actief ouder worden in vlaamse steden en gemeenten · boudiny en mortelmans definiëren dit als het...
TRANSCRIPT
1
ACTIEF OUDER WORDEN IN
VLAAMSE STEDEN EN GEMEENTEN Een onderzoek, in samenwerking met de VVSG,
uitgevoerd door Pieter Rondelez, stafmedewerker aan
het Kenniscentrum Hoger Instituut voor
Gezinswetenschappen - Hogeschool-Universiteit
Brussel
2
3
Inhoudstafel
Inhoudstafel .................................................................................................................................................................................................................. 3
Woorden van dank ................................................................................................................................................................................................... 5
.......................................................................................................... 6
........................................................................................................................................... 7
Maatschappelijke participatie. .................................................................................................................................................................... 8
Onderzoeksvragen en de gebruikte methode. .............................................................................................................................. 9
Hoofdstuk 1. Active Ageing: hoe zien lokale besturen het? .............................................................................................. 12
1.1 ..................................................................................................................................................................... 12
1.2 Visie van lokale beleidsmakers. .................................................................................................................................................. 12
1.3 Rol van de lokale overheid. ........................................................................................................................................................... 15
1.4 Economische argumenten in het active ageing - discours. .................................................................................. 17
Hoofdstuk 2. Actoren betrokken bij het beleid in het kader van actief ouder worden. ................................ 20
2.1 Diensten van het lokale bestuur. .............................................................................................................................................. 20
2.2 Samenwerking met externe organisaties. .......................................................................................................................... 22
2.3 Ouderenloket/ouderenambtenaar. ........................................................................................................................................ 23
2.4 Lokaal dienstencentrum. ................................................................................................................................................................ 24
2.5 Informatiekanalen voor ouderen. ............................................................................................................................................. 26
2.6 Allochtone ouderen. .......................................................................................................................................................................... 26
Hoofdstuk 3. Levenslang leren. ............................................................................................................................................................. 28
3.1 Het aanbod. ............................................................................................................................................................................................. 28
3.2 De samenwerking met externen. ............................................................................................................................................. 29
3.3 Hoe wordt het aanbod aan ouderen bekendgemaakt? .......................................................................................... 31
3.4 Oudere vrijwilligers en ouderenadviesraad. ..................................................................................................................... 32
3.5 Verhoging van het aanbod en stimulering van de interesse ............................................................................... 33
Hoofdstuk 4. Informele zorg en vrijwilligerswerk. .................................................................................................................... 34
4.1 Informele zorg. ....................................................................................................................................................................................... 34
4.2 Vrijwilligerswerk. ................................................................................................................................................................................... 39
4
Hoofdstuk 5. Politieke participatie ...................................................................................................................................................... 45
5.1 Rechtstreekse politieke participatie ....................................................................................................................................... 45
5.2 Onrechtstreekse politieke participatie ................................................................................................................................. 54
Hoofdstuk 6. Ouderen en het verenigingsleven ...................................................................................................................... 56
6.1 Het stimuleren van ouderen tot deelname aan verenigingen ........................................................................... 56
6.2 Ouderen horen ook in andere verenigingen thuis ..................................................................................................... 58
6.3 Actief ouder worden zonder lidmaatschap van verenigingen ........................................................................... 59
Besluit .............................................................................................................................................................................................................................. 61
Bibliografie ................................................................................................................................................................................................................... 65
Bijlagen........................................................................................................................................................................................................................... 67
5
Woorden van dank
Vele mensen hebben meegeholpen aan de totstandkoming van dit onderzoek. Ik wil hen bedanken
voor hun steun en vertrouwen.
Vooreerst gaat mijn dank uit naar Gaby Jennes, tot september 2012 directrice van het kenniscentrum
van het Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen om dit onderzoek mogelijk te maken en voor het
geven van de nodige kritische commentaren.
Joris Vierendeels dank ik voor het mee helpen uitwerken van de onderzoeksopzet alsook voor het
nalezen.
Veerle Baert zorgde er voor dat de samenwerking met de VVSG en de voorbereiding van de studiedag
vlot verliep.
Grote dank ben ik verschuldigd aan de gemeentelijke mandatarissen en ambtenaren die in de periode
mei-augustus 2012 tijd hebben vrijgemaakt voor een uitgebreid interview waardoor deze studie
mogelijk werd.
Pieter Rondelez, oktober 2012
6
Concept en opbouw van het onderzoek ‘Active Ageing’?1
Population ageing is
enter the 21st century, global ageing will put increased economic and social demands on all countries. At the
same time, older people are a precious, often-ignored resource that makes an important contribution to the
fabric of our societies. (WHO)
Europa (en de rest van de wereld) wordt geconfronteerd met demografische veranderingen waarvan
vragen op. Hoe zorgen we
ervoor dat mensen zolang mogelijk onafhankelijk en actief blijven als ze ouder worden? Wat zijn
hiervoor de onderliggende redenen? Zullen een groter aantal ouderen het failliet inluiden van de
gezondheidszorg en het sociale zekerheidssysteem? Hoe kan de levenskwaliteit van ouderen verbeterd
worden? Hoe vinden we een goed evenwicht tussen de rol van het gezin (en familie) en de staat
wanneer het erop aan komt te zorgen voor oudere mensen die assistentie nodig hebben?
Intergeneratione
ij oudere mensen
de economie in haar
geheel in ondersteunende en toegankelijke leefomgevingen.
regio-gebonden is: de ene regio zal meer te kampen hebben met de effecten ervan dan de andere. Er
gaan dan ook stemmen op dat regionale en lokale overheden (en andere stakeholders) het best in
staat zijn om de specifieke uitdagingen van de vergrijzingsproblematiek te begrijpen om er een
adequaat antwoord op te bieden. De manier waarop lokale en regionale overheden zich aanpassen
aan demografische veranderingen wordt gezien als één van de sleuteldeterminanten voor een
kwaliteitsvol leven van ouderen en het welzijn van de gehele gemeenschap.2 In dit rapport stellen we
ons de vraag hoe steden/gemeenten in Vlaanderen invulling geven aan active ageing (en
intergenerationele solidariteit).
1 De inleiding steunt voornamelijk op twee bronnen:
- WHO (2002). Active ageing. A policy framework, a contribution of the World Health Organization to the second United Nations world assembly on ageing. Madrid: Author.
- Age platform (2011). How to promote active ageing in Europe? EU support to local and regional actors. European Commission. Committee of the Regions. Age Platform Europe.
2 ageing and solidarity between generations will be a major added
7
Wat verstaan we onder geing ? Meestal vertrekken
onderzoekers en beleidsmakers van de definitie die werd opgesteld door de Wereldgezondheids-
organisatie (WHO).3
kansen en mogelijkheden m.b.t. gezondheid, participatie en veiligheid met als doel het verbeteren van
de levenskwaliteit van ouderen. Het begrip omvat drie centrale concepten: gezondheid, participatie en
veiligheid. Dit laatste wordt opgedeeld in fysieke-, sociale- en financiële veiligheid.
We steunen op recent werk4 van K. Boudiny en D. Mortelmans waarin drie visies inzake active ageing
geïdentificeerd worden.
I Active Working Hoewel er geen eenduidige definitie bestaat van active ageing, voert de economische interpretatie de
boventoon. Bovenstaande WHO-definitie wordt in de praktijk vaak eng geïnterpreteerd. Veel
onderzoekers focussen zich enkel op arbeidsmarktparticipatie, terwijl ook nationale overheden van
vele geïndustrialiseerde staten dit principe bekijken met een economische bril. Een exclusieve focus op
werkgelegenheid is problematisch, aangezien het de complexiteit van het concept reduceert tot
slechts één component. Boudiny en Mortelmans benoemen dit productief ouder worden.
II Active Not Paid Working Boudiny en Mortelmans definiëren dit als het niet-betaald actief blijven in zowel economisch als sociaal
productieve activiteiten (als een tweede vorm van productief ouder worden) waaronder drie vormen
worden onderscheiden: vrijwilligerswerk, zorgverlening en ondersteunen van sociale
dienstverleningsorganisaties.
III Leisure Boudiny en Mortelmans argumenteren dat enkel focussen op productieve activiteiten ontspanning
verwaarloost wat zeker voor oudere ouderen een belangrijke activiteit is. Hierdoor wordt er weinig
ruimte gelaten voor alternatieve manieren van zelf- en sociale ontwikkeling naast betaald en onbetaald
werk, ondanks de positieve effecten ervan in het latere leven. Dit concept is erg moeilijk in te vullen
aangezien wat beschouwd wordt als ontspanning afhankelijk van de persoon.
3 WHO (2002). Active ageing. A policy framework, a contribution of the World Health Organization to the second United Nations world assembly on ageing. Madrid: Author. 4 Boudiny & Mortelmans (2011). A Electronic
Journal of Applied Psychology. 7(1); 8 14.
8
Maatschappelijke participatie. In dit onderzoek focussen we ons op de participatiepijler binnen het active ageing discours. We
steunen hierbij op de definitie van D. Verté inzake maatschappelijke participatie:
niet-arbeidsgerichte activiteiten die een bijdrage leveren aan de verbo
Verté onderscheidt hierbij sociale netwerken, informele hulp en vrijwilligerswerk, participatie aan het
verenigingsleven, politieke participatie en culturele ontspanning. We merken op dat deze definitie
gelijkloopt met de tweede en derde visie van active ageing zoals hierboven beschreven. We focussen
pure ontspanning) aangevuld met een luik rond levenslang leren. Hieronder bespreken we de
onderdelen die aan bod komen in dit onderzoek waarbij we opnieuw gebruik maken van het werk van
D. Verté5.
Informele zorg en vrijwilligerswerk (Verté) De mate waarin mensen zich min of meer belangeloos inzetten voor anderen is een belangrijke
indicator voor maatschappelijke participatie, en kan zowel op een informele manier als binnen formele
organisaties gebeuren. We maken een onderscheid in ons onderzoek tussen informele zorg (met de
focus op mantelzorg) en vrijwilligerswerk.
a. Informele zorg (mantelzorg)
Informele zorg betekent zorg verlenen binnen het eigen netwerk, en wordt meestal geboden aan
een bekende. De zorgverlener en de betrokkenen hebben reeds op voorhand een socio-affectieve
band, in tegenstelling tot het vrijwilligerswerk dat plaatsvindt in min of meer georganiseerd
verband.
Mantelzorg is de extra zorg die voortvloeit uit een sociale/familiale relatie en verleend wordt aan
naasten met beperkingen en/of gezondheidsproblemen. b. Vrijwilligerswerk
contractueel, familiaal of vriendschappelijke verplichtingen heeft. Het kan gaan om het houden
van gezelschap, administratieve taken, bestuurlijke inbreng, zorg in zijn brede definitie en sociaal-
culturele activiteiten.
Actief burgerschap (Politieke participatie). Beleidsparticipatie kan, volgens Schuyt (1990)6, onderverdeeld worden in enerzijds het rechtstreeks
deelnemen aan de politiek of het politieke apparaat, waarbij het stemgedrag, het lidmaatschap van
een politieke partij en het vervullen van een politiek mandaat bedoeld worden, en anderzijds het
deelnemen aan activiteiten buiten het politieke apparaat, die direct gericht zijn op het beïnvloeden
van de politieke besluitvorming. In dit onderzoek focussen we ons vooral op onrechtstreekse politieke
participatie: de werking van ouderenadviesraden. In de zijlijn komt ook de rechtstreekse politieke
participatie aan bod.
Deelname aan het verenigingsleven. Verté bespreekt hier activiteiten die binnen een organisatie plaatsvinden en waarbij mensen
deelnemen aan de georganiseerde activiteiten als lid. Het complexe aan dit begrip is dat ouderen lid
kunnen zijn van een bepaalde vereniging zonder (of door weinig) deel te nemen aan de activiteiten,
wat niet altijd voldoende is om als maatschappelijk participant erkend te worden. In hoeverre ouderen
actief lid zijn van een bepaalde vereniging kan sterk verschillen: sommige ouderen organiseren
5 Verté, D., Dury, S., De Donder, L., Buffel, T., De Witte, N. (2011). Doe mee! Over ouderen en maatschappelijke participatie.
Provincie West Vlaanderen.
6 Verté, D., Dury, S., De Donder, L., Buffel, T., De Witte, N. (2011). Doe mee! Over ouderen en maatschappelijke participatie. Provincie West Vlaanderen.
9
activiteiten, terwijl ouderen enkel lid kunnen zijn op papier. Hier gaat active-not-paid working (als
vrijwilliger fungeren binnen een vereniging wat gezien wordt als een belangrijke schakel binnen het
sociaal kapitaal van uw samenleving) samen met pure ontspanning.
Onderzoeksvragen en de gebruikte methode.
Selectie onderzoekseenheden.
werd een mondeling gestandaardiseerd interview afgenomen van beleidsmakers (schepenen, lokale
ambtenaren) van 25 steden/gemeenten. Altijd werd eerst getracht om de schepen bevoegd voor
ouderenbeleid te bevragen, maar niet zelden werden we doorverwezen naar de bevoegde ambtenaar
(cfr. bijlage). We maken een selectie op basis van indicatoren waarbij we geen volledige
representativiteit nastreven, maar toch een goede mix krijgen van grote en kleine, stedelijke en
landelijke gemeenten.
We maken gebruik van statistieken van de FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en
Economische Informatie en van gegevens van de website lokaal sociaal beleid.
We gingen als volgt te werk:
1. Per provincie selecteren we vijf à zes steden/gemeenten. 2. Stad/gemeente nummer 1 en 2 selecteren we op basis van twee parameters - het hoogste aantal
inwoners (absolute cijfers) in 2006 EN het hoogste aantal ouderen in 2006 (absolute cijfers). Wanneer er geen overlapping is tussen de twee categorieën is de eerste categorie doorslaggevend. Zo zien we voor de provincie West-Vlaanderen dat Brugge en Kortrijk het hoogste aantal inwoners hebben, maar dat Brugge en Oostende meer 65-plussers huisvesten. We kiezen voor Brugge en Kortrijk. We besluiten om Oostende niet te weerhouden om het gewicht van kustgemeenten in de steekproef te beperken.
3. Vervolgens selecteren we twee steden/gemeenten die hard getroffen worden door vergrijzing. We maken hierin een onderscheid tussen de situatie in 2006 en de evolutie sinds 2000 (tot en met 2010).
Dit eerste meten we door enerzijds te kijken naar de grijze druk (aantal ouderen t.o.v. aantal actieven) en naar het relatieve aandeel 65-plussers in de gehele bevolking in het jaar 2006. Bij gebrek aan overlapping, kijken we welke stad binngrootste aandeel 65-plussers (2006) bezit.
Ten tweede selecteren we de stad/gemeente (per provincie) met de grootste relatieve stijging van het aantal 65-plussers (van 2000 tot 2010).
4. Daarna selecteren we nog één stad/gemeente die veel aandacht besteedt aan ouderenbeleid. Dit meten we door op de website Lokaal Sociaal Beleid per provincie op zoek te gaan naar die stad/gemeente die in haar lokaal sociaal beleidsplan (legislatuur 2006-2012) het meest aandacht besteedt aan de thematiek rond ouderen. Dit doen we door in de lokale sociale beleidsplannen te zoeken op het thema ouderen en kijken we hoeveel hits dit oplevert per gemeente. Hoewel dit laatste een erg beperkt meetinstrument is, geeft het ons wel een zeker vermoeden welke steden/gemeenten hier sterk op inzetten.
5. Vervolgens bestuderen we in welke mate de lijst representatief is m.b.t. bevolkingsgrootte van steden en gemeenten. We onderscheiden drie categorieën steden/gemeenten (steden inwoners; 10. steden/gemeenten < 30.000 inwoners; steden/gemeenten < 10.000 inwoners). We kijken dan welke steden/gemeenten er ondervertegenwoordigd zijn, waarbij we steeds op zoek gaan naar een stad/gemeente in de desbetreffende categorie die het hoogst scoort binnen de
minstens één gemeente geselecteerd is. Dit is niet het geval voor West-Vlaanderen(**).
10
Tabel 1: Geselecteerde steden/gemeenten (bevolkingscijfers 2010)
Antwerpen Limburg Vlaams-Brabant West-Vlaanderen Oost-Vlaanderen
1 Antwerpen (483505) 6 Deurne (Testinterview)
1 Hasselt (73.067)
1 Leuven (95.463)
1 Brugge (116.741)
1 Gent (243.388)
2 Mechelen (80.940)
2 Genk (64.757)
2 Dilbeek (39.998)
2 Kortrijk (74.911)
2 Aalst (80.043)
3 Wijnegem (*) (8.816)
3 Halen (8.624) (***)
3 Drogenbos (*) (4.876) (***)
3 Koksijde (21.832) (**)
3 Maarkedal (*) (6.468) (***)
4 Oud- Turnhout (12.653)
4 Opglabbeek (9.607) (*****)
4 Londerzeel (17.435) (****)
4 Oostkamp (*) (22.452) (***)
4 Lovendegem (9.358)
5 Aartselaar (14.290)
5 Bree (15.173)
5 Diest (23.048)
5 Anzegem (14.234)
5 Haaltert (17.668)
Legende
(*) gecorrigeerd naar kleinere stad/gemeente.
(**) De kustgemeenten scoorden hier het hoogst en er werd gekozen voor een middelgrote gemeente aangezien later nog een kleine gemeente zou bevraagd worden. Wegens tijdsdruk werd besloten geen kleine stad/gemeente extra te bevragen.
(***) reservegemeente/stad
(****) een te laat ontdekte fout volgens de gevolgde methodiek
(*****) De gemeente had in eerste instantie toegezegd, maar zou uiteindelijk niet
deelnemen. Wegens tijdsdruk werd besloten geen nieuwe gemeente/stad erbij te
nemen.
11
Onderzoeksvraag en methode van dataverzameling. De onderzoeksvraag Hoe geven Vlaamse steden/gemeenten inv
ageing-
Methode van dataverzameling De methode van dataverzameling is een mondelinge bevraging op
basis van een semi-gestandaardiseerde vragenlijst. De vragenlijst vindt
U terug in bijlage 1 op het einde van het rapport.
Hoe worden de resultaten verwerkt? Alle interviews van lokale beleidsmakers werden digitaal opgenomen en uitgetypt. Voor de verwerking
van de resultaten werd gebruik gemaakt van het kwalitatief onderzoeksprogramma NVIVO.
Hoe worden de resultaten in het rapport besproken? Het rapport is opgedeeld in drie delen. Het eerste deel bestaat uit twee hoofdstukken. Ten eerste
geven we een beeld van de visies die lokale beleidsmakers hebben inzake active ageing. Welke actoren
betrokken worden en welke middelen ter beschikking staan om het beleid van active ageing vorm te
geven bespreken we in het tweede hoofdstuk. In het tweede luik bakenen we actief ouder worden af
waarbij we ons concentreren op het participatieluik, meer specifiek op de maatschappelijke
participatie van 55-plussers. We bevragen vier aspecten waarbij we willen achterhalen hoe Vlaamse
steden en gemeenten hieraan vorm geven. Achtereenvolgens staan we stil bij levenslang leren;
informele zorg en vrijwilligerswerk; actief ouder worden en deelname aan het verenigingsleven. In het
derde deel volgt een besluit. De lezer kan de hoofdstukken afzonderlijk lezen.
12
Hoofdstuk 1. Active Ageing: hoe zien lokale besturen het?
1.1 ctive A
Meestal vertrekken onderzoekers en beleidsmakers van de definitie die werd opgesteld door de World
Health Organisation schreven als een proces gericht op het
optimaliseren van kansen en mogelijkheden m.b.t. gezondheid, participatie en veiligheid met als doel
het verbeteren van de levenskwaliteit van ouderen. Het begrip omvat drie centrale concepten:
gezondheid, participatie en veiligheid. Deze laatste wordt opgedeeld in fysieke- , sociale en financiële
veiligheid.
WHO definitie
security in order to enhance quality of life as people age. Active Ageing applies to both
individuals and population groups. It allows people to realize their potential for physical,
social and mental well-being throughout the life course and to participate in society
according to their needs, desires and capacities, while providing them with adequate
continuing participation in social, economic, cultural, spiritual and civic affairs, not just the
ability to be p
Het is duidelijk dat dit een zeer ruime definitie is die op verschillende manieren kan geïnterpreteerd of
aangewend worden. Daarom besteden we in dit rapport aandacht aan de visie van lokale
beleidsm in op een drietal aspecten:
1. WHO definitie werd voorgelegd.
2. De aanwezigheid van een economische logica op lokaal niveau bij het invullen van het beleid inzake actief ouder worden.
3. De rol van de lokale overheid: waar liggen prioriteiten en op welke domeinen zou een lokaal bestuur actie dienen te ondernemen?
1.2 Visie van lokale beleidsmakers. Dat de defi WHO een ruim begrip is, werd duidelijk uit de gesprekken
met lokale beleidsmakers. Hoewel iedere stad/gemeente deze definitie onderschrijft, is er toch sprake
van heel wat nuanceverschillen. Acht beleidsmakers nemen deze definitie letterlijk over wanneer hen
aantal gemeenschappelijke elementen terug.
1.2.1 Active In vijf steden/gemeenten argumenteren beleidsmakers dat actief ouder worden te maken heeft met
alle domeinen waar een lokaal bestuur mee bezig is. Active ageing wordt geïnterpreteerd als een
inclusief verhaal dat zich afspeelt over de verschillende beleidsdomeinen heen. Volgens een schepen
impliceert dit twee zaken: enerzijds dienen ouderen betrokken te worden in alle beleidsdomeinen en
anderzijds dient de doelgroep ouderen geïntegreerd te worden in alle beleidsplannen. In deze visie
impliceert beleid inzake actief ouder enerzijds een stuk maatzorg, maar anderzijds ook het integreren
13
van de doelgroep ouderen over de verschillende beleidsdomeinen heen. We komen hier later nog op
terug.
1.2.2 Sociale inclusie als onderliggende doelstelling. Acht beleidsmakers argumen
Oudere mensen lopen een groter gevaar om familieleden en vrienden te verliezen en zijn dan ook
vatbaarder voor eenzaamheid en sociaal isolement. Een schepen verwoordt dit als volgt: ve ageing
gaat in de eerste plaats om veiligheid, het naar buiten komen. Het is hierbij van belang dat we de mensen
naar buiten krijgen, want het valt toch op dat mensen die ouder worden veel minder buiten komen: niet
Een andere schepen stelt dat beleid zich moet richten op het vermijden dat
mensen geïsoleerd geraken. De rol van een lokale overheid is het organiseren of ondersteunen van
activiteiten om ouderen
inschakelen in allerlei activiteiten die door de gemeenten/steden worden aangeboden. Participatie
wordt hier beschouwd als een middel en niet als een doel op zich. Een zekere nuancering is hier op zijn
plaats aangezien het één niet los gezien kan worden van het ander.
Een ambtenaar stelt dat het voornamelijk een kwestie is van het zinvol maatschappelijk aangesloten
blijven door een activiteitenaanbod. In de gesprekken wordt heel vaak de nadruk gelegd op
ontspanningsactiviteiten en vrije tijd. Een andere beleidsmaker maakt de link met het zolang mogelijk
thuis wonen waarbij actief ouder worden werd geïnterpreteerd als:
1.2.3 Zolang mogelijk thuis blijven wonen. Het zolang mogelijk zelfstandig thuis wonen is voor elf beleidsmakers een prioriteit. Het beleid richt
zich dan vooral op het infrastructurele luik en dienstverlening: aanpassingspremies, ergonoom aan
huis, poetsdienst
ook dit meestal gekoppeld wordt aan het sociale inclusieverhaal. De focus ligt dan niet zozeer op het
fysieke aspect maar eerder op het blijven wonen in een omgeving waar het sociaal netwerk sterk
uitgebouwd of grotendeels intact is. Andere beleidsmakers argumenteren dat het zelfstandig blijven
wonen gekoppeld moet worden aan het garanderen van de levenskwaliteit van ouderen en/of door
ouderen actief te houden. Sommigen zijn van mening dat deze doelstelling nagestreefd moet worden
door de inzet van (oudere) vrijwilligers.
1.2.4 Actief blijven deelnemen/bijdragen/participeren
aan het maatschappelijke leven. Dertien beleidsmakers onderschrijven het begrip actief ouder worden zeer letterlijk. De focus ligt dan
patie van mensen in het sociale,
economische, culturele en politieke leven. Er is een nuanceverschil tussen het participeren aan het
maatschappelijke leven (door bijvoorbeeld het deelnemen aan een sportnamiddag) en het bijdragen
aan het maatschappelijke leven. Het betreft het spanningsveld tussen vrijetijdsbesteding van ouderen
voren in
de interviews. De ene beleidsmaker legt de nadruk op het actief leven op peil houden waarbij de rol
van de lokale overheid zich voornamelijk dient te richten op het organiseren of ondersteunen van
vrijetijdsactiviteiten. Een schepen argumenteert dan weer dat ouderen uitgedaagd moeten worden
om zinvol bezig te zijn (o ). In andere interviews wordt de focus gelegd
stad/
sociale leven als vrijwil -wit verhaal: de meningen vloeien in elkaar. Het
ook niet zo dat er gemeenten of steden zijn die zich enkel richten op het rekruteren van oudere
vrijwilligers en het vrijetijdsaspect volledig aan de kant schuiven. Het actief blijven leven in de
14
samenleving gaat zowel over deelname van ouderen
deelname aan sportac
1.2.5 Een strategie gericht op het kunnen, het nog kunnen van mensen. Een beleidsmaker definieert actief ouder worden als een strategie dat gericht
van ouderen Het betreft hier een beleid gericht op het creëren van een aanbod - waarvoor draagvlak
bestaat - waar senioren aan kunnen deelnemen waarbij gewerkt wordt met items die bij een bepaalde
In een negental interviews wordt beklemtoond dat de doelgroep ouderen een te groot
containerbegrip is.
Ten eerste wordt hier voorbijgegaan aan de diversiteit binnen de groep op vlak van leeftijd, inkomen,
oudere
gezondheidsproblemen vertonen, terwijl er ook mensen zijn die op zeer hoge leeftijd een zeer goede
levenskwaliteit vertonen. Ten tweede zou de oudere van dertig jaar geleden niet meer de oudere zijn
van nu. Vandaag de dag heeft een oudere andere behoeftes en blijft men langer actief. Een schepen
verwoordt dit als volgt:
aan sport doen, gaan wandelen, fietsen, re of active ageing als een realiteit
waarbij een lokale ambtenaar het woord ontgrijzing in de mond neemt.
Enerzijds zou er sprake zijn van een vergrijzing, maar tezelfdertijd van een ontgrijzing van de groep 50-
tot 70-jarigen. Hij argumenteert dat die ouderen als krachten moeten worden gezien die nog veel
kunnen bijdragen als vrijwilliger, ook nadat men uit de arbeidsmarkt is gestapt. Hij meent dat het voor
een lokaal bestuur erg belangrijk is om die klik te maken op alle domeinen. Een andere ambtenaar zet
zich af van de negatieve beeldvorming die rond ouderen hangt waarbij ze stelt dat er te weinig
gefocust wordt op wat ouderen zelf kunnen bijdragen aan de samenleving. We merken hier duidelijk
het spanningsveld naar voren komen tussen het deelnemen versus het bijdragen aan de samenleving.
In een gesprek met een schepen wordt deze kritiek doorgetrokken naar het principe van actief ouder
worden. De schepen argumenteert dat ouderen in de definitie gelijkgeschakeld worden met mensen
die een vergroot risico hebben op gezondheidsproblemen, wat lang niet het geval is. Omwille van
deze connotatie (hoge leeftijd, gezondheids- en mobiliteitsproblemen) gaan vele 55-plussers zich niet
identificeren met de categorie ouderen. Volgens sommige beleidsmakers zou een oplossing er in
bestaan om de doelgroep ouderen op te splitsen in medioren- senioren. Dergelijke opsplitsing kan ook
in drie categorieën gebeuren volgens een andere lokale beleidsmaker: actieve oudere,
zorgbehoevendere oudere, hoogbejaard. Dergelijke visie heeft natuurlijk ook een impact op de manier
waarop beleid wordt gevoerd. Een schepen argumenteert daarom dat in het beleid een onderscheid
dient gemaakt te worden tussen ouderen die zorgbehoevend en minder zorgbehoevend zijn. Hier
komen we verder in dit rapport nog op terug.
1.2.6 Andere aspecten. In de gesprekken komen nog enkele andere aspecten aan bod. Sommigen vertrekken in hun visie
- zich al dan niet
baserend op het ouderenbehoeftenonderzoek. Ieder gemeente- of stadsbestuur kan worden
-beleid irrelevant is.
Verschillen tussen stad en platteland worden vermeld. In een landelijke gemeente wees het
ouderenbehoeftenonderzoek uit dat ouderen zich nogal afgesloten voelden.
Sociale inclusie (exclusie) heeft hier duidelijk een fysiek geografische component. In een ander
terwijl een andere
beleidsmaker zich focust op het uitdagen van ouderen om zinvol bezig te zijn.
15
In enkele gesprekken komt ook het verhaal van intergenerationele solidariteit aan bod dat nauw
samenhangt met sociale inclusie, sociale net n is er bovendien van overtuigd dat
actief ouder worden en intergenerationele solidariteit niet los gezien kunnen worden van elkaar.
moeten vormen met elkaar. Er moet sprake zijn van een en - en verhaal: dat kunt ge doen door dingen te
Dit vinden we ook terug in het WHO - discours.
ce within the context of others - friends, work associates, neighbors and family members.
This is why interdependence as well as intergenerational solidarity (two - way giving and receiving between
1.3 Rol van de lokale overheid. Een welbepaalde visie op een thema bepaalt in grote mate de rol die een lokale overheid op zich zal
nemen en de wijze waarop beleid wordt uitgestippeld. We vroegen aan lokale beleidsmakers op welke
1.3.1 Domeinen/prioriteiten. Er worden heel wat domeinen/prioriteiten aangehaald door de bevraagde lokale beleidsmakers.
Hieronder geven we een korte opsomming van de aangehaalde domeinen waar een lokaal bestuur
zich op moet richten en/of welke prioriteiten naar voren worden geschoven.
Tabel 2. Domeinen en prioriteiten van het lokaal beleid m.b.t. active ageing
Domeinen
1. Zorg 2. Welzijn 3. Gezondheid 4. Veiligheid 5. Wonen 6. Mobiliteit 7. Toegankelijkheid 8. Diversiteit 9. Toerisme 10. Sport 11. Cultuur 12. Levenslang leren 13. Buurtwerking en vrijwilligers 14. Beleidsinspraak (ouderenadviesraad,
andere raden)
Prioriteiten
1. Sociale inclusie/vereenzaming 2. Stimuleren/ondersteunen van het
verenigingsleven 3. Organiseren/ondersteunen van
activiteiten voor ouderen gericht op ontspanning
4. Organiseren van activiteiten gericht op vorming
5. Informeren van de ouderen 6. Positieve beeldvorming genereren 7. Intergenerationele solidariteit
stimuleren
De domeinen en prioriteiten in bovenstaande tabel omvatten de antwoorden van alle interviews. In
heel veel gesprekken worden slechts enkele van bovenstaande domeinen/prioriteiten aangehaald. De
rol van de lokale overheid op vlak van actief ouder worden wordt gereduceerd tot het ondernemen
van actie op (slechts) een aantal domeinen, waarbij er geen sprake is van een inclusief beleid over alle
beleidsdomeinen heen.
Opvallend is dat beleidsmakers van zes steden/gemeenten van mening zijn dat een lokaal bestuur zich
moet richten op het organiseren/ondersteunen van activiteiten op verschillende domeinen: sport,
16
Een lokaal bestuur richt zich dan vooral op het voorzien van loutere
ontspanning, maar dit wordt in enkele interviews genuanceerd.
■ Een schepen verwoordt het als volgt:
- - ontspanning om ontspanning te hebben, maar
met als doel om onze senioren actief te laten part
■ Een andere schepen argumenteert dat een stad of gemeente activiteiten organiseert precies met
het oogpunt om mensen uit hun isolement te halen: door naar een film te gaan kijken, samen te
Bovendien maken ook heel wat beleidsmakers de omgekeerde redenering: actieve ouderen kunnen
zich inschakelen als vrijwilliger in bovengenoemde domeinen waardoor je een situatie krijgt waarbij
activiteiten (inclusief zorg) voor ouderen door ouderen worden gedragen.
1.3.2 Actief ouder worden: een inclusief beleid.
afspeelt waarbij verschillende prioriteiten kunnen worden gelegd. Vijf steden/gemeenten vertrekken
vanuit de opvatting dat een lokaal bestuur een inclusieve beleidsstrategie dient te hanteren: dit
impliceert dat alle beleidsdomeinen betrokken worden om een invulling te geven aan actief ouder
worden. Dergelijke inclusieve beleidsstrategie impliceert ook dat al de verschillende diensten binnen
de stad en OCMW betrokken worden bij de opmaak van het beleid rond actief ouder worden. Als er
sprake is van een dienst ouderen (wat niet in alle gemeenten/steden het geval is), dient er nauw
De ouderen moeten zelf inspraak hebben over die verschillende beleidsdomeinen heen, vanuit een
ouderenadviesraad of vanuit andere adviesraden waar ouderen in zetelen, eventueel in combinatie
met een ouderenadviesraad. Dit kan zich vertalen in de opmaak van een ouderenbeleidsplan in
samenspraak met een ouderenadviesraad waarbij vanuit de doelgroep over de verschillende
beleidsdomeinen de prioriteiten worden vastgelegd: vrijetijdsaanbod, diversiteit, mobiliteit,
Gemeenten/steden kunnen ook vertrekken van een tweesporenbeleid waarbij een opsplitsing wordt
gemaakt in de doelgroep ouderen. In Gent bijvoorbeeld is er sprake van een inclusief spoor (dat vanuit
de stad gebeurt) en een gericht spoor (OCMW). Het inclusieve spoor is gericht op de actieve oudere
waarbij men breed over alle beleidsdomeinen heen werkt, terwijl het OCMW vooral met ouderen werkt
die zorg nodig hebben en gericht zijn op welzijn. Ook wordt er een onderscheid gemaakt tussen zwaar
zorgbehoevende ouderen die niet meer thuis wonen en thuiswonende ouderen die vanuit de lokale
Dergelijk tweesporenbeleid kan ook anders ingevuld worden. In een gemeente (waar die inclusieve
beleidsvisie niet naar voren kwam in het interview) wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen
ouderen die zorgbehoevend zijn en ouderen die minder zorg nodig hebben, maar waarbij het beleid
uder worden van die eerste groep ouderen
gemeente richt zich op het aanbieden van activiteiten voor ouderen gaande van
ouderenpraatnamiddagen , ondersteunen in het zolang mogelijk thuis blijven wonen,
(gezondheids)informatie, ontspanningsactiviteiten, het OCMW zich voornamelijk richt op zorg
en dienstverlening. Hierbij is het aanbod voor jongere ouderen wel aanwezig, maar beperkter.
17
Een ander punt in deze inclusieve benadering is de intensieve samenwerking van het lokaal bestuur
met andere stakeholders: instellingen, (ouderen)verenigingen, het middenveld, vrijwilligers (oudere
1.4 Economische argumenten in het active ageing - discours. Het hoofddoel van actief ouder worden is volgens de Wereldgezondheidsorganisatie gericht op het
verbeteren van de levenskwaliteit van ouderen. 7Een kwaliteitsvol leven is natuurlijk een breed concept:
het heeft betrekking op de fysieke en psychologische gezondheid van een persoon, het niveau van
onafhankelijkheid, sociale relaties, persoonlijke opvattingen en relaties en omgevingskenmerken.
Kwaliteitsvol leven wordt verbonden aan het verlengen van de gezonde levensverwachting alsook aan
het bewaren van autonomie en onafhankelijkheid - ook voor diegene die zwak, gehandicapt of
zorgbehoevend zijn. Dit zijn de zogenaamde doelstellingen op micro - niveau, het niveau van het
individu.
Er spelen ook andere reden om beleid inzake actief ouder worden te voeren -
te initiëren inzake active ageing met als doel participatie te verhogen en kosten te reduceren in de
gezondheidszorg. Specifiek wordt het actief ouder worden - discours naar voren geschoven om drie
problemen op te lossen die een druk zouden uitoefenen op de maatschappij: hogere kosten in de
gezondheidszorg en sociale zekerheid; te vroeg op pensioen gaan en de stagnering van de
economische groei. Met andere woorden gaat het om kosten drukken van activiteiten die in
economische termen niet renderen en anderzijds gaat het om het genereren van meerwaarde
(economisch groei) of het faciliteren ervan.
We vroegen ons af in welke mate deze logica speelt in de hoofden van lokale beleidsmakers.
pleidooi voor participatie ondersteunen (het zogenaamde productief ouder worden). We vinden
- sociaal productieve
activiteiten. Zijn dergelijke economische argumenten of economische logica ook aanwezig op het
In de gesprekken met schepenen en lokale ambtenaren wordt vaak de link gemaakt met
vrijwilligerswerk ongeacht of de economische logica wel/niet aanwezig was. De resultaten worden
weergegeven in tabel 2. Hieruit concluderen we dat in vijftien gemeenten/steden de economische
logica aanwezig is, terwijl dit volgens beleidsmakers in tien andere gemeenten/steden wordt
ontkracht. We staan vervolgens kort stil bij de argumenten die we terugvinden in de antwoorden van
lokale beleidsmakers.
Tabel 3. Aanwezigheid economische argumenten.
Geen link vrijwilligerswerk Link vrijwilligerswerk.
Economische argumenten zijn aanwezig
Vier steden/gemeenten
Elf steden/gemeenten
Economische argumenten zijn niet aanwezig
Drie steden/gemeenten
Zeven steden/gemeenten
7 Wat volgt is gebaseerd op basis van verschillende bronnen (cfr. Bibliografie bron 5,6,9, 13,15,16 en 17)
18
1.4.1 Economische argumenten aanwezig. We focussen ons eerst op die interviews waar geen link wordt gemaakt met het vrijwilligerswerk. We
vermelden hier een drietal zaken. Ten eerste geeft een schepen toe dat economische argumenten wel
aanwezig zijn, maar dat dit (zeker op lokaal niveau) niet het belangrijkste is. Ten tweede geeft een
schepen een voorbeeld waarbij een gepensioneerd personeelslid van de technische dienst toch aan
de slag is gebleven als vrijwilliger op de desbetreffende dienst. Verder worden er in die gemeente ook
initiatieven genomen om werkgelegenheid te creëren voor vijftigplussers. Ten slotte introduceert een
en In twee gesprekken wordt hier
op reis gaat waardoor men een belangrijke consument is, maar daar tegenover staan
diegenen die rond moeten komen van kleine pensioenen, die het moeilijk hebben, die minder
de mogelijkheid hebben om te participeren, want participeren kost nu eenmaal geld.
omers zouden zijn van
60 jaar met een Mercedes voor de deur, drie appartementen in Knokke en dat het die
generatie is die het geld over de balk aan het gooien is. Dat is de realiteit niet: als men het
over ouderen heeft, is dat niet de meest voorkomende pe
Een beleidsmaker benadrukt bovendien dat het beleid inzake actief ouder worden economische
voordelen heeft.
eiten ga je mensen ook gezonder, actiever en
maar of
In elf interviews wordt de link met het vrijwilligerswerk gemaakt.
Wat vaak terugkomt is het argument dat het inzetten van vrijwilligers lagere kosten met zich
meebrengt (versus betaalde arbeid), hoewel toch ook vaak de nadruk wordt gelegd op het sociale
aspect van vrijwilligerswerk of waarbij zelfs het economische aspect - ondanks haar aanwezigheid wat
wordt genuanceerd. Een schepen bijvoorbeeld vertelt ons dat er vrijwilligers ingeschakeld worden in
de vervoersdienst, in het woonzorgcentrum
aangezien zo vermeden kan worden dat mensen zinloos thuiszitten.
economische rendabiliteit op, maar van de andere kant spaart dat wel een stuk loonkost uit
van professionelen die je moet inzetten
denken aan het economische belang v
dat allemaal zou moeten realiseren met betalende krachten, dan is dat niet betaalbaar
meer
el een heel belangrijk punt omdat
het gaat om een groep met heel veel kennis en vaardigheden, maar ook met heel veel vrije
tijd. Als je de twee kunt combineren en we kunnen dat doorgeven naar de jeugd of binnen de
19
groep van senioren dan vind ik dat toch heel belangrijk dat we dat aspect in kader van
Er is ook een schepen die argumenteert dat het voor een overheid altijd beter is als een beroep gedaan
kan worden op actieve ouderen die zich willen engageren en dan niet zozeer omwille van financiële
beweegredenen. Dezelfde schepen merkt ook op dat het langer werken versus ouderenvrijwilligers
wel eens een zero - sum game zou kunnen zijn.
Een andere schepen erkent de economische meerwaarde die een vrijwilliger kan hebben, maar maakt
zich sterk dat vrijwilligers (ouderen) als iets extra moeten worden gezien, niet als iets noodzakelijk. Het
is ongeoorloofd om activiteiten van de stad/gemeente volledig te laten draaien op vrijwilligers.
-
jeugddienst. Dan kun je beweren dat dit geen economische meerwaarde heeft, maar aan de
andere kant draagt dat wel heel veel bij aan uw maatschappij. Dat rendeert ook, want die
senioren zijn ten eerste zelf actief onder jongeren, dus ze zijn bezig. Dat gaat hen ook jonger
hierbij niet om econ
1.4.2 Economische argumenten niet aanwezig. Terwijl in drie gesprekken geargumenteerd werd dat dergelijke economische logica niet aanwezig is bij
het uitstippelen van beleid rond active ageing zonder de link te maken met vrijwilligerswerk, gebeurde
dit in zes andere gesprekken wel. Vaak argumenteerden beleidsmakers dat als een beroep gedaan
wordt op vrijwilligers (voor tal van activiteiten), dat dit niet vanuit dergelijk economisch oogpunt
gebeurt. Er wordt dan voornamelijk verwezen naar het sociale aspect waarbij het de bedoeling is om
ouderen actief bezig te laten zijn, dat er sociaal contact wordt gelegd, dat ouderen zich inzetten voor
r wel sociaal. Er is hier een vrijwilligerscentrale aanwezig waar
dat veel senioren op inschrijven die na hun actieve periode een sociale functie willen
vervullen en dat is vrijwilligerswerk. Dus eigenlijk echt productief of economisch kun je dat
niet echt
20
Hoofdstuk 2. Actoren betrokken bij het beleid in het kader van actief ouder worden.
Vooraleer er in de gesprekken met lokale beleidsmakers werd gefocust op de vier geoperationaliseerde
deelaspecten van het participatieluik stelden we
peilen naar de wijze waarop en met wie het beleid vorm krijgt.
1. Welke diensten binnen stad/gemeente en OCMW nemen initiatieven m.b.t. actief ouder worden?
2. Wordt er op dit vlak veel samengewerkt met externe organisaties?
3. Is er sprake van een specifiek ouderenloket en/of verantwoordelijke ambtenaar?
4. Is er sprake van een lokaal dienstencentrum (en welke rol speelt dat dienstencentrum op vlak van active
ageing?
5. Geeft de gemeente/stad een ouderenkrant of ouderengids uit?
Ten slotte werd er gepeild naar de aanwezigheid van allochtone ouderen in stad/gemeente.
2.1 Diensten van het lokale bestuur. In de gesprekken worden heel veel verschillende diensten genoemd die in de steden/gemeenten
initiatieven nemen in In heel wat interviews geven lokale
beleidsmakers van stad/gemeente aan dat er geen duidelijk antwoord gegeven kan worden welke
diensten binnen het OCMW betrokken zijn. Dit kon meestal maar duidelijk worden beantwoord als de
geïnterviewde zowel schepen als OCMW - voorzitter was of als de geïnterviewde al vele jaren
werkzaam was bij het lokaal bestuur. M.a.w. het beeld dat we schetsen is onvolledig.
We geven geen loutere opsomming welke diensten werden aangehaald door de respondenten
omwille van het feit dat de organisatie van lokale besturen verschillen vertoont. Wat in de ene
gemeente een vrijetijdsdienst wordt genoemd, is in een andere gemeente uitgesplitst in een sport - en
cultuurdienst. Waar in één gemeente of stad sprake is van één sociale dienst waar alles is
ondergebracht (van welzijn tot ouderen), spreekt men in een andere gemeente van een dienst sociaal
welzijn. Het komt bijvoorbeeld voor dat in één gemeente de sociale dienst volledig is overgeheveld
naar het OCMW, terwijl in een andere gemeente zowel gemeente als OCMW een sociale dienst
hebben. Ondanks deze opmerkingen kunnen we toch een aantal zaken onderscheiden die van belang
zijn.
beleidsdomeinen waar een lokaal bestuur mee bezig is. Dit impliceert dat alle diensten van een lokaal
bestuur - gaande van sportdienst tot zorgcentra - acties ondernemen in het kader van actief ouder
worden.
initiatieven te laten nemen in functie van seniorenbeleid. Alle diensten moeten in het kader
van hun beleid iets voorzien voor de senioren, al dan niet voor de actieve of minder - actieve
21
andere beleidsdomeinen hier niet worden bij betrokken. Wat heeft het voor zin dat de
senioren klagen over slechte voetpaden, als er vanuit ruimtelijke ordening geen gehoor
wordt aan gegeven. Je moet voortdurend vanuit verschillende domeinen invulling geven aan
ienst en elk departement van het OCMW heeft de opdracht om ouderen mee
Het is opvallend dat de schepenen hier spreken over ouderenbeleid
is laten we hier voorlopig in het midden, maar feit is dat velen dit
gelijkstellen. In een andere stad vertaalt dat inclusieve beleidskarakter zich concreet in het feit dat de
ouderen,
waarbij er dan met andere diensten wordt samengewerkt om bepaalde zaken te organiseren
de andere diensten erbij betrekt. Dergelijk inclusief beleidskarakter waarbij vanuit alle diensten
initiatieven worden genomen om een beleid over
in negen interviews. Dit is toch opvallend omdat we in het vorige hoofdstuk (rond visie inzake active
ageing) dergelijk inclusief beleidskarakter maar terugvonden in vijf steden/gemeenten (van die
negen!). Wanneer wordt gepeild naar welke diensten met actief ouder worden bezig zijn, komt het
inclusief beleidskarakter in vier gevallen alsnog naar boven. Dit zou verklaard kunnen worden doordat
beleidsmakers pragmatischer zijn ingesteld waarbij als er geantwoord moet worden vanuit die
pragmatische invalshoek er toch een andere visie duidelijk wordt.
In de overige interviews wordt meestal een opsomming gegeven van welke diensten er allemaal voor
active ageing werken. Soms beperkt zich dit enkel tot het kabinet van de bevoegde schepen (bij
gebrek aan een uitgebouwde seniorendienst) tot het opnoemen van heel veel diensten zonder dat
inclusieve karakter expliciet erbij te vernoemen. Dit betekent niet dat dergelijk inclusief beleidskarakter
afwezig is in die lokale besturen.
We kunnen op basis van onze data niet uitsluiten dat, ondanks het feit dat heel wat beleidsmakers
dergelijk inclusieve beleidsvisie niet naar voren schoven, het in de praktijk niet aanwezig kan zijn.
Bovendien is het zeer moeilijk om uit te maken in dit onderzoek of een inclusief beleid sneller gevoerd
zal worden door een grote stad dan een kleine gemeente. Van die negen steden/gemeenten waar een
inclusief beleidskader expliciet naar voren komt, gaat het om zes grote steden, twee middelgrote
steden/gemeenten en één kleine gemeente. Enerzijds zijn er
beleidsstrategie niet wordt vermeld en anderzijds kan iemand de opmerking maken of de structuur
van een kleine gemeente (waar bijvoorbeeld een ambtenaar zowel ouderen- en cultuurconsulent is)
omwille van de schaal niet inclusiever werkt dan een grotere stad.
We besluiten dat een inclusieve, geïntegreerde beleidsbenadering betekent dat vanuit verschillende
diensten m.b.t. verschillende (beleids)domeinen invulling wordt gegeven aan actief ouder worden.
Binnen een lokaal bestuur is er sprake van een bevoegdheidsverdeling tussen stad/gemeente en
OCMW omwille van de grote diversiteit binnen die doelgroep ouderen. In de praktijk komt het er
meestal op neer dat stad/gemeente - eventueel vanuit de verschillende diensten - zich richt op die
actieve senior, terwijl OCMW zich focust op de minder actieve oudere vanuit een zorg- en
welzijnslogica. De mogelijkheid bestaat dat omwille van deze verdeling is dat sommige beleidsmakers
geneigd zijn om het beleid dat gevoerd wordt vanuit het OCMW op te vatten als een beleid gericht
naar het actief ouder worden.
22
2.2 Samenwerking met externe organisaties. Steden en gemeenten kunnen niet alles zelf organiseren. We vroegen aan beleidsmakers met welke
organisaties ze samenwerken om het beleid inzake actief ouder worden vorm te geven.
In onderstaande tabel geven we weer in hoeveel steden/gemeenten wordt samengewerkt met
externe organisaties.
Tabel 4. Samenwerking externe organisaties.
Samenwerking 20 steden/gemeenten
Geen samenwerking 2 steden/gemeenten
Geen info 3 steden/gemeenten.
Samenwerking met andere organisaties gebeurt frequent, quasi in alle steden en gemeenten. Slechts
in twee gevallen wordt er vanuit het lokale bestuur niet samengewerkt met externe organisaties, terwijl
er voor drie andere steden/gemeenten geen info voorhanden is op deze specifieke vraag. In de
volgende hoofdstukken komt deze vraag nog terug, bijvoorbeeld in het luik rond levenslang leren.
In onderstaande tabel geven we een oplijsting van externe organisaties - gerangschikt volgens
thema/werking - die worden vernoemd door de beleidsmakers waarmee samengewerkt wordt.
Drie zaken springen in het oog. Ten eerste geven veel gemeenten/steden zeer uiteenlopende
voorbeelden van externe organisaties waarmee wordt samengewerkt om invulling te geven aan actief
ouder worden. We moeten ons bewust zijn van het feit dat de antwoorden hier geen volledig beeld
schetsen. Meestal werd gevraagd naar één of meerdere voorbeelden van organisaties waarmee wordt
samengewerkt.We vermoeden dat de antwoorden van beleidsmakers in zekere mate beïnvloed zijn
naargelang hun visie m.b.t. actief ouder worden. Ten tweede wordt er vooral op twee vlakken
samengewerkt met externe organisaties: informatie en vorming; dienstverlening en zorg. Ten derde
wordt door zeven respondenten samenwerking met lokale ouderenverenigingen aangehaald.
Tabel 5. Externe organisaties opgelijst qua activiteit en aanwezigheid per gemeente/stad.
Activiteit Externe organisatie Aantal gemeenten/steden
Informatie en vorming.
LOGO
Scholen
Vorming +
Valbus
Politie (verkeer)
3W - Plus (BOEPS)
Mobi +
Fietsersbond (project veilig op de fiets)
Vlabus (Vlaams Bureau voor Sportbegeleiding)
Platform ouderenzorg
2
2
2
1
1
1
1
1
1
1
Dienstverlening en zorg.
Centrum geestelijke gezondheidszorg
Privé - initiatief maaltijdbedeling
Privé - zorginstellingen (rusthuis)
Privé dienstencentrum
Thuiszorg, familiezorg
Wijknet aandacht voor senioren (sociale inclusie)
Vzw INZ (sociale inclusie)
Vzw ISIS
Rotary (project eenzame senioren)
2
1
1
1
1
1
1
1
1
23
Andere Ouderenverenigingen
Provincie (één voorbeeld: gezondheidspreventie)
Vereniging
Overkoepelend orgaan ouderenraden
Dienstencentrum andere stad
Seniorennet Vlaanderen
CAW
APGA (Antwerps Platform Generatiearmen)
7
3
1
1
1
1
1
1
2.3 Ouderenloket/ouderenambtenaar. Vervolgens werd gevraagd of er in de stad/gemeente een specifiek ouderenloket en/of
ouderenambtenaar werkzaam is. De resultaten worden opgelijst in tabel 5. In zes steden/gemeenten
zijn geen van beide aanwezig. In negentien steden/gemeenten is een ouderenambtenaar werkzaam
hoewel die niet in iedere stad/gemeente dezelfde vorm aanneemt. In één stad en één gemeente is de
ouderenbeleidscoördinator het diensthoofd sociaal welzijn. De functie van ouderenambtenaar (of
ouderenbeleidscoördinator) kan ook ingevuld worden door een (administratief) medewerker op een
dienst welzijn die zich specifiek richt naar ouderen. In een gemeente is de ouderenconsulent tevens de
sport - en jeugdconsulent, terwijl in een andere gemeente eerder gesproken wordt over twee
sensioren
blijkt ook dat we moeten oppassen met de terminologie seniorenconsulent : in Genk bestaat er een
opleiding tot seniorenconsulent specifiek voor ouderen die op vrijwillige basis willen bijdragen aan de
zelfredzaamheid van en de informatieverspreiding aan ouderen. 8
In vijf steden/gemeenten bevestigen beleidsmakers het bestaan van een ouderenloket, maar dit is
telkens de ouderenambtenaar. Een schepen stelt dat het ouderenloket bemand wordt door een
maatschappelijk werkster die twee keer per week alleen ouderen ontvangt om hen te helpen met
bepaalde vragen en/of problematieken. Het zit hem duidelijk in de terminologie.
In een gesprek met een schepen wordt de wenselijkheid van dergelijk loket in vraag gesteld:
persoonlijk niet van oordeel dat er één
Tabel 6. Aanwezigheid ouderenloket/ouderenambtenaar.
Geen ouderenambtenaar ouderenambtenaar
Geen ouderenloket
Zes steden/gemeenten Veertien steden/gemeenten
Ouderenloket
/ Vijf steden/gemeenten 9
8 http://www.hbvl.be/limburg/genk/ocmw-genk-start-opleiding-seniorenconsulent.aspx 9 In vijf steden/gemeenten bevestigen beleidsmakers het bestaan van een seniorenloket, maar dit is telkens de seniorenambtenaar.
24
2.4 Lokaal dienstencentrum. In dertien van de vijfentwintig bevraagde gemeenten/steden is er ten minste één lokaal
dienstencentrum aanwezig. Vervolgens vroegen we aan die beleidsmakers welke rol de dienstencentra
In onderstaande tabel geven we de antwoorden weer met er
naast het aantal gemeenten/steden waarmee dit correspondeert.
Tabel 7. Welke rol speelt een dienstencentrum op vlak van actief ouder worden.
Rol dienstencentrum. (Taak/doel) Aantal gemeenten/steden
Organiseren van activiteiten - Ontspanning - Vorming
10 4
Dienstverlening 8
Informerende rol 3
Sociale inclusie (isolement bestrijden)
3
Ten eerste worden in de dienstencentra van zes steden/gemeenten vormende activiteiten gegeven
naar ouderen toe. Slechts twee specifieke vormingen werden genoemd: taal - en computercursussen.
In de overgrote meerderheid van die gemeenten/steden waar er sprake is van een dienstencentrum
(10/13) ligt de nadruk op het organiseren van activiteiten gericht naar ontspanning en vrije tijd toe.
Dergelijke activiteiten gaan van zangnamiddagen, kaarten, sporten, bewegen, spelnamiddagen,
simpelweg koffie drinken - wat niet los gezien kan worden van sociale inclusie.
Een tweede aspect dat naar boven kwam in de interviews is dienstverlening, wat door acht
gemeenten/steden werd aangehaald. Dit is dan eerder gericht naar de zogenaamde minder - mobiele,
zorgbehoevende oudere in tegenstelling tot de actieve oudere wat door een beleidsmaker wordt
aangestipt.
Soms gaat het om dienstverlening die te maken heeft met zorg voor ouderen die in de buurt wonen
en niet meer gemakkelijk ergens naar toe kunnen: pedicure, psychologische begeleiding,
administratieve ondersteuning, boodschappenhulp, kleine huishoudelijke hulp. In andere interviews
worden ook andere diensten opgesomd: maaltijdbedeling, minder mobielencentrale, beheer
seniorenflats, welzijnsloket, thuiszorg, kapper, klusjesdienst.
het ene lokaal dienstencentrum -
gestuurd door de stad - richt zich op de actieve oudere en focust zich op activiteiten die te maken
hebben met vrije tijd, terwijl het andere lokale dienstencentrum - gestuurd door het OCMW - zich richt
op de minder -mobiele ouderen. Dit zou in de toekomst echter samensmelten.
Een derde functie die een dienstencentrum vervult is een informerende rol. Dit vinden we terug in drie
interviews. We nemen Antwerpen als voorbeeld. Daar horen de dienstencentra bij het zorgbedrijf: dit is
een bedrijf dat een ruime waaier aan woon - zorgdiensten aanbiedt aan Antwerpse ouderen. 10Het
zorgbedrijf gebruikt de dienstencentra als een soort van etalage om alle diensten die zij als zorgbedrijf
in huis hebben, bekend te maken. Je zou het kunnen beschouwen als een aanspreekpunt naar alles
wat specifieke dienstverlening voor ouderen inhoudt: thuiszorgdienst, opstap naar kortverblijf,
.
10 http://www.zorgbedrijf.antwerpen.be/over-zorgbedrijf-antwerpen/bedrijfsprofiel
25
Ten slotte argumenteren beleidsmakers uit drie gemeenten/steden dat dienstencentra ook een rol
spelen op vlak van sociale inclusie. Volgens een schepen kunnen ouderen niet enkel bij die
dienstencentrum werkt men ook op vlak van contacten leggen, mensen in verbinding brengen met
n stelt ook dat de doelgroep van
dienstencentra eerder die ouderen zijn die minder verbonden zijn met de traditionele
ouderenorganisaties.
In een interview wordt de samenwerking benadrukt met andere organisaties (bv. verenigingen),
waarbij dergelijk sociaal inclusieverhaal erg breed wordt geïnterpreteerd. Volgens de schepen dienen
lokale dienstencentra voornamelijk te netwerken, linken te leggen zowel bij organisaties als bij
individuen (door de rol aan te nemen van een open huis): een dienstencentrum kan niet functioneren
als een eiland in de buurt.
In een zestal gemeenten/steden bestaan concrete plannen om in de toekomst een lokaal
dienstencentrum te initiëren op het grondgebied.
Een bijkomende vraag, die werd gesteld aan die gemeenten/steden waar geen sprake is van een lokaal
dienstencentrum, betreft het al dan niet bestaan van een ruimte waar ouderen terecht kunnen. Deze
vraag werd niet aan iedereen gesteld en indien we de vraag toch stelden, kwam er niet altijd een
antwoord. Er worden heel veel mogelijkheden opgesomd over de interviews heen: parochiezalen,
Enkele voorbeelden:
■ In Diest bijvoorbeeld is er sprake van het Arsenaal. Dit is een ouderenlokaal in handen van een
seniorenbond dat werd opgericht vanuit het OCMW specifiek gericht op de niet-gebonden
oudere (voornamelijk die ouderen die geen lid zijn van een verzuilde seniorenbond).
■ In Gent zijn er naast de negen dienstencentra 26 seniorenclubhuizen aanwezig. Dit kan het best
geïnterpreteerd worden als een jeugdclub, maar dan voor ouderen. Ouderen krijgen een lokaal ter
beschikking waarin zij mogen doen wat zij willen (binnen bepaalde grenzen), maar het is
voornamelijk gericht op het organiseren van activiteiten zowel qua ontspanning als vorming.
■ In Kortrijk bijvoorbeeld is er sprake van ontmoetingscentra of buurthuizen in beheer van het
OCMW (die soms een onderdeel zijn van de dienstencentra) die specifieke diensten aanbieden
naar ouderen toe.
■ Ten slotte staan we nog even stil bij Antwerpen. Daar is er sprake van een netwerk van
ontmoetingsruimtes waarbij het niet alleen gaat om centra, maar ook ruimtes die door een
parochie of één of andere instantie ter beschikking wordt gesteld op de uren dat ze er zelf geen
gebruik van maken. Hierbij is er één specifiek ontmoetingscentrum (TOPHAT) dat zich specifiek
richt op ouderen - eerder actieve ouderen - door het organiseren van sport - en cultuuractiviteiten,
alsook vorming.
26
2.5 Informatiekanalen voor ouderen. Ieder lokaal bestuur heeft zijn eigen methodieken om de doelgroep ouderen te informeren. Sommigen
beperken zich tot een specifieke rubriek voor ouderen in een maandelijks infomagazine, terwijl
anderen daarbovenop gebruik maken van een ouderen
bevraagde gemeenten/steden is er geen aparte ouderenkrant of - gids, maar is er wel sprake van een
algemeen stads - of gemeenteblad waarin ruimte of een vaste rubriek is voorzien voor informatie naar
ouderen toe. Soms wordt de mogelijkheid aan de ouderenraad gegeven om een artikel te plaatsen in
het maandelijks infoblad indien ze dit wensen.
Tabel 8. Informatiekanalen gericht op ouderen.
Ouderengids/ouderenkrant
17 steden/gemeenten
Algemeen infoblad/stadsmagazine/gemeenteblad/ nieuwsbrief/ ouderen aan bod komen)
17 steden/gemeenten
Website
3 steden/gemeenten
Andere brochures
2 steden/gemeenten
Andere vormen van communicatie
8 steden/gemeenten
Zeventien steden/gemeenten maken dus gebruik van een ouderenkrant of een ouderengids. In vier
steden/gemeenten is sprake van een ouderenkrantje en in één gemeente is er sprake van een
ouderenkalender. In dertien steden/gemeenten is er een ouderengids aanwezig waarin beknopte
wonen,
vrijetijdsbesteding, gezondheid, thuiszorg, veiligheid, ... .11 Meestal wordt een ouderengids jaarlijks of
tweejaarlijks uitgegeven. Natuurlijk zijn er gemeenten/steden die verder gaan dan louter een
ouderenkrant of ouderengids te publiceren en die via verschillende kanalen de ouderen trachten te
bereiken. Hieronder geven we enkele voorbeelden op die in de interviews ter sprake kwamen.
■ Website van stad/gemeente
■ Website van OCMW
■ Zesmaandelijkse activiteitenbrochure.
■ Brochure waarin alle verenigingen worden voorgesteld
■ Oudereninformatiepunt
■ Magazine van de dienstencentra
■ Infoblad van het sociaal huis
■ Streekkrant
■ Handelsgidsen
2.6 Allochtone ouderen. Tenslotte vroegen we of er in de bevraagde gemeenten/steden sprake is van een groot aantal
allochtone ouderen. Veertien beleidsmakers vertellen dat er in hun gemeente/stad weinig of geen
allochtone ouderen aanwezig zijn, terwijl negen bevraagden hierop positief antwoorden. In twee
interviews wordt geen antwoord gegeven. Sommigen zijn zich ervan bewust dat dit in de toekomst
een aandachtspunt kan worden. Zo werd er bijvoorbeeld in Leuven in november 2011 in
11 http://www.sint-niklaas.be/leven-welzijn/samenleving/senioren/seniorengids
27
samenwerking met de integratiedienst van de stad een inspraakforum georganiseerd m.b.t. allochtone
ouderen en zorg. In twee andere interviews wordt ook die link met de zorgsector aangehaald.
Een schepen argumenteert dat er beleid dient ontwikkeld te worden voor deze doelgroep op vlak van
zorginstellingen.
Westerse senioren zeg maar vrij vlot naar de zorginstellingen gaan, is dat bij de allochtone
gemeenschap veel minder, om maar niet te zeggen nooit het geval. Omdat ze daar altijd
worden opgevangen in familiekring. Maar vroeg of laat gaat dat daar ook van komen en
zullen de instellingen zich moeten voorbereiden op de komst van mensen met een andere
culturele achtergrond waardoor dat er wellicht ook binnen de zorginstellingen een ander
In tien interviews erkennen lokale beleidsmakers dat allochtonen een moeilijk te bereiken doelgroep
zijn, alhoewel er hier ook sprake is van verschillen tussen verschillende nationaliteiten. In Genk
bijvoorbeeld worden volgens de schepen Italiaanse, Poolse en Griekse allochtonen goed bereikt
omwille van het feit dat die redelijk geïntegreerd zijn en dit in tegenstelling tot allochtonen van Turkse
of Marokkaanse afkomst. Vaak wordt de taalbarrière aangehaald.
In een interview wordt de link gemaakt met de ouderengids. Volgens de beleidsmaker in kwestie is het
noodzakelijk om in de toekomst acties op te zetten naar informatie toe aangezien de ouderengids die
mensen niet bereikt. Een andere beleidsmaker beweert dat die gidsen/magazines niet gelezen worden
omdat het hier gaat om culturen waar mensen vooral face - to - face dienen aangesproken te worden.
Pogingen worden ondernomen om allochtonen beter te bereiken. Desondanks blijven allochtone
ouderen een moeilijk te bereiken doelpubliek.
Enkele voorbeelden:
■ In Kortrijk wordt getracht de taalbarrière te overwinnen door het uitgeven van een brochure
gericht naar ouderen in het Arabisch.
■ In Diest werd vanuit de senioren - en cultuurraad geprobeerd om allochtone ouderen aan te
zetten om enerzijds te participeren aan culturele - en ouderenactiviteiten. Dit gebeurt bijvoorbeeld
ook in Gent .
■ In Genk worden activiteiten georganiseerd via de dienstencentra waar allochtonen uitgenodigd
worden om hen te informeren over rechten,
dat allochtonen weinig participeren aan het beleid.
■ In Gent wordt er bijvoorbeeld samengewerkt om via de moskeeën te informeren over zorg en
ondersteuning. Er is sprake van een medewerker die huis aan huis gaat en die probeert uit te
leggen dat allochtone ouderen ook in de dienstencentra welkom zijn.
■ In Mechelen wordt er voornamelijk gewerkt naar kennismaking, ontmoeting en dialoog.
In het tweede deel van het interview wordt dieper ingegaan op het participatieluik van het active
ageing principe. De pijlers gezondheid en veiligheid zullen impliciet aan bod blijven komen. Bovendien
stelden we aan beleidsmakers dat we ons specifiek richten op de maatschappelijke participatie van 55-
plussers. Maatschappelijke participatie bestuderen we aan de hand van vier onderdelen die in de
volgende hoofdstukken besproken worden: levenslang leren; informele zorg en vrijwilligerswerk; actief
burgerschap; deelname aan het verenigingsleven.
28
Hoofdstuk 3. Levenslang leren.
3.1 Het aanbod. Is er in de stad/gemeente sprake van een aanbod dat zich richt op de vorming/training van ouderen? In veel
Vlaamse steden en gemeenten is er sprake van een vormingsaanbod inzake informatica.
Computercursussen worden in 22 van de 25 bevraagde steden/gemeenten aangeboden, terwijl het
vormingsaanbod van nieuwe media minder voorkomt (slechts in zes steden/gemeenten). In vier op vijf
steden/gemeenten worden informatie - momenten voorzien. Informatiesessies over verkeer en
gezondhei
een informatiesessie over het levenseinde.
Informatie over brandveiligheid en energiesparen wordt in slechts twee interviews aangehaald.
Tabel 9. Vormingsaanbod voor ouderen.
Computerlessen 22 gemeenten/steden
Informatie Verkeer Gezondheid Valpreventie Brandveiligheid Energiesparen Levenseinde (testament, afscheid nemen,
andere
20 gemeenten/steden 7 gemeenten/steden 10 gemeenten/steden 7 gemeenten/steden 2 gemeenten/steden 2 gemeenten/steden 5 gemeenten/steden 6 gemeenten/steden
Sport 11 gemeenten/steden
Taal 8 gemeenten/steden
Nieuwe media 6 gemeenten/steden
Andere vorming 16 gemeenten/steden
Enkele andere voorbeelden van informatiesessies (of instanties) die slechts in één interview worden
vernoemd zijn:
■ kwaam is
■ Een toegankelijkheidsbureau
■ De cel vermiste personen
■ Mobiliteit binnen de stad of gemeente
■ Wonen
■ Impact besparingen bij de Lijn
Beleidsmakers in elf interviews klasseren ook het sportaanbod onder vorming voor ouderen. Dit gaat
dan over verschillende sporten gaande van dans - tot zweminitiaties. In acht steden/gemeenten is er
sprake van taallessen. Ten slotte worden er ook nog een groot aantal andere zaken aangehaald door
beleidsmakers zoals bloemschikken, breien, bridg
zijn toch het vermelden waard.
■ In Antwerpen bijvoorbeeld is er sprake van een servicepunt voor verenigingen waar
boekhoudlessen worden aangeboden - dus ook naar ouderenverenigingen toe.
29
■ In Bree werd een dementiecafé opgericht en een praatgroep voor partners van dementerenden.
Daar wordt heel wat info verleend aan partners van dementerenden door psychologen,
■ In Genk werd (in samenwerking met VormingPlus) een opleiding georganiseerd voor
ouderenverenigingen om nieuwe methodieken, ideeën aan te reiken en ook om nieuwe mensen
te bereiken.
In Gent wordt vorming georganiseerd rond juridische aspecten van het vrijwilliger zijn.
Eén gemeente gaf aan dat er vanuit het lokaal bestuur geen enkel aanbod wordt voorzien, maar dat dit
eerder het exclusieve terrein is van lokale verenigingen (zonder dat er sprake is van enige structurele
samenwerking met het lokale bestuur). Dit brengt ons bij het volgende luik.
3.2 De samenwerking met externen. In 24 van de 25 bevraagde lokale besturen is er sprake van een aanbod inzake levenslang leren gericht
op ouderen. Bovendien blijkt uit de bevraging dat in het merendeel van de gevallen (23
steden/gemeenten) het lokaal bestuur op dit vlak samenwerkt met externe organisaties. In één
interview wordt geen gewag gemaakt van enige samenwerking.12
We focussen ons op die lokale besturen die samenwerken met externe organisaties. Eerst
onderzoeken we welke rol de lokale overheid speelt en dan op de soorten externe organisaties
betrokken bij het vormingsaanbod. De overheid kan twee rollen aannemen m.b.t. het voeren van
anderen organiseren ondersteunen. In zes interviews slaagden we er niet in om uit de antwoorden van
de beleidsmakers een duidelijke rol van het lokale bestuur te destilleren. In elf interviews argumenteren
beleidsmakers dat de rol die een lokale overheid dient te spelen hoofdzakelijk een ondersteunende rol
moet zijn. Het lokale bestuur ondersteunt het bestaande aanbod van externe organisaties, wat niet
automatisch betekent dat er vanuit het lokale bestuur zelf geen initiatieven genomen worden om
vorming te organiseren. Een lokale beleidsmaker verwoordt dit als volgt:
bod zoveel
mogelijk bekend maken. Het onze politiek, als een derde dat doet, dan proberen we
seniorenorganisaties niet ondergraven door gratis diensten aan te bieden (vanuit de
dienstencentra van het OCMW), waar je bij sommige seniorenverenigingen inschrijvingsgeld
In ander interview vertelt een schepen ons dat het lokaal bestuur vroeger zelf computercursussen
organiseerde, maar dat daar is van afgestapt aangezien er elders voldoende aanbod is. In die stad
beperkt het lokale bestuur zich tot het geven van initiatielessen en toeleiding naar die organisaties die
zich in ICT specialiseren. We laten nog een andere schepen aan het woord:
echt zeggen dat wij buiten enkele ICT - opleidingen specifiek eigen initiatieven rond
opleidingen gaan initiëren, neen. Ik denk dat dit ook niet onmiddellijk noodzakelijk is voor
een stad waar het aanbod voor senioren groot is in het onderwijs. Wij hebben zowel
12 In dit interview benadrukten de beleidsmakers dat ze enkel een volledig en juist antwoord konden geven over het aanbod binnen het departement waarvoor ze bevoegdheid zijn.
30
In datzelfde voorbeeld ondersteunt het lokaal bestuur verenigingen die vorming aanbieden via het
geven van subsidies. In zes andere interviews wordt de ondersteunende rol van het lokale beleid niet
erg in de verf gezet, maar wordt het eigen aanbod binnen de dienstencentra of buurthuizen
toegelicht. We concluderen hieruit dat wanneer steden/gemeenten samenwerken met externe
organisaties dit niet betekent dat ze geen eigen aanbod hebben en omgekeerd. Het is eerder een
wisselwerking waarbij lokale besturen andere organisaties ondersteunen en ook zelf bepaalde
vormingen aanbieden. Toch lijkt het ons dat de toekomst meer uitgaat in de richting van het
ondersteunen van externe organisaties.
De organiserende rol van de stad/gemeente vermindert en verschuift naar het ondersteunen van
externe organisaties. Het gaat dan zowel om logistieke (infrastructurele) en financiële ondersteuning
(subsidies) alsook om het belonen van (ouderen)verenigingen die vormende activiteiten organiseren.
Lokale besturen kunnen ook een verwijzende functie op zich nemen waarbij initiatielessen
georganiseerd worden met als doelstelling om ouderen te laten proeven van het aanbod en die zo
Met welke externe organisaties wordt samengewerkt? De resultaten worden weergegeven in tabel 10.
Steden en gemeenten werken samen met een zeer brede waaier aan externe organisaties, waarbij
vooral de onderwijssector in het oog springt. We maken een duidelijk onderscheid tussen
samenwerking met volwassenonderwijs en andere onderwijsvormen (bijvoorbeeld secundair
onderwijs). Dit laatste vinden we terug in vijf steden/gemeenten waarvan in vier gevallen er door
leerlingen zelf wordt lesgegeven aan ouderen. In Brugge bijvoorbeeld gebeurt dit op vlak van
computerlessen (Digi - senior). 13 Dit wordt georganiseerd door het Vrij Handels - en Sportinstituut in
samenwerking met het stadsbestuur. De laatstejaars informaticabeheer geven in drie lessen basisuitleg
als doel om ouderen na deze cursus te laten doorstromen naar één van de cursussen die worden
aangeboden door de Scholen voor Volwassenonderwijs en de Stedelijke Nijverheids - en
Taalleergangen.
Ten slotte wijzen we op de verscheidenheid aan externe partners die door beleidsmakers worden
aangehaald. Naast samenwerking met het onderwijs, scoren andere lokale instanties zoals bijvoorbeeld
de brandweer en de ouderenverenigingen hoog.
Tabel 10. Externe organisaties vormingsaanbod.
Onderwijs Volwassenenonderwijs Andere onderwijsvormen
11 steden/gemeenten 6 steden/gemeenten 5 steden/gemeenten
Lokale instanties (vrederechter/politie/brandweer/
8 steden/gemeenten
Ouderenverenigingen 7 steden/ gemeenten
LOGO (Lokaal Gezondheidsoverleg) 3 steden/gemeenten
VormingPlus 3 steden/gemeenten
Medici (arts, psycholoog,
2 steden/gemeenten
Universiteit Derde Leeftijd 2 steden/gemeenten
Provincie (bv. PROVANT) 2 steden/gemeenten
13 http://www.brugge.be/internet/nl/welzijn/Maatschappelijke_begeleiding/senioren/vrijetijdsenioren.htm
31
Andere Telkens door slechts één stad/gemeente vernoemd: - Een toegankelijkheidsbureau - 3W - Plus - Dienstencentrum andere stad/gemeente - Mobi + - Fietsersbond - Cel Vermiste Personen - Privé - dienstencentrum - Mutualiteiten.
Aanwezig, maar geen voorbeeld
2 steden/gemeenten
Drie steden/gemeenten maken de opmerking dat er heel wat vormingsinitiatieven voor ouderen
bestaan, waar men niet altijd een concreet zicht op heeft. Een schepen benadrukt dat er heel wat
zaken georganiseerd worden vanuit het middenveld (los van het eigen aanbod): de mutualiteiten, de
vrijwilligerswerk gebeurt dat vanuit de organisaties of werkingen ook nog vormingen
worden aangeboden. Vrijwilligers - naargelang wat zij moeten doen, moeten soms ook een
stukje vorming krijgen om dat vrijwilligerswerk te kunnen doen. Ik denk dat er ook
partnerorganisaties zijn die vormingen aanbieden waar wij eigenlijk weinig weet van
3.3 Hoe wordt het aanbod aan ouderen bekendgemaakt? Het vormingsaanbod wordt hoofdzakelijk gecommuniceerd via klassieke kanalen zoals een
gemeenteblad/stadsmagazine, via de ouderenverenigingen (in de ouderenraad),
ouderen In negen steden/gemeenten vonden we andere manieren om te
communiceren : huis - aan - huis reclame; mond - aan - mond - reclame; het inrichten van een
seniorenbeurs; specifieke magazines (zoals bijvoorbeeld een seizoens We
focussen ons even op Kortrijk waar er zoiets bestaat als de Kortrijkse Leerwinkel.14 In en rond Kortrijk
worden heel wat opleidingen aangeboden voor 18 - plussers. Om mensen naar de verschillende
cursussen toe te leiden werd er in Kortrijk een Leerwinkel opgericht: dit is een informatiepunt voor
volwassenen inzake volwassenenonderwijs en - vorming. De schepen benadrukt dat dit een portaal is
waar mensen met een vormingsvraag terecht kunnen en dat niet enkel gericht is naar ouderen. Maar
het is wel zo dat heel wat ouderen daar gebruik van maken en zo hun weg vinden in allerlei
op
Tabel 11. Communicatiekanalen.
Gemeenteblad/ Stadsmagazine
16 steden/gemeenten
Verenigingen 12 steden/gemeenten
Website/mail/post 6 steden/gemeenten
Ouderengids 5 steden/gemeenten
Nieuwsbrieven 4 steden/gemeenten
Folders 4 steden/gemeenten
Krant dienstencentrum 4 steden/gemeenten
Lichtkrant 3 steden/gemeenten
14 http://www.leerwinkelkortrijk.be/nl
32
Ouderenkrant 2 steden/gemeenten
Lokale Televisie 2 steden/gemeenten
Ouderenkalender 1 stad/gemeenten
Affiches 1 stad/gemeente
Activiteitenbrochures 1 stad/gemeente
Andere 9 stad/gemeente
Geen info 1 stad/gemeente
3.4 Oudere vrijwilligers en ouderenadviesraad. We vroegen aan lokale beleidsmakers of oudere vrijwilligers en/of de ouderenadviesraad een rol spelen
in het aanbieden van vorming. In elf gemeenten/steden speelt de ouderenadviesraad een rol in het
vormingsaanbod naar ouderen toe. De ouderenadviesraad kan hierbij drie verschillende rollen
aannemen, wat wordt geïllustreerd in onderstaande tabel.
Tabel 12. Rol ouderenadviesraad in het vormingsaanbod naar ouderen toe.
Inhoudelijke rol Acht gemeenten/steden
Uitvoerende rol Drie gemeenten/steden
Informerende rol Vijf gemeenten/steden
Wanneer een ouderenadviesraad betrokken wordt bij het invullen van het vormingsaanbod, gaat ze
ouderenadviesraad expliciet een rol in de uitvoering van het vormingsaanbod. Bijvoorbeeld houdt dit
in dat de ouderen van de ouderenraad zelf instaan voor de praktische organisatie van een info - avond
waarbij ze verantwoordelijk zijn voor het uitnodigen van een externe organisatie tot het plaatsen van
de stoelen in de zaal. In een vijftal steden/gemeenten spelen de ouderenadviesraden een rol in het
informeren van ouderen - ouderenverenigingen over het vormingsaanbod.
Tenslotte geven een vijftal steden/gemeenten aan dat ook oudere vrijwilligers (zonder hierbij te
verwijzen naar de ouderenadviesraad) een rol spelen in het invullen van het vormingsaanbod. In één
stad/gemeente gaat het voornamelijk om ondersteuning door oudere vrijwilligers, terwijl in de andere
vier gevallen oudere vrijwilligers een rol spelen bij het geven van vorming: pc - klassen door ouderen
(informatici), lessen Engels door een gepensioneerde leerkracht. Volgens een schepen kan dit
voordelen met zich meebrengen:
dat ze
Dit kan inderdaad een pluspunt zijn, maar anderzijds vermeldden we al voorbeelden waar jongeren les
geven aan ouderen en ook dit bleek voordelen te hebben, specifiek dan voor het stimuleren van de
intergenerationele solidariteit.
Ten slotte merken we op dat vrijwilligers (die zich inzetten om vorming te geven) ter ondersteuning
vanuit het lokale bestuur ook vormingen kunnen aangeboden krijgen. In Antwerpen bijvoorbeeld
worden computerlessen bijna exclusief door oudere vrijwilligers gegeven. Die krijgen eerst een
ik les aan het
ouderen daar de inspiratie kunnen halen om zich ook als vrijwilliger in te schakelen in het geven van
vorming aan ouderen.
33
3.5 Verhoging van het aanbod en stimulering van de interesse Ten slotte vroegen we aan beleidsmakers of het vormingsaanbod binnen de gemeente/stad
voldoende interesse opwekt bij de ouderen en of er in de toekomst sprake kan zijn van een verhoging
van het aanbod. De resultaten geven we weer in onderstaande tabel.
Tabel 13. Voldoende interesse.
Ja 10 steden/gemeenten
Neen /
Ja/neen = afhankelijk van de activiteit 7 steden/gemeenten
Geen informatie 8 steden/gemeenten
De interessegraad hangt af van het soort activiteit.
we ook andere activiteiten bijvoorbeeld preventie rond kanker. Als we het specifiek hebben
over borstkanker dan komen daar minder mensen op af omwille van het zware, moeilijke
Een andere schepen maakte hier ook de link met de diversiteit van de groep ouderen wat in het eerste
hoofdstuk ook al aan bod kwam.
rekening mee houden. Iemand van 55 verschilt heel hard van iemand van 85 jaar: de senior
bestaat gewoon niet. Hebben senioren interesse? Ja, maar dat verschilt per senior.
Bijvoorbeeld de dansnamiddagen worden vooral bevolkt door 75-plussers, terwijl voor
actievere activiteiten we een jonger publiek aantrekken. Het is altijd anders wanneer we
zaken organiseren, bijvoorbeeld die premies om uw huis aan te passen: mensen van 55 jaar
Blijkbaar zijn steden/gemeenten tevreden met de participatie van ouderen. Weinig enthousiasme
wordt getoond als we vragen of er plannen bestaan om het aanbod te verhogen. Slechts zeven
steden/gemeenten antwoorden hierop positief.
Tabel 14. Aanwezigheid plannen om het aanbod te verhogen.
Ja Zeven gemeenten/steden
Neen, tenzij er signalen komen Twee gemeenten/steden
Neen Zeven gemeenten/steden
Geen informatie of onduidelijk antwoord Tien gemeenten/steden.
34
Hoofdstuk 4. Informele zorg en vrijwilligerswerk.
4.1 Informele zorg.
4.1.1 Heeft het lokale bestuur zicht op het aantal mantelzorgers?15 In dit onderzoek wordt informele zorg gelijkgeschakeld aan mantelzorg. We vroegen aan
beleidsmakers van lokale besturen of ze weten hoeveel mantelzorgers er in hun stad of gemeente zijn.
De vraagstelling werd in bepaalde gevallen iets anders geformuleerd afhankelijk van het verloop van
het interview. In bepaalde gesprekken werd ook gevraagd of er sprake is van maatregelen gericht op
de detectie van mantelzorgers. Van exclusieve categorieën is in volgende tabel dan ook geen sprake.
Tabel 15. De aanwezigheid van mantelzorgers.
Zicht op het aantal mantelzorgers 11 steden/gemeenten
Geen zicht op het aantal mantelzorgers 11 steden/gemeenten
Maatregelen detectie mantelzorgers 4 steden/gemeenten
Geen maatregelen detectie mantelzorgers
3 steden/gemeenten
Beleidsmakers uit 11 steden/gemeenten geven aan een zicht te hebben op het aantal mantelzorgers.
Het beeld is evenwel niet volledig. Tien van die elf steden/gemeenten argumenteren dat ze vooral via
de toekenning van de mantelzorgpremie een beeld kunnen vormen van het aantal mantelzorgers.
ongeveer 400. Als we ons hier op baseren en we vermenigvuldigen dit getal met factor drie,
hebben we een zekere schatting hoeveel
In twee interviews spreken beleidsmakers over mantelzorgers gekend bij de mutualiteiten waar het
lokaal bestuur weinig zicht op heeft.
en
mantelzorgers van de mutualiteiten. Ik denk niet dat ze op onze dienst het juiste aantal van
deze laatsten weten, maar ze weten wel het juiste aantal mantelzorgers die een premie
Beleidsmakers uit elf steden/gemeenten geven aan geen goed zicht te hebben op het aantal
mantelzorgers. In drie interviews wordt verwezen naar het OCMW om een antwoord te geven op deze
vraag.
Twee beleidsmakers vinden dat een mantelzorgtoelage - waarbij in het ene interview expliciet wordt
verwezen naar de provinciale mantelzorgtoelage - een goede piste is om een beter zicht te krijgen op
het aantal mantelzorgers op het grondgebied.
Er bestaat geen eensgezindheid 16
15 In twee interviews werd geen informatie over dit luikje verzameld: in één interview kwam de vraag niet aan bod (tijd) en in het andere geval werd een heel onduidelijk antwoord gegeven.
35
elzorgers aan de hand van het aantal
hoeveel mensen worden in de praktijk niet geholpen bijvoorbeeld door personen die
Dit komt hier niet naar voren: neen, een totaal zicht gaan we daar
iemand wel een soort mantelzorger is. Ik kan moeilijk zeggen: in onze stad zijn zoveel
mantelzorgers. Ik denk
Natuurlijk kan je dat in zekere zin weten als er sprake is van een toelagesysteem, maar niet
e ene zal mantelzorg opvatten als
normaalste zaak van de wereld is. Ik denk dat het heel moeilijk te definiëren is wat iemand
onder mantelzorg verstaat waardoor het ook moeilijk wordt om daar een cijfer op te
krijgen, maar dat dekt de lading uiteraard niet. Want wat is een mantelzorger? Diegene die
de rolluiken van de buurvrouw dagelijks gaat optrekken of is dat mijn broer die één keer in de
week de vuilzak van mijn grootmoeder gaat buitenzetten. Het is moeilijk om een specifieke
Vier gemeenten/steden geven aan dat het lokale bestuur actie onderneemt om mantelzorgers in kaart
te brengen. Een gemeente verwijst hierbij naar de introductie van de mantelzorgpremie. In twee
steden/gemeenten gebeurt dit vanuit de stadsdiensten: bijvoorbeeld een poetsdienst die ook een
detectiefunctie kan uitoefenen. Een schepen lanceert hierbij het idee om een bevraging te doen vanuit
de ouderenraad in samenwerking met het OCMW om mantelzorgers in kaart te brengen.
In de andere gemeente wordt verwezen naar de samenwerking tussen vrijwilligers (het ANNAH-
project in Anzegem) dienst sociaal welzijn en het OCMW om hulpbehoevende ouderen (die zelf een
aanvraag moeten indienen om gebruik te kunnen maken van ondersteunende hulp) te ondersteunen
waarbij men ook een beeld kan krijgen of bepaalde mensen in aanmerking komen voor bepaalde
premies. Zo kan onrechtstreeks een zicht gekregen worden op het aantal mantelzorgers. Een andere
manier is het bezoeken van 80 - plussers, maar hiermee alleen kun je onmogelijk alle mantelzorgers in
kaart brengen.
Drie gemeenten/steden geven aan dat er vanuit het lokaal bestuur geen maatregelen worden
genomen om mantelzorgers op te sporen. Twee daarvan menen dat dit wel onrechtstreeks kan
gebeuren via externe partners bijvoorbeeld een thuiszorgdienst. Een beleidsmaker geeft bijvoorbeeld
aan dat mantelzorgers bereikt kunnen worden via ziekenzorg van de mutualiteiten. Het probleem
hierbij is echter dat dergelijke instanties enkel maar informatie kunnen doorgeven aan de sociale dienst
van het OCMW als personen daar zelf toestemming voor geven. Vanuit Vlaanderen wordt de nadruk
sterk gelegd op de vermaatschappelijking van de zorg. Het is dan ook van belang dat er informatie
beschikbaar is over die mantelzorgers. Dit kan een actiepunt zijn voor de toekomst.
16 In vijf interviews wordt de term mantelzorger geproblematiseerd.
36
4.1.2 Organisaties of verenigingen die mantelzorg(ers) ondersteunen.
Welke organisaties?
In een gemeente of stad zetten heel wat organisaties zich in voor mantelzorgers.
Uit de resultaten blijkt dat ziekenzorgafdelingen en thuiszorgdiensten het hoogste scoren. Vijf
beleidsmakers verwijzen naar het OCMW. Verder bestaan er ook nog andere organisaties die
mantelzorgers trachten te ondersteunen zoals gezinsverenigingen, welzijnsschakels,
vrouwenve
Tabel 16. Organisaties of verenigingen die mantelzorgers ondersteunen.
Ziekenzorg(afdelingen) - mutualiteiten / thuiszorgdiensten
15 steden/gemeenten
OCMW
6 steden/gemeenten
Dementie en Alzheimerverenigingen
2 steden/gemeenten
Ouderenverenigingen
2 steden/gemeenten
Andere organisaties (gezinsverenigingen, welzijnsschakels, vrouwenorganisaties)
4 steden/gemeenten
Geen informatie 7 steden/gemeenten
Ondersteuning van organisaties/verenigingen die mantelzorgers ondersteunen.
Worden organisaties die zich inzetten voor mantelzorgers vanuit het lokale bestuur ondersteund? In
zeven steden/gemeenten is dit duidelijk het geval, één gemeente verleent geen ondersteuning.17 Deze
vraag kwam niet altijd aan bod in het interview: van zeventien steden/gemeenten is op deze vraag
geen informatie voorhanden. In zeven gemeenten/steden waar organisaties worden ondersteund,
neemt dit meestal de vorm aan van een financiële ondersteuning. Drie gemeenten/steden vermelden
ook het bestaan van logistieke ondersteuning voor dergelijke organisaties. Een schepen wijst ons ook
op het belang van samenwerking met externe diensten waarbij het OCMW een coördinerende rol
opneemt.
Tabel 17. Ondersteuning van organisaties die zich inzetten voor mantelzorgers.
Financiële ondersteuning (stad en/of OCMW)
Zeven gemeenten/steden
Logistieke ondersteuning (stad en/of OCMW)
Drie gemeenten/steden.
Geen ondersteuning Een gemeente/stad
Geen informatie Zeventien gemeenten/steden
17 De lokale beleidsmaker in kwestie lichtte dit toe aan de hand van één voorbeeld, waarbij we geen duidelijk zicht hebben of dit voor alle organisaties in die gemeente opgaat.
37
4.1.3 Ondersteuning mantelzorgers door lokaal bestuur. Lokale besturen kunnen op verschillende manieren mantelzorgers binnen stad of gemeente
ondersteunen.
Tabel 18. Ondersteuning van mantelzorgers door het lokale bestuur.
Financiële ondersteuning: Mantelzorgpremie. Andere.
18 steden/gemeenten 15 steden/gemeenten 5 steden/gemeenten
Informatie/vorming over mantelzorg:
- Informatie - Vorming
17 steden/gemeenten. 12 steden/gemeenten
Praktische ondersteuning/dienstverlening.
11 steden/gemeenten
Andere ondersteuning 16 steden/gemeenten.
Geen informatie 1 stad/gemeente
Heel wat steden/gemeenten ondersteunen mantelzorgers financieel. In vijftien gemeenten/steden is
er sprake van een mantelzorgpremie, maar vijf steden/gemeenten voorzien ook in een andere vorm
van financiële ondersteuning: een thuiszorgpremie, een premie voor nachtoppas en een
woonaanpassingspremie. Waarom lokale besturen kiezen voor een thuiszorgtoelage voor de
zorgbehoevende en niet voor een mantelzorgpremie kan verschillende redenen hebben. Een schepen
argumenteert dat dit te maken heeft met he
iets aan de mantelzorger kan geven (steunend op de thuiszorgtoelage).
Lokale besturen kunnen de mantelzorgers ook ondersteunen door het verlenen van informatie over
mantelzorg via de daartoe geijkte kanalen of door het aanbieden van vormingsmomenten. In 17
gemeenten/steden worden initiatieven genomen om informatie te verstrekken over mantelzorg.
Waarover dan geïnformeerd wordt, kunnen we niet achterhalen: heel wat schepenen/ambtenaren
bleven erg op de vlakte. Toch merken we dat lokale besturen vooral informeren over het aanbod (bv.
mantelzorgpremie) van de verschillende diensten. Verder wordt door sommige beleidsmakers
hoofdzakelijk gesproken over de vorm waarop men communiceert: via de ouderengids, een specifieke
gemeente informatie - avonden georganiseerd worden. Een andere schepen benadrukt dat ook er ook
heel wat informatie wordt verspreid via externe organisatie zoals ziekenzorg, ouderen
Uit de interviews krijgen we dus geen goed beeld waarover wordt geïnformeerd. Onvoldoende
doorvragen of een respondent die niet op de hoogte was, zijn daarvoor de redenen. Dit heeft
natuurlijk ook te maken met het brede karakter van het onderzoeksopzet.
Twaalf lokale besturen nemen initiatieven om vorming aan mantelzorgers aan te bieden. De grens met
het louter informeren is soms erg dun. We geven enkele voorbeelden:
■ Vormingsavond waarbij vragen aan een dokter of sociaal assistent gesteld kunnen worden.
■ Het organiseren van een avond over dementie (of dementiecafé) waar informatie/vorming wordt
gegeven door specialisten inzake dementie aan de partners van dementerenden rond
38
Slechts in drie interviews spreken beleidsmakers echt over cursussen/training of vormingssessies voor
mantelzorgers. In drie interviews vermelden beleidsmakers wel dat er sprake is van vorming, maar werd
geen voorbeeld gegeven.
Lokale besturen kunnen mantelzorgers ook praktisch ondersteunen vanuit de verschillende diensten
(meestal vanuit het OCMW). Een schepen merkt op dat dergelijke ondersteuning de mantelzorger kan
ondersteunen, maar dat dergelijke diensten niet werden opgericht of functioneren vanuit die optiek. In
een ander interview trekt een beleidsmaker dit door over het heel beleid:
e stad de mantelzorger wordt ondersteund, dan gebeurt dat
Een ambtenaar verwoordt dit door te argumenteren dat via verschillende nutsdiensten
(mindermobielencentrale, klusjesdienst, poetsdienst, maaltijdbedeling, ouderen
thuiszorgdienst van de stad mantelzorgers wat ontlast kunnen worden.
In zestien steden/gemeenten vinden we vormen van andere ondersteuning. Acht beleidsmakers
verwijzen naar een specifiek moment om de mantelzorger eens te bedanken: op een dag voor de
vrijwilliger, het geven van een cadeaubon, het inlassen van een bedankmoment gekoppeld aan
bloemen gezet aangevuld met een groot vrijwilligersfeest om de twee à drie jaar.
Mantelzorgers kunnen ook op andere manieren ondersteund worden, bijvoorbeeld door het
organiseren van een overleg vanuit het OCMW met verschillende stakeholders.
In drie interviews vermelden beleidsmakers de mogelijkheid om een cliënt - of zorgoverleg te
organiseren vanuit het OCMW met verschillende stakeholders (bijvoorbeeld thuiszorgdiensten,
zorgverleners die aan ouderenoppas doen, familiehulp voor poetswerk, de mantelzorger, de familie,
leg wordt dan gekeken welke initiatieven genomen kunnen worden vanuit OCMW of
vanuit een andere organisatie uit het middenveld om te komen tot een zorgafsprakenplan. Zo kunnen
mantelzorgers ontlast worden.
4.1.4 Respijtzorg Tenslotte vroegen we aan beleidsmakers of het lokale bestuur respijtzorg organiseert of steunt. Onder
respijtzorg verstaan we een verzamelnaam voor voorzieningen die de mantelzorg tijdelijk en volledig
overnemen. In de vraagstelling werd expliciet verwezen naar het woonzorgdecreet waarin de
aanmelding, erkenning en subsidiëring van voorzieningen in de georganiseerde woonzorg geregeld
In vijf gemeenten/steden werd geen antwoord gegeven waarbij de meesten ons vertellen dat voor
deze vraag het OCMW bevraagd dient te worden.
Tabel 19. Respijtzorg.
Gemeente/stad speelt een rol op vlak van respijtzorg
12 steden/gemeenten
Gemeente/ stad speelt geen rol op vlak van respijtzorg
8 steden/gemeenten
Geen informatie 5 steden/gemeenten
39
We focussen ons op de lokale besturen die een rol spelen op vlak van respijtzorg.
Vijf beleidsmakers argumenteren dat hieraan invulling wordt gegeven door de diensten vanuit
stad/OCMW: poetsdienst, gezinszorg, maaltijdbedeling, oppasdienst, mindermobielencentrale, sociale
dienst via premies en logistieke ondersteuning. Een schepen beschouwt dit als een vorm van korte
termijnondersteuning waarbij van structureel (tijdelijk) vervangen niet echt sprake is. In tien
steden/gemeenten wordt binnen de structuren van het lokale bestuur (meestal OCMW) invulling
gegeven aan respijtzorg (in aansluiting met het woonzorgdecreet) met de aanwezigheid van
steden/gemeenten verwijzen ook expliciet naar de aanwezigheid van privé - initiatieven inzake
kortverblijf of dagcentra.
steden/gemeenten waar de beleidsmakers antwoorden dat stad/gemeente geen rol speelt, wordt in
zeven gevallen gewezen naar de aanwezigheid van privé - initiatieven op vlak van respijtzorg. We
merken hierbij op dat dit niet automatisch betekent dat er in dergelijke privé - instellingen sprake is van
dagcentra of kortverblijf. Slechts in drie interviews wordt duidelijk aangeven dat er in de privé -
instellingen sprake is van kortverblijf. Aangezien we met het interview vooral te weten wilden komen
wat de rol is van het lokale bestuur, werd hier niet verder op bevraagd en gaan we dus hier niet dieper
op in. We merken wel nog op dat in één gemeente mensen financieel worden ondersteund wanneer
men naar dergelijke zorginstellingen gaat.
4.2 Vrijwilligerswerk.
4.2.1 Maakt het lokale bestuur gebruik van oudere vrijwilligers?
Selecteren/bereiken van vrijwilligers
In alle bevraagde gemeenten/steden werkt het lokale bestuur met oudere vrijwilligers. Hierbij wordt
zeer vaak een verband gelegd met het verenigingsleven. Hoe worden mensen door het lokale bestuur
aangemoedigd om zich als vrijwilliger (voor taken van het lokale bestuur) in te zetten? Gaan
steden/gemeenten pro - actief vrijwilligers (uit verenigingen) rekruteren of bieden mensen zich eerder
spontaan aan?
In elf gemeenten/steden bieden vrijwilligers zich eerder spontaan aan. In vijftien gemeenten/steden
worden vrijwilligers actief gezocht. Hierbij maakt men gebruik van verschillende communicatiekanalen
zoals een gemeenteblad of stadsmagazine, ouderen
Drie gemeenten/steden maken gebruik van de ouderenraad om vrijwilligers (voornamelijk uit de
verenigingen) te bereiken.
Vijf gemeenten/steden richten zich hiervoor rechtstreeks tot de verenigingen. Sommige lokale
besturen beschikken over een zogenaamd vrijwilligersloket, maar dat is niet enkel gericht om
vrijwilligers te vinden voor lokale besturen. Dit komt verder in dit rapport ter sprake.
ouderenconsulent. Dit laatste is een initiatief van de Dienst Sociaal Welzijn en de ouderenraad van de
stad in samenwerking met de OCMW - dienstencentra. 18 Het betreft hier een opleiding voor ouderen
die zich als vrijwilliger willen inzetten om de zelfredzaamheid van andere ouderen te verbeteren alsook
informatie te verspreiden.
18 http://www.hbvl.be/limburg/genk/ocmw-genk-start-opleiding-seniorenconsulent.aspx
40
D
doorstromen naar verschillende instanties (dus niet alleen naar het lokale bestuur): rusthuis, ziekenhuis,
dienstencentrum, Rode Kruis, ... .
Tabel 20. Bereiken van vrijwilligers.
Spontaan aanbieden. 11 gemeenten/steden
Rekruteren 15 gemeenten/steden
Hanteren van selectievoorwaarden 2 gemeenten/steden
Geen informatie 6 gemeenten/steden
In de meeste interviews wordt geen gewag gemaakt over zogenaamde selectiecriteria waar oudere
vrijwilligers aan moeten voldoen. Een schepen zei ons dat door het lokaal bestuur geen gebruik wordt
We vonden twee
gemeenten/steden terug die hier wel gebruik van maken. In Anzegem worden de vrijwilligers van het
-
wordt naar de interesses van de vrijwilligers, wat ze aankunnen en waar afspraken worden gemaakt.
We merken nog twee zaken op. In Antwerpen worden oudere vrijwilligers gerekruteerd, maar niet
waarin alle mogelijke vrijwilligersopdrachten per dienst zijn neergeschreven met een duidelijke
opdrachtomschrijving.
Vrijwilligerstaken in het lokale bestuur
Voor welke taken in het lokale bestuur worden (oudere) vrijwilligers zoal ingezet?
Vijftien steden/gemeenten binnen ons onderzoek zetten oudere vrijwilligers in voor activiteiten die
door de stad/gemeente worden georganiseerd. Opvallend is dat het voornamelijk gaat om
ngsactiviteiten wordt
vermeld.
Tabel 21. Vrijwilligerstaken.
Activiteiten voor ouderen (door stad/gemeente georganiseerd of ondersteund)
15 steden/gemeenten
Taken binnen stadsdiensten 13 steden/gemeenten
OCMW - werking 9 steden/gemeenten
Vrijwilligerswerking rusthuizen 5 steden/gemeenten
Vrijwilligerswerking dienstencenra 3 steden/gemeenten
Andere 10 steden/gemeenten
Het gaat met andere woorden om zeer verscheiden taken:
■ Ondersteunen (organiseren) van evenementen, een seniorenweek, een seniorendag, een
animatiedag, een uitstap (eventueel als busverantwoordelijke), feesten, cultuurevenementen,
■ Ingeschakeld worden als leerkracht in het vormingsaanbod.
■ Ondersteunen (organiseren) van taken zoals de deurdienst en/of de cafetaria in het
cultuurcentrum, het openhouden (en verhuren) van een seniorenlokaal en/of
seniorenclubhuis, het ingeschakeld worden als vrijwilliger om warme maaltijden te voorzien
41
binnen het seniorenlokaal, het besturen van het stadsbusje, het middagtoezicht verzorgen op
ouderen vanuit de ouderenadviesraad.
Dertien steden/gemeenten antwoorden dat oudere vrijwilligers worden ingezet in de verschillende
stadsdiensten. Ook hier kwamen heel wat diensten aan bod.
■ Bibliotheek
■ Cultureel centrum
■ Vrijwilligerswerking gericht op aanvullende hulp (ANNAH)
■ Jeugddienst
■ Dienstencentrum
■ Stadsarchief
■ Opvanginitiatief voor asielzoekers
■ Sportdienst
■ Buurthuis (district)
In negen steden/gemeenten worden oudere vrijwilligers ook ingezet in diensten van het OCMW. Zoals
uit tabel 17 blijkt, hanteren we aparte categorieën m.b.t. rusthuizen (hoewel niet altijd duidelijk wordt
vermeld of het ging om een OCMW - of privérusthuis) en de dienstencentra. Welke taken oudere
vrijwilligers uitoefenen of in welke diensten ze worden ingezet is opnieuw erg gevarieerd 19:
■ Thuiszorgdienst
■ Boodschappen
■ Mindermobielencentrale
■ Opsporen eenzame ouderen
■ Thee - en koffierondes in ziekenhuizen
■ Bibliotheek in ziekenhuizen
Wat de inzet van vrijwilligers in de rusthuizen betreft, blijven beleidsmakers in de interviews erg op de
vlakte. In slechts één interview wordt de taakopdracht wat duidelijker belicht:
■ het begeleiden van mensen in de woonzorgcentra (bijvoorbeeld ziektebezoek)
■ klusjes opknappen in het woonzorgcentrum zelf
■ de cafetaria openhouden.
Dezelfde opmerking is van toepassing op die interviews waarin het dienstencentrum word vermeld.
Volgende taken worden vermeld:
■ openhouden cafetaria
■ administratieve taken
■ vorming geven.
Verder worden ook heel wat taken (of organisaties waarin vrijwilligerswerk door ouderen wordt
verricht) opgesomd die niet onder lokale besturen vallen.
■ Vrijwilligers die bij ouderen sneeuw ruimen
■ de voedselbank
■ Kind en Gezin
■ Steunpunt onderwijs en opvoeding: ex - leerkrachten die voorlezen aan kinderen uit
maatschappelijk kwetsbare gezinnen.
■ Mindermobielencentrale (geen stadsdienst)
19 We merken op dat in dit onderdeel niet altijd werd gespecificeerd dat het om oudere vrijwilligers gaat, maar omdat de vraagstelling toch zo was gericht, gaan we er toch van uit.
42
■ Ziekenzorg
■ Verenigingsleven
■ Open - monumentendag
■ Ouderenbehoefteonderzoek (2 steden/gemeenten)
- voor - .20 Dit is een
samenwerkingsverband tussen professionele medewerkers en vrijwilligers om de zorg op te nemen
voor vereenzaamde thuiswonende 70 - 80 plussers. Ontmoetingsmiddagen en individuele
huisbezoeken worden georganiseerd en er is sprake van een centraal meldpunt. Er wordt decentraal
gewerkt waarbij sprake is van deelprojecten in de vier deelgemeenten en vier wijken van de
binnenstad.
Hoe worden (oudere) vrijwilligers ondersteund?
(Oudere) vrijwilligers kunnen vanuit het lokale bestuur op verschillende manieren ondersteund
worden. Vier steden/gemeenten zorgen ervoor dat hun vrijwilligers verzekerd zijn, althans vrijwilligers
die welbepaalde taken uitvoeren. In een gemeente bijvoorbeeld worden enkel de seniorenvrijwilligers
verzekerd die ingeschakeld zijn in de mindermobielencentrale.
In zes steden/gemeenten neemt de ondersteuning de vorm aan van opleiding/vorming. In bijna de
helft van de ondervraagde gemeenten/steden worden vrijwilligers ondersteund door het organiseren
vrijwilligers, een bedankmoment met een hapje en een drankje, een koffienamiddag, een ontbijt, een
dag van de vrijwill
ook in een vergoeding voor de vrijwilligers. In negen steden/gemeenten is er sprake van een financiële
vergoeding terwijl in vijf steden/gemeenten wordt geopteerd voor een vergoeding in natura gaande
van een boekenbon of een kleine attentie. De financiële vergoeding neemt meestal de vorm aan van
een vrijwilligersvergoeding (5 steden/gemeenten) of een vergoeding voor de vrijwilligers van een
mindermobielencentrale/verplaatsingsvergoeding (3 steden/gemeenten).
Een lokale beleidsmaker vernoemt de subsidie die wordt verleend aan adviesraden, terwijl een andere
schepen spreekt over financiële steun voor ouderenverenigingen. Een zestal beleidsmakers verwijzen
naar de logistieke ondersteuning van vrijwilligers waar opnieuw de link wordt gemaakt met het
verenigingsleven of activiteiten die eerder door de stad worden georganiseerd (zoals bijvoorbeeld de
ouderenweek).
Zeven beleidsmakers argumenteren bovendien dat oudere vrijwilligers ook ondersteund - gecoacht -
worden door het personeel van de verschillende diensten zoals sportdienst, cultuurdienst, sociale
worden in de eerste fase van het vrijwilligerswerk namelijk wanneer iemand vrijwilligerswerk wil
verrichten maar niet goed weet waar er nood is aan extra krachten. In een aantal steden/gemeenten is
daarom een specifieke dienst opgericht (een vrijwilligersloket, vrijwilligerscentrale) om de mensen
(ouderen) die vrijwilligerswerk willen verrichten te begeleiden naar het aanbod (ruimer dan louter
vrijwilligerstaken binnen het lokaal bestuur). We gaan hier in het volgende luikje wat dieper op in.
20 http://www.kortrijk.be/producten/project-buren-voor-buren
43
Tabel 22. Ondersteuning (oudere) vrijwilligers.
Bijeenkomst (bv. dag van de vrijwilliger)
12 steden/gemeenten
Financiële vergoeding 8 steden/gemeenten
Ondersteuning personeel 7 steden/gemeenten
Logistieke ondersteuning 6 steden/gemeenten
Vorming/opleidingen 6 steden/gemeenten
Vergoeding in natura 5 steden/gemeenten
Verzekering 4 steden/gemeenten
Vrijwilligers naar het aanbod toeleiden
4 steden/gemeenten
Geen informatie 3 steden/gemeenten
Op het niveau van het lokaal bestuur zullen vrijwilligers specifiek ondersteund worden vanuit de
organiserende dienst. In twee interviews wordt benadrukt dat de ondersteuning van de (oudere)
vrijwilligers binnen elke dienst die op hen beroep doet een andere invulling krijgt. Vrijwilligers zullen
ook vanuit heel wat verenigingen - die vaak ingeschakeld om voor het lokaal bestuur enkele taken te
vervullen - ondersteund worden.
Een sprekend voorbeeld vinden we
volledig op (oudere) vrijwilligers draait.
onder andere door tweewekelijks samen te zitten met het bestuur van
het lokaal dienstencentrum en te luisteren naar hun noden, te helpen met praktische zaken
die ze zelf niet kunnen oplossen. Ook zelf ideeën aanbrengen en het bestuur ondersteunt dan
de andere vrijwilligers. Jaarlijks gaan we ook samen met al de vrijwilligers van het
dienstencentrum op stap, we richten een nieuwjaarsreceptie in, we gaan eens samen
voor personeelsondersteuning op de momenten dat er
evenementen zijn, zijn de stedelijke medewerkers daar ook. Wij voorzien ook in infrastructuur
Ten slotte werd door een schepen gewezen op het bestaan van een vrijwilligersnota gericht op de
personen die vrijwilligerstaken gaan opnemen bij stad of OCMW waarin heel duidelijk de rechten en
plichten afgelijnd zijn.
4.2.2 Ondersteuning vrijwilligerswerk los van het lokaal bestuur Ten slotte vroegen we aan de lokale beleidsmakers of het lokale bestuur ook initiatieven neemt om het
vrijwilligerswerk te ondersteunen die opereren los van het lokale bestuur. 21De antwoorden geven we
weer in onderstaande tabel:
Tabel 23. Ondersteuning vrijwilligerswerk los van het lokaal bestuur.
Ja 11 steden/gemeenten
Neen 8 steden/gemeenten
Geen informatie 6 steden/gemeenten.
21 We merken op dat deze vraag niet altijd werd gesteld (meestal wegens tijdsgebrek) of het werd in een ander onderdeel van het interview eventjes aangeraakt.
44
Acht steden/gemeenten ondersteunen vrijwilligers die taken opnemen in andere organisaties los van
het lokale bestuur. Het betreft vooral onrechtstreekse steun aan vrijwilligers die actief zijn in het
verenigingsleven.22 Dit gebeurt via subsidies, speciale tarieven voor uitleendienst of culturele
organiseren van cursussen voor verenigingen over verzekeringen, boekhouden tot zelfs vormingen die
s
steden/gemeenten worden vrijwilligers ondersteund door ze uit te nodigen op een dag van de
vrijwilliger of een vrijwilligersfeest. Vier beleidsmakers benadrukken de informerende rol die een lokaal
bestuur moet spelen: het organiseren van infosessies over verzekeringen, informatie aanreiken bij de
maken
door middel van een vrijwilligersgids met daarin informatie over het statuut van de vrijwilliger. Vier
steden/gemeenten vermelden het bestaan van een vrijwilligersloket (steunpunt vrijwilligers,
vrijwilligerscentrale) waar mensen zich kunnen aanmelden om aan vrijwilligerswerk te doen. Vanuit
deze dienst worden ze geleid naar het juiste aanbod. Deze dienst is niet enkel gericht op ouderen,
maar voor iedereen die vrijwilligerswerk wil verrichten. Uiteraard biedt het ouderen de mogelijkheid
om na de uittrede van de arbeidsmarkt opnieuw een sociale functie in de maatschappij op te nemen.
binnen als buiten het lokale bestuur. In een ander interview maakt de stad werk van de uitbouw van
s
gegeven worden voor ouderen over
22 In een vijftal interviews wordt de link gemaakt met het verenigingsleven.
45
Hoofdstuk 5. Politieke participatie
5.1 Rechtstreekse politieke participatie In 23 van de 25 bevraagde steden en gemeenten is er sprake van een ouderenadviesraad. Qua
samenstelling zijn er weinig verschillen merkbaar. In alle steden/gemeenten waar een
ouderenadviesraad aanwezig is, zijn de seniorenbonden of - verenigingen vertegenwoordigd. Verder
zetelen er in 18 ouderenadviesraden ook onafhankelijken. Daarnaast zijn er in 4 steden/gemeenten ook
vertegenwoordigers van elke partij aanwezig. Ten slotte kunnen ook nog andere personen deelnemen
aan een ouderenadviesraad zoals de bevoegde schepen, ambtenaren, deskundigen, mensen uit de
Tabel 24. Samenstelling.
ouderenverenigingen 23 steden/gemeenten
onafhankelijken 18 steden/gemeenten
Vertegenwoordigers politieke partijen
4 steden/ gemeenten
In zeven interviews wordt ons gewezen op het bestaan van werkgroepen. Meestal gaat het om
thematische werkgroepen waar verschillende onderwerpen aan bod kunnen komen zoals mobiliteit,
veiligheid, vrije tijd, samenleven, wonen en zorg, cultureel - maatschappelijke o 23 In
horizon -
zeven interviews aangehaald, maar dit betekent niet dat in de andere steden/gemeenten dergelijke
werkgroepen niet bestaan.
In vier (grote) steden wordt gewerkt met verschillende deelniveaus. In Leuven, Gent en Kortrijk is er
sprake van lokale raden (op niveau van de deelgemeenten), in Antwerpen van raden op het niveau van
de districten. In Kortrijk neemt dit de vorm aan van een verenigingsraad waarin ook
ouderenverenigingen zijn vertegenwoordigd. In Gent is er dan weer sprake van lokale adviesraden
voor ouderen, terwijl in Leuven wordt gewerkt met een werkgroep van de ouderenraad per
deelgemeente. Uit de interviews concluderen we dat er altijd wel een link is tussen de raden op
verschillende niveaus. Dit geldt zeker voor seniorenbonden die vertegenwoordigers kunnen sturen
naar de verschillende raden.
In Gent wordt gewezen op de dynamiek tussen stedelijke adviesraad en lokale adviesraden voor
ouderen.
verschillende zaken, terwijl de lokale adviesraad voor senioren eerder een functie invult van
een platform waar teruggekoppeld kan worden wat in een wijk gebeurt en waarbij heel wat
informatie gegeven kan worden aan senioren wat er zoal te beleven valt. Dat is een stuk
informatie en een stuk uitwisselen van ideeën en af en toe wordt er dan iets op de stedelijke
In Antwerpen is er sprake van districten waarbij elk district haar eigen ouderenraad heeft. Iedere
districtsseniorenraad kan afgevaardigden sturen naar de werkgroepen van de Antwerpse ouderenraad. 23 http://www.mechelen.be/1314/content/720/adviesraad-voor-senioren-sars.html
46
Deze overkoepelende raad bestaat uit afgevaardigden van die werkgroepen samen met
afgevaardigden van de districtsseniorenraden. De bevoegdheidsverdeling is duidelijk: districten geven
advies over wat districtsbevoegdheid is en de Antwerpse ouderenraad geeft advies over wat stedelijke
bevoegdheid is.
In twee interviews wordt het bestaan vermeld van een overkoepelend orgaan waar het overleg in de
stad of gemeente wordt samengebracht. In Mechelen komen de verschillende adviesraden (cultuur,
ouderenraad georganiseerd waar niet enkel klassieke seniorenbonden inzitten, maar waar ook leden
uit andere raden kunnen aanschuiven.
5.1.1 Rol van de ouderenadviesraad. Om te achterhalen welke rol de ouderenadviesraad in de stad/gemeente heeft, maakten we gebruik
van het model van Edelenbos en Monnikhof die een participatieladder ontwikkelden op basis van vijf
niveaus: informeren, consulteren, adviseren, coproduceren en zelfbeheer. Deze niveaus werden zonder
verdere uitleg vermeld, er werden ook geen steekkaarten gebruikt waar de geïnterviewde kon naar
terug grijpen. Het was vooral de bedoeling om de geïnterviewde duidelijk te maken dat het
voornamelijk ging om de beleidsrol van de ouderenadviesraad. De resultaten geven we weer in
onderstaande tabel.
Tabel 25. Welke rol speelt een ouderenadviesraad?
Adviseren Plus nadruk op signaleren/informeren.
23 gemeenten/steden 6 gemeenten/steden
Uitvoeren 4 gemeenten/steden
Ander 3 gemeenten/steden
Het is overduidelijk dat een ouderenadviesraad in de bevraagde steden/gemeenten voornamelijk een
adviserende functie heeft. Het gaat hierbij zowel om gevraagde als ongevraagde adviezen die gegeven
kunnen worden.
- bindend adviesorgaan waarbij het niet zo is dat zij zelf mee dingen in
zeggen met als doel om tot goede oplossingen te komen: een adviserend oplossingsgericht
Hoewel niet expliciet bevraagd, werd ook de invloed bij het opmaken van een ouderenbeleidsplan
vermeld. De rol van een adviesraad is hier uiteraard adviserend, maar die kan twee vormen aannemen:
ex ante adviesverlening versus ex post adviesverlening. In een interview argumenteert de schepen dat
de ouderenadviesraad samen met het bestuur het ouderenbeleidsplan heeft opgemaakt waarbij de
adviserende rol de vorm aanneemt van een proces (ex ante). In een ander interview kan de
ouderenadviesraad enkel advies geven nadat het ouderenbeleidsplan is opgemaakt door het lokaal
bestuur (ex post).
De opmaak van een ouderenbeleidsplan kwam naar voor in verschillende interviews (hoewel hier niet
expliciet naar werd gevraagd). In Mechelen bestaat er naast een ouderenbeleidsplan ook een zilverplan
dat door ouderen zelf wordt opgesteld. Ouderen - in de ouderenadviesraad samen met andere
stakeholders - it is een zilverplan
tot stand gekomen. Belangrijk om op te merken is dat dit Zilverplan niet los staat van het
ouderenbeleidsplan.
47
Een zestal steden/gemeenten benadrukken dat een ouderenadviesraad ook een signalerende en
informerende functie heeft naar het lokale bestuur toe (en omgekeerd): het gaat om informeren en
geïnformeerd worden. Uit vier interviews blijkt dat de ouderenadviesraad ook een uitvoerende functie
heeft. De leden van een ouderenadviesraad worden bijvoorbeeld ingeschakeld als vrijwilliger op een
ouderenactiviteit die vanuit de stad of gemeente wordt georganiseerd. Beleidsmakers uit drie
steden/gemeenten vermelden andere functies van die ouderenadviesraad, waaronder het zelf
beslissen over de nodige vorming.
Twee van die drie stellen dat een ouderenadviesraad ook actiever kan participeren dan louter
adviseren en beiden halen een gelijkaardig voorbeeld aan.
stadsbus verbond de deelgemeentes met de binnenstad. Uiteindelijk werd dat stopgezet
omdat er te weinig gebruik werd van gemaakt. Binnen de seniorenraad werden daarrond
de straat gebouwd alsook serviceflats waarbij de straat
volledig vernieuwd is. Er is echter geen busverbinding. Vanuit de seniorenadviesraad werd
een enquête afgenomen bij de mensen en een protestwandeling georganiseerd om een
signaal te geven aan de lijn
Wanneer we peilen naar de rol die de ouderenadviesraad moet spelen, wordt vooral de adviesfunctie
weerhouden.
Tabel 26. Welke rol dient een adviesraad idealiter te spelen?
Adviseren 18 gemeenten/steden
Meer dan louter adviseren 1 gemeente/stad
Geen informatie 4 gemeenten/steden
Adviseren.
In een zestal interviews wordt door beleidsmakers expliciet gezegd dat een adviesraad enkel dient
advies te geven en niets meer.
uiteindelijk heb je het beleid. Uiteindelijk is het
nog altijd het college van burgemeester en schepenen die beslissingen zullen nemen op vlak
Ze moeten hun rol als adviserende partner spelen, maar mee beslissingen nemen in het
blijven. Wij worden daar elke zes jaar op afgerekend: beslissen kan niet, advies dat zeker. En
dan kan er op het einde van de rit beslist worden door verkiezingen of dat je als schepen
voldoende rekening hebt gehouden met de adviezen van de ouderenadviesraad, want als ge
al hun adviezen naast u neerlegt en uitgaat van uw eigen groot gelijk, dan wordt ge in de
adviseren, maar het beleid wordt gevoerd door het college. Maar ze kunnen ons wel op de
48
In een aantal interviews wordt het concept van adviseren als ideaalbeeld wat verder toegelicht.
De ouderenadviesraad moet een klankbord zijn (twee steden/gemeenten).
k denk dat de ouderenadviesraad in eerste instantie een klankbord moet zijn, waar wij als
beleid voortdurend ons oor te luisteren moeten leggen. Wat wij gaan uitvoeren of plannen,
kan dan door de ouderenadviesraad worden bekeken, aangevuld of afgekeurd. We moeten
de moeite doen om eventjes af te stappen van ons voorontwerp en met open oor te luisteren,
omdat die mensen vanuit hun gezond verstand en ervaring dingen aanbrengen waar ik als
schepen soms geen oog voor heb. Dat is de belangrijkste taak: voortdurend klankbord zijn.
En het is onze taak om die voortdurend bij het beleid te betrekken op alle aspecten die hun
De ouderenadviesraad dient een partner te zijn, een steun en toeverlaat in twee richtingen waarbij
advies gevraagd wordt door het l
kan geven vanuit een algemeen maatschappelijke nood (en niet vanuit een persoonlijke nood).
Een ouderenadviesraad kan signaleren en adviseren. Signaleren wanneer er behoeften zijn die niet
worden opgenomen en adviseren over hoe een bepaald probleem kan worden aangepakt.
Meer dan adviseren.
In één stad/gemeenten argumenteert de bevoegde schepen dat de rol van de ouderenadviesraad
meer mag zijn dan louter adviseren.
louter adviserend is niet voldoende. Zij moeten ook actief bezig zijn. Het mag ook zeer intens
zijn, maar je moet altijd tot een goede consensus kunnen komen. Ik denk dat zowel een
adviesraad als een stadsbestuur zich moeten vinden: het kan zijn dat een adviesraad een
tegenovergestelde visie heeft dan het bestuur, maar dan moet je kunnen komen tot een
In hetzelfde interview waarschuwde de schepen voor het gevaar aan over - advisering.
- advisering krijgt of over - inspraak: inspraak
om inspraak te hebben. Dat is ook geen goede zaak natuurlijk, want we maken soms mee
gaat spreken en minder in functie
van de doelgroep waarvoor een adviesraad is gecreëerd.
5.1.2 Ondersteuning van de ouderenadviesraad Een lokaal bestuur kan een adviesraad op verschillende manieren ondersteunen: financieel,
logistiek/infrastructureel en administratief. De resultaten uit de interviews worden weergegeven in
onderstaande tabel.
Tabel 25. Ondersteuning ouderenadviesraad.
Financiële ondersteuning 21 steden/gemeenten
Infrastructureel - logistiek 16 steden/gemeenten
Administratieve ondersteuning 22 steden/gemeenten
49
Adviesraden in de bevraagde steden/gemeenten krijgen veel ondersteuning.24 Slechts in twee
interviews wordt geen gewag gemaakt van enige financiële ondersteuning van de ouderenadviesraad.
Een ervan stelde expliciet dat er geen financiële ondersteuning is. Ten slotte is er in de meeste
steden/gemeenten wel sprake van enige administratieve ondersteuning. Meestal gaat dit om de
opmaak van de agenda door een ambtenaar, de verslaggeving, de opvolging, de briefwisseling, het
ondersteuning belicht door de bevoegde schepen.
ondersteuning. In het begin was ik een beetje de mening toegedaan dat een seniorenraad
dermate onafhankelijk moet zijn dat we zelfs die niet administratief mogen sturen, kwestie
van niet sturend te zijn. Ik had gezegd dat de seniorenconsulent er nog wel mocht bij zijn,
maar bijvoorbeeld niet meer de verslagen mocht maken. Dat was om te benadrukken dat ze
echt een onafhankelijk orgaan zijn die naar ons beleid toe dienen te adviseren. Maar daar
ben ik van teruggekomen, omdat dat ten eerste een zware belasting is voor een vrijwilliger en
ten tweede denk ik niet dat administratieve en financiële ondersteuning die wij verlenen
sturend werkt of he
5.1.3 Vorming Nemen steden/gemeenten initiatieven gericht op de vorming/training/opleiding van de leden van de
ouderenadviesraad? De resultaten uit de interviews geven we weer in volgende tabel.
Tabel 26. Vorming leden ouderenadviesraad.
Inhoudelijk 11 steden/gemeenten
Methodisch 12 steden/gemeenten
Andere (Het lokale bestuur verwijst door)
8 steden/gemeenten
Neen 5 steden/gemeenten
Geen informatie 1 stad/ gemeente
er zeer weinig voorbeelden worden gegeven. In drie interviews betreft de inhoudelijke vorming
informatie over de structuur van de stad of gemeente.
In Wijnegem werd bijvoorbeeld een vorming gegeven over de nieuwe beheers - en beleidscyclus van
de gemeente. In Antwerpen en Anzegem werd er vorming gegeven over de structuur van de
stad/gemeente. Een aantal voorbeelden van andere inhoudelijke vormingen zijn: over dementie,
bezoek bejaardeninstelling, discreet omgaan met informatie, thuiszorg, sport voor ouderen, workshop
Twee beleidsmakers uit twee steden/gemeenten argumenteren dat het niet zo noodzakelijk is om de
leden van de ouderenraad inhoudelijk te vormen aangezien het meestal om actieve, geïnteresseerde
personen gaat die uit zichzelf hier aan tegemoet komen.
dagelijks bestuur bijvoorbeeld zit ook in de Provinciale Ouderenadviesraad en daar wordt
natuurlijk ook van alles georganiseerd. Hij is lid van de milieuadviesraad,
24 In slechts zestien steden/gemeenten is er sprake van infrastructurele logistieke ondersteuning, maar we kunnen vermoeden dat dit in alle steden/gemeenten aanwezig is. Het is nogal logisch dat een stedelijke adviesraad ergens moet ondergebracht worden.
50
In datzelfde interview benadrukte de beleidsmaker in kwestie dat dit natuurlijk afhangt van persoon tot
persoon en dat de ene ouderenadviesraad de andere niet is.
In 12 steden/gemeenten bestaat er ook zoiets als methodische vorming: hoe adviezen opmaken,
vorm aan van een klassieke vorming: een sessie (al dan niet i
uitwisselingsmomenten of studiereizen met ouderenadviesraden uit andere steden/gemeenten. Op
die manier kan aan informatie - uitwisseling worden gedaan op vlak van werking, maar ook
bijvoorbeeld hoe bepaalde problemen elders worden aangepakt. Ten slotte halen twee beleidsmakers
aan dat dergelijke methodische vorming ook gebeurt d.m.v. de afsprakennota (tussen lokaal bestuur
en adviesraad) aangezien daarin ook wordt beschreven hoe een advies geformuleerd moet worden.
In zeven gemeenten/steden worden de leden van de ouderenadviesraad aangespoord om vorming te
volgen die door derden (bijvoorbeeld de provincies) wordt georganiseerd. Vijf van die zeven lokale
sturen zijn grote steden. Het is dus niet zo dat enkel kleine gemeenten zich voor vorming wenden tot
externe organisaties. In drie steden/gemeenten wordt financiële ondersteuning gegeven om mensen
te stimuleren dergelijke cursussen te volgen. In een andere gemeente werd bij het begin van de
legislatuur de mogelijkheid geboden om vorming te volgen, maar de beleidsmaker in kwestie wist niet
of hiervan gebruik was gemaakt.
5.1.4 Stimuleren lokale besturen ouderen om deel uit te maken van een
ouderenraad? Op de vraag of ouderen gestimuleerd worden om deel te nemen aan de ouderenadviesraad,
antwoorden 14 gemeenten/steden dat dit inderdaad gebeurt. In de meeste gevallen nodigen lokale
besturen ouderenverenigingen uit of roepen ze ouderen op via het gemeenteblad of het
stadsmagazine. Ouderen kunnen ook rechtstreeks worden aangesproken. Sommigen vertellen dat het
moeilijker is om onafhankelijke ouderen te bereiken. Twee steden/gemeenten komen hieraan
tegemoet door het wijzigen van de statuten waardoor de ouderenraad toegankelijk werd gemaakt
voor onafhankelijken. Een schepen stelt dat ouderen uit verenigingen ook aangemoedigd worden om
deel te nemen via het subsidiereglement. Zo worden ze verplicht een aantal keren aanwezig te zijn. In
een stad wordt ook intern tussen de verschillende diensten gecommuniceerd waarbij vanuit de
jken of er in hun
netwerken ouderen zijn - al dan niet verbonden aan een vereniging - die uitgenodigd kunnen worden
om te zetelen in de ouderenadviesraad. Een schepen vraagt zich wel af of een lokaal bestuur wel een
oproep kan of mag doen aan personen om deel te nemen aan een adviesorgaan omdat zo de
onafhankelijkheid van dat orgaan in het gedrang kan komen.
Tabel. 27. Stimulering ouderen door lokale besturen om deel uit te maken van een ouderenadviesraad.
Ja 14 steden/gemeenten
Neen 3 steden/gemeenten
Geen informatie 6 steden/gemeenten.
51
Deelname ouderen andere adviesraden
De wijze waarop ouderen gestimuleerd worden om deel te nemen aan de ouderenadviesraad kan
worden doorgetrokken naar de andere adviesraden. Daarom vroegen we aan lokale beleidsmakers of
ouderen deelnemen aan andere adviesradezn, al dan niet als vertegenwoordiger van de
ouderenadviesraad.
Ja. 20 steden/gemeenten
Neen. /
Geen informatie. 3 steden/gemeenten
We concluderen dat in veel steden/gemeenten andere adviesraden ook een vertegenwoordiging van
de ouderen kennen. In vijftien gemeenten/steden geven beleidsmakers aan dat er vanuit de
ouderenraad ouderen afgevaardigd worden om te zetelen in andere adviesraden. Heel wat
voorbeelden van adviesraden worden vermeld waar ouderen aan deelnemen: sportraad, cultuurraad,
gezins - en welzijnsraad, stedelijk wijkoverleg, emancipatieraad, GECORO, adviesraad personen voor
5.1.5 Stimulering deelname ouderen beheerraden Ten slotte vroegen we aan de beleidsmakers of de stad/gemeente ouderen stimuleert om deel te
nemen aan beheerraden van ouderenvoorzieningen.
Ja. 5 gemeenten/steden
Neen. 11 gemeenten/steden
Geen antwoord 6 gemeenten/steden
Slechts in een vijftal steden/gemeenten is dit het geval waarbij in vier steden/gemeenten leden van de
ouderenraad afgevaardigd worden om bijvoorbeeld te zetelen in een centrumraad van de
dienstencentra of in de beheerraad van een ziekenhuis. In het interview met de beleidsmakers van
Antwerpen (één van de vijf) wordt het volgende opgemerkt:
van de Stad Antwerpen om waar mogelijk actief burgerschap op te nemen maar niet specifiek naar ouderen
toe. Er zijn geen specif
Een voorbeeld van inclusief beleid, maar anderzijds zou het goed zijn dat ouderen gestimuleerd
worden om te participeren aan die diensten die speciaal voor hun noden worden opgericht.
5.1.6 Is de ouderenadviesraad een goede afspiegeling van de lokale
ouderenbevolking? Een minderheid, vijf steden/gemeenten vinden dat de ouderenadviesraad representatief is voor de
bevolking op stedelijk/gemeentelijk niveau. Volgens beleidsmakers in zeventien steden en gemeenten
is dit niet het geval. Op welk vlak is de ouderenadviesraad dan geen afspiegeling van de lokale
bevolking?
leeftijd 11 gemeenten/steden gender 7 gemeenten/steden allochtonen 5 gemeenten/steden Andere 4 gemeenten/steden
52
In elf steden/gemeenten wordt aangegeven dat de ouderenadviesraad qua leeftijd niet representatief
is voor de lokale (ouderen)bevolking. Het gaat voornamelijk om oudere ouderen omdat het moeilijk is
om de jonge oudere of medioren in de ouderenadviesraad te krijgen. Opvallend is wel dat
beleidsmakers verschillende leeftijdsgrenzen hanteren. De ene heeft het over de vijftigplusser, terwijl
de andere het heeft over de zestigplusser. Wie of wat jonge ouderen zijn, daar bestaat blijkbaar geen
duidelijkheid over terwijl men het wel eens is dat die jonge oudere ondervertegenwoordigd is in die
raad. Twee beleidsmakers vinden dat echter geen probleem dat medioren daar niet in
in de sportraad, die zitten overal. Die gaan met petities rond, die komen op de gemeenteraad
worden in de
In zeven steden/gemeenten is er geen goede vertegenwoordiging van mannen en vrouwen: in drie
ouderenadviesraden is er sprake van meer vrouwen en in vier andere raden is het omgekeerd.
Sommige beleidsmakers verwijzen naar een Vlaamse ministeriële omzendbrief waarin duidelijk wordt
gemaakt dat alle stedelijke adviesraden voldoende mannen als vrouwen moeten tellen. Sommigen
verwezen hier naar de verhouding twee derde versus een derde. Sommige beleidsmakers vinden dat
een 2/3de verhouding niet gelijkgeschakeld kan worden als zijnde volledig representatief terwijl dit voor
anderen aanvaardbaar is om te kunnen spreken van een representatief orgaan. In een viertal interviews
argumenteren beleidsmakers dat er te weinig of geen allochtonen zijn vertegenwoordigd in de
ouderenadviesraad.
actieve ouderen zijn vertegenwoordigd.
rusthuizen. Je hebt sowieso door natuurlijke mechanismen een vertekening qua
activiteitsgraad, want niet - mobiele half dementerende senioren kunnen daar geen rol
spelen, maar die zijn stem zou wel gehoord moeten worden. Dus dat maakt het al heel
vooral sterkere
mensen. Er zit daar bijvoorbeeld niemand uit een sociale woonwijk die uit een meer
Wat zijn de belangrijkste factoren die de werking van een ouderenadviesraad kunnen belemmeren?
Veel verschillende antwoorden worden gegeven.
Tabel 31. Belemmerende factoren.
Problemen inzake representativiteit - doelgroep
11 gemeenten/steden
Het werken met mensen - verstandhouding
5 gemeenten/steden
Instroom 4 gemeenten/steden
Aanwezigheid bestuur 2 gemeenten/steden
Gebrek aan kennis van zaken 2 gemeenten/steden
Te weinig financiële middelen 1 gemeente/stad
De passiviteit van de adviesraden 1 gemeente/stad
Teveel focus op animatie 1 gemeente/stad
niet tijdsgericht werken 1 gemeente/stad
Geen 5 gemeenten/steden
53
Beleidsmakers van elf lokale besturen vinden het gebrek aan representativiteit een probleem: er kan
niet gesproken worden voor de hele doelgroep. Een schepen waarschuwt voor het gevaar dat leden
van de adviesraden teveel ten persoonlijke titel spreken en minder in functie van de doelgroep
waarvoor een adviesraad is gecreëerd. Een andere schepen trekt dit door tot op het niveau van de
adviesraad en vind het belangrijk dat elke doelgroep zijn eigenbelang een stuk moet kunnen
relativeren.
beetje mis in al die adviesraden: dat er te weinig kruisbestuiving is tussen de verschillende
zaken en dat ze er alles aan doen om voor hun doelgroep hun belangrijke punten door te
drukken. Ik denk dat elke doelgroep toch zijn eigenbelang een stuk moet kunnen relativeren
In vier gemeenten/steden wordt de bezorgdheid over de representativiteit vooral ingegeven door een
overwicht van de traditionele ouderenverenigingen en het ontbreken van onafhankelijke
afgevaardigden.
Sommigen argumenteren dat het zo moeilijk is om binnen de ouderenadviesraad te komen tot een
dus altijd in eerste instantie denken aan zijn of haar eigen organisatie en misschien minder
aan het algemeen belang. En dat is misschien een belemmering. Als er morgen individuen
zetelen die niet gebonden zijn aan een politieke organisatie, dan gaat ge misschien andere
organisaties, maar ook vertegenwoordigers van de man uit de straat als ik het zo mag
moeten kunnen betrekken bij die ouderenadviesraad. Ik denk dan bijvoorbeeld aan niet -
georganiseerde senioren, daar moeten we echt moeite voor doen om mensen aan te spreken
en dat is nog altijd beperkt.
Uit deze quotes blijkt dat de aanwezigheid van niet - gebonden/onafhankelijke ouderen als
onontbeerlijk wordt beschouwd. Dit wordt door beleidsmakers van een andere stad/gemeente
doorgetrokken naar de noodzaak aan een neutrale visie waaruit kan gewerkt worden.
Het ontbreken van allochtonen in de adviesraad is voor beleidsmakers uit twee steden/gemeenten
een belangrijke belemmerende factor. Ten slotte vertaalt het representativiteitsprobleem zich in een
gemeente in het feit dat één ouderenvereniging geen vertegenwoordiging meer stuurt naar de
ouderenadviesraad.
Opvallend is dat beleidsmakers uit vijf steden/gemeenten als belangrijke belemmerende factor het
werken met mensen noteren. Een beleidsmaker trekt dit door naar het werken met ouderen, omdat je
van sommige ouderen niet meer de grootste energie kunt verwachten. In twee andere interviews
wordt voornamelijk gewezen naar de verstandhouding tussen mensen die niet altijd optimaal is wat
de werking van de ouderenadviesraad niet altijd ten goede komt. Beleidsmakers uit vier
steden/gemeenten vermelden ook het instroomprobleem.
Het is blijkbaar moeilijk om mensen te vinden die zich op een actieve manier willen inzetten (voor een
specifiek
54
In de tabel merken we ook enkele belemmeringen die slechts in één of twee interviews ter sprake
kwamen zoals: financiële belemmeringen, teveel focus op animatie, het niet tijdsgericht werken, een
gebrek aan kennis van zaken (wat zich vertaalt in onmogelijk
ons nog op twee zaken. Ten eerste halen beleidsmakers uit twee interviews aan dat de aanwezigheid
van een lokaal bestuur (ambtenaar of schepen) op de raad niet altijd positief is.
onen, maar dat is niet altijd goed: een adviesraad moet
ook de vrijheid hebben om over dingen te praten om dat dan achteraf te communiceren,
maar dat is natuurlijk ook iets anders dan onderling praten en communiceren. Daar zit soms
een hemelsbreed verschil
Een schepen ziet een probleem in het feit dat de ouderenconsulent tevens ambtenaar is van de
ouderenadviesraad: op die manier schrijft hij niet alleen het advies, maar ook het antwoord erop.
Ten slotte wordt ons in een interview gewezen op een mogelijk niet bedoeld effect van adviesraden,
namelijk het institutionaliseren van passiviteit.
zijn machteloos, we moeten van alles formuleren waarvan we vinden dat de overheid dat
voor ons moet doen. Maar ze gaan niet zeggen van: wat kunnen wij eigenlijk bieden zonder
adviesraad: we gaan het advies formuleren en dat is het enige wat we kunnen doen. Terwijl
er anderzijds ouderen zijn die zeggen: we gaan iets doen, je hebt niet voor alles een
In een aantal interviews beweren een aantal beleidsmakers dat de ouderenadviesraad in de laatste
jaren een evolutie heeft doorgemaakt: van een passief orgaan waar vaak de nadruk lag op animatie,
naar een actief adviserend beleidsorgaan.
5.2 Onrechtstreekse politieke participatie Hulpbehoevende ouderen en bewoners van woon - en zorgcentra hebben vaak moeite om bij
verkiezingen hun stem uit te brengen. Worden er in de stad of gemeente initiatieven genomen om dat te
faciliteren? In 18 steden/gemeenten is dit het geval, terwijl in vier steden/gemeenten geen initiatieven
worden genomen. Twee steden/gemeenten hadden de intentie om hier actie rond te ondernemen
ten tijde van het interview.
Van één gemeente/stad was er geen informatie. In tabel 5.2. tonen we de resultaten hoe
gemeenten/steden hieraan invulling geven. Negen gemeenten/steden antwoorden dat er vanuit het
lokale bestuur initiatieven worden genomen om hulpbehoevende ouderen te informeren over de
mogelijkheid om een volmacht te geven. Andere lokale besturen gaan verder en maken het mogelijk
dat hulpbehoevende kunnen participeren aan het verkiezingsgebeuren. Beleidsmakers uit zeven
steden/gemeenten plaatsen daarom het stemlokaal in of naast een rustoord (of serviceflats). In dit
stemlokaal dienen dan niet alleen de mensen uit het woonzorgcentrum te gaan stemmen, maar de
gehele buurt. Een schepen haalt aan dat het niet wenselijk is om aparte stemlokalen te voorzien in
woonzorgcentra omdat je dan precies weet hoe die ouderen gestemd hebben. In vier
steden/gemeenten worden initiatieven genomen om ouderen te vervoeren naar het stemlokaal. In
Antwerpen wordt dit georganiseerd door het Zorgbedrijf, maar dit kan ook gebeuren door een
mindermobielencentrale - waarin heel wat vrijwilligers kunnen worden ingeschakeld - of met een
stadsbusje. In een aantal interviews vertellen beleidsmakers ons dat de politieke partijen heel wat
initiatieven nemen om ouderen naar het stemlokaal te brengen. Dit gebeurt uiteraard niet vanuit
55
altruïstische beweegredenen en bij sommigen bestaat daar ook wrevel over. In een vijftal
steden/gemeenten worden ook stemcomputers geplaatst in rustoorden of dienstencentra zodat
ouderen vertrouwd worden gemaakt met het elektronisch stemmen. Ten slotte nemen een viertal
lokale besturen initiatieven om de toegankelijkheid van het stemlokaal te optimaliseren. Stemhokjes
het voorzien van parkeerplaatsen voor minder - validen en/of hulpbehoevende ouderen.
Tabel 32. Onrechtstreekse politieke participatie.
Stimuleren/verwijzing naar volmachtensysteem. 9 gemeenten/steden
Situering van het stemlokaal in of naast een rustoord/serviceflats
7 gemeenten/steden
Demotoestellen in rustoord/dienstencentra 5 gemeenten/steden
Vervoer vanuit de stad/gemeente 4 gemeenten/steden
Optimaliseren toegankelijkheid stemlokalen 3 gemeenten/steden
Parkeerplaatsen voorzien voor andersvaliden of mensen die moeilijker te been zijn (bij stemlokaal)
1 gemeenten/steden
56
Hoofdstuk 6. Ouderen en het verenigingsleven
6.1 Het stimuleren van ouderen tot deelname aan verenigingen Lid zijn en/of deelnemen aan activiteiten is een belangrijke manier voor burgers en ouderen om deel
te nemen aan het maatschappelijke leven en om geen geïsoleerd leven te leiden.
Op de vraag of het lokaal bestuur de deelname van burgers - ouderen aan het verenigingsleven
ondersteunt, wordt door alle gemeenten en steden positief geantwoord. Deze steun kan rechtstreeks
of onrechtstreeks zijn.
Tien steden/gemeenten antwoorden expliciet dat dit onrechtstreeks gebeurt door het ondersteunen
van de verenigingen zelf. Het onrechtstreekse karakter van de ondersteuning vinden we ook terug - zij
het eerder impliciet - in de andere interviews.
Enkele beleidsmakers nemen duidelijk standpunt in door te stellen dat een lokale bestuur zelf geen rol
dient te spelen om die mensen naar de verenigingen toe te leiden. Een ouderenbeleidscoördinator
geeft als antwoord dat er geen specifieke stimulansen worden gegeven vanuit het lokaal bestuur in de
zin van
taak van de verenigingen zelf hoe ze leden werven en
Een ambtenaar uit een andere stad vult die mening aan door te argumenteren dat een lokaal bestuur
wel onrechtstreeks burgers stimuleert om deel te nemen aan het verenigingsleven door het
ondersteunen van verenigingen om dingen te organiseren.
waardoor je dan op die manier wel voor een stuk mensen stimuleert om ergens deel aan te
Een ambtenaar stelt dat het erg belangrijk is om verenigingen te ondersteunen zodat ze zelf ook
gemotiveerd blijven om mensen aan te trekken.
In twee steden/gemeenten wordt het verenigingsleven alsook het participeren aan verenigingen
gestimuleerd, maar dit gebeurt naar alle burgers toe en niet specifiek naar ouderen.
Tabel 32. Rol van de overheid in het stimuleren van burgers tot deelname verenigingsleven.
Financiële ondersteuning 18 steden/gemeenten
Informerende rol (toeleiding) 17 steden/gemeenten
Subsidiereglementering waarin ouderen ingecalculeerd worden in het puntensysteem
3 steden/gemeenten
Detectie ouderen 3 steden/gemeenten
Vorming 2 steden/gemeenten
Dienstenloket 2 steden/gemeenten
Andere 7 steden/gemeenten
Zeventien steden/gemeenten stimuleren de participatie (van ouderen) aan het verenigingsleven door
een informerende rol te spelen. Dit gebeurt via de geijkte kanalen die eerder in dit onderzoek aan bod
57
kwamen: het stadsmagazine, het gemeentelijk infoblad, de ouderenadviesraad, de ouderenkrant - of
Twee gemeenten nemen maatregelen om nieuwe inwoners (waaronder ouderen) op een gepaste
wijze te introduceren in hun gemeente.
■ In Aartselaar krijgen ouderen informatie over de drie ouderenverenigingen. In het verleden
werden ook brieven gestuurd naar alle ouderen over het aanbod voor ouderen.
■
toelichting wordt gegeven aan de nieuwe inwoners (waaronder heel wat ouderen) over wat
er allemaal te beleven valt in de gemeente alsook over de gemeentelijke structuur - en
diensten.
In zes 25
worden lokale verenigingen uitgenodigd om zich voor te stellen waardoor burgers (ouderen) een
beter beeld krijgen van wat er allemaal bestaat. Twee steden/gemeenten maken werk van een aparte
oplijsting van alle ouderenverenigingen die in de ouderengids of in een aparte brochure wordt
opgenomen. Een stad vermeldt hierbij ook het bestaan van aparte publicaties voor vrijwilligers.
Achttien steden/gemeenten antwoorden dat de verenigingen financieel ondersteund worden.
Dit is een voorbeeld van hoe lokale besturen onrechtstreeks (via de ondersteuning van verenigingen)
de deelname van burgers aan de samenleving kunnen stimuleren. De stad of gemeente stimuleert de
deelname van ouderen aan het verenigingsleven door de verenigingen te ondersteunen in hun
aanbod naar de burgers (ouderen) toe.
Een lokaal bestuur kan hierin verder gaan door via het subsidiereglement ook een rechtstreekse impact
te hebben op het aanbod van de verenigingen - om zo de vraag erop af te stemmen. In Diest is het
subsidiereglement zo opgesteld dat organisaties/verenigingen die zich specifiek bezighouden met
ouderen en seniorenbonden meer subsidie krijgen als ze meer inspanningen leveren om vooral de
actieve oudere te bereiken. De schepen in kwestie meent dat op die manier het aanbod beter op de
vraag wordt afgestemd aangezien de oudere van vandaag veel actiever is dan vroeger:
week een tas koffie konden drinken
bij wijze van spreken, maar de senioren vandaag willen meer: fietsen, reizen, vormingen,
En dat is de filosofie achter het idee van het subsidiereglement: laat
organisaties actief bezig zijn, door het organiseren van cursussen, reizen, culturele
uitstappen om zodanig mensen over de brug te krijgen om zich aan te sluiten en actief te
Lokale besturen kunnen ook op andere manieren financiële ondersteuning geven: het ter beschikking
stellen van gratis - of aan voordelige tarieven - van infrastructuur voor (ouderen)verenigingen,
tussenkomen in het lidgeld voor ouderenverenigingen, het aanbieden van (voordelig) materiaal en
gemeente wordt bijvoorbeeld een vrijetijdsbon aangeboden waardoor ouderen makkelijker de stap
zouden zetten naar verenigingen of andere gemeentelijke activiteiten. De schepen argumenteert dat
er heel veel ouderen zijn die het financieel niet gemakkelijk hebben om naar een vereniging te
stappen omdat het lidgeld of het tarief voor een daguitstap te hoog kan liggen: vandaar die
vrijetijdsbon die een stimulans is om mensen over de brug te krijgen die het financieel niet gemakkelijk
hebben.
25 Eigenlijk maar vijf als Antwerpen en Deurne samen worden genomen.
58
In drie steden/gemeenten houdt het subsidiereglement voor verenigingen rekening met het aantal
ouderen in de vereniging. Dit betekent een stimulans voor verenigingen om meer ouderen aan te
trekken (bv. voor een sportclub) omdat dan meer subsidie kan worden verkregen. In één gemeente
heeft het enkel betrekking op het domein van sport .
Twee steden benadrukken dat vormingen worden gegeven om verenigingen te ondersteunen. In één
stad is die vorming er echt op gericht om burgers (ouderen) te stimuleren tot deelname. In Genk
worden vormingen georganiseerd met als thema is een vorming
voor ouderenverenigingen om methodieken - en ideeën aan te reiken om nieuwe leden aan te
trekken.
Drie steden/gemeenten antwoorden dat via bezoekteams (ingebed in het OCMW) ook eenzame
ouderen kunnen detecteren en zo kunnen stimuleren om deel te nemen aan bepaalde activiteiten van
verenigingen.
Twee steden/gemeenten hebben een loketfunctie (een ouderenloket, vrijwilligersloket) die burgers
(ouderen) stimuleren om deel te nemen aan het verenigingsleven.
Ten slotte kwamen in de gesprekken met lokale beleidsmakers nog een aantal andere manieren aan
bod zoals bijvoorbeeld het bestaan van een steunpunt voor verenigingen of de aandacht voor het
mobiliteitsaspect. We vermelden nog een good practice in Gent. Wanneer een persoon in het
woonzorgcentrum gaat wonen, wordt getracht om zijn of haar netwerk te behouden. Als mensen lid
zijn van een vereniging, wordt er vanuit het woonzorgcentrum voor gezorgd dat mensen daaraan
kunnen blijven deelnemen.
6.2 Ouderen horen ook in andere verenigingen thuis We vroegen aan lokale beleidsmakers of het lokaal bestuur zicht heeft op het aantal ouderen dat deel
uitmaakt van niet-ouderenverenigingen. Al te vaak wordt gekeken of ouderen lid zijn van
ouderenverenigingen, terwijl het verenigingsleven veel ruimer is. De antwoorden geven we weer in
onderstaande tabel.
Tabel 33. Hebben lokale besturen zicht op het aantal ouderen die deel uitmaken van niet-ouderenverenigingen.
Ja 8 steden/gemeenten
Neen 11 steden/gemeenten
Geen informatie 6 steden/gemeenten
Slechts een achttal steden/gemeenten claimen dat ze hierop een zicht kunnen hebben, aangezien de
meeste lokale beleidsmakers de cijfers niet bij zich hadden maar wel ongeveer weten waar men die
kan terugvinden. Een beleidsmaker stelt dat in zijn gemeente dit gekend is aangezien bij de subsidie-
aanvragen er altijd naar leeftijden wordt gevraagd omdat het aantal ouderen wordt meegerekend in
het puntensysteem van het subsidiereglement.
59
6.3 Actief ouder worden zonder lidmaatschap van verenigingen Burgers kunnen ook actief zijn zonder deel uit te maken van het verenigingsleven.
gemeenschapsleven te gaan binden zonder daarbij verbonden te zijn met één of andere
bepaalde vereniging. En dat maakt dus dat we dingen veel breder moeten gaan opstellen in
plaats van verenigingen aan te spreken om iets te doen, en als we zelf iets organiseren dan
moeten we zorgen dat onze communicatiekanalen een stuk herbekeken worden om die
doelgroep van senioren voldoende te kunnen informeren zodat die als individu, als
Op de vraag of het lokale bestuur ook inspanningen levert om ouderen te activeren buiten de
verenigingen, wordt als volgt geantwoord.
Ja 15 steden/gemeenten26
Neen 2 steden/gemeenten
Geen informatie
8 steden/gemeenten
Op welke manier trachten steden/gemeenten hieraan invulling te geven?
Activiteiten georganiseerd door de stad (inclusief logistieke en financiële ondersteuning.
10 steden/gemeenten
Toelaten deelname niet-gebonden ouderen bij de verschillende adviesraden.
4 steden/gemeenten
Vrijwilligerswerking 4 steden/gemeenten
Wijkmanagement 2 steden/gemeenten
In tien steden/gemeenten worden initiatieven genomen om burgers maatschappelijk te laten
participeren door het organiseren of logistiek/financieel ondersteunen van alle plaatselijk ondernomen
activiteiten. De activiteiten die de seniorendienst organiseert zijn specifiek gericht op mensen die niet
zijn aangesloten bij een vereniging.
Lokale besturen kunnen ook een seniorenweek of seniorensportdagen organiseren waaraan alle
ouderen kunnen deelnemen. Daarnaast kunnen lokale besturen ook een aanbod voorzien dat zich niet
enkel specifiek richt naar ouderen toe zoals bijvoorbeeld het cultuuraanbod, hoewel via
cultuurcheques ouderen aangemoedigd kunnen worden om hierop in te gaan. Twee
steden/gemeenten verwijzen ook naar het organiseren van buurtfeesten, speelstraten, straatfeesten
waarop heel wat ouderen ook aan deelnemen. Dit kan gezien worden als een voorbeeld van hoe
intergenerationele solidariteit bevordert kan worden en tegelijkertijd de ouderen kunnen worden
aangemoedigd om deel te nemen aan het maatschappelijke leven.
Beleidsmakers uit vier steden/gemeenten proberen ouderen die geen lid zijn van een vereniging op te
nemen in verschillende adviesraden die bestaan in de stad of gemeente.
Vier steden/gemeenten moedigen ouderen aan te participeren via hun vrijwilligerswerking. Een
vrijwilligersloket kan hierin een belangrijke rol spelen, maar sommige lokale besturen nemen ook
initiatieven om mensen warm te maken voor vrijwilligerswerk via het uitgeven van een publicatie. Zo
26 Aan twee steden/gemeenten werd de vraag niet gesteld, maar kwam het antwoord elders impliciet aan bod.
60
heeft Genk bijvoorbeeld een rollenboek gemaakt waarin vijftig ouderen werden voorgesteld die aan
vrijwilligerswerk doen: ouderen komen op een positieve manier in beeld en kunnen anderen
stimuleren om ook aan vrijwilligerswerk te doen.
Tenslotte verwijzen beleidsmakers uit twee steden/gemeenten naar de werking van wijkmanagement
vanuit het lokaal bestuur dat gericht is om de participatie van burgers te stimuleren en mensen samen
te krijgen.
eigenlijk niet buitenkomen om
betekent dat we gaan participeren aan een evenement binnen de straat. Wij proberen dan
om mensen van een wijk te bereiken waardoor je een heel divers publiek krijgt, dus ook
senioren die dan ook eens een keer meegaan. Die ontmoeten dan andere mensen van leeftijd
en van andere leeftijdsgroepen die toevallig in hun straat wonen en dan merk je dus dat die
nog wel mobiel zijn, maar om een aantal andere redenen niet aansluiten bij dat
maatschappelijk gegeven. Terwijl een OCMW voornamelijk gaat inzetten op
maatschappelijke kwetsbaarheid proberen wij ons te focussen op die groep die daartussen
hangt: die niet maatschappelijk kwetsbaar geschouwd worden qua inkomen, maar toch uit
61
Besluit
Geen eensgezinde visie
de vergrijzingsproblematiek. Lokale en regionale actoren zijn het best geplaatst om de specifieke
uitdagingen van de vergrijzing te begrijpen en om er een gepast antwoord op te geven. Active ageing
is echter een zeer breed concept dat op verschillende manieren kan ingevuld worden. Op basis van de
gesprekken met lokale beleidsmakers besluiten we dat er op lokaal niveau geen eensgezinde visie
bestaat over wat actief ouder worden precies is, waar de prioriteiten liggen en op welke
beleidsdomeinen hieraan invulling kan worden gegeven.
Active ageing werd in dit onderzoek beperkt tot de maatschappelijke participatie van ouderen. Hoe
geven lokale besturen invulling aan een beleid inzake levenslang leren; informele zorg en
vrijwilligerswerk; politieke participatie en verenigingsleven? De wijze waarop steden/gemeenten dit
beleid invullen vertoont verschillen maar ook gelijkenissen. In bijna alle bevraagde steden/gemeenten
is er sprake van een aanbod inzake levenslang leren dat zich richt op ouderen. Het merendeel van de
lokale besturen neemt hier een dubbele rol aan: enerzijds voorzien zij vormingsmomenten voor
ouderen en anderzijds worden externe organisaties voor deze diensten door de stad/gemeente
ondersteund. De lokale situatie bepaalt of een lokaal bestuur alles moet/kan organiseren of dat
samenwerken met andere organisaties nodig is. In bijna de helft van de bevraagde lokale besturen
speelt de ouderenadviesraad een rol in het aanbieden van vorming, een minderheid gaf aan dat
oudere vrijwilligers hierin ook een rol spelen.
Werk aan de winkel Lokale besturen hebben geen zicht op het aantal mantelzorgers die informele zorg verlenen. In het
algemeen heerst de overtuiging dat mantelzorgers een moeilijk te bereiken doelpubliek zijn, omdat er
geen eensgezindheid bestaat wie juist een mantelzorger is. Ondanks deze vaststelling ondersteunen
lokale besturen mantelzorgers op verschillende manieren: financieel, informerend en praktisch. De
vraag blijft of alle mantelzorgers wel worden bereikt.
In het vrijwilligerswerk werken alle bevraagde steden/gemeenten met oudere vrijwilligers.
Steden/gemeenten maken gebruik van een eigen groep vrijwilligers die ingeschakeld worden voor
een brede waaier aan taken in verschillende stads- en OCMW-diensten. Vaak worden ze ingezet voor
activiteiten die gericht zijn op ontspanning. Ook vrijwilligers in verenigingen worden door het lokaal
bestuur ondersteund, maar meestal onrechtstreeks door de verenigingen in kwestie te ondersteunen.
De vraag of het lokaal bestuur de deelname van burgers (ouderen) aan het verenigingsleven
stimuleert, wordt door alle steden en gemeenten positief beantwoord. In het merendeel van de
gevallen gebeurt dit door de verenigingen financieel te ondersteunen en onrechtstreeks door ouderen
aan te sporen om deel te nemen aan activiteiten van deze verenigingen. Lokale besturen leveren ook
inspanningen om ouderen te activeren buiten de verenigingen door het organiseren van
stadsactiviteiten of door het stimuleren van een verscheidenheid aan vrijwilligerstaken.
De meeste steden/gemeenten hebben een ouderenadviesraad die op verschillende manieren wordt
ondersteund. Volgens lokale beleidsmakers is de raad vooral een adviesorgaan en dit moet volgens
hen ook zo blijven. Slechts één schepen is van oordeel dat de rol van de ouderenadviesraad meer mag
62
zijn dan louter adviseren. Een minderheid van beleidsmakers geeft aan dat de ouderenadviesraad geen
raad wordt gezien als een belangrijke belemmerende factor in de werking. Onafhankelijke ouderen zijn
in vele gevallen ook lid, maar blijven sterk in de minderheid. Naast de ouderenadviesraad zijn ouderen
Een lokale
beleidsmaker benadrukt echter dat actief burgerschap verder gaat dan het louter zetelen in allerhande
adviesraden. Lokale besturen kunnen hierin verder gaan van het organiseren van wijkdebatten tot het
bereikbaar zijn van lokale beleidsmakers.
Lokale diversiteit: het bestuur als actor of als regisseur Lokale besturen leggen duidelijk eigen accenten m.b.t. actief ouder worden. Wanneer een lokaal
bestuur zelf initiatieven opzet, neemt het zijn rol als actor op in de lokale context. Een lokaal bestuur
kan er ook voor opteren om andere actoren te faciliteren bij het uitwerken van initiatieven, een lokaal
bestuur voert hier eerder de regie. De lokale context bepaalt de rol die wordt opgenomen. Dit blijkt
zeer duidelijk op het vlak van levenslang leren waar een lokaal bestuur zelf vorming kan organiseren of
dit kan uitbesteden aan het verenigingsleven.
Vragen voor de toekomst Bij de bevraagde lokale beleidsmakers bestaat geen eensgezindheid over wat active ageing precies
inhoudt en hoe het beleid hier moet op inspelen. Met het oog op de toekomst bespreken we hier kort
drie aspecten: active agei
spanningsveld tussen bijdragen versus deelnemen aan de maatschappij.
Wanneer sprake is van een niet-inclusief beleid neemt het lokale bestuur op slechts enkele domeinen
initiatieven m.b.t. active ageing en schuiven ze vooral prioriteiten gericht op de doelgroep ouderen
naar voor. Een inclusieve beleidsbenadering impliceert dat alle beleidsdomeinen betrokken worden bij
de invulling van het beleid inzake active ageing. Dergelijke strategie is geënt op het idee dat actief
ouder worden nu eenmaal te maken heeft met verschillende beleidsdomeinen. Slechts negen van de
onderzochte gemeenten geven aan dat ouderenbeleid een inclusief beleid dient te zijn. Ondanks het
feit dat heel wat beleidsmakers dergelijke inclusieve beleidsvisie niet naar voren schoven, kunnen we
op basis van de data in dit onderzoek niet uitsluiten dat het in de praktijk niet aanwezig is. Het is uit dit
onderzoek moeilijk te concluderen dat het al dan niet voeren van een inclusief beleid samenvalt met
de grootte van stad/gemeente. Een grote gemeente heeft meer mogelijkheden, maar het is ook
denkbaar dat een kleinere gemeente sneller een inclusief beleid voert omwille van de kleine schaal .
Een ouderenconsulent kan ook de functie van sport- en cultuurconsulent opnemen waardoor er
aandacht is in de verschillende beleidsdomeinen voor ouderen.
Er bestaat geen eensgezindheid over wie allemaal deel u
beleidsmakers merken op dat de oudere van vandaag niet meer de oudere van vroeger is. Naast het
vergrijzingsfenomeen is er sprake van een ontgrijzing bij de groep 50- tot 75-jarigen die steeds actiever
worden. Volgens sommige beleidsmakers moet deze groep nog veel bijdragen aan de maatschappij.
Er wordt een pleidooi gehouden om de groep ouderen op te splitsen: medioren - senioren; actieve
oudere - zorgbehoevende oudere - en hoogbejaarden. Hoe naar ouderen of senioren gekeken wordt,
bepaalt in belangrijke mate het beleid. Sommige beleidsmakers vinden dat er te weinig gefocust
wordt op wat ouderen - medioren - zelf kunnen bijdragen aan de samenleving.
63
Het verschil tussen enerzijds het bijdragen aan de samenleving en anderzijds het deelnemen aan de
samenleving kwam in de meeste interviews al dan niet expliciet aan bod. Het betreft een
-not-
Lokale beleidsmakers kunnen het actief deelnemen van ouderen aan de samenleving interpreteren als
het zich inschakelen als vrijwilliger - waarbij nog taken of werk worden opgenomen - of als het
deelnemen aan allerlei ontspanningsactiviteiten. Dit is geen zwart-wit verhaal: participeren sluit
bijdragen aan de samenleving niet uit en omgekeerd. Het is ook niet zo dat er steden of gemeenten
zijn die zich enkel richten op het rekruteren van oudere vrijwilligers en het vrijetijdsaspect volledig aan
de kant schuiven.
Sommige academici zoals L. De Donder27 wijzen op het ontstaan van een nieuwe tweedeling waarbij
actief en anderzijds
de vierde leeftijd met ouderen die als passief en kwetsbaar worden bestempeld. Deze opdeling vinden
we ook terug in de structuur van lokale besturen waar het lokale bestuur zich richt op de jongere,
n
welzijnslogica. We zouden hieruit kunnen afleiden dat het active ageing discours zich enkel richt op
het verbeteren van de levenskwaliteit van jongere ouderen waarbij de oudere ouderen niet in het
discours worden gevat. Het grote gevaar bestaat er dan in dat een lokaal bestuur zich enkel richt op de
actieve oudere. Zo maakt Dedonder zich zorgen over de invulling van het beleid als zou active ageing
maar van toepassing zijn op deze groep. Volgens mij zit deze focus op de actieve oudere impliciet
ingebakken in het active-ageing discours.
De perceptie m.b.t. de groep medioren als zijnde actief creëert verwachtingen. Een beleidsmaker
waarschuwt voor de tegenstrijdige signalen die aan deze groep worden gegeven. Mensen lezen dat er
langer gewerkt zal moeten worden, maar anderzijds ontvangen ze vanaf 55 jaar de ouderengids in de
bus. Er moet gezorgd worden voor kleinkinderen, maar anderzijds verlenen velen ook mantelzorg aan
hun ouders.
wordt gelegd op levenslang leren in het kader van het langer werken op een flexibele arbeidsmarkt en
vrijwilligerswerk wordt gezien als een grote meerwaarde voor de maatschappij en voor het individu.
Het gevaar bestaat er in dat we als maatschappij teveel van deze groep gaan verwachten waarbij
medioren uitsluitend worden gezien in functie van het werken voor de samenleving, al dan niet als
vrijwilliger.
We bevinden ons dan in een enge interpretatie van het active ageing discours met de nadruk op
k renderen. Een pleidooi om het active ageing principe zo
ruim mogelijk te interpreteren met een nadruk op levenskwaliteit, gezondheid, ontspannin
ook op zijn plaats.
Op basis van de gesprekken met lokale beleidsmakers besluiten we dat vanuit lokale besturen heel wat
aandacht wordt besteed aan het ontspannings- en gezondheidsluik: het organiseren van wandelingen,
fietstochten, koffienamiddagen, dansmiddagen. Er bestaat geen direct gevaar voor het eenzijdig
invullen van actief ouder worden als productief ouder worden.
Andere problemen zullen in de nabije toekomst extra aandacht vragen. Een lokale beleidsmaker wees
ons op het feit dat er veel ouderen zijn die het financieel niet gemakkelijk hebben om bijvoorbeeld
naar een vereniging te stappen en deel te nemen aan allerhande activiteiten. Participeren/consumeren
kost geld. Meer selectiviteit in het beleid kan hier een antwoord op geven. Niet alleen de tweedeling
tussen medioren en oudere senioren verdient aandacht, ook de tweedeling tussen ouderen in
armoede en ouderen die het wel stellen. Uiteraard dient niet enkel het lokale niveau hieraan tegemoet
te komen: dit is een verantwoordelijkheid van alle beleidsniveaus. In 2009 behoorde 19,4 procent van
27 Gebaseerd op de uiteenzetting van Prof. De Donder op de themadag Active Ageing op 28 september georganiseerd door de Vlaamse Ouderenraad.
64
de 65-plussers tot de groep met een armoederisico op basis van het inkomen. 28 Hoewel dit cijfer
genuanceerd moet worden - zeker met het vermogen waarover iemand kan beschikken - gaat het in
absolute cijfers over 340.000 ouderen. Als het active ageing discours het verhogen van de
levenskwaliteit van ouderen op verschillende vlakken als doelstelling naar voren schuift, kan het
financiële luik niet achterwege blijven en moet beleid - ook het lokale beleid - zich in de eerste plaats
richten op ouderen die economisch depriveerd zijn.
28 http://www.armoedebestrijding.be/cijfers_ouderen.htm
65
Bibliografie
Geraadpleegde bronnen. 8. Age - platform (2010). Intergenerational solidarity. The way forward. Proposals from the NGO Coalition
for a 2012 European Year for Active Ageing and intergenerational solidarity. (www.age-platform.eu/images/stories/EN/CoverAGE/EN/21879_brochure_age_2010_en.pdf)
9. Age - platform (2011). How to promote active ageing in Europe? EU support to local and regional actors. European Commission. Committee of the Regions. Age Platform Europe.
10. Baarda, B. (2009). Dit is onderzoek! Richtlijnen voor het opzetten, uitvoeren en evalueren van kwantitatief en kwalitatief onderzoek. Noordhoff Uitgevers Groningen/Houten.
11. Billiet, J. & Waeghe, H. (2005). Een samenleving onderzocht. Methoden van sociaal-wetenschappelijk onderzoek. Uitgeverij De Boeck, Antwerpen.
12. Boudiny, K. & Mortelmans, D. (2011). A critical perspective on active ageing. Towards a broader Electronic Journal of Applied Psychology. 7(1); 8-14.
13. European Commission (2010). European Year for Active Ageing 2012. Questions & Answers. European Commission. Employment, Social Affairs and Equal Opportunities.
14. European Commission (2010). Commission Staff Working Document. Ex - ante evaluation. Accompanying document to the decision of the European Parliament and of the Council on the European Year for Active Ageing. (2012). European Commission. Employment, Social Affairs and Equal Opportunities.
15. Hantrais, L., Social Policy in the European Union, 3rd edn, Basingstoke and New York: Palgrave
16. Hantraïs, L. & Letablier, M.T. (1996). Families and family policies in Europe. London, Longman. 17. Kardol, M.J.M. (2011). Over een gerontologie van de hoop: Active Ageing. Rede: In verkorte vorm
uitgesproken bij de aanvaarding van de onderzoeksleerstoel Active Ageing aan de faculteit Psychologie en Educatiewetenschappen van de Vrije Universiteit Brussel.
18. Mortelmans, D. (2011). Kwalitatieve analyse met Nvivo. Acco Leuven/Den Haag. 19. Mortelmans, D. (2007). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Acco Leuven/Voorburg 20. Ontwerp van de Vlaamse Regering. Ontwerp Vlaams Ouderenbeleidsplan 2010 - 2014. Kabinet van
Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Jo Vandeurzen. http://www4wvg.vlaanderen.be/wvg/ouderen/Documents/ontwerpOBP21sept2010.pdf
21. Vandenbroucke, F., (2001). Beleidsnota van de minister van Sociale Zaken en Pensioenen. Actief ouder worden en zijn.
22. Verté, D., Dury, S., De Donder, L., Buffel, T., De Witte, N. (2011). Doe mee! Over ouderen en maatschappelijke participatie. Provincie West-Vlaanderen.
23. WHO (2002). Active ageing. A policy framework, a contribution of the World Health Organization to the second United Nations world assembly on ageing. Madrid: Author.
24. WHO (2007). Checklist of Essential Features of Age-friendly Cities. Ageing and Life Course, Family and Community Health.
25. WHO (2007). Global Age-friendly Cities: A Guide. Ageing and Life Course, Family and Community
Geraadpleegde wetgeving 26. Decreet van 19 december 2008 betreffende de organisatie van de openbare centra voor
maatschappelijk welzijn en houdende diverse bepalingen betreffende het personeel, de financiën en de organisatie van de openbare centra voor maatschappelijk welzijn.
27. Decreet tot wijziging van de organieke wet van 8 juli 1976 betreffende de openbare centra voor maatschappelijk welzijn.
28. Decreet van 30 april 2004 houdende de stimulering van een inclusief Vlaams ouderenbeleid en de beleidsparticipatie van ouderen.
29. Gemeentedecreet. 30. Organieke wet van 8 juli 1976 betreffende de openbare centra voor maatschappelijk welzijn. 31. Ontwerp van decreet betreffende het georganiseerde vrijwilligerswerk in het beleidsdomein Welzijn,
Volksgezondheid en Gezin. Tekst aangenomen door de plenaire vergadering op 1 april 2009. 32. Woonzorgdecreet van 13 maart 2009.
66
Geraadpleegde websites 33. http://www.armoedebestrijding.be/cijfers_ouderen.htm 34. http://www.brugge.be/internet/nl/welzijn/Maatschappelijke_begeleiding/senioren/vrijetijdsenioren
.html 35. http://www.demorgen.be/dm/nl/2461/Opinie/article/detail/1499595/2012/09/12/John-Crombez-
was-beter-nooit-staatssecretaris-geworden.dhtml 36. http://www.expertisecentrummantelzorg.nl/Site_EM/docs/pdf/Vliegwiel.pdf 37. http://www.hbvl.be/limburg/genk/ocmw-genk-start-opleiding-seniorenconsulent.aspx 38. http://www.kortrijk.be/producten/project-buren-voor-buren 39. http://www.leerwinkelkortrijk.be/nl 40. http://www.mechelen.be/1314/content/720/adviesraad-voor-senioren-sars.html 41. http://www.rechtenverkenner.be/Pages/Home.aspx 42. http://www.sint-niklaas.be/leven-welzijn/samenleving/senioren/seniorengids 43. http://www.zorgbedrijf.antwerpen.be/over-zorgbedrijf-antwerpen/bedrijfsprofiel 44. http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/ 45. http://www4wvg.vlaanderen.be/wvg/lokaalsociaalbeleid/planning/Paginas/inhoud.aspx
67
Bijlagen
Bijlage 1: Tabel lokale beleidsmakers.
Schepen. 14 steden/gemeenten
Schepen (= OCMW-voorzitter) 4 steden/gemeenten Ambtenaar (of ambtenaren) 4 steden/gemeenten Schepen + ambtenaar 2 steden/gemeenten Burgemeester 1 stad/gemeente
Bijlage 2: Vragenlijst.
Opening van het interview. De interviewer stelt zich kort voor.
DOEL 1. Met dit interview zoeken we een antwoord op de vraag hoe steden/gemeenten invulling
-
besturen de maatschappelijke participatie van ouderen te ondersteunen en/of te v
2. Met de interviews van lokale ambtenaren en beleidsmakers hopen we een globaal beeld te
krijgen van de wijze waarop lokale besturen de maatschappelijke participatie van ouderen
ondersteunen.
door het Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen een studiedag georganiseerd worden waar de
resultaten van dit onderzoek worden voorgesteld en bekend gemaakt bij alle lokale besturen. VVSG zal
deze studiedag mee organiseren.
Alle informatie uit dit interview zal strikt vertrouwelijk worden behandeld. Alle interviews worden
samen verwerkt en enkel het eindrapport is publiek. Ik ga het gesprek wel op band opnemen, maar dit
dient enkel en alleen om de latere verwerking van het interview te vergemakkelijken. Gaat u hiermee
akkoord?
A. Openingsvragen?
68
1. U bent de bevoegde SCHEPEN/AMBTENAAR voor het seniorenbeleid. Zijn seniorentaken uw
enige bevoegdheid?
o Ja
o Neen:
Indien niet, voor welke andere taken bent U bevoegd?
2. Hoelang bent U al bevoegd voor deze materie?
B. Inleiding: peilen naar visie inzake active ageing 3.
an ouderen m.b.t. gezondheid, participatie
nadenkt, welke elementen zou U dan naar voor halen?
4. In de literatuur en beleidsteksten vinden we vooral economische argumenten die het pleidooi
voor participatie ondersteunen (productief ouder worden). Als U vanuit het lokale niveau kijkt, zijn
die economische argumenten aanwezig? In sterke of minder sterke mate?
(Verwijs naar volgende voorbeelden)
Het langer actief blijven op de arbeidsmarkt
De economische meerwaarde van vrijwilligers
Het actief blijven van ouderen in economisch-sociaal productieve activiteiten
5. M.b.t. welke domeinen van actief ouder worden zou het lokaal bestuur actie kunnen (moeten)
ondernemen?
C. Feitelijke situatie.
69
6. Welke diensten binnen de gemeente en OCMW nemen initiatieven met betrekking tot actief
ouder worden? (Beide invalshoeken erbij betrekken!)
Wordt op dit vlak samengewerkt met externe organisaties?
o Geef een voorbeeld
7. Is er in de gemeente/stad een specifiek seniorenloket/ een verantwoordelijke ambtenaar?
9. Is er in uw gemeente een lokaal dienstencentrum?
o Welke rol vervult het lokale dienstencentrum m.b.t. de participatie van senioren?
o
10. Geeft de gemeente een ouderenkrantje of een seniorengids uit (of een ander infoblad gericht op
ouderen)?
11. Zijn er andere initiatieven specifiek gericht naar de doelgroep van ouderen?
12. Wordt U geconfronteerd met allochtone ouderen?
participatieluik (naast gezondheid en veiligheid), meer specifiek op maatschappelijke participatie van
55 - plussers. We focussen ons hier op een viertal aspecten waarbij we te weten willen komen hoe het
lokale niveau hieraan invulling geeft. Achtereenvolgens staan we stil bij levenslang leren; informele
zorg en vrijwilligerswerk; actief burgerschap; deelname aan het verenigingsleven.
D. Levenslang leren. 13. Is er in de gemeente sprake van een aanbod dat zich specifiek richt op de
vorming/training/opleiding van senioren? (of waar vooral senioren aan deelnemen?)
o Welke vorming wordt voornamelijk aangeboden aan senioren?
o ICT-toepassingen
70
o Taal
o
o Door wie wordt dit aangeboden?
o Spelen oudere vrijwilligers hierin een rol?
14. Worden senioren geïnformeerd over het vormingsaanbod?
o Hoe worden senioren geïnformeerd?
o Is er voldoende interesse?
o Hoe zou dit volgens U verbeterd kunnen worden?
15. Bestaan er voornemens om dit aanbod te verhogen?
16. Welke andere initiatieven onderneemt het lokale bestuur om senioren te stimuleren deel te
nemen aan het vormingsaanbod?
E. Informele zorg en vrijwilligerswerk.
E.1. Informele zorg.
17. Is er binnen uw gemeente sprake van organisaties (of verenigingen) die zich specifiek inzetten
voor mantelzorgers?
o Kunt U hierbij een voorbeeld geven?
18. Ondersteunt het lokale bestuur dergelijke organisaties?
o Welke vorm neemt die steun aan?
19. Worden er vanuit het lokale bestuur initiatieven genomen om mantelzorgers te detecteren?
o Kunt U enkele voorbeelden geven van dergelijke initiatieven?
20. Heeft U zicht op de mantelzorgers in uw gemeente?
21. Worden in uw gemeente mantelzorgers ondersteund?
22. Welke vorm neemt die ondersteuning aan?
A. Neemt het lokaal bestuur initiatieven gericht op het verlenen van informatie aan
mantelzorgers?
Waarover wordt er geïnformeerd?
Informatie over mantelzorg
Informatie over ziekten, aandoeningen, beperkingen, handicaps en
patiëntenverenigingen.
Informeren over het aanbod van hulp, ondersteuning, zorg
Werkt het bestuur samen met anderen om dit te doen (bv. mutualiteiten,
gezinsorganisaties)
B. Organiseert (of coördineert) het lokaal bestuur vorming en training voor mantelzorgers?
o Welke vorm neemt die vorming aan?
o Indien niet, zijn er private initiatieven die zich hierop toeleggen?
(die eventueel ondersteund worden door de gemeente/of waarover gecommuniceerd
wordt?)
71
C. Is er in uw gemeente sprake van initiatieven die specifiek gericht zijn om de mantelzorger
praktisch te ondersteunen? Wie organiseert deze ondersteuning?
D. Is er sprake van nog andere ondersteuning?
23. Speelt de gemeente een rol in de respijtzorg - een verzamelnaam voor voorzieningen die de
mantelzorg tijdelijk en volledig overnemen?
In het woonzorgdecreet wordt de aanmelding, de erkenning en de subsidiëring van voorzieningen
in de georganiseerde woonzorg geregeld.
- een dagverzorgingscentrum
- een centrum voor kortverblijf
- dienst voor logistieke hulp
- sdienst voor vrijwilligers
E.2. Vrijwilligerswerk.
24. Werkt het lokale bestuur met oudere vrijwilligers?
o Hoe worden de vrijwilligers geselecteerd?
o Voor welke taken worden zij ingezet?
o Worden de vrijwilligers ondersteund?
o Welke vorm neemt die ondersteuning in?
25. Werkt het bestuur met vrijwilligers om het actief ouder worden van ouderen te ondersteunen?
o Bijvoorbeeld inzake mobiliteit?
o Bijvoorbeeld bezoek?
26. Heeft de gemeente initiatieven genomen waarbij ouderen die vrijwilligerswerk leveren buiten het
lokale bestuur ondersteund worden?
o Hoe worden ze hierin ondersteund?
o Welke rol kan de lokale overheid spelen bij de ondersteuning van deze specifieke groep van
vrijwilligers?
F. Politieke participatie
F.1. Onrechtstreekse politieke participatie.
27. Beschikt de gemeente/stad over één (of meerdere) ouderenadviesraden?
28. Wordt de ouderenadviesraad vanuit het lokale bestuur ondersteund?
o Financieel?
o Op vlak van infrastructuur?
o
o
72
29. Neemt de gemeente/stad maatregelen gericht op de vorming/training/opleiding van de leden
van de ouderenadviesraad?
o
o Methodisch: (Opmaken van adviezen, maken van consistente afspraken
vergadertechnieken, communicatietechnieken)
o Richt het zich enkel op de personen die lid zijn van het dagelijks bestuur of heeft het betrekking op
de gehele raad?
30. Neemt de gemeente/stad initiatieven om ouderen te stimuleren om deel te nemen aan de
ouderenadviesraad?
31. Neemt de gemeente/stad initiatieven om ouderen te stimuleren om op andere manieren politiek
te participeren?
32. Neemt de gemeente/stad initiatieven om ouderen te stimuleren om deel te nemen aan de
beheerraden van de ouderenvoorzieningen?
33. Welke rol speelt de ouderenadviesraad momenteel in uw gemeente?
o Geïnformeerd worden (toehoorder)
o Geconsulteerd worden (geconsulteerde)
o Adviseren (adviseur)
o Coproduceren(partner)
o Zelfbeheer (beslisser)
34. Welke rol dient een ouderenadviesraad volgens U te spelen op vlak van gemeentelijk beleid?
o Geïnformeerd worden (toehoorder)
o Geconsulteerd worden (geconsulteerde)
o Adviseren (adviseur)
o Coproduceren(partner)
o Zelfbeheer (beslisser)
35. Wat is volgens U de belangrijkste belemmerende factor wanneer het gaat inzake de werking van
de ouderenadviesraad?
36. Vindt U dat de ouderenadviesraad in uw gemeente/stad een afspiegeling is van de lokale
ouderenbevolking?
o Qua leeftijd
o Gender
o Opleiding
o
37. Is er een afsprakennota opgesteld (en goedgekeurd) waarin de inspraak- en
participatieprocedures tussen het lokaal bestuur en de ouderenadviesra(a)d(en) is vastgelegd?
38. Informeert het gemeentebestuur vooraf de seniorenraad over de agendapunten die hen
aanbelangen?
73
F.2. Rechtstreekse politieke participatie.
39. Uit de praktijk blijkt dat tijdens verkiezingen het moeilijk is om hulpbehoevende ouderen en de
bewoners van de woon- en zorgcentra hun stem te laten uitbrengen. Worden er in de gemeente
initiatieven genomen om dat te faciliteren? Welke?
40. Zetelen er senioren (55 plussers) in het College?
41. Zetelen er senioren (55 plussers ) in de Gemeenteraad?
G. Deelname aan het verenigingsleven. 42. Stimuleert het bestuur (de deelname van burgers - ouderen aan) het verenigingsleven?
o Welke acties worden daarvoor ondernomen? (bv. aankondiging in gemeentebladen, ter
o Als er sprake is van subsidiëring: zijn daar voorwaarden voor?
43. Is er extra aandacht voor ouderen?
44. Heeft het bestuur zicht op het aantal ouderen dat deel uitmaakt van de niet-
seniorenverenigingen?
45. Burgers kunnen ook actief zijn zonder deel uit te maken van het verenigingsleven: neemt het
bestuur specifieke initiatieven om de burgers maatschappelijk te laten participeren?
Bijvoorbeeld: slechts 30 procent van de ouderen zijn lid van een ouderenvereniging (Verté):
hoe betrek je die ouderen daarbij?
H. Uitleidende vragen. 46.
volgens u de beste maatregel die uw gemeente heeft geïnitieerd die daadwerkelijk de
participatie van ouderen heeft gestimuleerd?
47. In het kader van het planlastendecreet zullen de lokale besturen vanaf de volgende
gemeentelijke bestuurperiode minder plan- en rapporteringsverplichtingen moeten vervullen.
Sectorale plannen (zoals bv. jeugdbeleidsplan, seniorenplan, ..) worden afgeschaft en
geïntegreerd in de lokale meerjarenplanning. Hoe denkt U senioren in dit grote plan als
doelgroep te integreren?
48. Vooraleer ons gesprek te beëindigen, zou ik u willen vragen of u nog iets wenst toe te voegen
aan dit interview?