afetlerde bİlİŞİm ve İletİŞİm teknolojİlerİnİn … · 2017-06-26 · oluşumu doğa...

0

AFETLERDE BİLİŞİM VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN KULLANIMI

ACİLYARDIM VE AFET YÖNETİMİ LİSANS TAMAMLAMA PROGRAMI

PROF. DR. HAKAN HOŞGÖRMEZ

1

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ

2

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ

ACİLYARDIM VE AFET YÖNETİMİ LİSANS TAMAMLAMA PROGRAMI

AFETLERDE BİLİŞİM VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN KULLANIMI

PROF. DR. HAKAN HOŞGÖRMEZ

3

ÖNSÖZ

Oluşumu doğa olaylarına dayanan, olduğu zaman can ve mal kaybına neden olan ve

insanlara ciddi zararlar veren afetlere doğal afet denir.

Bir başka tanım yapacak olursak; Doğal afet, büyük oranda veya tamamen insanların

kontrolü dışında gerçekleşen, mal ve can kaybına neden olabilecek tehlikeli ve genellikle

büyük çaplı olaylara verilen addır.

Dolayısı ile bu ölümcül ve büyük kayıplara yol açan olay karşısında hazırlıklı ve en düşük

zarar ile durabilmemiz için gerekli ihtiyaçlardan biri iletişim ve bilişim teknolojileridir. Bu

ders kapsamında afet öncesinde, afet süresince ve sonrasında iletişim ve bilişim

teknolojilerinin can ve mal kayıplarını nasıl en az indirebileceği aktarılmaktadır.

Gelişen teknoloji ile birlikte iletişim ve bilişimin gücü ve etkinliği hayatımızın her anı ve

noktasında etkisini göstermektedir. Bunlardan biri de afetlerde bu teknolojilerin nasıl

yararlı ve etkin kullanılabileceğinin dünyadaki örnekleri ve uygulamaları ile birlikte

incelenmesidir. Yapılan çalışmalar göstermiştir ki etkin bir iletişim afet öncesi ve

sonrasında can kaybını en aza indirmek konusunda başarılı bir yöntemdir.

Bu çalışmada dünyadaki teknolojik gelişmelerin insanlığa nasıl daha yararlı hizmet

edebileceğini ve afetlerde can ve mal kaybını en aza indirmek ve etkin kullanımını

hedeflemektedir.

4

İÇİNDEKİLER

1 AFETLERİN TANIMI ............................................................................................................ 10

1.1. Afetlerde Kayıplar ......................................................................................................... 15

1.2. Türkiyede Afetlerin Etkileri .......................................................................................... 16

1.3. Son Dönemdeki Kayıplar .............................................................................................. 17

1.4. Afetlerin Ortak Özellikleri ............................................................................................ 19

1.5. AFETLERDE ÖNCELİK SIRASI ................................................................................ 19

1.6. AFETLERİN HİZMETLER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ ............................................. 20

1.7. TÜRLERİNE GÖRE AFET İSTATİSTİKLERİ .......................................................... 21

1. Neden afetler ile birlikte yaşamaya alışmalıyız. ...................................................................... 30

2 AFET TÜRLERİ ...................................................................................................................... 32

2.1. Doğal Afetler ................................................................................................................. 37

2.2. Doğal Afetler Nelerdir? Doğal Afet Türleri, Afet Çeşitleri .......................................... 37

2.3. Jeolojik Afetler .............................................................................................................. 37

2.4. Meteorolojik Afetler ...................................................................................................... 37

2.5. KASIRGA ..................................................................................................................... 38

2.6. Meydana geliş ve hareket .............................................................................................. 39

2.7. Rüzgâr ve yağış ............................................................................................................. 39

2.8. Büyüklük ve yapı .......................................................................................................... 40

2.9. DEPREM ....................................................................................................................... 41

2.10. HEYELAN (TOPRAK KAYMASI) ......................................................................... 42

2.11. EROZYON ................................................................................................................ 42

2.12. YANARDAĞ (VOLKAN) ........................................................................................ 43

5

2.13. TSUNAMİ ................................................................................................................. 45

2.14. İnsan Kaynaklı Afetler .............................................................................................. 52

2.15. Teknolojik Afetler ..................................................................................................... 53

• BARAJ PATLAMASI ............................................................................................................. 53

• SANAYİ KAZALARI ............................................................................................................. 53

• NÜKLEER SANTRAL KAZALARI ...................................................................................... 53

2.16. Değişik Afet Tiplerinin Yaptığı Etkiler ..................................................................... 56

1. Afet türlerini hangi başlıklar altında inceleyebiliriz? .............................................................. 59

3 AFETLERDE BİLGİ İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ ............................................................. 61

1. Bilgi ve iletişim araçlar nelerdir? ............................................................................................. 63

3.1. Bilişimin Tanımı ........................................................................................................... 66

3.2. AFETLERDE BİLGİ İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ .................................................. 68

3.3. İLETİŞİM CİHAZLARI ............................................................................................... 71

3.4. GÖRSEL BİLGİ İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ .......................................................... 73

3.5. İŞİTSEL BİLGİ İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ ........................................................... 74

3.6. YAZILI VE BASILI BİLGİ İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ ........................................ 75

1. Kaç çeşit iletişim teknolojisini bulunmaktadır? Örnek veriniz................................................ 77

4 İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ ................................................................................................. 79

4.1. Bilgi Teknolojileri Türleri ............................................................................................. 89

4.2. İnternet .......................................................................................................................... 89

4.3. İntranet .......................................................................................................................... 90

4.4. Extranet ......................................................................................................................... 90

4.5. Yerel Alan Ağları (LAN) .............................................................................................. 91

4.6. Geniş Alan Ağları (WAN) ............................................................................................ 92

4.7. Kablosuz İletişim Teknolojileri ..................................................................................... 92

6

1. İletişim teknoljisinde gelişmeye neden ihtiyaç duyulmuştur. ................................................ 101

5 GENEL HABERLEŞME KAVRAMLARI ........................................................................... 103

1. Haberleşme nedir ve tarihsel süreci ................................................................................... 104

2. Haberleşme için kullanılan kablolu ve kablosuz cihazların çalışma prensipleri ve temel

kavramları .............................................................................................................................. 104

3. Uydu haberleşmesinin temel kavramları ............................................................................ 104

5 HABERLEŞME SİSTEMLERİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ ............................................... 107

5.1 Haberleşmede Kaliteyi belirleyen parametreler: ......................................................... 119

5.2 Ses Dalgaları ............................................................................................................... 123

5.3 Mikrofon ..................................................................................................................... 126

5.4 Mikrofon tipleri ........................................................................................................... 126

5.5 Hoparlör ...................................................................................................................... 127

5.6 Sinyal ........................................................................................................................... 128

5.7 Analog İşaret ............................................................................................................... 130

5.8 Bit, Bit/San, Byte, Baud Rate, BER ........................................................................... 135

5.9 UYDU HABERLEŞME SİSTEMLERİ ..................................................................... 139

6 AFETLERDE İLETİŞİM VE BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ ................................................. 146

7 AFETLERDE İLETİŞİM VE BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ ................................................. 159

8.1 Robotların Üç Yasası: ................................................................................................. 171

1. Afetlerde robotların etkin kullanımı neden gereklidir? ......................................................... 185

9 DEPREM ERKEN UYARI SİSTEMLERİ ........................................................................... 187

9 METEOROLOJİK AFETLERDE BİLGİ İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ ................................. 215

10 UZAY SİSTEMLERİ VE BİLGİ İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ ..................................... 235

11 AFETLERİN ORGANİZASYONU VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ .......................... 252

1. Afetlerin organizasyonunda iletişim teknolojilerinin sağladığı olanaklar ...................... 253

7

12 JAPONYA DEPREMİ VE TSUNAMİ ERKEN UYARI SİSTEMİ ................................. 268

1. Japonyada kullanılan erken uyarı sistemi ve özellikleri ........................................................ 269

2. Erken uyarı sisteminin deprem ve tsunamiye sağladığı katkılar ........................................... 269

3. Erken uyarı sisteminde kullanılan haberleşme sistemi .......................................................... 269

13 MOBİL CİHAZLARIN AFETLERDE KULLANIMI ...................................................... 288

14 AFET YÖNETİMİ ............................................................................................................. 314

9

YAZAR NOTU

Teknoloji insanoğlunun hizmetinde olduğu ve yararlı amaçlar için kullanıldığı sürece başarılı bir

gelişme olarak tanımlanabilir. Bu gelişmelerden biri de insanlığın hayal edebileceği düzeyde

gelişen iletişim ve bilişim teknolojileridir. Bu teknolojinin hayatımızın her anında yer almasının

yanı sıra aynı zamanda afetlerde can ve mal kaybını en aza indirmek için kullanımı de önemli bir

gelişmedir. Gelişmiş ülkelerde afetler ile meydana gelen can ve mal kaybı en az düzeyde iken az

gelişmiş ülkelerde bu oran yükselmektedir. Dolayısı ile teknolojinin bize sunduğu bu imkânları

doğru ve bilinçli kullandığımız takdirde kayıplarımızı en az indirebiliriz. Etkin olarak

kullanılacak olan iletişim ve bilişim teknolojisinin afet sırasındaki kayıplarımızı en aza

indireceğini ve acılarımızı azaltacağını teknolojik ülkelerdeki örneklerden görebiliyoruz. Başarılı

ve etkin bir kullanım ile teknolojinin insanlığa en faydalı şekilde kullanılmasını diliyorum.

10

1 AFETLERİN TANIMI

11

Bu Bölümde Neler Öğreneceğiz?

1.1. Afetlerin Tanımı

1.2. Dünya afetlerin meydana getirdiği can ve mal kayıpları

1.3. Türkiyedeki en etkin afet türleri

1.4. Afetlerin ülkedeki etkileri nelerdir

12

Bölüm Hakkında İlgi Oluşturan Sorular

1. Afet nedir?

2. Afet yönetimi hangi aşamalardan oluşur?

3. Dünya üzerinde afetlerin can ve mal kayıpları ?

4. Afetlerin ne tür etkileri vardır?

13

Bölümde Hedeflenen Kazanımlar ve Kazanım Yöntemleri

Konu Kazanım Kazanımın nasıl elde

edileceği veya

geliştirileceği

Afetin tanımı Afetin tanımı ve

yaratabileceği etkileri

Ders notunu okuyarak, bu

konuda internet araştırması

yaparak

Afetlerin can ve mal

kayıpları

Dünya ve ülkemizde can ve

mal kayıplarının yıllara göre

dağılımı



yaparak

Afetin etkileri Afet sonrası olası meydana

gelebilecek etkileri ve

bunlara karşı tedbir ve

önlemler



yaparak

14

Giriş

İnsan için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar meydana getiren, normal yaşamı ve insan

faaliyetlerini kesintiye uğratarak veya durdurarak olumsuz etkileyen, mevcut yerel kaynakların

yetersiz kaldığı doğa, teknolojik ve insan kökenli olaylara afet denir.

Eski Fransızcada “désastre”, Eski İtalyancada ise “disastro” kelimesinden türeyen Afet terimi

Yunan mitolojisinde “kötü yıldız” anlamında disaster kelimesinden türemiştir. Burada “dis” ön

eki kötü, olumsuz; “aster” ise “yıldız” anlamına gelmektedir.

Büyük olasılıkla bu terim, Dünya’ya düşen ve zarar veren bir gök cisminden kökenlenir.

15

1.1. Afetlerde Kayıplar

1989 – 2008 yılları arasında afetler için yapılan istatistik çalışmalara göre afetlerin

sayısı ile etkilenen kişi sayısı arasında doğrusal bir ilişki bulunmamaktadır. Afet

sayısı belirli dönemlerde az olmasına karşın etkilenen insan sayısı çık fazla

olabilmektedir. Bu afetin türü ve etkisinin ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.

16

1.2. Türkiyede Afetlerin Etkileri

Türkiye de farklı afet türlerine göre en çok sayıda meydana gelen afet heyelandır. Ekonomik

kayıp bakımından ise en büyük kayıp % 55 ile depremlerde ikinci sırada ise heyelan ile meydana

gelmektedir.

Türkiyenin ulusal geliri ve afet sayısı

DİE’ye göre 2008 yılı itibariyle kişi başına düşen ulusal gelir 5477 ABD $. Unicef’e göre

ise bu rakam 2007’de 8020 ABD $’ıdır

20. yüzyılda Türkiye genelinde meydana gelen 130 yıkıcı depremde 80633 kişi hayatını

yitirmiş

Türkiye’de son 10 yılda tahmini birincil ekonomik kayıplar yılda 1 milyar $’dır.

17

1.3. Son Dönemdeki Kayıplar

• 1975 ile 1990 arası afetlerin yarattığı ekonomik kayıplar yılda ortalama 40 milyar ABD

dolar

• 1990 ile 1995 yılları arasında yaklaşık yüzde 50 artışla 60 milyar ABD dolara yükselmiştir

• 1995 ile 2008 yılları arasında ise bazı yıllar düşmekle birlikte genel olarak hızlı artış

eğilimine girmiştir

18

• 2005 yılında artan afet sayıları ve büyüklüklerine bağlı olarak kayıplar en yüksek noktasında

225 milyar ABD dolarını bulmuştur

• 2050 yılında doğa afetlerinin yıllık faturasının 300 milyar ABD dolarına çıkması

beklenmektedir

• 2008 yılında Çin’deki Sichuan depremi ve Myanmar’daki Nergis kasırgasının etkisiyle bu

kayıp yaklaşık 180 milyar ABD dolarını bulmuştur

19

1.4. Afetlerin Ortak Özellikleri

• Olay çok az veya hiçbir uyarı ve hazırlanma imkanı olmadan meydan gelir.

• Afet bölgesinde yer alan, acil durumlarda çalışması gereken örgütler ve kamu kurumları

kurtarıcı olmanın yanısıra afetzede de oldukları için bu kurumlar başlangıçta yetersiz

kalabilir.

• İnsan hayatı, sağlığı ve çevre tehdit altındadır.

• Büyük maddi kayıplar meydana gelir.

1.5. AFETLERDE ÖNCELİK SIRASI

• Güvenlik

• İtfaiye

• Sağlık hizmetleri

• Arama Kurtarma

20

1.6. AFETLERİN HİZMETLER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

Afet sonucunda bazı hizmetlerde aksamalar meydana gelmektedir. Bunlardan en önemlisi ve

öne çıkanlardan biri de iletişimdir. Bu anlamda afet öncesi ve sonrasında iletişim hayati bir

önem kazanmaktadır.

• ULAŞIM

• ELEKTRİK

• TELEFON

• SU

• YAKIT TEMİNİ

• İLETİŞİM

• EĞİTİM ÖĞRETİM

• SALGIN HASTALIK

• GÜVENLİK PROBLEMİ

• İŞSİZLİK VE BARINMA SORUNLARI

• PSİKOLOJİK TRAVMALAR

21

1.7. TÜRLERİNE GÖRE AFET İSTATİSTİKLERİ

Türkiye de 1950 yılından günümüze kadar farklı dönemlerde meydana gelen depremlerin

istatistiklerine bakacak olursak afet olay sayısı bakımından Heyelan, Deprem, Su baskını,

Kaya düşmesi, Çoklu Afetler, Diğer afetler ve Çığ olarak sıralayabiliriz. Görüldüğü gibi

ülkemizde afet olay sayısı bakımından Heyelan çok olmasına rağmen Ekonomik Kayıp

bakımından ikinci sırada yer almaktadır. Birinci sırada ise ekonomik kayıp açısından

depremler bulunmaktadır.

Afetler toplumun örgütlü biçimde hazırlıklı olması gereken en önemli sosyal ve çevresel

sorunlar arasındadır. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde afetlerle ilgili önemli kuruluşlar

bulunmakla birlikte afet sırasında çeşitli kuruluşlar arasında işbirliği sağlanmasına yeterli

22

olmamaktadır. Çoğu kez afet bölgesine organize olmayan biçimde yardım çabası içerisine

girilmesi, belirli ve uygulanabilir bir afet planının olmaması, afet sırasında ki yetki kargaşası

sorunu güçleştiren faktörler arasındadır. İnsanlar üzerindeki etkileri göz önüne alındığında

en yıkıcı doğal afetler deprem, yanardağ patlamaları gibi jeolojik olanlar değil, su baskını,

fırtına gibi İklimsel olanlardır. İklimsel afetler jeolojik olanlara göre daha sık görülmektedir.

İster ekonomik kayıplar açısından isterse can kaybı ve yaralanmalar açısından

değerlendirilsin Asya doğal afetlerin en sık rastlanıldığı dünya bölgesidir. Latin Amerika ve

Afrika ara bölgelerdir. Kuzey Amerika, Avrupa ve Avusturalya ise doğal afetlerin en az

görüldüğü bölgelerdir. Avrupa ve Avustralya’daki her büyük afete karşılık olarak, Latin

Amerika ve Afrika'da 10, Asya’da ise 15 doğal afet görülmektedir. Afetler en önemli

zamansız ölüm, sağlık düzeyinde gerileme ve yaşam kalitesinin düşme nedenidir. Genel

anlamda afetler toplumsal yıkımlara yol açan olağanüstü büyük olaylardır. Afetler doğal ve

yapay olmak üzere ikiye ayrılabilir. Doğal afetler deprem, su baskını, siklon gibi olayları,

yapay afetler ise savaş, göç gibi olayları kapsamaktadır. Yapay afetler ya da insan nedenli

afetler ise ani afetler, sinsi ve sürekli afetler, savaş ve sivil çatışmalar olarak üçe ayrılabilir.

Gerçekten de insanlar, çevre ve insanlar için önemli fizik yapılar üzerindeki etkisi afet-

felaket çağrışımını birlikte yaptırmaktadır. Eski dönemlerden beri söylenegelen birçok

efsane yanardağların patlaması sonucu yok olan kentleri, tufanların silip süpürdü- ğü ülkeleri

anlatmaktadır. Nuh Tufanında bütün yeryüzünün su baskını altında kalması söz konusu

edilmektedir. Anayasamıza göre doğal afetler olağanüstü durum nedenlerindendir. Böyle

durumlarda devletin bütün imkanlarını seferber ederek afete uğrayanlara yardımcı olmasını

amaçlamaktadır. Yasal afet tanımının kapsamı genişletebilir ya da daraltılabilir. İnsanlar ilk

önce doğal olaylardan kendilerini koruyabilmek için konut aramak ve yapmak zorunda

kalmışlardır. İlk ve orta çağlarda günümüzde etkisi çok az olan bir çok hastalık, büyük

23

salgınlar yaparak, birçok insanın ölmesine neden oluyordu. Uygulanan koruyucu yöntemler,

alt yapı olanakları bu hastalıkları yıkıcı birer felaket olmaktan çıkarmıştır.

İnsanlar doğal kaynaklardan teknolojileri ile bağlantılı olarak yararlanırlar. Dünyanın her

tarafındaki kalkınma ve gelişme düzeyinin aynı olmaması yaşama standartları bakımından

önemli farklılıklar yaratmıştır. Bu nedenle dünyanın bir bölgesinde afet etkisi yapabilen bir

doğal olay diğer bölgesinde aynı etkiyi yapmayabilir. Mevsimsel olarak su kaynaklarındaki

azalma, bir bölgede bütün ürünlerin yok olmasına neden olabilirken, su kaynaklarını

barajlarla kontrol altına almış ülkelerde düzenli su akışı sağlanabilir. Et kaynağı olarak

yararlanılan hayvanları etkileyen bir hastalık bir ülkede söz konusu hayvan popülasyonunun

büyük oranda ortadan kalkmasına neden olabilir. Gerekli koruma ve savaşma olanaklarına

sahip ülkelerde ise hiç etki yapmayabilir. Bazı olaylar ise kullanılan teknoloji ne kadar

yüksek olursa olsun tehlikeli olabilmektedir. Kasırgalar, fırtına ve siklonlar, su baskınları,

depremler gelişmiş ülkelerde de can ve mal kayıplarına yol açabilmektedir. Ancak olayın

derecesine göre ortaya çıkan zarar daha az oranda olmaktadır. Kimi zamanda kullanılan

teknoloji afet sonucu ortaya çıkan hasarın artımına neden olabilmektedir. Tüm dünyada

doğal afetler ve endüstriyel ve teknolojik birimlerde söz konusu olan kazalar gerek toplum

bireyleri gerekse çevre üzerinde önemli etkiler yapmaktadır.

1 1.18 Mayıs 1980 yılında St. Helen Dağının (Washington) patlaması 62 ölüme yol açmıştır.

2. 13 Kasım 1985 yılında Kolombiyada Nevado Del Ruiz volkan patlaması 25.000 kişinin

ölümüne binlerce kişinin evsiz kalmasına neden olmuştur.

3. 1991 yılı Haziran ve Temmuz ayında Filipinler'deki volkan patlamasında 500 ün üzerinde

ölüm ve yaygın yıkım olayları ortaya çıkmıştır.

24

4. Ocak 1991 yılında Basra Körfezi'ne Kuveyt petrol rafinerilerinden salınan pet rol 100

milyon galonu bulmaktadır ve ağır kirliliğe neden olmuştur.

5. Şubat 1992 de Kuveyt'te petrol kuyularının yanmaya başlaması ileri derecede hava

kirliliğine neden olmuştur. 700'ün üzerinde petrol kuyusunda yangın başlamıştır.

6. 2-3 Aralık, 1983, Hindistan Bopal'da meydana gelen endüstriyel kazada 2500- 5000 ölüm

meydana gelmiştir.

7. 29 Mart 1979 yılında Üç Mil Adalarında (Pennsylvania) olan reaktör kazasın da çevreye

minimal sızıntı ile atlatılmıştır.

8. 26 Nisan 1986'da Çernobil'de olan nükleer kazada ani 31 ölümün yanısıra latent bir çok

kanser vakası beklenilmektedir.

9. 28 Ocak 1986'da Challenger uzay mekiği patlamasında 7 ölüm olmuştur.

10. 30 Nisan 1991 tarihinde Bangladeş'de siklona bağlı olarak 138.000 ölüm olmuş, 9

milyon kişi ise evsiz kalmıştır.

11. 19 Eylül 1985 yılında Meksika'da Mexico City'deki depremde 9000'in üzerin de ölüm, 30

000 yaralı olmuş, 95.000 kişi evsiz kalmıştır. Bu etki ve etkilenimler çağlar boyu sürmüş,

tarihin ilk çağlarından beri bir çok doğal ve insan nedenli afete bağlı olarak bir çok ölüm,

yaralanma ve kayıp ortaya çıkmıştır.

Ülkemizde 1939 yılında meydana gelen Erzincan depreminde 32.962 kişi, 1942 yılındaki

Niksar depreminde 3000 kişi, 1944 yılında Gerede depreminde 3959 kişi, 1966 yılındaki

25

Varto depreminde 2394 kişi, 1975 Lice depreminde 2385 kişi, 1976 Çaldıran depreminde

3840, 1983 Erzurum-Kars depreminde 1400 kişi hayatını kaybetmiştir. Depremler çağlar

boyunca dünyada da önemli can ve mal kayıplarına yol açmış- tır. 847 yılında İran'daki bir

depremde 200.000 kişi, 1201 yılında Suriye'de olan bir depremde bir milyon kişi, 1556

yılında Azerbaycan'daki depremde 830.000 kişi, 1883 yılında Endonezya'nın Cava adasında

ki depremde 100.000, 1970 yılındaki Kuzey Peru depreminde 66 794 kişi, 1976 Çin

depreminde 200.000 kişi hayatını kaybetmişti. Bu gibi doğal afetlerde önemli can kaybının

nedenleri arasında nüfus yoğunluğu, yetersiz bina standardı, afet planlamasının yapılmamış

olması, yetersiz kurtarma ve enkaz kaldırma organizasyonu, yerel tıbbi olanakların

yetersizliği veya söz konusu kurum ve kuruluşların afet sırasında ileri derecede hasar

görmesi sayılabilir. Gelişmekte olan ülkelerde büyük kentlere giderek daha fazla sayıda

insan göç etmekte, standart altı konutlarda yaşamakta, bu ise meydana gelen deprem gibi

doğal afetlerin etkisinin daha büyük boyutlarda olmasına yol açmaktadır. Kıtlık, kuraklık

gibi bazı olaylar kimi ülkelerde iklim, sosyoekonomik düzey gibi faktörler nedeniyle adeta

günlük hayatı sürekli etkileyen bir hale gelebilir. Kimi ülkelerde çekirge sürüleri savaşılması

güç bir felaket halinde tüm ekim alanlarını yok edebilmektedir. İnsan yaşamında zaman

zaman birtakım doğal olayların etkisinden kaçınılamaz. Sel, su baskını, kasırga, fırtına,

taşkınlar, deprem, göçük, çığ gibi olaylar toplum bireylerinin can ve mal kaybına neden

olabildiği gibi, ekolojik dengeyi bozarak önemli çevre sorunlarına da yol açmaktadır. Doğal

afetlerin bir bölümü meteorolojik afetlerdir. Fırtınalar, siklonlar, tayfunlar bunlara örnek

olarak verilebilir. İklimsel afetler içerisinde en önemlilerinden birisi su baskınları ve

taşmaları ile fırtınalardır. Genellikle sahil ve ırmaklarda görülen bu durum su arıtım ve

kanalizasyon sistemlerinin zarar görmesine, toksik atıkların daha fazla oranda su

26

kaynaklarına ulaş- masına, vektör üreme koşullarının artmasına, yeraltı boru sistemlerinin

patlamasına yol açar.

Su baskınları ile ilgili uzun süreli etkileri arasında bulaşıcı hastalıkların ve toksik etkilerin

artmasını sayabiliriz. Bu gibi durumlarda en önemli ölüm nedeni boğulmalardır. Rüzgarlar

zedelenme ve yaralanmalara, ölüme yol açabilir. Barınaklar yıkılabilir. Lağım ve

kanalizasyon sisteminin zarar görmesine bağlı atık sorunu ve susuzluk ortaya çıkabilir. Su

taşkınları ile bağlantılı olmayan fırtınalarda da ölümler boğulmadan çok zedelenmelere bağlı

olmaktadır. Ancak uzun süreli etkileri su taşkınlarına, benzemektedir. Jeolojik felaketlerden

zelzeleler genellikle yapıların yıkılmasına bağlı olarak etkilemektedir. Kanalizasyon ve su

şebekeleri parçalanmakta, köprüler yıkılmakta, yollar yarılmakta sağlık üzerine olduğu kadar

ekonomi üzerine de önemli zararlar meydana getirmektedir. Jeolojik afetlerin sosyal

sonuçları arasında evsizlik ve işsizlik sayılabilir. Volkan patlamaları da ani halk sağlığı

sorunlarına yol açarken uzun süreli çevresel zararlara neden olur. Kül ve daha büyük

parçacıkların yayılımı, akan kızgın lavlar, çökme bölgelerinde zehirli gazların birikmesi,

çamur ve toz yağmurları uzun süreli tehlike nedenleri arasındadır. Jeolojik afetlerin en

önemli sonuçlarından birisi psikolojik strestir. Birçok ruhsal ya da ruhsal nedenli bedensel

sağlık sorunu ortaya çıkabilmektedir. Toksik madde salınımı ve yayılımı ile birlikte olan

yada olmayan yangınlar, patlamalar, sızıntılar önemli afet nedenleri arasında sayılabilir.

Hastane, yurt vb. yangınları özellikle gelişmekte olan toplumlarda önemli can kayıplarına

neden olabilmektedir. Çevreye petrol yayılımı, denizlere petrol akması, yarattığı ekolojik

etkilerin yanı sıra, ekonomik etkiler yapmakta, sağlık üzerindeki etkileri daha az olmaktadır.

Endüstriyel afetler önemli bir kimyasal etkilenme nedenidir. 1976 yılında İtalya'da Seveso

kentinde bir kimyasal madde fabrikasının patlaması sonucu havaya saçılan dioksin 100.000

hayvanın ölümüne neden olmuştur. Hindistan'da Bopal'deki pestisit fabrikası İle ilgili

27

patlamada tonlarca metil izosiyanat havaya yayılmıştır. 200.000 kişi metilizosiyanatın etkisi

altında kalmıştır. 1984-88 arasında 3000 kişi ölmüştür. 1995'e kadar 1700 kişinin daha ölme

olasılığı bulunduğu tahmin edilmektedir. Bu gibi olayların ani sonuçlarını bile bilmekteyiz.

Ancak çevre ve insanlar üzerindeki uzun süreli etkileri hakkında fazla bilgimiz

bulunmamaktadır. Nükleer reaktör kazalarını da bu tip afetler arasında sayabiliriz. Bunların

da ani etkilerinin dışındaki uzun süreli etkilen hakkında fazla bilgimiz bulunmamaktadır.

En son nükleer reaktör kazası olan Çernobil nükleer kazasında 31'i ölümle sonuçlanan 237

ani radyasyon etkisi ortaya çıkmıştır. Hızlı esen rüzgar ya da hortum biçiminde oluşan hava

hareketleri bir çok çatının uçmasına, yapının yıkılmasına, ağaçların sökülmesine yol

açabilmektedir. Bu hava hareketlerine bağlı olarak canlılar da sürüklenebilir. Birçok canlı

yıkılan yapıların altında kalabilir. Doğal afetlerin bir bölümü toprak tabakalarının biçim,

şekil ve yapısına bağlı olabilir. Seller, toprak kaymaları gibi olayların bir bölümü toprak

yüzeyindeki bitki örtü- sünün varlığıyla bağlantılıdır. Ormanların ortadan kalkması, bitki

örtüsünün azalması selleri arttırır. Gevşek toprak tabakalarının önünde bir engel olmaması,

bu kaymaları önleyecek bitki ve ağaç köklerinin yokluğu nedeniyle ortaya çıkan kaymalar

sonucu bir yerleşim yeri kısa sürede toprak altında kalabilir. Doğal afetlerin bir diğer

grubunu depremler ve yanardağ patlamaları oluşturur. Deprem ya da yer sarsıntısı yerin iç

bölümlerinde oluşan esnek dalgalar halinde hareketlere yol açan ani sarsıntılardır. Belirli bir

merkezden çıkarak çevreye yayılan bu tip dalgalar çoğunlukla yeryüzünde şiddetli

sarsıntılara neden olur. Yer yüzeyi boyunca uzanan, üzerinde deprem olaylarının çoğunun

oluştuğu dar kuşaklara deprem kuşakları denmektedir. Bu kuşaklarda yer alan yerleşim

yerlerinin deprem tehlikesi ile karşılaşma olasılıkları oldukça yüksektir. Yerkürenin

merkezinde bulunan ergimiş maddelerin ve sıcak gazların püskürmesi ile oluşan yüzey

şekline yanardağ yada volkan denmektedir. Püsküren yanardağlardan çıkan kül ve gazlar,

28

akan lavlar, kimi zaman kentleri yok edebilmiştir. Kilometrelerce karelik bir alandaki birçok

habitat bu nedenle yok olma tehlikesi altında kalabilir. Çökmeler, gemi kazaları, tren ve uçak

kazaları, su ve gıda kaynaklarının toksik maddelerle kirlenmesi gibi durumlar kimi zaman

doğal ve yapay afetler arasında bir ara grubu oluşturabilirler. Çünkü bunlar hem insan

hatalarına ve etkilerine, hem de doğa! olaylara bağlı olarak meydana gelebilmektedirler.

Doğal afetlerle karşılaşıldığında toplumun hızla örgütlenmesi gerekir. Doğal afetleri önemli

sağlık sorunları, yangın gibi kazalar izleyebilir. Bu nedenle bütün doğal afetlerden sonra

kurtarma çalışmalarının yanı sıra bulaşıcı hastalıklardan ve diğer afet sonu tehlikelerden

korumaya yönelik önlemler alınmalıdır. Konutlarını ve barınaklarını kaybedenlerin

yerleştirilmesi, dış ortam etkilerinden korunmalarının sağlanması, hasta ve yaralıların

tedavisi, kurtulanların tümünün gıda ve beslenme sorunlarının çözülmesi gerekir ( Güler ve

Çobanoğlu, 2001).

29

Uygulamalar

Geçmişte dünya üzerinde meydana gelen büyük ölçekteki afetleri ve etkilerini

araştırınız.

30

Uygulama Soruları

1. Neden afetler ile birlikte yaşamaya alışmalıyız.

2. Türkiyede ekonomik kayba neden olan afet türü hangisidir nedeni ile birlikte

açıklayınız

31

Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti

Afetlerin tanımlamasını yaparak dünya genelinde büyük ölçek de meydana gelen afetlere örnekler

verildi. Aynı zamanda bu afetlerin meydana getirdiği ekonomik kayıplar üzerinde tartışıldı.

Afetlerin insanlık için ne kadar önemli ve hayatımızı etkilediği özellikle Türkiye de meydana

gelen afetler ve bunların ekonomik kayıpları üzerinde tartışıldı.

32

2 AFET TÜRLERİ

33


2.1. Afet türleri nelerdir

2.2. Afetlerin meydana getirdiği etkiler

2.3. Dünya ve Türkiye genelinde meydana gelen büyük afetlere örnekler

34


1. Kaç çeşit afet vardır

2. Bu afetler tümü doğal olarak mı oluşmaktadır yoksa insanlık kendi eli ilede bu

afetleri tetikleyebiliyormu

3. Afetlerin türlerine göre Türkiyede en etkili olanları hangisidir

35



edileceği veya

geliştirileceği

Afet Türleri Afetlerin türlerinin

öğrenilmesi



yaparak

Afet türlerinin meydana

getirdiği hasarlar

Farklı türdeki afetlerin

yapabileceği hasarların

öğrenilmesi ve tedbirleri



yaparak

36

Giriş

Yerleşim, üretim, alt yapı, ulaşım, haberleşme gibi, genel hayatın unsurlarının işleyişini bozacak

ölçüde aniden veya belirli bir süreç içerisinde meydana gelen doğa olaylarına doğa afeti denir.

İnsan eliyle kasıtlı veya hata sonucu oluşan, genel hayatın akışını bozacak ölçüde sonuçlar

doğuran olaylara insan kaynaklı afet denir.

Doğal afet sebebiyle veya teknik arıza sonucu oluşan, genel hayatın akışını bozacak ölçüde

sonuçlar doğuran olaylara teknolojik afet denir.

37

2.1. Doğal Afetler

Doğal afetler, en geniş anlamı ile insanlara zarar veren olaylardır. Başka bir ifade ile can ve mal

kaybına yol açan doğal olaylardır. Afetin ilk özelliği doğal olması, ikincisi can ve mal kaybına

neden olması bir diğeri çok kısa zamanda meydana gelmesi ve son olarak da başladıktan

sonra insanlar tarafından engellenememesidir. Bazı afetlerin yeryüzünün nerelerinde daha çok

olduğu bilinmektedir. Örneğin deprem, heyelan, çığ, sel, don ve bazı afetlerin sonuçları depremde

olduğu gibi doğrudan ve hemen ortaya çıkar. Ama kuraklıkta olduğu gibi bazılarının sonuçları ise

uzun bir zaman sonra ve dolaylı olarak görülür.

2.2. Doğal Afetler Nelerdir? Doğal Afet Türleri, Afet Çeşitleri

Doğal Afetler iki ana grupta incelenir, Jeolojik ve Meteorolojik.

2.3. Jeolojik Afetler

Bunlar doğrudan doğruya kaynağını yer kabuğu ya da yerin derinliklerinden alan doğal afetlerdir.

- Deprem

- Heyelan

- Yanardağ patlamaları

- Tsunami

2.4. Meteorolojik Afetler

Atmosferdeki doğa olayları sonucunda meydana gelirler.

- Sel

- Çığ

- Fırtına

- Kuraklık

38

- Orman yangını

- İklim değişiklikleri

- Kasırga

- Hortum

Meteorolojik afetlerin oluşumunu hazırlayan temel etkenler atmosfer kökenli olmasına rağmen,

bazılarında afetin oluştuğu yerin özellikleri de etkili olmaktadır. Sel, çığ ve sis buna örnek olarak

verilebilir.

Doğal Afetlerle ilgili Detaylı Bilgiler

Doğal afet, insanların etkisi olmadan meydana gelen, büyük yıkımlar yaparak insanların canına

veya malına zarar veren doğa olaylarına verilen isimdir. Kasırga, deprem, sel birer doğal afettir...

2.5. KASIRGA

Doğal afetlerin en büyüğü olan kasırga şu şekilde tanımlanabilir: Büyük çaplı ve çok şiddetli

Beufort ölçeğine göre saatte 75 milden fazla hızla ve dönerek esen tropik rüzgâr. Doğu Pasifik ve

Güney Atlantik hâriç subtropikal ve tropikal iklim kuşağındaki bütün sıcak denizlerde sıksık

meydana gelir. Ağustos, eylül aylarında Antillerde görülür. Batı Pasifik Okyanusu’nda Tayfun

adını alır. Başlangıç ve mevsim sonu kasırgaları, Karaiplerin batısında görülür. Orta Amerika

kıyılarının biraz açıklarında Pasifik Okyanusunda ve Meksika Körfezinde de sık sık rastlanır.

Kasırgalar, mahallî fırtınalar kadar şiddetli sayılmazlar. Orta kuşakta meydana gelen ekstratropik

siklonlar kadar da geniş çaplı değildirler. Fakat bunlar nisbeten geniş çapta ve kesafette olursa,

bütün fırtınaların en tehlikelisi ve tahrip edicisi hâlini alırlar. Atlantikte ortalama yılda yedi

kasırga vuku bulduğundan doğu Pasifikte de yaklaşık aynı sayıda kasırga vuku bulur. 1890-1910

39

arası çok, 1910-1930 arası az, 1930-1950 arası çok sık kasırga vuku bulmuştur. Kasırgaların

ekseni kuzeybatı istikametinde eser.

2.6. Meydana geliş ve hareket

Kuzey Atlantik teki kasırgalar ekseriyetle hazirandan ekime kadar olur. Bu müddet zarfında deniz

yüzeyinde sıcak ve rutubet en fazla haldedir. Mayıs ve kasım aylarında daha az, diğer aylarda ise

pek seyrek meydana gelir. Kuzey Atlantik bölgesinde yılda meydana gelen ortalama tropik siklon

miktarı sekizdir. Bunun beşi ise kasırga tipindedir. Eylül ayında Atlantik Okyanusunun

güneyindeki büyük subtropikal anti-siklon bölgesinde tropik fırtınalar eser. Antisiklon bölgesinin

güneyinde esen doğu rüzgârları tarafından tahrik edilerek birkaç günlüğüne batı istikametine

kayar. Fırtınaların çoğu antisiklon bölgesinin batı ucundan kıvrılarak bâzıları Amerika’yı kasıp

kavurur. Diğerleri ise kıyıdan geçer. Diğer fırtınalar kıvrılmadan batı istikametinde doğruca

eserek Meksika Körfezini veya Orta Amerika’yı tesiri altına alır. Mevsimin başında ve sonunda

patlak veren kasırgalar meydana geldikten sonra kuzey istikametinde eserler. Fırtınaların hızı

ortalama 80-240 km’yi bulur.

2.7. Rüzgâr ve yağış

Tropik bir siklonun kasırga olarak adlandırılabilmesi için hızının en azından 117 km/saat olması

gerekir. Ekseriya saate 240 km’den fazla hıza sâhiptirler. Sebep oldukları direkt zarardan başka

rüzgarlar felaketlere yol açan büyük deniz dalgalarına ve denizin kabarmasına sebep olurlar.

Carolis hareketleri adı verilen hareketler sebebiyle kuzey yarım kürede esen rüzgârlar saat

yelkovanının tersi istikametinde, güney yarım kürede ise saat yelkovanı istikametindedir.

Kasırgalarla birlikte yağış da gelir. Tropik bir rüzgâr kuşağının ortalama yağış miktarı 75-150

40

mm’dir. Daha çok yağış düştüğü de olur. Böyle yağışlar karaların iç kısımlarında ciddî sellere

sebebiyet verir.

2.8. Büyüklük ve yapı

Çok yüksek hıza sâhib olan bulutların taşıdığı yağmur, nisbeten daha sâkin bir bölge olan

kasırganın dönen kısmının arkasına düşer. Kasırga boydan boya 50-800 km genişliğindedir.

Büyük kasırgalarda havanın sirkülasyonu 12.000 m’den daha üst bölgelere kadar tesir eder. Hattâ

bâzı kasırgalarda bu tesir stosferde dahi görülebilir. Sağnak yağmur getiren kümülüs ve

kümülonimbüs bulutları rüzgâr kuşağında spiral bir şekil almaya meyillidirler. Şekiller radar

ekranında görülebilmekte ve böylece muhtemel bir kasırganın gelişi anlaşılmaktadır. Kara

istasyonları, uçaklar ve denizdeki gemiler, radarlar vâsıtasıyla kasırgaları tâkip edebilmektedirler.

Kasırganın dönen kısmın arkasına (gözüne) yaklaşıldıkça rüzgârın hızı kesilir ama tamâmen

durmaz. Yağış durur. Ortadaki bulutlar kaybolur, alçak bulutlar ekseriyetle kalır. Aralarından

güneş ışıkları geçer. Kuşlar kasırga gözüne kapılır ve sürüklenir. Kasırga gözü geçtikten bir saat

sonra aksi istikamette daha kuvvetli bir rüzgâr eser.

Kasırganın orta kısmı (otağında) ısı normalden 10°-15°C daha yüksektir. Çünkü buradaki hava

daha az faaldir. Yanlardaki yüksek hava basıncından merkezdeki alçak hava basıncına doğru

kuvvetli bir hava akımı meydana gelir. Fakat bu iç hava akımı adı verilen hadisenin kuvveti

kısmende olsa sürtünme ile hafifler. Kasırganın göz ve odak merkezi kısmından dış kısımlara

bilhassa yukarıya doğru santrafüj kuvvetler vâsıtasıyla bir hava akımı meydana gelir. Bu bölgede

rüzgâr hızı azalır. Deniz seviyesindeki şiddetli siklonik akıma tezat teşkil ederek antisiklonik bir

akım meydana gelir. Kasırgalar basit bir buharla çalışan motora benzetilebilir. Kasırgayı hareket

ettiren dinamo iç hava akımıdır. Hareketini ısı değişiklikleri sağlamaktadır. Mal ve can kaybına

sebep olan kasırgalar üzerinde senelerdir çalışmalar yapılmaktadır. Sun’i peykler vasıtası ile

41

kasırgaların doğuşu, takip ettiği yollar, büyüklüğü ve zararları hakkında yardımcı bilgiler

alınmaktadır.

2.9. DEPREM

Deprem, en korkutucu doğal afet olması ile bilinir. Aynı zamanda aniden ortaya çıkması sonucu

önlem alınması çok zordur. Deprem, yerkabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya

çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yer yüzeyini sarsma olayıdır.

Magma üzerinde yüzen levhalar konveksiyonel akım sayesinde sürekli hareket halindedir.

Kıtaların hareketi ile plato sınırlarında kaynama ve ayrılmadaki sürtünmeden oluşan kinetik

enerjinin aniden büyük bir güçle boşalabilir. Yer katmanlarında oluşan şok dalgalarının sebep

olduğu doğa olayına deprem denir.

Depremin nasıl oluştuğunu, deprem dalgalarının yeryuvarı içinde ne şekilde yayıldıklarını, ölçü

aletleri ve yöntemlerini, kayıtların değerlendirilmesini ve deprem ile ilgili diğer konuları

inceleyen bilim dalına "Sismoloji" denir.

Sismik şok dalgaları, yer kabuğunda dikey veya yatay olarak hareket edebilirler. Deprem

bölgesinin jeolojik yapısı sonucu killi veya kumlu arazilerde yer altı su kaynakları aniden

yeryüzüne çıkabilir. Arazide seviye kaybı veya tersi oluşabilir.

Deprem, insanın hareketsiz kabul ettiği ve güvenle ayağını bastığı toprağın da oynadığı ve

üzerinde bulunan tüm yapıların da hasar görüp, can kaybına uğrayacak şekilde yıkılabileceklerini

gösteren bir doğa olayıdır. İstanbul Kandilli Rasathanesi Türkiye depremlerini araştırma ve bilgi

merkezidir.

42

2.10. HEYELAN (TOPRAK KAYMASI)

Heyelan, toprağın üst kısmı ile birlikte alttaki ana kayanın bulunduğu yerden kayarak yer

değiştirmesidir.

Heyelanda Etkili Faktörler

1) Eğimin fazla olması.

2) Yağışların fazla olması

3) Toprak özellikleri (killi olması)

4) Tabakaların uzanış doğrultusu: Tabakalar eğime paralel ise heyelan daha fazla görülür.

5) Beşeri faktörler: Yol yapım çalışmaları ile yamaç denge profilinin bozulması.

6) Depremler

Türkiye’de heyelan olayı en fazla Karadeniz Bölgesinde Doğu Karadeniz Bölümünde görülür.

Sebepleri: Yağışın ve eğimin fazla olmasıdır. Ayrıca toprağın killi olmasıdır.

En fazla görüldüğü dönem ilkbahardır. Sebebi kar erimeleri ile toprağın suya doygun hale

gelmesidir.

2.11. EROZYON

Erozyon, dış kuvvetlerin etkisiyle toprak örtüsünün aşındırılarak başka alanlara taşınmasıdır.

Akarsu ve rüzgar erozyonunun birlikte etkili olduğu yerlerin ortak özelliği bitki örtüsü

bakımından fakir olmalarıdır.

Erozyonda Etkili Faktörler

1) Arazinin çok engebeli olması,

2) Eğimli arazilerde arazinin eğime dik sürülmesi.

3) Bitki örtüsünün tahrip edilmesi: Orman yangınları, tarla açmak amacıyla ağaçların kesilmesi,

43

otlaklarda aşırı otlatılma yapılması, anız örtüsünün yakılması gibi.

4) Toprağın aşırı işlenmesi.

5) Yağışların sağanak yağış şeklinde olması.

6) Yağış rejiminin düzensiz olması

7) Akarsu taşkınları

Erozyonun Sonuçları

1) Toprağın verimi düşer, çölleşme olur.

2) Barajlar dolar.

3) Tarım alanları daralır.

4) Bozulan doğal dengeye bağlı olarak bir çok bitki ve hayvan türü yok olmaktadır.

Erozyonu önlemek için yapılması gerekenler

1) Mevcut bitki örtüsü korunarak ağaçlandırma yapılmalıdır.

2) Eğimli tarım alanlarında tarla eğime paralel sürülmeli ve taraça (seki) yapılmalıdır.

3) Nöbetleşe tarım yöntemi uygulanmalı (bu yöntemde asıl amaç erozyonu önlemek değildir.

Verimi artırmaktır.)

4) Otlaklarda erken ve aşırı otlatma yapılmamalıdır.

5) Baraj gölü yamaçları ağaçlandırılmalıdır

2.12. YANARDAĞ (VOLKAN)

Yanardağ ya da diğer bir adıyla volkan, dünyanın katmanlarında yer alan magmaların yeryüzüne

çıktığı, genelde şekil olarak koni biçimine benzeyen ve magma maddelerin havaya

püskürtülmesini sağlayan, bir ağzı bulunan dağdır.

44

Dünyanın fizyolojisine bakıldığında, dünyanın çeşitli katmanları bulunmaktadır. Bu katmanların

bazılarında radyoaktif elementler ayrışır ve burada çok yüksek derecede bir ısı açığa çıkar. Öyle

ki, bu ısı bazen binlerce derece seviyesine çıkabilmektedir. Derin katmanlarda yüksek basınç

bulunduğu için, kayaçlar erime işlemine uğrayamazlar ve bu nedenle sıvı hale dönüşemezler. Bu

kayaçlar oldukça kızgın haldedir ve yeryüzünün zayıf noktalarından yukarıya doğru çıkmaya

başlarlar.

Dünyanın daha üst katmanlarında basınç oranı azalır ve kayaçlar bu nedenle yukarıya doğru

çıkarken erimeye başlar. Ve bu kayaçlar yeryüzüne, lavlar halinde çıkmış olur. Bu lavlar,

volkanik dağlardan yeryüzüne püskürmektedir. Yeryüzüne yanardağlardan çıkan lavlar, dünyanın

katmanlarını incelemek ve bu katmanlardan bilgi almak için bilim insanlarınca incelenmektedir.

Dünya geneline bakıldığında, yeryüzünde oldukça fazla yanardağ bulunmaktadır. Bu alanlar aynı

zamanda, volkanik bölge olarak adlandırılırlar. Bu yanardağların çoğu sönmüşken, yaklaşık 700-

800 kadar yanardağ aktif olarak lav püskürmeye devam eder. Fakat bu lav püskürme işlemi, sık

sık yaşanan bir eylem değildir. Çok nadir olarak yaşanır. Yaşandığında ise, hayatı felç edebilir.

Sönmüş yanardağlar ise, hiç beklenmedik şekilde tekrar aktif hale gelebilme özelliğine sahiptirler.

Burada magmanın rolü büyüktür.

Dünyada yer alan etkin yani aktif yanardağların çoğu, dar kuşaklarda toplanmış bulunmaktadır.

Buralar volkanik alanlardır. Bu kuşaklar içerisinde, Pasifik Çevresi Kuşağı, en bilinenlerden ve

aynı zamanda en tehlikelilerinden biridir. İkinci büyük yanardağ bölgesi ise, Atlas Okyanusu

Bölgesidir. Bu bölge, okyanus ortalarındaki ve anakarada yer alan fay bölgelerini içermektedir.

Bu okyanus bölgelerinin dışında, bir de volkanik bölge olarak Akdeniz Bölgesi bulunmaktadır.

45

Bu bölgedeki yanardağlar, Akdeniz çevresinde bulunan kıvrımlı dağların iç bölgelerinde bulunur

ve jeolojik yapıdan incelendiğinde, Akdeniz Bölgesinin özelliklerini taşımaktadır.

Anakarada bulunan yanardağların, oldukça görkemli görüntüleri bulunmaktadır. Ama bu

görkemli yanardağlar, deniz ve okyanus bölgelerinde yer alan yanardağlarla

karşılaştırıldıklarında, görkemlerini kaybetmiş olmaktadırlar. Okyanus ve denizlerde yer alan

yanardağların, sadece tepeleri su yüzeyindedir. Bu türden yanardağlara bilinen en iyi örneklerden

birisi, Kanarya Adaları’nda bir ada olan tenerife adasndaki “Pice de Teide” yanardağ’dır. Bu

volkanın doruk noktası deniz yüzeyinden 3.718 metre yüksekte, dibiyse su yüzeyinden 3000

metre aşağıda yer alır. Bu volkanın toplam yüksekliği, Ankaradaki yanardağlardan oldukça

fazladır. Ki Hawai Adalarında yer alan Volkanik dağların, tüm yükseklikleri 9 kilometreyi

aşmaktadır. Bu yükseklik ise, yeryüzünün en büyük dağı olan Himalayalar’dan daha fazladır.

Yanardağlar aktif hale geçtikleri zaman, yeryüzüne çok kızgın lavlar iner ve havaya da kül ve toz

bulutları dağılır. Bu kül bulutları o kadar şiddetli büyüklükte olabilir ki, dünyadaki hava yolu

ulaşımını rahatlıkla aksatabilir. Lavların da çevreye zararları oldukça geniş çaplıdır.

2.13. TSUNAMİ

Tsunami (Japonca'da liman dalgası anlamına gelir) okyanus ya da denizlerin tabanında oluşan

deprem, yanardağ patlaması ve bunlara bağlı taban çökmesi, zemin kaymaları gibi tektonik

olaylar sonucu denize geçen enerji nedeniyle oluşan uzun periyotlu deniz dalgasını temsil eder.

Yunan tarihçi Tukididis, tsunamileri denizaltı depreminden kaynaklandığını ileri sürdüğü bilinen

ilk kişi olarak bilinmesine rağmen tsunaminin oluşumu hakkında 20. yüzyıla kadar pek birşey

46

bilinmemekteydi. Konu, hala araştırılmaktadır. İlk jeolojik, coğrafik ve oşinografik makaleler,

tsunamileri "sismik deniz dalgaları" olarak adlandırmaktadır.

Tropikal kasırga gibi bazı meteorolojik şartlar, büyük alçak basınç alanlarını oluşturarak İng.

storm surge denilen fırtınalarda denizin fazla yükselmesi olgusuyla meteotsunamilere neden

olabilir. Meteotsunamiler de deniz seviyesini gelgit normalin birkaç metre üstünde çıkartabilir. Bu

değişim, alçak basınç alanındaki düşük atmosfer basıncından kaynaklanır. Bu storm surgeler

kıyıya erişince etrafı suya boğarak tsunamiye benzetilebilirler.

Tsunami, tektonik olaylar sonucu deniz veya okyanusta meydana gelen devasa büyüklükteki

dalgalara verilen bir addır. Japonca'da liman dalgası anlamına gelir. Can ve mal kaybının çok

olduğu önemli doğa olaylarından biridir. Tsunami kelimesi, 15 Haziran 1896 yılında Japonya'da

yaşanan büyük meiji tsunamisinden sonra dünya dillerine kendiliğinden yerleşmiştir.

Deniz veya okyanusun dibinde meydana gelen deprem, zeminin çökmesine ve kaymasına neden

olur. Bunun sonucunda tsunami adı verilen devasa dalgalar oluşur. Depremden kısa bir süre sonra

kıyıda görülen yavaş ama anormal su yükselişi çok kuvvetli dalgaların yani tsunaminin

geleceğinin habercisidir. Tsunaminin ilk ve son dalgası etkisizdir ancak diğer dalgalar çok hızlı ve

kuvvetlidir. Ard arda gelen 4-5 büyük dalga çevreye yayılır.

Tsunaminin en çok görüldüğü okyanus pasifiktir. En yeni örneği 10 mart 2011 tarihinde tüm

dünyanın gözü önünde Japonya'da yaşandı. Son 140 yılın en büyük depremi olarak tanımlanan

felakette can kaybı yaşanmazken deprem sonucu oluşan tsunami de akıl almaz can ve mal kaybı

yaşanmıştı.

48

• DEPREM

• ÇIĞ

• SEL

49

• HEYELAN

• TOPRAK KAYMASI

• KAYA DÜŞMESİ

• FIRTINA, KASIRGA, HORTUM,

50

• KURAKLIK

• VOLKAN PATLAMASI

•

• TSUNAMİ

51

• HAVA, SU, ÇEVRE KİRLENMESİ

• YANGIN

52

2.14. İnsan Kaynaklı Afetler

• SAVAŞLAR

• SABOTAJLAR

• PATLAMALAR

• TERÖR OLAYLARI

• KARGAŞA

• AYAKLANMALAR

• YANGINLAR

• SANAYİ KAZALARI

• HAVA, SU, ÇEVRE KİRLENMESİ

• ULAŞIM KAZALARI

53

İkinci Dünya Savaşı sivil halkın, Silahlı Kuvvetlerden daha çok tehlikeyle yüz yüze geldiği bir

savaş olmuştur.

2.15. Teknolojik Afetler

• BARAJ PATLAMASI

• SANAYİ KAZALARI

• NÜKLEER SANTRAL KAZALARI

56

2.16. Değişik Afet Tiplerinin Yaptığı Etkiler

1. Deprem: Bir çok ölüme neden olmaktadır. Etkin ve yaygın tıbbi tedavi gerekti ren

yaralanmaların boyutu büyük olabilir. Bütün büyük afetlerin hepsinde salgın çıkma riski her

zaman göz önünde tutulmalıdır. Gıda yetersizliği depremle doğrudan ilgili bir durum değildir.

Ancak başka olumsuz koşullar varsa depremde gıda sorunu çıkabilir. Kitlesel hareket nadiren

olmaktadır,

2. Yanardağ patlamalarında ölüm miktarı değişmektedir. Tıbbi bakım gereksiniminin boyutu da

değişiklik gösterir. Salgın riski bütün afetlere olduğu gibi volkanik pat lamalarda da

beklenilmezdir. Yiyecek kıtlığı önemli boyutta olabilir. Kitlesel nüfus hare ketleri önemli

sonuçlar arasındadır.

3. Su baskını ve sellerde ölüm oranı azdır, tıbbi bakım gerektirenlerin oranı da azdır. Salgın

hastalık tehlikesi bütün afetlerde olduğu gibi yüksektir ve gıda yetersizliği, kitlesel nüfus

hareketleri gibi durumlar sellerde de ortaya çıkabilir. Görülüyor ki değişik afet durumları farklı

sonuçlarla verebilmektedir. Her afetin kendine özgü koşularının bulunduğu da unutulmamalıdır.

Birleşmiş milletler 1990 yılını Uluslararası Doğal Afet Azaltma yılı olarak ilan ederken beş hedef

belirlemiştir(1987)

1. Her ülkenin doğal afetlerin etkisini en aza indirebilme kapasitesinin artırılması

2. Eldeki bilgilerin ışığında uygun rehberlerin hazırlanması

3. Bilgi açığının giderilmesini sağlayacak bilimsel ve mühendislik bilgilerinin ta mamlanmasını

sağlamak

57

4. Doğal afetlerin değerlendirilmesi, önceden tahmini, önlenmesi ve etkilerinin azaltılmasına

yönelik olarak varolan bilgilerin dağıtımının ve paylaşımının sağlanması.

5. Teknik yardım, teknoloji transferi ve eğitim programlarının başlatılması ve des teklenmesi.

Önceden planlama yapılması konusunda en büyük güçlüğü olan afetler insan nedenli afetlerdir.

Bopal olayı bunun tipik bir örneğidir. Birçok bilimsel kaynakta kimya sanayinin etkisi, yerleşim

yerinin özelliği, yaratacağı tehlikelerle ilgili yeterli bilgi ve yasal düzenlemenin olmadığını

göstermektedir.

58

Uygulamalar

Afet türlerini araştırınız

İnsan eliyle oluşan afetlerin yakın tarihte ne tür büyük yıkımlara yol açtığını inceleyiniz

İnsan eliyle oluşan afetler önlenebilir mi araştırınız

59

Uygulama Soruları

1. Afet türlerini hangi başlıklar altında inceleyebiliriz?

2. Gelecekte olası farklı türde afetler dünyamızı etkileyecek mi?

3. Bazı afetlerin dünyanın evrimi ile ilgisi varmı dır?

60


Ne tür afetlerin olduğu ve bu afetlerin dünyada ne büyüklükte bir hasar meydana getirdiği,

ayrıca gelecekte bizi bekleyen diğer olası afet türlerinin neler olabileceği hakkında bilgi

verildi.

61

3 AFETLERDE BİLGİ İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ

62


3.1. İletişimin tanımı

3.1.1. İletişim teknolojileri afetlerde kullanımı

3.1.2. Bilgi iletişim teknolojisi türleri

3.1.3. Afet sırasında bilgi iletişim teknolojilerinin kullanımı

63


1. Bilgi ve iletişim araçlar nelerdir?

2. Kaç çeşit iletişim aracı ile insanlara bilgi aktarılır?

3. Afetlerde bu araçlar hangi amaç ile kullanımı mümkün?

64



edileceği veya

geliştirileceği

İletişim nedir İletişim yöntemleri Ders notunu okuyarak, bu


yaparak

İletişim türleri İnsanlar ile iletişim hangi

yöntemler ile sağlanmaktadır



yaparak

İletişim araçları Afetler sırasında

kullanılabilecek etkin

iletişim araçları



yaparak

65

Giriş

Öğrenme araştırma yada gözlem yoluyla elde edilen gerçeklere bilgi denir. Bilginin bir

göndericiden bir alıcya aktarılması sürecine ise iletişim olarak tanımlanır. İnsanoğlunun

tasarlayarak ürettiği veya uygulamaya koyduğu her türlü faydalı, faydasız veya zararlı alet ve

araçlar teknolojik ekipman olarak adlandırılır. Bilgiye ulaşılmasını ve bilginin oluşturulmasını

sağlayan her türlü görsel, işitsel basılı ve yazılı araçlar bilgi ve iletişim teknolojisi olarak

tanımlanır.

Bilgi ve iletişim teknolojileri araçlarını 3 ana grupta inceleyebiliriz.

GÖRSEL ARAÇLAR İŞİTSEL ARAÇLAR

YAZILI VE BASILI ARAÇLAR

66

İletişim tarihi, insanlık tarihi kadar eskidir. İnsanın var olması ile ortaya çıkan iletişim olgusunun

temelinde, paylaşma ihtiyacının giderilmesi gerçeği yatmaktadır. İletişim, beşikten mezara kadar

hep bizimledir ve bizim için hava kadar hayatî bir ihtiyaçtır. İletişim, temel prensibi paylaşım,

etkileşim ve ortaklık kurmak olan, çeşitli semboller ve araçlarla dünyayı daha yaşanılır kılan, ileti

alışverişine dayalı sosyal bir süreçtir.

3.1. Bilişimin Tanımı

Matematiğe benzer şekilde Bilişim Bilimi bilginin, özellikle elektronik makineler aracılığıyla,

düzenli ve uçsal biçimde işlenmesi bilimidir. Bunun yanı sıra bilişim bilimi bilgi işlemlerinde

uygulanabilen (soyut) matematiksel yapıları da inceler. Amacı ve görevi bir yandan (saf

matematiğin alt dalı olarak) temel aksiyomatik matematiksel kuramlar üretmek (Kuramsal Bilişim

Bilimi), ikinci olarak -yardımcı bilim şeklinde- tüm diğer uzmanlık dallarının nesnelerini ve

süreçlerini çözümleyip soyut matematiksel yapılara ve Algoritmalara dönüştürmek (Bilgisayar

Bilimi) ve üçüncü olarak soyut matematiksel yapıların aktarılabileceği, saklanabileceği ve

algoritmalarla otomatik olarak işlenebileceği matematiksel makinaları tasarlamaktır.

Bilişim kelimesinin karşılığı olan Informatik (alm.), informatique (fr.) ve bunlardan türetilmiş

olan Türkçe enformatik kelimeleri İngilizcedeki computer science ve information systems gibi

alanları kapsar. İskandinav ülkelerinde bilişim biliminin karşılığı olarak datalogi terimi

kullanılmaktadır.

Bilişim biliminin kökleri matematik, fizik ve elektrotekniktedir. Bir mühendislik alanı olarak

bilişim, verileri aktarabilen, depolayabilen ve algoritmalar yardımıyla verileri

işleyebilen matematiksel makineler tasarlar. Böylelikle bilişim özellikle gerçek süreçler

https://tr.wikipedia.org/wiki/Matematik

https://tr.wikipedia.org/wiki/Algoritma

https://tr.wikipedia.org/wiki/Bilgisayar_Bilimi

https://tr.wikipedia.org/wiki/Bilgisayar_Bilimi

https://tr.wikipedia.org/wiki/Veri

https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ngilizce


https://tr.wikipedia.org/wiki/Fizik

https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Elekroteknik&action=edit&redlink=1

https://tr.wikipedia.org/wiki/M%C3%BChendislik



67

insimülasyonunu mümkün kılar. Bir "yardımcı bilim" olarak düşünüldüğünde bilişim diğer

bilimlerdeki olguları soyutlaştırır ve algoritmalar yardımıyla işler.

Veri işleme ve bununla ilgili iş alanları için genel bir kavram olarak İngilizce "information

technology" (IT) yerine Türkçede bilişim teknolojisi (BT) kavramı kullanılmaktadır.

Bilişim kısaca "Thales" tarafından ortaya çıkmıştır. Bilişim çağdaş yaşamın her alanında kendine

yer edinmiş durumdadır. İnternetin yoğun kullanımı bu gelişmeyi

güçlendirmiştir. Bilgisayarların dünya çapında ağlaşması firmaların iletişiminde, lojistikte,

medyada, ev yaşamında ve daha birçok başka alanda devrim niteliğinde değişimler yaratmıştır.

Bilişim, fark edilmese de çamaşır makinesi, fotoğraf makinesi, müzik sistemleri gibi pek çok

aygıttaki gömülü sistemler vasıtasıyla günlük yaşamın bir parçası haline gelmiştir.

Bilgisayarlar büyük veri yığınlarını kısa sürede yönetebilir, depolayabilir, paylaşabilir ya da

işleyebilirler. Bunu sağlayabilmek için karmaşık donanım ve yazılım sistemleri gereklidir. Bu

sistemlerin tasarımı ve geliştirilmesi de bilişim biliminin araştırma alanına girer

Bilgisayar sistemlerinin sağladığı fayda algoritmik işlemleri büyük veri yığınlarına yüksek bir

hızda uygulayabilmeleridir. İnsan zekâsı buna karşılık bilişsel algılama (örneğin eksik bilgi ile

karar alabilme, şekil, yüz vb. tanıma) bakımından bilgisayarlara göre çok daha üstündür. Buna

benzer konular yapay zekâ alanında araştırılmaktadır. Bu araştırma alanlarının bazılarında önemli

sonuçlar elde edilmiş olsa da henüz insan zekâsının tam bir simulasyonundan söz etmeye imkân

yoktur.

https://tr.wikipedia.org/wiki/Sim%C3%BClasyon

https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Soyutla%C5%9Ft%C4%B1rma&action=edit&redlink=1


https://tr.wikipedia.org/wiki/Bili%C5%9Fim_teknolojisi

https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0nternet

https://tr.wikipedia.org/wiki/Bilgisayar

https://tr.wikipedia.org/wiki/Lojistik

https://tr.wikipedia.org/wiki/Donan%C4%B1m

https://tr.wikipedia.org/wiki/Yaz%C4%B1l%C4%B1m

https://tr.wikipedia.org/wiki/Yapay_zek%C3%A2

68

3.2. AFETLERDE BİLGİ İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ

Ülkemiz ne yazık ki deprem, sel, orman yangını, heyelan gibi doğal afetlerin sık görüldüğü bir

coğrafyada yer almaktadır. Her afet, geri döndürülmesi zor maddi hasara, can kaybına ve moral

kaybına yol açmaktadır.

Bilişim ve iletişim teknolojileri günümüzde pek çok alanda hayatımı kolaylaştırmak ve

hızlandırmak amacıyla kullanılmaktadır. Özellikle cep telefonları ve taşınabilir bilgisayarlar,

bilgiye ve internete sınırlar olmadan her yerde erişebilmemizi sağlamaktadırlar. Yeni nesil (3G ve

4G) iletişim teknolojileri ses, görüntü ve verinin çok hızlı bir şekilde aktarılmasını sağlamaktadır.

Bu yazının amacı bu teknolojilerin afet yönetiminde nasıl kullanılabileceği ile ilgilidir.

Mevcut mikroişlemci teknolojisi, tarnsistör boylarının 32 nanometreye kadar küçülmesini

sağlamış, bu sayede birim alana daha çok mikroişlemci yerleştirilmesi, taşınabilir bilgisayarların

avuç içi kadar küçülmesi ve pil ömürlerinin uzaması mümkün olmuştur.

Afetler, yapıları gereği kaotik ortamlar olup, afet bölgesindeki veriye hızlı ve doğru bir şekilde

ulaşılması, veriden hızlı bir şekilde bilgi üretilmesi ve bu bilgi ile süratle afet bölgesinde alınacak

aksiyon ile ilgili karar verilmesi hayati önem arz etmektedir.

Acil durum yönetimi profesyonelleri için bilgi ve iletişim teknolojileri, afet yönetiminin hemen

hemen her aşamasındaki bütün kanalların ve kritik uygulamaların temelini oluşturuyor. İletişim

teknolojileri; erken uyarı sistemlerini, radyoları, televizyonu, cep telefonlarını, web portallerini,

sosyal medyayı ve diğer platformları destekliyor. Afetin etkilerinin ortadan kaldırılmasını ya da

en aza indirilmesini sağlamak için bireyleri ve toplulukları bilgilendirmeye ve koordine etmeye

69

yardımcı oluyor. İletişimi, işbirliğini, durumun farkındalığını ve müdahale süresini geliştiriyor.

Daha da önemlisi, acil durum operasyon merkezlerinin doğru kararları vermesini sağlıyor.

Günümüzde, taşınabilir bilgisayarlar güçlü ve dayanıklı yapıları ile afet bölgeleri de veri girişi ve

bu verinin anında internet ile gönderilmesinde başarılı bir şekilde kullanılmaktadır. Periferden

gelen bu veriler, afet komuta merkezinde toplanarak işlenmekte ve yol haritası çıkarılmaktadır.

Bilgisayar bağlanabilen IP kameralar, gezici kara timleri, helikopter veya uçaktan çok kıymetli

görüntüleri canlı olarak komuta merkezine gönderebilmektedirler.

RFID ve barkod teknolojileri, hangi afetzedeye ne tedavi uygulandığının, yardım olarak ne

verildiğinin sisteme girilmesini sağlamakta, mükerrer malzeme verilmesini veya istismarları

önleyebilmektedir.

Taşınabilir RF veya barkod etiket yazar, parmak izi okuyucusu ve dijital fotoğraf makinası (bu

özellikler bazı taşınabilir bilgisayarlarda mevcuttur) kullanılmak sureti ile ölen afetzedelerin

kimlik tespiti yapılabilmekte ve sağlıklı bir şekilde sisteme kayıt edilebilmektedir. Bu uygulama,

deprem bölgesinde yakınlarını arayanlar için büyük kolaylık sağlamaktadır.

Genelde afet esnasında iletişim alt yapısı büyük zarara uğramaktadır. Kablolu ve kablosuz iletişim

sekteye uğramakta, internet erişimi de zahmetli yapılabilmektedir. Son Kocaeli depremi esnasında

telefonla iletişim olmadığı birçok durumda internet ile iletişim gerçekleşmiştir.

İletişim teknolojilerindeki hızlı gelişme verinin geniş bant aralığında hızlı bir şekilde iletilmesini

sağlamaktadır. Özellikle mobil iletişim teknolojileri afet anında dahi ses ve görüntünün canlı

olarak aktarılabilmesini sağlamaktadır. 3G’nin ülkemizde uygulanmaya başlaması, Wimax

teknolojisinin de çok uzak olmayan bir gelecekte gelecek olması ile kablosuz teknolojilerin de

70

dünya standartlarında iletişim sağlamasını getirecektir. Afet anında kesintisiz iletişim için mutlaka

uydu erişimin de sağlanması gerekmektedir. Kombine çözümler, iletişim ihtiyacının güvenilir ve

kesintisiz biçimde gerçekleştirilmesini sağlayacaktır.

Afet esnasında ve sonrasında toplanan verilerin anlık girilmesi hataları ve istismarları

önleyecektir. Özellikle Acil yardım, kurtarma ve sağlık ekipleri, yaptıkları işleri anında ve

eksiksiz girdiklerinde, bu kurumlar afet sonrası verdiği hizmetin kalitesi ve kantitesinin farkında

olacak, yaptıkları işin kalitesini, eksiklerini görebilecektir. Bu da bir sonraki afete daha iyi

hazırlanmasını ve eksiklerini giderebilmesini sağlayacaktır. Toplanan verilerden elde edilen

bilgiler, istatistikleri getirecektir.

Afet yöneticileri ölçebilmenin önemine haiz olmalıdırlar. Sağlıklı ve doğru ölçemediklerinde,

kurumu ve süreci iyi yönetemeyeceklerini bilmelidirler. Bu nedenle afet yerinde, o anda veri

girilmesi hayati önem arz etmektedir.

Afet anında ve hemen sonrasında bir diğer hayati ihtiyaç ise erken görüntülerdir. Özellikle

helikopterlerden gönderilecek görüntüler afet komuta merkezinin güçlerini nasıl

konumlandıracağı, nasıl kullanacağı ve zamanla yapması için önemlidir.

Ambulanslarda kullanılan dijital tıbbi cihazlar ve basit bir web kamera sayesinde geniş bant

iletişim teknolojileri de kullanılarak afet bölgesinden toplanan yaralıya ait elektronik hasta verileri

hastaneye önceden gönderilebilir, hastanenin gerekli tedbiri alması sağlanabilir, ambulans

içindeki görevlinin hastanedeki uzman doktordan konsültasyon alması mümkün olabilir. Bu da

hayat kurtarmada önemli katkı sağlar.

71

Son olarak söylenebilecek söz, afet anında ve sonrasında koordinasyonun çok önemli olduğudur.

Değişik kurum ve merkezler mutlaka sağlıklı bir iletişim altyapısı ile irtibatta olmalı, toplanan

veriler ortak bir veritabanında toplanmalıdır. Halkı ilgilendiren bilgiler mutlaka güncellenen bir

şekilde internette sergilenmelidir.

Bilişim ve iletişim teknolojileri ile ilgili doğru yatırımlar yapıldığında, bu teknolojiler doğru

kullanıldığında afetin yönetilmesinde anlamlı katkılar yapacağı aşikârdır.

3.3. İLETİŞİM CİHAZLARI

İletişim teknolojileri, telgraf, telefon, faks, teleks, radyo, televizyon, uydu, interaktif televizyon,

kablolu televizyon, uzaktan kumanda, çağrı cihazı, GSM, telsiz, bilgisayar, modem, video çalar,

video kamera, video projektör, amplifikatör, CD-ROM, VCD, DVD, matbaa, yazıcı, fotokopi gibi

teknolojileri içerir.

Televizyon

Bilgisayar

Cep telefonları

Çağrı cihazları

Telsizler

Araç telefonları

72

Faks cihazları

Telgraf

73

3.4. GÖRSEL BİLGİ İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ

74

3.5. İŞİTSEL BİLGİ İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ

75

3.6. YAZILI VE BASILI BİLGİ İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ

76

Uygulamalar

İletişim teknolojilerinin farklı türleri internetten araştırılacak

77

Uygulama Soruları

1. Kaç çeşit iletişim teknolojisini bulunmaktadır? Örnek veriniz

2. Bilişim nedir tanımını yaparmısınız?

78


Bilişim ve iletişim teknolojileri nedir bunların türleri hakkında gerekli açıklama

yapılmıştır. Afetlerde yaygın olarak kullanılan iletişim teknolojisi türleri ve afet süreci

boyunca iletişmi teknolojilerinin ne tür katkısı olduğu belirtilmiştir.

79

4 İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ

80


1 İletişim amaçlı kullanılan yaygın yöntemler

2 İletişim için kablolu ve kablosuz iletişim yöntemleri

3 Bu yöntemlerin birbirlerine göre avantajları

4 Uydu iletişiminin sapladığı kolaylıklar

81


1. Geçmişte kullanılan eski iletişim araçlarından neden vazgeçilmiştir.

2. Kablolu iletişim afet sırasında neden dezavantajlıdır.

3. Uydu iletişimi diğer iletişime göre neden daha hızlı ve üstündür.

82



edileceği veya

geliştirileceği

İletişim araçları Geçmişten günümüze

kullanılan iletişim araçları



yaparak

Kablolu ve kablosuz

iletişim

Kablolu ve kablosuz iletişim

araçları



yaparak

Uydu ile iletişim Uydu iletişiminin

üstünlükleri



yaparak

83

Giriş

Bilgi akışını sağlayan araçlara verilen genel addır. Bu akış, “bireyden çoğula” veya “çoğuldan

bireye” bilgi yönüyle olan iletişime göre çeşitlenirler. İletişimde duyuya yönelik algılama da söz

konusudur. Algılama ve algılatma adına iletişimi sağlayacak, karşılıklı bilgi aktarımını sağlayacak

araçlar, iletişim araçları ile sağlanmaktadır.

Bilişsel iletişim araçları: Sanal ortamda, bilgi teknolojilerini kullanılarak gerçekleştirilen,

bireysel veya toplu iletişim araçlarıdır.(örnek: e-posta lar, formlar, chat ler, messenger lar,web

kamera lar, bloglar, vs)

Görsel-İşitsel iletişim araçları: Göz ve Kulağımıza hitap eden, multimedya teknolojilerini

kullanan, iletişim araçlarıdır. (Örneğin tv, sinema, radyo vs..)

Telekomünikasyon iletişim araçları : Göz ve kulağa hitap eden, elektrik, elektronik /

elektromanyetik, optik teknolojileri kullanarak gerçekleştirilen iletişim araçlarıdır.(Örneğin

telefon, cep telefonu, fax, telex,vs..)

Kali-Grafik iletişim araçları: Yazı ve çizi ile oluşturularak formatlandırılan ve basım – yayım

araçları ile yapılan iletişimdir(Gazeteler, dergiler, afişler, el ilanları, tabelalar, mektuplar, notlar,

kitaplar,vs.)

Organizasyon iletişim araçları: Ekipler aracılığıyla gerçekleştirilen, kişi veya topluma

aktarılacak mesajları tanıtım – eğlence – eğitim – gezme – tüketme adına ileten etkinliklerin

sağladığı iletişimin araçlarıdır(Fuarlar, event marketing konser leri, defile ler, konferanslar vs.)

84

Sanatsal iletişim araçları: ister plastik, ister estetik olsun hertürlü sanat faaliyeti veya sanatcı ile

sağlanacak iletişimin araçlarıdır: (Dans, resim, müzik, şarkı, sergi, konser, tiyatro, defile, heykel,

seramik, animasyon, vs)

Bilgi teknolojileri, bilgiyi toplayan, elde eden ve işleyerek dağıtan araçların tamamı olarak

tanımlanırken, iletişim teknolojileri, insanlar arasında haberleşme ve iletişimi sağlayan araçlar

olarak tanımlanmaktadır. Size herhangi birisi gelip, iletişim teknolojileri nedir şeklinde bir soru

yöneltse, siz o kişiye, rahatlıkla, iletişim teknolojileri, insanlar arasında haberleşmeyi ve iletişimi

sağlayan araçların tümüdür diyebilirsiniz. İletişim teknolojileri nedir sorusunun cevabı, bu

anlamda, hiç de cevaplanması zor bir soru niteliği taşımamaktadır; çünkü sorunun cevabı zaten

içinde gizlidir. İletişim teknolojileri, iletişimi sağlamak amacı ile kullanılmaktadır.

İletişim teknoloji nelerdir sorusu akla gelmektedir bir de, iletişim teknolojileri nedir sorusunun

ardından. İletişim teknolojileri nedir sorusunun cevabı ise, matbaanın bulunduğu günden bu yana

geçen sürede çok farklı çeşitlerle karşımıza çıkmaktadır. İsterseniz hep birlikte, iletişim

teknolojileri nelerdir, bir bakalım:

İletişim teknolojileri nelerdir? İletişim teknolojileri, matbaanın bulunmasından bu yana, öncelikle

düzenli posta sistemleri ile başlayarak, ardından telefon ve telgraf ile devam eden bir hiyerarşi

izlemektedir. Ancak iletişim teknolojileri nelerdir sorusunun cevabı, sadece bu bahsettiklerimizle

de sınırlı kalmamaktadır. Televizyon ve radyolar da iletişim teknolojilerine örnek olarak

85

verilmektedir. Sinema da iletişim teknolojileri arasında yer almaktadır.

İletişim teknolojileri nedir sorusuna verilebilecek bir başka cevap da, iletişim araçlarıdır olabilir.

İletişim araçları, bazen sesli iletişim; bazen ise yazılı iletişim olarak karşımıza çıkmaktadır. Yazılı

iletişim araçlarının gelişimi, matbaanın bulunmasının ardından başlamıştır. Telgraf, yazılı iletişim

araçlarına örnek olarak verilebilmektedir. Sesli iletişim araçları arasında ise, telefon, gramafon,

radyo sayılabilmektedir. Görüntülü ve sesli iletişim araçlarının ise, video ve televizyonlar

olduğunu, rahatlıkla söyleyebiliriz.

İletişim teknolojileri, zaman içerisinde, kendilerini geliştirdikçe, insanların daha fazla duyusuna

hitap etme olanağı bulmaktadırlar. Örneğin, telgraf sadece yazıya yönelik bir iletişim teknolojisi

aracı iken, televizyon, hem sesli, hem de görüntülü bir iletişim aracıdır.

Zaman ilerledikçe, iletişim teknolojilerinin arasına, bilgisayar teknolojileri de katılmıştır.

Bilgisayar teknolojilerinin gelişmesi ile, bilgi teknolojileri de daha etkin bir hal almış; ve insanlar,

sadece bilgiyi elde eden varlıklar olmaktan çıkıp, bilginin dağıtılmasında da etkin rol oynamaya;

ve bilgiyi kullanmaya başlamışlardır. Bu nedenledir ki, günümüzde, iletişim teknolojileri ile bilgi

teknolojileri, bir bütün olarak görülmektedir.

İletilmek istenilen materyalin, ilgili herkes tarafından tamamen anlaşılabilmesi amacıyla bilgi,

düşünce, yazı, konuşma ve diğer araçlarla ya da bunların bir arada kullanımıyla iletilmesi,

alınması ya da değiştirilmesi olarak tanımlanabilir. İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ: İletişim

teknolojisi; birbirinden uzakta bulunan bilgisayarların birbirleriyle bazı özel tanımlı kurallar

kullanarak haberleşmesini ve kendi aralarında birinden diğerine bilgi aktarımını olanaklı kılar.

Bilgisayarlar arası haberleşme, telefon hatları, özel kablolar, elektromanyetik dalgalar, uydu

bağlantıları gibi farklı iletişim yollarıyla yapılabilir. Günümüz toplumunda teknoloji, iletişimde

yoğun olarak kullanılmaktadır. Bunlardan en yoğun olarak kullandıklarımız; televizyonlar,

86

bilgisayarlar ve cep telefonlarıdır. Ayrıca çağrı cihazları, telsizler, araç telefonları, faks cihazları,

telgraf, uydu sistemleri, GSM hizmetleri ( cep telefonları ve bunların üzerinden verilen bazı

hizmetler, internet, GPRS vb), araç bilgisayarlı yol kılavuzları (Navigation) gibi birçok iletişim

teknolojileri iş ve özel yaşantımızın vazgeçilmezleri arasına girmişlerdir. İletişim Teknolojilerinin

Faydaları: • Maliyet avantajı, • İş Sürekliliği ve Optimasyon • Hareketlilik, Güven • Motivasyon, •

Verimlilik, Karlılık • Bilgilere her an ve her yerden hızlı şekilde erişim sağlar. İletişim

Teknolojilerinin Lojistik ve Ulaştırma Sektöründe Kullanılması: Yoğun küresel rekabet ortamında

büyük veya küçük tüm firmaların ve çalışanların iletişim teknolojilerinden faydalanmaları, bunları

kullanma zorunluluğu kaçınılmaz olmuştur. Küresel pazarlara en çabuk erişmenin başında yoğun

iletişim teknolojisi kullanımı vazgeçilmez bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Firmalar iş

bağlantıları, siparişler, her türlü bilgi alışverişleri, transferler ve akla gelebilecek birçok meseleyi

uzaklara gitmeden iletişim teknolojilerini kullanarak gerçekleştirebilmektedir. Lojistik ve

taşımacılık sektöründe iletişim teknolojileri, her geçen gün daha fazla kullanılmaktadır. GPS

uyduları sayesinde firmalar merkez bilgisayarları veya internet üzerinden, araçların konum

bilgileri, hızları, aksaklık ve acil durum gibi birçok bilgileri görebilmektedir.

Bilgi e düşüncenin hızlı akışını sağlayan teknolojik araçlara bilgi iletişim teknolojileri denir. Bilgi

iletişim teknolojileri, bilgiye ulaşılmasını ve bilginin oluşturulmasını sağlayan her türlü görsel,

işitsel, basılı ve yazılı araçlardır. Bilgiye ulaşmayı sağlayan araçlara örnek olarak tebeşir ve kara

tahtadan eğitsel videoya kadar çeşitli materyaller gösterilebilir. En eski bilgi teknolojileri, kitaplar

ve basılı yayınlardır.

87

Bilişim teknolojisindeki gelişmeler uzun sayılabilecek bir döneme yayılmasına rağmen

1980’li yıllarda başlayan ve günümüze kadar olan gelişmeler herkesi şaşırtacak kadar büyüktür.

Bilişim teknolojisinin gelişmesine paralel olarak toplumsal yaşamda ve iş yaşamında çok büyük

gelişmeler olmuştur. Bilişim teknolojisindeki gelişmelerin en büyük destekçisi ise

bilgisayarlardır. Bilgisayar alanındaki büyük gelişmeler yeni teknolojilerin oluşmasına neden

olmaktadır. Bilgisayar teknolojisindeki ve buna bağlı diğer teknolojilerdeki gelişmeler kısaca

aşağıdaki gibi sıralanabilir:

1-Bilgisayarlar

2-Telekonferans

3-Etkileşimli Video

4-Sayısal Kütüphane

5-Etkileşimli Televizyon

6-Bilişim Otobanı

7-Web Sektörü

8-Programlama Alanı

Bu gelişmeler sonucu ortaya çıkan bazı iletişim teknolojisi ürünleri ve özellikleri şunlardır:

Telefon: Telefon, çeşitliliği ve interaktifliği ile en çok kullanılan araçtır. Elektronik ticaretin

altyapısını sağlayan bu iletişim aracı, haberleşme için çok önemlidir.

88

FAKS: Yazılı belgenin transferinde hız ve zaman problemini ortadan kaldırmak amacıyla

geliştirilmiş bir araçtır. Faks kullanımının artmasıyla bilgi transferi kolaylaşmıştır.

Televizyon: Televizyon, görsel ve işitsel sunum imkanına sahip olması nedeniyle insanlar

üzerinde daha kalıcı etkiler oluşturmaktadır.

Elektronik Veri Transferi: İnsan faktörü olmaksızın, ağlar aracılığı ile belge ve bilgi değişimi

sağlayan sistemdir. Bu sistem, maliyetlerin azalması, doğru ve hızlı işlem yapabilme avantajını

sağlamaktadır.

İnternet: Bilişim teknolojilerinin günümüzde hızla gelişmesinde internet ağının çok büyük bir rolü

vardır. İnternet, dünyanın neresinde olursa olsun bilgisayarları birbirne bağlayan uluslar arası

ağdır. Bilişim teknolojileri günümüzde büyük ölçüde internet ve internet temelli uygulamaları

çağrışmakta ve internetten ayrı düşünülmektedir.

GSM: Telekomünikasyon alt yapısı ile kablolu iletişim, telefonun icadından itibaren teknolojik

gelişmelere paralel olarak yaygınlaşmış ve günlük yaşamda yoğun şekilde kullanılır hale

gelmiştir. Bundan sonra oluşan ihtiyaçlardan dolayı kablosuz iletişim teknolojisi gelişmiştir. Araç

telefonları, uydu telefonları ve ülkemizde yaygın olarak kullanılmakta olan cep telefonları bu yeni

iletişim alt yapısı kullanılarak haberleşmektedir. Cep telefonları, sıradan iletişim aracı olmaktan

çıkıp işlevsel acıdan avuçiçi bilgisayarlar ile yarış haline gelmiştir.

WEB: Firmaların kendi reklamlarını yapmak ve müşteriyle daha kolay ve hızlı iletişim kurmak

için başvurduğu en önemli sektörlerdendir. Firma profilini, ürünlerini vb. kendini tanıtmak için

gitgide bu alana yönelmektedir.

89

SEO: Web’de var olan internet sitelerinin arama motorlarında üst sırada cıkmak için bir yarış

içindedir. Bunun için her sitenin belli bir arama motoru optimizasyonunun yapılması gerekir.

Bunun için şuanda arama motorlarının devi olan google’a yönelik çalışmalar sürdürmek ve onun

istediği şekilde siteler tasarlama en mantıklı olandır.

4.1. Bilgi Teknolojileri Türleri

Yukarıda da ifade edildiği gibi, Bilgi Çağında işletmeler faaliyetlerini sürdürebilmek ve piyasada

kalabilmek için büyük ölçüde bilgi teknolojilerini kullanmak mecburiyetindedir. İşletmelerde en

çok kullanılan bilgi teknolojileri türleri aşağıda açıklanmaktadır:

4.2. İnternet

Internet, dünya kapsamında birçok bilgisayar sisteminin TCP/IP (Transmission Control

Protocol/Internet Protocol) protokolü ile birbirine bağlantısını sağlayan ve gün geçtikçe büyüyen

bir iletişim ağıdır. TCP/IP; bilgisayarlar ile veri iletme/alma birimleri arasında irtibatı sağlayan,

böylece bir yerden diğerine veri iletişimini mümkün kılan pek çok veri iletişim protokolüne

verilen genel addır. Internet sayesinde bir kullanıcı, eğer kendisine yetki verilmişse, internete

bağlı diğer herhangi bir bilgisayardaki bilgilere erişebilmekte, onları kendi bilgisayarına

alabilmekte ve kendi bilgisayarından da internet erişimi olan başka bir bilgisayara dosya/bilgi

gönderebilmektedir. İnternet, dünyanın en geniş “iletişim” ve bilgi değişim ortamı olup bu

ortamda iletişim ve bilgi değişimi hızlı ve ucuz biçimde gerçekleşmektedir. İnternetin sağladığı üç

temel hizmet bulunmaktadır:

90

¬ Elektronik Posta (e-mail): İnternete bağlı çok sayıdaki kullanıcının birbiriyle haberleşebilmesi

için kullanılan elektronik mesaj iletişim sistemi.

¬ FTP (file transfer protokol): İnternet üzerinden büyük hacimli veri dosyalarının transfer

edilmesi.

¬ WWW(world wide web): Hipertekst adı verilen ve üzerindeki öğelere tıklatılarak birbirine

bağlanabilen metinlerin kullanıcılara sunulmasını sağlayan hizmet.

4.3. İntranet

İntranet internetin aksine işletme içi bir ağ yapısı olup işletme çalışanları ve bölümlerini Internet

yazılımlarını kullanarak birbirine bağlayan özel bir bilgisayar iletişim ağıdır. İntranet, sadece

belirli bir kuruluş içindeki bilgisayarları, yerel ağları ve geniş alan ağlarını birbirine bağlayan bir

ağdır. İntranetin temel amacı kuruluş bünyesinde bilgileri ve bilgi işlem kapasitesini paylaşmak

ve bu bilgilere kuruluş dışındakilerin erişimini engellemektir. İntranet yapısı itibariyle internet’in

alt yapısına çok benzediği için “yavru internet” olarak da tanımlanmaktadır. İntranet, işletme

personelinin birbiri ile hızlı şekilde haberleşmelerini, fikir alış verişinde bulunmalarını veya bir

ekip halinde çalışmalarını mümkün hale getirmektedir. İşletme intranet sistemi sayesinde isterse,

işletme genelini ilgilendiren evrakları Web ile erişilebilir hale getirerek personeline gerek

duyduğu bilgilere anında erişim imkânı sağlayabilir.

4.4. Extranet

İntranet sistemleri işletme içinde iletişim sağlamaya hizmet ederken, extranet işletme dışında

başka kişilere, özellikle iş ortaklarına erişim konusunda yardımcı olan bir sistemdir. Extranet,

işletme İntranetinin iş ortakları, müşteriler ve bayilerin ortak kullanıma açılması anlamına

gelmektedir.

91

4.5. Yerel Alan Ağları (LAN)

Yerel alan ağları (LAN), küçük bir yere dağıtılmış bilgisayarları birbirine bağlayan bir ağ olup,

kullanıcıların daha fazla bilgi işlem kaynağına (güç, veri aktarım hızı, depolama alanı v.b.) daha

az

kaynak kullanarak ulaşmasını sağlar. Bir ev ağı, bir ofis ağı, bir fakülte veya bir üniversite

kampus ağı yerel alan ağına örnek olarak gösterilebilir. Dolayısıyla, yerel alan ağları internet,

intranet ve extranete kıyasla küçük boyutludur. Yerel alan ağları, işyerlerindeki bilgisayarların

kendi aralarında haberleşmesi, bazı veri parçalarının ortaklaşa kullanılması ve yazıcı, disk gibi

birtakım kaynakların paylaşılması için kurulur. Örneğin ofiste ağa bir yazıcı bağlanarak bütün

bilgisayarlardan yazıcıya bir şeyler gönderilmesi LAN uygulamasıdır.

92

4.6. Geniş Alan Ağları (WAN)

Geniş alan ağları (WAN) LAN’ın aksine büyük bir coğrafi alana yayılmış bilgisayar ağı olup iki

veya daha fazla yerel alan ağının (LAN) birleştirilmiş halidir. Örneğin, yerel alan ağları bir

işletme veya bir fakülte ile sınırlı iken, geniş alan ağları (WAN) birbirinden uzak sistemleri

birbirine bağlayan ağlardır. Dünyada kullanımda olan birçok WAN bulunmaktadır. Bunlardan bir

tanesi internettir.

4.7. Kablosuz İletişim Teknolojileri

Wireless Application Protocol (WAP - Kablosuz İletişim Protokolü)

WAP, kullanıcıların bu teknoloji sayesinde cep telefonları veya diğer mobil terminaller

aracılığıyla hiçbir kablo ve arabirim bağlantısına ihtiyaç duymadan İnternet'e erişimlerini

sağlayan kablosuz iletişim standartıdır. WAP, İnternet haberleşmesinin, çeşitli bilgi ve

haberleşme hizmetlerinin mobil kullanıcılara kolayca ulaşmasını sağlar.

WAP, dünyanın en büyük cep telefonu üreticilerinin işbirliğiyle geliştirilmiş yeni bir teknolojidir.

WAP'ın temeli, XML (Extensible Markup Language - Genişletilebilir İşaretleme İşaret

Dili) ismiyle son yıllarda İnternet programcılığında yer almış olan bir teknolojiye dayanmaktadır.

Bugüne kadar, mobil telefon kullanıcısının veri iletişimi çoğunlukla SMS (Short Message Service

- Kısa Mesaj Servisi) üzerinden gerçekleştiriliyordu. Kullanıcıların temel veri iletişimi

gereksinimlerini karşılayan SMS'ten sonra açık bir teknoloji olan WAP ile, standart olarak

93

telefondan ve mobil iletişim ağından bağımsız olarak bilgi servislerine ulaşması sağlanmıştır.

WAP'ın Yapısı ve Genel Mimarisi WAP'ın Genel Yapısı:

WAP, İnternet yapısını cep telefonunuza taşıyan ve WAP uyumlu cep telefonlarıyla çalışabilen

bir yapıdır. İnternet sektörünün ve GSM ağlarının alt yapısının hazır olmasıyla WAP'ın çok hızlı

gelişmesi ve çok kısa sürede yaşamın her alanına girmesi sağlanır. Genel olarak WAP için

Kablosuz Uygulama Ortamı(Wireless Application Environment - WAE) ve Kablosuz Uygulama

Protokolü (WAP) tanımlanmıştır. Kablosuz Uygulama Ortamı iki kısımdan oluşur.

WML (Wireless Markup Language - Kablosuz İşaret Dili):

Kullanıcıların uygulama geliştirmesi için kullanılacak programlama dilidir. WMLScript (Wireless Markup Language Script - Kablosuz İşaret Dili Komut

Dosyası):

Programcıların daha gelişmiş uygulamalar geliştirmesi için kullanılan programlama dilidir. Bu

programlama dili kulanılarak geliştirilen uygulamalar genel kablosuz yapı üzerinden cep

telefonlarına ulaşır. Bu noktadan sonra cep telefonları İnternet'te kullandığımız Web tarayıcısı

görevi görürler. Sayfaların cep telefonundan görülebilmesi için WML dili ile yazılmış olması

gereklidir. WML dili küçük cep telefonu ekranına göre sayfa tasarlamayı kolaylaştıran ve klasik

Web sayfalarının düzenlemesi için kullanılan, HTML diline çok benzeyen bir programlama

dilidir. Kablosuz uygulama protokolü İnternetin varolan mimarisine benzeyen katmanlı bir

94

mimariye sahiptir. Katmanlı mimari, farklı amaçlı uygulamaların düzenli hale getirilmesini sağlar.

Mesela güvenlikle ilgili işler bir katmanda yapılıyorken, bilginin iletimi başka bir katmanda

yapılmaktadır.

Bluetooth™ Büyük şirketlerin içinde bulunduğu bir konsorsiyumun ürünü olan Bluetooth™, kısa mesafede

yüksek hızda veri aktarımı sağlayan güvenli bir kablosuz iletişim yöntemidir. "Yöntem"

denmesinin nedeni, Bluetooth™'un fiziksel araçtan, iletişim sözleşmesine kadar tamamen baştan

tasarlanmış olmasıdır.

Bluetooth™ 'un Tarihçesi:

1994 yılında büyük cep telefonu üreticilerinden biri, cep telefonları ve cep telefonu aksesuarları

arasında kablosuz iletişim kurabilecek düşük güç tüketimli, düşük maliyetli bir radyo arabirimi

üzerinde araştırma yapmaya karar verdi. Bu karar Bluetooth teknolojisinin kapılarını açan adımdı.

Benzer şekilde bir cep telefonu ve bir taşınabilir bilgisayar arasında kablosuz iletişim kurmak için

de her iki cihaza küçük bir radyo alıcısı yerleştirilebilirdi. Bir yıl sonra mühendislik çalışmaları

başladı ve Bluetooth teknolojisinin gerçek potansiyeli daha net bir şekilde görülebilir oldu.

Cihazlar arası iletişimde kabloları kaldırmak amacıyla başlatılan bir fikir zamanla yepyeni

imkanları da gözler önüne serdi.

Bluetooth™ Uygulamaları:

Mevcut veri ağlarına uzanan evrensel bir köprü, çevre birimleri için bir ara birim ve küçük çaplı

cihaz ağları oluşturmak için bir araç olarak da kullanılabilirdi. "... 1998 Şubat ayında Special

Interest Group (SIG) kuruldu. SIG çatısı altında binlerce irili ufaklı üye firma da yer almaktadır.

95

SIG'nin başlangıçtaki görevi, teknolojinin sadece tek bir şirket tarafından sahiplenilmesini

önlemek için; kısa menzilli radyo iletişimi sahasında yaşanan teknik gelişmeleri izlemek ve açık,

global bir standartın oluşmasını sağlamaktı. Yapılan çalışmaların neticesinde 1999 Temmuz

ayında ilk Bluetooth özelleştirmesi çıkarıldı. SIG'nin önemli çalışmaları arasında

bu özelleştirmenin geliştirilmesi yer alıyor. Kuruluşun önde gelen diğer görevleri ise birlikte

çalışabilirlik gereksinimleri, frekans bandı harmonikleştirilmesi ve teknolojinin kitlelere

tanıtılması. ... "

Bluetooth™ Teknik Yapısı:

Bluetooth™ sistemi 2.4 Ghz frekans bandında çalışan evrensel bir radyo arabirimine dayanan bir

sistemdir. Veri ve sesin hem sabit hem de taşınabilir birçok araç arasında iletişime izin verir.

Bluetooth™ Kullanım Alanları:

Bir sistemde Bluetooth™ bağlantısı olabilecek araçlar ile ilgili herhangi bir kısıtlama

düşünmeyin. Bir buzdolabı ya da bir vantilatörü de Bluetooth™ arabirimi ile denetleyebilirsiniz.

Elbette ki bu, erişim için ekleyeceğiniz bileşenlerin düşük maliyetli olmasını gerektirmektedir. Şu

anda bulunan ilk nesil bileşenler bile oldukça makul bir şekilde fiyatlandırıldığından kısa

dönemde Bluetooh'un genel anlamda yaygınlık kazanacağını düşünebiliriz. Bluetooth™'un

sunduğu 2 Mbit/s veri erişimi sayesinde taşınabilir araçlarda İnternet erişimi, gerçek zamanlı

görüntü aktarımı ve birçok çoklu ortam uygulaması sağlayacak.

Topoloji:

96

Bluetooth araçları Piconet ve Scatternet adını verdiğimiz ağlar içerisinde yer alırlar ve

haberleşirler.

Karşılıklı olarak yarıçapı içinde olan iki araç birbirleri ile bağlantı kurabilirler. Bir bağlantı kuran

araçlar bir Piconet oluşturmaktadır. Bir Piconet'te bulunan araçlardan birisi yönetici (master) rolü

üstlenir. Yönetici araç, yarıçapı içindeki bütün diğer araçların (uydu-slave) listesini tutar. Her

Piconet'te sadece bir yönetici bulunur.

Uydular ise aktif durumda olup olmadıklarına göre sınıflandırılabilirler. Aktif bir uydu, o anda

yönetici ile veri alışverişi yapıyor demektir. Bir Piconet'de 255 pasif, 7 tane de aktif uydu

bulunabilir. Bir uydunun sadece yönetici ile iletişim kurabileceğini unutmayın.

Her Bluetooth™ aracının kendisine ait bir Bluetooth™ Araç Adresi (BD_ADDR) vardır. Bu

adres her araç için tektir. Yani aynı adrese sahip iki araç olamaz. Piconet'lerde aktif uydulara birer

aktif üye adresi de (AM_ADDR) verilir. Bir uydu aktif olmadığı zaman dahi yönetici ile eş

zamanlı olmak zorunda olacağı için bir pasif üye adresi alır (PM_ADDR). Bir uydu pasiflikten

aktifliğe geçerken pasif üye adresini yitirir ve yöneticiden bir aktif üye adresi alır. Ancak bu

durumda Bluetooh™ Piconet'inde güvenlik için sağlanan frekans atlamalı sistemin çalışabilmesi

97

için aynı anda iki aracın aynı frekansta bulunmaması gerekmektedir. Bu da ciddi bir zamanlama

sorununa neden olur. Yönetici aracın saati, uyduların referans aldığı bir nokta olur ve bu sayede

frekans atlamadaki eşzamanlılık sağlanır.

Kesişen alanları olan Piconetler grubuna Scatternet adı verilir. Örneğin bir yönetici tarafından

görülen bir uydu, diğer uyduların uzağında bulunduğu için onlar tarafından görülemeyebilir. Bu

durumda bu uydu ile yönetici ayrı bir Piconet sayılır. Elbette ki bu iki Piconet'in frekans atlama

sıralamaları farklı olacaktır ki yönetici her iki Piconette bulunan aktif uyduları ile sorunsuz

haberleşebilsin. Birden fazla Piconette bulunan bir Bluetooth™ aracı, aynı anda ancak birisinde

aktif durumda olabilir. Aynı zamanda, bir Piconet'te yönetici olan bir araç, diğerinde uydu da

olabilir.

Sistem Çalışması:

Bluetooth araçları dört ayrı çalışma durumundan birisinde bulunur: Aktif, koklama, durağan ve

park. Bağlantı sırasında paketler gidip gelirken bu durumlarda bulunulur. Aktif durumdaki bir

araç, yönetici-uydu kanalını, kendi zaman aralığında dinleyerek, kendi AM_ADDR'sini içeren

paketleri bekler. Araç sadece kendi zaman aralığında dinleme işleminde bulunduğu için aktif mod

enerji bakımından en verimli durumdur. Koklama durumundaki bir uydu; kanalı, yönetici

tarafından kendisine bildirilen bir zaman aralığında eş zamanlı olarak dinler. Bu

uygulama özellikle birden fazla Piconet'te yer alan uydular için enerji tasarrufu sağlamaya yönelik

bir uygulamadır. Yönetici uyduya paketleri sadece önceden belirttiği koklama zaman aralıklarında

yollar. Durağan durumdaki bir uydu belli işlemleri yapamaz; ancak yönetici ile eş zamanlı

frekansını korur. Bu durumdaki bir uydu hala AM_ADDR'sini korur. Yani aktif duruma geçtiği

zaman eski adresi ile çalışacaktır. Park durumdaki bir uydu ise park üye adresi (PM_ADDR) ve

98

erişim isteme adresi (AR_ADDR) olarak iki adres alır. Park durumu bir yöneticiye 7'den daha

fazla uydu bağlandığı zaman ortaya çıkar. Park durumundaki bir uydu, aktif duruma geçmek için

yöneticiye AR_ADDR'si ile başvurur. AR_ADDR'lerin her uydu için farklı olmak zorunda

olmadığını ancak PM_ADDR'lerin her uydu için farklıdır. Bu sayede bir Piconet'te yer alan uydu

sayısı 7'den 255'e çıkartılırken iletişimin verimliliği de korunmuş olur. Sonuç olarak Bluetooth™

yeni ve ilgi çekici bir teknoloji olarak bir çok uygulamaya açıktır.

GPRS (General Packet Radio Services - Radyo Paketi Genel Servisi )

GPRS, birçok şebekenin kullanıcılarının veri uygulamalarına erişim sağlayabilmesi için gerekli

olan verimli bir teknolojidir. GPRS; son kullanıcının mobil veri iletişimini, 'devamlı sanal

bağlantı' durumunu ekonomik hale getirerek ve veri alımı ile gönderimini bugünkünden çok daha

yüksek hızda sağlayarak önemli ölçüde geliştirir. GPRS, sadece bugünkü GSM teknolojisinin

sunmakta olduğu veri hizmetlerine eşlik etmekle kalmaz, yarının 3. nesil hücresel ağları için

planlanmakta olan veri iletişim özeliklerini de şebekelere sağlar. GPRS, mobil iletişim

teknolojisinde halen kullanılan devre anahtarlamalı (circuit switched) yani kullanıcıya tahsis

edilen bir tek hat üzerinden sürekli bağlantı yerine paket anahtarlamalı (packet switched), aynı

hattı birden çok kullanıcının paylaştığı bir teknolojidir. Şebeke kaynaklarınının ortak kullanımı ve

paylaşımı sayesinde devre anahtarlamalı veri haberleşmesine göre daha yüksek hızlara ulaşmak

mümkündür.

GPRS teknolojisi; kullanıcıya yüksek erişim hızının yanı sıra, bağlantı süresine göre değil

gerçekleştirilen veri alışverişi miktarıa göre tarifelendirilen ucuz iletişim sağlar. Bu

özelikle "sürekli bağlantıda, sürekli gerçek zamanda" (always connected/always online) anlayışını

sunmaktadır. GPRS teknolojisini kullanabilmek için; mobil şebeke ve servis sağlayıcı altyapısına,

99

GPRS donanım ve yazılımları entegre etmek ve GPRS uyumlu mobil telefonlar

kullanmak gereklidir.

UMTS (Universal Mobile Telecommunications System - Uluslararası Mobil

Haberleşme Sistemi)

International Telecommunications Union (ITU) tarafından tanımlanan ve ITU-2000 olarak

kodlanmış "3. nesil" uygulamaların ilk boyutudur. Bu teknoloji; teorik olarak 2 Mbps veri hızına

ulaşabilmesi ve paket anahtarlamayı kullanması ile günümüzün mobil ve uydu teknolojisine

yönelik uygulamalara hız katacak, kapasite artıracak ve yeni uygulamaların geliştirilmesine imkan

verecek bir platform özelliği sağlar. UMTS'in asıl avantajı ise, oldukça yüksek veri oranına sahip

olmasıdır. Bu teorik olarak saniyede 2 megabit, pratikte ise 384 kilobit. Bu rakam GSM'den 40

kat, ISDN bağlantısındansa 6 kat daha fazladır.

100

Uygulamalar

1. İletişim teknolojilerindeki güncel yenilikleri araştırınız

2. Tanımlanan teknolojilerden afetler de en etkin kullanılanı hangisidir araştırınız

101

Uygulama Soruları

1. İletişim teknoljisinde gelişmeye neden ihtiyaç duyulmuştur.

2. İnternet iletişiminin yaygınlaşması afet sırasında ne tür katkılar sağlamaıştır

102


Gelişen teknoloji ile birlikte iletişim ve bilgi teknolojilerdeki değişim ve ihtiyaçlara bağlı

olarak gelişmeler incelendi. İletişim araçlarındaki farklılık ve gelişimin bize kazandırmış

olduğu hız ve güvenli iletişim hakkında bilgi verildi.

103

5 GENEL HABERLEŞME KAVRAMLARI

104


1. Haberleşme nedir ve tarihsel süreci

2. Haberleşme için kullanılan kablolu ve kablosuz cihazların çalışma prensipleri ve temel

kavramları

3. Uydu haberleşmesinin temel kavramları

105


1. Haberleşme kavramının tarihsel gelişim?

2. Kablolu haberleşme cihazlarının bize sağladığı imkanlar

3. Haberleşmede yeni arayışlara neden gerek duyulmuştur?

4. Uydu haberleşmesi ne tür katkılar sağlamıştır?

106



edileceği veya

geliştirileceği

Haberleşmenin tarihsel

gelişimi

Teknolojideki gelişim ve

yenilikler



yaparak

Haberleşme teknolojisi Haberleşmede kullanılan

yenilikler ve yeni

teknolojiler



yaparak

107

Giriş

Haberleşme: Ses, görüntü, video, veri, telemetrik gibi bilgilerin bir noktadan diğer bir noktaya

yüksek verimde, yüksek kalitede ve güvenli bir biçimde iletilmesidir. Haberleşme sistemi;

gönderilecek bilginin üretildiği kaynak, gönderici, iletişim ortamı ve alıcı devrelerinden oluşur.

5 HABERLEŞME SİSTEMLERİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ

İnsanların ilk çağlardan itibaren beliren en önemli ihtiyaçlarından başta geleni haberleşmedir.

Bunun için de ateş yakma, duman, ses işaretlerinden, davul, boru, düdük gibi bütün imkânlardan

faydalanılmaya

çalışılmıştır.

Yazının icatı işaretler ile anlaşma ve iletişim kurma yöntemlerini geliştirmiştir. Kayda alınma ile

tarih sonraki nesillere aktarılmıştır. Yazı taşa, çamurdan parçalara, ağaca, madeni levhalar

108

üzerine, kâğıda yazılmıştır. Konuşmaların yazı ile ifade edilmeye başlaması ilk kez Sümer' de ve

Eski Mısır' da gerçekleşmiştir. Finikeliler ve Romalılar bugünkü alfabeyi oluşturdular. Sümerliler

çivi yazısını, Mısırlılar hiyeroglif yazıyı, Romalılar Latin yazısını kullandılar.

• M.Ö 3000 civarında Mısırda HİYOROGLİF adı verilen yazı sistemi bulundu. Bu yazılar

insan hayvan ve eşya şekillerinden ve bazı sembollerden oluşmaktaydı

• M.Ö 1300 Civarında Mezopotamyada ( Bugünkü Suriye ve Irak toprakları) ilk alfabenin

kullanıldığı bilinmektedir.

• M.S 1045 Mısırlılar tarafından bulunan papirus adlı kağıdı geliştiren Çinde ilk kez Pi

CHENG adlı mucid matbaa harflerini icad etmiş ve kitap basmıştır. Daha sonraları 1645

Avrupada Guttenberg adlı mucit matbaa makinasını icad etmiştir.

• 1820 yılında Danimarkalı OERSTED adındaki bilim adamının elektromanyetik akımı

keşfetmesiyle günümüzde kullanılan modern iletişim araçlarının temel çalışma prensipleri

doğmuştur.

• 1826 da günümüzde en yaygın iletişim araçlarından biri olan Fotoğrafı Fransız NIEPCE

tarafından bulmuştur.

• 1843 de Amerikalı li bilim adamı kendi adı olan ve (.) ve (-) lerden oluşan MORS

alfabesini icad etmiştir.

• 1867 yılında Amerikalı politikacı ve mucit SHOLES ilk daktilo makinasını icad etmiştir.

109

• 1873-Maxwell elektromanyetik dalga denklemlerini buldu.

• 1876 Yılında Amerikada İskoçya asıllı araştırıcı A.Graham BELL elektrik telleri

üzerinden ilk insan sesini iletmeyi başarmış ve bu aletin adına Tele-Phone : Telefon yani uzaktan

konuşma adını vermiştir. BELL ile yardımcısı Watson arasında 10Mart 1876 da odadan odaya

gerçekleşen bu buluş modern iletişimin başlangıcı sayılmaktadır.

• Telefonda hemen hemen her gün kim bilir kaç kez kullandığımız ALO sözcüğü, gerçekte

bir sevgilinin adının "kısaltılmış" biçimidir. Sevgilinin "tam adı" "Alessandra Lolita Oswaldo"

dur. Bu sevimli genç kız, telefonu icat eden Alexander Graham Bell’in sevgilisiydi. Graham Bell,

telefonu icad edince, ilk hattı sevgilisinin evine çekmişti.

110

• 1877 yılında Amerikalı araştırmacı EDISON FonoGraf denilen ve ses kaydetmeye

yarayan ilk aleti icad etmiştir. İlk kez köpeğinin sesini kaydettiği bu cihaz günümüzde

kasetçalarların ve CD/DVD çalarların temelini yaratan buluş olmuştur.

• 1894 de Fransız LIMUERE kardeşler İlk sinama makinasını icad etmişlerdir. Böylece

görüntünün kayıt edilmesi, saklanması ve yeniden gösterilmesi imkanlı hale gelmiştir. Bu buluş

iletişimde devrim sayılmaktadır.

• 1896 yılında İtalyan MARCONI ilk mors alfabesiyle yaptığı Radyo yayınını başarmıştır. (

daha sonra 1901 de ilk okyanus aşırı radyo yayını yapılmıştır . 1907 Yılında ise kanadalı

FESSENDEN adındaki bilim adamı insan sesiyle ilk radyo yayınını yapmıştır.)

• 1917 A. K. Erlang (Denmark) The beginning of Telephone Traffic Engineering

• 1922 yılında KORN adlı Alman bilim adamı elektrik tellerinden fotograf gönderebilen ilk

fax makinasını icad etmiştir.

• 1926 yılında Logie BAIRD adındaki iskoçyalı bilim adamı insan yüzünün görüntüsünü

radyo dalgalarıyla çok uzaklara gönderebilen ve Tele-Vision: Televizyon denen ve uzaktan görme

anlamına gelen aleti icad etmiştir. 1936 yılında İngilterede İlk kez siyah beyaz TV yayınları BBC

tarafından başlatılmıştır.

• 1938 yılında CARLSON adındaki Amerikalı bilim adamı PhotoCopy: Fotokopi cihazını

icad etmiştir.

• 1946 yılında Amerikalı J.ECKERT ve arkadaşı MAUCHLY adlı bilim adamları askeri

amaçlı hesaplar yapmak için dünyanın ilk bilgisayarını icad etmişlerdir. ENIAC adını verdikleri

111

bu bilgisayar 30 ton ağırlığında ve 4 apartman dairesi büyüklüğünde olup içinde 18 000 elektronik

tüp (Lamba) bulunmaktaydı. Bu alet günümüzde kullanılan modern bilgisayarların babası

sayılmaktadır.

• 1947 Transistor keşfedildi

• 1962 yılında Amerikalılar dünyanın ilk iletişim uydusu olan TELSTAR'ı uzaya

fırlatmışlardır. Bu uyduyla kıtalar arası Telefon konuşmaları Telefax Telex haberleşmeleri ve TV

-Radyo yayınları yapılması olanaklı hale gelmeiştir.

• 1962 Orbiting communication satellites were used to relay and amplify telephone

transmissions for the first time

• 1973 Ethernet invented Xerox Parc Bob Metcalfe, TCP/IP first described, The File

Transfer Protocol (FTP) is introduced

• 1970 li yıllarda Amerikada üniversiteler arası bilgi iletişiminde kullanılmak üzere ARPA

denilen yeni bir iletişim sistemi gerçekleştirilmiştir. Bu sistemle ayrı şehirlerdeki bilgisayarların

birbirlerine bağlanabilmeleri mümkün olmuştur. 1974 de bu iletişime standart getirilmiş ve adına

TCP/IP protokolu denmiştir. Ayni yıllarda Amerikada IBM şirketi bilgi depolamada ve bunun

farklı makinalarda kullanılmasını sağlayan ve Floppy denilen disketleri icad etmiştir.

• 1981 Amerikada IBM şirketi İlk kişisel bilgisayar denilen ve bugün iletişimde devrim

sayılan ve PC adını verdiği bilgisayarı üretmeye beşladı.

• 1982 de Hollandalı PHILIPS ve Japon SONY şirketleri Compact Disk (CD) denilen aleti

üretmişlerdir Bu cihazlar çok düşük seviyeli LAZER ile çalışmaktadırlar

112

• 1983 de Amerikalı MikroSoft firması günümüzdede hala kullanılmakta olan ve iletişimde

çığır açan Windows adını verdiği yazılım sistemini icad etmiştir.

• 1985 yılında amerikada kullanılmakta olan ARPA iletişim sisteminin adı INTERNET

adıyla değiştirilmiştir. İnternet bilgi otobanı anlamına gelmektedir

• 1990 yılında yaşadığımız çağa adını veren ve iletişimde bu gün son nokta olan WWW

yani world Wide Web icad edilmiştir. 1992 WWW invented, CERN physicist Tim Berners-Lee.

Türkiye’ de Telekomünikasyon Tarihçesi

• 23 Ekim 1840: Bugünkü Türk Telekom’un Postahane-i Amirane adıyla Sultan

Abdülmecit tarafından kuruldu.

• 9 Ağustos 1847: İlk telgraf alma-çekme işleminin başarıyla gerçekleştirilmesi üzerine ilk

telgraf hattının İstanbul-Edirne arasında döşenmesine başlandı.

• Temmuz 1881: İstanbul Soğukçeşme’deki Posta ve Telgraf Nezareti binasıyla Yeni

Cami’deki postane arasında tek telli bir telefon çekildi.

• 3 Mayıs 1909: İlk manuel telefon santrali, İstanbul Büyük Postane binasında 50 hatlık

olarak tesis edildi.

• 4 Şubat 1924: 406 sayılı Telefon ve Telgraf Kanunu ile yurdun her tarafında telefon tesis

etme ve işletme görevi PTT Genel Müdürlüğü’ne verildi.

113

• 11 Eylül 1926: Türkiye’nin ilk otomatik telefon santralı, 2000 hatlık kapasiteyle

Ankara’da hizmete verildi.

• 1 Eylül 1929: Tek devreli ilk şehirlerarası haberleşmesi Ankara-İstanbul arasında

gerçekleştirildi.

• 1940: Ankara-İstanbul arasında tesis edilen 2 adet tek kanallı havai hat çoklayıcı sistemi

haberleşmede eskiye göre büyük kolaylık sağladı.

• Kasım 1973: İlk otomatik teleks santrali kuruldu.

• 6 Nisan 1976: Antalya-Catania arasında toplam 480 kanallı ilk denizaltı koaksiyel

kablosunun hizmete verilmesiyle, çok kanallı yurtdışı haberleşmesi sağlandı.

• 23 Nisan 1979: İlk uydu haberleşme yer istasyonunun hizmete verilmesiyle INTELSAT

üzerinden Atlantik bölgesi uyduları kullanılarak 13 ülke ile haberleşme sağlandı.

• 18 Aralık 1984: Türkiye’nin ilk sayısal telefon santrali, Ankara Kavaklıdere’de hizmete

verildi.

• 10 Nisan 1985: Haberleşmede kanal kapasitesini artıran fiber optik kablo, ilk kez

Ankara(Ulus)-Gölbaşı Uydu yer merkezi arasında yeraltında döşenerek 1310 nm dalga boyunda

140 Mb/s’lik sistem hizmete verildi.

• Kasım 1985: İlk sayısal radyolink sistemi Ankara-İstanbul arasında hizmete verildi.

114

• 23 Ekim 1986: Mobil telefon, Ankara ve İstanbul’da; çağrı cihazları da Ankara, İstanbul

ve İzmir’de hizmete verildi.

• 4 Mart 1987: Avrupa’da ilk olarak uydu sistemi üzerinden video konferans ülkemizde

gerçekleştirildi.

• 15 Temmuz 1987: İller arasına fiber optik kablo, ilk kez Aydın-Denizli arasında havai

olarak döşendi.

• Aralık 1988: İlk olarak Ankara, Çankaya’da Kablo TV hizmeti verilmeye başlandı.

• 1989: DPN modülleri kullanılarak ilk Paket Anahtarlamalı Data Şebekesi olan TURPAK

kuruldu. Şebeke üzerinden X.25, ITI, SNA servisleri verilmeye başlandı.

• 21 Aralık 1990: Fransız Aerospatiale firması ile “TÜRKSAT Milli Haberleşme Uyduları”

sözleşmesi imzalandı.

• 24 Aralık 1990: EMOS 1 projesiyle, İtalya-Yunanistan-Türkiye-Ortadoğu arasında fiber

optik denizaltı kablosu üzerinden haberleşme sağlandı.

• 1991: Kırsal alan santrallarının transmisyonunu sağlamak üzere düşük kapasiteli sayısal

radyolink sistemleri servise verilmeye başlandı.

• 23 Şubat 1994: Türkiye GSM teknolojisiyle tanıştı. Haberleşmede sınır tanımayan GSM

ilk kez Ankara, İstanbul ve İzmir’deki abonelerine hizmet vermeye başladı.

115

• Nisan 1994: Özel bir santralın (PABX) sağladığı tüm özellikleri Ulusal Telefon

Şebekemiz üzerinden sağlayan Centrex telefon hizmeti verilmeye başlandı.

• 11 Ağustos 1994: Türkiye’nin ilk uydusu TÜRKSAT uzaya fırlatıldı.

• 1994: TURMEOS-1 (Türkiye Marmara Ege Optik Sistemi) ve TURCYOS (Türkiye-

Kuzey Kıbrıs Denizaltı Fiber Optik Kablosu) hizmete verildi.

• 24 Nisan 1995: PTT’deki telekomünikasyon ve posta hizmetlerinin birbirinden

ayrılmasıyla Türk Telekomünikasyon A.Ş. kuruldu.

• 1996: Türkiye-İtalya-Ukrayna-Rusya’yı kapsayan ITUR Denizaltı Fiber Optik Kablo

Sistemi servise verildi.

• 1996: TURPAK şebekesi üzerinden yüksek hızlı veri iletimi sağlayabilen Frame Relay ve

ATM servisleri devreye verildi.

• 12 Nisan 1996: Ses, veri ve görüntü iletim altyapısını teşkil eden, santralar arası bir

işaretleşme sistemi olan NO 7 Türkiye’ye merhaba dedi.

• 10 Temmuz 1996: Türkiye’nin ikinci uydusu TÜRKSAT 1C uzaya fırlatıldı.

• 1996: Türkiye Ulusal Internet Altyapı Ağı (TURNET) hizmete verildi.

• 7 Kasım 1996: Türksat uydularını üreten Aeorspatiale ve Türk Telekom ortaklığıyla

kurulan Eurasiasat’in kuruluş anlaşması imzalandı.

116

• 1997: Türkiye’deki tüm üniversiteleri TURPAK şebekesi üzerinden birbirine bağlayan

Ulusal Akademik Ağ (ULAKNET) projesi hayata geçirildi.

• Nisan 1997: Ses frekans kablosu şebekesinin daha optimum bir şekilde kullanılması

amacıyla sayısal hat çoklayıcı sistemlerin kullanımına başlandı.

• 1997: KAFOS (Karadeniz Fiber Optik Sistemi) ve TBL (Transbalkan Linki Karasal Fiber

Optik Sistemi) hizmete verildi.

• 27 Nisan 1998: GSM lisansı, 25 yıllığına Turkcell ve Telsim şirketlerine devredildi.

• 28 Ağustos 1998: İnternet erişimini Türkiye geneline yaymak, hızlı ve kaliteli hizmet

sunabilmek amacıyla yeni adıyla TTNetwork eski adıyla TTNet ulusal internet altyapı ağına

ilişkin sözleşme imzalandı.

• 29 Ocak 2000: Türk Telekom, 23948 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 4502 sayılı

Kanun ile KİT statüsünden çıkarılarak özel hukuk hükümlerine tabi anonim şirket oldu.

• 11 Ocak 2001: Türk Telekom ve Alcatel ortaklığı ile kurulan EURASIASAT şirketi

tarafından yaptırılan TÜRKSAT 2A uydusu Güney Amerika’daki Kourou Üssü’nden uzaya

fırlatıldı.

• Mayıs 2001: Sabit telefonlardan CLIP (Arayan Numaranın Görülmesi) ve CLIR (Arayan

Numaranın Görülmemesi) özelliği hizmete verildi.

117

• 1 Şubat 2002: Türk Telekom, Uluslararası Telekomünikasyon Birliği’ne (ITU) ve

işletmeci şirket olarak, sektör bazında Radyokomünikasyon ITU-R, Standardizasyon ITU-T,

Geliştirme ITU-D kuruluşlarına üye oldu.

• Nisan 2003: SDH (Synchronous Digital Hierarchy) tabanlı sayısal radyo sistemleri servise

verilmeye başlandı.

• Ekim 2003: Deneme amaçlı ilk Metro Ethernet uygulamaları başlatıldı.

• 2004: Türk Telekom’un GSM Operatörü Aycell ile İŞ-TİM’in birleşmesi sonucu kurulan

TT&TİM İletişim Hizmetleri A.Ş., “Avea İletişim Hizmetleri A.Ş.” ticari ünvanı ile 19 Şubat

2004 tarihinde resmen kuruldu.

• 17 Mayıs 2004: Telekomünikasyon Kurumu tarafından UMTH’ye yönelik 2. Tip

telekomünikasyon lisansları verilmeye başlandı. UMTH konusunda lisans alan firmalar ile Türk

Telekom arasında “C Tipi UMTH’ye İlişkin Arabağlantı Sözleşmesi” imzalanmaya başlandı.

• 8 Mayıs 2004: İstanbul Türkiye ve Katanya (İtalya) arasındaki MEDTÜRK Denizaltı

Fiber Optik Kablo Sistemi hizmete verildi.

• 22 Temmuz 2004: Türksat Uydu Haberleşme ve İşletme Anonim Şirketi (Türksat A.Ş.)

kuruldu. Türk Telekom'dan ayrı bir şirket olarak faaliyetine başladı.

• 14 Kasım 2005: Türk Telekom’un özelleştirilmesi çalışmaları tamamlanarak, yüzde 55’i

Oger Ortak Girişim Grubu’na devredildi.

118

Teknolojinin gelişmesiyle birlikte insan hayatını en fazla etkileyen ve kullanımından

vazgeçilmeyen 25 buluş;

1) İnternet

2) Cep telefonu

3) Kişisel bilgisayar

4) Fiber optik

5) E-posta

6) Ticari GPS (Küresel Konuşlandırma Sistemi)

7) Taşınabilir bilgisayarlar

8) Hafıza depolama disketleri

9) Tüketicilere yönelik dijital fotoğraf makinası

10) Radyo frekanslı kimlik etiketleri

11) MEMS (MikroElektroMekanik Sistemler)

12) DNA testleri

119

13) Hava yastıkları

14) ATM

15) Gelişmiş piller

16) Melez (Hibrid) otomobiller

17) OLED (Organic light-Emitting diode: Organik ışık-Yayıcı diyot)

18) Görüntü panelleri

19) HDTV (Yüksek çözünürlüklü televizyon)

20) Uzay mekiği

21) Nanoteknoloji

22) Yapay hafıza

23) Sesli posta

24) Modern işitme cihazları

25) Kısa Menzilli, Yüksek Frekanslı Radyo.

5.1 Haberleşmede Kaliteyi belirleyen parametreler:

İletişim ortamının kapasitesi.

120

• Ses iletiminde; Anlama, Tanıma, Hissetme ve Gecikme (kulak algılama süresidir -800ms)

• Görüntüde; Resim orijinaline sadık kalma

• Video konferans; Gözün algılamadaki gerekli bir saniyedeki resim çerçeve sayısı

• Veri iletiminde; Bit hata oranı

• Bir satırda, ortalama olarak 66 harften fazla olmamalıdır. Bir satırda daha fazla harf

bulunursa, okuma güçleşir. Çünkü, göz bir satır sonundan diğerin başına dönmekte zorlanır.

Haberleşme sistemi 5 bileşene sahiptir;

• Veri kaynağı (where the data originates)

• Verici - İletici(device used to transmit data)

• Transmisyon Ortamı (Telli ve Telsiz ortamlar)

• Alıcı (device used to receive data)

• Varış Yeri (where the data will be placed)

121

KAVRAMLAR

Telefon Nasıl Çalışır?

Bir elektrik devresi üzerinden bir telefon konuşmasının yapılması sırasında meydana gelen olaylar

şöyle sıralanır:

1) Ses enerjisi mekanik enerjiye dönüşür.

2) Mekanik enerji elektrik enerjisine dönüşür.

3) Elektrik enerjisi nakledilir.

4) Karşı tarafta elektrik enerjisi manyetik enerjiye dönüşür.

5) Manyetik enerji mekanik enerjiye dönüşür.

6) Mekanik enerji ses enerjisine dönüşür.

123

Elektrik titreşimlerinin havadaki yayılma hızı 300 bin km/sn mertebesinde olduğundan telefon ile

konuşanlar, aradaki uzaklığa rağmen, karşı karşıya bulunuyorlarmış hissine sahiptirler. Telefon

sistemi üç ana görev yapar. İki abone arasında konuşma irtibatını sağlar ve aboneler arasında

çağırma, meşgul çevirme, ses sinyalleri üretir. Ücretlendirme yapılır.

Bir telefon aletinde bulunan belli başlı parçalar şunlardır:

Telefon ahizesi; Kulaklık,Mikrofon; Endüksiyon bobini,

Zil ve Zil bobini, Kadran, Çatalaltı kontağı,

Spiral kordon, Köken kordonu, Dış koruyucu ve şase

5.2 Ses Dalgaları

Ses, titreşim hareketlerinden oluşan mekanik dalga yayılımıdır. Sesin havadaki yayılma hızı

ortalama 345 m/s dir. Ses dalgaları boşlukta yayılmaz. İnsanlar tarafından işitilebilen duyusal ses

aralığının frekansı 30Hz ile 16KHz arasındadır. 30Hz den düşük ses ötesi dalgalar dünyanın ve

gezegenin meydana getirdiği seslerdir. Hayvanların çoğu 30Hz den düşük frekanslardaki ses ötesi

(infrases) dalgaları hissederler. Sesler elektrik sinyaline dönüştürüldüğünde genliği, frekansı ve

124

fazı zamanla değişen bir analog sinyal elde edilir. Bu analog sinyalleri sayısal santrallerde

anahtarlayarak iletmek ya da bilgisayar ortamına kayıt edip işlemek için sayısal sinyallere

dönüştürülmesi gerekir.

Ses haberleşmesinde temel kriterler; tanıma, anlama, hissetme, gecikme olarak sıralanır.

Yoğunluğu= 10-12 ile 10 Watt/m2,

Basıncı= 2 x 10-5 ile 60 Newton/m2 =2 x 10-10 ile 0.0006 atmosferdir.

Sesin yayılma hızı sıcaklık ile hızı değişir.

Vses (m/san)=331.29 + 0.607 x to. (t oC dır.)

Frekans; 1 saniyedeki titreşim sayısı olduğundan, insan kulağı saniyede 20 ile 20000 arasındaki

titreşimleri algılayabilmektedir. Ses bu titreşimlerin karışımından oluşmaktadır. Havada yayılan

ses dalgaları insan kulak zarını titreştirerek işitmemizi sağlar. Öte yandan bu aralık dışındaki

sesleri bazı hayvanlar algılamaktadır. Yapılan çalışmalarda işitime aralığı dışındaki frekanslarda

da kulak zarının titreşime duyarlı olduğu fakat insanın bunu hissetmediği görülmüştür.

Ses dalgaları 4’e ayrılır;

• Ses ötesi (Infrasound); 30 hertz ve altındaki ses dalgalardır.

• İşitilebilir ses; 30-20 000 hertz arasında olan ses dalgalardır.

• Ultra ses (Ultrasound); 20KHz (20.000 hertz) den 15MHz’e kadar olan ses dalgalarıdır.

125

• Hiperses(Hypersound): frekansları 15MHz’den yukarı olan ses dalgalarıdır.

Gençlerde 30Hz – 16KHz, Yaşlılarda 300Hz – 10KHz

Telefon görüşmesinde; 300Hz – 3400Hz (Anlaşılabilme, Tanıma, Hissetme)

Saniyedeki titreşim sayısı 20.000 den fazla olan ses titreşimlerine ultrasonik (ses üstü) ses denir.

Ultrasonik ses, günlük hayatta ve teknolojide kullanılır. Ultrasonik ses insan kulağı tarafından

duyulamaz. Kapalı mekânlarda yankı oluşumunun engellenmesi için sesi yalıtan yalıtım

malzemeleri kullanılmalıdır. Sesin yansıma özelliğinden yararlanılarak maden yataklarının yeri

belirlenebilir, deprem fayları belirlenebilir, deniz derinliği ölçülebilir. Ses dalgaları kullanarak

sudaki cisimlerin yerini ve derinliğini ayrıca denizlerin derinliklerini ölçmek için kullanılan

cihaza sonar denir. Sonar cihazı ses dalgalarını gönderir ve ses dalgaları engele çarpıp yansıyarak

tekrar cihaza ulaşır. Ses dalgalarının gönderildikten sonra tekrar geri gelmesi süresi hesaplanarak

uzaklık ölçülebilir.

126

5.3 Mikrofon

Mikrofon, ses dalgalarını elektriksel titreşimlere çeviren, elektroakustik bir cihazdır. Mikrofon ses

dalgalarına göre sinyal gerilimi verdiğinden hoparlörü tamamlayan bir unsurdur. Piezo-elektrik,

elektromanyetik, elektrostatik ve kapasitif prensipleri uygulamaya konmuştur. Bütün mikrofonlar

ses dalgalarına tepki gösteren çeşitli şekillerde yapılmış diyafram ya da benzeri bir elemana

sahiptir. Mikrofona gelen ses dalgaları diyaframa çarpar ve ses basıncındaki değişikliklere göre

diyafram içe veya dışa doğru hareket ederek mekanik titreşim yapar. Bu titreşimler sonucunda

mikrofonun çıkış uçlarında bir gerilim meydana gelir. Çıkış uçlarında meydana gelen gerilim,

hareket eden parçanın ya hızı ya da titreşimlerinin genliği ile orantılıdır.

5.4 Mikrofon tipleri

Elektrodinamik Mikrofonlar, Manyetik Mikrofonlar, Şeritli Mikrofonlar, Karbonlu

Mikrofonlar, Kondansatörlü (Kapasitif) Mikrofonlar, Kristalli Mikrofonlar, Elektrikli

Mikrofonlar.

Mikrofon seçiminde dikkat edilecek faktörler, mikrofonun kullanıldığı yere ve amaca göre yedi

kısma ayrılır. Bu faktörler;

1) Directionality (Yönsel)

2) Frequency Responce ( Frekans Tepkisi)

3) Transient Responce (Geçiş Tepkisi)

127

4) Sensitivity (Duyarlılık – Hassasiyet)

5) Equivalent Noise Rating (Mikrofonun kendi dip gürültü oranı)

6) Impednce (Empedans)

7) Max SPL (Maksimum ses basınç seviyesi)

5.5 Hoparlör

Hoparlör, elektrik akımı değişimlerini ses titreşimlerine çeviren alettir. 1920 yıllarında elektrikli

ses dalgalarının kaydedilip yayınlanmasına imkân sağlayan buluşlar ortaya çıktı. Bu buluşların

neticesinde ilk hoparlör 1924-1925 yıllarında yapılmıştır. Chester W. Rice ve Edward W. Kellogg

tarafından yapılan çalışmalar hoparlörü geliştirdi. Bu iki bilim adamının ortaya çıkardığı sistem,

günümüzde önemli değişikliğe uğramamıştır. Çalışma şekillerine göre elektrodinamik,

magnetostatik, elektrostatik ve elektromanyetik hoparlör olmak üzere dört tip hoparlör vardır.

Hareketli bobinli hoparlörler, daire veya elips biçiminde bir diyaframdan meydana gelir.

Diyafram ortası ve kenarları boyunca dizilen yaylarla metal bir çerçeveye asılıdır. Diyaframın

ortasında sıkıca tutturulmuş silindir şeklinde bir çekirdek ve üstüne sarılı bir ses bobini bulunur.

Bobin ve çekirdek bir mıknatısın kutupları arasına yerleştirilmiştir. Önceleri, bir yükselticiden

alınan doğru akımla çalışan elektromıknatıslar kullanılıyordu, günümüzde yumuşak demirden

kalıcı mıknatıslar veya seramik maddeler kullanılmaktadır.

128

5.6 Sinyal

Alıcı: Verici tarafından kodlanmıs olarak gönderilen sinyalin kodunu çözerek orijinal bilgi

sinyalini üreten elektronik devrelerdir.

Sinyal Zayıflaması: İletisim mesafesi ile sinyal gücü ters orantılıdır. Mesafe arttıkça sinyal gücü

zayıflar.

Sinyal Bozulması (distortion): İletim ortamında ilerleyen sinyalin içerdiği farklı frekansların

farklı zayıflamalarla alıcıya ulaşmasıdır. İletilen veri bozulabilir.

Gecikmeden Kaynaklanan Bozulma (dispersion): Sinyali olusturan farklı frekansların (ya da

fiber optik kablo içerisindeki ısık ısınlarının) farklı yollar üzerinden alıcıya farklı zamanlarda

ulasmasından kaynaklanır.

Verici Sistem: Gönderilecek elektrik sinyallerini modülasyon işlemiyle fiziki kanalda veya

yayılım ortamında gönderilmeye uygun hâle çevirir. Modülasyon, gönderilecek bilgiyi ortamın

özelliklerine göre gerekli kodlamaları ve kuvvetlendirmeyi yapan elektronik devrelerdir. İletim

mesafesini belirleyen parametrelerden biri de vericinin gücüdür.

Alıcı sistem

Alınan sinyaldeki mesajın gönderilmeden önceki hâliyle elde edilmesidir. Mesaj sinyali modüle

edilmiş bir sinyal ise, demodülasyon işlemi ile mesaj sinyalinin sinüsoidal taşıyıcıdan elde

edilmesi gerekir. Demodülasyon işlemi, çeşitli gürültü ve zayıflama etkileri ile muhtemelen

bozulmuş bir sinyale uygulanacağından, demodüle edilmiş sinyaldeki mesaj, belli bir oranda

129

bozulmuş olacaktır. Dolayısıyla, vericide alınan sinyalin güvenirliği ve kalitesi, sinyaldeki gürültü

şiddetine, etki eden diğer zayıflamalar ile kullanılan modülasyon tipi gibi etkenlere bağlıdır.

Sinyaller

Verici ile alıcı arasında bir iletim ortamında taşınmalıdır. Ancak bilgi sinyalleri nadiren iletim için

uygun bir biçimde bulunur. Modülasyon, bilgiyi başlangıcındaki biçiminden, verici ile alıcı

arasında iletim için daha uygun bir biçime dönüştürme işlemi olarak

tanımlanır. Demodülasyon ise bunun tersi bir işlemdir. Yani modülasyonlu sinyalin ilk biçimine

dönüştürülme işlemidir. Modülasyon işlemi, modülatör adı verilen devrede, demodülasyon işlemi

ise demodülatör adı verilen bir devrede gerçekleştirilir.

Transmission Mode

Simplex transmission: Only one way communication

Half duplex transmission: Two ways communication, but one at a time; not simultaneously

Full duplex transmission : Simultaneously in both directions

Unicast, Multicast, Anycast, Broadcast

130

5.7 Analog İşaret

Analog İşaret: İşareti belirleyen temel özellikler genlik frekansı, faz ve bant genişliğidir. Analog

işareti; genliği, frekansa ve faza bağlı olarak zamanla değişen işarettir.

131

Sayısal işaret: bit temelinde 0 ya da 1 ile tanımlanan var/yok mantığıyla çalışan işarettir. Bir

işaret, farklı sinüs dalgalarının toplamından oluşur. (Genişlik ve frekans) Frekansın temeli

titreşimdir. Frekans, bir saniyedeki titreşim sayısıdır. Tersi ise periyottur. Yani periyot bir tek

titreşimin süresidir. Analog işaret, çok sayıda frekans bileşiminden oluştuğundan işareti işlemek

zordur. O nedenle frekans domaininde işlenir. Frekans spektrumunda işaretin başladığı ve bittiği

frekans aralığı bant genişliğini verir.

Peryod: Bir x(t) analog işarette x(t+T)=x(t) olacak şekilde T positif bir sayı ise Bu işaret

peryodiktir. T değerine periyod ve f=1/T (Hz=1/sec) peryodun tersinede frekans denir. Frekans 1

saniyedeki peryod sayısıdır.

132

Frekans:

Frekans veya titreşim sayısı bir olayın birim zaman (tipik olarak 1 saniye) içinde hangi sıklıkla,

kaç defa tekrarlandığının ölçümüdür, matematiksel ifadeyle periyodun çarpmaya göre tersidir. Bir

olayın frekansını ölçmek için o olayın belirli bir zaman aralığında kendini kaç kere tekrar ettiği

sayılır sonra bu sayı zaman aralığına bölünerek frekans elde edilir. SI birim sisteminde frekans,

Hertz (Hz) ile gösterilir. Bir Hertz, bir olayın saniyede bir tekrarlandığı anlamına gelir. Olayın iki

Hertzlik bir frekansa sahip olması ise, olayın saniyede kendini iki kere yinelediğini ifade eder.

Frekansı ölçmenin başka bir yolu ise olayın kendini tekrar etmesi arasında geçen süreyi tayin

etmektir zira frekans bu sürenin çarpmaya göre tersi olduğundan dolaylı olarak elde edilebilir.

Katı Adı Sembol Katı Adı Sembol

10^0 Hertz Hz

10^1 dekahertz daHz 10^–1 desihertz dHz

10^2 hectohertz hHz 10^–2 santihertz cHz

10^3 Kilohertz kHz 10^–3 milihertz mHz

10^6 megahertz MHz 10^–6 mikrohertz µHz

133

10^9 Gigahertz GHz 10^–9 nanohertz nHz

10^12 Terahertz THz 10^–12 pikohertz pHz

10^15 Petahertz PHz 10^–15 femtohertz fHz

10^18 Egzahertz Ehz 10^–18 attohertz aHz

10^21 zettahertz ZHz 10^–21 zeptohertz zHz

10^24 yottahertz YHz 10^–24 yoktohertz yHz

İsim Sembol

Aralık - Titreşim

Sayısı Dalgaboyu

Extremely low

frequency ELF 3 Hz ile 30 Hz

10,000 km ile 100,000

km

Super low frequency SLF 30 Hz ile 300 Hz 1,000 km ile 10,000

134

km

Ultra low frequency ULF 300 hz ile 3 Khz 100 km ile 1000 km

Very low frequency VLF 3 Khz ile 30 Khz 10 km ile 100 km

Low frequency LF 30 Khz ile 300 Khz 1 km ile 10 km

Medium frequency MF 300 Khz ile 3 Mhz 100 m ile 1 km

High frequency HF 3 Mhz ile 30 Mhz 10 m ile 100 m

Very high frequency VHF 30 Mhz ile 300 Mhz 1 m ile 10 m

Ultra high frequency UHF 300 Mhz ile 3 Ghz 10 cm ile 100 cm

Super high

frequency SHF 3 Ghz ile 30 Ghz 1 cm ile 10 cm

Extremely high

frequency EHF 30 Ghz ile 300 Ghz 1 mm ile 10 mm

İki yineleme arasında geçen süreye periyot denir ve fizikte genellikle T ile

gösterilir. Hertz (sembol Hz), frekans (sıklık) birimidir. İsmini Alman fizikçi Heinrich

135

Rudolf Hertz'den alır. Herthz; saniye başına düşen devir sayısını ifade eder. 1 Hertz saniyede bir

devir veya 1 MHz saniye başına bir milyon (1.000.000/s) devir şeklinde tanımlanır. Bu birim

herhangi bir periyodik olaya uyarlanabilir. Mesela; bir insan kalbi 1.2Hz ile atıyor denebilir.

5.8 Bit, Bit/San, Byte, Baud Rate, BER

Bit: Dijital elektronikte ve binary sayı sisteminde sadece 0 ve 1 değerleri vardır. Tüm işlemler bu

iki değer üzerinden yapılır. 0 ya da 1 bilgisinin her birine bit denir. Bit→0/1 den oluşan bilgi

Bits are the units used to describe an amount of data in a network

1 kilobit (Kbit) = 1 x 103 bits = 1,000 bits

1 megabit (Mbit) = 1 x 106 bits = 1,000,000 bits

1 gigabit (Gbit) = 1 x 109 bits = 1,000,000,000 bits

Bit/Saniye: Bit/sec→1 sn. ye de bir noktadan diğer noktaya iletilen bilgi. BPS (Bit Per

Second); Saniyede iletilen bit sayısına BPS denir.

Seconds are the units used to measure time

1 millisecond (msec) = 1 x 10-3 seconds = 0.001 seconds

1 microsecond (msec) = 1 x 10-6 seconds = 0.000001 seconds

1 nanosecond (nsec) = 1 x 10-9 seconds = 0.000000001 seconds

136

Bits per second are the units used to measure channel capacity/bandwidth and throughput

bit per second (bps)

kilobits per second (Kbps)

megabits per second (Mbps)

Byte: Elektronik ve bilgisayar bilimlerinde genellikle 8 bitlik dizilim boyunca 1 veya 0

değerlerini bünyesine alan ve kaydedilen bilgilerin türünden bağımsız bir bellek ölçüm birimidir.

Kilo Byte Kb 210 Byte

Mega Byte Mb 220 Byte

Giga Byte Gb 230 Byte

Tera Byte Tb 240 Byte

Peta Byte Pb 250 Byte

Exa Byte Eb 260 Byte

Zetta Byte Zb 270 Byte

Yotta Byte Yb 280 Byte

137

Bit terimi belleğin 8 bitlik bir değerini işaretleyen ya da tanımlayan en küçük birimi olarak

tanımlanmıştır. Daha sonra, 1956'da, 6 Bite'tan 8 Bite geliştirilmiştir. Bite, bit ile karıştırılmaması

için daha sonra Byte'a çevrilmiştir. Diğer bir kelime açıklamasına göre de, Byte, "by eight"in

(Türkçe'de sekiz kez veya sekiz ile) kısaltılmış halidir. Byte→bellekte 8bitlik adres gözü ya da

bellek boyutu tanımlar tanımlanır. 1Gbyte=210Mbyte=220Kbyte=230byte

Baud Rate: Data iletiminde modülatör çıkışında bir saniyede meydana gelen sembol

(baud) değişikliğine baud hızı denir. Baud hızı baud/sn ile gösterilir. Baud hızı sinyalin

anahtarlama hızını gösterir.

Örnek: Bir veri iletim hattının iletim hızı 4800 baud/sn olsun. Bu iletim her baud 4 bitle

kodlanmış bilgi içeriyorsa bps olarak hızımız 4800*4=19200 bps olur.

BER: Bit Error Rate (Bit Hata Oranı): Sayısal bilgi iletiminde gönderilen veri içindeki bozulan

ya da yanlış algılanan bit oranını ifade eder. BER=Gönderilen hatalı Bit Sayısı / Gönderilen

Toplam Bit Sayı.

BER=10-6=1/10^6= Gönderilin hatalı Bit Sayısı / Gönderilen Toplam Bit Sayı 1milyon bitte 1 bit

hatalı gitmiştir.

BER=Gönderilen Hatalı Bit Sayısı / Gönderilen Toplam Bit Sayı

ER=16/512 000 000=3,125 x 10-8

139

5.9 UYDU HABERLEŞME SİSTEMLERİ

Dünyanın küresel biçiminden ve yeryüzü şekillerinden dolayı en az iki haberleşme noktasının

birbirini görmesini sağlamak.

140

Tarihçe

• Fikir 1945 de Arthur C. Clarke tarafından ortaya atılmıştır.

• 1957 de Sputnik-1 ve Sputnik-2 uzaya gönderilen ilk uydu olmuştur.

• Gerçek anlamda ilk aktif uydu Explorer-1, 31 Ocak 1958 de yörüngeye

yerleştirilmiştir. Bu uydu ile dünyanın çevresindeki manyetik kuşaklar

ölçülmüştür.

• ABD başkanının ses kaydını tüm dünyaya dinleten uydu ise 19 Aralık 1958

de uzayda yörüngeye oturtulmuştur.

• 1958 de Echo-1 adlı pasif uydu ABD’nin doğu ve batı yakasını haberleştirdi.

• 1962 de çok yörüngeli Telstar uyduları atıldı.

• İlk Geosenkron uydu Syncon-1 başarısızlığa uğradıktan sonra 1963 yılında

Sencon-2 yörüngeye oturtuldu.

• INTELSAT-1 1965 yılında başarılı bir şekilde yerleşti

141

- Uydu telefonunun uyduyu direk görmesi gerekmektedir. Kullanıcı ile uydu arasında bina, ağaç,

tepe ..v.s. olursa görüşme yapılamaz.

Derin vadilerde, yüksek binalar ile çevrili alanlarda GEO uyduları görme sorunu yaşanır.

-Aynı anda sadece bir tek uydu ile çalışabilir.

Tek uyduda arıza olduğunda veya uyduya yüksek güçlü karıştırıcı frekans basılarak sabotaj

yapılması ihtimalinde sorun yaşanır.

-36.000 Km uzakta olduğundan oldukça fazla ses gecikmesi.

143

Uygulamalar

1. Haberleşmedeki temel kavramları araştırınız

2. Sayısallaşmanın ne tür bir gelişmeye sebep olduğunu inceleyiniz

144

Uygulama Soruları

1. Duman ile yapılan iletişimden kablosuz iletişime geçilmesi hayatımız nasıl

etkilemiştir.

2. Uydu haberleşmesine neden gerek duyulmuştur? Açıklayınız.

145


Haberleşme kavarmının tarihsel süreç içinde nasıl bir gelişim gösterdiğini ve

haberleşmedeki temel kavramları ve aryıca uydu iletişimi hakkında bilgi edinildi.

146

6 AFETLERDE İLETİŞİM VE BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ

147


1. Afetlerde dünya ölçeğinde yakında tarihte meydana gelen can ve mal kayıplarının

boyutları

2. Afetlerde etkin bir iletişim ve bilişim teknolojisinin kullanımının yararları

3. Dünya genelinde iletişim ve bilişim teknolojilerinin kullanımına örnekler

148


1. Dünya son yaşanan afetlerden ne kadar can ve mal kaybına uğramıştır?

2. Afetlerde iletişim ve bilişim teknolojileriinin kullanımı ne tür katkılar sağlamıştır?

3. Bilişim ve iletiim teknolojilerinin kullanımını teşvik etmenin afet sürecinde nasıl bir

katkısı olacaktır?

149



edileceği veya

geliştirileceği

Dünya genelinde meydana

gelen afetlerdeki can ve

mal kayıpları

Bu kayıpların giderilmesi

için alınması gereken önlem

ve tedbirler

Ders notunu okuyarak, bu konuda internet araştırması yaparak

Afetlerde iletişim ve

bilişim teknolojilerinin

kullanımının katkısı

İletişim ve bilişim

teknolojilerinin kullanımın

dünyadan örnekleri ve

katkıları


150

Giriş

Hem ekonomi hemde can kaybı açısından değişen iklim koşulları ve doğal afetler önem

kazanmaktadır. Uluslararası ülkeler can ve sosyo ekonomik kayıpları ve çevre etkilerini azaltmak

için erken uyarı ve görüntüleme sistemlerinin kurulmasına karar vermişlerdir. Global olarak 2008

yılı ekonomik kayıp ve felaketler açısından en masraflı üçüncü yıl olmuştur. Asya ve pasifik

ülkeleri 2008 yılında siklon ve kasırgalar nedeniyle büyük hasar almıştır. Myanmar bölgesinde

yaklaşık 130.000 ve Sichuan bölgesinde de depremden 85.000 kişi ölmüş ve milyonlarca insan

zarara görmüştür. Siklonlar içinde beşinci en ölümcül olan Nargis siklonu ve 10 en büyük

depremlerden biri olan Sichuan depremi çok sayıda kişinin hayatını etkilemiştir. “ICT information

and communication technology” bilgi ve iletişim teknolojisi özellikle uzay destekli teknoloji afet

durumunda uyarı ve müdahele aşamasında çok önemli bir rolü başarı ile gerçekleştirmektedir.

Özellikle Asya ve Pasifik ülkelerinde erken uyarı sisteminin kullanımı ve afet riskinin en aza

indirilimesi amacıyla uygulama ve çalışmaların yapılması için gerekli önlem ve tartışmalar

yapılmıştır.

151

Basitleştirilmiş erken uyarı sistemi temelde kablosuz, kablolu ve uydu iletişimi ile yapılmaktadır.

Veriler insanlar veya sensörler yardımı ile alınmakta ve verilerin işlenmesineden sonra tehlikeli

bir durum var ise uyarı sistemi devreye girmektedir. Uyarı sistemi radyo, televizyon, E-mail, cep

telefonu, sirenler ve diğer iletişim araçları ile bireyleri afet konusunda bilgilendirmekte ve kişisel

tedbir için uyarmaktadır.

Erken uyarı sisteminin kurulması ve işelvsel hale getirilmesi ekonomik ve ülkenin konuya verdiği

önem ile ilişkilidir. Tsunami öncesi uyarı sistemi, otomatik hidro meterolojik algılama sistemi,

sismometreler, taşınabilir dijital kamera, uydu ve uzay sistemleri olarak optik ve radar uydu

uzaktan algılama, gloabal pozisyon sistemleri gibi farklı uyarı sistemlerinin topladığı veriler erken

uyarı sistemi için veri toplamaktadır.

Dünya meteoroloji organizasyonun yaklaşık 20.000 personeli ıudı görüntüleri ve diğer erken uyarı

sistemi verilerini sürekli olarak işlemekte ve olasılı afet riski olan alanları belirlemektedirler.

Afet erken uyarı sisteminin sinerjitik yapısını gelistimek için bilimsel ve teknik organizasyonlar

meteoroloji, jeoloji, jeofizik, oşinografi ve çevre bilimleri arasında yönetim ve entegrasyonu

sağlamaya çalışılmaktadır.

İLETİŞİM

Afet yönetiminde sesli ve veri iletişmi hala en önemli kaynak olarak yerini kormuaktadır.

Televizyon ve radyo gibi tek yönlü ve geleneksel iletişim hala eb yaygın iletişim aracı olarak

tanımlanmaktadır. Diğer radyo, kısa dalga telsiz ve amatör uydu yayın da yaygın bir iletişim aracı

olarak bulunmaktadır. Özellikle e-mail, internet ve mobil telefon hızlı bir şekilde iletişim aracı

olarak yer almaktadır. Mobil telefon iki yönlü iletişim imkanı vermektedir. Çoğu fakir insan

152

özellikle asya ve pasifik ülkelerinde erken uyarı sisteminin uygulanabileceği ucuz mobil telefona

halkın büyük bir çoğunluğu ulaşabilmektedir.

İLK YARDIM

Ülke yönetimleri afet durumunda ilk yardım ve müdahele konusunda gelişme kat etmiş ve

oldukça geliştirmişlerdir. İlk yardım ve müdahelede çadır, yiyecek, su ve ilaç desteği ile güvenli

iletişim sistemleri yönetim tarafından yaygın bir şekilde sağlanmalıdır. Bu desteğin

sağlanabilmesi için iletişim ve bilişim teknolojilerinden uzay destekli iletişim sistemlerinin

kullanımı gerekmektedir. Risk haritalarının oluşturulmasında coğrafi bilgi sistemlerinin kullanımı

kritik rol üstlenmektedir. Afet yönetiminde lojistik desteği, yiyecek, yakıt, su, ilaç ve diğer kritik

maddelerin raporlanma mekanizmaları için iletişim teknolojileri kullanılmalıdır. Bu lojistik bilgi

afet bölgesinden görsel haritaların oluşturlması ile afet yönetimi etkin olarak yapılabilmektedir.

Diğer temel müdahelede ilk yardım iletişimidir. İlk yardım müdahele iletişim ekipmanlarının

kurulumunda farklı prosüdür ve aktörler rol oynamaktadır. Afet durumunda bu aktörlerin güvenli

olması gerekmektedir. Afet durumunda iletişim alt yapısı zarar görebileceği için alt yapının

güvenli ve devamlı olması gerekir.

Acil yardım iletişiminde sırasıyla aşağıdaki durumlar göz önünde bulundurulmalıdır;

b) felaket bölgesinde sürekli ve güvenli bir bilgi akışı sağlayabilmelidir

c) b) bilgi kaynaklarını yönetebilmeli her daim örneğin meteoroloji

raporları gibi

Afet riskini azaltmak için Bilgi İletişim Teknolojileri

153

Veri ve bilgi paylaşımının eksikliği; Riskin azaltılması için yaygın ve kapsamlı veri ve bilgi

paylaşımı gereklidir. Bu durum oldukça karışıkdır, özellikle farklı ülke sınırları söz konusu ise

verilerin farklı standartlarda toplanması ve iletişim protokollerinin farklılığı bu durumu oldukça

güçleştirmektedir. Bazı ülkelerin tarihsel geçmişteki afetler hakkında verileri bulunmamaktadır.

Bu bilgi eksikliği gelecekteki afetlerin olabilirliğini anlamamızı önelemektedir. Tarihsel verinin

elektronik ortamda olmayışı ve uygun sınıflama ve formatın olmayışı benzer sorunlarıda birlikte

getirmektedir.

Yetersiz insan ve enstitü kapasitesi; En büyük sorunlardan birisi verileri işleyip, analiz edebilecek

yetenekli personel eksikliğidir. Ayrıca ulusal afet risk önlemede enstitü organizasyonu eksikliğide

büyük sorundur. Ensititü organizasyonu bölgesel olarak insan desteği ihtiyaç maddesi desteğinin

organizayonun sağlanması için önemlidir. Bu aynı zamanda ülkeler arası ve organizasyon ve

ilişkiler ile destek mekanizmalarının en etkin kullanımını da katkı sağlar.

İletişim Ağının olmayışı ve güvensizliği; Erken uyarı sistemlerindeki veri akışı çoğunlukla

globla ve bölgesel kaynaklardan sağlanmaktadır. Sismik veri ve meteorolojik veri örneğinde

olduğu gibi . Erken uyarı sisteminin en önemli noktası zamanında ve ekonomik veri üretmesidir.

Geçmiştebir çok felakette ülkelerin iletişimi maalesef başarısız olmuştur. Az gelişmiş ve

gelişmekte olan ülkelerin iletişim ağındaki sorunlar bağlantı hızı ve elektrik kesintileri nedeni ile

iletişim güvenli sağlanamamaktadır. Yetersiz ekipman eski ürünler bu iletişimi başarısız kılsa da

televizyon, radyo ve kişisel bilgisayarlar bu problemin aşılmasında katkı sağlamaktadır. Özellikle

afetlerden etkilenen bir iletişim alt yapısı var ise uyarı ve müdahelede başarı sınırlı olmaktadır.

Verilerin toplanması ve paylaşımı; Risk yönetimi, erken uyarı sistemlerinn aktif kullanımı için

ulusal data toplama ve paylaşım prosüdürünün belirli standartlara ve kılavuza ihtiyacı

154

bulunmaktadır. Verilerin ulusal ve uluslararası kullanıcılar tarafından uygun şekilde sınıflanması

ve elektronik ortama taşınması gerekmektedir. Uydu destekli erken uyarı ve bilgi sistemleri hızlı

ve büyük ölçekli afetleri haber vermekte etkindirler.

Ülkeler afet erken uyarı sistemi ve önlemede insan kaynakları ve enstitü kapasitelerini

geliştirmeye çalışmaktadır. Özelliklede uydu destekli entegrasayon ve veri desteği sağlamak için.

Ülkeler risk yönetimi konusunda bilgi iletişim teknolojisine sahip ülkeler ile işbirliği ve ortaklık

sağlamaktadır örneğin,

b) ESCAP bölgesel uzay uygulama programı

c) Bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişimi için asya ve pasifik eğitim

merkezi, ESCAP bölge ensitüsü

d) Afet yönetimi ve müdahelesi için uzay destekli birleşmiş milletler

platformu

Ayrıca ülkeler bu anlaşma ve işbirliklerini geliştirebilirler. Bilgi ve iletişim teknoloji kaynaklarını

paylaşabilirler (uzmanlık gerektiren ekipman kullanımı gibi) özellikle tek bir ülke için pahalı olan

ekipman ve sistemler.

Güvenli İletişim; Ülke yönetimi bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanıcılar tarafından güvenli ve

sürekli kullanımı için gerekli kanun düzenlemelerini yapmalıdır. Yöneticiler özellikle afet riski

bulunan bölgelerdeki radyo, televizyon, telefon veya internet hizmetlerinin kesintiye uğramasına

karşı alternatif iletişim araçları için yardımcı olmalıdır. Örneğin kablosuz iletişim veya network

sistemlerini kurarak bu desteği sağlayabilirler. Özellikle afet riski altında bulunan bu bölgedeki

fakir insanlara fırsatlar sunarak bu tip iletişim altyapısını geliştirmelidir. Özellikle cep telefonu

kullanımını yaygınlaştırabilmelidir. Yöneticilerin yaygın kullanımı olan radyo televizyon, uydu

155

televizyonu ve cep telefonu sağlaycılarının afet durumunda yönetim için destek vermesi ve

işbirliğinin sağlanması gerekmektedir. Acil yardım ekipleri erken uyarı sistemleri için iletişim

ağına güvenirler. Onlar sık sık kritik bölgelerdeki alt yapıyı test etmelidir. Bu alt yapı ve

operasyonların yönetilmesi oldkça pahalıdır. Özellikle ekonomik kriz dönemlerinde bu sistemler

devre dışı kalabilmektedir.

Bu durumda;

b) İletişim ağını ulaşılabileceği alanı yaygınlaştırmak

c) İletişim ağının güvenli olması

d) İletişim ekipmanlarının fiyatını düşürmek ve kullanımı arttırmak

örneğin cep telefonu ve bilgisayarlar gibi

156

Uygulamalar

1. Son dönemde meydana gelen afetlere hazırlık olarak iletişim ve bilişim

uygulamaları ve hazırlıklar nelerdir.

2. İletişim ve bilişim teknolojisi kullanımının son afetlerdeki etkisi nedir.

157

Uygulama Soruları

1. Asya ve pasifik ülkelerinin afetlerdeki kayıplarını azaltmak için uyguladığı

iletişim teknolojileri nelerdir?

2. Ülke yönetimlerinin afetlerdeki can ve mal kaybını azaltmak için iletişim

kullanımın arttırılması için alması gereken kararlar nelerdir?

158


Asya ve pasifik ülkelerinde son dönemlerde etkin olan aftelerin meydana getirdiği kayıplar

ve bundan sonra yaşanacal olan olasılı afetler karşı gerekli önlem ve tedbirler öğrenilmiştir.

Bu tedbirler içinde iletişim ve bilişim teknolojilerinin kullanımı ve yerinin ne olacağı

anlatılmıştır.

159

7 AFETLERDE İLETİŞİM VE BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ

160


1. Robotların tarihsel gelişimi

2. İnsanlık için hangi amaçlar ile kullanıldığı

3. Afetler sırasında robotların kullanımı ve geçmişten örnekler

161


1. Robotlar hangi amaçlar için kullanılmaktadır?

2. Robotların afetlerde kullanımı hangi amaçladır?

3. Aftelerde robotlar etkin kullanılabilirmi ? nasıl?

162



edileceği veya

geliştirileceği

Robotların gelişimin

tarihçesi

Robotlar gelişimi ve

tarihsel süreci


Afetlerde robotlar Robotların afetlerde

kullanımı



yaparak

Son afetlerde robotlar Japonya depremi ve

sonrasındaki afetlerde

robotların etkin kullanımı



yaparak

163

Giriş

”Robot” sözcüğnü ilk olarak Karel Capek adlı Çekoslovak bir yazar 1921’de yazdığı RUR

(Rossum’s Universal Robots) adlı tiyatro oyununda kullanmıştır. Çekoslovakça’da ”robota”

sözcüğü zorla çalıştırılan işçi demektir.

Fakat robot fikri 3000 sene öncesine kadar uzanır. Homeros İlyada adlı eserinde hareketli

üçayaklılardan bahsetmektedir. Jason ve Argonotlar adlı Eski Yunan efsanesinde de Talos adlı

dev bronz nöbetçi karşımıza çıkar. Bu dev, tanrılar tarafından Girit adasını yabancılardan

korumak üzere programlanmıştır. Bir hint efsanesinde de hareket eden mekanik fillerden

bahsedilmektedir. Eski Mısırlılar yaptıkları tanrı heykellerine mekanik kollar eklemişlerdir. Bu

heykeller, tanrılardan ilham aldıklarına inanılan rahipler tarafından hareket ettirilirlerdi. İlk dijital

bilgisayar ve günümüzde de hala kullanılmakta olan abaküs M.Ö. 1000 yıllarında Hindistan’ da

geliştirilmiştir. İlk otomasyon kavramını Aristo’nun ortaya attığı kabul ediliyor. M.Ö. 4. yüzyılda

şöyle yazmış ”Eğer her araç kendi işini görebilseydi, insan eline ihtiyaç duymadan mekik kendi

dokuyabilseler kendi çalabilseydi, yöneticilerin elemanlara ihtiyacı kalmazdı.” M.Ö 300’lü

yıllarda mühendisler suyla çalışan otomatları yarattılar. Otomatın buradaki tanımı ”kendi kendine

hareket eden, insan veya hayvanların davranışlarını taklit eden makina”. Bu dönemde

˙İskenderiye’li Hero, Herkül’ ün bir ejderhayı

164

Abak¨us

okla öldürüşünü ifade eden bir otomat yaptı. M.Ö. 250’de İskenderiye’li mucit Ctesibius suyla

çalışan bir saat mekanizması yaptı. Bu icadın ön ayak olduğu otomatlar ilk nesil robotlar

sayılabilir. Otomatların çoğu basit saat zembereği ile çalışan süs ve oyuncaklardı. 1350 yılında

Strazburg’daki katedralin tepesine otomatik bir horoz yerleştirilmişti. Her gün öğle saatinde

kanatlarını çırparak ötüyordu. 1947’de Venedik’te San Marco meydanındaki büyük saat kulesine

iki dev zangoç yapıldı. 17. ve 18. yüzyılda Avrupa’da robotların bazı özelliklerine sahip olan çok

çeşitli otomatlar yapılmıştır. Bunlar çoğunlukla insan veya hayvan hareketlerini taklit eden

mekanik oyuncaklardı. Bu otomatların ortak özellikleri şöyledir. Eğlence amacı ile

tasarlanmışlardı. İnsanlar bu oyuncakların çalışma prensipleri veya mekanizmaları ile değil daha

çok görüntüleriyle ve marifetleriyle ilgileniyorlardı. Sadece belli bir görevi yerine getirmek için

mekanik olarak programlanmışlardı. Başka bir iş yapabilmeleri için sökülüp baştan yapılmaları

gerekliydi. Algılayıcı veya dedektör benzeri aygıtlar taşımıyorlardı ve çevrelerine bir tepki

veremiyorlardı. Bu otomatlara halkın ilgisi oldukça büyüktü. İnsanlar sadece bu oyuncakları

görmek için uzun yolcuklar yapmayı göze alıyorlardı. Krallar ve imparatorlar bu tip insan taklidi

mekanik sanat eserlerinin sunulmasından memnuniyet duyuyorlardı. Bu sebeple yetenekli birçok

bilim adamı bu alanda çalışma yapmayı tercih etmiştir. 1700’lü yılların ortalarında, Jacques de

Vaucanson, insan boyunda birçok otomat yapmıştır. Bunlardan biri lastik dudaklarının ve

parmaklarının hareketini kontrol ederek flüte hava üfleyebilen ve tıpkı bir müzisyen gibi flüt

çalabilen bir otomattı. Bu otomatın repertuarında 12 melodi vardı.

165

1769 yılında,Wolfgang Von Kempelen’in satranç oynayan robotu oldukça ilgi çekti. Ancak daha

sonra içine yerleştirilen bir çocuk tarafından kontrol edildiği anlaşıldı. Bu sahte robot girişimi

otomatların o dönemde oldukça popüler olduğunun bir göstergesi. 1774’de Droz tarihteki en

karmaşık otomatlardan birini geliştirdi. ”Otomatik sekreter” 40 harf uzunluğunda bir mesajı

kalemle yazabiliyordu. Droz’un yaptığı bir başka otomat da oyuncak bir piyano çalabiliyordu.

1801’de Marie Jacquard numerik olarak kontrol edilebilen ilk makineyi, delikli kartlarla

dokunacak desenin kontrol edilebildiği mekanik dokuma tezgahını icat etti. 1805’de Maillardet

yaylarla çalışan, resim çizebilen, İngilizce ve Fransızca yazabilen bir otomat yaptı.

Alışılagelmişin dışında bir hafızası ve milimetrik denilebilecek hareketleri vardı. Otomat beş

satırlık Fransızca bir şiiri kalemle çok düzgün bir şekilde yazabiliyordu. Otomatın bir resimde de

limanda demirlemiş üç gemi bütün ayrıntılarıyla çizmişti. Bu otomat bir yangında zarar görmüş

ve kimliği kaybolmuştu. Daha sora Philedelphia’da Franklin Enstitüsü’nde yeniden restore

edilmiş ve tekrar çalıştırıldığında yazdığı şiirin sonuna eklediği ”Ecrit par L’Automaton de

Maillardet” (Maillardet’nin otomatı tarafından yazılmıştır) yazısı sayesinde kimliği yeniden açığa

çıkmıştır.

1876 Dünya Fuarı’nda gerçek insan boyunda otomatik ressamlar, iskambil sihirbazları ve üflemeli

aletler çalan müzisyenler büyük izleyici kitlelerini eğlendirdiler. Birkaç yıl içinde, Thomas Edison

”fonograf” adlı icadının küçültülmüş bir halini kullanarak meşhur konuşan bebeği tasarladı.

1890’larda Nikola Tesla ilk uzaktan kumandalı araçları geliştirdi. 1928’de Londra’da elektrikle

çalışan bir robot yapıldı. Elektrik motoru, elektromıknatıslar, makaralar, çarklar içermesine

rağmen bu robot yalnızca kendi içinde hareketliydi, yani gezemiyordu, sabit bir erişim sahası ile

sınırlıydı. 1930’lu yıllarda uçak tasarımcıları uçaklar için otomatik pilotu tasarladılar. Bunlara

Avrupa’da robot pilot deniliyordu. Aynı dönemde ilk olarak sprey boya ile duvarları boyayan

endüstriyel robotlar yapıldı. Bu makinalar verilen bir görevi yerine getirebilmek için önce bir

166

alıştırma ve eğitim evresinden geçiyorlar, bu evrede yaptıkları hareketlerin bilgilerini

kaydediyorlar ve daha sonra bu kaydı kullanarak hareketleri tekrar ediyorlardı.

1940’larda Westinghouse yatay düzlemde bağımsız olarak tümüyle hareket eden iki robot yarattı.

”Electro” adlı robot, dansediyor, 10’a kadar sayıyor, sigara içiyor ve yeni Westinghouse

ürünlerini tanıtıyordu. Arkadaşı robot köpekde yanında yürüyor, arka bacakları üzerine kalkıyor

ve havlıyordu. Hiçbir insan müdahalesi olmadan, çevresindekileri algılayıp tepki vermek üzere

programlanabilen ilk robot yapay zeka labaratuvarlarında algılama ve görme ile ilgili teorileri test

edebilmek amacı ile tasarlanmıştır. Bu tip çalışmalardan biri de 1940’lı yılarda Shannon

geliştirdiği labirent çözebilen bir faredir. Bu fare basit bir öğrenme algoritması ile çalışıyordu.

1953 yılında Grey Walter robot bir kaplumbağa geliştirdi. Oval şekilli bu kaplumbağanın hareket

etmesi ve yön değiştirmesi iki motorla sağlanıyordu. Kaplumbağa, ufak noktasal ışık

kaynaklarının yerleştrildiği karanlık bir odada ışık dedektörleri ile ışığı algılayıp, ışık şiddetine

bağlı olarak ışık kaynağına döğru yöneliyor veya ışık kaynağından uzaklaşıyordu. Kaplumbağa

aynı zamanda enerjisi azalınca priz bulup kendisini şarj edebiliyordu. 1953’te Japon firması Seiko

farklı tipdeki birçok saat parçasının montajını yapan minyatür bir robot geliştirdi. 1954’te George

Devol ilk bilgisayar kontrollü endüstriyel robotun patentini aldı ve Joeseph Engleberger ile

birlikte Unimation şirketini kurarak General Motors’a üretim hattı için güçlü robot kollar

üretmeye başladılar. Böylece endüstriyel robot devrimi başlamış oldu. Amerikalı mucit Devol’ ün

iki icadı modern robotların gelişimde büyük rol sahibi olmuştur. Bunlardan biri elektrik

sinyallerini magnetik olarak kaydeden ve daha sonra bu kaydı tekrarlayarak bir makinayı kontrol

edebilen bir aygıttı. 1960’ların sonlarında araştırmacılar ”Shakey” adında bilgisayar kontrollü bir

robot geliştirdiler. Shakey etraftaki eşyalara çarpmadan odalar arasında dolaşabildiği gibi, sesli

komutlara göre tahta kutuları üstüste dizebiliyordu. Hatta kutuların düzgün durup durmadığını

kontrol ediyor, gerekirse düzeltiyordu. Bir defasında, Shakey’e yüksek bir platformdaki bir

167

kutuyu aşağı itmesi söylenmişti. Shakey kutuya yetişemiyordu ama oraya çıkmasına yarayacak bir

eğik düzlemi platformun yanına itti, eğik düzleme tırmanarak yukarı çıktı ve kutuyu aşağı itti.

Hughes Aircraft adlı uçak şirketi 1960’da ”Mobot”ları üretti. Mobotlar tamamen uzaktan

kumandalı makinalardı. İnşaat, kimyasal denemeler ve nükleer reaktörler gibi, insanların

bulunamayacağı ortamlarda veya yapamayacağı işlerde, radyo dalgaları ve kamera yardımıyla

insanlar tarafından uzaktan yönetiliyorlardı. Yine 1960’larda General Electric tarafından

tasarlanan ve ayakları üzerinde 7 km/saat hızla yürüyebilen tonlarca ağırlıktaki ”Yürüyen

Kamyon” bilgisayar beyinli ilk ayaklı araçtır. 1970 yılında Lunokohod 1, insansız bir Rus aracı,

dünyadan kumanda edilerek ayın yüzeyinde keşif gezisi yaptı. 1976 yılında NASA Viking 1 ve

Viking 2 araçları Mars yüzeyinden örnekler topladılar. Yine aynı yıl Standford üniversitesi’nde

Standford Kolu olarak bilinen ve elektrikle çalışan bir robot kol geliştirildi. 1973’de Richard

Hohn bir mini bilgisayar tarafından kontrol edilen ilk ticari bilgisayarı geliştirdi. adındaki bu

robot hydrolik bir hareket mekanizması ile 100 kiloya kadar ağırlık kaldırabiliyordu. 1977 yılında

Stanford Araştırma Enstitüsü, çalışan bir robot görme sistemi geliştirdi. Hareketli robotlar

alanında diğer bir önemli gelişme de Odetics şirketinin 6 bacaklı deneysel robotudur.

168

Shakey

”Functionoid” adlı bu robot belirli böceklerin ve insanların bacak yapıları incelenerek

tasarlanmıştır. 1980’de yayınlanan Engelberger’in kitabına göre piyasada robot üreten dokuz

169

Japon, dokuz Avrupa ve dört Amerikan şirketi vardı. 1980’lerde artık iyice büyümüş olan robot

endüstrisi her ay yeni kurulan robot şirketleriyle canlı bir şekilde ilerlemeyi sürdürdü.

Yürüyen Kamyon

170

Furby

ROBOT TEKLONOLİJİSİNİN KRONOLOJİK GELİŞİMİ

M.Ö.270: Ctesibus adlı eski bir Yunan bilgini hareketli parçalardan oluşan organ ve su saatleri

üretmiş. M.Ö.100: Otomatik açılan tapınak kapıları (İskenderiye) 1136-1206: El Cezari’ye ait

çeşitli otomatik makineler. 1800: Jacques de Vaucanson, Pierrre&Henri-Louis Jacquet Droz,

Henri Maillerdet otomatik yazı yazan ve müzik enstrümanı çalan makineler geliştirdiler. 1801:

Joseph Jacquard ilk kez dekli kart kullanarak çalıştırılan otomatik dokunma makinesi geliştirdi.

1818: Mary Shelley, Frankenstein adlı hikayesinde yapay bir yaşam şekli kullandı.1830:

Christopher Spencer mekanik kam denetimli otomatik bir torna tezgahı geliştirdi. 1892: Seward

Babbitt sıcak metal parçaları fırından almak üzere motorlu tutucuya sahip vinç tasarladı. 1920-

1921: Çekoslovak Karel Capek’in yazdığı bir tiyatro oyununda ilk kez ROBOT kelimesi

171

kullanıldı. Yazar bu kelimeyi Çek dilinde “hizmet eden” anlamında kullanılan “robota”dan türetti.

Tiyatro oyunu, “insan makineyi yapar, makine de insanı öldürür” teması üzerine kuruluydu. 1940:

Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nde (MIT) radar teknolojisi geliştirilmesi, cisimleri insan

etmeni olmadan algılama konusunda en önemli adımlardan birisi oldu. 1940: Grey Walter ışığa

yönelen ilk gezer robotları (machina speculatrix) üretti. 1941: Isaac Asimov “Robot”

kelimesinden “Robotik” kelimesini türeterek ilk kez kullandı. Robotik, robot teknolojisiyle ilgili

tüm alanları kapsayan bir tanım olarak kabul ediliyor. 1942: Isaac Asimov, “Runaround” isimli

hikayesinde robotların üç yasasını yazdı.

8.1 Robotların Üç Yasası:

1- Bir robot bir insana zarar veremez ya da kayıtsız kalarak bir insanın zarar görmesine neden

olamaz.

2- Birinci yasayla çatışmamak koşuluyla, bir robot insanlar tarafından verilen emirlere uymak

zorundadır.

3- Birinci ve ikinci yasayla çatışmamak koşuluyla bir robot kendi varlığını korumalıdır.

172

1946: George Devol, genel amaçlı, manyetik kayıt yapabilen ve tekrar çalıştırılabilen bir cihaz

geliştirdi ve çeşitli makinelerde kullandı.

1946: J. Presper Eckert ve John Mauchly, Pennsylvania Üniversitesi’nde ilk elektronik bilgisayar

olarak bilinen ENIAC isimli bilgisayarı geliştirdiler. Whirlwind adlı başka bir bilgisayar, MIT’de

ilk olarak bir bilimsel problemi çözdü.

1948: MIT’den Norbert Wiener, elektronik, mekanik ve biyolojik sistemlerin denetim ve

iletişimini inceleyerek “sibernetik” başlıklı bir kitap yayınladı.

1951: Raymond Goertz, ABD Atom enerji Komisyonu için uzaktan işletilen bir kol tasarladı.

1954: George Devol, programlanabilir genel amaçlı robotu tasarladı ve patent başvurusu yaptı.

1956: G. Devol ve Joseph F. Engelberger, Uimation Inc. Adlı dünyanın ilk robot firmasını

kurdular.

1958: Satış amaçlı ilk ticari robot üretildi.

1959: MIT’de servomakenizma laboratuarında robot kullanılarak bilgisayar destekli üretim amaçlı

bir gösteri yapıldı.

1960: Harry Johnson ve Veljko Milenkovic’in tasarladığı Versatran isimli robot pazarlanmaya

başlandı. Unimation robotlarının adı Unimate Robot sistemleri olarak değiştirildi.

1962: General Motors ilk kez bir endüstriyel robotu (Unimate) üretim hattında kullanmaya

başladı. Robot, sıcak parçaları kalıp döküm makinesinden alarak istişemek amacıyla kullanıldı.

1963: Bilgisayar denetimli, altı eklemli il yapay kol (Rancho arm) geliştirildi.

1964: Dünyanın önde gelen bazı üniversite ve araştırma merkezlerinde (MIT, Stanford Araştırma

Enstitüsü, Stanford Üniversitesi, Ednburgh Üniversitesi) ilk kez Yapay Zeka araştırmaları başladı

ve laboratuvarlar açıldı.

1965: DENDRAL isimli ilk uzman sistem yazılımı geliştirildi.

173

1967: Japonya, ilk kez robot ithal ederek robot teknolojisini kullanmaya başladı.

1968: Stanford Araştırma Enstitüsü’nce Shakey isimli, görme yeteneği olan ilk gezer robot

üretildi.

1970: Stanford Üniversitesi’nce bir robot kol geliştirildi. BU robot kol Stanford Kolu adıyla

araştırma projelerinde bir standart olarak yerleşti.

1973: Richard Hohn, Cincinnati Milacron Corporation adına ilk minibilgisayar denetimli robotu

geliştirdi. Geliştirilen robot T3 (The Tomorrow Tool) olarak adlandırıldı.

1974: Stanford kolunu geliştiren Profesör Scheinman Vicarm Inc. İsimli firma kurarak

minibilgisayar kullanan robot kollarının pazarlamasına başladı.

1974: Dokunma ve basınç algılayıcıları (sensörleri) kullanarak küçük parçaların montajını

yapabilen ilk robot, üretim hattında kullanılmaya başlandı.

1976: Viking 1 ve Viking 2 uzay araçlarında robot kolar kullanıldı.

1977: ASEA isimli Avrupalı bir robot firması iki ayrı boyutta robot üretimine başladı.

1977: Star Wars sinema filmindeki C3PO ve R2D2 robot animasyonlarıyla robot kelimesi geniş

insan kitlelerine yayıldı.

1978: PUMA isimli robot üretildi ve pazarlanmaya başladı.

1979: Stanford Cart isimli gezer robot, üzerine monte edilmiş kameradan aldığı görüntüleri

kullanarak engellerle dolu bir odayı engelleri aşarak boydan boya geçti.

1984: SRI tarafından Shakey’den daha fazla gelişmiş bir gezer robot olan Lakey üretildi.

1990: ABD’de 12 dolaylarında robot firması görülürken, Japonya’da 40’dan fazla robot firması

kuruldu.

174

1993-1994: Önceki robotlara ucuz maliyetli ERRATİC ve PIONEER1 isimli gezer robotlar

üretildi.

1998: Robot oyuncak FURBY piyasaya çıktı.

1999: Sony yeni oyuncak ve ev hayvanı Aibo’yu piyasaya sürdü.

2000: Honda yeni humanoid robotu Asimo’yu dünyaya tanıttı.

2004: Robotik sektörü sadece Kuzey Amerika’da 1.06 milyar dolarlık iş hacmine ulaştı.

2008: NAsa’nın Phoenix robotu Mars’ta başarılı bir şekilde araştırmaları yönetiyor.

1962: The Unimate

Bilim adamları, 1960’larda robot kollara büyük önem vermişlerdi. Bunlardan belki de en

önemlisi, The Unimate adlı koldu. Bu kol, ilk endüstriyel kollardan biriydi ve General Motors‘un

montaj hattında kullanılıyordu. Sakatlanma ve ölüm riskini azaltan kol, sıcak döküm metallerini

tutuyor ve araba gövdelerini birleştiriyordu.

2000: ASIMO

http://2.bp.blogspot.com/-7Z1_3ecrQM8/Ujvm8noMpzI/AAAAAAAADC0/-tATof1uZvs/s1600/shakey_.jpg

175

ASIMO

Honda tarafından geliştirilen ASIMO, insana benzer yürüme şekillerine sahipti ve kollarını

kullanabiliyor, konuşabiliyor, dinleyebiliyor, görebiliyor, insanları ve nesneleri tanıyabiliyordu.

ROBOTLARIN AFETLERDE KULLANIMI

Rusya’da robot cankurtaran icat edildi

http://3.bp.blogspot.com/-QVmO8wQmYN8/Ujvli-awo7I/AAAAAAAADCk/BCBWLxGWdDY/s1600/HONDA_ASIMO.jpg

176

Rus bilimciler, enkazda arama-kurtarma, yangın söndürme ve yük taşıma gibi işlerde

kullanılabilecek kurtarıcı robot geliştirmişlerdir.

Rusya’daki İrkutsk Devlet Teknik Üniversitesi (İDTÜ) tarafından geliştirilen “Perevörtış” (iki

taraflı) adlı robot; kaza, patlama veya doğal afetler sonucu oluşan enkazlarda arama-kurtarma,

yangın söndürme, yük taşıma gibi önemli görevlerde kullanılabilecek.

İDTÜ Üniversitesi’nden Proje Başkanı Doç. Aleksandr Belyayev, robotun başlıca özelliğinin, üst

ve alt kısım ayrımına sahip olmaması olduğunu söyledi. Bu özelliği robota, devrilse bile işlevini

sürdürme imkanı sağlıyor. Robotun herhangi bir pozisyonda 12km/s hızla hareket edebildiği ve

yük kapasitesinin 100 kg olduğu belirtiliyor.

Perevörtış'ın testere, yangın söndürme ve diğer değiştirilebilir ekipmanlar ile donatılması

planlanıyor.

ATLAS ROBOTU

Google’ın sahibi olduğu Boston Dynamics tarafından ABD Ordusu için geliştirilen Atlas adlı

robot, doğal afetlerde yardıma koşacak. 1,9m boyunda, 156,5kg ağırlığındaki robot insanlar için

tehlikeli sayılan ortamlarda görev alacak. Yarı otonom Atlas, insandan aldığı

komutları gerçekleştirmenin yolunu kendi ‘düşünerek’ buluyor.

177

Atlas, dünyaca ünlü Boston Dynamics isimli robot bilim şirketinin ABD Ordusu’na yönelik

savunma teknolojileri geliştiren DARPA (Savunma Amaçlı İleri Araştırma Projeleri Ajansı) için

geliştirdiği insansı bir robot.

1,9 metrelik, 156,5 kg’lık Atlas, kurtarma ekipleri için tehlike arz eden doğal afet bölgelerinde

görev alacak. Yarı otonom robot, yöneticisinin verdiği komutları kendi zekasını kullanarak, kendi

yolunu çizerek uygulayabiliyor.

Japonya’da yüksek radyasyona dayanıklı robot üretildi

http://www.bostondynamics.com/

http://www.darpa.mil/

http://www.hedefbilgitoplumu.com/index.php/japonyada-yuksek-radyasyona-dayanikli-robot-uretildi.html

178

Japonya’da nükleer felaketler sırasında çalışabilecek, yüksek radyasyona dayanıklı robot üretildi.

Japon elektronik şirketi Toshiba’nın ürettiği 4 ayaklı robot, en kazlara tırmanabilecek ve insanın

giremeyeceği yüksek radyasyonlu alanlarda görev üstlenebilecek.

Toshiba şirketince basına yapılan tanıtımda, aldığı elektronik sinyalin zayıfladığı durumlarda

otomatik olarak daha iyi sinyal alınan bölgeye yönelen robotun kablosuz ağının yüksek radyasyon

altında bile kontrol edilebildiği belirtildi. Ancak metalden yapılma iğreti 4 ayağı üzerinde duran

bir portatif buzluğu andıran robotta hala çözümlenmemiş bazı sorunlar olduğu gözlenmiştir.

Robotun merdivenleri çok yavaş çıkması belirlenen diğer bir sorundur. Ayaklarını ihtiyatla birer

birer kaldırarak merdiven basamaklarını çıkan robotun, 8 basamaklı merdivenin her basamağını

çıkması yaklaşık bir dakikasını almaktadır.

Toshiba’dan yapılan açıklamada, nükleer enerji santralindeki yıkıntılar gibi, önceden kestirilmesi

çok daha zor engellerde robotun bu nesneyi nasıl aşacağına karar vermesinin 10 dakikayı

bulabileceği ve yere düşmesi durumunda ise kendi başına ayağa kalkamayacağı belirtilmiştir.

Robotun, Japonya’da 11 Mart 2011’de meydana gelen dev deprem ve ardından ortaya çıkan

tsunami felaketi nedeniyle çekirdek erimesinin yaşandığı Fukuşima nükleer enerji santralindeki

yüksek radyasyon nedeniyle insanların giremediği basınç odasını incelemede kullanılabileceği

belirtilmektedir.

MADEN KAZALARINDA ROBOTLAR

Soma kazası sadece Türkiye’de değil, dünyada da büyük yankı yaratmıştır. Madencilerin iş

güvenliğiyle ilgili pek çok tartışma başlamıştır. New Scientist‘in haberine göre pek çok uzman,

özellikle maden kazalarının ardından yürütülen kurtarma çalışmalarında kullanılabilecek

teknolojileri yeniden gündeme getirirken, en önemli noktanın Türkiye’nin yaşadıklarından ders

çıkarması ve çok sıkı düzenlemeleri yürürlüğe koyması olduğunun altını çiziyor.

Enerji ihtiyacının büyük ölçüde madencilikle karşılanmasından ötürü, madencilerin çalışma

koşulları ve güvenliği (Türkiye’de neredeyse hiç gündeme gelmese de) tüm dünyada önem verilen

http://www.newscientist.com/article/mg22229694.000-quantum-positioning-system-steps-in-when-gps-fails.html#.U3r20ViSwg2

179

bir konu. Robot teknolojilerinde kaydedilen ilerlemelerle birlikte yakın gelecekte maden

kazalarında en büyük yardımı robot filolarının sağlaması bekleniyor. Ancak ABD’li mühendisler

teknolojinin kullanıma hazır olmadan önce birkaç aşamadan daha geçmesi gerektiğini belirtiyor.

Peki robotlar maden kazalarında nasıl yardımcı olacak? Şu anda madenlerde kaza meydana

geldiğinde kurtarma çalışmalarının yeterince hızlı yürütülememesinin önündeki en büyük

engellerden biri, kurtarma görevlilerinin can güvenliğini sağlamanın çok zor olması. Ancak robot

teknolojisi kullanıma hazır hale geldiğinde, patlama nedeniyle çöken madenlerde kurtarma

girişimlerinde madene insanlardan önce robotlar gönderilerek tünellerdeki hava kalitesinin test

edilmesi ve kurtarma görevlileri için güvenli rotalar belirlenmesi sağlanacak. Hatta teknoloji

yeterince geliştiğinde robotların kazazedeleri tek başına dışarı çıkarabileceği dahi düşünülüyor.

Robotlar şu ana kadar çeşitli kazalarda test edilmiş, ancak elde edilen sonuçlar her zaman başarılı

olmamış. Örneğin kimi robotlar tünellerde sıkışırken, kimi robotlar da su altında kalarak çalışmaz

hale gelmiş. Yine de tecrübeler teknolojinin giderek gelişmesine önayak olmuş.

Çeşitli firmalar kömür madenleri için özel robotlar tasarlamaya dahi başlamış. Bu alandaki en

gelişmiş robotlardan biri olan Gemini Scout, maden ortamında her tür koşula ayak uydurabiliyor.

Gemini Scout’ın dağıtımcısı Black-i Robotics, bu robotları Türkiye’ye getirmeyi defalarca

denediklerini ancak bürokratik engelleri bir türlü aşamadıklarını belirtiyor. Zaten esas önemli olan

robot teknolojisinin ne kadar geliştiği değil, bu robotlara kazalardan önce sahip olup olmadığınız.

180

Türkiye’deki mühendislerin de afetlerde kullanıma yönelik robotların geliştirilmesi için çeşitli

çalışmalar yaptığı belirtiliyor, ancak robot geliştirmenin tek başına yeterli olmadığını özellikle

yasama ve yürütmeden sorumlu yetkililerin kavraması şart. Soma’daki ihmallere ve madencilerin

korkunç çalışma koşullarına ilişkin haberlerin ardı arkası kesilmezken suçu teknolojinin yeterince

gelişmemiş olmasına atmak pek doğru değil. Pek çok uzman ve yetkilinin defalarca belirttiği gibi,

belki maden kazalarına kökten çözüm getirmek mümkün olmayabilir, ancak kazalarda yaşanan

kayıpların Soma’daki gibi katliam ölçeğinde olması öncelikli olarak ihmalden kaynaklanıyor.

JAPONYA DEPREMİ VE ROBOTLAR

Japonya depreminde meydana gelen hasar sadece deprem değil aynı zamanda tsunami ve nükleer

santral kazaları ile de meydana gelmiştir. Bu durum afetle başa çıkılmasını oldukça

güçleştirmiştir. Bu bölgede robotların görevi binalardaki hasarları ve alt yapıdaki hasarın

belirlenmesinde kullanılmıştır. Deprem afeti ile başa çıkmak için japonyada çok sayıda robot

geliştirilmiştir. Büyük Japonya depreminde KOHGA3 isimli yeraltı robotu kullanılmıştır. Bir iki

robot haricinde neredeyse tüm robotlar deprem için geliştirilmiştir. 1995 Hanshin –Awaji depremi

depremin önemi ve etkisini daha yoğun hissettirdiği için tsunami pek önemsenmemiştir. Büyük

Japonya depreminde gerçek aktivitenin olduğu bölge limandaki su altındaki alandır. Bu bilgiyede

ancak robotlar yardımı ile ulaşılmıştır.

181

Japonyada deprem sonrası robotlardan yararlanılarak müdahele edilen alanlar

KOHGA3 yaklaşık 1 saat süre ile uzaktan kumanda ile yönlendirilebiliyor. Bir operatör yardımı

ile kontrol edilen robot kablosuz iletişim ile haberleşmekte ve yaklaşık 50 metre mesafeden

kontrol edilebiliyor. Karanlık ortamlarda iletişimin sağlanması için led ışıklar bulunmaktadır.

Deprem sonrası okul binasının tabanında çökmeler olabileceği için hiç kimsenin giremediği bu

alanlara KOHGA3 gönderilmiş ve alınan kamera kayıtları yardımı ile içeriden bilgi alınmıştır.

182

Ayrıca mayın arama taramalarında da benzer olarak MİDERS adlı robottan yararlanılmıştır.

183

Madenlerde ve özellikle yanıcı zehirleyici gaz kaçaklarının tespitinde kullanılabilen robot.

Özellikle petrol rafinerileri ve gaz kaçaklarının olduğu alanlarda kullanılmak üzere geliştirilmiştir.

Maden kazalarına neden olan metan gazının tespitinde de kullanılabilmektedir.

184

Uygulamalar

1. Robotların afetlerde etkin kullanım örneklerini inceleyiniz

2. Robotların afetlerde kullanılabilmesine olanak sağlayan özellikleri nelerdir

inceleyiniz

185

Uygulama Soruları

1. Afetlerde robotların etkin kullanımı neden gereklidir?

2. Kullanılacak robotların özellikleri afet türlerine göre değişiklik içermeli midir?

186


İnsan hayatına giren robotların farklı şekilde kullanımı gelişirken aynı zamanda afet

bölgelerinde çok tehlikeli alanlarda robotların kullanımı başlamıştır. İnsan hayatının feda

edilemeyeceği afet bölgelerinde robotların aktif kullanımı ile başarılı kurtarma

operasyonları yapılabilmektedir. Dünyadan bunlara yönelik örnekler verilmiştir.

187

9 DEPREM ERKEN UYARI SİSTEMLERİ

188


1. Depremlerde kullanılan erken uyarı sistemlerinin çeşitleri

2. Erken uyarı sisteminin bölümleri ve ekipmanlar

3. Erken uyarı sistemini kullanan ülkeler ve sağladıkları yararlar

189


1. Erken uyarı sistemi için gerekli teknolojiler

2. Erken uyarı sisteminin faydaları

3. Türkiyede kurulması ne tür katkı sağlar

190



edileceği veya

geliştirileceği

Erken uyarı sistemi Erken uyarı sisteminin

bölümleri ve çalışma

prensibi



yaparak

Erken uyarı sistemi kullanan

ülkelere örnekler

Erken uyarı sistemi

uygulamalarına örnekler



yaparak

192

Giriş

1990 yıllarından itibaren çalışmalarını depremlerin kısa sürede tespit edilmesi ve

değerlendirilmesi konusunda yoğunlaştıran bilim insanları, son 20 yıl içerisinde sürekli gelişen

elektronik, haberleşme ve bilgisayar teknolojilerinden de yararlanarak, deprem yer hareketi

gözlemlerinin kayıt süresi içinde ve gerçek zamanda değerlendirilmesine yönelik çalışmalara

hız vermişlerdir (Kanamori et al. 1997). Gerçek Zamanlı Sismoloji konusunun da şekillenmesini

sağlayan bu çalışmalar, deprem zararlarının azaltılmasına yardımcı olacak yeni yolları da ortaya

çıkarmıştır. Bu anlamda dünyadaki gelişmelere en iyi örnekler;deprem acil müdahale (Benz et al.

2001;Erdik et al. 2003; Gee et al. 1996;Hauksson et al. 2001;Kanamori et al. 1991; Wu et al.

2001, 2002) ve deprem erken uyarı (Allen and Kanamori,2003; Erdik et al. 2003; Espinosa-

Aranda et al. 1995;Wu and Kanamori, 2005;Wenzel et al. 1999;Wu et al. 1999) konusundaki

gelişmelerdir. Acil müdahale bilgisi, yoğun yerleşim alanlarında konuşlandırılmış kuvvetli yer

hareketi kayıtçılarından oluşan bir şebeke kullanarak, yıkıcı bir deprem sırasında ve sonrasında

gerekli bilgilerin hızlı bir şekilde toplanması ve analiziyle sağlanır. Acil müdahalede amaç,

mümkün olan en kısa sürede elde edilecek hasar dağılım haritasının en hızlı şekilde ilgili

kurumlara gönderilmesidir. Deprem erken uyarı (kısaca EU) ise hasar yaratabilecek düzeyde bir

deprem oluşumunu, kaynağına en yakın konumlarda gerçek zamanda tespit edilmesi ve bir uyarı

sinyalinin üretilmesidir. Sinyalinin otomatik olarak ilgili kurumlara iletilmesi;yüksek gerilim

hatlarındaki akımın kesilmesi, fabrika, nükleer santral ve rafinerilerin faaliyetlerinin

durdurulması, metro, tramvay ve tren gibi toplu taşıma araçlarının

durdurulması gibi birçok önemli tedbirlerin alınmasını mümkün kılar. Bir deprem sırasında oluşan

sismik dalgalar farklı hızlarda hareket ettiklerinden deprem kayıt istasyonlarına da belirli sıralarda

ulaşırlar. Öncelikle hızı 5.0-7.4 km/sn arası değişen P dalgası, ardından da 3.0-4.0 km/sn ile S

dalgası gelir (Clark 1971). P ve S dalgalarının bir istasyona varış zaman farkı, depremin

odağından uzaklaştıkça da artar. Bu artış “EU” anlamında zaman azanmaktır. Ayrıca, deprem

istasyonları ile ana veri merkezi arasında radyo frekansı ile yapılan veri iletişim hızının da çok

yüksek olması (300.000 km/sn) EU sisteminde önemli yer tutar.

Bazı EU sistemleri P dalgasının ilk birkaç saniyesinden faydalanarak manyitüd ve lokasyon

tayini yapar ve buna bağlı olarak uyarı/alarm üretirler (Ashiya 2004). Mühendislik amaçlı

193

kurulan bazı EU sistemleri de P dalgasının saptanmasına çalışmadan sadece gelen sismik

dalganın genliğinin belirli bir eşik seviyesini aşıp aşmadığını kontrol ederek uyarı yaparlar

(Erdik et al. 2003). EU sistemleri, sismik cihazların ve olası depremin dışmerkez konumuna

bağlı olarak birkaç saniye ile onlarca saniye öncesinden bir tesisin, alanın veya bölgenin

uyarılmasına ve gerekli görülen otomasyon sistemlerinin kapatılmasına olanak sağlarlar. Bir EU

sistemi şu bileşenlerden oluşur;

195

-Sismik istasyonlar, -Veri işlem merkezi için gerekli bilgisayar ve yazılım, -Veri işlem merkezi

ile istasyonlar arasında sürekli veri iletişimini sağlayacak cihazlar -Uyarı sinyalinin iletilmesi için

gerekli tertibat (Alcik 2010). EU anlamında ilk fikir ve düşünce gazeteci J. D. Cooper tarafından

sunulmuştur (Cooper 1868). Hayward Fayında oluşan 7.0 büyüklüğündeki deprem sonrasında

San Fransisko Şehri’nin dışına, 10-100 km arası uzaklıklarda, sismik detektörlerin konulmasını

ve büyük bir sarsıntının bu ağı tetiklemesi durumunda da bir sinyalin telgraf yardımıyla şehre

gönderilerek çanın çalınmasını önermiştir. Modern bir örnek Heaton (1985) tarafından verilmiştir.

Heaton (1985) Güney Kaliforniya Eyaleti için genişbandlı kayıtçılardan oluşacak SCAN (Seismic

Computerized Alert Network=Sismik Bilgisayarlandırılmış Uyarı Ağı) adını verdiği bir sismik ağ

önermiştir. Bu öneriler öncü birer fikir olarak tarihte yerine almıştır. EU sistemi anlamında hayata

geçirilen ilk örnek Japon Demiryolları tarafından hızlı trenlerin yavaşlatılması ve durdurulması

amacıyla 1960’lı yıllarda işletime alınan mekanik alarm özellikli sismograflardan oluşan sistemdir

(Ashiya 2004). 1989 yılındaki Loma Prieta (Kaliforniya) Depremi (Mw=6.9) sonrasında oluşan

ve uzun süre devam eden artçı sarsıntılardan, dışmerkezden yaklaşık 100 km uzaklıktaki Oakland

Şehri’nde hasar gören karayollarında çalışan işçileri haberdar etmek amacıyla Bakun et al. (1994)

tarafından dört sensörden oluşan basit ve pratik sistem EU sistemi kurarak, yaklaşık 20 saniyelik

bir uyarı zamanı kazandırmıştır. Günümüzde birçok ülke EU sistemi kurmuş ve kurmaya da

çalışmaktadır. EU sistemi kurulu ve yöntemleri üzerine yoğunlaşan ülkelerin başında;Japonya

(Ashiya 2004), Meksika (Espinosa- Aranda et al. 2011; Iglesias et al. 2007), Tayvan (Wu and

Kanamori, 2005, 2008), Romanya (Wenzel et al. 2001), Türkiye (Alcik et al. 2009;Erdik et al.

2003), Amerika Birleşik Devletleri (Allen and Kanamori 2003;Wurman et al. 2007), İtalya

(Satriano et al., 2011;Zollo et al. 2009), İsviçre (Allen et al. 2009) ve Çin (Peng et al. 2011) gelir.

196

Deprem EU sistemine sahip ülkeler

DÜNYADA KURULU ERKEN UYARI SİSTEMLERİ

Japonya Japon Demiryolları tarafından 1960’lı yıllarda hızlı trenler için hat boyunca 20 km’de bir mekanik

alarm özellikli, alarmsismometreleri olarak da adlandırılan sismograflar konulmuştur. Eşik

seviyeleri 40 gal (=40 cm/sn2) olarak ayarlanmıştır. 1970 yıllarda ise Tohoku Hızlı Tren

sistemimin kurulmasıyla Pasifik Okyanusu kıyısına cepheden tespit amacıyla sismograflar

konularak depremin büyüklüğüne göre trenlerin durdurulması amaçlanmıştır. Depremin P

dalgasını kullanarak dışmerkez ve büyüklük tahmini yapan, yaklaşık 3 sn’de alarm veren proto-tip

UrEDAS (Urgent Earthquake Detection and Alarm System=Acil Deprem Saptama ve Alarm

Sistemi) 1985 yılında kurulur (Nakamura 1988). 20 km’lik alanı kapsayabilen bu sistemi 1998

yılında 200 km’lik alanı kapsayan Compact UrEDAS takip eder. Japon Demiryollarında

kullanılan UrEDAS ve Compact UrEDAS’lar gösterilmiştir (Ashiya 2004). UrEDAS’ların yeni

jenerasyonları;FREQL (Fast Response Equipment against Quake Load=Deprem Yüküne Karşı

Hızlı Cevap Veren Teçhizat) ve FREQL-Light Okyanusu kıyısına cepheden tespit amacıyla

sismograflar konularak depremin büyüklü!üne göre trenlerin durdurulması amaçlanmıştır.

Depremin P dalgasını kullanarak dışmerkez ve büyüklük tahmini yapan, yaklaşık 3 sn’de alarm

veren proto-tip UrEDAS (Urgent Earthquake Detection and Alarm System=Acil Deprem Saptama

ve Alarm Sistemi) 1985 yılında kurulur (Nakamura 1988). 20 km’lik alanı kapsayabilen bu

sistemi 1998 yılında 200 km’lik alanı kapsayan Compact UrEDAS takip eder.

Japonya’da Hızlı Tren Sistemlerinde Kurulu Uredas ve Compact Uredas Cihazlarının Da$ılımı

(Ashiya 2004) Şekil 3’de Japon Demiryollarında kullanılan UrEDAS ve Compact UrEDAS’lar

gösterilmiştir (Ashiya 2004). UrEDAS’ların yeni jenerasyonları;FREQL (Fast Response

Equipment against Quake Load=Deprem Yüküne Karşı Hızlı Cevap Veren Teçhizat) ve FREQL-

Light modelleri kullanıma sunulmuştur (Saita et al.2008). Nakamura (1988) tarafından geliştirilen

yöntem de büyüklük tayini, P dalgasının genli!inden, dışmerkez mesafesi tayini ise büyüklük-

genlik ilişkisi kullanılarak yapılmaktadır. Ayrıca, Japon Demiryolları EQAS (Earthquake Quick

Alarm System=Deprem Hızlı Alarm Sistemi) olarak adlandırılan hızlı büyüklük ve dışmerkez

mesafesi hesaplayan sistemi 2000 yılından sonra devreye almıştır (Ashiya 2004). EQAS

sisteminin algoritmasını B-Delta metodu oluşturur. Metot, depremin ilk 3 saniyesini kullanarak

197

depremin dalga formuna bir fonksiyon fit eder. En küçük kareler yöntemi kullanarak saptanan

fonksiyonun a ve b katsayıları yardımıyla şgelmekteş olan depremin mesafesi ve büyüklü!üne

karar verilmektedir (Odaka et al. 2003).

Japonya’da ulusal çapta deprem uyarı sisteminin gelişmesi 1995 yılındaki Kobe Depremi

sonrasında çok sayıda ulusal sismik a! ve istasyonların kurulmasıyla olmuştur (Okada et al. 2004).

NIED (National Research Institute for Earth Science and Disaster Prevention=Yer Bilimleri ve

Zararların Önlenmesi için Ulusal Araştırma Enstitüsü) tarafından 800 ivmeölçer, JMA (Japan

Meteorology Agency=Japonya Meteoroloji Kurumu) tarafından 200 ivmeölçerin sa!lanmasıyla

(şekil 4) ortak çalıştırılan sisteminde, herhangi bir istasyon 100 cm/sn2 nin üzerinde bir yer

hareketi kaydetti!inde, eşik seviyesinin aşılması prensibiyle uyarı tetiklenir

(Kamigaichi et al. 2009). modelleri kullanıma sunulmuştur (Saita et al. 2008). Nakamura (1988)

tarafından geliştirilen yöntem de büyüklük tayini, P dalgasının genliğinden, dışmerkez mesafesi

tayini ise büyüklük-genlik ilişkisi kullanılarak yapılmaktadır. Ayrıca, Japon Demiryolları EQAS

(Earthquake Quick Alarm System=Deprem Hızlı Alarm Sistemi) olarak adlandırılan

hızlı büyüklük ve dışmerkez mesafesi hesaplayan sistemi 2000 yılından sonra devreye almıştır

(Ashiya 2004). EQAS sisteminin algoritmasını B-Delta metodu oluşturur. Metot, depremin ilk 3

saniyesini kullanarak depremin dalga formuna bir fonksiyon fit eder. En küçük kareler yöntemi

kullanarak saptanan fonksiyonun a ve b katsayıları yardımıyla gelmekte olan depremin mesafesi

ve büyüklüğüne karar verilmektedir (Odaka et al. 2003). Japonya’da ulusal çapta deprem uyarı

sisteminin gelişmesi 1995 yılındaki Kobe Depremi sonrasında çok sayıda ulusal

sismik ağ ve istasyonların kurulmasıyla olmuştur (Okada et al. 2004). NIED (National Research

Institute for Earth Science and Disaster Prevention=Yer Bilimleri ve Zararların Önlenmesi

için Ulusal Araştırma Enstitüsü) tarafından 800 ivmeölçer, JMA (Japan Meteorology

Agency=Japonya Meteoroloji Kurumu) tarafından 200 ivmeölçerin sağlanmasıyla ortak

çalıştırılan sisteminde, herhangi bir istasyon 100 cm/ sn2 nin üzerinde bir yer hareketi

kaydettiğinde, eşik seviyesinin aşılması prensibiyle uyarı tetiklenir (Kamigaichi et al. 2009).

198

Ülke boyunca 20-25 km’de bir cihazlandırma sağlanmıştır (Allen et al. 2009). Ayrıca, sistemde

ilâve olarak yaklaşımı da uygulanır. Yaklaşıma göre kaynağın karakterize edilişi tek veya daha

fazla istasyondaki P dalgasının tespitine dayanır. İlk önce lokasyon tespiti yapılır. Tek istasyon P

dalga tespitiyle dış merkez mesafe tayinine çalışılır (Odaka et al. 2003). Bir veya daha fazla

istasyon tarafından P dalgasının tetiklenmesiyle “deprem bölgesi” belirlenir. Yer hareketinin

199

başlangıcının daha çok sayıda istasyon tarafından tetiklenmesiyle de gözlemsel geliş

zamanlarından yararlanılarak lokasyon verilir. Büyüklük tahmini ise P dalga genliği-büyüklük

cetvelinden faydalanılarak yapılır. Sürekli gözlenen üç bileşen dalga formunun vektörel

toplamındaki genlik cetvelinden faydalanılarak yapılır. Sürekli gözlenen üç bileşen dalga

formunun vektörel toplamındaki genlik artışıyla büyüklük hesaplaması sürekli güncellenir (Allen

et al. 2009;Kamigaichi 2004). İlave olarak, önceden belirlenmiş büyüklük ve şiddet eşik

seviyelerinden herhangi birinin olası bir deprem sırasında hesaplanan büyüklük veya en büyük

sismik şiddet değeri tarafından aşılması sonucunda bir “uyarı” verilir. Japonya’da eşik seviyesi

değerleri büyüklük için 6, ölçeği 0-VII arasında değişen JMA şiddet değeri için 5 alınmıştır

(Kamigaichi 2004). Geliştirilmiş Mercalli Şiddet cetveline göre ise VII ve üstünde bir değer elde

edilmesi durumunda, JMA tarafından halka uyarı yayını yapılır. Halka uyarı yapılmasında

en uygun yol olarak televizyon ve radyo kanalları seçilmiştir (Allen et al. 2009;Kamigaichi et al.

2009). NHK (Japan Broadcasting Corporation=Japon Yayın Şirketi) dokuz servis kanalıyla

(analog ve sayısal TV, radyo kanalları) servis sağlamaktadır. NHK’ nın yanında 122 adet

televizyon, 25 adet FM radyo ve 34 adet AM radyo şirketi 2008 yılından itibaren destek ve hizmet

vermektedir. Ek olarak, iki GSM şebekesi de yaklaşık 21 milyon kullanıcıya ücretsiz

destek vermektedir (Kamigaichi et al. 2009). Japonya’da EU sinyalinin kullanımına örnekler

200

ve uyarının iletilmesi şematik olarak Şekilde sunulmuştur (Doi 2011). JMA tarafından kullanılan

sistem, bir ülkenin tamamını kapsayan tek sistem olma özelliğine sahiptir ve bütün erken uyarı

sistemleri içinde en aktif olarak çalışanı Japonya tarafından uygulanmaktadır. JMA tarafından

sağlanan deprem erken uyarı bilgisi; kurum, kuruluş ve halkın depreme karşı uyarılmasını

sağlayacak yönde tasarlanmıştır. Kamigaichi et al. (2009) tarafından sistemin etkili olabilmesi

için uyarı mesajlarının amacının, prensibinin, erken uyarının teknik sınır ve imkânlarının, uyarı

mesajı alındığında doğru hareketin ve davranışın ne olması gerektiğinin halka çok iyi anlatılması

gerektiği belirtilir.

Meksika

Dünyada halka yönelik uyarı yapabilen ilk EU sistemidir. Meksika Şehri için EU sisteminin

kurulmasına 19 Eylül 1985 tarihindeki (Ms=8.1) Michoacan Depremi etken olmuştur (Espinosa-

Aranda et al. 1995). Bütün çalışmaları Meksika Şehri valiliğince desteklenen sistem, 1991 yılının

Ağustos ayında devreye alınmıştır. Yaklaşık 300km’lik “Guerrero” kıyısı boyunca ortalama 25

km’de bir olmak üzere toplam 12 adet ivmeölçer konulmuştur (Espinosa-Aranda et al. 2011).

201

Cepheden tespit yönteminin en güzel örneği olan bu sistem, olası bir deprem sırasında Meksika

Şehrine yaklaşık 60 sn önceden uyarı verebilmektedir (Iglesias et al. 2007). SAS (Sistema de

Alerta Sísmica=Sismik Uyarı Sistemi) olarak adlandırılan sistemde otomatik olarak P ve S

dalgaları tespit edilir. Tespit, eşik seviyesi ve STA/LTA (short term average/long term

average=kısa süreli ortalama/uzun süreli ortalama) yaklaşımı ile yapılır. Depremin saptanmasının

ardından istasyon ivme değerlerinin sürekli toplanmasıyla ifade edilen bir karakteristik fonksiyon

yardımıyla deprem uyarı süreci başlatılır. Daha sonra büyüklük hesabı ve elde edilen büyüklük

değerine göre de yerel radyo kanalı üzerinden 5.0≤M<6.0 için “kısıtlı alarm”, Mb≥6.0 içinse

“halka yönelik alarm” uyarısı yapılır. Nisan 2009 sonuna kadar yaklaşık 2700 civarında deprem

kaydeden SAS sistemi, P dalgasının tetiklenmesinin ardından 13 adet deprem için halka uyarısı,

53 adet deprem için de önleyici amaçlı ikaz sinyali üreterek uyarı yayınlamıştır (Suarez et al.

2009). Şu an 80 adet özel ve devlet ilkokuluna, metroya, ayrıca

202

anlaşma yapılarak 280’den fazla noktaya (acil durum organizasyonları, kamu binaları, enstitüler)

uyarı vermektedir. EU zamanı açısından elde edilen en iyi netice 72 saniye uyarı zamanıyla 14

Eylül 1995 tarihinde vuku bulan 7.3 büyüklüğündeki Copala Depreminde gerçekleşmiştir

(Espinosa-Aranda et al. 2011). 15 Haziran 1999 tarihindeki 6.7 büyüklüğündeki Oaxaca’yı

etkileyen deprem sonrasında Oaxaca Sivil Savunma Bölümü CIRES (Centro de Instrumentacion

Registro Sismico A.C=Sismik Kayıt ve Cihazlandırma Merkezi) bölümünden

Oaxaca için bir EU sistem tasarımı ve kurulumu istemiştir. SASO (Sistema de Alerta Sismica

de Oaxaca=Oaxaca Sismik Uyarı Sistemi) olarak adlandırılan sistem 2003 yılında

tamamlanmıştır. Şu ana kadar SASO tarafından 3 adet uyarı, 5 adet orta büyüklükteki deprem için

de önleyici amaçlı uyarı sinyali yayınlanmıştır. Ortak çalıştırılan ve SASMEX (Seismic Alert

System of Mexico=Meksika Sismik Uyarı Sistemi) olarak adlandırılan sistem toplam 48 adet

sismik cihaz ile hizmet vermektedir. Sistemin genişletilmesi için toplam 90 adet yeni kayıtçı

yerleri önerilmiştir (Espinosa-Aranda et al. 2009, 2011). Bu istasyonların lokasyonları Şekil ’de

görülmektedir. Ortak çalıştırılan ve SASMEX (Seismic Alert System of Mexico=Meksika Sismik

Uyarı Sistemi) olarak adlandırılan sistem toplam 48 adet sismik cihaz ile hizmet vermektedir.

203

Tayvan

15 Kasım 1986 tarihinde Tayvan’ın doğusunda yer alan Hualien Bölgesi’nde meydana gelen

Mw=7.8 büyüklüğündeki deprem, yaklaşık 120 km uzaklıktaki başkent Taipei’de zemin

büyütmesinden ötürü çok büyük hasara neden olmuştur (Hsaio et al. 2009;Wu et al. 1999). Bu

deprem sonrasında Tayvan’da deprem konusunda çalışmalara ağırlık verilmeye başlanmıştır.

CWB (Central Weather Bureau=Tayvan Merkezi Meteoroloji Bürosu) tarafından, öncelikle

sismoloji ve deprem mühendisliği çalışmalarına yardımcı olacak yüksek kalitede deprem kayıtları

içerecek bir veri bankasını oluşturmak amacıyla 1992 yılında TSMIP (Taiwan Strong Motion

Instrumentation Program=Tayvan Kuvvetli Yer Hareketi Cihazlandırma Programı) olarak

adlandırılan sismik cihaz kurulum çalışmalarına başlanmıştır. Bu program bünyesinde ülke

genelinde yaklaşık 650 adet modern sayısal ivmeölçerler kurulmuştur (Wu et al. 2002). Yapılan

araştırmalar neticesinde CWB tarafından deprem hızlı bilgilendirmeye yönelik TREIRS (Taiwan

Rapid Earthquake Information Release System=Tayvan Hızlı Deprem

Bilgilendirme Sistemi) diğer adıyla RTD sistemi 3 Mart 1996 tarihinde kurulmuştur. Manyitüdü

4.0’den büyük depremlere ait odak, büyüklük bilgisi ve şiddet haritasını 1 dakika içinde

sağlamaktadır (Wu et al. 2003). Bu sistem, 82 ivmeölçer istasyonu içeren ve gerçek zamanda

çalışan sismik ağdan oluşmaktadır (Wu et al. 2002). İstasyon sayısı 2005 yılında 86 adede (Wu

and Kanamori, 2005), 2009 yılında da 109 adede çıkarılmıştır (Hsaio et al. 2009). TSMIP ve

TREIRS sismik ağlarına ait istasyon

dağılımları Şekil ’de verilmiştir.

204

15 Kasım 1986 depreminden çıkan önemli bir düşünce de Hualien Bölgesi’ne bir EU sisteminin

kurulması olduğu Hsaio et al. (2009) tarafından belirtilmiştir. Bu amaçla, Hualien Bölgesi’nde

205

16 adet ivmeölçerin dâhil edildiği bir ağ oluşturulmuştur.

Alt-ağ (sub-network) yaklaşımı olarak adlandırılan bu sistemin test edilmesi neticesinde yaklaşık

20 saniyelik bir uyarı zamanı hesaplanmıştır (Wu and Teng, 2002). 2001 yılında kurulan ve CWB

tarafından işletilen EU sistemi, 100x300 km2’lik alan içerisinde kurulu olan TREIRS’e ait

deprem istasyonlarını kullanır. EU sisteminde, alt-ağ’dan yola çıkılarak geliştirilen VSN (Virtual

206

Sub-Network=Sanal Alt-Ağ) yaklaşımının kullanılması kabul edilmiştir. VSN, otomatik olarak

çalışan, olay-bağımlı ve konfigürasyonu zamanla değişen

bir sistemdir. VSN metoduna göre RTD sistemi tetiklendiğinde tetiklenen ilk istasyonun 60 km

çembersel uzağındaki istasyonlar odak ve manyitüd hesabının dışında bırakılır (Hsaio et al.

2009;Wu and Teng, 2002). Tayvan’ın doğusundaki yitim zonunda bulunan Hualien Bölgesi’nde

oluşacak depremlerin saptanmasının ardından dışmerkezden 70 km uzaklıktaki bütün yerleşim

alanlarına, bilhassa 120 km uzaklıktaki Taipei Şehrine, yaklaşık 20 sn öncesinden uyarı

yapılabileceği ortaya konulmuştur (Hsaio et al. 2009;Wu and Kanamori, 2005). 1999 yılında

meydana gelen 7.6 büyüklüğündeki depreminin Hualien Bölgesi’nden uzakta, Tayvan’ın orta

kısımlarında oluşması sebebiyle farklı bir ağ ve yaklaşıma arayışına da gidilmiştir. Bir yaklaşım

Wu and Kanamori (2005) tarafından gelmiştir. Wu and Kanamori (2005) depremin ilk 3

saniyesinden faydalanarak o depremin büyüklüğünü yansıtan bir parametre (TauC) sunmuştur.

Ayrıca, Wu and Kanamori (2008) tarafından P dalgasının başlangıcından belirli bir süreye kadar

kaydedilen düşey bileşene ait yer değiştirmenin en büyük genliğinden elde edilen Pd

parametresinden faydalanarak o lokasyonda kaydedilecek

PGV’nin tahmin edilebileceği belirtilmiştir. Tayvan’da deprem uyarı sinyali sadece Afet İşleri,

demiryolları ve bir hastaneye gönderilmektedir. Halka yönelik bir uyarı yapılmamaktadır (Allen

et al. 2009).

Romanya

Bükreş’i etkileyen büyük depremlerin kaynağının büyük çoğunluğunun güneydoğu Karpatlar’daki

Vrancea Bölgesi’nde toplanmış olması, Bükreş EU sistemine büyük avantaj sağlar. Bu bölgede

1940-1990 yılları arasında oluşan moment büyüklükleri 6.9-7.7 arasında değişen 4 büyük

depremin odak derinliğinin 100-150 km arasında olduğu, dışmerkez uzaklıklarının da yaklaşık

150 km’de sabitlendiği gözlemlenmiştir (Oncescu and Bonjer, 1997;Wenzel et al. 2001). Bu

mesafe bir deprem EU sistemi için uygun zaman oluşturur. Bükreş deprem EU sistemi için

Vrancea Bölgesi’nde iki tanesi yüzeyde bir tanesi kuyu içinde olmak üzere toplam 3 adet

ivmeölçer kayıtçı sistemi kullanılmaktadır. Cihazlar kontrol merkezine kabloyla bağlıdır. Deprem

tespiti herhangi bir istasyonun düşey bileşenindeki ivme değerinin daha önceden belirlenmiş bir

eşik seviyesini aşması neticesinde yapılmaktadır.

Sistem otomatik olarak ikinci bir cihazdaki eşik seviyesinin aşılıp aşılmadığını kontrol ederek

sinyal üretmektedir. Uyarı sinyalinin aktarılması topografik yapının müsait olması itibariyle

207

doğrudan UHF radyo dalgalarıyla yapılmaktadır. Depremlerin yerinde tespit edilmesiyle

Bükreş’e yaklaşık 20-25 saniye öncesinden (Şekil 10) deprem EU sinyalinin verilmesi

mümkündür (Wenzel et al. 2001;2003). Tayvan’da deprem uyarı sinyali sadece Afetleri,

demiryolları ve bir hastaneye gönderilmektedir. Halka yönelik bir uyarı yapılmamaktadır (Allen

et al. 2009).

Türkiye

T.C Bakanlar Kurulu’nun 05/Nisan/2001 tarihli kararı ile Boğaziçi Üniversitesi Kandilli

Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü (B.Ü.-K.R.D.A.E) tarafından İstanbul Deprem Erken

Uyarı ve Acil Müdahale Projesi’ nin “EU” ayağı kapsamında 10 adet kuvvetli yer hareketi

istasyonu kurulmuştur. İstasyonların yerleri (Şekil 11);istasyon güvenliği, veri nakil emniyeti, fay

hattına yakınlık gibi kriterler göz önünde bulundurularak Adalar, Tuzla, Yalova, Gebze ve

Marmara Ereğlisi vb. mahallerde belirlenmiştir (Erdik et al. 2003). Uydu vasıtasıyla

istasyonlardan gelen sürekli veriler ana merkezde otomatik olarak değerlendirilir. Ayarlanabilir

bir zaman penceresi içinde en az 3 istasyon tarafından eşik seviyesinin aşılıp aşılmadığı Sistem

tarafından sürekli kontrol edilir. Eşik seviye değerinin aşılmasının ardından “deprem” kararı

verilir ve yazılım tarafından otomatik olarak alarm mesajı üretilir .

208

Üç farklı eşik seviyesi için üç adet alarm üretilir. Depremin tetiklenmesinde PGA (Peak Ground

Acceleration=En Büyükİvme Değeri) ile CAV (CumulativeAbsolute Velocity=Kümülatif

Mutlak Hız) eşik seviyelerindenfaydalanılır. PGA’ye ait eşik seviyedeğerleri sırasıyla 5 mg, 10

mg ve 20 mg, CAV’ye ait eşik seviye değerleri ise 20 mg*sn (~0.20 m/sn), 40 mg*sn (~0.40

m/sn) ve 70 mg*sn (~0.70 m/sn) olarak belirlenmiştir (Alcik et al. 2009, 2011).

Hasar yaratabilecek bir depremle ilgili uyarı sinyali, deprem kaynak parametrelerine ve

etkilenecek konumun koordinatlarına bağlı olarak en fazla 8 saniye öncesinde verilebilecektir

(Erdiket al. 2003). Marmaray Tüp Geçidinin tamamlanmasıyla beraber Marmaray otomasyon

sistemi ile bağlantısı yapılacağı belirtilmektedir (Alcik et al. 2009).

Amerika Birleşik Devletleri

A.B.D’de son 50 yıldır süre gelen afet zararlarının azaltılmasına yönelik çalışmalar hem uzun

dönem risk tespit ve değerlendirmesini, hem de deprem sonrası bilgilendirme çalışmalarını

içermektedir. Uzun dönem deprem risk ve zararlarının azaltılması çalışmaları daha ziyade yapısal

yönetmelikler için kullanılmış olsa da risk haritaları ile yapılmıştır (Allen and Kanamori, 2003).

Deprem sonrası bilgilendirme çalışmaları ise farklı programlar bünyesinde

sağlanmıştır. Bunlardan en önemlileri;ANSS (Advanced National Seismic System=Gelişmiş

Ulusal Sismik Sistemi) (Benz et al. 2001), REDI (Rapid Earthquake Data Integration=Hızlı

Deprem Veri Bütünleşmesi) (Gee et al. 1996), CUBE (Caltech and USGS Broadcast of

Earthquakes=Depremlerin Caltech ve USGS tarafından yayınımı) (Kanamori et al. 1991) ve

TriNet’dir (Hauksson et al. 2001).

Afet zararlarının azaltılmasına yönelik 2003 yılında üçüncü bir yaklaşım sunulmuştur. Bu

yaklaşımda Güney Kaliforniya için, TriNet’in altyapısı kullanılarak AlarmS (Earthquake Alarm

System=Deprem Alarm Sistemi) sistemiyle birkaç saniyeden onlarca saniye öncesine kadar EU

mesajı verebilmenin mümkün olabileceği belirtilmiştir (Allen and Kanamori, 2003).

209

AlarmS sistemi, 2 veya 3 istasyonun tetiklenmesiyle 1-2 sn içinde dış merkez tayini yapar.

Büyüklük tayinini yaparken de, Japonya’da kullanılan UrEDAS uyarı sisteminde olduğu gibi

depremin ilk birkaç saniyesindeki (<4 sn) frekans içeriğinden çıkarılmış büyüklük-hâkim peryod

ilişkisinden faydalanır (Allen 2004, 2007;Allen and Kanamori, 2003;Lockman and Allen, 2005).

UrEDAS methodolojisine çok benzeyen bu sistemin UrEDAS’dan temel farkı bir “ağ”

kullanmasıdır. Bölgesel sismik ağları kullanarak Kaliforniya için uyarı süresinin yaklaşık 1 dakika

olabileceği belirtilmiştir. (www.elarms.org/eewinus.pdf) A.B.D’de deprem EU sistemi ve

yöntemleri üzerine çalışmaların olmasına rağmen, günümüzde halkı uyarmaya yönelik çalıştırılan

bir uyarı sistemi mevcut değildir (Allen et al. 2009). EU zamanının arttırılması ve dolayısıyla

sistem ve yöntem güvenirliliğinin sağlanması yönünde özellikle Güney Kaliforniya (Cua et al.

2009) ve Kuzey Kaliforniya Eyaleti için (Wurman et al. 2007) çalışmalar yapılmış ve

yapılmaktadır. Kaliforniya Eyaleti’nde erken uyarı sinyalinin özellikle hızlı trenlerde

http://www.elarms.org/eewinus.pdf

210

kullanılmasına yönelik gerekli yasal mevzuatlar, hazırlanmasına rağmen beklemededir (Allen et

al. 2009).

Diğer Çalışmalar

VS (The Virtual Seismologist; Sanal Sismolog) metodu bölgesel ağ temelli deprem erken uyarı

sistemine uygun bir Bayesian yaklaşımıdır (Allen et al. 2009;Cua and Heaton, 2007). Bu metot

deprem büyüklüğü, lokasyon, oluş zamanı, en büyük genlik dağılımının tahminine çalışır. Bu

tahminleri yaparken de gözlenen faz geliş zamanlarından, yer hareketi genliklerinden, eski

bilgileri (ağ topolojisi veya istasyon sağlık durumu, bölgesel risk haritaları, deprem ön

tahminleri, Gutenberg-Richter manyitüd-frekans ilişkisi vb. gibi) (Caprio et al. 2008;Cua and

Heaton, 2007) ve dış kabuk sönümlenme ilişkilerinden faydalanır. Tahminler her saniye sürekli

olarak kendini günceller. VS algoritmasının devreye alınması kısaca SED olarak adlandırılan

İsviçre Sismoloji Servisinin (Swiss Seismological Service-ETH Zürih) çabalarıyla olmuştur (Cua

et al. 2009). Geliştirilen yazılım, İsviçre Sayısal Sismik Ağ (Swiss Digital Seismic

Network=SDSNet) verilerini kullanarak test edilmiştir (Allen et al. 2009). İsviçre’de gerçek

zamanlı test çalışmalarına devam edilmektedir (Allen 2011). İtalya’nın güney Apennines Kuşağı

için planlanarak kurulumuna başlanan EU sisteminde hem ivmeölçer, hem de hızölçer

cihazlar kullanılmaktadır. Campanian EU Sistemi veya SAMS (Seismic Alert Management

System=Sismik Uyarı Yönetim Sistemi) olarak da adlandırılan bu sistem, Campania-Lucania

Bölgesi’nde kurulu 30 istasyondan oluşur. 100x80 km2’lik yüz ölçüme sahip olan bu bölge,

sismik olarak son derece aktiftir. Simülatif olarak çalıştırılan senaryolar neticesinde, bölgede

tespit edilecek bir deprem sonrasında yaklaşık 110 km uzaklıktaki Napoli’ye ortalama 30 saniye

hazırlık süresi kazandırılabileceği belirtilmiştir (Iervolino et al. 2006). Yakın zamanda sanal

istasyonlar eklenerek yapılan simülasyonlardan alınan sonuca göre etkili uyarı zamanının 8-16

saniye arasında değişebileceği belirtilmektedir (Zollo et al. 2009). Buna ilave olarak, farklı

metodolojik çalışmalara da devam edilmektedir (Satriano et al.2011;Zollo et al. 2010). 2007

yılından itibaren Çin Deprem İdaresi Jeofizik Enstitüsü ile Tayvan Ulusal Üniversitesi arasında

yürütülen ortak proje kapsamında Tau-C ve Pd metodunun bu bölgede uygulanmasına yönelik

çalışmalara başlanmıştır. Pekin Bölgesi’ndeki mevcut 130 adet sismik cihazlardan 16 tanesi ile

başlayan çalışma, 2010 yılından itibaren gerçek zamanlı sistemle devam etmektedir. Sistemde 94

211

adet genişband ve 68 adette kısa peryotlu olmak üzere toplam 162 adet sayısal telemetrik istasyon

kullanır (Peng et al. 2011).

Yukarıda bahsedilen ülkelerde kurulmuş olan sistemler altyapıları ve uygulanan algoritmaları

açısından farklılık gösterseler de esas olarak aynı amaca hizmet ederler: Deprem Zararlarının

Azaltılması. Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası’na göre yurdumuzun %92’sinin deprem bölgeleri

içerisinde olduğu, nüfusumuzun %95’inin deprem tehlikesi altında yaşadığı, büyük sanayi

merkezlerinin %98’i ve barajlarımızın %93’ünün deprem bölgesinde bulunduğu bilinmektedir

(http://www.deprem.gov.tr). Ayrıca, 1996 yılında sayısı 124 olan enerji santrallerinin 65 tanesi

birinci derece deprem bölgesinde yer alırken, özelleştirmeler sonucu yapılan yaklaşık 1.000 adet

enerji santralinin 419 adedi -%41’i- birinci derece deprem bölgesinde yer almaktadır. Bu durum,

her geçen gün riskin gittikçe büyüdüğü anlamına gelmektedir.

Bu sebeple, nüfus ve sanayi bölgelerinin çoğunluğu deprem tehlikesi altında olan ülkemizde,

hasar yaratabilecek düzeyde bir depremi kendi kaynağına en yakın konum veya konumlarda

gerçek zamanda belirlenmesine ve değerlendirilmesine yönelik çalışmalara doğru bir yönelime

ihtiyaç bulunmaktadır. Şehirlerimizin, kalabalık nüfusa sahip yerleşim alanlarının bu deprem

kaynaklarına çok farklı mesafelerde konumlanmış olması sebebiyle bir deprem EU sistemini bir

şehre yönelik değil bölgeye göre düşünerek kurulması daha faydalı olacaktır. Fakat birinci

öncelik, deprem büyüklüğünün ve lokasyonunun saptanması değil, deprem zararlarının

azaltılmasına fayda sağlayacak yöntemi ve yaklaşımı denenmiş etkili ve hızlı uyarı yapabilecek

EU sistemlerinin kurulması olmalıdır.

212

Uygulamalar

1. Konuda geçen ve anlamlarını bilmediğiniz uygulamaları araştırınız. 2. Erken uyarı sistemleri hakkında araştırma yapınız

213

Uygulama Soruları

1. Ülkemizde erken uyarı sistemi var mıdır? 2. Erken uyarı sistemi hangi ülkelerde kullanılmaktadır?

214


Erken uyarı sisteminin bölümleri ve teknolojisi ve ayrıca uygulamaları. Erken uyarı sistemini

uygulayan ülkelere örnekler ve kazanımları .

215

9 METEOROLOJİK AFETLERDE BİLGİ İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ

216


1. Meteorolojik afetler nelerdir

2. Meteorolojik afetlerin önceden tahmini ve uyarı sistemleri

3. Meteorolojik afetlerde kullanılabilecek haberleşme sistemleri

217


1. Meteorolojik Afetlerin haberleşme ağları üzerinde ne gibi etkileri olabilir? 2. Meteorolojik afetlerin erken uyarı sistemleri yararlı mıdır?

218



edileceği veya

geliştirileceği

Meteorolojik afetler Meteorolojik afet türleri

nelerdir ve gelecekteki

tehlikesi

.



yaparak

Erken uyarı sistemlerinin

meteorolojik afetlerde

kullanımı

Erken uyarı sistemleri ve

kullamına yönelik örnekler



yaparak

220

Giriş

İklim değişikliği Yerküre tarihi boyunca süregelen bir olgudur. Yerküre’nin evrimsel tarihi

boyunca iklimde birçok önemli değişiklik olmus ve bu değişikliklerden birçok ekosistem

etkilenmiştir. Özellikle, sanayi devriminden sonra hızla artıs gösteren enerji üretimi ve

sanayileşme günümüzdeki ve gelecekteki iklim üzerinde büyük baskı uygulamaktadır.

Sanayileşme süreciyle artan fosil yakıt kullanımı, arazi kullanım değisikliği, sanayi süreçleri ve

ormansızlaşma gibi insan etkinlikleri atmosferdeki karbondioksit (CO2), metan (CH4),

diazotmonoksit (N2O) gibi çeşitli sera gazı birikimlerini arttırmıştır. Öte yandan, doğal afetlerin

frekansındaki ve şiddetindeki artışlar da, çoğunlukla iklim değişikliğine bağlı ekstrem olayların

gerçekleşme olasılığındaki artışlarla açıklanabilir. Her geçen yıl artan sayıda insan klimatolojik ve

meteorolojik afetlerden etkilenmektedir. Çağdaş ve geniş kapsamlı bir afet yönetimi planlaması

çerçevesinde, afete hazırlık, etkilerin azaltılması, karsı önlemler ve erken uyarılar gibi eylem ve

etkinlikler sigortacılık sektörü açısından önemlidir. Özellikle iklim değisikliği ve kuraklık

olaylarını da içeren iklimsel değişebilirliğe ve/ya doğal afetlere karsı hassas (etkilenebilirliği

yüksek) olan ülke ve bölgelerde, afet kapsamı genişletilmelidir. Ayrıca, kuraklık olayları da

şiddetli doğal afetlerden biri olarak kabul edilmeli ve kuraklık afetiyle savaşmak için

uygulanabilir ve sürdürülebilir yönetim planları geliştirilmelidir.

Atmosferdeki birikimlerinde sürekli bir artıs gösteren sera gazları, Yerküre’nin ısınım dengesini

bozarak atmosferdeki doğal sera etkisini kuvvetlendirmektedir. Kuvvetlenen doğal

sera etkisi de beraberinde küresel sıcaklıklarda bir artış oluşturmaktadır. İklim değişikliği, çok

genel bir yaklaşımla, nedeni ne olursa olsun iklim koşullarındaki büyük ölçekli (küresel) ve

önemli yerel etkileri bulunan, uzun süreli ve yavaş gelişen değişiklikler olarak tanımlanabilir

(Türkeş, 2008a; Türkeş, 2008b). Küresel yüzey sıcaklıklarında 19. yy sonlarında başlayan ısınma

1980’li yıllardan sonra daha da belirginleşerek her yıl bir önceki yıldan daha sıcak olmak üzere

küresel sıcaklık rekorları kırmıstır. En gelişmiş iklim modellerine göre 1990–2100 yılları arasında

1.4°C – 5.8°C arasında bir artış olacağı öngörülmektedir (Türkes, 2008c). Yerküre’de oluşan bu

ısınma eğilimi, kuskusuz ki beraberinde birçok olumsuz faktörü getirmektedir. Doğal döngünün

doğal olmayan bir şekilde değiştirilmesiyle, hidrolojik döngünün değişmesi, deniz ve buzul

alanlarının daralması, deniz seviyesinin yükselmesi, ekolojik sistemlerin zarar görmesi, salgın

221

hastalıkların yayılması, iklim değisikliğinin kendini gösterdiği sel ve kuraklık gibi ekstrem

olayların daha sık olusması, bu konunun ciddiyeti üzerinde fikir verebilir. Çağdas toplumların

sorumluluk tanımına göre, kayıp ve hasarlarla ilgilenmek sosyal devletin ve sigorta kuruluşlarının

görevidir (Türkes, 2001a). Bu yüzden, son yıllarda sigortacılık sektörü, 1980’li ve 1990’lı yıllarda

dünyaya egemen olmaya baslayan kamu mallarının ve hizmetlerinin özelleştirilmesi eğiliminin de

etkisiyle, fırtına, heyelan, sel, taskın, çığ ve dolu gibi siddetli hava afetlerinden kaynaklanan

zararlar konusuyla yakından ilgilenmektedir. Genel olarak, bu görev sorumluluğu, olası bir

korumanın sınırlarına ilişkin açık bir göstergeyi içermelidir. Bunlar, daha hızlı ve köktenci küresel

iklim değişikleri ile daha uç ya da siddetli hava tiplerini karsılamaktadır. Bu olaylar, tek basına

bireylere, ailelere ve şirketlere tehdit olusturan hasarlara neden olmakla kalmaz, tüm kentler ve

ekonominin tüm kolları, küresel ölçekte ise tüm devletler ve sosyal sistemler için bir tehlike

oluşturabilir (Türkes, 2001a).

Klimatolojik ve meteorolojik afetlerin risk olusturduğu Türkiye gibi ülkelerde afet kavramı ve

kapsamı yeniden gözden geçirilmelidir. Özellikle, Akdeniz ikliminin genel karakteristiği olarak

bilinen kuraklık ve çöllesme, ekstrem sıcaklıklar, siddetli yağıslar ve kıs fırtınaları gibi hava ve

iklim kaynaklı afetler doğal afet olarak kabul edilmeli.

1. Gözlenen ve öngörülen iklim değisikliklerinin sonuçları ve Türkiye’ye etkileri Akdeniz havzası

ve çevresindeki sıcaklık ve yağıs değiskenliği ile uzun süreli eğilimleri içeren çalısmalar birçok

arastırmacı tarafından yapılmıstır. Bu çalısmalar ve yapılan çeşitli iklim modellerine göre,

Akdeniz havzası iklim değisikliği/değiskenliğinden en çok etkilenecek alanlardan biridir. Akdeniz

havzası için yapılan çalısmalarda, özellikle sıcaklıklarda 1980’lerden sonraki belirgin artıslar ve

1970’lerden baslayarak da yağıslardaki belirgin azalmalar dikkati çeker (örn. Maheras ve

Kutiel,1999; Türkes vd., 2002; Xoplaki vd. 2003; Türkes ve Sümer, 2004; Türkes, 2008b; Türkes,

2008c; Türkes vd., 2009).

Sıcaklık değisiklikleri ve eğilimleri

Türkiye’de yıllık, kıs ve ilkbahar sıcaklıkları özellikle de Türkiye’nin güney bölgelerinde artma

eğilimi gösterirken, yaz ve sonbahar ortalama sıcaklıkları kuzeyinde ve karasal iç bölgelerinde

azalmaktadır. İlkbahar ve özellikle yaz mevsimi gece en düsük hava sıcaklıklarında istatistiksel

olarak artma eğilimi vardır. Türkiye’nin sıcaklık rejiminde daha ılıman ve/ya da daha sıcak iklim

kosullarına yönelik bir değisme vardır (Türkes vd., 2002; Türkes, 2003b). Gece en düsük

sıcaklıkların artma eğiliminde özellikle yoğun nüfus artısı ve çarpık sehirlesmenin neden olduğu

222

ısı adalarının da rolü bulunur. Ortalama sıcaklıklardaki yıllar arası değiskenlik, genel olarak

pozitif dizisel iliski (PDİ) katsayısıyla açıklanır. Anlamlı ısınma eğilimleri özellikle sehirlesmenin

fazla olduğu istasyonlarda, Akdeniz Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde görülür.

Anlamlı ısınma eğilimi oranları 0.07-0.34 °C/on yıl arasındadır. Ortalama maksimum

sıcaklıklarda gözlenen düsük sıklıklı salınımlar, anlamlı bir PDİ katsayısı içerir. Ortalama

maksimum sıcaklıklar, Türkiye’nin batı ve doğu bölgelerinde zayıf bir artmıs eğilimi gözlenirken,

İç Anadolu bölgesinde genel olarak azalma eğilimi gözlenir. Sehirlesmenin hızlı olduğu ve

sehirlesmis istasyonların gece (minimum) sıcaklıklarında, ısınma eğilimi gözlenir. Gece

sıcaklıklarındaki ısınma eğiliminin oranı 0.08- 0.56 °C/on yıl arasında değisir (Türkes vd., 2002;

Türkes, 2003b). Devlet Meteoroloji İsleri Genel Müdürlüğü’nde, İngiltere Meteoroloji Servisi

Hadley İklim Tahmin ve Arastırma Merkezi tarafından gelistirilen bölgesel iklim modeli

(PRECIS) ve HadAMP3 atmosferik genel dolasım modeli kullanılarak, Birlesmis Milletler

Hükümetlerarası Đklim Değisikliği Paneli’nin (IPCC) gelistirdiği A2 senaryosuna göre 1961-

1990 dönemi referans veri alınarak, 2071-2100 dönemi için sıcaklık, yağıs, kar kalınlığı, yağıs-

buharlasma farkına iliskin simülasyonlar yapılmıstır (Demir vd., 2008). A2 senaryosuna göre,

2071-2100’de 1961-1990’a göre ortalama sıcaklıklar, Türkiye’nin kıyı kusağı boyunca 4-5 °C, iç

bölgelerde ise 5-6°C oranında artacaktır. B1 senaryosuna göre, 2071-2099 periyodunda 2.5 °C

sıcaklık değisimi öngörülmektedir. Bu değisimin en düsük değeri, 1.6 °C ile Karadeniz kıyıları ve

Marmara denizi çevresi, en yüksek değisim ise, 3.3 °C ile güney ve

güneydoğuda beklenmektedir (Demir vd., 2010). En iyimser ve en kötümser senaryolara göre,

Akdeniz havzası ve çevresinde yüzyılın sonlarına doğru azalma eğilimleri öngörülmesi dikkat

çekicidir. Demir vd. (2010)’nin değerlendirmelerine göre, A2 senaryosunda en yüksek sıcaklık

artıslarının Balkanlar ve Güneydoğu Avrupa’da, B1 senaryosuna göre ise İran ve Irak’ı içine alan

bölgede gerçekleşmesi öngörülmektedir.

İklim değişikliği ve doğal afetler

Doğal afet, deprem, kuraklık, taşkın, sel, kütle hareketleri, sis, don, dolu, yıldırım, kar, hortum

(tornado), tropikal ve orta enlem (ekstratropikal) siklonları, fırtına, kıyı erozyonu, volkanik

püskürme gibi doğal olayların, etkili oldukları bölgede, can ve mal kaybı ile yasamsal

etkinliklerin bozulmasına yol açan kökenleri farklı olaylardır. Bu kapsamda, Doğal afet,

“insanlığın sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel etkinliklerini önemli düzeyde tehdit ederek ya da

kesintiye uğratarak büyük can ve mal kayıplarına neden olan, ekosistemlerde onarılması uzun

223

yıllar gerektiren çok büyük yıkımlara ve hatta yok oluslara yol açan ve genellikle çok hızlı gelişen

bir doğa olayı” olarak tanımlanabilir (Türkes, 2005; Koç vd., 2005).

Günümüzde afet arastırma merkezleri, afetleri olusum nedenlerine göre, biyolojik (salgın hastalık,

böcek istilasi, hayvan paniği), jeofiziksel (deprem, volkanik püskürme, tsunami), meteorolojik

(fırtına, fırtına kabarması, tropikal siklon), klimatolojik (sıcak ve soğuk hava dalgaları, kuraklık,

orman yangını) ve hidrolojik (taşkın, sel, kütle hareketleri) kökenli afetler olarak sınıflandırır.

Afetler, genel olarak doğal nedenle oluşsa da çevresel bozulmalar ve insan etkinlikleriyle

(ormanların yok edilmesi, çölleşme, nükleer ve endüstriyel kazalar, kimyasal atıklar, ulaşım ve

taşımacılık kazaları, yangınlar, küresel ısınma, vb.) bozulan çevre koşulları herhangi bir doğal

olayın afete dönüşmesine neden olabilir. Günümüzde, bazı doğal afetlerin frekansındaki ve

şiddetindeki artışlar iklim değişikliğinin bir göstergesi olarak da kabul edilebilmektedir.

Günümüzde, üzerinde en çok durulan ve dikkat çekilen insan kaynaklı doğal afet, küresel iklim

değişikliği ve onun en kolay algılanabilen ve belirlenebilen doğrudan sonuçlarından birisi olan

küresel ısınmadır.

Küresel ölçekte, yıllık ortalama sıcaklıkların artması, bazı alanlarda yağışların artması, buzulların

erimesi ile okyanus ve deniz seviyelerinin yükselmesi alçak kıyı alanları için (Marshall Adaları,

Papua Yeni Gine, Maldiv Adaları, vb.) büyük bir tehdit oluşturur. Alçak

alanlardaki yeraltı suyu akiferlerinin yükselen deniz suyu seviyesiyle birlikte tuzlu sular

tarafından yutulması, canlı yasamı için büyük önemi olan içme suyunun niteliğinin bozulmasına

ve gelecekteki su krizlerine işaret eder.

224

Akdeniz makro iklim bölgesinin normal bir iklim özelliği olarak bilinen yaz kuraklığı ve

yağışlardaki yüksek yıllararası değişkenlik ile bağlantılı olarak, her mevsimde rastlanan kurak

dönemler, Türkiye su kaynakları üzerinde büyük baskı yaratır (Türkes, 1996; Türkes, 1998;

Türkes, 2007; Türkes ve Tatlı, 2009; Türkes, 2010; vb.). Bununla birlikte, Akdeniz yağış

rejiminin genel özelliği olarak bilinen şiddetli yaz kuraklığı, bu yağış rejimi bölgesindeki alanlar

için en önemli etmenlerden biridir. Ayrıca, yağışların aşırı kurak dönemlerden sonra kısa sürede

gerçekleşmesi de, taşkın, sel ve erozyon gibi afetlerin oluşmasını tetiklemektedir.

20. yüzyılda, orta enlem ve kutupsal kar örtüsü, kutupsal kara ve deniz buzları ile orta enlemlerin

dağ buzulları eriyerek alansal ve hacimsel olarak azalmıştır. Gel-git ve deniz seviyesi ölçerlerinin

gözlem kayıtlarına göre küresel ortalama deniz seviyesi, yaklaşık 0.17 m

(0.12-0.22 m arasında) yükselmiş ve okyanusların ısı içerikleri artmıştır (IPCC, 2001; IPCC

2007). Yağışlar kuzey yarımkürenin orta ve yüksek enlem bölgelerinde her on yılda yaklaşık

% 0.5 ile % 1 arasında artarken, subtropikal karaların (Akdeniz Havzası’nı da içerir) önemli

225

bir bölümünde her on yılda yaklaşık % 3 azalmıştır (IPCC, 2001). IPCC dördüncü değerlendirme

raporuna göre; küresel ortalama yüzey sıcaklığı, 1906-2005 döneminde 0.74 °C artmıştır. 1901-

2005 döneminde Amerika’nın doğu bölgeleri, Avrupa’nın kuzeyi ve Asya’nın kuzeyi ile iç

kesimleri yağışların arttığı bölgelerken, Afrika’nın Sahel bölgesi, Akdeniz Havzası, Afrika’nın

güneyi, Asya’nın güney kesimleri ise yağışlarda önemli azalmaların olduğu bölgelerdir (Türkes,

2008c).

Son 20 yılda klimatolojik ve meteorolojik afetlerde gözlenen değişimler Sigorta şirketleri ve afet

araştırma merkezlerinin istatistikleri, 1980-2008 yılları arasındaki meteorolojik, klimatolojik ve

hidrolojik kaynaklı doğal afet frekanslarının ve kayıpların ekonomik boyutunun 1980’lerden

sonra hızla arttığını gösterir. Afet Kaynaklı Salgın Hastalıkları Araştırma Merkezi’nin (Centre for

Research on the Epidemiology of Disasters, CRED) istatistiklerine göre, 1988’den 2007’ye

kadarki dönemde meteorolojik kökenli afetler ile hidrolojik kökenli afetlerin artış oranları

birbiriyle uyumludur. Taşkın ve kütle hareketleri, meteorolojik olaylarla bağlantılı geliştiği için,

birçok şiddetli hava olayı beraberinde hidrolojik kökenli afeti getirir. Ekstrem sıcaklıklar (sıcak ve

soğuk hava dalgaları), kuraklık ve orman yangınları gibi klimatolojik kökenli afetlerin

frekansında 1990’ların ortasından başlayarak bir artış gözlenir. Her yılın bir önceki yıldan daha

kurak olma olasılığının artması ve buna bağlı olarak 1990’lardan başlayarak küresel

sıcaklıklardaki artış, kıs aylarındaki dondurucu soğuklar ile yaz aylarındaki aşırı yüksek hava

sıcakları canlı yasamı için önemli bir tehdit oluşturur. Ayrıca, kurak ve sıcak geçen yaz

aylarındaki sıcak hava dalgaları, orman yangınlarını tetikleyerek büyük kayıplara yol açar.

226

Kökeni ne olursa olsun gerçeklesen doğal olayların afete dönüşmesinde en önemli etmen,

etkilenen ülkelerin ya da bölgelerin sosyoekonomik kalkınmışlık düzeyidir. Ekonomisi gelişmiş

olan ülkelerde gerçeklesen bir afet, kısa sürede çözümlenebilir ya da çözüme yönelik

uygulamalar geliştirilebilir. Doğal afetlerin en yıkıcı etki gösterdiği ülkeler, az gelişmiş ve

gelişmekte olan ülkelerdir. Bu ülkelerde oluşan afetler önemli düzeyde can ve mal kaybına ve

hasarlara neden olurken, kayıpların önemli bir kısmı da afet sonrasındaki salgın hastalıklardan

kaynaklanır. Ayrıca, doğa olayları insan etkinliklerinin az olduğu alanlarda gerçekleşirse, afet

boyutuna dönüşmeden daha az hasarla sonuçlanabilir ya da gerekli iyileştirme ve düzenlemeler

kısa sürede tamamlanabilir.

Sigorta şirketleri ve afet araştırma merkezlerinin istatistiklerine göre, 2008 ve 2009 yılları doğal

afetlerde en fazla hasar ve kayıpların gerçekleştiği yıllardır. Bu yıllarda gerçeklesen afetlerin

sayısı, 2000-2007 ortalamalarının üzerindedir. Küresel afet kayıtlarının tutulduğu Acil Olaylar

Veritabanı’na (Emergency Events Database - EM-DAT) göre, 2000- 2007 dönemindeki doğal

afetlerin ortalaması 397 iken, 2008 yılındaki doğal afet sayısı 354’dir (Rodriguez vd., 2009). 2008

yılında en fazla oluşan doğal afetler meteorolojik ve hidrolojik kökenlidir. En fazla ölüme neden

olan ise, klimatolojik kökenli afetlerdir. 2008 yılında, Afrika’nın doğu kıyısında etkili olan geniş

alanlı ve şiddetli kuraklık, özellikle Cibuti, Somali ve Eritre’de çok sayıda insanın ölümüne neden

olmuştur. Ayrıca, Tacikistan’daki kuraklıktan 2 milyonun üzerinde insan etkilenmiştir.

227

2008 yılındaki klimatolojik afetlerin sıklığı 2000-2007 ortalamasından daha az olmasına karsın,

bu değer etkilenen insan sayısı açısından % 30 oranında daha yüksektir. 2008 yılında Çin’deki

ekstrem kıs koşulları 77 milyon insanın etkilenmesine, Afrika’daki (14 milyon) ve Asya’daki (12

milyon) kuraklıklar çok sayıda insanın etkilenmesine neden olmuştur (Rodriguez vd., 2009).

EM-DAT istatistiklerine göre, 2009 yılında 328 doğal afet oluşmuştur. Bu afetlerde 10,000’den

fazla insan hayatını kaybetmiş ve yaklaşık 113 milyon insan etkilenmiştir. En fazla ölüme

Endonezya depremi neden olmuş; seri halindeki tropikal siklonlar (tayfunlar) ve bunların neden

olduğu seller ve taşkınlar Asya’yı en çok etkileyen doğal afetler olmuştur.

2009 yılındaki doğal afetlerin büyük bir bölümünü meteorolojik kökenli afetler oluşturur. 2009

Aralık ve 2010 Ocak aylarında etkisi tüm Avrupa’da hissedilen soğuk hava dalgası, çok sayıda

ölüme ve ekonomik hasara neden olmuştur. EM-DAT ve Münchener Rückversicherungs-

Gesellschaft Aktiengesellschaft in München (Münich Re) verilerine göre, soğuk hava dalgasından

en çok İngiltere, Avusturya, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Almanya, Polonya, Rusya, Ukrayna,

228

Romanya, Bosna Hersek, Sırbistan, İtalya ve Türkiye etkilenmiştir. Ayrıca, şiddetli orta enlem

cephesel yağışları tüm orta Avrupa’da, özellikle de İngiltere, Türkiye, Yunanistan ve Bosna-

Hersek’te sel ve taşkınlara neden olmuştur. 2009 yılında ekstrem sıcaklıkların neden olduğu diğer

önemli afet Avustralya’nın Victoria eyaletini etkileyen sıcak hava dalgasıdır.

Etkili bir erken uyarı sistemi dört temel bileşenden oluşur:

Gözlem, tespit, izleme, analiz, tahmin ve afet uyarı mesajlarının hazırlanması,

Potansiyel risklerin değerlendirilmesi ve risk bilgilerinin uyarı mesajlarına entegrasyonu,

Zamanında, güvenilir ve anlaşılabilir uyarı mesajlarının yetkili kurumlar ve risk altındaki

insanlara ulaştırılması,

Can ve mal üzerindeki potansiyel etkileri azaltıcı şekilde uyarılara etkin müdahale sağlayacak

toplum tabanlı acil durum planlaması, hazırlık ve eğitim programlarının uygulanmasıdır.

Meteorolojik Tahmin ve erken uyarılar için ülke genelini kapsayacak, meteoroloji radar sistemleri

kurulmaya başlanmıştır. Muğla ve İzmir Radarları 2011 yılında işletmeye alınmıştır

Antalya, Adana, Samsun ve Trabzon radarları 2012’de hizmete alınacaktır.

229

Otomatik istasyon bilgileri dakikalık düzeyde güçlü bilgisayar sistemleri ile toplanabilmektedir.

Yüksek Performanslı Bilgisayar Sistemi; daha doğru hava tahmini için sayısal hava ve deniz

tahmin modellerinin çalıştırılması, iklim değişikliğinin izlenmesi, rüzgar enerjisi, sel erken uyarı

çalışmaları gibi alanlar için gerekli meteorolojik ürünlerin elde edilmesinde kullanılmaktadır.

Daha isabetli hava tahmini, erken uyarılar için uydu yer alıcı sistemleri kurulmuştur. Bu

sistemden; sıcaklık, kar örtüsü, bitki örtüsü, orman yangınları, deniz durumu, toz miktarı gibi

veriler elde edilmektedir.

230

Sonuç olarak Türkiye'de meteoroloji karakterli veya hidro-meteorolojik olaylar sık sık birer afete,

dönüşerek gelişmiş ülkelere nazaran çok daha fazla insan ve ekonomik kayıplara neden olması ile

birlikte, geçerli çözümler de geliştirilememektedir. Bunun için modern afet yönetimi sistemi

dâhilinde, sel, heyelan ve çığ için Kayıp ve Zarar Azaltma, Hazırlık, Tahmin ve Erken Uyarı,

Afetler ve Etki Analizi gibi afet öncesi korumaya yönelik olan çalışmalara öncelik vermeliyiz.

Diğer bir değişle, sel, heyelan ve çığ ile mücadelede Türkiye risk yönetimine geçmelidir. Ayrıca

1. Türkiye’de, hidrolojik ve meteorolojik hizmetler bir an önce tek bir çatı altında toplanmalı

hava, su, iklim ve afet hizmetlerinde köklü bir reforma gidilmelidir. Bunun için de öncelikle,

ülkemizde havza ölçeğinde toprağın nem durumunu, kar örtüsünü, fırtınanın etkili olma süresini,

yağmış ve yağacak olan yağışın miktarlarını vb. belirleyip tahmin eden ve nehirdeki akışı ve

değişimleri sayısal modeller ile bir bütün içinde sürekli olarak takip edip sel, heyelan, çığ ve

kuraklık ihbarlarını yapacak şekilde donatılmış ve görevlendirilmiş, “Hidrometeoroloji Enstitüsü”

gibi bir teknik kurum oluşturulmalı. 2. Hidrometeoroloji Enstitüsü, “Türkiye geneli, Türk Hava

Sahası ve Denizlerinde can ve mal güvenliğini sağlar ve ulusal ekonomiyi kuvvetlendirmek için

meteorolojik, hidrolojik (su) ve iklimle ilgili tahminler ve uyarılarda bulunur; meteorolojik,

hidrolojik ve iklim verilerini ve veri tabanlarından üretilen Başbakanlığa bağlı ve yeni

231

kurulabilecek olan “Türkiye Afet ve Acil Durum Yönetimi Müsteşarlığı” vb bir kurumun

bünyesinde bulunmalıdır. 3. Afetlerin belirlemesi, izlemesi ve gerekli uyarıların yapılabilmesi için

öncelikle gelişmiş ülkelerde yapılan meteorolojik tahminlerde olduğu gibi hava tahminlerini

“Kaynak, Yer, Zaman, Miktar ve Olasılık” belirtilerek; meteorolojik ihbarlar ise “Kaynak,

Tehlike, Yer, Zaman, Büyüklük, Olasılık ve Koruyucu Önlemler” tek tek belirtilerek verilebilecek

hale getirebilmek için gerekli olan yönetmelikler hazırlanmalıdır. 4. Doğru bir şekilde ihbarlar

yapabilmek için, gözlenen meteorolojik özelliklerin neye işaret ettiği ancak daha önceki afetlere

ait bilgilerin akademik seviyede bilimsel olarak değerlendirilmesiyle mümkündür. Sağlıklı

bilimsel çalışmalar yapılabilmesi için de gerçek anlamda bir kurum-üniversite işbirliği şarttır.

Ayrıca, ülkemizde bir “Fırtına Veri Tabanı” oluşturup bilimsel çalışmalarda kullanılacak olan tüm

verileri üniversitelere ücretsiz olarak sunup bilimsel çalışmalar teşvik edilmelidir. 5. Eğitim,

afetlerle mücadelenin ve afet zararlarını azaltmanın temel unsurudur. Özellikle ülkemizde hazırlık

ve zarar azaltma evresinde eğitim ile ilgili faaliyetler denildiğinde, operasyonel unsurlar, özellikle

arama kurtarma grupları ile ilgili faaliyetler ve bu grupların sertifikalı hale getirilmesi

düşünülmektedir. Bu anlamda yalnız müdahaleye yönelik ekiplerin eğitimi değil, (depremde

olduğu gibi) hidrometeorolojik afetler öncesi, anı ve sonrasında yapılması gerekenler konusunda

da sürekli olarak halkın eğitilmesi gerekir. Ayrıca, ilk ve orta öğretim ders kitaplarındaki hidro-

meteorolojik afetler ile ilgili bilgilerin bu işin uzmanlarınca, doğru ve yeterli bir şekilde verilmesi

gerekmektedir. 6. Son yıllarda yerleşim yoğunluğu ve nüfus artması ile seller, heyelanlar ve çığlar

sonucunda meskûn bölgelerde misli görülmemiş zararlar meydana gelmektedir. Yerel idarecilerin

bu konuda doğru kararlar alabilmesi için, o yerin meteoroloji, hidroloji, topografya, morfoloji,

bitki örtüsü vb. gibi faktörleri de hesaba alarak, değişik sürelerde ortaya çıkabilecek yağış

şiddetlerinden yararlanarak gelecekteki heyelan bölgelerinden, sel veya taşkınlardan, sel ve çığ

yataklarında ortaya çıkabilecek yüzeysel su derinliklerinin önceden belirlenmesi gerekir. 7. Artık

ülkemizde, şehir planlamaları, sanayi ve yerleşim bölgelerinin seçimi vb. problemlerin disiplinler

arası çalışmaları gerektirdiği bilincine varılmalı ve ÇED raporları için gerekli meteorolojik

etütlerin de uzmanlarınca yapılması zorunlu tutulmalıdır. Bu nedenle afet yöneticileri ve şehir

planlamacıları, bu yeni tehlikelerin de şehirlerde yaşayan nüfusu nasıl etkileyebileceği konusunu

dikkate almak zorundadır. 8. Ayrıca, şehirlerin Đmar Planları hazırlanıp yenilenirken, heyelan

bölgeleri, sel ve çığ yatakları hidro-meteorolojik analiz ve modeller ile ayrıntılı bir şekilde

belirlenip buralarda yapılaşmaya kesinlikle izin verilmemelidir.bilgileri kamu ve özel sektöre ait

232

kurum ve kuruluşlar, kamuoyu, özel ve tüzel şahısların kullanımına sunar.” şeklinde

görevlendirilmeli ve organize edilmelidir.

233

Uygulamalar

1. Konuda geçen anlamlarını bilmediğiniz uygulamaları araştırınız

2. Meteorolojik afetlere karşı alınabilecek önlemleri araştırınız

234


Meteorolojik afetlerin türleri ve gelecekteki olasılı tehlikeleri nelerdir. Ayrıca erken uyarı

sisteminin bu tür afetlerde kullanımı ve sağlamış olduğu imkanlar.

235

10 UZAY SİSTEMLERİ VE BİLGİ İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ

236


1. Uzay sistemlerinin bilgi ve iletişim sistemlerinde sağladığı haberleşme imkanları

2. Uydu verileri yardımı ile afet bölgesine müdahele ve haberleşme olanakları

3. CBS sistemlerinin afet öncesi ve sonrası kullanım olanakları

237


1. Uydu sistemleri kesintisiz iletişim sağlayabilirmi ?

2. Uydu sistemlerinin sağladığı veriler müdahele ve erken uyarı sistemlerinde

kullanılabilirmi?

238



edileceği veya

geliştirileceği

Uydu sistemleri ve

haberleşme sistemlerinde

kullanımı

Uydu sistemlerinin

haberleşmede sağladığı

kesintisiz iletişim

olanakları



yaparak

Cbs sistemi ve

uygulamaları

Cbs sisteminin erken

uyarı sistemlerinde

kullanımı



yaparak

239

Giriş

Ülkemiz, jeolojik ve topoğrafik yapısı ve iklim özellikleriyle doğal afetlerin sık yaşandığı bir

ülkedir. Farklı yer-iklim koşulları ülkemizin farklı bölgelerinde hâkim olduğu için değişik

bölgelerimizde sel, kuraklık, deprem, toprak kayması, terör gibi değişik afetler ortaya

çıkmaktadır. Afetler, meydana geldikleri toplumlarda olumsuz etkiler bırakan olaylardır.

Günümüzde doğal afetler sonucunda ortaya çıkabilecek zararların, insan hayatı, mal-mülk ve

çevre açısından çok büyük boyutlarda olabileceği anlaşılmıştır. Yaşanan maddi ve manevi

kayıplar, her toplumun bir eylem planına sahip olması ve afetler karşısında zarar azaltma

çalışmalarına önem vermesini gerektirmektedir. Bu nedenle afet yönetim sistemleri üzerindeki

çalışmalar gelişmiş ülkelerde ve ülkemizde hızla artarak devam etmektedir. Afet yönetimi, sadece

afet sırasında ya da sonrasında yapılacak müdahaleyle sınırlı kalmamalıdır. Afetler olmadan

gerekli hazırlıkların ve önlemlerin alınmasının, en az afet sırasındaki etkin müdahale kadar önemli

olduğu, hatta bunların bir bütünün parçaları olduğu ortadadır (Tabis 2002). Modern afet yönetimi

modellerine baktığımızda, afet öncesi yapılacak olan “risk azaltma” ve “hazırlıklı olma”

çalışmalarının “Afet Döngüsü”nün en önemli aşamaları olduğu görülmektedir. Oysa ülkemizde

yıllardır yapılan uygulamalarda afet öncesi yapılacak olanlardan çok, afet sonrası yapılan “yara

sarma” politikalarına önem verildiği bilinmektedir

(Uluğ 2009). Modern afet yönetimi sisteminde, Kayıp ve Zarar Azaltma, Hazırlık, Tahmin ve

Erken Uyarı, Afetleri anlamak gibi afet öncesi korumaya yönelik olan çalışmalara “risk yönetimi”

denilirken; Etki Analizi, Müdahale, İyileştirme, Yeniden Yapılanma gibi afet sonrası düzeltmeye

yönelik olarak yapılan çalışmalara ise “kriz yönetimi” adı verilir. Risk yönetiminin ihmal edildiği

yerlerde kriz yönetimi başarılı olamaz. Bunun için ülkemizde kriz yönetiminden risk yönetimine

geçerek afetlere müdahale ve iyileştirmeden daha çok afetin oluşmaması, zararlarının azaltılması,

hazırlık, tahmin ve erken uyarı konularına önem verilmelidir (Kadıoğlu 2008). Afet yönetimi,

sadece afet sonrası gerçekleştirilen müdahale ve iyileştirme faaliyetlerini değil, afet öncesinde

yapılması gereken zarar azaltma ve hazırlık çalışmalarını da kapsayan bütünsel bir yaklaşımdır.

Afetlerle mücadele edebilmenin en etkili yolu, afete sebep olacak tehlikelerin doğuracağı zarar ve

kayıpları azaltacak önlemleri afetler olmadan önce almaktır. Bunun için eğitim programlarıyla

geliştirilerek, afet bilincinin toplumda yaygınlaştırılması gerekmektedir. Günümüzde bilgi ve

teknolojiye hakim olan ve bunları toplum yararı için titizlikle kullanan gelişmiş toplumlar, doğal

afetlerden eskiden olduğu ölçüde etkilenmemekte,

240

bunları çok az kayıp vererek atlatmaktadırlar. Ancak, bilgi ve teknolojik gelişmeleri çok çeşitli

nedenlerden dolayı takip edememiş ve yaşantılarına aksettirememiş gelişmekte olan toplumlarda

doğal afetler, eskiden olduğu gibi günümüzde de çok büyük maddi ve manevi kayıpların

oluşmasına neden olmaktadır (Demirci ve Karakuyu 2004). CBS ve Uzaktan algılama

günümüzde, afet yönetimi ve planlama çalışmalarında, verilerin analizinde yaygın olarak

kullanılmaktadır. CBS’nin, konumsal veri yönetimi, konumsal analiz ve grafik görüntüleme gibi

olağanüstü kapasitesi ile, Uzaktan Algılama’nın geniş alanlardan sağlanan bilgilerin entegrasyonu

sonucu planlama çalışmalarına altlık olacak haritalar daha hızlı ve verimli bir şekilde

hazırlanabilmektedir (Chan 1997, Yomralıoğlu 2000).

Doğal afet yönetimi günümüzde, UA ve diğer gelişmiş yöntemlerle elde edilen bilgilerin, yine

çağımızın en önemli bilgi işleme araçlarından biri olan CBS ile birleştirilmesi sonucu

gerçekleştirilmektedir.

Afet Yönetiminde Coğrafi Bilgi Sistemi

Coğrafi Bilgi Sistemleri; yeryüzüne ait her türlü verinin, mekan ile ilişkileri kurularak bilgisayar

ortamına aktarılması ve bu verilerin kullanılan özel programlar vasıtasıyla depolanması,

sınıflandırılması, birbirleri ile karşılaştırılması, analiz edilmesi, güncellenmesi ve

istenilen şekilde harita, grafik ve tablo olarak görsel hale getirilmesi işlemlerini kapsamaktadır.

Bu hali ile CBS, sadece çeşitli verilerin bilgisayar ortamına aktarılması ve saklanması değildir.

CBS’yi diğer veri tabanı sistemlerinden ayıran en önemli özelliği, tüm verileri yeryüzündeki

ait oldukları mekana bağlı olarak depolaması ve bunlar arasında çok çeşitli mekansal

ilişkilendirmeler, yani çeşitli analizler yapılabilmesine imkan tanımasıdır. İşte; bu çok çeşitli

analizlere ve sorgulamalara imkan tanıyan ve tüm sonuçların ve verilerin, alanla ilişkili vaziyette,

harita şeklinde görüntülenmesine olanak tanıyan CBS, afetlerle ilgili araştırmalarda ve afet

yönetimi ile ilgili tüm çalışmalarda kullanılabilecek en önemli bilgi sistemini oluşturmaktadır

(Demirci ve Karakuyu 2004).

Doğal afet yönetimi, çok katmanlı ve çok aşamalı bir süreçtir. Çok katmanlıdır; çünkü

uluslararası kuruluşlar, devlet, yerel yönetimler, meslek odaları, üniversiteler, sivil toplum

örgütleri, şirketler, bireyler bu sürecin belirli noktalarında yer alırlar. Çok aşamalıdır; çünkü

önleme ve zarar azaltma, hazırlıklı olma, tahmin ve uyarı, kurtarma ve ilk yardım, iyileştirme,

yeniden inşa etme gibi ara süreçleri vardır. CBS, bu katmanlar tarafından, afet rekreaşamalarında

felaketi önlemek için kullanılabilir (Durduran ve Geymen 2008).

241

Dünyada ve ülkemizde afet zararlarını en aza indirmek için çeşitli yöntemler geliştirilmekte ve

kullanılmaktadır. Bu yöntemlerin başında o bölgenin afet tehlike durumunu ortaya koymak ve

mevcut planları buna göre yapmak gerekir. Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) teknikleri afet

zararlarının azaltılmasında güvenilir, hızlı ve kolay kullanımı açısından tercih edilir bir araç

olarak görülmektedir. Afet yönetiminde CBS kullanılmasının nedeni; yıkımların kontrolü, afetin

zarara neden olan sonuçların azaltılmasına, yaşamların ve kaynakların korunmasına yardımcı

olmasıdır (Aydınoğlu vd. 2009).

CBS’nin afet yönetim sistemi ile ilgili çalışmalarda kullanılmasının çok büyük avantajları

bulunmaktadır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

1. Etkin bir veri paylaşım aracı olması: Afet yönetiminde; farklı kurumların elde ettiği çok çeşitli

verilerin aynı formatta toplanması ve belli bir ihtiyaç anında, ilgili kurum ve kuruluşların farklı

mekanlardan bu verilere ulaşabilmeleri ihtiyacının karşılanması söz konusudur. İşte, CBS ile çok

çeşitli kurumların elde ettikleri ve aynı formatta kendi veri bankalarında tuttukları verilerin

istenildiği taktirde, online olarak, farklı merkezlerden elde edilebilmesi ve bunlar üzerinde

istenilen analizlerin yapılabilmesi mümkün olabilmektedir. Örneğin; normal şartlarda bir yerleşim

alanının fiziki ve beşeri özellikleri ile ilgili çok değişik veriler, farklı kurum ve kuruluşlar

tarafından elde edilmekte ve saklanmaktadır. Bunlar; yağış ve sıcaklık gibi meteorolojik veriler

olabildiği gibi, arazi kullanımı, nüfus ve yerleşme, tapu, cadde ve köprüler,

hastane ve trafik gibi hatta otobüs, tramvay, metro, gemi gibi ulaşım araçlarının hareket saatleri

gibi verileri de içermektedir. Bir afet sırasında bu verilerin birine veya bir kaçına aniden ihtiyaç

duyulabilir. Günümüzde, ülkemizin de içinde bulunduğu normal şartlarda, bu verilere anında

ulaşılmasına imkan yoktur. Öncelikle bu verilerin paylaşılmasında ve sonrasında ise format

farklılığından dolayı bir arada kullanılarak analizler yapılmasında çok büyük engeller

bulunmaktadır. İşte bu nedenle, etkin bir CBS sistemi yardımı ile hiç bir yere gitmeden, çok kısa

bir sürede, çeşitli kurumlardaki değişik verilere ulaşılabilmekte ve bunlar arasında analizler

anında yapılabilmektedir.

2. Güncellenebilmesi: Afet yönetiminde kullanılan verilerin güncel olması çok önemlidir.

Değişmiş ve sonuçta yanlış olmuş veriler, afet yönetimi ile amaçlanan hedeflere ulaşılmasını

zorlaştıracaktır. CBS’de farklı kurumlar tarafından anında güncellenen veriler, otomatik olarak

sistemde de güncellenmiş olur. Sonuçta, güncellemelere göre ihtiyaç duyulan analiz ve haritalar

CBS ile çok rahatlıkla yeniden üretilebilir.

242

3. Hızlı veri analizleri yapabilmesi ve kolay çözümler sunabilmesi: Afet sırasında ve sonrasında

mevcut veri tabanı içinden çok farklı veri ve verilere ihtiyaç duyulabilmekte, farklı verilerin ayrı

olarak yeniden gözlenmesi ve haritalanması gerekebilmektedir. Örneğin; bir sel sırasında

kurtarma çalışmalarında, insanların mahsur kaldıkları bölgelere ulaşılabilmesi için, karadan en

kısa ve güvenilir yerlerin tespit edilmesi gerektiğinde, selin gerçekleştiği sahanın topografya

haritası, sel sularının kapladığı alanları gösteren yeni çekilmiş bir uydu fotoğrafı, sel sırasında

tahliyesi gerçekleştirilecek olan insanların lokasyonları ve bölgenin ayrıntılı bir ulaşım haritasına

aynı anda ihtiyaç duyulmaktadır. İşte; Coğrafi bilgi sistemleri bu gibi durumlarda çok etkin olarak

kullanılabilmektedir. CBS’de her türlü veri, sistemde farklı tabakalar halinde

birbirlerinden bağımsız olarak tutulmaktadır. Bu şekilde bir yöreye ait yüzlerce farklı veri için

yüzlerce farklı tabaka oluşturulmaktadır. İstenildiği taktirde bunlardan bir veya birkaçı sisteme

çağrılarak bunlar üzerinde istenilen araştırma ve analizler kolaylıkla yapılabilmekte ve yeni

durumlar karşısında ihtiyaçlara cevap verebilecek yeni haritalar geliştirilebilmektedir.

4. Çok yönlü görselleştirme imkanı sunması: Afet yönetiminde farklı durum ve zamanlarda çok

değişik haritalara ihtiyaç duyulabilmektedir. Bu afet yönetimindeki planlamaların yapılmasında

son derecede önemlidir. CBS’de istenilen verilerin ve analiz sonuçlarının harita olarak veya grafik

ve tablo gibi diğer görsel malzemeler olarak gösterilmesi ve bunların çıktılarının alınması çok

kolaydır. Örneğin bir deprem sonrasında farklı amaçlarla kullanılmak üzere, farklı ölçek ve

detaylarda ulaşım ve yerleşme haritaları, sanayi tesisleri ve kimyasal madde barındıran tesislerin,

benzin istasyonları, gaz ve petrol depolarının yerlerini gösteren bir haritaya ihtiyaç

duyulabilir. İşte bu haritalar, CBS yardımı ile veri tabanından ilgili verilere ulaşılması sonucu, çok

rahatlıkla ve kısa sürede hazırlanabilmektedirler. CBS, yukarıda sayılan tüm bu avantajları ile

birlikte, afet yönetiminin tüm aşamalarında kullanılan en etkin bir araç olarak karşımıza

çıkmaktadır. Bu nedenledir ki; dünyanın çeşitli bölgelerinde CBS pek çok ülkede afetlerle

ilgili çalışmalarda çok yoğun olarak kullanılmaktadır. CBS yardımı ile çeşitli afetlerin izlenmesi,

afet risk haritalarının oluşturulması, erken uyarı sistemlerinin geliştirilmesi, afet durum

tespitlerinin yapılması, çeşitli afet senaryolarının hazırlanması, acil destek planlarının

hazırlanması, olası bir afete karşı alternatifli tahliye ve ulaşım planlarının yapılması, arazi

kullanım planlarının yapılması, açık alanların planlanması, koruma ve rekreaşamalarında asyon

alanlarının planlanması, halkgüvenliği ve güvenilir yapılaşma sahalarının planlanması, tarihi

kaynakların tespiti ve korunması, afet sonrasında en fazla yardıma ihtiyaçlı alanların tespiti ve

243

gözlenmesi, arama ve kurtarma çalışmalarının yönlendirilmesi, afetin etki alanlarının tespiti gibi

konularda pek çok ülkede çok çeşitli çalışmalar yürütülmektedir (Demirci ve Karakuyu 2004).

Coğrafi Bilgi Sistemlerini oluşturan beş ana bileşen bulunmaktadır. Bunlar; donanım, CBS

yazılımları, yöntemler, veri ve bu veriyi yazılımlar ile işleyebilecek düzeyde yetenekli insandır.

CBS’nin her hangi bir konuda etkin olarak kullanılabilmesi, bu beş bileşenin iyi seçilebilmesine

bağlıdır. Günümüzde bilgisayar teknolojisi çok hızlı gelişmektedir. Her gün yeni ve daha güçlü

bilgisayarlar ve çeşitli yazılımlar ile tanışmaktayız. Günümüzde afet yönetimi ile ilgili tüm

ihtiyaçlarımızı giderebilecek ölçüde güçlü ve kapasiteli bilgisayarlar ve çeşitli CBS yazılımlarını

bulmak mümkündür. Her biri kendine göre uygulama farklılıkları içeren, ancak

mekansal veri işlenmesine imkan tanıması ile birer CBS programı olan farklı yazılımlar, farklı

ülkelerde çeşitli firmalar tarafından üretilmektedir. Bunlara, yeryüzündeki en önemli CBS yazılım

şirketlerinden biri olan ESRI (Environmental Systems Research Institute)’yi örnek verebiliriz.

ESRI, her biri çeşitli konularda daha ayrıntılı analizlere imkan veren ve mekansal analizleri ile

birer CBS yazılımları olan onlarca program geliştirmiştir. Bunlar içinde, UA ile elde edilmiş hava

fotoğrafları, radar ve uydu görüntüleri üzerinde çeşitli analiz ve uygulamalar yapmaya imkan

tanıyan en önemli programlardan birisi ERDAS’tır. ESRI tarafından geliştirilen ve en yaygın

olarak kullanılan CBS programları ise ArcView, ArcInfo ve ArcGIS yazılımlarıdır. Tabi ki bunlar

dışında, farklı firmalar tarafından geliştirilen ve zengin bir kullanıcı kitlesine sahip olan

Intergraph, MapInfo, Idrisi, Netcad, Genesis ve Grass gibi çok çeşitli CBS yazılımları da

bulunmaktadır (Yomralıoğlu 2000). Burada önemli olan yapılacak çalışma için en uygun olan

yazılımın, maliyet, destek, eğitim, güncellenme ve ihtiyaç gibi hususlar dikkate alınarak

seçilmesidir. Etkin bir afet yönetiminde olduğu gibi, CBS’nin de

olmazsa olmaz bileşenlerinden birisi de veridir. Özellikle doğru, güncel ve çalışmalar için yeterli

nitelik ve nicelikte veri içeren bir veri tabanının oluşturulması, afet yönetiminde düşünülmesi

gerekli en önemli unsurdur. Ancak bu şekilde, ayrıntılarıyla işlenmiş bir veri tabanı sayesinde afet

öncesi, ve sonrası ile ilgili tüm çalışmalar kolaylıkla yürütülebilmektedir. Burada öne çıkan

mesele, afet yönetimi ile ilgili oluşturulacak veri tabanında hangi verilerin toplanacağı konusudur.

Bu konunun, afet öncesi ve sonrası karşılaşılabilecek ve ihtiyaç duyulabilecek tüm unsurlar

dikkate alınarak tespit edilmesi gerekmektedir. Etkin bir afet yönetimi için veri tabanına sadece

apartman, hastane, okul, cadde ve sokakların yerlerinin girilmesi kesinlikle yeterli olmamaktadır.

Oluşturulacak bu veri tabanı, her bir verinin ayrı bir tabaka olarak bölgenin tüm fiziki, beşeri ve

yerleşim özelliklerini kapsayacak şekilde tasarlanmalıdır. Aynı zamanda bu veri tabanında o

244

bölgede geçmişte meydana gelmiş afet verilerinin de kesinlikle girilmesi gerekmektedir. Örneğin;

tarihte meydana gelmiş depremlerin

yerleri, büyüklükleri, derinlikleri ve etki alanları mutlaka belirtilmelidir. Ayrıca yöre ile ilgili

yapılan çeşitli bilimsel araştırmaların sonuçlarının da bu veri tabanına işlenmesi gerekmektedir.

Örneğin; yerin jeolojik yapısı, fay hatları ve topografyası ile ilgili yapılan araştırma sonuçlarının

veri tabanına işlenmesi, ileride ihtiyaç duyulduğunda, zemini depreme karşı dayanıksız alanların

tespitinde yardımcı olacaktır. Ayrıntılı ve güncel bilgilerle donatılmış bir veri tabanı, afet

yönetimi ile ilgili tüm planlamalar için yapılacak analizlerin de temel taşlarını oluşturmaktadır.

Bu nedenle, afet yönetiminde ne şekilde analizler yapılabileceğinin de düşünülmesi ve veri

tabanının ona göre organize edilmesi gerekmektedir. Afet sırasında, afetin yeri ve etkilediği

bölgeler, ilkyardım, arama ve kurtarma çalışmalarının yönlendirilmesi açısından büyük önem

taşımaktadır. Yıkılan ya da tahrip olan yapılar, caddeler, yollar, köprüler, havaalanları,

demiryolları, limanlar, sanayi tesisleri vs. gibi altyapı ve üstyapı tesisleri CBS üzerinde kayıtlı

olacağından, bu kayıtlar üzerinden arama ve kurtarma çalışmaları hızlandırılabilecektir. Afet

sonrasında, konumu, niteliği ve niceliği belli ve CBS üzerinde kayıtlı olan altyapı ve üstyapı

tesislerinin, yapıların hasar oranı belirlenerek, CBS veri girişi yapılarak, ihtiyaçların karşılanması,

geçici ve kalıcı barınakların yapılması, altyapı ve üstyapı tesislerinin planlanması ve inşası

hızlandırılabilecektir. Afet Yönetiminde Uzaktan Algılama

Uzaktan Algılama, yer ile bir bağlantı olmaksızın, uzaktan yere ait çeşitli verilerin elde

edilmesidir. Bu çeşitte veriler, genellikle uçaktan hava fotoğrafı şeklinde veya uzaydan uydu

görüntüsü olarak elde edilmektedir. Özellikle afet çalışmalarında, afetin etkili olduğu sahanın ve

fiziki-beşeri etkilerinin tespiti konularında uzaktan algılama yöntemi ile elde edilmiş veriler

kullanılmaktadır. Uydu görüntüsü ve hava fotoğrafları sadece afet sonrası ile ilgili çalışmalar için

değil, çok yönlü bilimsel araştırmalar için de kullanılmaktadırlar. Günümüzde, sahanın

istenilen ölçekte topografya haritası, üç boyutlu arazi modeli, jeolojik haritası, litolojik

formasyonların dağılışı, yerleşim ve arazi kullanım haritaları, fay haritaları, su havzalarının

tespiti, akarsu taşkın ovalarının tespiti, sağlam orman örtüsü ve ağaç türleri, madenleri, su

kaynakları, atmosfer ve sudaki çeşitli kirleticilerin tespiti, yerleşim alanlarının güncel

durumlarının, sanayi, ticaret, ikamet alanlarının ve ulaşım sistemlerinin tespiti ve gözlenmesi

ve tüm bu özelliklerin haritalanması uzaktan algılama yöntemi ile elde edilen veriler ile mümkün

olmaktadır. Uzaktan algılama teknolojisi yüksek çözünürlüklü uydu görüntüleri ile afet yönetimi

için gereken yeterli ve güncel veriyi sağlar. Uydu görüntüleri ve hava fotoğrafları

245

ile bitki örtüsü, su, jeoloji gibi çeşitli arazi özelliklerini haritalamak, yerleşim alanlarındaki

binaların farklı özelliklerini analiz etmek, sokak ağının taşıma kapasitesini ve açık alanları

saptamak mümkündür. Uydu ve hava fotoğrafları, volkanik faaliyetler, sel, heyelan, çığ ve

fırtınalar gibi çeşitli doğal olayların, zaman içindeki gelişim evrelerinin takibi açısından da etkili

olarak kullanılmaktadırlar. Örneğin; uydular aracılığı ile bir fırtınanın ne zaman sonra hangi

bölgeleri etkileyeceğinin tahmini, bir volkanik faaliyetin ve lav akışının etkisinin izlenmesi,

orman yangınlarının ne tarafa yayıldığının tespiti, bir sel olayının hangi bölgeleri etkilediği ve

gelişimini hangi alanlara doğru sürdürdüğü gibi konular bu veriler ile rahatlıkla açıklığa

kavuşturulmakta, dolayısıyla afetlere karşı erken uyarı sistemleri, önlem ve kurtarma çalışmaları

bunlara göre yapılmaktadır. Uzaktan algılama yöntemi ile yeryüzünün zaman içinde

ne gibi değişimlere uğradığı ve bunda etkili olan faktörler de çok rahatlıkla ortaya

çıkarılabilmektedir. Örneğin; bir deprem sonrasında yeryüzünde meydana gelen değişimler, yanal

ve düşey kaymalar, bir heyelan ile değişen yamaç profilleri, fırtınaların ve dalgaların kıyılarda

yapmış oldukları tahribatların hepsi bu yöntemle rahatlıkla izlenebilen özelliklerdir. Afet

sonrasında afetin etkileşiminin analizinde en önemli güncel veri kaynağımız uzaktan algılama

teknolojilerinin bize sunduğu kaynaklardır. Afet öncesi çekilen yüksek çözünürlüklü bir uydu

görüntüsü ile afet sonrasında çekilen uydu görüntüleri üzerinde değişim analizleri yapılarak afetin

etkileri çok kısa sürelerde analiz edilebilmektedir. Uzaktan algılama sistemleriyle desteklenmiş

coğrafi ve kent bilgi sistemlerinin afet çalışmalarında kullanımı afet

öncesinde, afet sırasında ve afet sonrasında karar verici ve uygulayıcılara geniş imkanlar

sağladığı, planlama ve karar alma surecini hızlandırdığı, olaylara müdahalede isabet derecesini

arttırdığı genel kabul gören bir gerçektir. CBS, çok modern ve kullanışlı bir veri girme, işleme,

analiz etme, sorgulama ve güncelleme aracı iken; UA ise etkin bir veri toplama yöntemidir.

Uzaktan algılama ve coğrafi bilgi sistemleri günümüzde afet yönetim sistemlerinin ayrılmaz birer

veri toplama ve veri işleme araçlarıdır. Uydu görüntüleriyle desteklenen CBS afet yönetiminin her

safhasında etkin olarak kullanılan veriler olup birçok ülkede afet zararlarının azaltılmasında

kullanılmaktadır.

Afet öncesi, afet sırasında ve afet sonrasında kullanılacak tum bilgi sistemlerinin bütününe Afet

yönetim bilgi sistemleri adı altında bütünleştirerek başlayacak olur isek oncelikle CBS’nin bu

sistem içerisindeki yerini ve önemini tariflemek gerekmektedir. Afet yönetim bilgi sistemlerinde

tespit, analiz ve yönetiminde yönetilen varlıklardan öncelikle gerçekleşen bir olay ve olayın

246

gerçekleştiği yeri ele alarak başlayabiliriz. Olay yerinin kayıt altına alınmasından olay yerine

yönlendirilecek ekibe aktarımına kadar onlarca kelime ile tariflemeye çalışırız. Oysaki olay yerini

harita üzerinde tek bir nokta ile gösterip harita üzerinde olay yeri bildirimini yaptığınızda bizim

için en kıt kaynaklardan biri olacak olan zamanı en etkin şekilde kullanmış oluruz. Coğrafi Bilgi

Sistemleri teknolojileri bizlere hayatımızın her aşamasında sorduğumuz “nerede ?” sorusunun

cevabını en etkin şekilde diğer varlıklar bütünü ile analiz edebilir şekilde sunan ve kullanmamıza

olanak sağlayan imkanları vermektedir.

Olay yerlerinin belirlenmesi ve Gerçekleşen olaylara göre kentteki sıcak (sorunlu) bölgelerin belirlenmesi

Dünyada Afet yönetim bilgi sistemleri kapsamında il bilgi sistemleri temeli esas alınmaktadır.

Kente ait varlıkları CBS tabanlı tek bir kaynak üzerinde dinamik olarak kayıt altına alabilmek,

yönetebilmek ve analiz edebilmek afet yönetim bilgi sistemlerinin ilk aşamasını oluşturmaktadır.

CBS ile varlıkların kente ait mevcut kullanımları, örneğin fırınlar ve soguk hava depoları gibi

kullanım yerlerini tespitini sağlamaktadır. Bu kullanım yerlerinin kapasiteleri ve bu kullanım

247

yerlerinin diğer hastahane gibi önemli kullanım yerleri ile ilişkilerini ve de ulaşım hatlarını

çıkarabilmektedir. Afet anında ise bu kullanımların potansiyel gıda temin ve ölümcül olaylarda

depolama yerleri olarak kullanılabilir yapısını ve de bu mekanlara ulaşımı kolaylaştırmaya

yönelik alternatif yolların tespiti imkanını bize sunmaktadır. Afet için hazırlanan acil durum

yönetim planlarını CBS tabanlı il bilgi sistemlerine aktarmak ve il bilgi sistemlerinin afet

sırasında etkin karar destek sistemlerinde kullanımını sağlamak

tüm dünyada gerçekleştirilmekte veya gerçekleştirilmesi için çalışmaları yürütülmektedir.

Acil Çağrı Sistemleri

Acil Çağrı sistemleri ilede telefonunuzu elinize aldığınız anda başlayan ve olay yerinde mudahale

sonrası bildirim ile tamamlanan bir iş, süreç yönetim bilgi sistemi sağlanmış olmaktadır. Özellikle

dünyada 911 sistemler olarak karşımıza çıkan Ülkemizde de gerçekleştirilme çalışmaları

yürütülen bu sistemlere yönelik dünyada yaygın kullanımı ile kanıtlanmış CBS tabanlı çözümler

karşımıza çıkmaktadır.

Bu sistemler ile telefonunuz ile çevirdiğinizde size cevap veren operatör bulunduğunuz adresi

iletişiminizi sağlayan tedarikçi ile yapılan anlaşma sayesinde temin edebilmektedir. Olay yerinin

tespiti ile söz konusu olayın bilgiler ışığında olay niteliği belirlenmekte ve arazide konumları

takip edilen ekiplerden olayın niteliğine en uygun ekip veya ekipler otomatik olarak olay yerine

248

yönlendirilebilmektedir. Yönlendirilen ekibe olay yerine en kısa sürede erişim yolunu

vermektedir. Bütün bu aşamaların her birinde teknolojinin kullanımının bize en büyük kazanımı

en değerli olan kaynak zamandır. Afet sonrasında afetin etkileşiminin analizinde en önemli güncel

veri kaynağımız uzaktan algılama teknolojilerinin bize sunduğu kaynaklardır. Afet öncesi çekilen

yüksek çözünürlüklü bir uydu görüntüsü ile afet sonrasında çekilen uydu görüntüleri üzerinde

değişim analizleri yapılarak afetin etkileri çok kısa sürelerde analiz edilebilmektedir.

CBS bir amaç değil, yönetici ve plancılara sorumluluk alanları içerisinde yapacakları faaliyetlere

yönelik bir karar destek sistemi aracı olarak il bilgi sistemi temelini oluşturmaktadır. Bu projede

öncelikle belirlenen nesne kataloguna bağlı olarak il sınırları, ilçe sınırları ve ana yollar bilgisayar

ortamına atılmış olup, daha sonra hazırlanan sayısal haritalar üzerinde bulunan kamu binaları,

okullar, sağlık merkezleri, bankalar, sanayi bölgeleri, dini tesisler, turistik yerler vb. var olanlar

CBS veritabanı üzerine işlenmiştir. Mekansal olmayan veriler coğrafi detaylar ile ilişkilendirilerek

sisteme entegre edilmektedir. Tablolar ve istatistiklerin Coğrafi olarak ifade edilme sureti ile

görsel olarakta yorum yapabilirlik sağlanmakta ve daha hızlı ve etkin karar verebilme imkanına

sahip olunmaktadır.

Depremde hasarlı alanların tespiti ve izlenmesi, geçici yerleşim alanlarının kapasiteleri ile birlikte

takibi, yeni yerleşim alanlarının analizi ve tespiti, arazi kullanım bilgilerinin tutulması ve

sorgulanması gibi birçok uygulama oluşturulan CBS ile gerçekleştirilebilmektedir.

250

Uygulamalar

1. Konuda geçen ve anlamlarını bilmediğiniz uygulamaları araştırınız. 2. CBS uygulamaları hakkında araştırma yapınız

251


Uydu sistemlerinin iletişim imkanları açısından sağladığı yararları ve sistemlerin kesintisiz

iletişim olanakları. Afet öncesi ve sonrası CBS ve uydu sistemlerinin kullanımı bunların sağladığı

imkanlar.

252

11 AFETLERİN ORGANİZASYONU VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ

253


1. Afetlerin organizasyonunda iletişim teknolojilerinin sağladığı olanaklar

2. Afet organizasyonunda kurumsal dağılım ve hiyerarşik düzen

254


1. Afet sırasındaki görev dağılımı ve ilgili kurumlar hangileridir?

2. Afet sonrası müdahele ve iyileştirme safhalarında etkin olan kurumlar nelerdir?

255



edileceği veya

geliştirileceği

Afet organizasyonu Kurumların hiyerarşik

dağılımı


Ulusal müdahale yönetimi Afet sonrası müdahale

organizasyonu ve

kurumların dağılımı


256

Giriş

PLAN TÜRLERİ VE ENTEGRASYONU

UAMP, ulusal boyutta afet ve acil durumlarda müdahale çalışmalarının nasıl yürütüleceğini

ortaya koyan ilk üst plan olup, daha önce yapılan planlar sadece yerel düzeyde ele alınmıştır. Bu

plan, muhtemel afet ve acil durumların seviyesine göre uyarlanabilir esnek ve modüler yapıya

sahip müdahale organizasyon sistemini açıklamaktadır. UAMP; hazırlık, müdahale ve ön

iyileştirme çalışmalarını tanımlamakta olup ulusal düzeyde hizmet gruplarının sorumlu

ortaklarının hazırlayacağı ulusal hizmet grubu planlarının formatını, müdahale çalışmalarının

lojistik ve finansal yönetimini, planların güncelleştirilme ilkelerini ifade etmektedir. Hizmet

grubundan ana çözüm ortağı bakanlık lar da, kendi hizmet alanında, destek ortakları ile ulusal

düzeyde hizmet grubu planlarını Şekil’ de ifade edilen taktik yaklaşıma göre hazırlamalı ve bu

planlarda hizmet grubu ekiplerini oluşturarak, her bir ekibin görev, yetki, sorumluluk ve iş

akışlarını belirlemelidir. Hazırlanan bu planlar UAMP’ ye entegre edilecektir. İl afet müdahale

planının hazırlanması amacıyla ilde bakanlıkların sorumlu olduğu hizmet grubu çalışmalarını

yürütecek il teşkilatı hizmet grubu operasyonel planını hazırlayacaklardır. Operasyonel planlarda

müdahale çalışmalarında görevlendirilecek personel, alet, ekipman, araç, gereç vb. kaynakların

ifade edileceği envanterleri yer alacaktır. Bu planlar il afet müdahale planına eklenecektir. Hizmet

grubu planları kendi içinde acil durum hizmet grup planları, ön iyileştirme hizmet grubu planları,

destek ek planları olarak eklenecek ve olay türü ek planları da görev alanına göre ilgili bakanlıklar

tarafından ilgili yerel teşkilatlarına hazırlatılacaktır. Bakanlıklar ve valilikler Şekil’ de ifade edilen

süreçleri dikkate alarak plan hazırlıklarını yapacaklardır.

Savaş ile afetlerin halka yönelik etkilerinin benzer sonuçlar doğurması nedeni ile 7126 sayılı Sivil

Savunma Kanununa dayanan “İl-İlçe Sivil Savunma Planları” kaldırılarak, sivil savunma

konusu UAMP kapsamında değerlendirilmiştir. Sivil savunma planlarında ikaz ve alarm konusu

Haberleşme Hizmet Grubu tarafından ele alınacaktır. Ayrıca 7126 sayılı Sivil Savunma

Kanununda ifade edilen tahliye konusu Bilgi ve Planlama Servisleri içinde yer alan Tahliye ve

Yerleştirme Hizmet Grubu tarafından değerlendirilecektir.

257

Plan entegrasyonu

Destek planlar ise hizmet grubu çalışmalarına destek mahiyette olup destek çalışmalarının

nasıl yapılacağını belirten planlardır ve bu planlar uluslararası koordinasyon, kritik alt yapılar,

258

lojistik, finans yönetimi vb. belirlenecek diğer konularda hazırlanacaktır. Ana ve destek çözüm

ortağı bakanlık, kurum ve kuruluşlar, Ulusal Afet Müdahale Hizmet Grubu Planlarında aşağıda ki

hususları göz önünde bulundurmalı ve İl düzeyinde detaylı hizmet grubu operasyon planlarını

yaptırmalı ve bu planları da olay sırasında uygulamalıdır.

1. Tehlike ve riskleri mümkün olduğunca belirlemelidir,

2. Kendi hizmet grubunun sorumluluk alanında bulunan ulusal güç ve kaynakları tespit etmelidir,

3. Karşılaşılacak risk ve zararları azaltmak amacıyla mümkün olduğunca kapasiteyi artırmalıdır,

4. Tüm afet ve acil durumlara karşı her seviyede hazırlıklarını ifade etmelidir,

5. Afetin meydana gelmesi halinde mevcut güç ve kaynakların, etkin ve verimli bir şekilde

kullanılmasını sağlamalıdır,

6. İlgili kurumlar arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamalıdır,

7. Tüm bilgileri düzenli olarak güncellemelidir,

8. Görev alanına giren konularla ilgili eğitimler düzenleyerek, tatbikatlar yapmalı ve ilgili diğer

tatbikatlara katılmalıdır,

9. Hizmet grubunun ve hizmet grubu ekiplerinin kuruluşunu, görevlerini ve çalışma esaslarını

ayrıntılı bir şekilde düzenleyerek olay sırasında uygulamalıdır.

VARSAYIMLAR

Planların hazırlanmasında dikkate alınacak başlıca varsayımlar şunlardır:

Muhtemel afetin geçmiş yıllarda o bölgede meydana gelen en büyük çaplı afetten daha büyük

ve kapsamlı olabileceği, geçmişte bilinen afet hasarı yoksa afet tehlike haritasındaki olası afetler,

Küresel ısınma, iklim değişikliği, kuraklık vb. yavaş gelişen doğa kaynaklı afetlerin

süreç içinde daha önceden hiç yaşanmamış sonuçlar oluşturabileceği,

Afetlerde yangınların çıkabileceği, sanayi ve enerji tesislerinde yangın, patlama, kimyasal

sızma, akaryakıt veya petrol sızıntısı ve gaz kaçaklarının olabileceği türden ikincil afetler

meydana gelebileceği, aynı anda birden fazla afetle birden mücadele edilmesi gerekebileceği,

Zarar gören binaların çok olabileceği, açıkta kalan ailelerin barınma problemlerinin

artabileceği,

Afet bölgesi ve dışında ulaşım talebinin artacağı,

Ulaşım yollarında ve tesislerinde hasarlar meydana gelebileceği, ulaşımın bir süre

aksayabileceği veya durabileceği,

Barajların, santrallerin, akaryakıt depo ve tesislerinin ve diğer önemli bina ve tesislerin

259

afette hasar görebileceği veya tamamen yıkılabileceği, bu hasarlardan kaynaklanan can, mal ve

çevreye olumsuz etki edebilecek yeni afetler doğurabileceği,

İletişim ve haberleşme sistemlerinin aksayabileceği,

Elektrik, doğalgaz, içme suyu, arıtma ve kanalizasyon tesislerinin çalışamaz hale gelebileceği,

bu nedenlerle susuzluğun ve salgın hastalıkların meydana gelebileceği, ısınma, aydınlatma ve

enerji sorunlarının ortaya çıkabileceği,

Afetin gece veya sabaha karşı meydana gelebileceği, kış veya yaz şartlarından birisinde

olabileceği,

Hasarın büyük olabileceği, enkaz altında insanların kalabileceği,

Gıda, ilaç, ısınma, barınma vb. temel ihtiyaçlarda sıkıntı meydana gelebileceği,

Hükümet binası, sağlık ve eğitim tesisleri gibi kritik tesislerin hasara uğrayabileceği,

Afet bölgesinde görevli personel ve ailelerinin de afete maruz kalabileceği,

Afet bölgesinde görevlendirilen ekiplerin de barınma, ısınma, yiyecek ve içecek ihtiyaçlarının

olabileceği,

Afet bölgesinde asayiş sorunlarının olabileceği,

Yiyecek, içecek, giyecek, barınma ve benzeri acil yardım ihtiyaçlarının belirlenmesinde ve

temininde acil yardım süresinin gerekli hallerde daha fazla olabileceği,

İllerinde tespit edilen muhtemel afetlerin gerçekleşebileceği,

Kış ve yaz şartlarının genel hayatı etkileyecek derecede olumsuz geçebileceği,

Afetin ve varsa ikincil afetlerin etki alanının birkaç ili kapsayacak büyüklükte olabileceği, bu

nedenle destek illerin de yardımına ihtiyaç duyulabileceği

İncinebilir gruplar ve yabancı uyruklu kişilerin olabileceği,

Kontrolsüz nüfus hareketlerinin olabileceği,

KBRN tehdit ve tehlikelerinin olabileceği,

Karantina önlemlerinin gerekebileceği,

Tahliye ve yerleştirme gerekebileceği,

Kültürel mirasın etkilenebileceği,

Komşu ülkelerde yaşanabilecek afetlerin ülkemizi de etkileyebileceği, varsayılmalıdır.

Yukarıdaki varsayımlar, genel olup bölgenin özelliği dikkate alınarak oluşabilecek her afet için

somut varsayımlar tespit edilmeli ve planlar buna göre yapılmalıdır.

260

MÜDAHALE KOORDİNASYON SEVİYELERİ

Ulusal afet ve acil durum müdahale çalışmaları 4 seviyede yürütülecek olup etki derecesine göre

seviyeler aşağıdaki tabloda ifade edilmiştir.

SEVİYE ETKİ

1 Yerel imkanlar yeterlidir.

2 Destek illerin takviyesine ihtiyaç vardır.

3 Ulusal desteğe ihtiyaç vardır.

4 Uluslararası desteğe ihtiyaç vardır.

Seviye etki derece tablosu

AFAD;

Afet ve acil durum olayı sonrası, bölgeden aldığı ilk bilgiler doğrultusunda olayı değerlendirir

(Tamamlanması halinde kullanılacak karar destek sistemleri yardımıyla).

Değerlendirme sonucuna göre AFAD olay seviyesini ilan eder.

İlan edilen olay seviyeleri koordinasyonun ve organizasyonun düzeyini belirler.

1. Seviyede ilgili İAADYM faaliyete geçer. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezi

gelişmeleri takip eder ve değerlendirir.

2. Seviyede Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezi, ihtiyaç duyulan hizmet

grubundan ana çözüm ortağı bakanlık , kurum ve kuruluş ile il afet ve acil durum yönetim

merkezleri faaliyete geçirilir.

3 ve 4. seviyelerde Afet Koordinasyon Kurulu ile Başbakanlık Afet ve Acil Durum

Yönetim Merkezi ve diğer afet ve acil durum yönetim merkezleri (Bakanlık ve il merkezleri)

faaliyete geçirilir.

Olay sonrası devam eden bilgi akışı doğrultusunda Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetim

Merkezi tarafından seviye değişikliği yapılabilir. Karar verilen seviye bildiriminden sonra, hizmet

grupları mevcut afet müdahale planları doğrultusunda hareket ederler.

“Seviye 2” kararı verilmesi halinde, Ek-4’ ve Şekil 4’ te yer alan tabloya göre, iller ve bu illerde

görevli hizmet grupları görevlendirilir. Afet ve acil durum bölgesine destek olur.

“Seviye 3” kararı verilmesi halinde, UAMP’ ye göre tüm ulusal güçler müdahaleye katılır.

“Seviye 4” kararı verilmesi halinde, tüm ulusal güçler müdahaleye katılır ve uluslararası

yardım çağrısında bulunulur.

ULUSAL DÜZEYDE KOORDİNASYON BİRİMLERİ

261

Koordinasyon birimi olarak, Afet ve Acil Durum Yüksek Kurulu (Bakanlar), Afet ve Acil Durum

Koordinasyon Kurulu (Müsteşarlar), Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezi,

bakanlıkların afet ve acil durum yönetim merkezleri, İl Afet ve Acil Durum Koordinasyon

Kurulu, il afet ve acil durum yönetim merkezleri görev yaparlar.

Olay seviyesine göre koordinasyon düzeyleri ve fonksiyonları

ULUSAL DÜZEYDE MÜDAHALE YÖNETİMİ

Minimum hiyerarşi, maksimum etkinlik, olay türü ve boyutuna göre modüler yapıya sahip

müdahale organizasyonunda, operasyon servisi, bilgi ve planlama servisi, lojistik ve bakım

hizmetleri servisi, finans ve idari işler servisi olmak üzere dört servis kurulmuştur. Seviye 3 ve 4

için Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezi Servislerinin yönetimi aşağıdaki

şekildedir;

Operasyon

Bilgi ve Planlama

Lojistik ve Bakım

Finans ve İdari İşler Servislerine AFAD Daire Başkanları başkanlık eder.

262

Operasyon servisi;

Müdahale organizasyonunda, temel birimlerden planı uygulamaya koyan servistir. Afet ve acil

durum olayına müdahale seviyesi ve olay türü mantığından hareketle iki alt servise ayrılmıştır.

Küçük çapta ki bir olay için minimum hizmetler göz önünde bulundurularak, Acil Durum

Hizmetleri alt servisi oluşturulmuştur. Büyük çaptaki afetler dikkate alınarak Ön İyileştirme

Hizmetleri ikinci alt servisi olarak operasyon servisi içinde yer almıştır. İyileştirme çalışmalarının

ilk adımını oluşturan bu hizmetler acil durum çalışmalarının bitmesinden sonra uzun dönem

iyileştirme çalışmalarının başlangıcını oluşturmaktadır. Haberleşme, Ulaştırma, Güvenlik ve

Trafik, Yangın ve Tehlikeli Maddeler, Arama ve Kurtarma, Sağlık ve Sanitasyon, Enerji, Acil

Barınma, Beslenme, Defin, Alt Yapı, Hasar Tespit, Gıda, Tarım ve Hayvancılık, Psikososyal

Destek ve Enkaz Kaldırma olmak üzere 15 hizmet grubundan oluşmaktadır. Hizmet gruplarında

ulusal düzeyde bakanlıkların üst düzey (Müsteşar yardımcısı, genel müdür, genel müdür

yardımcıları) görevlileri yer alır.

Bilgi ve planlama servisi;

1. Müdahale süresince veri toplar ve analiz eder,

2. Keşif yapar, durum hakkında bilgi sağlar,

3. İhtiyaç duyulan kaynakları belirler, durumu değerlendirir,

4. Coğrafi bilgi sistemleri (CBS), haritalar, veri tabanları, uzaktan algılama konularında gerekli

çalışmaları yaparak verileri değerlendirir,

5. Olaya ilişkin elde ettiği veriler ile meydana gelebilecek diğer ihtimalleri hesaplar ve

modellemeler ile alternatif stratejiler hazırlar.

6. Tahliye ve yerleştirme konularında ki çalışmaları yürütür.

YEREL DÜZEYDE KOORDİNASYON BİRİMLERİ

Yerel düzeyde koordinasyon, Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezi ile irtibatlı

olarak vali tarafından, vali yardımcıları, İAADYM ile sağlanacak olup destek birimler olarak

basın sözcüsü, valilik hukuk sorumlusu, irtibat sorumlusu, güvenlik sorumlusu yer alır.

İl Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu

İl Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu, vali/vali yardımcısı başkanlığında il afet ve acil

durum müdürü ve ilgili il müdürleri ile gerektiğinde diğer birim temsilcilerinden oluşur.

263

Görevi; il hizmet grubu planlarının hazırlatılmasını ve il afet müdahale planına entegrasyonunu

gerçekleştirmek, alınacak önlemleri belirlemek, eğitimler düzenlemek ve uygulanabilirliğini

tatbikatlarla sağlamaktır.

İAADYM

İllerde vali veya valinin görevlendireceği vali yardımcısının başkanlığında 7/24 saat çalışma

esasına göre kurulur. Sekretaryasını il afet ve acil durum müdürlüğü yerine getirir.

Ulusal düzeyde müdahale organizasyon şemasında yer alan dört temel servis il düzeyinde de

aynı şekilde teşkil edilecek olup servisleri sorumlu vali yardımcıları koordine eder. İl düzeyine

ilişkin organizasyon şeması Ek-2’de yer almaktadır. Görevleri Afet ve Acil Durum Yönetim

Merkezleri Yönetmeliğinde belirtilmiştir.

YEREL DÜZEYDE MÜDAHALE YÖNETİMİ

Yerel düzeyde müdahale yönetimi, ulusal düzeydeki yönetim yapısının paralelinde

düzenlenmiştir. Seviye 1 ve Seviye 2 için müdahale çalışmaları yetkilendirilmesi durumunda

vali adına İAADM tarafından yürütülür. Seviye 3 ve Seviye 4 için ise;

•Operasyon Servisini görevlendirilecek vali yardımcısı,

•Bilgi ve Planlama Servisini görevlendirilecek vali yardımcısı,

•Lojistik ve Bakım Servisini görevlendirilecek vali yardımcısı,

•Finans ve İdari İşler Servisini görevlendirilecek vali yardımcısı yönetir.

Servislerin altında yer alan hizmet gruplarına vali tarafından işin önemi ve büyüklüğüne göre

ayrıca vali yardımcısı görevlendirilebilir. Bu konuda İçişleri Bakanlığı mülki idare amirleri

içerisinden yeterli sayıda personeli afet ve acil durumlar öncesi AFAD Başkanlığı ile

koordinasyon halinde eğitime tabii kılmak üzere sorumludur. Valiye yardımcı olmak üzere basın

sözcüsü, valilik hukuk sorumlusu, irtibat sorumlusu, güvenlik sorumlusu da çalışmalarda yer

almaktadır.

Organizasyon şeması Ek’de yer almakta olup il düzeyinde Uluslararası Destek ve İşbirliği

Hizmetleri grubu yer almamaktadır. İllerdeki mevcut 112 acil çağrı merkezleri, il afet ve acil

durum yönetim merkezlerinde, operasyon servisi içinde yer alan “Acil Durum Hizmetleri

Haberleşme Hizmet Grubunun” çekirdeğini oluşturur. 112 acil çağrı merkezleri acil

haberleşmenin sağlanması için ilk harekete geçen birim özelliğine sahip olup afet anında

haberleşme sisteminde kesinti meydana gelmesi halinde ilk haberleşme çalışmalarını yürütür.

264

Olay yeri yönetimi

BİLGİ VE PLANLAMA SERVİSİNİN HİZMET GRUPLARI

265

FİNANS VE İDARİ İŞLER SERVİSİNİN HİZMET GRUPLARI

266

Uygulamalar

1. Konuda geçen ve anlamlarını bilmediğiniz uygulamaları araştırınız.

267


Afet organizasyonunda kurumlar arası yetki dağılımı ve hiyerarşik düzenin durumu.

Afet sonrası ulusal müdahele kurumları ve olay yeri organizayonunda yetkili kurumlar ile

görevleri.

268

12 JAPONYA DEPREMİ VE TSUNAMİ ERKEN UYARI SİSTEMİ

269


1. Japonyada kullanılan erken uyarı sistemi ve özellikleri

2. Erken uyarı sisteminin deprem ve tsunamiye sağladığı katkılar

3. Erken uyarı sisteminde kullanılan haberleşme sistemi

270


1. Japonya erken uyarı sisteminin yapısı ve kesintisiz haberleşme sistemi

2. Türkiye erken uyarı sistemi ile karşılaştırması

3. Deprem ve tsunami de katkısı olmuşmudur?

271



edileceği veya

geliştirileceği

Japonya depremi ve erken

uyarı sistemi kullanımı

Erken uyarı sisteminin

sağladığı katkılar



yaparak

Erken uyarı sistemi ve

tsunami uyarı sisteminde

haberleşme altyapısı

Uyarı sisteminde kullanılan

kesintisiz haberleşme sistemi



yaparak

272

Giriş

Japonya Pasifik Okyanusuna kıyısı olan Tohoku bölgesinde 11 Mart 2011 Cuma günü saat 14:46

(JST)’ da 9.0 büyüklüğünde ve 32 km derinliğinde meydana gelen deprem ve ardından oluşan

tsunami ile tarihinin en büyük afetlerinden birini yaşamıştır. Yaşanan yıkıcı olay Japonlar

tarafından Büyük Doğu Japonya Afeti (Higashi Nihon Daishinsai) olarak adlandırılmıştır. Bu

çalışmada Japonya’ daki deprem ve tsunami erken uyarı sistemlerinin çalışma prensipleri

incelenmiş ve tanıtılmıştır. Ayrıca bu sistemlerin 11 Mart 2011 tarihinde meydana gelen

depremde sergiledikleri performanslar değerlendirilmiştir. Deprem erken uyarı sistemi yıkıcı olan

dalga kıyıya ulaşmadan yaklaşık bir dakika önce başarılı bir şekilde çalışarak uyarı vermiştir.

Ancak deprem ve tsunamiden sonra kayıt alınamayan istasyonlar olduğundan ilk üç saatte

meydana gelen artçı depremlerde deprem erken uyarı sistemi çalışmamıştır. Tsunami uyarısı ise

deprem meydana geldikten üç dakika sonra en yüksek seviyede verilmiş ve en az 3 m

yüksekliğindeki bir "büyük tsunami" olarak nitelendirilmiştir. Ayrıca tsunami uyarısı Pasifik

Okyanusuna kıyısı olan ülkelerde de verilmiş ve dalgalar bu ülke kıyılarına ulaşmadan önce

gerekli önlemler alınmıştır. Ancak tsunaminin yüksekliği tahmin edilenden fazla olduğu için ve

deprem uyarısı da yeteri kadar geniş bir bölgede verilmediği için depremin ve tsunaminin yol

açtığı hasar oldukça büyük olmuştur.

DEPREM ERKEN UYARI SİSTEMİ Erken uyarı sistemi depremin meydana getirdiği zararları azaltan, depremin merkez üssüne en

yakın istasyonlarda gözlenen sismik dalga verilerini kullanarak depremin büyüklüğü ve

hiposentrını tahmin eden ve S dalgasının varışından önce beklenen sismik şiddetleri veren bir

sistemdir.

Deprem erken uyarı sistemleri sismometreler, yüksek hızlı iletişim sistemleri ve bilgisayarlardan

meydana gelir. Deprem erken uyarı sistemini oluşturan, bir bölgede yerleştirilmiş olan

273

sismometrelerin dizilimi depremi algıladıktan sonra yüksek hızlı iletişim sistemleri ve

bilgisayarlar sismometrelerdeki değerleri toplar ve bilgisayarlar aracılığıyla depremin büyüklüğü

ve yeri belirlenir. Büyük bir depreme ait veriler kaydedilirse, alarmlar etkilenmesi muhtemel

bölge boyunca uyarı verebilir. Kısa da olsa bu gibi uyarılar pek çok insanın daha güvenli yerlere

saklanmaları veya gitmeleri ve trenlerin, fabrikaların ve asansörlerin durdurulması için yeterli

olabilir.

Dünya genelinde deprem erken uyarı sistemi bulunan 9 ülke vardır. Bu ülkelerden Japonya,

Türkiye, Meksika, Romanya ve Tayvan aktif olarak sistemi kullanmakta ve uyarılar vermektedir.

Sistemin test aşamasında olduğu ülkeler ise Çin, İtalya, Kaliforniya, İsviçre’ dir. Ayrıca Hawaii’

deki Pasifik Tsunami Uyarı Merkezi uluslar arası çapta tsunami uyarıları vermektedir.

Deprem erken uyarı sisteminin çalışma prensibi Bir yerde deprem meydana geldiğinde depremin meydana geldiği yere en yakın istasyon

tarafından deprem dalgalarından ilki olan P dalgası algılandıktan sonra veriler anlık veri aktarımı

ile JMA’ ya gönderilir. JMA ikincil ve deprem kaynaklı hasarlara neden olan S dalgası gelmeden

önce de gelen verileri hızlı bir şekilde çözümleyerek halka deprem meydana geldiğini haber verir

ve halkı tahmini olarak depremin yeri ve büyüklüğü hakkında bilgilendirir. Erken uyarı

televizyon, radyo ve cep telefonu gibi çeşitli yayın organları ile halka iletilmektedir (Şekil 1.).

Erken uyarı depremin odağına yakın olan alanlarda güçlü ve yıkıcı olan dalgalar gelmeden önce

yayınlanmayabilir. Ayrıca sismik dalgalar depremin odağına yakın olan daha fazla istasyon

tarafından algılanırsa sistem depremin yeri ve büyüklüğüyle ilgili daha doğru erken uyarı

yayınlar.

274

Deprem erken uyarı sistemini akış şeması

Japonya’daki Deprem Erken Uyarı Sistemleri

1960’ ların sonlarında Japon Demiryolu sistemleri kendi demiryolu hatları boyunca yer sarsıntı

şiddetinin eşik değerini aştığı zamanlarda tetiklenen ve trenlere giden enerjiyi kesek

sismometreler yerleştirmiştir. Alarm sismometreler olarak kullanılan bu yaklaşım sadece güçlü bir

deprem başlar başlamaz uyarı verir (Nakamura, 1984). 1960’ larda alarm-sismometreler

kullanmaya başlayan Japonya Demir yolları daha sonra da Shinkansen hızlı trenlerine giden

enerjiyi kesmek için 1980’ lerde ön belirleme deprem erken uyarı sistemlerini kullanmaya başladı.

Bu sistem Demiryolu Teknik Araştırma Enstitüsü (Railway Technical Research Institute-RTRI)

tarafından tasarlanan ve kurulan Acil Deprem Algılama ve Alarm Sistemi (Urgent Earthquake

Detection and Alarm System-UrEDAS) dir. UrEDAS Japonya’daki deprem erken uyarı

sistemlerinin babası olarak kabul edilir ve daha sonra yapılan erken uyarı sistemleri UrEDAS

üzerine modellenerek geliştirilmiştir. Sistem deprem kaynağı yakınındaki kendi ağları ile P

dalgasının varışını algılayarak bir depremin yerini ve büyüklüğünü çok hızlı bir şekilde tahmin

eder. Sistem daha sonra S dalgasının varışından önce yüksek hızlı trenleri durdurmak için bu

bilgileri kullanır. İlk UrEDAS ağı 1989’ da Tokyo Metropoliten alanında faaliyete başlamıştır. O

tarihten itibaren Japonya’ da hızlı demiryolu sistemleri için birtakım UrEDAS ağları yerleştirildi.

Hızlı demiryolu sistemleri için ilk UrEDAS ağı 1992’ de Tokaido Shinkansen’ inde 14 ölçü cihazı

ile çalışmaya başladı. 1995 Kobe Depreminden sonra Japonya genelindeki demiryolu hatları

boyunca genişledi. Ayrıca Kobe depremi 1998’ de ray ve metro sistemleri bünyesinde faaliyete

geçen Kompakt UrEDAS olarak adlandırılan daha hızlı bir versiyonun da yapımını harekete

geçirmiştir.

Ayrıca Japonya’ da 1994’ ün sonlarından beri faaliyet gösteren gerçek zamanlı hasar

değerlendirme sistemleri olan Tokyo Gaz Şirketi’nin Sismik Bilgi Toplama ve Ağ Uyarısı sistemi

275

(SIGNAL-the Seismic Information Gathering and Network Alert) ve Kawasaki ve Tokyo

itfaiyesine ait acil durum yönetimi için erken hasar değerlendirme sistemleri geliştirilmiştir.

1995’ te Kobe’ de meydana gelen büyük Hanshin Awaji depremi Japonya’ da 6000’ den fazla

kişinin ölümü ve milyonlarca dolar kayıp ülke genelinde uyarı sistemlerinin gelişimine sebep

olmuştur. Bunun üzerine ülke genelinde daimi istasyon sıklığı ile sismik ağlar kuruldu. Bu sismik

ağların yaklaşık 800 yüksek hassasiyetli istasyonun (Hi-net) yaklaşık 650 tanesi kuyu içine

yerleştirilmiş kuvvetli yer hareketi (KiK-net) aletinden oluşur. Bunlara ilave olarak yaklaşık 1000

tane yüzeyde bulunan kuvvetli yer hareketi aleti ve yaklaşık 70 tane de broadband sismometre

kurulmuştur. Bu istasyonlar NIED tarafından kurulmuştur. JMA, 1993’ teki Okushiri

depreminden sonra daha hızlı ve doğru tsunami uyarısı ve deprem bilgisi vermek için ülke

genelinde yaklaşık 200 kuvvetli yer hareketi ölçer içeren sismometre ağını yenilemeyi yakın

geçmişte tamamlamıştır. Bu sismik ağların kurulumundan sonra JMA Şubat 2004’ te deprem

erken uyarı yöntemlerini test etmeye başlamıştır. 16 Ağustos 2005’ te Miyagi bölgesinin kıyısında

meydana gelen 7,2 büyüklüğündeki depremde ilk P dalgasının algılanmasından 4,5 sn sonra ve

Sendai’ ye S dalgasının varışından 16 sn önce uyarı verilmiştir (Hoshiba vd., 2008). JMA Ağustos

2006’ da sınırlı sayıda kullanıcı için uyarılar yayınlamaya başlamıştır. Ekim 2007’ de ise halka

uyarı vermeye başlamıştır. Ağustos 2006’ dan Ekim 2007’ ye kadar geçen süre içerisinde JMA

tarafından, dağıtım kampanyaları, televizyonlarda yayınlanan kısa bilgi videoları, posterler,

seminerler ve JMA web sitesindeki bilgi kayıtlarını içeren, alınacak uygun önlemler ve erken

uyarı sisteminin sınırlamaları ve amaçları hakkında bilgi vermek için bir eğitim kampanyasına

karar verilmiştir. 2009 yılında yapılan çalışmalara göre halka uyarı vermek amaçlı kullanıma hazır

erken uyarı sistemi yaklaşık 800 Hi-net istasyonu ve yaklaşık 200 JMA’ ya ait kuvvetli yer

hareketi istasyonundan oluşur (Şekil 2.). Bu sistemde veriler tüm ülkede 20 km sabit aralıklarla

kurulmuş istasyonlardan oluşan bir ağdan sağlanır. Uyarılar, JMA ölçeğine göre maksimum

şiddet 5- veya daha fazla olarak tahmin edildiğinde yayınlanır. Ekim 2007’ den Mart 2009’ a

kadar geçen sürede 5- veya daha fazla olarak gözlemlenen ve uyarı verilen 11 deprem meydana

gelmiştir. Bu depremlerde maksimum şiddet 4 olarak tahmin edilmiş fakat 5- olarak

gözlemlendiği için 2 uyarı kaçırılmıştır. Ayrıca sismik şiddeti 5- olarak tahmin edilmiş fakat 4

olarak gözlemlenmiş olduğu için de 3 yanlış uyarı verilmiştir. Sistem 2007-2010 yılları arasında

Richter ölçeğine göre büyüklüğü 6’ dan büyük olan depremlerin 9 tanesinde uyarı vermiştir. Bu 9

uyarıdan sadece 30 Ekim 2009’ da meydana gelen depremin sismik şiddeti 5- olarak tahmin

276

edilmiş fakat daha sonra 4 olarak gözlemlendiği için 1 yanlış uyarı verilmiştir fakat kaçırılan uyarı

olmamıştır. 2007-2010 yılları arasında sistem toplamda 21 uyarı vermiştir.

Japonya’daki deprem erken uyarı sistemine ait istasyon ağı

JMA tarafından yapılan uyarılar halka televizyon, cep telefonu, radyo gibi çeşitli yollarla iletilir.

Televizyon ve radyo aracılığıyla yapılan uyarılarda NHK (Japon Yayın Kuruluşu) dokuz radyo ve

televizyon istasyonu aracılığıyla yayın yapmayı talep eder. Ayrıca Eylül 2008’ den itibaren 127

televizyon istasyonundan 124’ si ve ayrıca 35 FM, 41 AM radyodan uyarı yayınlamaktadır. Çoklu

tehlike J-Alert Sistemi de belediyelere uyarılar verir. Mart 2009’ dan itibaren 1851 belediyeden

226’ sı J-Alert alıcılarına sahiptir ve bu 226 belediyeden de 102 tanesi uyarıları yayınlamak için

277

Hoparlör sistemi kullanmaktadır. Japonya’ da üç cep telefonu şirketi (Docomo, AU ve Softbank)

kullanıcılarına ücretsiz uyarı mesajları göndermektedir ve şu anda yaklaşık 52 milyon kişi bu

uyarıları cep telefonlarına alabilmektedir. Halka yönelik yapılan bu uyarılara ek olarak çok sayıda

kullanıcı uyarıları alır ve bu yarıları kendi otomatikleştirilmiş kontrol ve yanıt sistemlerinin

içerisine dahil eder. JMA konuma özgü uyarı bilgisi vermez fakat önceden JMA tarafından

onaylanmış özel servis sağlayıcıları uyarı bilgisi verebilir. Aralık 2008’ den itibaren 54 sertifikalı

servis sağlayıcısı bulunmaktadır. Bu servis sağlayıcıları 204 demir yolu şirketi, fabrika, inşaat

alanı, apartman, okul, alışveriş merkezi, hastane gibi kuruluşların 52 tanesine bilgi verir. Servis

sağlayıcısı tarafından uyarı bilgisi alan demiryolu şirketlerinden bazıları kendi erken uyarı

sistemlerini de işletmektedir.

Japonya’daki istasyon ağları ve deprem ve sismik şiddet bilgilerinin yayınlanması

JMA büyük bir deprem meydana geldiğinde hem kendisine ait olan sismometre, sismik şiddet

ölçer ve gelgit ölçerlerden hem de araştırma enstitüleri, yerel yönetimler gibi diğer kuruluşlar

tarafından kurulmuş olan istasyonlardan gelen veriler yardımıyla deprem bilgisi, sismik şiddet

bilgisi ve tsunami bilgisi yayınlar.

Japonya, sık sık depremlere ve volkanik aktivitelere sebep olan ve tektonik olarak oldukça aktif,

doğusunda Pasifik, batısında Asya, kuzeyinde Kuzey Amerika ve güneyde Filipinler levhalarının

buluştuğu ve dalma-batma zonlarının oluştuğu bölgede bulunduğu için Japonya’ daki sismik

aktivite sürekli olarak incelenmektedir. Bu amaçla JMA bir deprem meydana geldikten sonra hızlı

bir şekilde depremin merkez üssünü belirlemek ve büyüklüğünü tahmin etmek ve derhal tsunami

tahmini yayınlamak için ülke genelinde yaklaşık olarak her 60 km’ de olmak üzere yaklaşık 180

yerde sismometre istasyonu kurmuştur (Şekil 3.(b)). JMA kendi istasyonlarından elde ettiği

verilerin yanı sıra araştırma enstitüleri tarafından kullanılan yüksek hassasiyetli sismometreler

(Şekil 3.(a)) içeren online veri kaynaklarından gözlemsel verileri toplayarak sürekli olarak sismik

aktiviteyi de görüntüler.

278

Japonya genelindeki sismometre ağı (a) ve JMA’ ya ait sismometre ağı (b)

JMA ülke genelinde NIED tarafından kurulmuş yaklaşık 1000 kuvvetli yer hareketi sismik

gözlem istasyonlarından (K-NET) yaklaşık 777 tanesinden alınan veriler ve yerel yönetimler

tarafından yaklaşık 2800 yerde kurulmuş sismik şiddet ölçerlerden alınan verilerin yanı sıra yer

hareketinin şiddetini ölçmek için ülke genelinde yaklaşık her 20 km’ de yaklaşık 600 yerde

kurulan kendilerine ait sismik şiddet ölçerlerden alınan verilerle toplamda yaklaşık 4100 yer için

sismik şiddet bilgisini yayınlar.

279

JMA tarafından verilen bilgi için kullanılan sismik şiddet ölçer ağı (www.jma.go.jp)

JMA Şekil’ te de gösterildiği gibi bir deprem meydana geldiğinde sismometre, sismik şiddet ölçer

ve gelgit ölçerlerden topladığı verilerden yararlanarak 2 dakika içerisinde JMA ölçeğine göre

sismik şiddeti 3 veya 3’ ten büyük olan depremler için sismik şiddet bilgisi raporu yayınlar.

Yayınlanan bu rapor afet yönetimi yetkilileri tarafından acil durumda ilk olarak yapılacak işlerde

referans olarak kullanılır. JMA deprem meydana geldikten sonra 3 dakika içerisinde depremin

büyüklüğünü, merkez üssünü ve güçlü sarsıntının gözlendiği yerlerdeki sismik şiddeti gösteren bir

deprem bilgisi raporu yayınlar ve tsunami uyarısı verir. JMA 5 dakika içerisinde verdiği tsunami

uyarısı ile ilgili tsunaminin tahmini yüksekliğini ve varış zamanını veren bir tsunami bilgisi

yayınlar. Yine beşinci dakikada daha önce vermiş olduğu deprem ve sismik şiddet bilgilerini

günceller. JMA beşinci dakikadan sonra gözlemlemiş olduğu tsunami yüksekliğini ve varış

zamanını yayınlar.

http://www.jma.go.jp/

280

Deprem, Tsunami ve Sismik şiddet bilgisinin yayınlanmasına ait akış şeması

TSUNAMİ ERKEN UYARI SİSTEMİ

Tsunami erken uyarı sistemi, tsunami dalgalarını algılayan, can ve mal kaybını önlemek için

uyarılar veren bir sistemdir. Bu sistem tsunami dalgalarını algılamak için sensörlerden oluşan bir

ağ ve kıyı bölgelerinden kaçışa izin veren güncel uyarılar yayınlayan iletişim alt yapısından

oluşan aynı derecede önemli iki bileşenden meydana gelir.

Japonya pek çok deprem ve tsunaminin yaşandığı aktif dalma batma zonu yakınında

bulunmaktadır. Japonya yakınında bulunan bu dalma batma zonunun neden olduğu depremler

tarafından üretilen yerel tsunamiler ülkede büyük hasarlara neden olmuştur. Bu yüzden Japonya,

Pasifik’ te ve dünya çapında en büyük tsunami uyarı sistemlerinden birini geliştirmiştir. Japon

281

Meteoroloji Ajansının (JMA) asıl gözlemevi Tokyo’ da bulunmaktadır ve 5 bölgesel gözlemevi

tsunami uyarıları yayınlamadan sorumludur. JMA’ da veriler sürekli bir şekilde hücresel iletişim

ve uydular kullanılarak toplanmaktadır.

UNESCO’ nun Hükümetler arası Oşinografi Komisyonu altında 1966’ da oluşturulan Pasifik

Tsunami Uyarı ve Zarar Azaltma Sistemi için Hükümetler arası Koordinasyon Grubu

(ICG/PTWS), PTWS’ nin ilk merkezi olarak tsunami gözlemede Pasifik’ in her yerini kapsayan

Pasifik Tsunami Uyarı Merkezi’ nin (PTWC) kapasitesini artırmak ve ilaveler yapmak için JMA

tarafından alınabilen Kuzeybatı Pasifik bölgesindeki bölgesel merkezin rolünü tasarlamıştır.

Bu uluslar arası talebe karşılık olarak JMA, Ocak 2001’ de ilgili ülkelere Japon Denizinde

meydana gelen depremler için tsunami tahmini sağlamaya başlamıştır. Mart 2005’ te JMA

Kuzeybatı Pasifik Tsunami Danışma Merkezi’ ni kurmuş ve Kuzeybatı Pasifik Bölgesindeki

depremler için tsunami olasılığına karşı uyarı vermeye başlamıştır.

Tsunami erken uyarı sisteminin çalışma prensibi

JMA ülke genelinde yaklaşık 80 gelgit ölçer istasyonu çalıştırmaktadır ve Japon Sahil Güvenlik

ve yerel hükümet kuruluşları gibi kuruluşlar tarafından işletilen istasyonlar da dahil olmak üzere

yaklaşık 100 istasyondan gerçek zamanlı deniz seviyesi verisi toplamaktadır.

282

Japonya genelindeki gelgit ölçer ağı

Tsunami uyarı sisteminde deniz seviyesinden 6000 m derinde 1 cm kadar küçük genliklerle

tsunamileri algılayabilen ve ölçebilen basınç algılayıcıları bulunur. Tsunamiyi algılayan basınç

algılayıcıları deniz yüzeyinde bulunan şamandıralara monte edilmiş transmitterlere akustik

modem aracılığıyla uyarı sinyalleri gönderir. Transmitterler tarafından alınan veriler uyduya

iletilir. Uydu, transmitterlerden aldığı verileri uyarı merkezine gönderir ve Tsunami dedektörün

üzerinden geçtikten iki dakika sonra veriler JMA’ ya ulaşmış olur.

Tsunami erken uyarı sisteminin şeması (www.unisdr.org)

JMA çeşitli yer ve büyüklüklerdeki varsayılan depremler için ilk olarak bilgisayarlarla tsunami

similasyonunu yapar ve tsunami veri tabanı olarak adlandırılan bir veri tabanında tsunami varış

zamanları ve yüksekliklerinin sonuçları depolar. Büyük bir deprem meydana geldiğinde işletim

sistemi tsunami veri tabanı için yapılan araştırmalarda hesaplanan merkez üssü ve büyüklüklere

dayanarak, depremin merkez üssü ve büyüklüğünü hızlı bir şekilde hesaplar ve veri tabanından en

uygun sonuçları seçer. Meydana gelen depremin büyüklüğünün veri tabanındaki verilerle

karşılaştırılmasıyla depremin tsunami üretebilecek potansiyelde olası durumunda JMA deprem

meydana geldikten sonra 3 dakika içerisinde her kıyı bölgesi için tsunaminin tahmin edilen

yüksekliğini ve varış zamanını belirten tsunami olasılığı veya tsunami uyarısı yayınlar. Tahmini

http://www.unisdr.org/

283

tsunami yüksekliğine dayanarak yapılan tsunami uyarısı büyük tsunami (3 m veya daha fazla) ve

tsunami (1 m veya 2 m) olmak üzere ikiye ayrılır. Tsunami uyarıları azami derecede tedbir almayı

gerektirir. Tsunami olasılığında ise tsunami yüksekliği 0,5 m veya daha azdır ve tsunami olma

olasılığına karşı önlem almak gerekir.

JMA tarafından yapılan bu uyarılar acilen uydu sistemleri ve afetten korunma amaçlı bilgi ağları

kullanılarak afet yönetimi kuruluşları ve medyaya iletilir. Uyarılar daha sonra bu kuruluşlar

tarafından denizdeki gemilere ve risk altındaki kıyı bölgelerinde yaşayan insanlara iletilir.

Japonya’ da meydana gelen yerel tsunamilere ek olarak Şili veya Alaska gibi Japonya’ dan uzak

Pasifik okyanusuna kıyısı olan bölgelerde meydana gelen depremlerin ürettiği uzak tsunamilerde

uyarı vermek için uluslar arası veri alışverişi ve bilgi paylaşımı şeklinde uluslar arası bir işbirliği

gerekmektedir. Bu nedenle JMA Japonya sahili boyunca tsunaminin meydan getireceği etkileri

tahmin etmek ve tsunami uyarıları verebilmek için Hawaii’ de bulunan Pasifik Tsunami Uyarı

Merkezi (PTWC) ile yakın ilişkiler içerisindedir. Bu amaçla uzak tsunamiler için dünya çapındaki

sismoloji ağı ve deniz aşırı deniz seviyesi verilerini toplayarak analiz eder ve ilgili kuruluşlar

aracılığıyla halkı uyarır.

DEPREM VE TSUNAMİ ERKEN UYARI SİSTEMLERİNİN 11 MART 2011 “BÜYÜK

DOĞU JAPONYA AFETİ”NDEKİ PERFORMANSLARI

11 Mart 2011’ de Japonya’ da 9.0 büyüklüğünde, saat 14:46:18:1 (JST)’ de ülkede büyük bir

felakete neden olan Büyük Doğu Japonya Depremi meydana gelmiştir. Deprem meydana

geldikten sonra merkezüssüne en yakın istasyon ilk P dalgasını 5,4 sn sonra saat 14:46:40:2’ de

algılamış ve tahmin edilen magnitüd 4,3, JMA ölçeğine göre 1 şiddetinde olduğu için uyarı

verilmemiştir. Veriler devamlı olarak güncellenmiş ve 4. güncellemede JMA ölçeğine göre 5-

şiddetine denk geldiği için 8,6 sn sonra ve saat 14:46:48:8’ de uyarı verilmiştir. Deprem,

depremin meydana geldiği yere en yakın noktada bulunan Sendai şehrinde uyarıdan 17 sn sonra,

Tokyo’ da ise yaklaşık olarak bir dakika sonra hissedilmiştir.

Uyarılar halka televizyon, radyo ve cep telefonları aracılığıyla iletilmiştir. Depremin meydan

geldiği noktaya en yakın yerleşim yeri olan Sendai’ deki okullarda ve Tohoku Üniversitesi’nde de

uyarılar okullardaki mevcut sistemler aracılığıyla yayınlanmış ve okullardaki öğrenciler öncelikle

sıraların altına saklanmışlar, deprem sona erdikten sonra da tahliye edilmişlerdir. Deprem

sırasında Tohoku Shinkansen sisteminde kurulmuş deniz kıyısındaki 9 sismometre ile raylarda

284

kurulu olan 44 sensör ilk titreşimleri algılayarak otomatik olarak enerjiyi kesmiş ve güvenlik

frenleri devreye girmiştir. Böylelikle deprem sırasında çalışır durumda olan 24 tren raylardan

çıkmadan durdurulmuştur. Ayrıca trenler tünellerde ve köprülerde herhangi bir hasara uğramamış

ve faaliyetlerini hızlı bir şekilde eski haline geri getirebilmişlerdir. 11 Mart ile 25 mart arasında

meydana gelen 45 artçı depremden (JMA ölçeğine göre 5- ve daha büyük olarak tahmin edilen

depremlerden) 3 tanesi eksik tahmin edilerek kaçırılmış, 2 tanesi de fazla tahmin edilerek yanlış

uyarı verilmiştir.

Depremde erken uyarı sistemi depremi algılamış S dalgası kıyıya ulaşmadan önce merkezüssüne

yakın bölgelerde uyarı verilmiş ve pek çok kişinin kendisini korumasına olanak sağlamıştır. Bu

açıdan sistem başarılı bir şekilde çalışmıştır. Fakat uyarıyı alan bölge yeteri kadar geniş değildir

ve depremin büyüklüğü 9 yerine 8 olarak belirtildiği için eksik tahmin edilmiştir. Ayrıca sistem

artçı depremlerle de mücadele etmiştir. Deprem ve tsunami yüzünden hasar gören ve kayıt

alınamayan istasyonlar olduğu için depremden sonra ilk 3 saatte meydana gelen artçı depremlerde

uyarı sistemi çalışmamıştır.

JMA (Japon Meteoroloji Ajansı) tarafından en yüksek seviyede tsunami uyarısı depremden 3 dakika sonra

verilmiştir.Tsunami Erken uyarısı yayınlanmasına rağmen depremlerin tekrarlanan meydana gelişi

yüzünden insanlar tsunaminin yüksekliğini daha tahmin etmişler ve güvende hissetme duygusu yanlış

anlamaya neden olmuştur. Pasifik Tsunami Uyarı Merkezi ise depremden 9 dakika sonra Doğu Asya ve

Güney Amerika'nın batı sahillerini kapsayan çok geniş bir alanda tsunami uyarısında bulunmuştur.

Tsunami depremden 26 ile 35 dakika sonra kıyıya ulaşmıştır. Tayvan, Endonezya, Yeni Zelanda, Rusya,

Filipinler, Pasifik Adaları, Hawaii, Meksika, Peru, ve Kolombiya’ da tsunami uyarısı verilmiştir.

286

Uygulamalar

Konuda geçen ve anlamlarını bilmediğiniz uygulamaları araştırınız.

287


Japonyada kurulu bulunan erken uyarı sisteminin deprem öncesi çalışması ile büyük afetlerin

önüne geçildiği ve sonrasında da benzer olarak tsunami için verdiği uyarı ile büyük kayıpların

önüne geçildiği aktarılmıştır.

288

13 MOBİL CİHAZLARIN AFETLERDE KULLANIMI

289


1. Mobil iletişim cihazlarının afet öncesi kullanımı ile maddi ve manevi kayıpların

azaltılması

2. Mobil iletişim ile kesintisiz ve çok sayıda kişi ile hızlı iletişim sağlanması mümkündür

290


1. Mobil cihazların kullanımının yaygınlaştırılması deprem öncesi iletişime katkı

sağlarmı ?

2. Mobil cihazlarda kullanılan uygulamaların afete müdahele konusunda

yararlanılabilirmi ?

291



edileceği veya

geliştirileceği

Mobil cihazların afetlerde

kullanımı

Mobil cihazlar ile afet

öncesi ve sonrası kesintisiz

iletişim olanakları



yaparak

Mobil uygulamaların afet

sonrası müdahele için

kullanımı

Afet sonrası yönlendirme

ve müdahele de sms ve

mobil iletişim kullanımı



yaparak

292

Giriş

Birleşmiş Milletler’ in (BM) (UN,2009) açıklamış olduğu rapora göre cep telefonu kullanımı son

7 yılda önemli bir artış göstermiştir. Başka bir kaynakta 2002 yılında 1 milyar olan telefon

kullanımının 2007 yılında 4,1 milyar olmasını beklenirken (URL1), 2013 yılı itibari ile URL2'

e göre bu rakam 6,8 milyar ile Dünya nüfusunun % 87'sine denk gelmektedir. Bu verilerden

anlaşılacağı üzere, cep telefonu kullanımı zamanla önemli oranda artmış ve hayatımızın önemli

bir parçası haline gelmiştir. İklim değişikliği ile birlikte doğal afetlerin görülme sıklığı tüm

dünyada artmıştır. Özellikle son yıllarda yaşanan ölümlü sel felaketleri, fırtınalar ve kasırgalar bu

olaylara örnek gösterilebilir. Yıllar ilerledikçe bu etkilerin her geçen gün artması beklenmektedir.

Konecny’ye (2012) göre zamanla alınan tedbirler ve kullanılan yeni teknolojilerin sonucu olarak

doğal afetlerdeki ölümler azalmakta ancak bu kapsamda ekonomik giderler artmaktadır. Doğal

afetler nedeniyle dünya genelinde 2011 yılında 380 milyar dolarlık maddi zarar bulunmaktadır

(URL 3). 20. yüzyılın sonlarına doğru doğal afetlerden etkilenen kurban sayısı 40 000, ekonomik

kayıp ise yaklaşık 50 milyar Dolar ($) değerindedir. Doğal afetler içerisinde taşkınlar yaklaşık

%30’luk bir orana sahiptir. Etkilenen insanların %32’si, ölümlerin %26’sı seller nedeni ile

olmuştur. Her yıl Güney Kore 500 milyon $, İspanya 600 milyon $, Çin 3 milyar $, Amerika 3,4

milyar $ ve Japonya 7,2 milyar $’lık zarara uğramaktadır (Sakamato, T. vd,ty). Son 20 yılda,

ülkemizde, 369 sel, taşkın afeti gözlenmiş ve bu afetler nedeniyle 448 kişi hayatını kaybetmiştir

(Tanrıverdi ve diğ., 2011). 2000 – 2009 yılları arasında Türkiye’de gerçekleşen 18 sel ve taşkın

olayında 208 kişi ölmüş ve ekonomik maliyeti 250 milyon $ olarak Em – Dat raporlarında

belirtilmiştir (URL4). GSM Association’ın açıklamış olduğu verilere göre 2004 yılında meydana

gelen afetlerden en çok etkilenen ilk 10 ülke arasında Türkiye 6’ncı sıradadır (GSM Association,

2005). Yine aynı raporda meydana gelen taşkınların 1985 ve 2004 yılları arasında görülme

sıklığının arttığı izlenmektedir. 2000 yılına kadar toplam taşkın sayısı 252 olurken; 2000 sonrası

yaklaşık 145 vaka gözlenmiştir. Bunda en önemli iki etken küresel ısınma ve çarpık kentleşmedir.

Toplum ihtiyaçlarının karşılanabilmesi ve artan nüfusun barındırılabilmesi için şehirler artık

yerlerini anakentlere (metropollere) bırakmıştır. Bir planlama ve sistematikten uzak olan bu

şehirlerde, doğal ve yapay afetlerin görülme sıklığı, sistemsizlikle doğru orantılı olarak artmıştır.

Deprem, fırtına, sel ve volkanik patlama gibi doğal olaylar, aslında yeryüzünün, günümüzdeki

ekolojik dengesi ve üzerindeki canlı yaşamı açısından son derece önemli olan fiziki özelliklerini

kazanmasında etkili olan yapıcı kuvvetlerdir. Ancak, günümüzde insanoğlunun çevresini iyi

293

algılamaması ve tanımaması, ondan istenilen ölçüde istifade edememesi ve yanlış kullanım

politikaları geliştirmesi nedeni ile, aslında insanoğlu için var olan bu doğal olaylar, binlerce

insanın bir anda hayatını kaybetmesine yol açan afetlere dönüşmektedirler (Demirci A., ve

Karakuyu M.,ty.). Afet uygulamalarında haberleşme/iletişim çok önemli bir unsurdur. Afet

anında; afetin türüne bağlı olarak, şehir altyapısı çökebileceğinden son kullanıcı ile servis

sağlayıcı arasında sağlanacak veri alış verişi için alternatif yöntemlerin geliştirilmesi

araştırılmaktadır. Her afetin farklı dinamiklere sahip olması göz önünde bulundurularak afete göre

farklı yaklaşımlarda bulunmak gerekir. Afet öncesi yapılacak hazırlıklar kadar, afet sonrası

yapılacakların belirlenmesi ve afete verilecek tepkinin en hızlı bir şekilde yapılması önemlidir.

Meydana gelen doğal ve insan kaynaklı afetlerden minimum zarar ile kurtulabilmek için; afet

öncesi, sırası ve

sonrasında kullanılabilecek bir sistemin kurulması gerekmektedir. Özellikle afet sırasında karar

vericilerin olayı algılama ve yönetmesine olanak sağlayacak bir sistemler bütünün kurulması

önemlidir. Ancak bu sistemler bütünün sağlıklı çalışabilmesi için sahadan gelen verilerin güncel

olması gerekmektedir. Bu nedenle tüm sistemin koordinasyonun yapılıp anlık güncellemelerin

yapılması gerekliliği bulunmaktadır. Akıllı telefonların mevcut donanımları arasında sensörler

bulunmaktadır. Hemen hemen tüm telefonlarda ivme (accelerometer), yer çekimi (gravity), Denge

(gyroscope), yakınlık (Proximity) sensörleri bulunmaktadır. Bazılarında ise bunlara ek olarak

basınç (pressure), sıcaklık (tempreature), nem (humidty), nabız ölçer ve Işık (light) sensörleri

bulunmaktadır. Akıllı telefonların hepsi günümüzde GPS alıcıları bünyesinde bulundururken,

konum bilgilerini AGPS ile belirleyebilmektedir. Yine bunlardan bazıları GPS alıcılarının

yanında GLONASS alıcılarına da sahiptir. Akıllı telefonların erken uyarı sistemi olarak kullanımı

bilim insanları tarafından farklı afetlerde ve farklı uygulamalar ile denenmektedir.

Akıllı telefonlardaki sensör ve alıcılar yardımıyla afet anında kullanılabilecek bir erken uyarı

sisteminin geliştirilebileceği tarafımızdan değerlendirilmektedir. Bu kapsamda Türkiye ve

Dünya’da akıllı telefonların erken uyarı sistemlerinde kullanımı ile örnekler verirken, bunların

avantaj ve dezavantajları tartışılacak; bir uygulamada olması gerekenler belirlenmeye

çalışılacaktır. Bildiri kapsamında yazarlar tarafından geliştirilen bir algoritmanın mobil

uygulamada nasıl çalışacağı, özellikle yangın ve sel gibi afetler sırasında karar vericilere, yardım

ekiplerine ve de son kullanıcılara verebileceği önemli bilgilerden bahsedilecek, önem arz eden

müdahale zamanının minimuma indirilebileceği vurgulanacaktır. Yangın ve Sel gibi afetler

294

dışında maden patlamaları ve deprem anında kullanılıp kullanılamayacağı ise tartışmaya açılacak,

avantaj ve dezavantajlar vurgulanacaktır.

Afet Yönetimi ve Mobil Cihazların Kullanımı

Afet yönetimi 4 ana aşamadan oluşur. Bunlar Önleme/Zarar azaltma, hazırlık, kurtarma ve

iyileştirmedir. Yönetimin kurtarma ayağı 2 ana alt başlıktan oluşur. Bunlar hayat kurtarma ve

insanları kendi kendine yetebilir hale getirmedir. Kurbanların olayın şokunu atlatıp hayatlarına

normal olarak devam edebildiği ana kadar bu çalışmalar devam etmelidir. Bu nedenle lojistik acil

durumlarda çok önemlidir Afetzedelerin kendilerini güvende hissedip temel ihtiyaçlarını

karşılayabilmesi gerekmektedir. Bu aşamada insanların; yemek, su, geçici sığınak, tıbbi yardım ve

koruma olmak üzere 5 temel ihtiyacı vardır. Bu ihtiyaçlar sağlandığı takdirde afetzedeler

hayatlarını tekrar düzene sokabilirler. Eğer bu şartlar sağlanamaz ise ikinci felaket aşaması

yaşanır (Thevenaz, C.,2010).

Afete müdahalelerin bir sistem/ veritabanından kontrolü sonraki olaylar için bir altlık, tecrübe

yaratır. Hangi adımlarda ne tarz eksiklikler, hatalar oluşmakta, çözüm şekilleri nelerdir gibi.

Olumlu ve olumsuz etki faktörlerinin belirlenmesi için bir sistem/veritabanı kullanımı önemlidir.

Bir afette dikkate alınması gerekenler şunlardır:

• Afetin niteliğinin belirlenerek müdahalenin ne kapsamda yapılması gerektiğinin belirlenmesi

• Afetin büyüklüğü, yaralı, ölü ve yardıma muhtaç insan sayısı ve ekonomik kayıp hakkında bilgi

edinilmesi

295

• Geçmiş benzer afetlerden kazanılan tecrübeler sayesinde müdahale sırasının nasıl olması, hangi

adımın daha gerekli/öncelikli olduğunun tespit edilmesi ya da müdahalenin

planlanması/tasarlanması

• Afetin önceden tahmin edilebilmesi

• Afetin oluş zamanı

• Afetin olduğu topoğrafyanın özellikleri, insan yoğunluğu, altyapısı ve üst yapıları hakkında bilgi

edinilmesi

• Afet sınırlarının çizilmesi, müdahale alanının belirlenmesi

Doğal afetlerden korunmak adına dünya genelinde afet ve acil durum erken uyarı sistemleri

kurulmuştur ve kurulmaya devam etmektedir. Özellikle taşkın ve depremler için geliştirilen

uygulamaların dışında konum tabanlı müdahale sistemleri de geliştirilmiştir.

Afetlerin yönetiminde ve acil eylem planlarının uygulanmasında konum tabanlı sistemlerin

kullanılması çok önemlidir. Örneğin Haiti depremi öncesi oluşturulan SMS tanımlama sistemi

sayesinde gelen acil durum mesajlarından kişilerin yerleri ve ihtiyaçları belirlenmiştir (URL – 5).

Afet sonrası gelen 80 000 mesajdan önemli olan mesajlar geldikleri konum gösterilerek

yayınlanmıştır. Mobil sistemlerin afet yönetiminde kullanımında insanların konuşmalarının

engellenmesi gerekmektedir. Çünkü SMS ile yapılan haberleşme sıraya sokulabilir, veri akışı

hafiflediğinde devreye alınabilir ve sisteme daha çok ihtiyacı olan acil durum ekiplerinin

çalışmalarının engellenmesinin önüne geçilebilir (GSM Association,2005). Bir afet anında mobil

telefonların kullanım zamanları de görülebilir (GSM Association,2005).

Haiti depremi sonrası, kurtarma ekiplerinden bir görevli oluşturulan güncel harita sayesinde yüze

yakın kişinin hayatının kurtarıldığını belirtmiştir (URL – 5). Aynı şekilde Birleşmiş Milletler

Libya’da yaşanan iç savaş sırasında benzer haritaları kullanmıştır.

296

Haiti Depremi Sonrası

SMS mesajlarının

Dağılımının Gösterimi

Afet Öncesi ve Sonrası Mobil Telefon Kullanım Oranları

297

Libya Kriz Haritası (URL – 5)

Konum Tabanlı Servisler – LBS (Location Based Services)

Teknolojideki hızlı gelişme ile önce kameralar, telefonlar, el GPS’leri, kişisel bilgisayarlar,

internet ve sonrasında ise bu teknolojilerin hepsinin bir arada bulunduğu akıllı telefonlar ve

tabletler insanların adeta bir parçası olmuştur. Internet ve GPS ile birlikte konum tabanlı sistemler

özellikle turizm ve navigasyon sistemlerinde sıklıkla kullanılır olmuştur (Ragia vd.,2010). 2009

yılında Türkiye’de satın alınan akıllı telefon sayısı 457 bin, 2010’da 2 milyon, 2011’de ise 2,8

milyondur (URL 6).

Ericsson’un yaptığı bir araştırmaya göre 2018’de akıllı telefon sayısının tüm dünyada 3,3 milyarı

aşması beklenmektedir (URL – 7). Akıllı telefonların kullanım alanları ülkelere ve kişilere göre

farklılık göstermektedir (Şekil 4). 2011 yılı verilerine göre hazırlanmış Şekil 4 incelendiğinde asıl

kullanım alanlarının eğlence amaçlı olduğu görülebilir. Ülkemizde ise yön bulma (navigasyon) ve

harita kullanımı açısından akıllı telefon kullanımının diğer ülkelere oranla yaklaşık % 20 daha az

olduğu görünmektedir. Bu istatistiklere rağmen konum tabanlı uygulamaların sayılarının ve

kullanım sıklıklarının artması göz ardı edilemez. GPS, A – GPS, Glonass, RFID, NFC gibi

sistemlerin akıllı telefonlarda kullanımı ile uygulamaların konum doğrulukları arttırılmıştır. Bu

sayede kullanıcılar nerede oldukları ve çevrelerinde bulunanlar hakkında daha doğru sonuçlar

alabilmektedir. Acil durumlarda ve yöneticilerin karar mekanizmalarında yardımcı olan CBS,

298

İnternet, Kablosuz ağlar vb. teknolojilerin birleşimi LBS’i oluşturur. Bu nedenle, LBS mevcut

kullanılan sistemlerin bir bileşkesi olarak düşünülebilir. LBS’ in temelini oluşturan konum bilgisi

farklı yöntemlerle elde edilebilir. Bunlardan en önemlileri uydu teknolojileridir. Çünkü herhangi

bir afet anında bile konum bilgisi elde ediniminde ve iletişim aracı olarak kullanılmaya devam

edilebilir.

Kablosuz ağlar ve baz istasyonları ise uydu teknolojilerine oranla doğruluğu daha az sonuçlar

vermektedir. Amerika’da 2001 yılının Ekim ayından itibaren tüm kablosuz sistemlerin ve baz

istasyonlarının yüksek doğruluklu konumlarının belirlenmesini zorunlu kılmıştır. Bir afet anında;

iletişim sistemleri çöktüğünde saha personeli ile haberleşmek ya da afetzedenin konumunu

belirlemek en önemli sorundur. Doğru zamanda doğru bilgiye erişim afette hayatlar kurtarabilir.

Konum tabanlı sistemler bu sorunun çözümünde etkin rol oynayabilir. Uydu sistemleri ile

sağlanacak konum bilgisi ve iletişim sayesinde bilgiye hızlı ve doğru bir şekilde ulaşmak

mümkündür (Xu ve diğ, 2010).

Türkiye’de Mobil Cihazların Kullanıldığı Durumlar (URL – 8)

299

Ülkelere Göre En Çok Farklılık Gösteren Mobil Cihazların Kullanıldığı Durumlar (URL – 8)

Konum tabanlı sistemler afet yönetiminde farklı alanlarda kullanılabilir. Bu alanlar aşağıda

örneklendirilmiştir.

• Doğal Afetlerde; herhangi bir anda meydana gelebilecek doğal afetler (deprem, yangın, sel)

hakkında bunların oluş, şiddet, verdiği ya da verebileceği zarar ya da güvenli toplanma bölgeleri

gibi konularda faydalı bilgiler sağlayabilir.

Geçmiş tarihi olaylar baz alınarak kullanıcılara yapmaları gerekenler hakkında

uyarılar/bilgilendirmeler yapılabilir (Ragia vd.,2010).

• Acil Durum Hizmeti Sağlanmasında; beklenmeyen yapay afetler (insan kaynaklı) karşısında

güvenlik amaçlı bilgilendirmeler yapılabilir. Örneğin karayolunda meydana gelen bir trafik kazası

ya da uçak kazası hakkında anlık bilgilendirme yapılabilir. Bu bilginin bir devlet kurumundan

gelmesi gerekmez. Olaya tanık olmuş herhangi bir kişi tarafından bu bilgilendirmeler yapılabilir

(Ragia vd.,2010). Bu sayede acil durum hizmet sağlayıcıları hızlı bir şekilde olay yeri ve içeriği

hakkında bilgilendirilebilir.

• Güvenlik Önlemlerinin Alınmasında; Doğal ve yapay afetlere bağlı olarak istatistiksel verilerle

güvenlik önlemlerin alınmasında kullanılabilir. Örneğin bir şehirde hangi kavşaklarda ne sıklıkla

hangi tür kazalar meydana geliyor; bu kazalarda kaç yaralı, kaç ölü var gibi soruların yanıtları ile

en uygun kavşak çözümlerinin yaratılması, kavşak düzenlemeleri gibi planlamaların yapılmasında

kullanılabilir. OpenGeoSMS ve SAHANA

300

OpenGeoSMS OGS (Open GeospatialConsorsium) tarafından geliştirilmiş uluslararası açık

kaynak kodlu standartlardır. Open GeoSMS acil durum ve afet yönetiminde kullanılmak üzere

geliştirilmiştir. Bu standart ile konum bilgisine sahip SMS’ler tüm mobil sistemler üzerinde ve

LBS uygulamalarında kullanılabilecektir. Bu sayede farklı cihaz ve uygulamalar da bile veri

alışverişi yapılabilecektir. Sistem 4 ana parçadan oluşmaktadır. İlk parçada bir URL

bulunmaktadır. İkinci parçada konum bilgileri yer almaktadır. Üçüncü parçada URL “&GeoSMS”

ile bitirilmektedir. Son kısım ise opsiyoneldir. Bu bölümde ilgili konumla ilgili açıklama

girilebilir.

Örnek GeoSMS

Şekil’de SAHANA’nın mimarisi görülebilir. SAHANA Acil Durum ve Afet Yönetiminde

kullanılmak üzere geliştirilmiş açık kaynak kodlu bir sistemdir. Open GeoSMS bu sistemin

iletişim standardıdır. Open GeoSMS ile kaza raporları alınmakta, görevlendirmeler/görevler

yollanmakta ve müdahale ekiplerinin iletişimleri sağlanmaktadır. Acil kurtarma ekipleri

raporlarını ücretsiz indirebilecekleri android uygulaması ile merkeze iletebileceklerdir (URL9).

301

SAHANA Mimarisi

Konuma Dayalı Hizmetler (Location Based Services LBS) modern dünyayı etkili yönetmek ve

sürekli kontrol etmek için uygun bir araçtır (Balqies Sadoun, Ömer Al Bayari). Konum tabanlı

geliştirilecek bir sistemin önemi büyüktür. İlk mobil CBS uygulaması Cyber Guide isimli turist

navigasyon uygulamasıdır (El Gamily; Selim G.). Sistem kapalı alanlarda Infrared (IR), açık

alanlarda ise GPS teknolojisini kullanarak çalışmaktadır. Benzer bir diğer uygulama GUIDE’dır.

Bu uygulama da Lancaster şehri için geliştirilen benzer amaçlar için geliştirilmiştir. MOBIS ise

PDA’larda çalışan farklı bir uygulamadır. MOBIS kapalı mekânlarda özellikle müzelerde

bilgilendirme amaçlı kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Bu uygulamalardan sonra Hyper –

interaction within Physical Space (HIPS), Nexus Spatial Aware Application, Intelligent Labelling

Explorer (ILEX) yaratılmıştır. Tüm bu sistemler statik sistemlerdir. CBS ile yapılan sistemler

genel olarak statik sistemlerdir. Statik sistemler genel olarak zamanla çok az değişme eğilimi

gösteren sistemlerdir. Bunlar sahada kullanıcı ihtiyaçlarına tepki vermezler. Server ile kullanıcı

arasında iletişim yoktur (WiFi, GPRS, 3G,GSM). Kullanıcı sunucudaki veriyi değiştiremez.

Dahili hafızası büyük cihazlara gereksinim duyulur.

Bir afet anında anlık verilerin paylaşılması, yönetim merkezine iletilmesi, istatistiki verilerin

tutulması ve en önemlisi kaynak yönetiminin en iyi şekilde yapılabilmesi için bu alandaki

çalışmaların hızlandırılması gerekmektedir.

Geliştirilen Ulusal ve Uluslararası Mobil Uygulamalar

Türkiye ve Dünya’da mobil telefonlarda kullanılabilecek çeşitli uygulamalar geliştirilmiştir.

Geliştirilen uygulamalar ile son kullanıcıların bilgilendirilmesi ve risklerin azaltılması

amaçlanmaktadır. Bu uygulamalar kamu kurumları, tüzel ve özel kişilikler tarafından

geliştirilmektedir. Geliştirilen uygulamalar özellikle taşkın ve deprem anında ve sonrasında

kullanılabilecek uygulamalardır. Şekil’de FEMA tarafından oluşturulmuş android uygulamasının

302

ekran görüntülerini gösterilmektedir. Uygulama ile FEMA kullanıcılara bulundukları konumun

100 yıllık taşkın debisine göre taşkın sınırlarını vermektedir.

FEMA’nın bir diğer uygulaması ise mesaj yolu ile halkı bilinçlendirmektir. Yazılan kodlar ile

merkeze ait numaradan istenilen bilgi çerçevesinde afet öncesi, sırası ve sonrasında bilinçlendirici

ve bilgilendirici metinler, açık sığınaklar ve iyileştirme çalışmalarını gerçekleştiren merkezler

hakkında bilgilendirmeler yapılmaktadır. Bilgi isteme kod ve numaraları aşağıdaki gibidir:

Earthquakes: text EARTHQUAKE to 43362 (4FEMA)

Winterstormsandextremecold: text WINTER to 43362 (4FEMA)

Poweroutages: text BLACKOUT to 43362 (4FEMA)

Floods: text FLOOD to 43362 (4FEMA) (URL – 10)

Şekil’de NOAA tarafından hazırlanan yağış haritası uygulamasının ekran görüntüleri

görülmektedir. Bir başka uygulama ise “Stream Gauge” uygulamasıdır. Uygulamada Amerika

Birleşik Devletleri (USA)’de var olan akış gözlem istasyonları (AGİ) ve bunların bilgileri yer

almaktadır. Bu istasyonların akım hidrografları da görülebilir.

303

Fema Mobil 100 Yıllın Taşkın Alanları Uygulaması ve NOAA Yağış Haritası

Flood Maps 2011 yılında yaşanan Tayland selinden elde edilen veriler ile yapılmıştır. Aktif

çalışan bir sistem değildir. İnternet servisinden sağlanan haritalar Google haritaları üzerinde

gösterilmektedir. Şekil ’de sel anında kullanılabilecek kaçış güzergâhlarını gösterir bir harita da

bulunmaktadır.

Flood Maps Uygulaması ve Sel Kaçış Haritası

Flood Patrol Ateneo Java Wireless Competency Center (AJWCC) tarafından hazırlanmış bir

android uygulamasıdır. Uygulama ile son kullanıcılar gözlemledikleri taşkın olaylarını sisteme

girebilmektedir. FloodMap uygulaması bulunduğunuz caddenin/sokağın taşkın durumu hakkında

merkezin bilgilendirilmesi için hayata geçirilmiş bir uygulamadır. Uygulama ile konumunuza

bağlı olarak taşkın hakkında bilgilendirme yapılabilir. Böylece yardım ekipleri ve vatandaşlar

tarafından komuta merkezi bilgilendirilebilir. Vatandaş tabanlı bir bilgilendirme olduğundan

304

yönetim merkezinin afet hakkında daha hızlı bilgi edinmesi olasıdır. Ancak burada yanlış ve eksik

bilgilendirmelerin de olabileceği göz ardı edilmemelidir.

Bu uygulamalara benzer bir uygulama Türkiye’de geliştirilmemiştir. Ancak AFAD ve Kandilli

Rasathanesi tarafından deprem uygulamaları geliştirilmiştir. Benzer uygulamalara Dünya’dan

örnek olarak Earthquake Alert ve 3D Earthquake gösterilebilir.

Kandilli Rasathanesi ve AFAD Mobil Uygulamaları

Sensör Kullanımı, Uygulama ve Tasarlanan Sistem Mimarisi Akıllı telefonlarda sensör kullanımı,

sensörlerin faydalarının görülmesi ile artmıştır. Son zamanlarda çıkan yeni telefonlarda kalp

ritmini ölçen sensörlere bile yer verilmektedir. Gyro, manyetik alan ölçer, ivmeölçer, yakınlık ve

ışık sensörü gibi sensörler diğer sensörlere göre neredeyse büyük firmalara ait modellerin

tamamında bulunmaktadır. Basınç, nem ve sıcaklık sensörleri ise her cihazda yer almamaktadır.

Cihazlarda bulunan bu sensörler farklı amaçlar ile kullanılabilir. Şu ana kadar özellikle kapalı

305

alanlarda kat yüksekliğinin belirlenebilmesi için basınç sensörlerinin kullanımı araştırmanlar

tarafından test edilmiştir. Telefonlarda bulunan basınç sensörleri ile anlık, gerçek zamanlı ve

doğru hava durumu tahmini için Kanada’da Jacob Sheehy, Phil Jones ve Jared Kerim tarafından

bir uygulama geliştirilmiştir. PressureNet isimli uygulama ile android işletim sistemine sahip

cihazlarda bulunan basınç sensörleri ile hava basıncı değerlerinin toplanması hedeflenmiştir. Bu

veriler bilim insanları ve araştırmanların daha doğru hava tahmini modeli geliştirebilmesi için

paylaşılmaktadır. Uygulama ile Dünya atmosferi hakkında anlık ve yerel veriler temin

edilebilmektedir. Bu uygulama da ayrıca son kullanıcı tarafından hava tahmini servis

sağlayıcısına iletilebilmekte ve son kullanıcı uyarılabilmektedir.

Akıllı telefonlarda basınç sensörünün yanı sıra sıcaklık ve nem sensörleri de bulunmaktadır. Bu

sensörlerin yangın sensörü olarak kullanılabileceği düşünülebilir. Bu noktada dikkat edilmesi

gereken ve incelenmesi gereken bazı noktalar bulunmaktadır. Cihaz kullanılırken ve şarjda iken

ısınmaktadır. Ayrıca cihaz cepte ya da çantada taşındığında veyahut kılıf ile kullanıldığında farklı

sonuçlar doğurabilir. Bu nedenle sıcaklık sensörünün bu tarz değişikliklerden etkilenip

etkilenmediğinin araştırılması gerekmektedir. Yangın sensörü olarak cihaz kullanımında diğer

sensörlerden de faydalanılabilir. Örneğin yakınlık sensörü ve ışık sensörü ile ya da nem sensörü

de kullanılarak yangın olup olmadığı hakkında bilgi alınabilir. Bu kapsamda bu sensörlerin test

edilmesi yararlı olacaktır. Cihazlardaki sensörlerin yangın anında bir başka kullanım alanı

bulunmaktadır. Örneğin çok katlı bir binada bir yangın çıktığı anda hangi katta kaç kişi

bulunduğu hakkında yardım ekiplerine bilgi verilebilir. Bu sayede yardım ekipleri güçlerini daha

ekonomik ve faydalı bir şekilde kullanabilecektir. Ancak bu durumda olumsuz bir durum söz

konusudur. Telefonlar genellikle kişinin yanında taşıdığı cihazlardır. Ancak özellikle kadınlar

tarafından ya çantalarında ya da masalarının üzerinde tutulmaktadır. Bu durumda ya da panik

anında bırakılan ya da düşürülen cihazlar yardım ekiplerini yanlış yönlendirebilir. Bu nedenle bu

sensörlerin giyilebilir cihazlarda kullanılması ve ya giyilebilir cihazların akıllı telefonlardan bu

bilgileri alarak kullanması düşünülebilir. Giyilebilir cihazlar ile telefonlar arasındaki konum farkı

hesaplanarak ek bir bilgi elde edilebilir. Sensörler deprem anında ve ya metrolarda da

kullanılabilir. Örneğin metroda herhangi bir nedenle mahsur kalan insanların hangi katta mahsur

kaldıkları bilgisi yardım ekiplerine bildirilebilir. Deprem anında ise çöken binalarda yaklaşık

olarak hangi yükseklikte ve nerede insanların olduğu bilgisi yardım ekiplerine iletilebilir. Yine

yangın anında olduğu gibi deprem anında da panik ile telefonlar binalarda unutulabilir veyahut

deprem sonrası hırsızlar tarafından çalınabilir. Bu nedenle sensörlerin giyilebilir teknolojiler ile

306

kullanılması (saat ya da bileklik) daha verimli sonuçlar doğuracaktır. Bileklikte bulunan nabız

ölçer ile hayatta bulunan kişi sayısı hakkında bilgi edinilebilir. Ayrıca; deprem anında iletişim

sistemlerinde ortaya çıkacak problemlerden dolayı veriler karar vericilere iletilemeyebilir.

Binadaki hayatta kalan insan sayısı hakkında bilgi alabilmek adına saha personeline verilecek bir

alıcı ile yıkılan binalarda enkaz altında bulunan

kişilerin vericilerinin tespit edilerek canlı sayısı hakkında bilgi edinmek mümkün olabilir. Verici

ile yapılan yayında kişi bilgisi, son konum bilgisi(kat), şuanki yaklaşık kotu, kalp atış sayısı gibi

bilgiler verilebilir. Basınç sensörlerinden elde edilen yükseklik bilgisi kullanılarak GeoSMS’in

yapısının değiştirilmesi ile konum bilgisi ile birlikte kat bilgisi verilmesi de düşünülebilir.

Paylaşılacak SMS ile kişinin bulunduğu kat bilgisi yardım ekiplerine iletilebilir.

Sensör ve sistem kullanımı ile evinde bulunan son kullanıcı taşkına maruz kalma riski bulunup

bulunmadığını telefonu sayesinde öğrenebilir; gece uyuku sırasında yaşanabilecek bir afet

sırasında oluşacak risk kendisine sesli ikaz ile bildirilebilir ve önlem alması sağlanabilir. Basit bir

sistem ile şiddetli bir yağmur sırasında Meteoroloji tarafından belirlenen alanlarda bulunan baz

istasyonundan bilgi alış verişinde bulunan cihazlar sesli ikazlar ile uyarılabilir. Sensörlerin

kullanılabileceği bir diğer alan ise doğa sporlarıdır. Bu sensörler özellikle dağcılar, yürüyüş

severler ve kampçılar tarafından kullanılabilir. Gelişen ve ucuzlayan teknoloji sayesinde akıllı

telefonlar herkes tarafından kullanılabilir olmuştur. Özellikle dağcılar yüksek rakımlara

çıktıklarında gsm ve internet bağlantılarını kaybederler. Aynı durum yürüyüş yapanlar ve

kampçılar için de geçerlidir. Bağlantı kaybı yaşandığında meydana gelebilecek bir doğa olayı

ölümlü kayıplara neden olabilecektir. Bu tür koşullarda son kullanıcıların hava hakkında

bilgilendirilmesi önem arz etmektedir. Örneğin dağda fırtınaya yakalanacağını bilen dağcı gerekli

önlemleri alabilecektir. Gece doğada konaklayacak olan kampçılardan bazıları dere kenarlarını

seçmektedir. Bazı ülkelerde kampçılar için özel alanlar bulunmaktadır. Bu alanlarda ani taşkınlar

(Flash Flood) sonucu yaşanabilecek ölümlerin önlenebilmesi için son kullanıcıların mümkün

olduğunca erken uyarılabilmesi ve de yardım ekiplerinin bölgede bulunan kişi sayısı ve yerleri

hakkında bilgilendirilmesi gerekmektedir. URL11’ de verilen habere göre Arkansas Nehirleri’nde

yaşanan ani taşkın sonucu (flash flood) 20 kişi hayatını kaybetmiş, 40 kişi içinse arama

çalışmaları devam etmektedir. En büyük hasar yüzlerce kampçının kaldığı Albert Pike rekreasyon

alanında olmuştur. Polis sözcüsü Bill Sadler’ a göre gece kimlerin orada kaldıkları

bilinmediğinden ve alanın çok geniş olmasından kaynaklı alanda bulunan kişi sayısı hakkında

307

bilgileri bulunmamaktadır. Amerika Birleşik Devletleri Orman Servisi’nden Tracy Farley suyun

çadırlara dolmaya başladığında kampçıların uykuda olduklarını bildirmiştir. Kamp alanı gibi kişi

sayısı ve konumlar hakkında bilgi elde edilemeyen yerlerde oluşturulacak konum tabanlı bir

servis acil yardım ekiplerinin müdahalelerini hızlı yapmalarına imkan verecektir. Aynı anda

kullanıcıların daha güvenli tatil geçirmelerini sağlayacaktır. Farklı bir yaklaşım tsunami anında

kullanılabilir. Tsunami gibi ani gelişen olaylar sonucu son kullanıcıların en hızlı şekilde

bilgilendirilebilmesi için akıllı telefonların kullanılması düşünülmelidir. Taşkın anında ve benzer

şekilde tsunami anında akıllı telefonlarda yer alan sensörlerin kullanılabileceği düşünülmektedir.

Sistem mimarisi iki ana yapı üzerine inşa edilmiştir. Bunlar aktif ve pasif sistemdir. Aktif sistem

gsm ve internet bağlantısının var olduğu durumlar, pasif sistem ise gsm ve internet bağlantısının

olmadığı durumlar için tasarlanmıştır. Aktif sistemde, uygulamanın anlık olarak bir servisten hava

durumundaki değişiklikleri konumuna bağlı olarak alması planlanmıştır. Aynı zamanda

bulunduğu bölgeye ait risk haritaları aynı servisten yayınlanacak ve bu haritalar cihazın dâhili

hafızasında saklanacaktır. Hava durumundaki olumsuz değişiklikler hakkında son kullanıcı

bilgilendirilecektir. Aynı zamanda son kullanıcının konumuna bağlı olarak riskli bölgede olup

olmadığı hakkında kullanıcı bilgilendirilecektir.

Pasif sistem de ise gsm ve internet bağlantısının olmadığı zamanlardaki mimari tasarlanmıştır. Bu

durumda risk haritaları en son konuma ait sistem tarafından cihazda saklanan ya da son kullanıcı

tarafından gideceği yer için indirilen risk haritalarından konuma göre uygulama tarafından

seçilecektir. Yağış bilgisi ise eski verilerin zaman serileri ile analizi ve basınç, sıcaklık ve nem

sensörlerinden alınan veri ile elde edilecektir. Bu veriler ile son kullanıcının risk seviyesi

kullanıcıya bildirilecektir. Pasif sistemin tsunami afetinde kullanılması mümkün

görülmemektedir. Ancak deprem sonrası kullanıcı tarafından deprem olduğu bilgisi uygulamaya

verildiği takdirde tsunami riski taşıyan bölgede olup olmadığı kullanıcıya bildirilebilecektir.

Tsunamide zaman önemli bir etken olduğu için mümkün olan en kısa sürede insanların

bilgilendirilebilmesi gerekmektedir. Ancak kaçma fırsatı bulamayacak insanların yüksek binaların

üst katlarına sığınması düşünülmelidir. Bu aşamada en uygun binaların son kullanıcılara

bildirilmesi ve bulundukları katların su altında kalıp kalmayacağı bilgisi sensörler sayesinde

verilebilir. Yukarıda bahsi geçen nedenlerden dolayı doğal ve yapay afetlerde akıllı telefonların ve

akıllı telefonlarda bulunan sensörlerin kullanılması önemlidir. Bu nedenle bu sensörlerin

kullanılabilirlikleri, kabiliyetleri ve performansları araştırılmalıdır. Akıllı telefonların şu an için en

308

büyük sıkıntılarından biri pil performanslarıdır. Geliştirilecek uygulamanın pil performansını ne

ölçüde etkileyeceği de dikkat edilmesi gereken hususlardan birisidir.

İklim değişikliği nedeniyle tüm dünyada artan sel ve taşkın olayları ülkemizde de etkisini

göstermektedir. Avrupa Birliği’nin 26 Kasım 2007’deki yönergesine göre üye ülkelerin hepsi

sellere karşı risk tahminlerini yapmalı, sel tehlike ve risk haritalarını oluşturmalı, risk görünen

yerlerde önlemlerini almakla mükelleftir (EU,2007). Ülkemizde de sıklıkla görülen sel ve

taşkınlar nedeni ile meydana gelen maddi ve manevi kayıpların önüne geçebilmek adına en kısa

zamanda eylem planlarının hazırlanması, envanterlerin sayısal ortamda tutulması, standartların

oluşturulması ve erken uyarı sistemlerinin kurulması gerekmektedir.

Sistem Algoritması

309

Aktif ve Pasif Sistem Mimarisi

Taşkın riski statik bir olay değildir. Zamana bağlı değişiklik gösterecektir. Bu nedenle deprem

gibi bir afetle benzer tutulamaz. Özellikle taşkın risk analizi, yapıldığı döneme ait olup, riskin

daha iyi yönetilebilmesi için devamlılığı sağlanarak belirli periyotlarda çalışmalar yenilenmelidir.

Burada CBS, veri güncelleme ve analizleri tekrarlama açısından önemli kolaylıklar sağlamaktadır.

Ancak CBS'de yer alan veriler mobil cihazlar ile anlık ve devamlı güncellenebilmelidir. Bir afet

anında önemli bilgilerin tamamı saha personeli tarafından bildirilir (Erickson, P.A.). Bu nedenle

sahadaki verilerin yönetim/kontrol merkezine hızlı bir şekilde ulaşmasını sağlayacak bir sistemin

geliştirilmesi gerekmektedir. Karar verici aşağıdaki 3 eylemi hayata geçirmelidir.

1. Tehlikenin kaynağının, niceliğinin ve niteliğinin bildirilmesi

2. Acil duruma verilecek tepki adımlarının yönlendirilmesi

3. Ulusal ve iç kuvvetlerin koordinasyonu ve kullanılması (Erickson,P.A.)

Oluşturulacak sistemin bir veritabanı üzerinden online olarak kontrol edilmesi istatistiksel analiz

için faydalıdır. Bu sayede analizler yardımı ile yapılan hatalar sonradan kontrol edilerek hatalar

minimuma indirilebilir. Amaçlanan asıl hedef LBS kullanılarak bir afet durumunda sahadan hızlı

bir şekilde veri alınması bu sayede karar mekanizmalarının hızlı bir şekilde çalıştırılması ve de

son kullanıcıların afetten minimum zarar ile kurtulmasıdır.

Geliştirilecek mobil uygulama konum bazlı kullanıcıya uyarı vermeli, tehlike ve afet durumuna

göre ihtiyaç duyulan verileri temin etmede son kullanıcıyı yönlendirebilmelidir. Geliştirilecek

uygulama bu çerçevede ele alınmalıdır. Uygulamanın telefonların dışında özellikle giyilebilir

cihazlarda daha verimli olacağı düşünülmektedir. Bu sayede daha stabil sensör okumaları

alınabilecek ve cihaz her zaman kişi yanında olabilecektir. Çünkü acil durumlarda kişilerin korku

310

ve panik ile telefonlarını almayı unutması düşürerek kırması mümkündür. Bu durumun üstesinden

giyilebilir cihazlar ile gelinebileceği açıktır. Kişinin alerjik bilgileri kan grubu vb. kayıtlarının

komplikasyonları önlemek adına bir veritabanında tutulması faydalı olacaktır. Kişisel veri

paylaşımını uygun göremeyen kişilerin bilgileri bilekliklerinde bulunan NFC özelliğine sahip

tagler ile de verilebilir. Bu sayede yardım ekipleri kişi ve sağlık bilgileri hakkında bilgi sahibi

olabilir. Uygulama GeoSMS altyapısını kullanarak, geliştirilecek bir buton ile acil durum

ekiplerine konum ile birlikte kat bilgisi de verebilir. Ancak bu eklemenin yapılabilmesi için tüm

binaların zemin kotlarının bilinmesi ve bu noktadaki basınç bilgilerinin bilinmesi gereklidir. Bu

konu ile ilgili geoid yüksekliklerinin kullanılabileceği düşünülmektedir. Eğer bu bilgiler

kullanılamaz ise farklı bir algoritma geliştirilmesi gerekmektedir. Zaman Serileri Analizleri ile

eldeki veriler analizlenerek geleceğe yönelik tahminler yapılabilir. Bu tahminler sayesinde

afetlere hızlı tepkiler verilebilir. Yapılan çalışmalarda filtreleme ve analiz yöntemleri kullanılarak

olumlu sonuçlar alınabildiği görülmüştür. Algoritması verilen Pasif Sistem de Zaman Serileri

Analizleri'nin kullanılması ve test edilerek doğruluk analizlerinin yapılması gerekmektedir. Tüm

verilerin bir serviste tutulduğunu düşünelim. Özellikle yüksek katlı binalarda çalışan insanların

hangi katlarda çalıştığı gün içerisinde hangi katlarda bulunduğu bilgisi tutulursa, mahremiyet

bilgileri saklı tutulmak kaydıyla, bir acil durumda hangi katta kaç kişinin olduğu bilgisinin

kurtarma ekipleri tarafından bilinmesi kurtarma çalışmalarının performansının artmasına neden

olacaktır. Tabii ki kurtarılan kişi sayısında artış da olacaktır. Afet anında kısıtlı zamanda

kaynaklar daha verimli daha doğru kullanılacaktır. Şu an kalp atışlarını ölçen sensörlerde

bulunmaktadır. Bu sensörlerin de uygulama içerisinde kullanımı ile binada yaşayan olup

olmadığı, kaç kişinin hayatta olduğu bilgisi, bunların yaklaşık hangi yükseklikte olduğu bilgisi

kurtarma ekiplerine verilebilir. Bu cihazların etkili bir şekilde kullanılabilmesi için bu cihazların

giyilebilir cihazlarda olması gerekmektedir. Bir saate ya da bilekliğe konulacak sıcaklık, basınç ve

nem sensörleri ile kalp atış hızını ölçen sensörler bir arada bulunursa, afet anında kurtarma

ekipleri daha verimli çalışabilecektir.

312

Uygulamalar


313


Yaygın bir dağılımı bulunan mobil cihazların afet öncesi ve sonrası iletişimde aktif kullanımda

sağladığı kolaylıklar ve kullanımdaki uygulamaların örnekler ile anlatımı.

314

14 AFET YÖNETİMİ

315


1. Afet öncesi ve sonrası yönetim evreleri

2. Afet yönetim döngüsü

3. Türkiyede afet yçnetiminin tarihçesi

316


1. Afet yönetim döngüsü nedir?

2. Afet yönetiminin bileşenleri nelerdir?

317



edileceği veya

geliştirileceği

Afet yönetimi ve döngüsü Afet öncesi ve sonrası

yönetim kapsamında yapılan

uygulamalar



yaparak

Ülkemizde afet

yönetiminin tarihçesi ve

yönetimi

Yönetim tarihsel süreç

boyunca gelişimi ve

kazandığı tecrübe



yaparak

318

Giriş

Toplumların örgütlü bir şekilde hazırlıklı olmalarını gerektiren afet olarak adlandırılan, olaylar

çevresel özelliğiyle de bir yönetim organizasyonuyla, yapılanma gereksinimini ortaya koymuştur.

Ortak bir amacı gerçekleştirmek için bir araya gelen her insan topluluğunda bir yönetim faaliyeti

söz konusudur (Şimşek, 1996). Bu gereksinim ve ortak amaç doğrultusunda ortaya çıkan “Afet

Yönetimi” kavramı kısaca, afet safhalarında yapılması gereken faaliyetlerin koordine edilmesi,

yönetilmesi şeklinde tanımlanabilir (Sarp, 1999). Bu kavram, afetlerin yok sayılması veya yok

edilmesini değil, varlığının kabulü ile yönetilmesini, olumsuz etkilerinin azaltılmasını, kontrol

edilmesini öngörmektedir. Daha geniş bir anlatımla afet yönetimi; afetlerin önlenmesi veya

zararların azaltılması amacıyla bir afet olayının zarar azaltma, önceden hazırlık, kurtarma ve ilk

yardım, iyileştirme ve yeniden inşada yapılması gereken çalışmaların planlanması,

yönlendirilmesi, koordinasyonu gerektiren geniş bir kavramdır. Bunun uygulanabilirliği,

toplumun tüm kurum ve kuruluşlarının kaynaklarını bu ortak amaç doğrultusunda kullanmasını

gerektirir. Özetle, afetlere yol açan olağandışı durumların üstesinden gelebilme çabasıdır. “Afet

Yönetimi”, kısaca, afet safhalarında yapılması gereken faaliyetlerin koordine edilmesi,

yönetilmesi şeklinde tanımlanabilir. Afet yönetimi; afet öncesi dönemde afet tehlikesi bulunan

bölgelerde olası bir afete karşı hazırlık stratejilerinin geliştirilmesi ve uygulanması çalışmaları ve

afet etkilerinin önlenmesi veya azaltılması amacıyla gerçekleştirilecek olan risk azaltma

çalışmaları ile ilgili uzun vadeli ve geniş kapsamlı politikaların geliştirilmesi, uygulamaya

konulması çalışmalarının yönetilmesini de kapsamaktadır. Afet yönetimi; herhangi bir deprem,

kasırga veya diğer bir doğal afet sonrasındaki kurtarma çalışmalarının; daha uzun dönemde ise

toplum sistemlerinin ve bireysel yaşamların takip eden aylarda yeniden yapılanması

çalışmalarının yönetilmesidir. Schramm afet yönetiminin içeriğinin; afet öncesi dönemde afet

tehlikesi bulunan bölgelerde muhtemel bir afete karşı hazırlık stratejilerinin geliştirilmesi,

uygulanması çalışmaları ve afet etkilerinin önlenmesi veya azaltılması amacıyla gerçekleştirilecek

olan risk azaltma çalışmaları ile ilgili uzun vadeli, geniş kapsamlı politikaların geliştirilmesi,

uygulamaya konulması çalışmalarının yönetilmesi konularını kapsadığını ifade etmektedir

(Schramm, 1993).

Erzincan Valiliği tarafından 1996 yılında yayınlanan Deprem Sonrası ERZİNCAN kitabında afet

yönetimi “...afetlerin önlenmesi, zararlarının azaltılması, afetlere karşı hazırlıklı olunması ve afet

anında etkili bir kurtarma, ilk yardım ve geçici iskan faaliyetlerinin yürütülmesi için gerek

319

merkezde ve gerekse ilçelerde alınması gereken tedbirler ve yapılması gereken çalışmaların

tümü...” olarak tanımlanmaktadır. Ergünay’a göre afet yönetimi; “... afetlerin önlenmesi ve

zararların azaltılması, afetlere karşı hazırlıklı olunması ve afet anında hızlı ve etkili bir kurtarma,

ilk yardım, geçici barınma ve yeniden inşa faaliyetlerinin yürütülebilmesi için toplumun tüm

olanak ve kaynaklarının (insan gücü, malzeme, ekipman ve para) afet öncesi ve sonrasında iyi

yönlendirilmesi ve rasyonel kullanımı ...”dır. UNP/UNDRO tarafından 1991 yılında yayınlanan

Afet Yönetimi El Kitabı’na göre afet yönetimi şunları içermektedir:

a) Olası afetlerin olumsuz etkilerini azaltıp, ekonomik yönünü gözeterek, afetlerin ortaya

çıkabilirliğini azaltıcı önlemlerin planlanması ve bunların yürütülmesi,

b) Hemen olabilecek afet tehdidine karşı uyarı-hazırlık düzenlemelerinin yapılması, alarm veya

uyarı dönemleri ile afet etkisinin kötü sonuçlarında, etkin acil durum önlemlerinin düzenlenmesi,

c) Göçüklerde, sel baskınlarında, kıtlıkta, “yavaş seyirli” afetlerde bölgenin ve bölge halkının

durumunun saptanarak takip edilmesi, çözüm ve tedbirlerin zamanında uygulanması,

d) Afetten hemen sonra (acilen) yaşam kurtarma için acil yardım çabalarının uygulanması,

e) İyileşmeyi hızlandıracak rehabilitasyon önlemlerine hız kazandırılması ve afet sonrası devam

eden sürekli gelişmenin teşvik edilmesi. Yukarıda yer alan tanımlamalar doğrultusunda “afet

yönetimi” ile ilgili olarak belirtilmesi gereken ilk husus, çok geniş bir kapsama sahip olan afet

yönetiminin, sadece bir sektör veya yönetsel birimi ilgilendirmediği realitesidir. Gerek sektörel

gerekse örgütsel bazda afetlere ve afet yönetimine bütüncül bir yaklaşım sergilenmelidir.

Afet zararlarının azaltılması, önceden hazırlık, kurtarma ve ilk yardım, iyileştirme ve yeniden inşa

safhalarının tamamı kamu ve özel sektörün bütün birimleri ile koordineli şekilde çalışmasını

gerektirir niteliktedir. Bu yüzden afet yönetimi uygulamalarının başarıya ulaşması ancak afet

yönetiminin ulusal sosyo-ekonomik gelişme planlarında yer alması ve ulusal düzeyde ele alınması

ile mümkün olacaktır. Afetlerden kaynaklanan can kayıpları ile yaralanmaların en aza

indirilebilmesi ancak toplumun afetler hakkında daha fazla bilgiye sahip olması ve afetlere karşı

ulusal, bölgesel ve yerel düzeyde planların geliştirilmesi ile mümkün olacaktır. Afet yönetiminin

diğer bir özelliği, çeşitli disiplinlerde uzmanlaşmış kalifiye personele gereksinim duymasıdır.

Bilimsel olarak afet zararlarının azaltılması ile ilgili disiplinlerin başında sismoloji, hidroloji,

meteoroloji gibi fiziksel bilimler ile birlikte rüzgâr ve deprem mühendisliği gelmektedir. Bunlara

ek olarak sağlık uzmanları ile siyasa geliştirme konumunda bulunan yöneticiler de toplumun

afetlerin sosyoekonomik ve tıbbi etkilerinden korunmaları için geliştirilecek stratejilerde anahtar

320

konumda bulunmaktadır. Bender (1992) ise; 1990’lı yıllarda afet yönetimi uygulamalarında, göz

önünde bulundurulması gereken beş nokta dikkati çekmiştir. Söz konusu noktalar şunlardır:

a) Afetler belirli bir bölgede meydana gelmekte iken, afet yönetimi, genellikle, söz konusu bölge

ile sınırlı kalmamaktadır,

b) Afet yönetimi, afetlerin büyük bir kısmı doğal kaynaklı olduğu için, günümüzde küresel

düzeyde bir ilgi gören çevre sorunları ile birlikte ele alınmalıdır,

c) Afet zararlarının azaltılması stratejileri geliştirilirken; kimlerin, hangi afetten ve neden zarar

görebilecekleri ulusal, bölgesel ve yerel düzeyde açıkça saptanmalıdır,

d) Ekonomik verimlilik, ekonomik özendiriciler ve serbest pazar güçleri devletin ortaya koyduğu

sosyal sorumluluk bağlamında toplumun sağlık, korunma ve refahı için bir araya getirilmedir,

e) Afet zararlarının artmasına yol açıcı nitelikteki gelişme politikaları ve stratejileri değişti-

rilmelidir.

Bender’in belirttiği noktaların 2000’li yılları yaşadığımız bugünlerde de afet yönetimi uygula-

malarında dikkate alınması gerektiği aşikârdır.

Birleşmiş Milletler tarafından 1990’lı yıllarda doğal afetlerin önlenmesine yönelik çalışmalar

yapmak amacıyla oluşturulan “Doğal Afet Zararlarının Azaltılması Uluslararası 10 Yılı” Bilimsel

ve Teknik Komitesi’nin afetlerin önlenmesi, afetlere hazırlık, afet zararlarının azaltılması gibi

konularda insanların eğitilmesi ve afetlere karşı küsesel bir önleme kültürü geliştirme” şeklinde

özetlenen 2000 yılı stratejisinin gerçekleşmesi ancak etkin bir afet yönetimi ile olasıdır. Afet

yönetiminin temel amacı, afete uğrayan insan ve canlıları kurtarmak ve en kısa sürede normal

yaşam koşullarını sağlamaktır. Bu amacı gerçekleştirmenin olmazsa olmaz koşulları bilgi,

deneyim, planlama ve eşgüdümdür. Kapsamlı bir afet yönetiminin amaçları:

1. Afet öncesinde toplumun en az zarar ve fiziksel kayıplarla kurtulabilmesi için gerekli teknik,

idari ve yasal önlemleri olay olmadan önce almak,

2. Önlem alınamadığı durumlarda ise en iyi müdahale çalışmalarının yapılmasını sağlamak,

3. Zarar azaltma çalışmalarını kalkınmanın her aşamasına dâhil etmek,

4. Toplumun her kesiminin en az zararla kurtulabilmesi için gerekli bilgi ve eğitimi vermektir.

Kaynakların en etkin kullanılabilme süreçlerinin tasarlanması afet öncesinde zarar azaltma ve

hazırlık anlamında son derece yararlı olabilecektir. Afetlerle baş edebilme veya zararı en aza

indirgeyebilme yeteneği temelinde; afet tanımının içinde yer alan, mücadelede kaynağın yetersiz

kalma sözünde yer almaktadır. Tedbirlerin afet öncesinde alınmasıyla zararları aza indirgemede

yapılacak risk analizi ve kaynak geliştirme çalışmaları ile mümkün olabilecektir. Afet

321

Yönetiminin özünü riski görerek kaynağı yönetmek oluşturmaktadır. Bu durumu gerçekleştirmek

ise kaynağı etkin kullanabilecek bir bilgi sitemi içinde olay kumanda merkezinin oluşturulması

yine kurumsal yapısallaşmasını tamamlamış tüm kurum ve kuruluşları tek bir çatı altında koor-

dine edebilen bir organizasyonla olasıdır. Bu organizasyon Afet Yönetimi olarak adlandırıl-

maktadır.

Geçmişte meydana gelen bir afet günümüzde aynı şiddette meydana geldiğinde, yol açtığı can ve

mal kayıpları geçmişe oranla çok daha fazla olmaktadır. Bunun ana nedenleri; geçen yıllara göre

doğal afet riski taşıyan yerleşim birimlerinin kapsadığı alanın genişlemesi, söz konusu yerleşim

birimlerindeki nüfus yoğun luğunun artması ve büyümenin olumsuz bir sonucu olarak kontrolün

güçleşmesidir. Dünya ülkelerinde afet yönetimi incelendiğinde, afet yönetiminin ülkelerin sosyal,

coğrafi, ekonomik ve siyasi koşullarına göre yapılandığı görülmektedir.

Genel olarak modern afet yönetiminde ileri düzeyde zarar azaltma ve önleme ön planda

tutulmakta olup, tüm kamu kurum ve kuruluşlarının çok aktif olarak rol aldığı bir yapı

oluşturulmaktadır.

Etkili bir afet yönetimi için:

Afet tehlikesinin önceden belirlenmesi

Zararı en aza indirecek önlemlerin alınması,

Afet sırasında izlenecek usullerin önceden tespiti,

Afet sırasında önlemlerin geç kalmadan uygulamaya konulması,

Toplumun tüm kurumlarının ve kaynaklarının bu amaç doğrultusunda yönetilmesi önceliklidir.

1.3.1 Afet Yönetiminin Evreleri ve Afet Döngüsü

Afet yönetimi sistemi; birbirinden ayrı ama birbirini tamamlayan iki yönetim sisteminden oluşur.

a) Zarar Azaltma (Risk) Yönetimi,

b) Acil Durum (Kriz) Yönetimi.

Kökenleri ve gelişim hızları ne olursa olsun, tüm afet olayları ile ilgili faaliyetler, aşağıdaki dört

ana aşamaya ayrılmaktadır:

1-Zarar azaltma,

2-Hazırlıklı olma,

3-Olaya müdahale,

4-İyileştirme.

Afet Yönetim süreci bir döngüyü belirtmektedir, zarar azaltma ve hazırlık aşaması ile başlayan bu

döngü, afetten sonra müdahale, iyileştirme ve yeniden inşa ile devam etmektedir. Tehlike

322

belirleme, afet önlem, zarar azaltma, güçlendirme, rehabilitasyon hazırlık, eğitim, erken uyarı,

destek, acil afet gibi olgular bu döngü içinde yerini bulmalıdır. Afet döngüsü Şekil ’deki gibi

şematize edilebilir.

Afet Döngüsü

Bu aşamalardan ilk ikisi afetler olmadan önce, diğer ikisi ise afet anı ve sonrasında yapılan

faaliyetleri kapsamaktadır. Bu aşamalarda yapılması gereken faaliyetler, birbirlerinden bağımsız

olmayıp, iç içe girmiş, birbirlerini takip etme zorunluluğu olan ve bir önceki aşamada yapılan

çalışmaların etkinliği, bir sonraki aşamadaki çalışmaların başarı ve verimliliğini büyük ölçüde

etkileyen ve süreklilik göstermesi gereken faaliyetlerdir.

Afet öncesinde anlaşılması gereken kavramlar aşağıdaki gibi verilebilir:

a) Tehlike: Can ve mal kayıplarına neden olmak ile birlikte sosyoekonomik düzen ve

etkinliklere zarar verme potansiyeli olan her şeydir,

b) Risk: Bir tehlikenin bölgenin sakinleri, özellikleri, etkinlikleri, özgün tesisleri veya yapıları

üzerine olan tahmini kötü etkisidir,

Risk Yönetimi = zarar azaltma + hazırlık

Risk = Risk Tahmini x Hassasiyet

Kriz Yönetimi (Düzeltme) = Tehlike, Risk

323

Hasara açıklık (savunmasızlık): Bu kavramı ise; birey ya da toplumun meydana gelebilecek bir

afetin etkilerine karşı öngörüde bulunma, afetle mücadele edebilme ve hatta bunlara karşı

koyabilme gücünden göreceli olarak yoksun olması olarak tanımlanabilir. İnsanların afet

durumunda savunmasızlığını arttıran faktörlerin başında hızlı şehirleşme, nüfus artışı, yapı dene-

timsizliği ile afet bilgi ve bilinç yetersizliği bulunmaktadır (Koç, 2004). Kısaca; doğa olaylarında

tehlike ve afet etkilerinin neler olabileceği konusunda öngörüde bulunamayan ve önlem alamayan

toplumlarda doğa olayları can ve mal kayıplarına yola açabilecek afet riski olarak karşımıza

çıkmaktadır (Rattien, 1999).

Afet Yönetimin Bileşenleri

Afet yönetimi, çok sektörlü, çok kurumlu dolayısıyla çok disiplinli bir yapı göstermektedir.

Özetle, tüm bireyler ve birimleri kapsar. Afet yönetiminin başlıca aktörleri:

• Devleti yöneten siyasi erk ve kurumlar,

• Yerel yönetimler,

• Güvenlik güçleri,

• Medya,

• Üniversiteler,

• Sivil toplum örgütleri,

• Meslek odaları, sendikalar

• Deprem uzmanları,

• Uluslararası kuruluşlar,

• Halk

Toplumda her kesimin yüklendiği görevler vardır. Bunların bir kısmı görevler ki genellikle devlet

kuruluşlarıdır. Diğerleri ise gönüllülük esasına dayalı kuruluşlardır. Bunların afet öncesi, sırası ve

sonrasında eşgüdüm içinde çalışması zorunludur. Özellikle, meslek odaları ve sivil toplum

örgütleri planlama ve senaryolar içinde aktif olarak yer almalıdır. Meslek odaları ve diğer sivil

toplum örgütleri hızlı hareket edebilen ve teknik becerilere sahip örgütlenmelerdir. Afet öncesi

belirli standartlar çerçevesinde çerçevesinde eğitimler verilerek belgelendirilmeli, yetki ve

sorumlulukları belirlenecek şekilde afet planları içine alınmalıdır (Işık, 2010).

324

Afet Yönetiminin Bileşenleri

AFET YÖNETİMİNİN ÜLKEMİZDEKİ TARİHÇESİ

Ülkemiz bu konularda coğrafi konumundan dolayı oldukça deneyimlidir, ancak ülkemizde çağdaş

anlamda “Afet Yönetiminin” tartışılmasına 1992 Erzincan ve 1995 Dinar depremlerinden sonra

başlanılmıştır. Bu depremler ile 17 Ağustos 1999 Gölcük, 12 Kasım Düzce Depremleri, dış

merkezleri, faylanma özellikleri ve etkileri açısından “Kent Depremleri” niteliğindedir. Hızlı

kentleşme sonucu güvenli olmayan yapılar oluştu bu çarpık kentleşme deprem etkileri çağdaş

anlamda afet yönetim revize edilmesi gerekmektedir. Japonya gibi tamamen etnik ve diğer

özellikleri farklı olan Kobe Depremi’nde, federatif sistemle başarılı olduğu söylenen Fema

Modeli de Katrina ve İkiz Kuleler de afet yönetim zaafları ile başarısız olmuşlardır. Kendi

ülkelerinde başarılı oldukları iddia edilen sistemlerini bize aktarmak, maddi kaygılarını da katarak

hiç tartışılmadan kabul edilmiş bilgiler toplumumuzda içselleşememiştir.

Afetlerle mücadelede, bütünsellikten uzak parçacıl ve bilimsel olmayan yöntemlerle bu sorunun

çözülmeyeceğinin idraki ile bütüncül afet yönetimi odaklı bir anlayışı her bileşeniyle pratiğe

geçirerek modern afet yönetimi sistemi uygulamalıdır. Dünya’da artık bir bilim dalı olarak kabul

edilen afet yönetimi birkaç üniversite dışında akademik anlamda yerini bulamamıştır.

Üniversitelerde afet yönetimiyle ilgili lisans programlarının sayısının arttırılması toplum afet

kültürünün gelişmesini de sağlayacak önemdedir.

Afet yönetimine evreleri ve bileşenleri yönünde bakıldığında, üç temel unsur ön plana çık-

maktadır:

325

1-Resmi Erk, 2-Yerel Yönetim, 3-Sivil Toplum.

Altın hizmet üçgeni diye de adlandırabileceğimiz bu üç unsur afet yönetiminin omurgasını

oluşturmaktadır. Resmi erk ya da yaptırım gücü, bu üçgenin çatısının bir yanı diğer yanı, yerel

yönetim, diğer bir anlatışla aktif, dinamik, lojistik güç, tabanı temsil ederek üçgeni tamamlayan

unsur ise örgütlü veya örgütsüz sivil toplum yani halktır. Afet yönetiminde, diğer birçok

yönetimler de olduğu gibi tabandan gelmesi gereken hareket ne denli etkili olursa hizmetlerin

hızlanması, kolaylaştırıcılığı ve niteliği bakımından o denli başarılı olunmaktadır. Burada söz

konusu edilen yalnızca talep etme noktasında devlet yapsın mantığı ile bakılan bir insiyatif

değildir. Taleplerini bilinçli bir sorumlulukla sunabilen dinamik bir yapı oluşturabilen ve bu

yapıyı afetin her evresinde sürdürülebilir kılan örgütlenebilmiş bir sivil insiyatiftir. Gelişmiş

toplumlarda organizasyonel anlamda yapılanmış sivil insiyatif, zararların azaltılmasında,

vazgeçilmez bir unsur olarak rol oynamaktadır. Ülkemize bakıldığında; birçok kalkınmış dünya

ülkeleri örneklerinde olduğu gibi hükümet nezdinde yetkilerle donatılmış, görev alabilen kaynak

sıkıntısı yine devletçe giderilebilen veya kolaylaştırılan, hareket kabiliyetleri gelişmiş bir model

oluşturulamamıştır. Ancak, 1999 yılından itibaren bu çabalar ciddi bir ivme kazanmıştır. Bunun

en güzel örneği İstanbul ile ilgili afete hazırlık çalışmaları kapsamında hazırlanan, kısa adı İSMEP

olan ve ayrıntısı alt başlıkta verilen projedir. Uluslararası standartlar çerçevesinde hareket eden bir

model oluşturma çabaları ise halen sürmektedir.

İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Kapasitesinin Artırılması Projesi (İSMEP)

İstanbul’u olası bir depreme hazırlayabilmek amacıyla oluşturulan “İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Projesi (İSMEP)” nin finansmanı için, Türkiye Cumhuriyeti hükümeti ile Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası arasında 310 milyon Avro tutarında bir kredi anlaşması imzalanmış olup, söz konusu anlaşma 3 Şubat 2006 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Proje kapsamındaki faaliyetlerin gerçekleştirilmesi ve denetimi İstanbul Valiliği İl Özel İdaresi bünyesinde oluşturulan İstanbul Proje Koordinasyon Birimi (İPKB) tarafından yürütülmektedir.

Türkiye Cumhuriyeti ile Avrupa Yatırım Bankası arasında 12 Mart 2008 tarihinde imzalanan 300

milyon Avro tutarındaki kredi anlaşması, Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası ile 16 Eylül 2010

tarihinde imzalanan 250 milyon Avro tutarındaki kredi anlaşması, Uluslararası İmar ve Kalkınma

Bankası (Dünya Bankası) ile 4 Ağustos 2011 tarihinde imzalanan 109.800 milyon Avro

tutarındaki ek kredi anlaşması ve İslam Kalkınma Bankası ile 04 Nisan 2012 tarihinde imzalanan

243 milyon Avro tutarında kredi anlaşması ile İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum

Hazırlık Projesi kapsamında yürütülen faaliyetler için sağlanan kredi miktarı 1 milyar 213 milyon

326

Avro‘ya ulaşmıştır. Yeni gelen kaynaklarla birlikte projenin 2018 yılında tamamlanması

beklenmektedir. Proje ile afet yönetimi konusundaki kurumsal ve teknik kapasitenin

geliştirilmesi, halkın acil durumlara hazırlık ve müdahale bilincinin arttırılması; öncelikli kamu

binalarının sismik risk karşısındaki durumlarının incelenmesi ve bu inceleme sonuçlarına bağlı

olarak güçlendirilmesi veya yıkılıp yeniden yapılması; ulusal afet çalışmalarının desteklenmesi;

kültürel ve tarihi miras kapsamındaki binaların envanterinin çıkarılması, sismik risk

değerlendirmelerinin yapılması ve projelendirilmesi ile imar ve yapı mevzuatının daha etkin

uygulanabilmesine yönelik destekleyici önlemler alınarak, İstanbul’un olası bir depreme karşı

hazırlıklı olması amaçlanmaktadır. Proje aşağıdaki bileşenlerden oluşmaktadır.

327

Afet ve acil durum yönetimi başkanlığının teşkilat ve görevleri hakkında kanun hükmünce

hiyerarşik yapılanma şeması

AFET YÖNETİMİNİN BAŞLICA GÖREVLERİ

Afet olgusu karşısında yapılan hazırlıklar problemi tam anlamıyla çözmeye yeterli değildir. Her

türlü tehlikeye karşı hazırlıklı olma, zarar azaltma, müdahale etme ve iyileştirme amacıyla mevcut

kaynakları organize eden, analiz, planlama, karar alma ve değerlendirme süreçlerinin tümü olduğu

gerçeği gözden kaçmaktadır.

Planlama

Planlama hazırlıklarında “afet planı” ve “acil durum planı” arasındaki farkın anlaşılması ve

hazırlığın bu eksende görülmesi önemlidir. Afet planları, en düşük seviyeden en yüksek seviyeye

sırayla, olay, acil durum ve afet için gerektiğinde uygulanmak üzere hazırlanır. Diğer bir deyişle,

“afet” ile “acil durum” arasındaki farkı bile henüz algılanamamaktadır. Acil durum planlarıyla

afetlerden korunamayacağımızı anladığımızda da iş işten geçmiş olabilir. Ülkemizde yanlış

anlaşıldığı gibi, “Afet Yönetimi” yalnızca insanları enkaz altından kurtarmak, hastaneye

yetiştirmek, yangın söndürmek gibi müdahaleleri içermez. Aksine afet yönetiminin en büyük

önceliği insanları tehlikelerden korumak ve mevcut riskleri afetlerin öncesinde azaltmaktır.

Planlamanın stratejik ve sistematik olması uygulamada etkili hedefleri getirecektir. Bunun için,

önce afet planlama süreci başlatılmalıdır;

• Afet türüne göre kategorize edilmiş planlarda görev alacak tüm paydaşlar bu sürece katılmalı,

• Öncelikler belirlenmeli,

• Eylemler ve uygulamanın takibi için görevliler atanmalı,

• Düzenli değerlendirmeler ile stratejiler gözden geçirilip periyodik olarak güncellenmelidir.

Planlama olağanüstü durum öncesi çalışmaların yaşamsal bir parçasıdır. Planlama üç basamaktan

oluşmaktadır:

1. Şimdiki durumu, kaynakları ve elde edebilecek kaynakları saptamak,

2. Amaçları ortaya koymak,

3. Olağanüstü durum esnasında, yapılacak işleri saptamak.

Şimdiki durumu, kaynakları ve elde edilebilecek kaynakları saptayabilmek için, insan gücünün

değerlendirilmesi, araç-gereç ve mevzuatın ortaya konması gereklidir.

328

Planlamanın durum saptaması basamağında 6 konuda bilgi toplanmalıdır:

1. Uyulması gereken mevzuat,

2. Alanın coğrafi özellikleri,

3. Ulaşım ve haberleşme koşulları,

4. Bu bölgede yaşayan halkın özellikleri,

5. Eldeki mevcut tıbbi araç- gereç ve personelin nitelik ve niceliği ve elde edilebilecek tıbbi

araç gereç ve personelin nitelik, niceliği,

6. Daha önce benzer konuda yaşanmış deneyim hakkında istatistiksel bilgiler.

Olağanüstü durum ortaya çıktıktan sonra yaşamda kalanlar bu bölgede veya bölge dışında

geçici yerleşim yerlerinde yaşamlarına devam etmektedirler. Bu insanların hızlı bir şekilde

sağlık durumlarının değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu değerlendirmenin yapılabilmesi için

bu bölgede oturan kişilerin sağlık durumu ve beslenme durumu hakkındaki bilgilerin

planlama döneminde düzenli tutulması gerekir. Aksi takdirde olağanüstü bir durum karşısında

yeni gelişen durum hakkında sağlıklı değerlendirme yapılamaz. Bu konuda bilinmesi gereken

özellikler, toplam nüfus, nüfusun yaş ve cinsiyet dağılımı, risk grupları ve bunların bölgedeki

toplam sayısı, ortalama aile büyüklüğü gibi bilgiler düzenli olarak tutulmalıdır.

Olağanüstü durum öncesi çevre sağlığı konusunda önlemler alınmalıdır. Bunun amacı felaket

sonrası bölgede gelişecek çevre sağlığı tehlikelerini ortadan kaldırmak veya azaltmaktır. Bu

amaçla acil çevre sağlığı planı yapılmalıdır.

Planlama yaparken, planlama öncesinden başlayan birtakım sorunlarla karşı karşıya ka-

lınmaktadır.

1. Bölgede yaşayan kişiler doğal veya teknolojik risk ne kadar fazla olursa olsun, bireysel

ekonomik kaygılarına öncelik verme eğilimindedirler,

2. Risklere karşı kayıtsız kalma ya da önemseme yönündeki sosyal baskılar çok etkili olabil-

mekte, kişilerin cesaretini gereksiz yere arttırmaktadır,

3. Yüksek teknolojiye aşırı güven duyulmaktadır,

4. Toplumun kayıtsızlığı yöneticilerin de konuya ilgisinin azalmasına neden olmaktadır,

5. Merkezi yönetimde olağanüstü durumlara karşı faaliyet olmaması konuya daha fazla yerel

yönetimlerin ilgi duymasını zorunlu hale getirmektedir.

Acil sağlık yardımı planlamak, ilaç, besin maddeleri, araç-gereç gibi yardım malzemesini

sağlamak, daha sonraki dönemlerde ölüm, yaralanma ve hastalık hızları ile ilgili tahminler

yapabilmek, riskli grupları belirleyebilmek için toplumun demografik özellikleri bilinmelidir.

329

Koordinasyon

Sahada koordinasyon afet öncesinde yapılacak ortak çalışmalarla geliştirilirse afet sırasında

daha sağlıklı işleyecektir. Afetlerde görev yapacak kurum, kuruluşlar ve kişiler düzenlenen

ortak senaryolu tatbikat ve toplantılarla afet öncesinde bir araya gelmelidir. Türkiye’de

afetlerdeki, yetkileri ve yaptırım güçleriyle resmi erki temsil eden mülki amirlikler hiyerarşik

yapılanmada diğer kurumların üzerindedir. Resmi erkin, dinamik lojistik güç diye

adlandırdığımız yerel yönetimlerle olan eşgüdümü, sivil toplum kuruluşlarını da içine alan bir

hizmet üçgeni etrafında sağlanabildiği oranda hizmetlerin hızlandırılması gerçek-

leşebilecektir. Koordinasyon öncelikle kurum içlerinde sağlanmalıdır. Bunun sağlanması ise

gerçekçi bir acil eylem planının hazırlanıp, gerekli hazırlıkların tamamlanmasını takiben,

senaryolar eşliğinde düzenlenecek tatbikat larla mümkün olabilecektir. Sahada da tüm

risklerin hesaba katıldığı bir strateji önceden belirlenmelidir. Sağlık hizmetlerinin afetlerdeki

saha çalışmaları bakımından, 17 Ağustos 1999 Kocaeli-Gölcük depreminde Türk Tabipler

Birliği tarafından gerçekleştirilen başarılı koordinasyon önceden hazırlığın sahadaki en iyi

örneklerindendir.

Eğitim Gölcük Depremi (1999) sonrasında ülkemiz uluslararası kurum ve kuruluşların proje pazarı

haline dönüşmüş bunların sonucunda inanılmaz boyutta bilgi kirlenmesi olmuştur. Bu nedenle

tüm bu konuları akredite edecek bir kuruma gereksinim vardır. Kendi ülkelerinde başarılı

oldukları belirtilen afet yönetimi sistemlerini hiç tartışılmadan ve adapte edilmeden çevirileri

yapılarak bize aktarılmıştır. Japonya ve Amerika gibi tamamen etnik, sosyolojik, demografik

ve ekonomik düzeyleri farklı olan ülkelerdeki modeller önemli bir ticari olgu olarak topluma

aktarılmıştır. Kobe Depremi örneği ile, federatif sistemle başarılı olduğu söylenen Fema

Modelinde Katrina ve İkiz Kuleler de büyük zaaflar gösteren tartışılan maddi kaygılarını da

330

katarak tüm bu modeller toplum karakteristiğimizi gözardı etmiş çevrim hataları da eklenince

ortaya mantık dışı bir yabancı terminoloji ile bilgi kirliliği ortamı ve içselleştirilemeyen

eğitim organizasyonlarını beraberinde getirmiştir. Yabancı menşeli eğitim programlarının geri

dönüşünün başarısız olması kendimize ait yeni bir eğitim programının hazırlanmasını öngören

bu duruma karşı İstanbul Valiliği Afet ve Acil Durum Müdürlüğü’nce (Beyaz Gemi

Organizasyonuyla) il çapında bir eğitim seferberliği başlatmıştır. Güvenli Yaşam adı altında

hazırlanan bu programın hazırlık sırasında sosyolog, şehir plancısı, afet yönetim uzmanı,

deprem uzmanı, hemşire, inşaat mühendisi, jeolog, jeofizikçi, sahada çalışan aktif arama

kurtarmacı, gibi farklı disiplinlerden gelen temsilcilerin katıldığı bir arama konferansı

düzenlenmiş. Değerlendirilmesi sonucunda da bizim yapımıza en uygun afet eğitim programı

oluşturulmuştur. Halka ücretsiz sunulan bu program “Harekete Geç!” kampanyası adı altında

İstanbul çapında tanıtımı yapılarak şu ana kadar yaklaşık 100 000 kişiye ulaşarak devam

etmektedir.

331

Uygulamalar


332


Afet yönetiminin başlıca görevleri ve görev dağılımları. Afet yönetiminin öncesi ve sonrası

aşamları, planlama ve kooridnasyon ile sağlanan katkılar.

333

KAYNAKÇA

Alcik, H. 2010, Gerçek Zamanlı Erken Uyarı Algoritmalarının Değerlendirilmesi ve Geliştirilmesi: Marmara için Durum Analizi, Doktora Tezi, Kocaeli Üniversitesi Fen Bilimleri. Alcik, H., Ozel, O., Apaydın, N. and Erdik, M. 2009. A study on warning algorithms for Istanbul earthquake early warning system, Geophysical Research Letters 36, L00B05. Alcik, H., Ozel, O., Wu, Y.M., Ozel, N.M., Erdik, M. 2011. An alternative approach for the Istanbul Earthquake Early Warning system, Soil Dynamics and Earthquake Engineering 31(2), 181-187. Allen, R.M. 2004. The Many Facets of Seismic Risk, Editors M. Pecce, G. Manfredi and A. Zollo, Universita degli Studi di Napoli Federico II Napoli Italy, 15-24. Allen R.M. 2007. Earthquake Early Warning Systems, P. Gasparini, G. Manfredi, J. Zschau, (Ed.). Springer. Allen, R.M. 2011. Seconds the big one, Earthquake detection systems can sound the alarm in the moments before a big tremor strikes-time enough to save lives, Scientific American Magazine, April, 75-79. Allen, R.M., Gasparini, P., Kamigaichi, O., Böse, M. 2009. The Status of Earthquake Early Warning around the Worls: An Introductory Overview, Seismological Research Letters 80(5), 682-693. Allen, R.M., Kanamori, H. 2003. The potential for earthquake early warning in southern California, Science 300, 786-789. Ashiya, K. 2004. Earthquake alarm systems in Japan railways, Journal of Japan Association Earthquake Engineering 4(3), 112-117. Bakun, W.H., Fischer, F.G., Jensen, E.G. and Van-Schaack, J. 1994. Early warning system for aftershocks, Bulletin of the Seismological Society of America 84, 359-365. Benz, H., Buland, R., Filson, J., Frankel, A. and Shedlock, K. 2001. The Advanced National Seismic System, Seismological Research Letters 72, 70-75. Caprio. M., Cua, G., Wiemer, S. and Fischer, M. 2008. Towards a quantitative performance evaluation of VS and Elarms, sunum, II. SAFER Meeting, 25-27 Haziran, Istanbul, Turkey. Clark, S.P.Jr. 1971. Structure of the Earth, Prentice-Hall, p88. Cooper, J.D. 1868. Earthquake indicator, San Francisco Bulletin, November 3. Cua, G., Fischer, M., Heaton, T. and Wiemer, S., 2009. Real-time Performance of the Virtual Seismologist Eartquake Early Warning Algorithm in Southern California, Seismological Research Letters 80(5), 740-747. Cua, G. and Heaton, T. 2007. The Virtual Seismologist (VS) method: A Bayesian Approach to Earthquake Early Warning, Earthquake Early Warning Systems, P. Gasparini, G. Manfredi and J. Zschau, (Ed.). Berlin and Heidelberg Springer.

334

Doi, K. 2011. The operation and performance of Earthquake Early Warnings by the Japan Meteorological Agency, Soil Dynamics and Earthquake Engineering 31, 119-126. Erdik, M., Fahjan, Y., Ozel, O., Alcik, H., Mert, A. and Gul, M. 2003. Istanbul Earthquake Rapid Response and the Early Warning System, Bulletin of Earthquake Engineering 1, 157-163. Espinosa-Aranda, J.M., Cuellar, A., Garcia, A., Ibarrola G., Islas, R., Maldonada, S. and Rodriguez, F. H. 2009. Evolution of the Mexican Seismic Alert System (SASMEX), Seismological Research Letters 80(5), 694-706. Espinosa-Aranda, J.M., Cuellar, A., Rodriguez, F.H., Frontana, B., Ibarrola G., Islas, R. and Garcia, A. 2011. The Seismic Alert System of Mexico (SASMEX): Progress and its current applications, Soil Dynamics and Earthquake Engineering 31, 154-162. Espinosa-Aranda, J.M., Jimenez, A., Ibarrola, G., Alcantar, F., Aguilar, A., Inostroza, M. and Maldonado, S. 1995. Mexico city seismic alert system, Seismological Research Letters 66, 42-53. Gee, L.S., Neuhauser, D.S., Dreger, D.S., Pasyanos, M.E., Uhrhammer, R.A. and Romanowicz, B. 1996. Realtime seismolgy at UC Berkeley: the rapid earthquake data integration project, Bulletin of the Seismological Society of America 86, 936-945. Hauksson, E., Small, P., Hafner, K., Busby, R., Clayton, R., Goltz, J., Heaton, T., Hutton, K., Kanamori, H., Polet, J., Given, D., Jones, L.M. and Wald, D. 2001. Southern California Seismic Network: Caltech/USGS Element of Trinet 1997-2001, Seismological Research Letters 72(6), 690-704. Heaton, T.H. 1985. A model for a seismic computerized alert network, Science 228, 987-990. Hsiao, N.C., Wu, Y.M., Shin, T.C., Zhao, L. and Teng T.L. 2009. Development of earthquake early warning system in Taiwan, Geophysical Research Letters 36, L00B02. Iervolino, I., Convertito, V., Giorgio, M., Manfredi, G. and Zollo, A. 2006. Real-Time Hazard Analysis for Earthquake Early Warning, First European Conference on Earthquake Engineering and Seismology, a joint event of the 13th ECEE & 30th General Assembly of the ESC, paper No.850, Genova-Switzerland, 3-8 September. Iglesias, A., Singh, S.K., Ordaz, M., Santoyo, M.A. and Pacheco, J. 2007. The seismic alert system for Mexico City: an evaluation of its performance and a strategy for its improvement, Bulletin of the Seismological Society of America 97(5), 1718-1729. Kamigaichi, O. 2004. JMA–Earthquake Early Warning, Journal of Japan Association for Earthquake Engineering 4(3), 134-137. Kamigaichi, O., Saito,M., Doi, K., Matsumori,T., Tsukada, S., Takeda,K., Shimoyama,T., Nakamura,K., Kiyomoto,

335

M. and Watanabe, Y. 2009. Earthquake Early Warning in Japan: Warning the General Public and Future Prospects, Seismological Research Letters 80(5), 717-726. Kanamori, H., Hauksson , E. and Heaton, T. 1991. TERRScope and CUBE project, EOS Transactions American Geophysical Union, 72 (50), 564. Kanamori, H., Hauksson, E. and Heaton, T. 1997. Real-time seismology and earthquake hazard mitigation, Nature 390, 461-464. Lockman A.B. and Allen, R.M. 2005. Single-Station Earthquake Characterization for Early Warning, Bulletin of the Seismological Society of America 95(6), 2029-2039. Nakamura, Y. 1988. On the urgent earthquake detection and alarm system (UrEDAS), 9th World Conference on Earthquake Engineering, 673-678, August 2-9. Odaka, T., Ashiya, K., Tsukada, S., Sato, S., Ohtake, K. and Nozaka, D. 2003. A new method of quickly estimating epicentral distance and magnitude from a single record, Bulletin of the Seismological Society of America 93(1), 526-532. Okada, Y., Kasahara, K., Hori, S., Obara, K., Sekiguchi, S., Fujiwara, H. and Yamamoto, A. 2004. Recent progress of seismic observation networks in Japan-Hi-net, F-net, K-net and KiK-net, Earth Planets and Space 56(8), xv-xxviii. Oncescu, M.C. and Bonjer, K.P. 1997. A note on the depth recurrence and strain release of large Vrancea earthquakes, Tectonophysics, 272, 291-302. Peng, H., Wu, Z., Wu, Y.M., Yu, S., Zhang, D. and Huang, W. 2011. Developing a prototype earthquake early warning system in the Beijing Capital Region, Seismological Research Letters, 82, 394-403. Saita, J., Sato, T. and Nakamura, Y. 2008. What is the useful application of the earthquake early warning system?, 14th World Conference on Earthquake Engineering, October 12-17, Beijing, China. Satriano, C., Elia, L., Martino, C., Lancieri, M., Zollo, A. and Iannaccone, G. 2011. PRESTo, the earthquake early warning system for Southern Italy: Concepts, capabilities and future perspectives, Soil Dynamics and Earthquake Engineering 31, 137-153. Suarez, G., Novelo, D. and Mansilla E. 2009. Performance Evaluation of the Seismic Alert System in Mexico City: A Seismological and a Social Perspective, Seismological Research Letters 80(5), 707-716. Wenzel, F., Baur, M., Fiedrich, F., Ionescu, C. and Oncescu, M.C. 2001. Potential of earthquake early warning systems, Natural Hazards 23, 407-416. Wenzel, F., Oncescu, M.C., Baur, M. and Fiedrich, F. 1999. An Early Warning System for Bucharest, Seismological Research Letters 70(2), 161-169.

336

Wenzel, F., Oncescu, M.C., Baur, M., Fiedrich, F. and Ionescu, C. 2003. Early Warning Systems for Natural Disaster Reduction, J. Zschau and A.N. Küppers, (Ed.). Springer, 471-477. Wu, Y.M., Chung, J.K., Chen, C.C., Hsiao, N.C., Shin, T.C., Tsai, Y.B. and Kuo, K.W. 2003. Early Warning Systems for Natural Disaster Reduction, J. Zschau and A.N. Küppers, (Ed.). Springer, 461-464. Wu, Y.M., Chung, J.K., Shin, T.C., Hsiao, N.C., Tsai, Y.B., Lee W.H.K. and Teng, T.L. 1999. Development of an integrated earthquake early warning system in Taiwan-case for the Hualien area earthquakes, Terresterial, Atmospheric and Oceanic Sciences 10(4), 719-736. Wu, Y.M., Hsaio, N.C., Teng, T.L. and Shin, T.C. 2002. Near Real-Time Seismic Damage Assessment of the Rapid Reporting System, Terresterial, Atmospheric and Oceanic Sciences 13(3), 313-324. Wu, Y.M. and Kanamori, H. 2005. Experiment on an onsite early warning method for the Taiwan early warning system, Bulletin of the Seismological Society of America 95(1), 347-353. Wu, Y.M. and Kanamori, H. 2008. Development of an earthquake early warning system using real-time strong motion signals, Sensors 8, 1-9. Wu, Y.M., Shin, T.C. and Chang, C.H. 2001. Near real-time mapping of peak ground acceleration and peak ground velocity following a strong earthquake, Bulletin of the Seismological Society of America 91 (5), 1218-1228. Wu, Y.M. and Teng, T.L. 2002. A virtual subnetwork approach to earthquake early warning, Bulletin of the Seismological Society of America 92(5), 2008-2018. Wu, Y.M., Teng, T.L., Hsiao, N.C., Shin, T.C., Lee, W.H.K. and Tsai, Y.B. 2004. Progress on earthquake rapid reporting and early warning systems in Taiwan, http://seismology.gl.ntu.edu.tw/papers/017_2004_Wu_et_al_IUGGBOOK_EWS.pdf Wurman, G., Allen, R.M. and Lombard, P. 2007.Toward earthquake early warning in northern California, Journal of Geophysical Research 112, B08311., Zollo, A., Iannaccone, G., Lancieri, M., Cantore, L., Convertito,V., Emolo, A., Festa, G., Gallovic, F., Vassallo, M., Martino, C., Satriano, C. and Gasparini, P. 2009. Earthquake early warning system in southern Italy: Methodologies and performance evaluation, Geophysical Research Letters 36, L00B07. Zollo, A., Amoroso, O., Lancieri, M., Wu, Y.M. and Kanamori, H. 2010. A threshold-based earthquake early warning using dense accelerometer networks, Geophysical Journal International 183, 963-974. Türkiye’ de Telekomünikasyon Tarihçesi, http://www.emo.org.tr/ekler/e52547a0e7bca35_ek.pdf?dergi=457

http://pusula.net.tr/voipurun.htm

www.bilgisayarogren.com/network8.doc

337

Demirci ve Karakuyu, (ty). Afet Yönetiminde Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Rolü. Doğu Coğrafya Dergisi 12 GSM Association (2005). The Role of Mobiles in Disasters and Emergencies. Erickson, P.A., 1999. Emergency Response Planning: For Corporate and Municipal Managers . Academic Press. San Diego London Boston. International Standard Book Number: 012241 540X European Union. (2007). Dırectıve 2007/60/Ec Of The European Parlıament And Of The Councıl on the assessment and management of flood risks Konečný, M. & Reinhardt W. (2010). Early warning and disaster management: the importance of geographic information (Part A), International Journal of Digital Earth, 3:3, ss. 217220, doi: 10.1080/17538947.2010.508884 Ragia,L.,Deriaz,M. ve Seigneur,J.M.,2010. Mobile LocationBased Services for Trusted Information in Disaster Management, Information Systems Development, 2010, pp 747753 Sakamato, T. and Yasuda,N.,ty. Monitoring and Evaluating Dams and Reservoirs . Water Storage, Transport and Distribution. Encyclopedia of Life Support Systems. Tanrıverdi ve diğ. (2011). Sel Tahmin Ve Erken Uyarı Sistemlerine Genel Bakış. Doğu Karadeniz Bölgesi Heyelan ve Taşkınları Sempozyumu10,11 Şubat 2011Trabzon Thevenaz,C. & Resodihardjo,S.L.,2010. All the best laid plans… conditions impeding proper emergency response. Int. J. Production Economics126. pp.7–21 UN, 2009. The Millennium Development Goals Report.. http://www.un.org/millenniumgoals/pdf/MDG_Report_2009_ENG.pdfURL 1 http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article1158758/Mobilephoneuseexplodes60worldspopulationsignshandset. Html URL 2 : http://tr.wikipedia.org/wiki/D%C3%BCnya_n%C3%BCfusu URL 3 : http://www.dw.de/enpahal%C4%B1felaketlery%C4%B1l%C4%B1/a15644965 URL 4 : http://www.emdat.be/searchdetailsdisasterlist URL 5: http://irevolution.net/2012/02/26/mobiletechnologiescrisismappingdisasterresponse/09.12.2012 URL 6: http://www.sabah.com.tr/Teknoloji/Haber/2011/12/25/28milyonakillitelefona915milyoneuroodedik URL 7: http://www.technologic.com.tr/akillitelefonsayisi2018de33milyaracikacak. URL 8 : http://www.campaigntr.com/2012/02/07/4514/turkiyedeakillitelefonkullaniminedurumda/

http://tr.wikipedia.org/wiki/D%C3%BCnya_n%C3%BCfusu

http://www.technologic.com.tr/akillitelefonsayisi2018de33milyaracikacak

338

URL 9 : https://dl.dropboxusercontent.com/u/21187226/2011_Brussels_Presentation_Open%20GeoSMS.pdf URL 10 : http://www.fema.gov/textmessages URL 11 : http://www.statter911.com/2010/06/11/20dead40missinginarkansasflashfloodingrisingwaterstrappedhundredsofcampers/ Using Intergraph Solutions for Security, Intergraph Kullanıcı Grubu Konferansı, (2007) Aydinoglu, AC. Quak, W., Yomralıoglu, T. 2009. Some Spatial Data Management Issues towards Building SDI, International Workshop on Spatial Information for Sustainable Management of Urban Areas, FIG Commission 3 Workshop, 24 February, Mainz, Germany. Chan, S. 1997. The Development of Planning Support Systems By Integrating Urban Models and Geographic Information Systems, Doktora Tezi, The University of Pennsylvania, Pennsylvania, USA. Demirci, A., Karakuyu, M. 2004. Afet yönetiminde Coğrafi Bilgi teknolojilerinin Rolü. Doğu Coğrafya Derg., sayı 12. Durduran, SS., Geymen, A. 2008. Afet Bilgi Sistemi Çalışmalarının Genel Bir Değerlendirilmesi. 2. Uzaktan algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, 13-15 Ekim, Kayseri. Eren, H. 1998. Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 18 s. Ergünay, O. 1996. Afet yönetimi nedir? Nasıl olmalıdır?. Tubitak Deprem Sempozyumu, s 263, 15-16 Şubat, Ankara. Kadıoğlu, M. 2008. Afet Zararlarını Azaltmanın Temel İlkeleri 1. Baskı JICA Türkiye Ofisi Ankara. Kadıoğlu, M., Özdamar, E. (Editörler) 2006. Afet Yönetiminin Temel İlkeleri. JICA Türkiye Ofisi Yayınları, No.1, s 10, Ankara. Uluğ, A. 2009. Nasıl Bir Afet Yönetimi. TMMOB İzmir Kent Sempozyumu, s 1-18, 8-10 Ocak, İzmir. Şengün, H,.2007. Marmara Depremi’nde Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Çalışmaları ve Hukuksal Sorunlar TMMOB Afet Sempozyumu, 5-7 Aralık. Ankara . Tabis, 2002. İçişleri bakanlığı web sitesi, Türkiye Afet Bilgi Sistemi Temelleri Raporu, http://www.icisleri.gov.tr/strateji/ arastirma/tabis.htm. Yomralıoğlu, T. 2000. Coğrafi Bilgi Sistemleri: Temel Kavramlar ve Uygulamalar, Akademik kitabevi, Trabzon. Vahap TECİM, 2001, Coğrafi Bilgi Sistemleri Tabanlı Valilik Bilişim Sistemleri, CBS Bilişim Günleri Bildiriler kitabı s115-134, İstanbul. Emergency Disaster Route Management System, Intergraph Kullenıcı Grubu Konferansı,(2005) Solutions for Emergency Operations Centers, Intergraph IPCC, 2001: The Global Climate of the 21st Century WG I (Science) Summary for Policy-Makers, Third Assessment Report. Kadıoğlu, M., 2001: Bildiğiniz Havaların Sonu: Küresel İklim Değişimi ve Türkiye Güncel Yayıncılık.

339

Xu, Y.,Chen,X.,Ma,L.,(2010). LBS Based Disaster and Emergency Management , In proceeding of: The 18th International Conference on Geoinformatics: GIScience in Change, Geoinformatics, Peking University, Beijing, China, June, 1820, 2010 Allen, R. M., Gasparini, P., Kamigaichi, O. ve Böse, M. (2009). The status of earthquake early warning around the world: An introductory overview. Seismological Research Letters 80:5, 682-693. Allen, R., Kanamori, H., Mori, J. ve Yamada, M. (2011). Earthquake warnings in Japan Building the system, and warnings for the 2011 Tohoku-oki earthquake. University of California, Berkeley. http://www.colorado.edu/physics/phys2900/homepages/Marianne.Hogan/inside.html http://www.english-online.at/science/solar-system/inner-planets-of-the-solar-system.htm http://www.colorado.edu/physics/phys2900/homepages/Marianne.Hogan/graphs.html http://gallery4share.com/s/seismograph-machine.html http://wisp.physics.wisc.edu/astro104/lecture10/F08_09.jpg http://www.bgs.ac.uk/discoveringGeology/hazards/earthquakes/howWeMeasureThem.html Tadokoro, S., (2009), Rescue Robotics: Projects on Robots and Systems for Urban Search and Rescue, Springer www.zimbio.com http://live.reuters.com/Event/Japan_earthquake2?Page=0 http://news.nationalgeographic.com/news/2011/03/pictures/110315-nuclear-reactor-japan-tsunami-earthquake-world-photos-meltdown/#/japan-earthquake-tsunami-nuclear-unforgettable-pictures-wave_33291_600x450.jpg http://news.nationalgeographic.com/news/2011/03/pictures/110315-nuclear-reactor-japan-tsunami-earthquake-world-photos-meltdown/#/where-next-big-tsunami-could-strike-japan_49814_600x450.jpg monitoring and information. http://www.unisdr.org/2006/ppew/tsunami/what-is-tsunami/backinfor-tsunami-ws.htm http://itic.ioc-unesco.org/ http://tr.wikipedia.org/wiki/2011_T%C5%8Dhoku_depremi_ve_tsunamisi http://en.wikipedia.org/wiki/Tsunami_warning_system Kamigaichi, O. (2004). JMA Earthquake early warning. Journal of Japan Association for Earthquake Engineering 4:3, 134-137. Kong, L., McCreery, C. ve Yamamoto, M. (2008). Tsunami Warning Centers-An Overview. www.bousai.go.jp/kyoryoku/pdf/soukikeikai.pdf. Japan's Natural Disaster Early Warning Systems and International Cooperative Efforts. (2006). Yamazaki, F., Meguro, K. ve Noda, S. (1998). Developments of early damage assessment systems in Japan. Structural Safety and Reliability, Shiraishi, Shinozuka&Wen. 1573-1580. http://greenliving.about.com/od/greenprograms/a/Fukushima.htm http://www.npa.go.jp/archive/keibi/biki/higaijokyo_e.pdf http://en.wikipedia.org/wiki/2011_T%C5%8Dhoku_earthquake_and_tsunami https://brilliant.org/discussions/thread/su-songs-cosmic-engine 311 19. http://muslimheritage.com/article/800-years-later-memory-al-jazari-genius-mechanical-engineer http://www.allonrobots.com/leonardo-da-vinci.html http://www.dmg-lib.org/dmglib/main/portal.jsp https://en.wikipedia.org/wiki/John_Dee http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/a-brief-history-of-robot-birds-77235415/?no-ist

340

http://filter.org.au/issue-75/automation-and-creation https://en.wikipedia.org/wiki/Tanaka_Hisashige http://web-japan.org/nipponia/nipponia38/en/feature/feature06.html http://history-computer.com/Dreamers/Jacquard.html http://cyberneticzoo.com/not-quite-robots/1892-crane-seward-babbitt-american http://www.tfcbooks.com/images/teslafaq/boat1.jpg http://www.theguardian.com/world/shortcuts/2013/feb/10/secret-history-of-drones-1916 https://en.wikipedia.org/wiki/Metropolis_(1927_film) http://cyberneticzoo.com/robots/1920-the-kaiser-capt-alban-j-roberts-new-zealandaustraliau-k http://history-computer.com/Dreamers/Elektro.html http://cyberneticzoo.com/tag/willie-westinghouse https://soundofscience.files.wordpress.com/2008/09/elektro2003.jpg http://www.nippon.com/en/views/b00906 http://cyberneticzoo.com/robots/1928-gakutensoku-pneumatic-writing-robot-makoto-nishimura-japanese http://cyberneticzoo.com/wp-content/uploads/Pollard-spray-paint-patent-38-42-1.PNG http://www.cinemablend.com/pop/Evaluating-8-Isaac-Asimov-Predictions-About-2014-61353.html http://www.bristol.ac.uk/news/2008/212017945378.html 312 http://www.makersbox.us/2015/06/turtle-programming-in-real-life.html http://cyberneticzoo.com/wp-content/uploads/2014/09/goertz-early-manip.jpg http://i.telegraph.co.uk/multimedia/archive/03092/90737450_3092474c.jpg http://tezukainenglish.com/wp/osamu-tezuka-manga/manga-a-h/astro-boy-manga http://spectrum.ieee.org/automaton/robotics/industrial-robots/george-devol-a-life-devoted-to-invention-and-robots http://www.washingtonpost.com/local/obituaries/george-c-devol-99-self-taught-tinkerer-who-invented-robotic-arm/2011/08/17/gIQA0Ed5LJ_story.html http://www.nytimes.com/2011/08/16/business/george-devol-developer-of-robot-arm-dies-at-99.html?_r=0 http://cyberneticzoo.com/early-industrial-robots/1958-62-versatran-industrial-robot-harry-johnson-veljko-milenkovic http://cyberneticzoo.com/walking-machines/1969-ge-walking-truck-ralph-mosher-american http://www.amsteambeast.com https://en.wikipedia.org/wiki/Victor_Scheinman http://infolab.stanford.edu/pub/voy/museum/pictures/display/robots/StanfordArm.jpg https://jyotsnaj.wordpress.com/2009/07 https://en.wikipedia.org/wiki/Shigeo_Hirose http://news.bbc.co.uk/nol/shared/spl/hi/picture_gallery/06/technology_robot_menagerie /img/10.jpg http://www.humanoid.waseda.ac.jp/booklet/kato_2.html http://www.nasa.gov/multimedia/imagegallery/image_feature_2055.html http://dailynewsdig.com/vintage-c3po-rap-video-featuring-r2-d2 http://i1-linux.softpedia-static.com/screenshots/SCARA-robot_1.jpg http://www.theoldrobots.com/images40/Odex23.JPG http://web.stanford.edu/~phinds/images/projects/human-robot/roboteyes.jpg 313 http://www.nytimes.com/1985/06/25/science/a-robot-arm-assists-in-3-brain-operations.html http://timeline.facs.org/img/modal/1980/large/1985-2.png https://en.wikipedia.org/wiki/ASIMO

341

Bargar, W. E., Bauer, A., Börner, M., (1998), Clinical Orthopaedics and Related Research, Primary and Revision Total Hip Replacement Using the Robodoc System. https://howmoving.files.wordpress.com/2011/03/cog.jpg https://www.ri.cmu.edu/research_project_detail.html?project_id=163&menu_id=261 http://www.nasa.gov/images/content/260941main_photographers-03.jpg http://www.nasa.gov/mission_pages/mars-pathfinder https://lightsinthedark.files.wordpress.com/2012/07/yogi-pres-col-2.jpg http://cdni.wired.co.uk/1240x826/g_j/GettyImages-481442094_master.jpg http://www.asc-csa.gc.ca/eng/iss/canadarm2/nuts_bolts.asp http://www.asc-csa.gc.ca/eng/missions/expedition34-35/training-robotics.asp http://i.kinja-img.com/gawker-media/image/upload/s--D4WcxTCZ--/c_fit,fl_progressive,q_80,w_636/sdikcdwhh0hwegmznu50.jpg http://www.irobot.com/For-the-Home.aspx https://en.wikipedia.org/wiki/Opportunity_(rover) http://media.boreme.com/post_media/2012/Curiosity-Carl-Sagans-vision-of-robotic-exploration-on-Mars.jpg http://news.nationalgeographic.com/news/2005/05/0511_050511_robots.html http://creativemachines.cornell.edu/sites/default/files/images/molecubes.preview.gif http://www.livescience.com/1126-robot-adapts-injuries.html http://www.news.cornell.edu/sites/chronicle.cornell/files/ResilientRobot.jpg http://en.akihabaranews.com/13837/robot/i-sobot-tomy-s-super-tiny-robot-video-inside http://intl.eksobionics.com/ekso 314 http://www.space.com/23906-nasa-humanoid-robonaut-legs-video.html Murphy, R. R., (2000), IEEE Intelligent Systems, Marsupial and Shapeshifting Robots for Urban Search and Rescue http://worldnews.about.com/od/disasters/tp/Worlds-Worst-Mining-Disasters.htm http://walyou.com/rescue-robots Omohundro, Z. M., (2007), Carnegie Mellon University, Robot Configuration for Subterranean Modeling Green, J., Mine Rescue Robots Requirements http://www.cmu.edu/homepage/practical/2007/fall/mapping-the-mines.shtml Murphy, R. R., (2002), IEEE Intelligent Systems, Rats, Robots, and Rescue http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://deliveryimages.acm.org/ 10.1145/980000/971648/figs/uf1.jpg&imgrefurl=http://m.cacm.acm.org/magazines/ 2004/3/6555-rescue-robotics-for-homeland-security http://ezekiel31army.blogspot.com.tr/2015/02/seldom-mentioned-wtc-6.html http://crasar.org/author/robinmurphy http://crasar.org/gallery/?g2_itemId=154 Casper, J., Murphy, R. R., (2003), IEEE Transactions on Systems, Man, and Cybernetics, Human–Robot Interactions during the Robot-Assisted Urban Search and Rescue Response at the World Trade Center Murphy, R. R., (2004), IEEE Robotics & Automation Magazine, Trial by Fire http://robotland.blogspot.com.tr/2011_11_01_archive.html http://news.asiaone.com/News/Latest+News/Asia/Story/A1Story20110427-275843.html http://www.zdnet.com/article/robots-to-the-rescue-searching-for-survivors-checking-on-structural-damage-in-japan http://goodpixgallery.com/hieroglyphics-alphabet-chart-a-z-photos http://markbarrettblogwindow.blogspot.com.tr/2011/11/printing.html

342

http://www.codecheck.com/cc/BenAndTheKite.html http://www.electronics-tutorials.ws/dccircuits/dcp_2.html 315 http://matidavid.com/pioneer_files/Weber.htm http://www.connected-earth.com/ Journeys/Firstgenerationtechnologies/Thetelegraph /Thetelegraphicagedawns/index.htm 10https://kidavalanche.wordpress.com/2010/04/17/morse-code-__-___-_-_-_-___-_ https://www.ambrosevideo.com/items.cfm?id=1138 1http://www.thenagain.info/WebChron/Technology/AGBell.html http://what-when-how.com/scientists/edison-thomas-1847-1931-american-inventor-energy-and-power-industries-scientist 1http://debyclark.blogspot.com.tr/2013/02/wireless-telegraphy-circa-1913.html http://debyclark.blogspot.com.tr/2013/02/wireless-telegraphy-circa-1913.html http://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/reginald-fessenden http://oldtimeradios.blogspot.com.tr/2006/08/8xkkdka.html https://www.pinterest.com/pin/289356344778874901 http://www.tvhistory.tv/1928-Baird-ModelC.JPG https://www.wpi.edu/News/Transformations/2005Summer/timecapsule.html http://www.sfcityguides.org/public_guidelines.html?article=343 https://www.pinterest.com/pin/262475484503869264 http://blog.sciencemuseum.org.uk/insight/2014/09/04/robert-watson-watt-and-the-triumph-of-radar http://www.comms.org.uk/emuseum/electronicswitching/digital https://www.pinterest.com/pin/476537204293859026 http://www.primermagazine.com/2013/learn/5-businesses-that-changed-america/2 http://ethw.org/Stephen_Rice https://en.wikipedia.org/wiki/File:Multiplexing_diagram.svg http://www.edgefx.in/what-are-the-different-types-of-multiplexing-in-communication-system http://ethw.org/Microwave_Link_Networks 316 https://home.bt.com/news/bt-life/history-of-bt/the-story-of-the-first-transatlantic-telephone-cable-11363934156946 http://www.davidreneke.com/the-first-woman-in-space http://www.ti.com/corp/docs/kilbyctr/jackbuilt.shtml http://www.radio-electronics.com/info/broadcast/vhffm/vhf-fm-broadcast-stereo-technology.php http://www.britannica.com/topic/Telstar-communications-satellite http://sundance-communications.com/forum/ubbthreads.php/topics/524316/ prototype_TT_phone http://www.mikanet.com/museum/images/1ess.jpg http://www.telekom.com/company/milestones/153782 https://www.cablewholesale.com/support/technical_articles/coaxial_cables.php http://mathscinotes.com/2014/08/cost-of-optical-fiber-versus-kite-string http://www.intel.com/content/www/us/en/history/museum-story-of-intel-4004.html https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_mobile_phones http://www.dailymail.co.uk/news/article-2303452/The-day-world-changed-40th-anniversary-cell-phone--epic-gloat.html http://lowendmac.com/wp-content/uploads/altair8800.jpg http://www.research.philips.com/technologies/projects/cd http://www.osa.org/en-us/history/exhibits/optics_photonics_timeline http://www.neowin.net/news/microsoft-celebrates-30-years-of-the-ibm-pc

343

http://www.starkinsider.com/2014/06/report-apple-smartwatch-coming-october-2014.html http://www.techhive.com/article/2000276/a-brief-history-of-gps.html http://www.pbs.org/nerds/timeline/network.html http://www.networkcablinglosangeles.com/unshielded-twisted-pair-cable/ https://www.perfect-vision.com/PerfectVision/CoaxialCableGuide.aspx 317 http://rpcompaniesinc.com/telecommunication/why-is-fiber-optic-cable-the-express-highway-of-communication/ http://www.astrosurf.com/luxorion/qsl-propa.htm Haykin, S., (2001), Communication Systems, Wiley 1http://www.radio-electronics.com/info/satellite/communications_satellite/ communications-satellite-technology.php http://lovingod.host.sk/tanenbaum/7-4.png http://gribblelab.org/scicomp_2014/09_Signals_and_sampling.html http://www.gwenio.com/members/TheoryConceptsAndDefinitions.php http://whatis.techtarget.com/definition/frequency http://en.wikipedia.org/wiki/Radio_spectrum http://www.radartutorial.eu/07.waves/Waves%20and%20Frequency%20Ranges.en.html http://www.rfwireless-world.com/Tutorials/radar-tutorial.html http://www.webopedia.com/TERM/R/RFID.html http://www.rfidjournal.com/site/faqs#Anchor-Is-13458 1http://www.siemens.com/press/en/presspicture/?press=/en/pp_cc/2007/10_oct/ sosep200729_29_1465489.htm http://commons.wikimedia.org/wiki/File:RFID_hand_2.jpg http://rfidroundup.blogspot.com.tr/2010_04_01_archive.html http://www.technovelgy.com/ct/Science-Fiction-News.asp?NewsNum=906 Gadh, R., Prabhu, B. S., (2006), IEEE Signal Processing Magazine, Radio Frequency Identification of Hurricane Katrina Victims http://www.nearfield.org/2006/06/foebud-how-we-learned-to-stop-rfid Large, D. B., Ball, L., Farstad, A. J., (1973), IEEE Transactions on Communications, Radio Transmission to and from Underground Coal Mines-Theory and Measurement Ristenbatt, M. P., Holland-Moritz, E., Metzger, K., (1988), IEEE Transactions on Industry Applications, A New Post-Disaster Mine Communication System 318 Yamaguchi, Y., Mitsumoto, M., Sengoku, M., Abe, T., (1992), IEEE Transactions on Geoscience and Remote Sensing, Human Body Detection in Wet Snowpack by an FM-CW Radar Chen, K-M., Huang, Y., Zhang, J., Norman, A., (2000), IEEE Transactions on Biomedical Engineering, Microwave Life-Detection Systems for Searching Human Subjects Under Earthquake Rubble or Behind Barrier Li, J., Liu, L., Zeng, Z., Liu, F., (2014), IEEE Journal of Selected Topics in Applied Earth Observations and Remote Sensing, Advanced Signal Processing for Vital Sign Extraction with Applications in UWB Radar Detection of Trapped Victims in Complex Environments http://www.electronicproducts.com/Test_and_Measurement/Portable_radar_system_ will_see_through_walls.aspx Kitayama, K., Maruta, A., Yoshida, Y., (2014), Journal of Lightwave Technology, Digital Coherent Technology for Optical Fiber and Radio-over-Fiber Transmission Systems Csiszar, I. A., Morisette,J. T., Louis Giglio, L., (2006), IEEE Transactions on Geoscience and Remote Sensing, Validation of Active Fire Detection from Moderate-Resolution Satellite Sensors: The MODIS Example in Northern Eurasia

344

Gianinetto, M., Villa, P., Lechi, G., (2006), IEEE Transactions on Geoscience and Remote Sensing, Postflood Damage Evaluation Using Landsat TM and ETM+ Data Integrated With DEM Schumann, G., Hostache, R., Puech, C., Hoffmann, L., Matgen, P., Pappenberger, F., Pfister, L., (2007), IEEE Transactions on Geoscience and Remote Sensing, High-Resolution 3-D Flood Information From Radar Imagery for Flood Hazard Management Chang, Y. L., Long-Shin Liang, L. S., Han, C. C., Fang, J. P., Liang, W. Y., Chen, K. S., (2007), IEEE Transactions on Geoscience and Remote Sensing, Multisource Data Fusion for Landslide Classification Using Generalized Positive Boolean Functions Voigt, S., Kemper, T., Riedlinger, T., Kiefl, R., Scholte, K., Mehl, H., (2007), IEEE Transactions on Geoscience and Remote Sensing, Satellite Image Analysis for Disaster and Crisis-Management Support Di Martino, G., Iodice, A., Riccio, D., Ruello, G., (2007), IEEE Transactions on Geoscience and Remote Sensing, A Novel Approach for Disaster Monitoring: Fractal Models and Tools http://en.wikipedia.org/wiki/File:2004_Indian_Ocean_earthquake_-_affected_countries .png http://en.wikipedia.org/wiki/2004_Indian_Ocean_earthquake_and_tsunami 319 http://www.theguardian.com/global-development/2014/dec/26/-sp-boxing-day-indian-ocean-tsunami-readers-memories http://www.newworldencyclopedia.org/entry/2005_Kashmir_earthquake http://www.drgeorgepc.com/Earthquake2005Pakistan.html http://www.drgeorgepc.com/Earthquake2005Pakistan.html http://www.exelisinc.com/solutions/IKONOS/Pages/default.aspx#!prettyPhoto http://www.satimagingcorp.com/satellite-sensors/other-satellite-sensors/spot-5 Rau, J. Y., Chen, L. C., Liu, J. K., Wu, T. H., IEEE Transactions on Geoscience and Remote Sensing, Dynamics Monitoring and Disaster Assessment for Watershed Management Using Time-Series Satellite Images http://en.wikipedia.org/wiki/Typhoon_Aere_%282004%29#/media/File:Typhoon_Aere _2004.jpg http://viajeans.blogspot.com.tr/2004/08/typhoon-aere-blows-taiwan.html Kim, D. J., Moon, W. M., Kim, Y. S., (2010), IEEE Transactions on Geoscience and Remote Sensing, Application of TerraSAR-X Data for Emergent Oil-Spill Monitoring http://www.reuters.com/article/2008/12/10/us-korea-tanker-idUSTRE4B91IC20081210 Bodson, D., (1992), IEEE Spectrum, When the Lines Go Down http://www.telegraph.co.uk/news/picturegalleries/worldnews/9644975/Hurricane-Sandy-pictures-50-dramatic-images-of-destruction.html?frame=2384046 http://www.telegraph.co.uk/news/picturegalleries/worldnews/9644975/Hurricane-Sandy-pictures-50-dramatic-images-of-destruction.html?frame=2382928 http://en.wikipedia.org/wiki/Distributed_generation Che, L., Khodayar, M., Shahidehpour, M., (2014), IEEE Power & Energy Magazine, Only Connect http://imgkid.com/smart-meter-icon-png.shtml http://energy.gov/articles/how-microgrids-work Kantarcı, M. E., Mouftah, H. T., (2013), IEEE Communications Magazine, Smart Grid Forensic Science: Applications, Challenges, and Open Issues 320 http://earthquake.usgs.gov/earthquakes/states/events/1989_10_18.php Sun, J., Zhu, X., Zhang, C., Fang, Y., (2011), IEEE Journal on Selected Areas in Communications, RescueMe: Location-Based Secure and Dependable VANETs for Disaster Rescue

345

Mase, K., (2011), IEEE Communications Magazine, How to Deliver Your Message from/to a Disaster Area Uddin,Y. S., Ahmadi, H., Abdelzaher, T., Kravets, R., (2013), IEEE Transactions on Mobile Computing, Intercontact Routing for Energy Constrained Disaster Response Networks Tyson, G., Bodanese, E., Bigham, J., Mauthe, A., (2014), IEEE Network, Beyond Content Delivery: Can ICNs Help Emergency Scenarios? Mukherjee, B., Habib, F. M., Dikbıyık, F., (2014), IEEE Communications Magazine, Network Adaptability from Disaster Disruptions and Cascading Failures http://www.cisco.com/c/en/us/solutions/collateral/service-provider/ip-ngn-ip-next-generation-network/white_paper_c11-481360.html http://www.computerhope.com/issues/chspace.htm Savaş, S. S., Habib, M. F., Tornatore, M., Dikbıyık, F., Mukherjee, B., (2014), IEEE Communications Magazine, Network Adaptability to Disaster Disruptions by Exploiting Degraded-Service Tolerance Narula-Tam, A., Namuduri, K., Chaumette, S., Giustiniano, D., (2014), IEEE Communications Magazine, Enabling Next Generation Airborne Communications Nogueira, M., Chołda, P., Medhi, D., Doverspike, R., (2014), IEEE Communications Magazine, Disaster Resilience in Communication Networks: Part 2 Rieger, C. G., Scheidt, D. H., Smart, W. D., (2014), ), IEEE Transactions on Cybernetics,

Guest Editorial: Introduction to the Special Issue on Resilient Control Architectures and

Systems

afetlerde bİlİŞİm ve İletİŞİm teknolojİlerİnİn … · 2017-06-26 · oluşumu doğa...

Documents