. અલકમલકની વાતોમાં હોક્તિસ્પટલમાં થતા શેહિવHગની વાત એમણે કરી. અસ્ત્રો લઇને આવેલા માણસને તેમણે ‘ચાળીસ વષ# થી ઉછેરેલી’ મૂછો કાઢવાની ના પાડી દીધી અને ફQત દાઢી કરાવીને વિવદાય કયા# . તારકભાઇની મૂછો વિવશે સામાન્ય છાપ એવી છે કે તેમને જુવાનીમાં રાજ કપૂરનો વહેમ હતો. પરંતુ વાતચીતમાં તારકભાઇએ કહંુ્ય કે તેમને હોબિલવુડના એQટર રોનાલ્ડ કોલમેનનો વહેમ હતો! (અહીં મૂકેલી કોલમેનની તસવીર જેાતાં તેમની વાત સ્પ^ થઇ જશે.)

તેમના રૂમની બહાર સ્ટાફનસ# ની મંડળીનંુ ટેબલ છે. ત્યાંથી સતત અવાજ આવતો હતો. બિબનીતે અવાજ ઓછો કરાવવાની વાત કરતાં તારકભાઇ કહે, ‘રહેવા દેને ભાઇ, રેદિડયો ચાલુ હોય એવંુ લાગે છે. મઝા આવે છે.’ પલંગમાં તેમને એક બાજુ પર બેસાડ્યા હતા. ઇન્દુકાકીએ વચ્ચે ખસેડવાનંુ કહંુ્ય એટલે તારકભાઇ કહે, ‘આ લોકો ‘પડી જશે, પડી જશે’ કરે છે- કેમ જાણે હંુ વાંદરો હોઊં ને કૂદાકૂદ કરતો હોઊં!’

તારકભાઇની તબિબયત સુધારાના પાટે ચડી ગઇ છે અને બઘંુ બરાબર ચાલે તો રવિવવારની આસપાસ તેમને રજા મળશે. ત્યાં લગી અને ત્યાર પછી પણ એમને અને ઇન્દુકાકીને ખલેલ કે તાણ ન પહોંચે એ રીતે શુભેચ્છા વ્યQત કરી શકાય તો વધારે સારૂં.

પરથી...

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 26

હાસ્યલેખનના ધુ્રવતારક: તારક મહેતા

કોલેજમાંથી રસ્ટિZકેટ થયા પછી ઘરમાં કોઇને કહ્યાકારવ્યા વિવના રાતોરાત મંુબઇ જવાનંુ નક્કી કરી લીધંુ. ઘરે તો ગયા, પણ કોઇને પોતાના મનની વાતનો અણસાર ન આવવા દીધો. તારકભાઇ કહે છે, ‘મારી જિજંદગીનો એ સવ. શ્રેષ્ઠ અભિભનય હતો.’

સ્થળ: પ્રસૂવિતગૃહ. દ્રશ્ય:

દાખલ થયેલી સગભા# યુવતીએ એક નવજાત બાળકને જન્મ આપ્યો છે. મુખ્ય લેડી ડોQટર અન્ય ડોQટરના પે્રમમાં છે. તેથી દવાખાને હાજર નથી. આ યુવતીને એક નસ# અગાઉ લીધેલા ટાંકા કાપી રહી છે. નાતાલની પાટી#માં જવા માટે નસ# ઉતાવળી બની છે. આડેધડ ટાંકા કાપીને તે વિવદાય લે છે. બાજુમાંથી બાળકનો ‘ઊંવાં, ઊંવાં’ અવાજ આવે છે.

થોડા દિદવસ પછી: પ્રસૂતા યુવતીને બીજે દિદવસે તાવ આવે છે. તાવ વધે છે. કાચા કપાયેલા ટાંકા પાકે છે. કોઇ ડોQટર મળતા નથી. છેવટે યુવતીને ઘરે લઇ જવામાં આવે છે, જયાં એ મરણને શરણ થાય છે. બાળકની ઉંમર છે દસ દિદવસ, ફ્Qત.ચાલી# ચેયિપ્લનની કોઇ દિફલ્મના દ્રશ્યની શરૂઆત વાંચીને હોઠ સહેજ મરકે ત્યાં તો પછીનો ઘટના�મ વાંચીને આંખમાં આંસંુ ધસી આવે.

નસ# ની બેદરકારીને કારણે અકાળે મૃતુ્ય પામેલી એ માતાનંુ નામ મનહરગૌરી અને દસ દિદવસના એ બાળનંુ નામ તારકરાય જયેન્દ્રરાય મહેતા, જેમને દુવિનયા આજે ‘તારક મહેતા’ના નામથી ઓળખે છે. તારકભાઇના જન્મથી જ તેમના જીવનની પેટન# આવી રહી છે: એક આંખમાં આંસુ અને બીજી આંખમાં હાસ્ય. કોમેડીની સમાંતરે ટ� ે જેડી કે ટ� ે જેડીની સમાંતરે કોમેડી ચાલતાં રહ્યાં છે. ૧૯૨૯ની ૨૬ દિડસેમ્બરે તેઓ જન્મ્યા ત્યારથી લઇને આજ સુધી.

વિપતા જયેન્દ્ર(જનુ)ભાઇ કાપડની યિમલમાં ટેયિQનબિશયન હતા. લેખનનો પણ શોખ ધરાવતા. ભરયુવાન વયે પત્નીનંુ અવસાન થતાં નાનકડા તારકનો ઉછેર શરૂ થયો મોસાળમાં. જેા કે, ત્યાર પછી જનુભાઇએ પ્રફુલ્લવદનાબહેન સાથે લગ્ન કયા# અને ત્રણ સંતાનો વાલ્મીક, હેમા અને ઋતંભરાને જન્મ આપ્યો. પ્રફુલ્લવદનાબહેન, અલબત્ત, તારકભાઇનાંય પે્રમાળ માતા બની રહ્યાં.

દસેક વરસ સુધી તારકભાઇનો ઉછેર મોસાળમાં નાના જયંતીલાલ મહેતા(વહાલાભાઇ)ને ત્યાં થયો, જે મેબિજસ્ટ�ેટ હતા. મોસાળમાં ઉછરેલા હોવાને લઇને લાડકંુ નામ પડી ગયંુ ‘ભનુ’(એટલે કે ભવિનયો કે ભાણિણયોનંુ ટંૂકંુ રૂપ). નાનાએ એક પછી એક પત્ની ગુજરી જતાં ત્રણ વખત લગ્ન કયા# , પણ તેમના નસીબમાં પત્નીયોગ નહીં, સંતાનયોગ હતો. તેમના બે દીકરાઓ સાથે નાનકડા તારકનો ઉછેર થતો ગયો, જેમની સંભાળ રાખતાં વહાલાભાઇનાં નાનાં બહેન ચંદ્રભાગાબહેન.

એ ‘વહાલી ફોઇ’ તરીકે ઓળખાતાં. નોકરીને કારણે વહાલાભાઇને ભરૂચ, નદિડયાદ વગેરે નગરોમાં રહેવાનંુ બન્યંુ. અહીં જ નાના તારકનંુ શાળાકીય ભણતર થયંુ, એટલંુ જ નહીં, ઘડતર પણ થયંુ. વાસ્તવિવક જીવનની અનેક કરુણ-રમૂજી ઘટનાઓના તેઓ સાક્ષી બન્યા. આ બનાવોનો અક# તેમના હૃદયમાં સંઘરાતો ગયો. નદિડયાદમાં તેમને ગોહિવHદ સરૈયા (જે આગળ જતાં ‘સરસ્વતીચંદ્ર’ના વિનદ�શક બનેલા) સાથે મૈત્રી બંધાઇ, જે પછીનાં વરસોમાં અતીશય ઘવિનષ્ઠ બની.

નાના વિનવૃત્ત થતાં પાછા અમદાવાદમાં આવવાનંુ બન્યંુ. અહીં તારકભાઇને તેમના બિશક્ષક નંદુભાઇ દ્વારા અંગે્રજી બહુ આગવી ઢબે શીખવા મળ્યું. તેમનંુ અંગે્રજી લેખન સુધયુd . એટલંુ જ નહીં, અંગે્રજી વાંચનનો ચસકો પણ વધવા લાગ્યો.

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 27

સાવિહત્યનો નાદ તેમને બરાબરનો લાગ્યો. આ જ કારણથી તેમણે ૧૯૪૫માં મેદિટ� ક પાસ થયા પછી આટ#સની લાઇનમાં જવાનંુ વિવચાયુd .

આટ#સમાં કારવિકદી# બનાવવાનાં કે્ષત્રો એ વખતે તો અત્યાર કરતાંય વધારે મયા# દિદત હતાં, તેથી વડીલોએ તેમને આટ#સમાં જવા ન દીધા અને કોમસ#માં પરાણે ધકેલ્યા. તારકભાઇ કહે છે, ‘જન્મના દસ જ દિદવસ પછી માતાનંુ મૃતુ્ય મારા જીવનની સૌ પ્રથમ ટ� ે જેડી હતી, તો બીજી ટ� ે જેડી હતી કોમસ#માં પ્રવેશ.’

કોમસ# ના અભ્યાસમાં રસ પડવાનો તો સવાલ નહોતો, પણ વાંચનનો શોખ વિવકસેલો એટલે આત્મવિવ�ાસ કે વિવષયોમાં મજા ભલે ન આવે, ચોપડીઓ વાંચીને પાસ થઇ જવાશે પણ વાંચીને પાસ થવામાં એક જ વિવષય આડે આવ્યો-એકાઉન્ટન્સી. વિહસાબવિકતાબના આ વિવષયમાં વાંચવંુ શંુ? પદિરણામે ઇન્ટરમાં તે નાપાસ થયા. ત્યાં સુધી અંગે્રજી દિફલ્મો જેાવાનો ચસકો બરાબરનો લાગી ગયેલો.

માત્ર દિફલ્મો જ શંુ કામ? કાવ્યો લખવાનો, શરદબાબુની અસર હેઠળ ગધ લખવાનો, અંગે્રજી દિફલ્મ સાપ્તાવિહકો વાંચવાનો, કાટૂ# નો દોરવાનો... અનેક શોખ વળગ્યા. દિફલ્મો માટે પૈસાનો જેાગ કરવા ચામડાનાં પાવિકટ વેચવાનો સફળ પ્રયત્ન પણ કરી જેાયેલો, તો એક અંગે્રજી દિફલ્મનો આખેઆખો શો યિથયેટરમાં રાખીને કમાણી કરેલી. જેાકે આ બધીય પ્રવૃબિત્તઓમાં નાણાં કમાવા કરતાં દિફલ્મો જેાઈ શકાય તે માટે પૈસા એકઠા થાય એ જ મુખ્ય હેતુ. તેથી અથો#પાજ#ન માટે છૂટાછવાયા પ્રયત્ન પછી આગળ વધી ન શકાયંુ.

‘કુમાર’ કાયા# લયમાં ભરાતી બુધસભાઓમાં વિનયયિમતપણે હાજરી આપવાથી તારકભાઇને એટલંુ જ્ઞાન થઇ ગયંુ કે કાવ્યલેખનમાં ગજ વાગી શકે એમ નથી! આથી તેમણે ગધલેખન પર ઘ્યાન કેયિન્દ્રત કયુd , જેમાં માગ# દશ# ન મળ્યું પ્રો. એસ. આર. ભટ્ટસાહેબનંુ.

આ અરસામાં યિમત્રો તેમને કહેતા: તારો સાઇડફેસ રાજ કપૂર જેવો લાગે છે. જેા કે, તારકભાઇને અંગત ધોરણે પસંદ હતો રોનાલ્ડ કોલમેન નામનો અણિભનેતા. હોલીવુડના આ અણિભનેતા સાથે પોતાના ચહેરાનંુ સામ્ય જેાઇને તેમણે શરૂઆતથી જ મૂછો રાખી હતી, જેને લોકો રાજ કપૂરની નકલમાં ખપાવતા હતા. અણિભનેતા બનાય કે ન બનાય અણિભનેતા જેવા દેખાવાય એ વાસ્તે તેમણે વાળ લાંબા રાખવા માંડેલા અને કસરત કરીને શરીર બનાવવાનો પણ પ્રયત્ન કરેલો પણ આ બધંુ એકાઉન્ટન્સીનો વિવષય પાસ કરવામાં કામ ન લાગ્યંુ અને ફરી વાર ઇન્ટરમાં નાપાસ થયા. આ વેકેશનમાં તેઓ મંુબઇ આવ્યા.

મંુબઇના પે્રમમાં તેઓ એવા પડ્યા કે નક્કી કયુd કે બી.કોમ. ઓર નો બી.કોમ; નસીબ તો મંુબઇમાં જ અજમાવવંુ. વાંચન-લેખનના શોખવાળાને મન મંુબઇમાં નસીબ અજમાવવંુ એટલે દિફલ્મલાઇનમાં જવંુ! જેા કે, એટલો ખ્યાલ હતો કે દિફલ્મલાઇનમાં જવંુ હશે તો અણિભનય કરતાં શીખવંુ પડશે અને એ માટે સ્ટેજ પર જવંુ પડશે. આટલી સભાનતા હતી અને પોતાના સ્વભાવની નબળાઇનો પણ ખ્યાલ હતો કે કોઇની પાસે રોલ માગવા જઈશ ત્યારે જબાન નહીં ઊપડે. તો પછી કરવંુ શંુ?

આનો સીધો ઉપાય એ જ કે પોતે જ નાટક લખવંુ, પોતે જ દિડરેQટ કરવંુ અને પોતે જ તેમાં કામ કરવંુ. અમદાવાદનો પે્રમાભાઇ હોલ બુક કરાવવામાં આવ્યો અને આઠ આનાની દિટવિકટ રાખવામાં આવી. ‘અપશુકવિનયાળ એકાવન’ નામના એ ફારસમાં ગીત, ગરબા જેવા અન્ય કાય# �મો પણ સામેલ હતા. તારકભાઇનંુ લખાણ અને ગોહિવHદ સરૈયાનાં સૂચનો. બધા

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 28

કલાકારો પણ ખાદિડયાના જ. મોટા ભાગના પે્રક્ષકો કોઇ ને કોઇ કલાકારનાં પદિરયિચત, એટલે કાય# �મ જેાવા માટે જબ્બર ધસારો થયો.

કાય# �મની મયા# દાઓને અવગણીને સૌએ તેને ભરપૂર માણ્યો અને તારક મહેતાના નામની નોંધ લેવાઇ. આમ છતાં, હજી ઇન્ટર કોમસ#માં પાસ થવંુ બાકી હતંુ. સતત ત્રીજી વાર પણ તેઓ નાપાસ થયા ત્યારે તેમના વિપતાજીએ તેમને આટ#સમાં જેાડાવાનંુ સૂચન કયુd . કેમ કે ગ્રેજુ્યએટ થવંુ જરૂરી હતંુ. આટ#સમાં ફસ્ટ# Qલાસ લાવે તો આગળ મંુબઇ જવા દેવાનંુ પણ વિપતાજીએ મંજૂર રાખ્યંુ. બસ, તારકભાઇને આ જ જેાઇતંુ હતંુ.

એક વાર મંુબઇ જવા મળે પછી તો પોતે છે અને મંુબઇ છે. આટ#સ કોલેજમાં નાટ્યપ્રવૃબિત્ત ચાલુ જ રહી, બલકે એસ. આર. ભટ્ટ સાહેબના માગ# દશ# ન નીચે વધુ વિવકસી. અહીં એક અંગે્રજી એકાંકી પણ ભજવ્યંુ. ‘સજેાડે સ્વગ#માં’ નામના નાટકમાં અણિભનય વખણાયો એટલે તેમને મંુબઇ જવાની ઓર ચાનક ચઢી.

ઇન્ટર આટ#સમાં એક ગદિઠયામાંથી પ્રેરણા લઇને પરીક્ષામાં ચોરી કરવાનો વિનષ્ફળ પ્રયત્ન કયો#. પકડાઇ ગયા અને ત્રણ વષ# માટે રસ્ટિસ્ટકેટ થયા. આનો આઘાત એવો લાગ્યો કે ઘરમાં કોઇને કહ્યાકારવ્યા વિવના રાતોરાત મંુબઇ જવાનંુ નક્કી કરી લીધંુ. ઘરે તો ગયા, પણ કોઇને પોતાના મનની વાતનો અણસાર ન આવવા દીધો. તારકભાઇ કહે છે, ‘મારી બિજHદગીનો એ સવ# શે્રષ્ઠ અણિભનય હતો.’ કપડાં ભરેલી પેટી બારીએથી સરકાવી દીધી. સૌની સાથે જમ્યા. પછી ચકલે આંટો મારવાને બહાને ઊપડ્યા રેલ્વેસે્ટશને. હા, ઘરમાં કોઇને ચિચHતા ન થાય એટલા સારંુ પછી ધેર યિચઠ્ઠી મોકલી આપી. મંુબઇમાં યિમત્ર ગોહિવHદ સરૈયા હતા જ, એટલે વિનવાસનો પ્રશ્ન નહોતો.

મંુબઇમાં દિફલ્મ સુ્ટદિડયોનાં ચક્કર કાપવાનંુ શરૂ કયુd , પણ ત્યાંનો માહોલ જેાઇને તો કમકમાં આવવાં લાગ્યાં. લેખનપ્રવૃબિત્ત ચાલુ જ હતી અને તારકભાઇની લખેલી વાતા#ઓ ‘અખંડ આનંદ’, ‘જીવન માધુરી’ જેવાં સામાયિયકોમાં પ્રબિસદ્ધ થતી. કોઇકની ભલામણયિચઠ્ઠી લઇને કામ માટે દિફલ્મ દિદગ્દશ# કો પાસે ચક્કર કાપવાનંુ પણ ચાલુ જ હતંુ. રાજા યાણિજ્ઞક નામના સં્ટટ દિફલ્મોના દિડરેQટરના આબિસસ્ટન્ટ તરીકે કામ મળંુ્ય, પણ કંઇ જામ્યંુ નહીં. દરયિમયાન ગોહિવHદ સરૈયાના ‘વાંઢા વિવલાસ’ તરીકે ઓળખાતા વિનવાસમાં અનેક નવાનવા અને અવનવા યિમત્રોની અવરજવર ચાલુ રહેતી, જેમાં પા�#ગાયક મુકેશ પણ હતા.

કમાણી હજી શરૂ નહોતી થઇ. ઘરેથી વિપતાજી મવિહને સો રૂવિપયા મોકલતા. વહાલીફોઇ પણ પચીસ મોકલતાં. એવામાં એક શેદિઠયાના એસ.એસ.સી.માં ભણતા દીકરા વતી પરીક્ષામાં બેસવાની આઠસો રૂવિપયાની ઓફર એક યિમત્ર તરફથી મળી. મનમાં ખચકાટ, પણ ચારસો રૂવિપયા એડવાન્સ પેટે મળ્યા એટલે હિહHમત કરી નાખી. શકલસૂરત કુમળી એટલે એસ.એસ.સી.ના વિવદ્યાથી# તરીકે ચાલી તો ગયા. ગભરાટ સાથે પેપરોય લખ્યાં અને પેલો છોકરો પાસ થઇ ગયો. પણ વચેટ રહેલા યિમતે્ર બાકી નીકળતા ચારસો રૂવિપયા આપ્યા નહીં.

આવા તો કંઇક અનુભવો તારકભાઇને થયા. દરયિમયાન યુવિનવર્સિસHટીની તડીપારી પૂરી થઇ, એટલે ગે્રજુ્યએશન પૂરંુ કરવાની ઇચ્છા સળવળી. ખાલસા કોલેજમાં પ્રવેશ મળી ગયો. અહીં તેમણે નાટ્યલેખન-દિદગ્દશ# ન પર હાથ અજમાવ્યો. મંુબઇમાં થતી ઇન્ટર-કોલેબિજયેટ એકાંકી નાટ્યસ્પધા#ઓમાં તારકભાઇનાં નાટકોને સારો દિરસ્પોન્સ મળવા લાગ્યો.

બી.એ. પાસ કરવામાં કશી મુશ્કેલી ન પડી. પછી એમ.એ. શરૂ કયુd પણ હજીય ખચ# કાઢવાના ફાંફાં જ હતા. એક બીડીની જાહેરખબરમાં હાસ્યઅણિભનેત્રી ટુનટુન સાથે કામ કરવાના એક દિદવસના અઢીસો રૂવિપયા મળ્યા. એમ.એ.ના અભ્યાસ દરયિમયાન આકાશવાણીના પ્રોગ્રામ એયિQઝક્યુદિટવ યિગજુભાઇ સાથે પદિરચય થતાં તેમણે રેદિડયોરૂપકો લખાવ્યાં.

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 29

ધીમે ધીમે નાટકના કે્ષત્રમાં તારકભાઇની પ્રવિતષ્ઠા જામવા લાગી. એમ.એ.ના વિવવિવધ વિવષય માટે વગો# ભરવા જુદી જુદી કોલેજેામાં જવાનંુ થતંુ, એમાં તારકભાઇનો પદિરચય ઇલાબહેન સાથે થયો. ઇલાબહેન સાથેનો પદિરચય આગળ જતાં લગ્નમાં પદિરણમ્યો.

લગ્ન પછી બહુ જલદી તારકભાઇને ગુજરાતી નાટ્યમંડળમાં ઓદિફસ સે�ેટરી તરીકે નોકરી મળી ગઇ. જેા કે, થોડા જ સમયમાં આ સંસ્થા સમેટી લેવામાં આવી અને ફરી સંઘષ# ! ‘પ્રજાતંત્ર’ નામના સાંઘ્ય દૈવિનકમાં પત્રકાર તરીકે નોકરી મળી. અહીં લેખનની બિશસ્ત શીખવા મળી અને આ દૈવિનકનાં પાનાઓ ભરવા તારકભાઇએ પોતે જુદે જુદે નામે ભૂતકથાથી લઇને વાનગીઓની રેબિસપી સુઘ્ધાં લખી. એક ધારાવાવિહક નવલકથા પણ લખાઇ. આમ, નાટકો, રેદિડયોનાટકો, ભાષાંતરમાંથી થતી આવક વડે ઘરસંસાર ચાલવા માંડ્યો.

દરયિમયાન દિફલ્મ દિડવિવઝનમાં ગુજરાતી સવિહતની અન્ય ભાષાઓ માટે કોમેન્ટરી રાઇટસ# ની જગા માટે છાપામાં જાહેરખબર પ્રબિસદ્ધ થઇ. ખચકાતાં ખચકાતાં તારકભાઇએ અરજી કરી, પણ આ સરકારી નોકરી તારકભાઇને મળી ગઇ. ૧૯૬૦માં તેઓ અહીં જેાડાયા. આ નોકરી ખૂબ જ આશીવા# દરૂપ પુરવાર થઇ. સ્થાયી આવક તો તેના થકી થઇ જ, પણ નોકરીય એવી લહેરની કે મનગમતંુ કામ કરવા માટે ઘણો સમય મળી રહેતો.

લોકો પ્રમોશન અને બદલી લેવા માટે લાગવગ લગાવે, જ્યારે તારકભાઇ તે ન મળે અને એના એ હોદે્દ ચાલુ રહેવાય એ માટે લાગવગ લગાવતા. સત્તાવીસ વરસ સુધી એક જ હોદ્દા પર નોકરી કરીને તારકભાઇ ૧૯૮૭માં વિનવૃત્ત થયા. દિફલ્મ દિડવિવઝનની નોકરી મળી કે થોડા સમયમાં તેમને ઓનરબિશપ ફ્લેટ પણ મળી ગયો. આ જ ફ્લેટમાં વિવખ્યાત હાસ્યલેખક જ્યોતીન્દ્ર દવેના પાડોશનો તેમને લાભ મળ્યો, જે તેમને ખૂબ જ ફળ્યો.

૧૯૬૩માં ‘દુવિનયાને ઊંધા ચશ્માં’ નામે એક યિત્રઅંકી પ્રહસન તેમણે ભજવ્યંુ, જેને નાટ્યસ્પધા# માં ત્રીજંુ ઇનામ પ્રાપ્ત થયંુ. ત્યારે તારકભાઇને ક્યાં ખ્યાલ હતો કે ‘ઊંધા ચશ્માં’ થકી તેમની ઓળખ વિવ�ભરના ગુજરાતીઓ સમક્ષ બનવાની છે અને કેવાં અમર પાત્રો તેમની કલમે સજા#વાનાં છે! ‘યિચત્રલેખા’ના ત્યારના તંત્રી હરવિકસન મહેતા સાથે પદિરચય થયો. હરવિકસનભાઇએ તારકભાઇને ‘યિચત્રલેખા’ માટે લખવાનંુ આમંત્રણ આપ્યંુ, પણ નાટ્યપ્રવૃબિત્તમાં તેઓ એવા ગળાડૂબ હતા કે બીજી કોઇ પ્રવૃબિત્ત કરવાનંુ મન જ ન થતંુ, તેથી તેમણે આમંત્રણનો ત્યારે સ્વીકાર ન કયો#.

છેવટે ‘યિચત્રલેખા’ માટે લખવાનંુ મુહૂત# આવ્યંુ છેક ૧૯૭૧માં. દર અઠવાદિડયે લખી શકાશે કે કેમ એવો વિવ�ાસ નહોતો. આરંભે તો તારકભાઇ સતત પાત્રોની શોધમાં રહેતા, પણ ધીમે ધીમે તેમને પાત્રો આસપાસમાંથી જ મળવા લાગ્યાં અને ગુજરાતી હાસ્યસાવિહત્યમાં યાદગાર કહી શકાય એવાં પાત્રો સજા#યાં. ‘દુવિનયાને ઊંધા ચશ્માં’ના નામે શરૂ થયેલી એ કોલમમાં કેન્દ્રવતી# પાત્ર હતંુ ટપુ અને તેના વિપતા જેઠાલાલનંુ.

ધીમે ધીમે આખી પાત્રસૃવિ^ ખડી થઇ ગઇ અને અનેક પાત્રો તેમાં ઉમેરાયાં. ચંપકલાલ, દયાબેન, હિહHમતલાલ માસ્તર, વચલી, દારૂદિડયો જસબીર અને તેની પારસણ પત્ની નરગીસ, બે-માથાળા બોસ બાબુલાલ, તેમનો દુ^ સાળો વિવભાકર, બોસનાં સાસુ સુલુબેન, રૂપાળાં રંજનદેવી અને તેમનો ચામાચીદિડયા જેવો પવિત કનુ માકાણી, બિસHધી ચંદીરામાની, રબિસક સટોદિડયો, ડો. હાથી, મોહનલાલ મટકાહિકHગ... આવાં તો અનેક પાત્રો તારકભાઇની કલમમાંથી જન્મ્યાં અને વાચકોનાં દિદલમાં વસી ગયાં.

‘યિચત્રલેખા’ ઉપરાંત ‘ફૂલછાબ’, ‘સંદેશ’, ‘સુધા’માં પણ તારકભાઇએ પાત્રપ્રધાન લેખમાળાઓ લખી, પણ ટપુડાએ મેળવેલી લોકચાહના જબ્બર હતી. બેવિહસાબ વાચકોના તેઓ વિપ્રય લેખક થઇ ગયા. પદિરણામે તેમણે સંપૂણ# પણે આ

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 30

કોલમને જ ન્યાય આપી શકાય એ માટે ૧૯૮૧થી અણિભનય-દિદગ્દશ# ન છોડી દીધાં. વાચકોએ આ પાત્રોને અને તેના સજ#કને ભરપૂર પે્રમ કયો#.

પે્રમ અને ત્યાર પછી લગ્ન તો ઇલાબેન સાથેય થયેલાં, પણ તેર વષ#ના સહવાસ પછી લગ્નની બાદબાકી થઇ અને રહ્યો કેવળ પે્રમ (મોટાં ભાગનાં પે્રમલગ્નો કરતાં ઊલટંુ). કશીય કડવાશ વિવના તેઓ ખેલદિદલીથી છૂટાં પડ્યાં. ઇલાબેન પછી તારકભાઇના જીવનમાં ઇન્દુબેનનો પ્રવેશ થયો ત્યારે ઇલાબેને જ કહેલંુ, ‘મહેતા, આ તમારી સંભાળ લઇ શકશે.’ અને ખરેખર, ઇન્દુબેને તારકભાઇને અને તેમનામાં રહેલા લેખકને જાળવી લીધા.

ટપુડો તારકભાઇનંુ માનસસંતાન ખરો, પણ તેમનંુ જૈવિવક સંતાન એટલે દીકરી ઇશાનીબહેન. જેમનાં લગ્ન ૧૯૮૩માં અમેદિરકાવિનવાસી કવિવ ચંદ્ર શાહ સાથે થયાં. એ રીતે તારકભાઇની દીકરી અમેદિરકા ગઇ, પણ ટપુડો તો દેશવિવદેશમાં પહોંચી ગયો હતો. તારકભાઇને અનેક વાચકોનાં આમંત્રણો મળવા લાગ્યાં. લેખકની સાથે ટપુડાની આખી ટોળકીને પણ પ્રવાસનો લાભ મળતો, કેમ કે એ પ્રવાસનંુ વણ#ન તારકભાઇ પોતાની લેખમાળામાં કરતા. તમામ સ્તરના વાચકોમાં ટપુડો એકસરખો લોકવિપ્રય થયો.

આવા જ એક એક ચાહક આબિસત મોદીએ વિહન્દી બિસદિરયલ ‘તારક મહેતા કા ઊલટા ચશ્માં’નંુ વિનમા#ણ કયુd . તારકભાઈના ઓર બે ચાહકો અને વાચકો રાજુ ઓડેદરા તેમ જ રાજેન ઉપાઘ્યાયે બિસદિરયલનંુ લેખન કયુd . દિડરેકશન આપવામાં આવ્યંુ ધમ�શ મહેતાને. ૨૦૦૯માં શરૂ થયેલી અને આજની તારીખેય ખૂબ પોપ્યુલર ગણાતી ભારતની કદાચ આ પહેલવહેલી બિસદિરયલ છે કે જેના ટાઇટલમાં લેખકનંુ નામ સાંકળી લેવામાં આવ્યંુ હોય.

આ બિસદિરયલના પ્રસારણ પછી તો ટપુડા અને જેઠાલાલની ખ્યાવિત બિબનગુજરાતી દશ# કોમાં પણ વ્યાપી ગઇ. અત્યાર સુધીમાં સાડા ત્રણસો કરતાંય વધારે એવિપસોડ વટાવી ચૂકેલી આ બિસદિરયલ થકી તારકભાઇની નવેસરથી ઓળખ ઊભી થઇ.

પણ એ જ વરસે ઇલાબેને ઓચિચHતી અને અણધારી વિવદાય લીધી. તારકભાઇ-ઇન્દુબેન સાથેનો તેમનો ખેલદિદલી ભયો# સંબંધ છેક સુધી જળવાઇ રહેલો. એ હદે કે ઇન્દુબેન ઇલાબેનના પદિરચયમાં કહેતાં, ‘આ ભૂતપૂવ# ...’ તો ઇલાબેન ઇન્દુબેન માટે ઉમેરતાં, ‘...અને આ અભૂતપૂવ# .’

એ અગાઉ ૧૯૯૫માં દીકરી ઇશાનીબહેને જેાદિડયાં બાળકો-કુશાન અને શૈલીને જન્મ આપ્યો ત્યારે એક બાળકને પોતાની સાથે ઉછેરવાનંુ તારકભાઇ-ઇન્દુબેને નક્કી કયુd . પણ મંુબઇના ફ્લેટમાં એ માટે પૂરતી મોકળાશ મળે નહીં, તેથી તેમણે મંુબઇને અલવિવદા કહીને અમદાવાદમાં સ્થાયી થવા આવવાનંુ વિવચાયુd . ૧૯૯૫થી તેઓ અમદાવાદમાં જ સ્થાયી છે. હવે તો બન્ને દોવિહત્રાં મોટાં થઇ ગયાં છે ને બન્નો અમેદિરકામાં જ છે.

તારકભાઇની લેખનપ્રવૃબિત્ત અનેક શારીદિરક પ્રવિતકૂળતાઓ વચ્ચે પણ અવિવરતપણે ચાલુ છે. જેા કે, થોડા સમય અગાઉ ‘દિદવ્ય ભાસ્કર’માં ચાલતી પોતાની કોલમ તેમણે સ્વેચ્છાએ સમેટી લીધી, છતાંય ટપુડો અને ‘અહા! બિજHદગી’ની ‘શૂટ આઉટ’ કોલમ થકી વાચકો સાથે તેમનો સંપક# જારી છે.

તારકભાઇએ દેશવિવદેશના તમામ વગ# ના અને કક્ષાના વાચકોની ચાહના એટલી બધી મેળવી છે અને માણી છે કે તેમનાં નામ ગણાવીએ તો પાનાં ભરાઇ જાય. આથી જ તેઓ કહે છે, ‘લોકવિપ્રયતાએ મને કાયમ નમ્ર અને નવ#સ બનાવ્યો છે. મારી શક્તિQતઓ કરતાં મારી નબળાઇઓએ મને ખબરદાર રાખ્યો છે.’

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 31

તારક મહેતા: મારી અડધી જિજંદગી રંગમંચ પર વ્યતીત થઈ

 

વિવ� રંગભૂયિમ દિદન ઊજવાઈ ગયો. મારી અડધી બિજHદગી રંગમંચ પર વ્યતીત થઈ છે. આજે હંુ ગુજરાતી રંગભૂયિમનંુ ભુલાઈ ગયેલંુ પાત્ર છંુ. ભુલાઈ ગયાનંુ મને દુ:ખ નથી કારણ કે પે્રક્ષકો મને યાદ કરે એવાં યાદગાર નાટકો મંે કયા# નથી અને જે કાંઈ કયુd છે એનંુ બ્યૂગલ મારે ફંૂકવંુ નથી. જયારે મારે મારંુ માક� ટિટHગ કરવા જેવંુ હતંુ ત્યારે પણ મંે નામ કમાવાના પ્રયત્નો નહોતા કયા# તો અત્યારે વિનવૃત્ત થઈ ગયા પછી ફાટી ગયેલા પતંગને ચગાવવાનો વ્યથ# વ્યાયામનો શો અથ# છે?

આજે તો બેઠા છીએ બગીચાને બાંકડે. યાદ કરીએ છીએ એ દિદવસોને. પે્રક્ષકોનાં અટ્ટહાસ્ય અને તાળીઓના ગડગડાટ હજી પણ મારા કાનમાં પડઘાય છે. આંખો ભીંજાય છે. મનના રંગમંચ ઉપર હંુ મારી જાતને અણિભનય કરતો જેાયા કરંુ છંુ. હાસ્યલેખો લખવામાં એ મજા કયાંથી આવે? નાટક તો રોકડીઓ વ્યાપાર છે. તખ્તા ઉપર તમે કમાલ કરો તો પે્રક્ષક તત્કાળ તમને તાળીઓથી વધાવી લે, બફાટ કરો તો તમને હુદિરયો બોલાવીને ઘર ભેગા કરી દે.

દરેક બાળકમાં એક નટ (કે નટી) વસે છે જે વડીલોની નકલ કરતંુ કરતંુ ઘડાય છે. તેમાંથી એનંુ આગવંુ વ્યક્તિQતત્વ ખીલે છે અને નકલ કરવાની વૃબિત્ત આસતે આસતે વિવલાઈ જાય છે પણ કેટલાંક બાળકોમાં પુખ્ત વયે પણ એ વૃબિત્ત ચાલુ રહે છે. તેમનામાં અણિભનયકલા પાંગરે છે. વડીલો ઉપરાંત બીજંા બીજંા પાત્રો ઉમેરાતાં જાય છે.

મારે સંજેાગોવશાત્ મોસાળમાં ઊછરવાનંુ બનેલંુ. મારા નાના (બિ©દિટશરાજમાં) મેબિજસ્ટ�ેટ હતા. મફતમાં નાટકો અને દિફલ્મો જેાવા મળતાં જેનો ચસકો હજી સુધી રહ્યો છે. પછી ખબર પડી મારી ધેલછા વારસાગત હતી. મારા દાદાની કથા કરુણ છે. (મારી આત્મકથામાં વિવસ્તારથી લખી છે.) મારી બિજHદગી પણ નાટયાત્મક તો ખરી જ.

મેદિટ� ક સારી રીતે પાસ થયો. ત્યારે વડીલોનંુ વલણ કોમસ# તરફી હતંુ એટલે મને કોમસ# કોલેજમાં દાખલ કયો#. બસ, ત્યારથી મારી દશા બેઠી. કોમસ# ના વિવષયો વાંચવાને બદલે દિડQશનરીની મદદથી હંુ અંગે્રજી નાટકો વાંરયા કરતો. ‘સરસ્વતીચંદ્ર’ના દિદગ્દશ# ક ગોહિવHદ સરૈયા જેવા યિમત્રો મળેલા જે દિફલ્મો અને નાટકોનાં સપનાંઓમાં રાચતા. પદિરણામે સતત ત્રણ વષ# હંુ ઇન્ટર કોમસ#માં એકાઉન્ટન્સીના વિવષયમાં નપાસ થયો. મારા કરતાં મારા વડીલો વધારે પસ્તાયા. નાછૂટકે મને આટ્ર્ સ કોલેજમાં જેાડાવાની મંજૂરી આપી. પછી તો બસ નાટક, નાટક અને નાટક.

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 32

મારા વિપતાશ્રી સાવિહત્યનો જીવ પણ કપરા સંજેાગોમાં એ ટેકટાઇલ્સનંુ ભણીને યિમલોમાં ઊંચી પાયરીએ પહોંચેલા. ફુરસદે ગીતો-ગરબાઓ લખે. અંગે્રજી સાવિહત્યના ઓથોદિરટી ગણાતા વિપ્રક્તિન્સપાલ એસ. આર. ભટ્ટ એમના યિમત્ર અને મારા પ્રાદ્યાપક. એમની પે્રરણાથી મારા બાપા જનુભાઈએ ઇટાબિલયન લેખક લુઈજી પીરાન્દેલોની નોબેલ પાદિરતોયિષક વિવજેતા કૃવિત (ઇચ ઇન હીઝ ઓન વે)નંુ ‘સહુ સહુના તાનમાં’ શીષ# ક આપી રૂપાંતર કયુd .

સ્વ. ઉમાશંકર જેાષીના નાના ભાઈ પ્રો. દેવુ જેાષી અને પ્રા. વિનરંજન ભગતના પ્રોત્સાહન હેઠળ અમે વિવદ્યાથી#ઓએ એ નાટક એલ.ડી.આટ્ર્ સ કોલેજના મેદાનમાં ભજવેલંુ. એ દિફલોસોદિફકલ નાટક જેાઈને વિવદ્યાથી#ઓ સ્તબ્ધ થઈ ગયેલા. આજના દિડસ્કો યુગના વિવદ્યાથી#ઓ શાંત બેસી ન રહે. અધતન રંગભૂયિમ માટે એ અભૂતપૂવ# ઘટના હતી જેની નોંધ લેવાઈ નથી. એ નાટક સમજવા તમારે ભટ્ટસાહેબ અને ભગતસાહેબની પ્રસ્તાવના વાંચવી પડે. (રસ હોય તો કહેજેા, હંુ નકલ આપીશ.)

એ સફળતા પછી મારંુ વધારે છટકંુ્ય. નાટકમાં ત્યારે કારવિકદી# બને તેવંુ તો હતંુ નહીં. સપનાં સાકાર કરવા દિફલમ લાઇનમાં - મંુબઈ જવંુ પડે.‘હંુ પરીક્ષામાં ફસ્ર્ટQલાસ લાવંુ તો તમે મને આગળ ભણવા મંુબઈ જવા દો કે નહીં?’ મંે વિપતાશ્રીને અજમાવી જેાયા. એમણે ભોળા ભાવે હા પાડી. હંુ પરીક્ષાની તૈયારીઓમાં મચી પડયો. પણ પરીક્ષાના દિદવસોમાં એક વિવષયમાં હંુ જરા કાચો હતો. એક અનુભવી યિમત્રની સલાહથી પગનાં મોજંામાં કાપલીઓ લઈને ગયો. ઝડપાઈ ગયો. બાપાને સંબોધીને એક કરુણ કાગળ લખી મંે મંુબઈની ગાડી પકડી.

અત્યારે બગીચાને બાંકડે બેઠાં બેઠાં વિવ� રંગભૂયિમ દિદન વિનયિમતે્ત એ બધાં દ્રશ્યો તાજંા થાય છે. મંુબઈમાં નોકરી માટે દિડગ્રી નહીં, આવડત નહીં, મૂડીમાં જે ગણો તે નાટક અને બાપાનો ટેકો.દિફલમલાઇનમાં ફાવ્યો નહીં પણ નાટકોમાં ફાવ્યો. નાટકોને ટેકે મંે એમ.એ. કયુd અને સરકારી ઓદિફસર થયો. પછી નાટકો માટે મોકળંુ મેદાન મળી ગયંુ. ઘણા ખેલ કયા# . અંગે્રજી નાટકોમાં નાની-નાની ભૂયિમકાઓ કરી. આકાશવાણી અને ટીવીના કાય# �મો કયા# . તખ્તા માટે મૌબિલક પ્રહ્સનો લખ્યાં. દિડમાન્ડ રૂપાંતરોની રહેતી એટલે ઢગલાબંધ રૂપાંતરો કયા# અને ભજવ્યાં. ઝોક તો મારો કોમેડી તરફ જ રહ્યો છે પણ આખા દેશમાં હંુ એક જ નાટયલેખક છંુ જેણે મહર્ષિષH ઓરોબિબન્દોની દિફલોસોફી પર આધાદિરત ચિચHતનાત્મક યિત્રઅંકી નાટક એમના આશ્રમની બહાર મંુબઈના તખ્તા ઉપર ભજવ્યંુ છે.

રંગભૂયિમ ઉપર મારા યોગદાનની નોંધ લેવાય કે ના લેવાય, કશો ફરક પડતો નથી. વિવ�રંગભૂયિમના સંદભ#માં ગુજરાતી રંગભૂયિમએ કાઠંુ કાઢવાનંુ બાકી છે.૧૯૬૩માં મંે ‘દુવિનયાને ઊંધા ચશ્માં’ નામનંુ પ્રહ્સન લખેલંુ ને ભજવેલંુ. સ્પધા#ઓમાં એને ઘણાં પાદિરતોયિષકો મળેલાં. એ જ શીષ# ક હેઠળ ચાલતી મારી લેખમાળાએ મને પૂરતો યશ આપ્યો છે. હવે મારે મારંુ માક� ટિટHગ કરવાની જરૂર છે?

‘આજે તો આ બગીચો જ મારો રંગમંચ છે.’

(લખ્યા તારીખ : ૧-૪-૨૦૦૫)

અંશ અને છેદ

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 33

લેખક: શ્રી. તારક મેહતા

શોધ-સંશોધન

નાટક માં બે વ્યક્તિQતઓ વચે ના સંબંધો ની વાત અને છુટા-છેડા ની વાત આવતી હોવાથી અમે માનવી સંબંધો વિવષે તથા છુટા-છેડા ના કારણો વિવષે internet નો ઉપયોગ કરી ને થોડંુ સમજવાનો પ્રયત્ન કયો# હતો

ઉપર જે statastics મુક્યા છે તે દશા# વે છે કે લગ્ન પછી કેટલા વષો# દરમ્યાન પત્-પત્ની વચ્ચે છુટા-છેડા જેવી બાબતો બનતી હોય છે અને તેની ટકાવારી કેટલી જેાવા મળે છે.

સૌથી વધુ ટકાવારી ૨૪.૬ % એ લગ્ન ના ૫ થી ૯ વષ# દરમ્યાન જેાવા મળે છે. આ પરથી અમે પણ નાટક માં બને યુગલ ના લગ્ન પછી અને છુટા-છેડા વચ્ચે નો સમય ૫ વષ# પસંદ કયો# છે અને તેને નાટક ના સંવાદ માં પણ ગુણથી લેવામાં આવ્યંુ છે

_________________________ END _____________________________

Ansh ane Chhed_Gujarati Drama/RNK/2013Page 34