ศกษาวเคราะหปพพเปตพลทปรากฏในคมภรใบลานในลานนา : กรณศกษาคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน

พระครใบฎกาเฉลมพล อรยวโส (คาเชอ)

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาพระพทธศาสนา บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๕๔

(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย อนมตใหนบวทยานพนธฉบบน เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา

........................................................ (พระสธธรรมานวตร, ผศ.ดร.) คณบดบณฑตวทยาลย

คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ....................................................ประธานกรรมการ (พระมหากฤษณะ ตรโณ, ผศ.ดร.)

............................................................................กรรมการ (พระครพศาลสรกจ, ดร.)

.............................................................................กรรมการ (พระครโสภณปรยตสธ, ผศ.)

.............................................................................กรรมการ (ดร.ใจ บญชยมง)

.............................................................................กรรมการ (ผศ.ดร.วโรจน อนทนนท)

คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ พระครพศาลสรกจ, ดร. ประธานกรรมการ พระครโสภณปรยตสธ, ผศ. กรรมการ ดร.ใจ บญชยมง กรรมการ

AN ANALYTICAL STUDY OF THE PUBBAPETABALI AS

FOUND IN BAILAN – LANNA : A CASE STUDY OF

WAT LAUNGRAJSANTHAN COPY

PhrakhruBaidika Chalermpon Ariyavangso (Kamchau)

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of

The Requirement for The Degree of

Master of Arts

( Buddhist Studies )

Graduate School

Mahachulalongkornrajavidyalaya University

Bangkok Thailand

C.E. 2011

( Copyright by Mahachulalongkornrajavidyalaya University )

ศกษาวเคราะหปพพเปตพลทปรากฏในคมภรใบลานในลานนา : กรณศกษาคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน

AN ANALYTICAL STUDY OF THE PUBBAPETABALI AS

FOUND IN BAILAN – LANNA : A CASE STUDY OF

WAT LAUNGRAJSANTHAN COPY

พระครใบฎกาเฉลมพล อรยวโส (คาเชอ)

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาพระพทธศาสนา บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๕๔

ก

ชอวทยานพนธ : ศกษาวเคราะหปพพเปตพลทปรากฏในคมภรใบลานลานนา : กรณศกษาคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน ผวจย : พระครใบฎกาเฉลมพล อรยวโส (คาเชอ) ปรญญา : พทธศาสตรมหาบณฑต (สาขาวชาพระพทธศาสนา) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ

: พระครพศาลสรกจ, ดร. พธ.บ., M.A., M.Phil., Ph.D. : พระครโสภณปรยตสธ, ผศ., ป.ธ. ๖, รบ., M.PA., M.A. : ดร.ใจ บญชยมง ป.ธ. ๔, พธ.บ., M.A., Ph.D.

วนส าเรจการศกษา : ๑๖ ธนวาคม ๒๕๕๔

บทคดยอ

การศกษาวจยเรอง “การศกษาวเคราะหปพพเปตพลทปรากฏในคมภรใบลานลานนา กรณศกษาคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน” มวตถประสงค ๓ ประการ คอ ๑) เพอศกษาหลกปพพเปตพลทปรากฏในพระไตรปฎก ๒) เพอศกษาความเปนมาของการทาบญปพพเปตพลทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน ๓) เพอวเคราะหหลกการทาบญปพพเปตพลทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานทมอทธพลตอชาวลานนา การศกษาครงนเปนการวจยเชงเอกสาร และนาเสนอขอมลในรปแบบการเขยนพรรณนา พรอมเสนอแนวคดของผวจยโดยมงตอบวตถประสงค และปญหาทการทราบ

หลกปพพเปตพลทปรากฏในพระไตรปฎก จากการศกษาพบวา เปนหลกการทาบญทพระเจาพมพสาร ราชาแหงแควนมคธ ไดกระทาไวในครงพทธกาล เพออทศสวนบญไปใหเหลาญาตของพระองคทไปเกดเปนเปรต เมอพจารณาตามหลกการทางพระพทธศาสนาแลวสามารถสงเคราะหการทาบญนเขาในหวขอธรรมทชอวา หลกพล ๕ ประการ ของโภคาอาทยะ ๕ ทปรากฏในอาทยสตรและปตตกมมสตร แหงองคตตรนกาย ปญจกนบาต และจตกกนบาต ตามลาดบซงปพพเปตพล คอ การทาบญอทศใหผลวงลบ เปนหนงในพลทง ๕ นอกจากหลกการทาบญปพพเปตพลจะมจดมงหมายเพอเปนการอทศสวนบญทตนไดบาเพญแลวแผไปใหเหลาญาตผทเสยชวตแลว ยงเปนการแสดงออกถงซงความกตญญกตเวทตา ตอญาตผลวงลบไปแลวอกดวย

ผลจากการศกษา ความเปนมาของการทาบญปพพเปตพลทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน พบวา โครงเรองตามทปรากฏในเนอหาของคมภรเปตตพล มาจากเหตการณทพระเจาพมพสารไดทรงกระทาไว เปนแบบอยางในสมยพทธกาล นอกจากนนยงพบ

ข

หลกธรรมในทางพระพทธศาสนาทพทธศาสนกชนควรนาไปประพฤตปฏบต เชน ศล, ความเชอเรองบญบาป, ทาน, ความกตญญ, อรยธนทง ๗, ศรทธา, ภาวนา, และความไมประมาท ซงเปนหลกธรรมททาใหผปฏบตไดรบความสงบสข ตลอดถงสงผลใหสงคมโดยรวมเกดสนตสข

จากการวเคราะหหลกการทาบญปพพเปตพลของชาวลานนาทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน ยงพบวา ไดสงผลตอสงคมในลานนาหลายดาน คอ (๑)ในดานสงคมคมภรดงกลาวทาหนาท เปนเครองมอควบคมทางสงคมโดยการยกเรองอบายภมมานาเสนอใหคนในสงคมไดรบร เปนสวนหนงทชวยสงเสรมใหสงคมมความเจรญมนคง สรางความเปนปกแผนใหกบสถาบนครอบครวและสงคมใหมความสามคคกลมเกลยวกน กอใหเกดสนตสขแกสงคมโดยรวม ชวยแกไขปญหาความรนแรงในสงคมได (๒)ในสวนของประเพณนน สงผลใหชาวลานนาถอเปนประเพณปฏบตมาอยางตอเนองแตครงโบราณ นอกจากจะเปนการทาบญอทศใหเหลาญาตแลว ยงไดถวายศาสนปถมภแดพระภกษ-สามเณรผเปนศาสนทายาท ถอเปนการอปถมภบารงสงเสรมพระพทธศาสนาอกทางหนง นอกจากนนในชวงเวลาดงกลาวพทธศาสนกชนในภาคอนๆ ของประเทศไทยกมการทาบญในลกษณะเชนเดยวกน กลาวคอ ในภาคกลางมประเพณสราทเดอนสบ ภาคใตมประเพณชงเปรต และภาคอสานมบญขาวประดบดน ทตางกถอคตและชวงเวลาเดยวกนในการทาบญแลวอทศสวนบญไปใหญาตของตน

ค

Thesis Title : An Analytical Study of the Pubbapetabali Found in Bailan–Lanna :

A Case Study of Watlaungrajsanthan Copy

Researcher : PhrakhruBaidika Chalermpon Ariyavangso (Kamchau)

Degree : Master of Arts (Buddhist Studies)

Thesis Supervisory Committee

: PhrakhruPisalsorakicca, B.A. (Pol. Sc.), M.A., M.Phil.,

Ph.D. (Buddhist Studies)

: Asst. Prof. Dr. Wanchai Pholmaungdee, B.A. (Religions), M.A.,

Ph.D.(Buddhist Studies).

: Dr. Jai Boonchaiming, Pali IV, B.A., M.A.,

Ph.D. (Buddhist Studies)

Date of Graduation : December 16, 2011

ABSTRACT

The study entitled ‘An Analytical Study of Pubbapetabal Found in Bailan-

Lanna : A Case Study of Wat Laungrajsanthan Copy’ has three aims (1) to investigate the

principle of Pubbapetabal in the Tipiaka, (2) to study Pubbapetabal and its background

recorded in Pubbapetabal scripture, Wat Laung Rajsanthan version, and (3) to analyze

Pubbapetabal scripture and its influence on Lanna people. This is a document research of

which findings are shown in descriptive format along with the researcher’s view to answers to

research objective and required problems.

Findings indicated that the principle of Pubbapetabal in the Tipiaka is firstly

initiated by Bimbisra, the king of Magadha, in the time of the Buddha to transfer merit to his

departed relatives who were born in hungry ghost world. When this principle is taken into

consideration, it is included in Five Balkamma, a subheading of the Bhoga-diya recorded

in Adiya Sutta and Pattakamma Sutta of Agutta Nikya respectively. Pubbapetabalkamma,

one of the five offerings, is an offering dedicated to the departed. In addition to the said

objective, it also indicates grateful deed to the deceased.

From the background information in the Pubbapetabal scripture, Wat Laung

Rajasanthan version, findings shows that plot as in Pubbapetabal scripture is from the same

event when Bimbisra started Pubbapetabalkamma as the first example.

ง

Besides, Pubbapetabal presents Buddhist principles like Sla, good and bad,

donation, gratitude, seven noble properties, faith, meditation and carelessness, which should

be taken into practice to lead individual and society to peace and harmony.

From the analytical study, the principles of Pubbapetabal in the scripture give

positive impacts to society in Lanna with various dimensions: (1) as a social control,

employing the story of miserable state to public. This strategy helps society in establishing

stability and unity to family and would lead to decrease social violence, (2) as traditional

practice, people in Lanna region have handed down this tradition from one generation to

another since ancient time. The tradition does not emphasize the merit dedication, it also

supports monks and novices who are religious heirs and Buddhism as a whole. This tradition

is also practiced in other regions of Thailand like Sart duan sip in the central, Boon khao

pradabdin in Isan.

จ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบน ส าเรจไดดวยความอนเคราะหและเมตตาจากพระครพศาลสรกจ,ดร. ประธานทปรกษาวทยานพนธ พระครโสภณปรยตสธ,ผศ. และดร.ใจ บญชยมง คณะกรรมการทปรกษาวทยานพนธตลอดถง ผศ.ดร.วนชย พลเมองด เลขาศนยบณฑตศกษาทใหความอนเคราะหอยางดยง ขอกราบขอบพระคณเพอนสหธรรมกทงจงหวดพะเยาและวดสงห กรงเทพมหานคร ทกรปทไดเมตตาใหทพ านกอาศยและแนะน าเออเฟอขอมลอนเปนประโยชนยง ขออนโมทนาโยมพอเมองด โยมแมสก โยมวระชย ค าเชอ ผเปนบดามารดาและนองผใหก าลงใจดวยดตลอดมา คณชจตต เตชะกลวโรจน และครอบครวเตชะกลวโรจนทกๆ ทาน คณวรณศร อารยวงศ ตลอดถงอบาสกอบาสกาวดหลวงราชสณฐานทงหลายทไดเมตตาอนเคราะหปจจยสอยางพรงพรอมตลอดมา ขอกศลคณความดทงหลายอนเกดจากวงานทยานพนธเลมน ขอนอมบชาคณพระศรรตนตรย คณบดามารดา คณพระอปชฌายอาจารยทงหลาย และขออทศผลแหงคณงามความดแดอาจารยพระครโกศลพฒนพมล อดตเจาอาวาสวดหลวงราชสณฐาน ผเมตตาใหความอนเคราะหแกผวจยในทกดาน จนกระทงบนปลายแหงชวตของทาน ตลอดถงขออทศผลเปนปพพเปตพลส าเรจประโยชนแกเปตชนทงหลายทงผเปนญาตและมใชญาต ผมพระคณทกทาน จงไดรบปจจยผลบญกศลจากวทยาทานครงนโดยทวกนทกทาน

พระครใบฎกาเฉลมพล อรยว โส (ค าเชอ)

ฉ

สารบญ

เรอง หนา บทคดยอภาษาไทย ก บทคดยอภาษาองกฤษ ค กตตกรรมประกาศ จ สารบญ ฉ

ค าอธบายสญลกษณและค ายอ ฌ

บทท ๑ บทน า ๑ ๑.๑ ความเปนมาและความส าคญของปญหา ๑ ๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๓ ๑.๓ ขอบเขตของการวจย ๔

๑.๔ ปญหาทตองการทราบ ๔

๑.๕ นยามศพทเฉพาะทใชในการวจย ๔

๑.๖ ทบทวนเอกสารและงานการวจยทเกยวของ ๕

๑.๗ วธด าเนนการวจย ๙ ๑.๘ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ๑๐

บทท ๒ หลกปพพเปตพลทปรากฏในพระไตรปฎก ๑๑ ๒.๑ อบายภม ๑๑ ๒.๑.๑ เปรต ๑๒ ๒.๑.๒ เปรตในคมภรโลกบญญตปกรณ ๑๒ ๒.๑.๓ เปรตในอรรถกถาพระสตรและอรรถกถาพระอภธรรม ๑๓ ๒.๑.๔ เปรตในคมภรมหาวภงคแหงพระวนยปฎกและลกขณสงยตแหง สงยตตนกาย ๑๔

๒.๑.๕ ความเปนมาของปพพเปตพล ๑๗ ๒.๑.๖ การรบสวนบญของเปรต ๒๓ ๒.๒ หลกธรรมทเกยวของกบเรองปพพเปตพลในพระพทธศาสนา ๒๕ ๒.๒.๑ ทาน ๒๕ ๒.๒.๒ กตญญกตเวท ๒๘

ช

๒.๒.๓ โภคาอาทยะ ๓๑ ๒.๒.๔ ทศ ๖ ๓๓

บทท ๓ ความเปนมาของการท าบญปพพเปตพลทปรากฏในคมภรเปตตพล ฉบบวดหลวงราชสณฐาน ๔๖ ๓.๑ พระพทธศาสนาในลานนา ๔๖ ๓.๒ คมภรใบลานเรองเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน ๔๙ ๓.๓ หลกธรรมทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน ๕๑ ๓.๑.๑ ศล ๕ ๕๑ ๓.๑.๒ ความเชอเรองบญและบาป ๕๕ ๓.๑.๓ ทาน ๕๗ ๓.๑.๔ ความกตญญ ๖๑ ๓.๑.๕ อรยธนะทง ๗ ๖๓ ๓.๑.๖ ศรทธา ๖๕ ๓.๓.๗ ภาวนา ๖๘ ๓.๓.๘ ความไมประมาท ๗๐

บทท ๔ วเคราะหหลกการท าบญปพพเปตพลทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบ วดหลวงราชสณฐานทมอทธพลตอชาวลานนา ๗๖ ๔.๑ ดานสงคม ๗๖ ๔.๑.๑ คมภรใบลานเรองเปตตพลในฐานะเครองมอควบคมทางสงคม ๗๘

๔.๑.๒ เปนปจจยหนงทชวยสงเสรมใหพระพทธศาสนามความเจรญมนคง ๗๙ ๔.๑.๓ ชวยสรางความเปนปกแผนใหกบสถาบนครอบครวและสงคม ๘๐ ๔.๑.๔ ชวยสรางสนตสขแกสงคมสวนรวม ๘๒ ๔.๑.๕ สามารถชวยแกไขปญหาความรนแรงในสงคมได ๘๓ ๔.๒ ดานประเพณ ๘๔ ๔.๒.๑ ประเพณเดอนสบของภาคตางๆ ๘๘

บทท ๕ สรปวเคราะหผลการวจย และขอเสนอแนะ ๙๓ ๕.๑ สรปวเคราะหผลการวจย ๙๓

ซ

๕.๑.๑ หลกปพพเปตพลทปรากฏในพระไตรปฎก ๙๓ ๕.๑.๒ ความเปนมาของการท าบญปพพเปตพลทปรากฏในคมภรเปตตพล ฉบบวดหลวงราชสณฐาน ๙๔

๕.๑.๓ วเคราะหหลกการท าบญปพพเปตพลทปรากฏในคมภรเปตพล ฉบบวดหลวงราชสณฐานทมอทธพลตอชาวลานนา ๙๕ ๕.๒ ขอเสนอแนะ ๙๗

๕.๒.๑ ขอเสนอแนะเชงนโยบาย ๙๗ ๕.๒.๒ ขอเสนอแนะเพอการท าวจยครงตอไป ๙๗

บรรณานกรม ๙๘ ภาคผนวก ก ๑๐๒

ภาคผนวก ข ๑๑๘ ประวตผวจย ๑๓๐

ฌ

ค าอธบายสญลกษณและค ายอ

อกษรยอในวทยานพนธน ใชอางองจากพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๓๙ โดยไดกลาวถงทมา เลม / ขอ / หนา ตามล าดบ เชน ท.ม. (ไทย) ๑๐ / ๗๕ / ๔๒ = ทฆนกาย มหาวรรค เลมท ๑๐ ขอ ๗๕ หนา ๔๒

พระสตตนตปฎก ท.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค (ภาษาไทย) ท.ปา. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏกวรรค (ภาษาไทย) ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก (ภาษาไทย) ม.อ. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย อปรปณณาสก (ภาษาไทย) ส .ส. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย สคาถวรรค (ภาษาไทย) อง.ทก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ทกนบาต (ภาษาไทย) อง.ตก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ตกนบาต (ภาษาไทย) อง.ปญจก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตรนกาย ปญจกนบาต (ภาษาไทย) อง.อฏฐก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตรนกาย อฏฐกนบาต (ภาษาไทย)ข.ธ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท (ภาษาไทย) ข.เถร. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา (ภาษาไทย)

พระอภธรรมปฎก อภ.ป. (ไทย) = อภธรรมปฎก วภงค (ภาษาไทย)

บทท ๑ บทน า

๑.๑ ความเปนมาและความส าคญของปญหา

สงคมชาวภาคเหนอตอนบนหรอทเรยกกนวา ดนแดนลานนาในอดต อนประกอบไปดวย ๘ จงหวด คอ เชยงใหม เชยงราย ล าพน นาน แพร แมฮองสอน ล าปาง และพะเยา ซงแตเดมในสมยโบราณเปนอาณาจกรหนงเรยกกนวา อาณาจกรลานนา ซงมศนยกลางอยท จงหวดเชยงใหมในปจจบน และมววฒนาการสบตอมาอยางตอเนอง จนมวฒนธรรมและอารยธรรมทเปนของตนเอง ทสอออกมาในรปแบบพธกรรมทางศาสนา โดยสวนใหญเปนการผสมกนระหวางพระพทธศาสนาและศาสนาพราหมณ๑ แตอยางไรกตาม ความเชอในทางพระพทธศาสนาของชาวลานนา กยงเปนไปในลกษณะเดยวกน กบสงคมพระพทธศาสนาทวไป คอการยดเรองกฎแหงกรรม อานสงสผลบญตามลกษณะพระพทธศาสนา และเชอตามคตของศาสนาพราหมณประกอบดวย๒ และสาเหตทท าใหพระพทธศาสนา มความเจรญรงเรองในดนแดนแหงนคอ มการท าสงคายนาพระไตรปฎกครงท ๘ ของโลก ณ วดมหาโพธาราม (วดเจดยอด) ในพทธศกราช ๒๐๒๐ โดยมพระธมมทนมหาเถระเปนประธานฝายสงฆ มพระเจาสรธรรมจกรวรรตดลกราชาธราช (ตโลกราช) ทรงเปนองคอปถมภ โดยกระท าอย ๑ ป จงเสรจสนและยงไดท าการจารกพระไตรปฎก แจกจายไปยงวดตางๆ ในอาณาจกรลานนา เพออ านวยความสะดวกในการศกษาพระพทธศาสนา ของพระภกษสงฆในยคนน จงเปนมลเหตใหพระภกษตลอดถงฆราวาส มความสนใจ ท าการศกษาคนควาและถายทอดตอยอดออกมา ในรปแบบของต าราวรรณกรรมทางพระพทธศาสนา ซงวรรณกรรมแตละเรองลวนแลวแตมความส าคญ ทางดานประวตศาสตร ศาสนา และวฒนธรรมทท าใหเราไดทราบถงความเปนมาและบรบททางสงคมในลานนาไดเปนอยางด๓

๑ พระมหาวฒน วฑฒนสธ (อปค า), “ค าสอนเรองคณธรรมทางพระพทธศาสนาทปรากฏในภาษต

ลานนา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๕).

๒ มณ พยอมยงค, ประเพณสบสองเดอนลานนาไทย, (เชยงใหม : ส.เจรญทรพยการพมพ,

๒๕๓๓), หนา ๒ – ๔.

๓ พระมหาวฒน วฑฒนสธ (อปค า), “ค าสอนเรองคณธรรมทางพระพทธศาสนาทปรากฏในภาษต

ลานนา”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต.

๒

วรรณกรรมของพระพทธศาสนาในลานนานน ไดแสดงออกถงความรงเรองของพระพทธศาสนา และสภาพสงคมในแตละยคสมย และเนอหาสาระสวนใหญ มงเนนทจะอบรมบมเพาะคณธรรมใหเกดขน มทงทจารกดวยภาษาบาลและภาษาลานนา ซงในบรรดาวรรณกรรมเหลานนวรรณกรรมเรองของอานสงส และคมภรทใชเทศนในเทศกาลตางๆ ของลานนานน มสวนส าคญ ในฐานะทเปนฐานความเชอ ของการรจนาวรรณกรรมทางพระพทธศาสนาในลานนา เปนรากฐานทส าคญ ของการสงเสรมวฒนธรรม จารตประเพณและทส าคญ เปนแนวคดความเชอและวถการปฏบตขนพนฐาน ในทางพระพทธศาสนาของชาวลานนา ซงเปนองคความร ในดานตางๆ คอ องคความรทแสดงถงความเปนมา แนวคด และหลกธรรมในทางพระพทธศาสนา องคความรทมผลตอการสงเสรมศลปวฒนธรรม จารตประเพณ และคานยมทางสงคมของชาวลานนา และองคความรทสรางกระบวนการผสมผสาน ความรในทางพระพทธศาสนา และความเชอในทองถนเขาดวยกน ซงองคความรเหลานนน มความเชอมโยงกบหลกความคด และวธการปฏบตทน าสการสรางกฎเกณฑทางสงคม วฒนธรรม จารตประเพณโดยม อทธพลตอแนวคด ความเชอ การเมอง การปกครอง จารตประเพณในแผนดนลานนา รวมทงการสรางสรรควรรณกรรมในสงคมไทยและสวนส าคญคอ เพอความยงยนของพระสทธรรม๔

ดวยเหตทวรรณกรรมลานนาทเกยวของกบอานสงส และคมภรทใชในเทศกาลตางๆ ของชาวลานนา มความส าคญในการเผยแผพระพทธศาสนาในลานนา ตามความเชอในเรองของอานสงส การใหธรรมเปนทาน และการสรางคมภรใบลานถวายวดเปนการประพฤตตนตามหลกพระพทธพจนทวา “การใหธรรมเปนทานยอมชนะการใหทงปวง” ดงนน ในสวนของคมภรธรรมทพระสงฆชาวลานนานยมใชเทศน หรอแสดงธรรมในเทศกาลและงานพธตางๆ ของลานนา พบวามคมภรธรรมทวาดวยเรองตางๆ อยางมากมาย ซงเกยวของกบวถชวต ประเพณ และความเชอในทางพระพทธศาสนาในลานนา ทมคณคาควรแกการศกษาวเคราะห๕

คมภรใบลานทมจ านวนมากมายนน คมภรใบลานเรอง “เปตตพล” เปนหนงในคมภรทเกยวของกบอานสงส และเปนคมภรทใชเทศนในเทศกาลเดอน ๑๒ ซงชาวลานนานยมท าบญอทศสวนกศลไปใหบรรพบรษของตน คอ พอแม ปยา ตายาย ญาตพนองทลวงลบไป ซงประเพณนมการเรยกกนในแตละทองถน ตางกมชอแตกตางกนออกไป ถอกนวาในระหวางวนเดอน ๑๒ เหนอขน

๔ พระมหาสทตย อาภากโร (อบอน), “การศกษาองคความรและภมปญญาทองถนทปรากฏใน

วรรณกรรมพระพทธศาสนาเรองอานสงสและคมภรทใชเทศนในเทศกาลตางๆ ของลานนา”, วทยานพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๙).

๕ เรองเดยวกน.

๓

๑ ค า ถงแรม ๑๔ ค านน พระยายมราชไดปลอยวญญาณสตวผตาย กลบมาสเมองมนษย เพอขอรบเอาสวนบญกศลจากญาตพนองลกหลาน เพอจะไดพนจากสภาวะแหงเปรตนน ซงนยมท าการใหทานทมการน าเอาอาหารใสถาด ไปวดเพอถวายแดพระภกษเรยกกนวา “ตานขนขาว” ซงชาวลานนามความเชอวา ถาน าของสงใดถวายพระแลวเปรตทเปนบรรพบรษของตน กจะไดบรโภคสงนนๆ ดวย และมการกรวดน าซงชาวลานนาเรยกวา “หยาดน า” เพออทศสวนกศล โดยนยมใหพระเปนผกรวดน าเพราะถอวาทานเปนผทรงศล บญจงไปถงผตายไดงาย และยงนยมนมนตพระเทศนคมภรลานนา เรองเปตตพลอกดวยเพออทศใหกบผทตายไป๖

ในเนอหาของคมภรใบลานเรองเปตตพลน มการกลาวถงเรองทพระเจาพมพสารไดค านงถงญาตทงหลายของตน ทไดถงแกมรณกรรมไปเปนเปรตชนอาศยอยในเปรตวสย วามความเปนอยอยางไร และไดน าความปญหานไปถามพระพทธเจา และพระพทธองคไดทรงแสดงถงขอบเขตของเวลา ทมการปลอยใหเปรตทงหลายไดขนมารบเอาสวนบญ อกทงยงทรงแนะน าวธการท าบญอทศใหกบหมเปรตทงหลาย และนอกจากนยงกลาวถงสภาพของหมเปรต ทมญาตท าบญอทศให และหมเปรตทไมมญาตท าบญอทศให วามความเปนอยอยางไร

ดงนน ผวจยจงมความสนใจทจะท าการศกษาวเคราะหหลกปพพเปตพล ทปรากฏในคมภรใบลานเรองเปตตพลของวดหลวงราชสณฐาน วามผลตอองคความรและภมปญญาของชาวลานนาอยางไรบาง ความเปนมาและลกษณะการท าปพพเปตพลทปรากฏในพระไตรปฎก ตลอดถงหลกในการท าปพพเปตพลทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานเปนอยางไร และการท าปพพเปตพลทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานถกตองตามหลกทปรากฏในพระไตรปฎกหรอไม

๑.๒ วตถประสงคของการวจย

๑.๒.๑ เพอศกษาหลกปพพเปตพลทปรากฏในพระไตรปฎก ๑.๒.๒ เพอศกษาความเปนมาของการท าบญปพพเปตพลทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน ๑.๒.๓ เพอวเคราะหหลกการท าบญปพพเปตพลทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานทมอทธพลตอชาวลานนา

๖ มณ พยอมยงค, ประเพณสบสองเดอนลานนาไทย, หนา ๑๑๙ – ๒๐๓.

๔

๑.๓ ขอบเขตของการวจย งานวจยนเปนทงงานวจยเชงเอกสาร (Documentary Research) โดยผวจยไดก าหนดขอบเขตของการวจยไว ดงน ๑.๓.๑ ดานเนอหา : ผวจยมงศกษาคนควา หลกปพพเปตพลทปรากฏในพระไตรปฎก ความเปนมาของการท าบญปพพเปตพลทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน รวมทงวเคราะหหลกการท าบญปพพเปตพลทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานทมอทธพลตอชาวลานนา ๑.๓.๒ ดานเอกสาร : ผวจยศกษาคนควาขอมลทเกยวกบหลกปพพเปตพล จากขอมลขนปฐมภม (Primary Sources) คอ คมภรพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๓๙ และคมภรใบลานภาษาลานนา ตนฉบบวดหลวงราชสณฐาน อ.เมอง จ.พะเยา ในสวนเอกสารทตยภม (Secondary Resources) คนควาจาก หนงสอ เอกสารทางวชาการ รายงานการวจย วทยานพนธ สารนพนธ ทเกยวของกบเนอหา

๑.๔ ปญหาทตองการทราบ

๑.๔.๑ ความเปนมาและลกษณะของหลกการท าปพพ เปตพลทป รากฏในพระไตรปฎกเปนอยางไร ๑.๔.๒ หลกในการท าปพพเปตพลทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานมอยางไร ๑.๔.๓ การท าปพพเปตพลทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานถกตองตามหลกทปรากฏในพระไตรปฎกหรอไม

๑.๕ นยามศพทเฉพาะทใชในการวจย

คมภรเปตตพล หมายถง พระธรรมเทศนาพนเมองลานนาเรองหนงทมเนอหากลาวถง เรองทพระเจาพมพสารทลถามพระพทธเจา ในเรองการใหทานแกญาตทลวงลบไป ชาวลานนา หมายถง กลมชนทอาศยอยในจงหวดเชยงใหม แมฮองสอน ล าพน เชยงราย นาน ล าปาง แพร พะเยา ทใชภาษาลานนาหรอทเรยกวาค าเมองสอสารกน ปพพเปตพล หมายถง การท าพลตามพระพทธศาสนาทก าหนดไวคอ ญาตพลใหทานแกญาต อตพลใหทานแกคนรอบขาง ปพพเปตพลใหทานแกญาตทลวงลบไป เทวตาพลใหทานแกเหลาเทวดา ราชพลบ ารงราชการ

๕

คมภรเปตตพลใบลานฉบบวดหลวงราชสณฐาน หมายถง คมภรธรรมเรองเปตตพลทบนทกเปนอกษรลานนา ทใชเทศนในเทศกาลท าบญอทศกศลไปใหญาตพนองวงศวานทลวงลบ โดยคมภรใบลานฉบบวดหลวงราชสณฐาน ไมปรากฏผเขยน(จาร) แตปรากฏชอผสรางถวายไวในวดหลวงราชสณฐาน ต าบลเวยง อ าเภอเมอง จงหวดพะเยา

๑.๖ ทบทวนเอกสารและรายงานการวจยทเกยวของ

ในการศกษาครงนผวจยไดศกษาแนวคดและเอกสารตางๆ ทเกยวกบวรรณกรรมเพอน าไปสความเขาใจ เกยวกบการประกอบพธปพพเปตพล

๑.๖.๑ เอกสารทเกยวของประเภทหนงสอ

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) ไดกลาวถงความหมายของปพพเปตพลไววา การท าบญอทศใหแกผตาย การสละรายไดหรอทรพยสวนหนง เปนคาใชจายส าหรบบชาคณหรอแสดงน าใจตอญาตทลวงลบไปกอนดวยการท าบญอทศให การใชรายไดหรอทรพยสวนหนงเพอบ าเพญบญอทศแกญาตทลวงลบไปกอน๗

พระเทพดลก (ระแบบ ฐตญาโณ) ไดกลาวถงการท าพลกรรม ๕ อยางและในพลกรรม ๕ อยางนนมการท าพลกรรมทเรยกวาปพพเปตพลดวย โดยไดใหความหมายของปพพเปตพล คอ การท าบญอทศกศลใหแกผตายไปแลว ซงการท าในลกษณะน แสดงใหเหนถงความกตญญกตเวท ความเมตตากรณา ความเคารพรกทตนมตอทานผจากไป ทงเปนการกระท าทเรยกวาบญทส าเรจดวยการใหสวนบญดวย๘

มณ พยอมยงคไดกลาวถงเรองประเพณอทศสวนบญหาผตาย ไวในหนงสอประเพณสบสองเดอนลานนาไทยไววา ประเพณอทศหาผตาย บางทเรยกวา ประเพณเดอน ๑๒ เปงประชาชนในลานนาไทย นยมท าบญอทศสวนกศลไปใหบรรพบรษของตน คอ พอแม ปยา ตายาย ลงปา ญาตพนองทลวงลบไปแลว ประเพณนในแตละทองถนมชอเรยกแตกตางกนไป บางจงหวดในลานนาเรยกประเพณอทศะหาผตายบาง เรยกประเวณเดอนสบสองบาง เรยกประเวณปลอยผปลอยเปรตบาง ตรงกบชวงเดอนสบของภาคกลางทเรยกวา สราทเดอนสบ ภาคใตเรยกวา ประเพณเดอนสบชงเปรต และทางภาคอสานกคอ ประเพณบญขาวประดบดน ประเพณทกลาวมานโดย

๗ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท ,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑), หนา ๒๔๖.

๘ พระเทพดลก (ระแบบ ฐตญาโณ), อธบายหลกธรรมตามหมวดจากนวโกวาท, (ม.ปท. , ม.ป.ป.),

หนา ๒๒๔-๒๒๕.

๖

ความมงหมายและจดประสงคเปนอนเดยวกน ตางกนดวยวธการท าตามจารตประเพณ ทเคยท ามาในทองถนของตน๙

สมชย ใจดและยรรยง ศรวรยากรณ กลาวถงการท าบญอทศสวนกศลใหผตายนนม ๓ อยาง คอ ท าบญ ๗ วนเรยกสตตมวาร ท าบญ ๕๐ วนเรยกวาปญญาสมวาร ท าบญ ๑๐๐ วนเรยกวา สตมวาร การท าบญทง ๓ อยางนเรยกวา การน ากศลทกษณานสรณหรอทกษณานปทาน คอ การท าบญอทศสวนกศลใหผตายนนเอง๑๐

แปลก สนธรกษ กลาวถงประวตความเปนมา การท าบญใหกบผตายไววา การท าบญใหกบผตาย ตามค าบอกเลาวามมาตงแตพทธกาลเมอพระพทธเจาตรสรใหมๆ ไดเสดจไปเมอง ราชคฤห พระเจาพมพสารถวายทาน แดพระภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประธาน ในวนแรกไมไดอทศสวนกศลใหใครๆ พระประยรญาตทวายชนมไปแลว เมอไดรบบญกพากนมาส าแดงการรองทกข ในครงทสองพระเจาพมพสารถวายทานอก ทรงอทศผลทานใหแกผลวงลบไปแลวแตพวกเปรตเหลานน กมาปรากฏใหพระเจาพมพสารเหนวาไดรบบญนน ไดพนจากความล าบากแลว เรองเปนมาดงน จงถอเปนประเพณท าบญใหกบผตายมาจนบดน๑๑

ณรงค เสงประชา กลาววาประเพณเปนบรรทดฐานเกยวกบการด ารงชวต ตามความคด ความเชอ ซงถอปฏบตมาเพอความเจรญของตนเอง และสงคมประเพณบงออกเปน ๔ คอ ๑.ประเพณเกยวกบครอบครวไดแกการท าบญวนเกด ประเพณการบวชนาค ประเพณแตงงาน ประเพณท าบญอทศกศลใหผตาย ๒.ประเพณสวนรวม ไดแกประเพณท าบญปใหม ประเพณท าบญในทางวนส าคญทางพระพทธศาสนา ๓.ประเพณทองถน ไดแกประเพณการแตงงาน การทอผา การแสดงซงลวนเปนประเพณแตละภาค

๙ มณ พยอมยงค, ประเพณสบสองเดอนลานนาไทย, หนา ๑๙๙.

๑๐ สมชย ใจด และยรรยง ศรวรยากรณ, ประเพณและวฒนธรรมไทย, (กรงเทพมหานคร : ไทย

วฒนาพานชย, ๒๕๓๓), หนา ๔๓.

๑๑ แปลก สนธรกษ, สบสานต านานงานบญประเพณอสาน, (กรงเทพมหานคร : พฒนาการศกษา,

๒๕๔๔), หนา ๑๓.

๗

๔.รฐพธ และราชทานพธเปนประเพณทจดขนโดยรฐบาล ซงเกยวกบพระมหากษตรยเพอเปนขวญและก าลงใจของประชาชน๑๒

สาร สาระทศนานนท กลาวถงการท าบญอทศสวนกศลใหผตาย วานยมท าในเดอนสจดเปนขางขนหรอขางแรมกได ในประเพณฮตสบสองชวงเดอน ๙ กจะมบญขาวประดบดนและเดอนสบ กจะมบญขาวสลาก ทงสองเดอนน ถอวาเปนการท าบญเพออทศใหแกผตายไดเชนกนแตพธการจะแตกตางกน ตรงทลกษณะการจดขนตอนของการท าบญนนเอง๑๓

๑.๖.๒. งานวจยทเกยวของ

พระมหาทองหลอ อธจตโต (สงมลนาค) ไดศกษาเรอง การศกษาวเคราะหวรรณกรรมทางพระพทธศาสนาเรองภมวลาสน ไดใหความหมายของค าวาเปรตเอาไววาคอสตวจ าพวกหนงซงเกดอยในอบายชนทเรยกวา ปตตวสย หรอเปตตวสย ไดรบความทกขทรมานเพราะไมมอาหาร จะกน แมเมอมกกนไมไดหรอกนไดโดยยาก วรรณกรรมทางพระพทธศาสนาเรอง ภมวลาสน ใหความหมายของค าวาเปตตวสยภมเอาไววา คอภมเปรตหรอโลกเปรต เปนโลกทหางไกลจากความสขไมมสถานทอยโดยเฉพาะ เหลาสตวผไปอบตเกดในเปตตวสยภมนแลว ถงแมจะมความทกขนอยกวาสตวนรกทงหลายกจรง ถงกระนนกยงนบไดวาเปนผหางไกลจากความสขอยเปน อนมาก เพราะฉะนนโลกเปรตนจงมชอวา เปตตวสยภม แปลวา โลกทอยของสตวผหางไกลจากความสข๑๔

พระราชธรรมโสภณไดกลาวถงการท าบญไววาชาวบานคเมอง มแนวคดเกยวกบการท าบญ ๓ แนวคอ หนงไดรบอทธพลของพระพทธศาสนาในแนวคดทศ ๖ แนวคดเรองการท าบญใหแกญาตหรอเปตชนผตายตามตโรกฑฑสตร แนวคดเรองบญทอทศไปถงผลวงลบ หรอไมตามชาณสโสณสตรบญกรยาวตถขอสามทานมย และบญกรยาวตถ๑๐ ขอปตตทานมยและขอ

๑๒

ณรงค เสงประชา, พนฐานวฒนธรรมไทย, (กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๓๒), หนา ๕๕.

๑๓ สาร สาระทศนานนท, ฮตสบสองคลองสบส, (ศนยศลปวฒนธรรม : วทยาลยครเลย, ๒๕๓๐),

หนา ๒๔.

๑๔ พระมหาทองหลอ อธจตโต (สงมลนาค), “การศกษาวเคราะหวรรณกรรมทางพระพทธศาสนา

เรองภมวลาสน”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑).

๘

ปตตานโมทนามย สองแนวคดของศาสนาพราหมณ – ฮนด เรองศราทธหรอกอนขาวบณฑสามแนวคดของชาวบานในทองถน ทวาหากใครตายแลวไมไดท าบญแจกขาวใหกไมไดไปเกด๑๕

พระมหาสทตย อาภากโร(อบอน) ไดกลาวถงความส าคญของคมภรธรรมใบลานลานนาไววาคมภรธรรมใบลานลานนา โดยเฉพาะวรรณกรรมทเปนเรองอานสงส และคมภรทใชในเทศนในเทศกาลตางๆ ของลานนามความส าคญในฐานะทเปนการรจนาวรรณกรรมทางพระพทธศาสนาในลานนา ทงยงสงเสรมวฒนธรรม จารตประเพณและเปนแนวคดความเชอ และขอปฏบตในทางพระพทธศาสนาของชาวลานนา๑๖

พระมหาไพฑรย สทธวธโร(นอยวน) ไดท าการศกษาเชงวเคราะหเรอง การศกษาเชงปรชญาเรองบาปพระพทธศาสนาเถรวาทพบวา บาปคออกศลกรรม บาปท าไดสามทาง คอ กาย วาจา และใจ บาปเปนสงทกอใหเกดโทษตอมนษย บาปสงผลตอชวตของผกระท าสองลกษณะคอ ประการแรก สงผลในขณะทผนนยงมชวตอย ผลในทนมงหมายเอาผลทางจตเปนส าคญ บางครงผท าบาปแม จะยงไมไดรบผลทางกายอนเนองมาจากบาป แตจตใจของเขากเดอดรอนวนวาย ประการตอมา บาปจะสงผลหลงจากตายแลวผลในทน มงเอาผลทางกายเปนส าคญ ผท าบาปเมอตายแลวกตองไปชดใชผลของบาปนน ในลกษณะตางๆ ในชาตตอไป๑๗

พระมหาพเชษฐ ธรว โส(ดอกรก) ไดท าการศกษาเชงวเคราะหเรอง กรรมและสงสารวฏในพทธปรชญาเถรวาท ทมผลตอการด าเนนชวตของพทธศาสนกชนไทยในปจจบน ไดพบวา ทรรศนะพทธปรชญาใหความส าคญ เกยวกบเรองสงสารวฏนอยมากเพราะวา สงสารวฏไมใชจดหมายปลายทางแหงชวต การทพระพทธเจาทรงสอนเรองสงสารวฏ เพอเปนแนวทางใหพทธศาสนกชนเหนตามความเปนจรงวา เปนเรองทนาเบอหนาย ทมนษยตองเวยนวายตายเกดครงแลวครงเลาในโลกทงสาม ไดแก โลกมนษย โลกสวรรค และโลกนรก รวมแลว ๓๑ ภม โลกทงสามน พระพทธศาสนาถอวาเปนโลกทยงมกเลสตณหาอย ดงนน พระพทธศาสนาจงเนนสอนเรอง

๑๕

พระราชธรรมโสภณ (จ าป พงไทยสง), “ศกษาหลกจรยธรรมประเพณการท าบญแจกขาวของชาวพทธบานคเมองอ าเภอเมองสรวง จงหวดรอยเอด”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑).

๑๖ พระมหาสทตย อาภากโร (อบอน), วทยานพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต.

๑๗

พระมหาไพฑรย สทธวธโร (นอยวน), “การศกษาเชงปรชญาเรองบาปในพระพทธศาสนาเถรวาท”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๖).

๙

หนทางชวตตามหลกอรยสจ ๔ กลาวคอ เกยวกบเรองทกข เหตเกดแหงทกข การดบทกข และขอปฏบตใหถงความดบทกข๑๘

พระมหาสพจน ค านอย ไดท าการศกษาค าสอนเ รองการอทศส วนบญในพระพทธศาสนาเถรวาท มวตถประสงคเพอศกษาเรองการอทศสวนบญ ในแงทเปนหลกค าสอนเกยวกบพธกรรมทางพระพทธศาสนา ทงในแงทเปนประเดนปญหากระทบตอความเชอ ของสงคม และกระทบตอหลกธรรมส าคญของพระพทธสาสนา เชน หลกกฎแหงกรรม ตลอดจนประโยชนทจะพงมพงเกดแกปจเจกบคคลสงคม ผลการศกษาพบวาการอทศสวนบญ เปนพธกรรมทมความเกาแก และมบทบาทส าคญตอวถชวตประจ าวน ของพทธศาสนกชนอยางยง พธกรรมนไดรบการถอปฏบตสบเนอง มาแตครงพทธกาลจนถงปจจบน ซงไมเพยงแตเปนรปแบบพธกรรม หรอกจกรรมทกระท าตามความเชอ ทางศาสนาเทานนแตมคณคา ทน าไปสการสรางสรรคประโยชนในทางสจรตแกตวผกระท าเองและผอน บคคลผเปนเปาหมายกไมไดมเพยงแตผลวงลบ หรอสตวผอดหวในเปรตวสย แมคนมชวตอย กสามารถอทศใหได และการอทศสวนบญไมไดมรปแบบทตายตวเพยงการใหทานอยางเดยว แตยงรวมถงความดดานตางๆ เชนการรกษาศลและเจรญภาวนาดวย๑๙

๑.๗ วธด าเนนการวจย

การวจยในครงน เปนการศกษาจากเอกสาร (Documentary Research) โดยการส ารวจเอกสารและรวบรวมจากแหลงขอมลตางๆ ดงน ๑.๗.๑ ศกษาคนควาขอมลจากเอกสารขนปฐมภม จากพระไตรปฎกภาษาไทยฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๓๙ และคมภรใบลานภาษาลานนาเรองปพพเปตตพล ฉบบวดหลวงราชสณฐาน อ.เมอง จ.พะเยา ๑.๗.๒ ศกษาคนควาขอมลจากเอกสารขนทตยภม หนงสอ เอกสารทางวชาการ รายงานการวจย วทยานพนธ สารนพนธทเกยวของ

๑๘

พระมหาพเชษฐ ธรว โส (ดอกรก), “การศกษาเชงเรองกรรมและสงสารวฏในพทธปรชญาเถรวาททมผลตอการด าเนนชวตของพทธศาสนกชนไทยในปจจบน”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๔).

๑๙ พระมหาสพจน ค านอย, “การศกษาวเคราะหค าสอนเรอง การอทศสวนบญในพระพทธศาสนา

เถรวาท”, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๗).

๑๐

๑.๗.๓ น าขอมลทไดมา ศกษาวเคราะห สงเคราะหขอมล ท าความเขาใจ เขยนงานวจย พรอมน าเสนอความเหนของผวจย โดยมงใหตอบวตถประสงคและปญหาทตองการทราบ ๑.๗.๔ สรปผลการวจย และน าเสนอผลของการวจย

๑.๘ ประโยชนทคาดวานาจะไดรบ

๑.๘.๑ ไดทราบถงความเปนมาและลกษณะการท าปพพเปตพลทปรากฏในพระไตรปฎก ๑.๘.๒ ไดทราบถงความเปนมาของการท าบญปพพเปตพลทปรากฏในคมภรใบลานเรองเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน ๑.๘.๓ ไดทราบถงวธการท าบญปพพเปตพลของชาวลานนาทปรากฎในคมภรใบลานเรองเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน

บทท ๒

หลกปพพเปตพลทปรากฏในพระไตรปฎก

พระพทธศาสนาสอนและบมเพาะ ความเชอเรองของสงสารวฏ คอการเวยนวายตายเกดและมความเชอวา มนษยทกๆ คนตางกเคยเกดและตายมาแลวนบภพนบชาตไมถวน บางชวตกเกดในภพภมทดบาง บางภพภมกเกดในภพภมทไมดบาง ตามกรรมดหรอชวทเจาตวไดประกอบไวเมอตอนเปนมนษย ถาหากวาจตมการฝกอบรมทด มความพยายามในการอบรมจต พยายามขจดความเศราหมองในจต ถายงไมสนกเลสกยอมน าไปเกดในภพภมทประณต มความสขความเจรญ ถาจตยงประกอบดวยกเลสทหนาแนนอย ปลอยใหจตใจเศราหมอง กตองประสพกบการเวยนวายตายเกดอยตราบนนนอกจากเมอสนชวตลงไปแลว จตกตองไปเกดในภพภมทหาความสขไมได ทเรยกกนวาอบายภมอนเปนทอยอนแรนแคน หาความสขสงบไมได แมแตอาหารทจะใชด ารงชพกหาไมได หากแตตองอาศยผลบญกศล ทมวลหมญาตทงหลายทไดระลกถง และไดท าการอทศสวนบญไปใหเทานนจงจะมอาหารบรโภคได ดงนนจงเปนเหตใหบรรดาพทธศาสนกชนทงหลาย มความคนเคยกบการอทศสวนบญ ไปใหกบบรรดาญาตทงหลายทลวงลบไปแลว ซงถอวาเปนกจกรรมทแสดงออกถงการสรางจตส านก ใหบคคลตระหนกใสใจในความกตญญกตเวท ตลอดถงมความรจกรบผดชอบตอหนาทของตนทตองมปฏสมพนธกบบคคลตางๆ ในสงคม ทส าคญทสดไมเฉพาะการกระท าหนาทขณะเมอบคคลเหลานนยงมชวตอยเทานน แตทวายงขยายไปถงเมอพวกเขาเหลานนลวงลบไปเปนเปตชนอกดวย ซงบรรดาพทธศาสนกชนทงหลาย ไดยดเอาวถปฏบตของพทธบรษทซงล าดบสบเนองมาตงแตครงพทธกาล ตามมลเหตของพระเจาพมพสารผเปนกษตรย แหงแวนแควนมคธซงเปนตนแบบ ของการอทศสวนบญในพระพทธศาสนามาเปนตนตแบบแผน เพอใหพวกเขาพนจากสภาพทอดอยาก ทกขทรมานในวสยแหงภมเปรตอนเปนอบายภมนน

๒.๑ อบายภม

โดยปกตแลวเมอพดถงอบายภมอนเปนภาวะหรอสถานท อนปราศจากความเจรญนน คนสวนมาก มกนกถงแตภมของนรกอนเปนทอยของเหลาสตวนรกเทานน แตโดยความเปนจรงแลวอบายภมนนจะมอย ๔ ประเภท อนประกอบไปดวย

๑. นรยะ นรก คอสภาวะทไมมความสขความเจรญ, ภาวะเรารอนกระวนกระวาย ๒. ตรจฉานโยน ก าเนดดรจฉาน, พวกมดมวโงเขลา ๓. ปตตวสย แดนเปรต,ภมแหงผหวกระหายไรสข

๑๒

๔. อสรกาย พวกอสร, พวกหวาดหวนไรความรนเรง๑

๒.๑.๑ เปรต

โดยปกตแลวเปรตตามความเชอของคนไทยนน จะมรปรางสงเทาตนตาล ผมยาว คอยาว ผอมโซ ทองโต มมอเทาใบตาล แตทวามปากเทารเขม และเปรตจะมอาการหวอยตลอดเวลาเนองจากกนอะไรกไมได จงชอบทจะมาขอสวนบญในงานบญตางๆ ซงเมอสะสมบญไดแลวผลบญนนจะสงผลใหเกดใหมในชาตหนา จะไดไมตองทนทกขทรมานอยางทเปนอย ส าหรบความหมายทแทจรงของเปรตกคอ แปลวา ผตายไปแลว ในทางพระพทธศาสนาหมายถง สตวพวกหนงทเกดในเปตวสยซงเปนอบายภม ๑ ใน ๔ ภม ตามคตโบราณมความเชอวา ถาหากใครกตามไดท ารายพอแม ชาตหนาจะไปเกดเปนผเปรต มอาการอนอดอยากอาหาร มเพยงแตการอทศสวนบญไปใหเทานนจงจะสามารถมอาหารบรโภคได คอการท าพลกรรมแกผลวงลบไปแลว หรอการท าบญอทศไปใหผตายเรยกวา เปตพล หรอ บพเปตพลซงภพภมของเปรตจดเปนอบายภมชนดหนง อนวาเปรตวสยน เปนทอยของผกระท าอกศลกรรมทงหลาย และเปนทเสวยวบากอนเผดรอน อนเกดจากการประกอบอกศลกรรม อยางไรกดแมเปรตทมอยหลายประเภทจะมความเปนอยคลายคลงกน คอมชวตอนอดอยากทกขทรมานขาดอาหารทใชในการบรโภคหรอมกเปนอาหารอนเลวเชนเสลดน าลายของมนษยเปนตน ทเปนเชนนกเนองมาจากวบากกรรมของอกศลกรรมทตนไดท าไวตอนอยในภพภมมนษย แตกยงปรากฏวามเปรตบางประเภททสามารถรบสวนบญทมผอทศสวนบญไปใหเปนปจจยด ารงตนในภมเปรตได ในเปตตวสยภมนปรากฏมเปรตอยหลายประเภท อนสามารถจดเปนประเภทใหญๆ อย ๓๗ ประเภท ดงน

๒.๑.๒ เปรตในคมภรโลกบญญตปกรณ

ส าหรบเปรตทปรากฏในคมภรโลกบญญตปกรณ มภมอาศยใกลชดกบมวลหมมนษยมากทสดในบรรดาเปรตทงหลาย และยงมชอเรยกอยางอนอกวา ทวาทสวธเปรต บางพวกกมทอยเปนหลกแหลง แตวาทงหมดนอยบนพนแผนดนในมนษยโลกน สวนมากอาศยอยทเชงเขาหมาลย บางจ าพวกสามารถบรโภคอาหารหยาบไดคลายมนษย แตลวนเปนอาหารปฏกลตามสภาพทกรรมจดสรรไวมจ านวน ๑๒ ประเภทคอ (๑) วนตาสาเปรต คอ เปรตทมความอดอยากหวกระหายเปนก าลง ด ารงชพอยไดดวยดดกนเสลดและน าลายของมนษยทถมไวเปนอาหาร

๑ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, พมพครงท ๑๗, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑), หนา ๑๕๐.

๑๓

(๒) กณปขาทเปรต หรอ กณปาสเปรต คอ เปรตทกนซากศพของมนษยและสตวทเหมนเนาแลวเปนอาหาร (๓) คขาทเปรต คอ เปรตทกนอจจาระอนเหมนเนาของมนษยและสตวเปนอาหาร (๔) อคคชาลมขเปรต คอ เปรตทมเปลวไฟลกไหมอยในปาก และแลบออกมาจากนอกปาก (๕) สจมขเปรต คอ เปรตทมเทาใหญ มคอยาว แตมปากเทารเขม

(๖) ตณหาชตาเปรต หรอ ตณหกฏตเปรต คอ เปรตทมรางกายผายผอมและอดอยากถกความหวแผดเผาอยเสมอ (๗) นชฌามกกาเปรต หรอ สนชฌามกเปรต คอ เปรตทมรปรางดจตนเสาและตนไมทถกไฟไหม สงชะลด ด าทะมน

(๘) สพพงคาเปรต หรอ สตถงคเปรต คอ เปรตทมรางกายใหญโต เลบมอและเลบเทายาวและคมเหมอนมดและดาบแตงองมเหมอนตะขอเหมอนเบด (๙) ปพพตงคเปรต คอ เปรตทมรางกายใหญโตปานภเขา เวลากลางคนถกไฟลกไหมโชตโชน เวลากลางวนมควนไฟเปนไอกรนอยรอบตว (๑๐) อชครเปรต หรอ อชครงคเปรต คอ เปรตทมรปรางเปนงเหลอม แตถกไฟไหมทวรางกาย ทงกลางวนและกลางคน

(๑๑) เวมานกเปรต คอ เปรตทมวมานเปนทอาศย แตตองเสวยสขและทกขสลบชวงกนไป บางเวลาเสวยสขราวกบเทวดา บางเวลากเสวยทกขเวทนาอนเผดรอนตามสมควรแกอกศลกรรมทไดกระท าไว (๑๒) มหทธกเปรต คอ เปรตทมฤทธมาก และมรปรางงดงามราวกบเทวดา แตอดอยากหวโหยยงนก เทยวแสวงหาของปฏกลตางๆ มากนเปนอาหาร

๒.๑.๓ เปรตในอรรถกถาพระสตรและอรรถกถาพระอภธรรม

ส าหรบประเภทของเปรต ทปรากฏในอรรถกถาพระสตรและอรรถกถาพระอภธรรม มอยหลายแหงดวยกน แตไมปรากฏวามในคมภรพระไตรปฎกอนเปนคมภรหลก มอย ๔ ประเภทดวยกนคอ (๑๓) ปรทตตปชวกเปรต หรอ ปรทตตปชวเปรต คอเปรตทด ารงชวตโดยอาศยทานทญาตมตรอทศใหจากโลกมนษย ไมสามารถแสวงหาอาหารมาบ าบดผอนคลายความหวกระหายของตนเองได

๑๔

(๑๔) ขปปปาสกเปรต คอ เปรตทหวขาวและกระหายน าเปนก าลง ถกความหวกระหายบบคนอยเสมอ (๑๕) นชฌามตณหกเปรต คอ เปรตทถกไฟแผดเผาใหเรารอนอยเสมอ เนองเพราะมเปลวไฟลกไหมอยในปาก (๑๖) กาลกญจกเปรต คอ เปรตทเปนอสร มชอเรยกวากาลญจกาสร มรปรางสงมากแตมเรยวแรงนอย เพราะมเลอดและเนอนอย นยนตาเหลอกถลนออกมานอกเบาเหมอนตาปและมปากเทารเขมอยกลางศรษะ

๒.๑.๔ เปรตในคมภรมหาวภงคแหงพระวนยปฎกและลกขณสงยตแหงสงยตตนกาย

ส าหรบในคมภรมหาวภงคแหงวนยปฎก และลกขณสงยตแหงสงยตตนกาย จะมดวยกน ๒๑ ประเภทอนประกอบไปดวย (๑๗) อฏฐสงขลกเปรต คอ เปรตทมแตกระดกตอกนเปนทอนๆ แตไมมเนอหนง (๑๘) มงสเปสเปรต คอ เปรตทมแตเนอ แตไมมกระดก (๑๙) มงสปณฑเปรต คอ เปรตทมเนอเปนกอน

(๒๐) นจวเปรต คอ เปรตทมแตเนอแดงๆ แตไมมผวหนงหมเนอ (๒๑) อสโลมเปรต คอ เปรตทมขนเปนพระขรรค (๒๒) สตตโลมเปรต คอ เปรตทมขนเปนหอก (๒๓) อสโลมเปรต คอ เปรตทมขนยาวเปนลกธน (๒๔) สจโลมเปรต คอ เปรตทมขนเปนเขม

(๒๕) ทตยสจโลมเปรต (สจขกเปรต) คอ เปรตทมขนเปนเขมอกจ าพวกหนง (๒๖) กมภณฑเปรต หรอ อณฑภารเปรต คอ เปรตทอณฑะใหญโตมาก (๒๗) คถนมคคเปรต คอ เปรตทจมอยในหลมอจจาระ (๒๘) คถขาทเปรต คอ เปรตทกนอจจาระเปนอาหาร (๒๙) นจฉวตถเปรต คอ นางเปรตทไมมหนงหอหมเนอ (๓๐) มงคฬตถเปรต หรอ ทคคนธเปรต คอ เปรตทมกลนเหมนเนา (๓๑) โอกลนเปรต คอ เปรตทมรางกายถกไฟเผาไหมจนเปนถานไฟหลนรวงลง (๓๒) อสสกพนธเปรต หรอ อสสจฉนนเปรต คอ เปรตทไมมศรษะ (๓๓) ภกขเปรต คอ เปรตทมรปรางเหมอนภกษ (๓๔) ภกขณเปรต คอ เปรตทมรปรางเหมอนภกษณ (๓๕) สขมานาเปรต คอ เปรตทมรปรางเหมอนสกขมานา

๑๕

(๓๖) สามเณรเปรต คอ เปรตทมรปรางเหมอนสามเณร (๓๗) สามเณรเปรต คอ เปรตทมรปรางเหมอนสามเณร๒

ตามคตหลกค าสอนและความเชอในพระพทธศาสนา ยนยนวาอบายภมนน มอยจรงและสาเหตทจะท าใหคนทงหลายไปเกดในอบายภมคอ เปนบคคลคนทตดอยในไฟกเลสอนเรารอนทงสามอนประกอบไปดวยไฟคอราคะ ไฟคอโทสะ ไฟคอโมหะ เมอดบขนธไปแลวจะตองไปสอบายทมแตความเรารอน ตามแตกรรมของตน ดงทพระผมพระภาคตรสไวในอคคสตรวาดวยไฟกเลสวา

ไฟคอราคะ ยอมเผาผลาญนรชนผก าหนด หมกมนอยในกามทงหลาย ไฟคอโทสะ ยอมเผาผลาญนรชนผมจตพยาบาท ชอบฆาสตว ไฟคอโมหะ ยอมเผาผลาญนรชนผลมหลง ไมฉลาดในธรรมของพระอรยะ หมสตว เมอไมรจกไฟทง ๓ กองน จงยนดยงในสกกายะ ไมพนจากบวงแหงมาร สงสมเพอเกดในนรก ก าเนดสตวดรจฉาน อสรกาย และแดนเปรต สวนนรชนทงหลายผหมนอบรมตนในศาสนธรรม

ของพระสมมาสมพทธเจา ทงกลางวนและกลางคน

หมนเจรญอสภสญญาเปนนตย ยอมท าไฟคอราคะใหดบลงได ชนทงหลายทมคณธรรมสง ยอมดบไฟคอโทสะลงไดดวยเมตตา และยอมดบไฟคอโมหะดวยปญญา อนเปนเครองท าลายกเลสไดเดดขาด ชนผมปญญารกษาตนเหลานน

ไมเกยจครานทงกลางวนและกลางคน

๒

พระมหาสพจน ค านอย, “การศกษาวเคราะหค าสอนเรอง การอทศสวนบญในพระพทธศาสนาเถรวาท”, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๗), หนา ๑๘๒-๑๘๓.

๑๖

ดบไฟทง ๓ กองนนไดแลว ชอวาดบกเลสไดสนเชง ลวงพนทกขไดทงสน

บณฑตทงหลายผเหนแจงอรยสจ จบเวท รสงทงปวงโดยชอบ

ยอมไมกลบมาเวยนวายตายเกดอก เพราะรยงถงสภาวะทสนสดการเกด๓

ภมของเปรตนนเปนภพภมเดยว ทสามารถรบสวนบญจากผอทศใหเปนอาหารยงชพของตน เพราะเนองจากวาคนทลวงลบไปแลว ไมสามารถรบอาหารในลกษณะหยาบๆ เชนมนษยทวไปได อกอยางบรรดาญาตทยงมชวตอย กไมสามารถทจะลวงรไดวาบรรดาญาตทงหลายของตน ทลวงลบไปแลวนนจะไดไปเกดอยในภพภมใด และภพภมทบรรดาญาตของเขาไปถอก าเนดนน เปนสถานท ทมความสะดวกและเหมาะสม สามารถไดรบผลบญในรปของวตถทอทศใหไปหรอไม เพราะเหตทวา สตวทงหลาย ตางกมอาหารประจ าภพภมของตนอยแลว กลาวคอ เหลาเทวดาตางกมอาหารทพยเปนเครองหลอเลยงยงชพ มนษยกมอาหารจ าพวกของน าและขาว บรรดาสตวเดรจฉานมอาหารเปนตนไมใบหญาตลอดถงเนอตางๆ เปรตทงหลายบางจ าพวกกมอาหารจ าพวกน ามก และเสลดน าลายเปนอาหาร ดงเรองเปรตทเคยเปนมารดาแหงพระสารบตรทอยในเปรตวสย มกายอนเปลอยเปลารปรางซบผอม รางกายเตมไปดวยเสนเอนมอาการหวกระหาย บรโภคสงปฏกลตางๆ เปนตนวา น าลาย น ามก มนเหลวของซากศพ และไดขอใหพระสารบตรท าการใหทานแลวอทศสวนบญใหกบตน เพอจะไดพนไปจากสภาพแหงเปรตนน คราวนนพระมหาเถระจงปรกษาพระเถระอนๆ แลวไดท าการสรางกฎ ในทศทงส แลวถวายกฎพรอมทงขาว น า แกเหลาสงฆ จากนนจงอทศสวนบญใหแกนาง ดวยผลแหงทกษณานนกบงเกดเปนขาว น าและผาแกนางเปรต ท าใหนางมรางกายบรสทธสะอาด นงหมผามคายงกวาผาแควนกาส ประดบดวยพสตราภรณ อนวจตรงดงาม๔ และมหาเปสการเปตวตถทกลาวถง เรองนางเปรตอดตภรรยาหวหนาชางทอหก ทภกษรปหนงถามเทพบตรตนหนงวา นางเปรตนกนคถ มตร โลหต และหนอง นเปนวบากอะไร นางเปรตผทกนเลอดและหนองเปนประจ า เมอกอนไดท ากรรมอะไรไว๕ ส าหรบสตวนรก มอาหารคออกศลกรรม

๓ ข.ข. (ไทย) ๒๕/๙๓/๔๖๖.

๔ พระมหาสพจน ค านอย, “การศกษาวเคราะหค าสอนเรอง การอทศสวนบญในพระพทธศาสนา เถรวาท”, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, หนา ๕๕.

๕ข.เปต. (ไทย) ๒๖/๕๔/๑๗๖.

๑๗

ทท าใหไปเกดในนรก รวมถงเปรตทมสภาพความเปนอย คลายกบสตวนรกกเสวยความทกขทรมาน อนเกดจากอกศลกรรมเปนอาหารเชนกน๖

๒.๑.๕ ความเปนมาของปพพเปตตพล

ในบรรดาเปรตทง ๓๗ ประเภทตามทไดกลาวมาแลวนน ชนดประเภทของเปรตทสามารถรบสวนบญในรปของวตถได คอ ปรทตตปชวกเปรต ซงด ารงสภาพอยไดดวยอาศยสวนบญทญาตทงหลาย ตลอดถงผอนอทศสวนบญใหปรทตตปชวเปรต เปนเปรตทมเศษอกศลอนเบาบาง จงมจตอนระงบทกขโศกไดบางขณะ จงมโอกาสรบรบญทหมญาตอทศให เมอรบรแลวอนโมทนาผลบญนนๆ ความอดอยาก ยากแคน กจะบรรเทาเบาบาง หรอหายไปสน ดวยเดชบญของญาตทไดท าการอทศไปให แตถายงมไดมญาตระลกถง ไมมการอทศผลบญให เปรตจ าพวกน กจะซดเซพเนจร เรรอน แสวงหาผลบญจากหมญาตคนตอๆ ไป ถายงมไดกจะเวยนกลบมา รอใหม วนเวยนอยใกลๆ หมญาต ดวยความหวงวา เมอใด ญาตของเรา ท าบญกศลแลว เขาคงอทศใหแกเราบาง แตเมอญาตท าบญแลวมไดอทศผลบญให หมเปรตพวกน กจะเดนวนเวยนไปมา ดวยความผดหวง หวกระหาย ทรนทราย บางทถงกบเปนลมลมลงหมดสตไป ครนพอมลมพดมากระทบกาย กฟนคนสตมาไดแลวคดปลอบใจตนเองวา วนนญาตเราระลกไมไดวามเรา คราวตอไปเขาคงจะระลกได เมอท าบญกศล เขาคงจะอทศผลบญใหเราในคราวหนา และแลวเปรตนน กทนอดอยาก หวกระหายตอไป ดวยความหวงวา สกวนเราจะไดอาหารจากหมญาตทระลกถง แตอยางไรกตาม กยงตองมเงอนไขวาบรรดาเปรตชนดนจะเสวยสวนบญทผอนอทศไดไดนน ตองท าการอนโมทนาสวนบญทผอน อทศใหตนเสยกอนจงจะสามารถบรโภคและใชสอย ในสงทเขาอทศใหไดซงเปนในแงของรปธรรม ซงเมอเหลาเปรตทงหลายมความปราโมทยยนด ในการอทศสวนบญของผอนทอทศใหกบตน เมอนนจงเปนเหตใหเขาไดรบในสวนบญทอทศใหในทนท โดยมตวอยางคอในครงทพระเจาพมพสาร ไดสรางวดเวฬวนแลวไดหลงทกษโณทก อทศสวนบญใหกบญาตทงหลายทลวงลบ ซงพอพวกเปรตทเปนญาตของพระเจาพมพสารไดทราบดงนน จงพากนอนโมทนาโดยการเปลงวาจาวาสาธๆ กปรากฏวามโภชนอาหารตลอดจนถงผาเปนตน เกดขนอยางพรงพรอม ยงผลใหพวกเปรตไดบรโภคใชสอยปจจยจนอมหน า แลวพนจากอตภาพของเปรตในทสด๗

เหตการณมอยวาคนวนหนง พระเจาพมพสารขณะททรงก าลงบรรทม พลนทรงไดยนเสยงรองโหยหวนอนนากลวปรากฏขนภายในพระราชวง ครนรงเชาขนมาจงเขาไปเฝาพระผมพระ

๖ พระมหาสพจน ค านอย, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, หนา ๕๓.

๗ พระมหาสพจน ค านอย, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, หนา ๔๘.

๑๘

ภาค แลวทรงกราบทลถามถงทมาของเสยง วาเปนเสยงอะไร ท าไมถงไดโหยหวนนาสะพรงกลวเชนนน องคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา จงทรงตรสวา ดกอนมหาบพตรทรงอยาไดหวาดกลวไปเลย เสยงททรงไดยนนนจะไมเปนผลรายอนใดแกพระองคเลย แลวทรงเลาเหตทมาของเสยงเหลานน ใหแกพระราชาพมพสารไดทรงสดบ ความวาอดตกาลนนยอนหลงจากนไป ๙๒ กป พระพทธเจาทรงพระนามวาพระปสสะสมมาสมพทธเจา ทรงไดรบทลอาราธนาจากพระราชาผครองนครราชคฤหในอดต ใหเสดจประทบอยในพระราชอทยานพรอมภกษสงฆบรวารอก ๕๐๐ รป เพอทจะถวายภตตาหาร เหตการณไดด าเนนอยเชนนเปนเวลาหลายวน จวบจนพระราชบตรทง ๓ ขององคราชา ไดทลขออนญาตแกพระบดา เพอทจะมโอกาสถวายทานแกพระปสสะพทธเจาและหมสงฆ ดวยพระองคเองบางพระราชากรงราชคฤห จงทรงอนญาตใหพระราชบตรทง ๓ ท าการถวายทานแกพระปสสะพระพทธเจา และหมสงฆทงหลายได ดงนน พระราชบตรทง ๓ จงไดไปชวนขนคลง (ซงกคอพระราชาพมพสารในชาตปจจบน) ใหมารวมจดหาอาหารทงคาวและหวาน ขนคลงพอไดรบหนาทใหเปนหวหนาจดหาอาหารเลยงพระ จงชกชวนบรรดาญาตๆ ของตน ใหมาชวยท าอาหารเลยงพระ ตางฝายตางกชวยกนเปนทโกลาหล ขยนขนแขง ในตอนตน บรรดาญาต ของขนคลง กยงปฏบตตนดอย แตพอเวลาลวงเลยไป ชกเกดความประมาท แอบบรโภคอาหารกอนพระภกษสงฆเสยบาง แอบขโมยอาหารทเขาท าไวเพอถวายแกพระพทธเจา และหมสงฆ ไปเลยงลกเมยและญาตของตนเสยบาง บรรดาญาตๆ ของขนคลงแอบท าผดอยเชนนเปนนตย ดวยความละโมบกาลตอมา พระราชบตรทง ๓ และขนคลง กบบรรดาญาตบรวารตายลง พระราชบตรทง ๓ และขนคลง ตายแลวไดไปเสวยวบากอยบนสวรรค มวมานอนเรองรองและโภคทรพยอนประณตเลศรสมากมายเปนเครองด ารงอย สวนบรรดาญาตๆ และบรวารของขนคลง ทลกลอบขโมยอาหารของพระภกษสงฆ ตองไปบงเกดในขมนรกสนกาลชานาน ครนพนจากนรกนนแลว กไดไปบงเกดเปนเปรต จ าพวก ปรทตตปชว คอ เปรตจ าพวกมผลบญของญาตเปนอาหาร

ปรทตตปชวเปรต ผเปนญาตของพระราชาพมพสาร ไดรอคอยผลบญของพระราชาพมพสาร ดวยความอดอยาก หวกระหาย จนกาลเวลาลวงเลยมาจนถง พระพทธเจากกสนโธสมมาสมพทธเจา หมชนผคนทงหลายพอไดฟงพระสทธรรม ทพระพทธองคทรงแสดง กบงเกดปตโสมนสยนด มศรทธาทจะบรจาคทานถวายปจจย ๔ แกหมสงฆ ซงมพระกกสนโธพทธเจาเปนประมข แลวแบงผลบญอทศใหแกหมญาตของตน ทลวงลบไปแลว ฝงเปรตปรทตตปชว บางพวกทไดรบผลบญของญาต กแสดงความชนชมโสมนสยนด ดจดงบรษสตรผเดนทางมากลางทะเลทราย อดอยากและกระหายน าเปนก าลง ครนเดนมาเจอแหลงน าและอาหารกลงโลดยนดเปลงสาธการ ฝงเปรตเหลานนกยกมอประนมเหนอเศยรเกลา กลาวสาธรบผลบญของญาตทอทศสงให แลวไดพนจากอตภาพของเปรตชนดนน ไปบงเกดตามแตบพกรรมของตนๆ พวกทมกรรมแสนสาหสเมอไมไดรบ

๑๙

สวนบญจงชวนกนไปเฝา พระพทธเจากกสนโธสมมาสมพทธเจา แลวทลถามขนวาพวกขาพระบาทจก พนจากอตภาพเปรตนเมอใดพระเจาขา สมเดจพระบรมศาสดากกสนโธพทธเจา จงทรงตรสวาแมสนกาลในศาสนาของเรา ทานทงหลายกยงไมพนอตภาพของเปรต จวบจนเราตถาคตนพพานไปแลวสนเวลานาน จนแผนดนสงขนได ๑ โยชน จะปรากฏพระพทธเจาทรงพระนามวา โกนาคมนะพทธเจา พวกทานทงหลายจงไปถามพระพทธโกนาคมนะ พระองคนนเถดจ าเนยรกาลหลงจากสญสนศาสนา ของพระกกสนโธพทธเจาแลว กาลลวงเลยมานบเปนเวลาพทธนดรหนง ลถงศาสนาของพระสมมาสมพทธเจาโกนาคมนะ หมเปรตเหลานนกเขาไปทลถาม องคสมเดจพระโกนาคมนะสมมาสมพทธเจาจงทรงตรสวา แมสนศาสนาของเรา ทานทงหลาย กยงมไดพนจากอตภาพเปรตจวบจนแผนดนสงขนอก ๑ โยชน จกปรากฏพระพทธเจาทรงพระนามวากสสปพทธเจา ขอทานทงหลาย จงรอทลถามพระสมมาสมพทธเจาพระองคนนเถด หมเปรตญาตพระราชาพมพสาร กอดทนอดกลนความหวกระหาย ทกขทรมานตอไปจนลถงสมยท พระมหามนศาสดาสมมาสมพทธเจา ผทรงพระนามวากสสปพทธเจาเสดจอบตขน หมเปรตเหลานนกพากนเขาไปทลถามพระพทธองค จงทรงมพระด ารสตรสวา จกมพระสมมาสมพทธเจา ทรงนามวาพระศรศากยมนโคดมมาตรสร ในกาลนนจะมขตตยราช ทรงนามวาพระเจาพมพสาร ผ เปนญาตของพวกทานทงหลาย ไดสดบพระสทธรรมจนมดวงตาเหนธรรม มจตโสมนสเลอมใส สรางวดเวฬวนถวาย รงขนจะถวายทานอนมปจจย ๔ เปนตน และพระบรมศาสดาศากยมนโคดมพทธเจา จกน าพาญาตของเธออทศผลบญใหแกเธอทงหลาย เธอทงหลายเมอไดรบผลแหงทานครงนนแลว กจกพนจากความทกขเดอดรอน เปรตวสยกจะอนตรธานหายไปจากตวเธอทงหลายในกาลนน หมเปรตทงหลายนนกพากนยนด ตางฝายตางละล าละลก กลาววา ขาวดแลว ขาวมงคลแลว ชาวเราเอย อตภาพนจกสนสดแกพวกเราอกไมชาแลว ความหวกระหายทกขยากเดอดรอนจกไดรบการผอนคลาย ช าระใหหายดวยผลบญของพระเจาพมพสารผเปนญาตของเรา แมจะตองทนรอไปอกจนสนเวลาพทธนดร กยงดกวาทจะรอโดยไมรวาจะสนสดเมอใด ความหวงเรามแลว แสงสวางจะปรากฏแลว ขาวนชางเปนมงคลนก หมเปรตเหลานนตางพากนแสดงกรยายนด ในขาวทไดรบรในขาวดน ครนกาลเวลาเนนนานมา จนสนสดศาสนาของพระมหามนกสสปะพทธเจา วนคนผนผานไปนานแสนนาน จนแผนดนสงขนอก ๑ โยชน จนมาถงกาลศาสนาของพระสมณโคดม ญาตของหมเปรตเหลานนกไดบงเกดมาเปน พระเจาพมพสารราชาเมอพระองคทรงถวายอทยานแลว และสรางอารามเวฬวนถวายแกพระบรมศาสดาและหมสงฆ แตกมไดทรงอทศผลบญนนใหแกหมญาต เปรตผไดรบความทกขยากล าบากมาชานาน เปรตเหลานนจงมาสงเสยงรองเพอขอสวนบญ

เมอพระเจาพมพสารทรงทราบเชนนน จงทรงทลถามวา ขาพระองคจกถวายทานในวนรงขน แลวแบงบญใหแกหมเปรตเหลานน เขาจกไดรบสวนบญหรอไมพระเจาขาพระบรม

๒๐

ศาสดาทรงตรสวา เปนการสมควร พระเจาพมพสารจงทลอาราธนาพระบรมศาสดา ใหเสดจพรอมหมสงฆ เขาไปรบทานในพระราชวงในวนรงขน แลวจงเสดจกลบพอถงเวลารงเชา องคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาพรอมหมสงฆ จงเสดจไปยงพระราชฐานของพระเจาพมพสาร เพอรบมหาทาน พระเจาพมพสารพรอมบรวาร ไดทรงใหการถวายสกการะตอนรบพระผมพระภาค และสงฆบรษทเปนอยางดยง ดวยความเลอมใสศรทธาทรงถวายฐานยะโภชนาหารอนประณต แตละอยางลวนเลศรสทงคาวและหวาน เมอพระผมพระภาคและหมสงฆ ทรงท าภตรกจเสรจแลว ทรงแนะใหพระราชาพมพสาร ทรงหลงน าอทศผลบญแกหมเปรตดวยค าวา “อทง เม ญาตนง โหต สขตา โหต ญาตะโย” แปลวา “ขอผลบญน จงส าเรจแกญาตทงหลายของขาพเจา ขอญาตทงหลายของขาพเจา จงเปนสขเปนสขเถด” ในคราวครงนนพระบรมศาสดา ไดทรงเนรมตใหพระเจาพมพสารพรอมบรวารไดเหนเปรตทงหลาย วาเมอไดรบผลบญจากญาตอทศใหแลว มสภาพเชนไรเมอพระเจาพมพสารทรงหลงน า ขณะนนสระโบกขรณอนประกอบดวยดอกปทมอนสวยงาม กบงเกดแกบรรดาเปรตเหลานน ใหไดดมกน อาบช าระลางรางกาย บรรเทาความกระหาย หมดความกระวนกระวายลงไป อกทงยงมผวพรรณเหลองอรามดจทองเนองามดแลวเจรญตา รางกายทพกลพการกกลบคนดงคนปกตทงามสงา อกทงยงไดรบอาหารทงคาวและหวาน ทเปนทพยท าใหรางกายทผายผอม กกลบกลายมน ามนวล มความสข อมเอบ ทไดรบซมซาบจากรสอาหาร ททรงอทศสวนบญไปให สวนอนวาฝงเปรตเหลานน แมจะมสภาพรางกายทผองใสเปนสข แตกยงมไดมผานงผาหม พระเจาพมพสาร จงไดทลถามพระบรมศาสดาวาจะท าประการใด สมเดจพระสมมาสมพทธเจา จงทรงตรสวา ใหถวายผาสบงจวร และผานสทนะ แกพระภกษสงฆทงหลายพระเจาพมพสารทรงมรบสงใหเหลาบรวารทงหลาย จดหาผานง ผาหม ผารองนงน ามาถวายแกภกษสงฆ ซงมพระพทธเจาเปนประมข แลวทรงอทศผลบญนน ใหแกบรรดาหมเปรตทงหลายผลบญอนนน ท าใหบงเกดมเครองนงหม ทนอน ทนงอนเปนทพยพรอมวมานทปรากฏบนอากาศ แกเปรตเหลานนเปรตเหลานน เมอไดรบผลบญของญาต แลวจงเปลงสาธการ พากนเขาไปอย ยงวมานทปรากฏอยบนอากาศพระเจาพมพสาร ครนไดเหนอานสงสในการใหทาน และอทศผลบญแกบรรดาหมเปรตทเปนญาต ท าใหพนทกขมความสขเหนปานนทรงมความรนเรงยนด เลอมใสศรทธาในการท าทานมากยงขน

ปรารภเหตนเมอพระเจาพมพสาร และบรวารไดทรงสดบพระสทธรรมทพระผมพระภาคทรงแสดงโปรด จนบรรลเปนพระโสดาปตตผลพรอมหมชน และบรวารเปนอนมากพระเจาพมพสาร ทรงมจตศรทธา ทรงถวายอทยานเวฬวนพรอมสรางเปนวด เพอใหพระผมพระภาคและภกษสงฆสาวก ไดอาศยเจรญสมณะธรรมในกาลตอมา

๒๑

ส าหรบการอทศสวนกศลทพทธศาสนกชนทงหลาย ไดท าไปใหญาตทงหลายอนไดถอก าเนดในภพภมของเปรตนน ไดมนกวชาการตางประเทศบางทานตงขอสงเกตวา พธถวายทานในพระพทธศาสนาดวยเจตนา มงหมายอทศสวนบญใหแกหมญาตผลวงลบไปแลว เปนวธปฏบตซงแทนทพธศราทธ(พธส าหรบอทศประโยชนแกญาตผลวงลบ)ของศาสนาพราหมณ๘ แตวาความเปนจรงกมความแตกตางกนหลายประการคอ ผรบทานของพระพทธศาสนาเปนพระสงฆสวนของพวกพราหมณเปนพราหมณดวยกนเอง นอกจากนส าหรบการอทศสวนบญของพระพทธศาสนาไมไดจ ากดเฉพาะญาตของตนเทานน แตทวายงขยายไปถงบรรดามตรสหายไดดวย แตของพวกพราหมณนยมอทศเฉพาะบรพบดร ๓ ชน คอ บดา ป ทวด ส าหรบบรพบดรชนกอนรนทวดขนไป หรอญาตผไมไดสบสายตรงลงมาจะไดรบเฉพาะน าทกรวดใหเทานน๙ นเปนลกษณะของพธศราทธของพวกพราหมณแตอยางไรกด สวนทเหมอนกนของทงสองศาสนากคอ ตางกเปนกจกรรมทมงอทศสวนบญทตนไดท าไปใหผทลวงลบไปแลว เพอใหเขาไดรบประโยชนจากการอทศสวนบญ โดยการทมอาหารการกน ตลอดถงมเครองอปโภคบรโภคอยางสมบรณ และตางกมจดประสงคกเ พอปรบเปลยนสภาพชวตของเหลาเปตชน ทมแตความหวกระหายโหยความทกขตลอดถงขาดเครองนงหม ใหเกดความอมหน าส าราญมเสอผาอาภรณสวมใส จนกระทงพนไปจากสภาพทกขทรมานดงกลาว

ส าหรบพระพทธศาสนา จะเรยกพธอทศสวนบญใหกบเหลาเปรตชน ผลวงลบไปแลวนวาปพพเปตตพล อนเปนหนงในการเกอกลตอผอน ทรวมอยในหลกพล ๕ ประการอนประกอบไปดวย ๑.ญาตพล สงเคราะหญาต ๒.อตพล ตอนรบแขก ๓.ปพพเปตพล ท าบญอทศใหผตาย ๔.ราชพล ถวายเปนของหลวง หรอบ ารงราชการ เชน เสยภาษอากร ๕.เทวตาพล ท าบญอทศใหเทวดา๑๐ ซงพลกรรมทง ๕ ประการน พระพทธองคทรงถอเปนหลกเปนประโยชน ทจะพงถอเอาจากโภคทรพย ดงททรงตรสใหอนาถบณฑกเศรษฐ ไดทราบในคราวททานไดเขาไปเฝาพระผมพระภาค ณ พระเชตวนโดยพระพทธองคไดตรสถงอทตยสตร คอสตรทวาดวยประโยชนทควรถอเอาจากโภคทรพยในขอท ๔ คอ อรยสาวกยอมท าพล ๕ อยาง คอ (๑) ญาตพล (๒) อตพล (๓) ปพพเปตพล (๔) ราชพล (๕) ใหพทธศาสนกชนอทศบญตามหลกของพล ๕ ในอทตยสตร ซงถอวาเปนหนาทของผครองเรอนทวไปพงกระท าหรอในปตตกมมสตร ทวาดวยเรองกรรมอนสมควรพระพทธองคกไดทรงแสดงไววา อรยสาวกยอมท าพล ๕ อยาง คอ ญาตพล อตถพล ปพพเปตพล ราชพล เทวตาพลดวยโภคทรพยทหามาได ดวยความขยนหมนเพยรเกบรวบรวมดวยน าพกน าแรง อาบ

๘ พระมหาสพจน ค านอย, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, หนา ๔.

๙ เรองเดยวกน, หนา ๔๓. ๑๐ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท, หนา ๒๖๔.

๒๒

เหงอตางน า ประกอบดวยธรรม ไดมาโดยธรรม นเปนฐานะท ๓ ทอรยสาวกนนถงแลว ถงโดยสมควร ใชสอยตามเหต๑๑

เปนทนาสงเกตวาการอทศสวนบญทกครง จะมการกรวดน า ส าหรบค าวา “กรวดน า” น ตามพจนานกรมราชบณฑตยสถาน พทธศกราช ๒๕๒๕ ไดใหค าจ ากดความไววา “แผสวนบญดวยวธหลงน า”๑๒ ซงการกรวดน าน บางต ารากกลาววาการในสมยพทธกาล ยงไมมการใชพงมามในยคหลงพทธกาลนเอง แมแตในคราวทพระเจาพมพสารทรงบรจาคทาน แดพระสงฆเสรจแลวไดอทศสวนบญใหกบญาตทงหลาย ทไดไปเกดเปนเปตชนกไมไดท าการกรวดน า แตประเพณการกรวดน าจะเกดขนในราวพทธศตวรรษทเทาไร ยงหาหลกฐานไมพบ๑๓

แตอยางไรกด ตามธรรมเนยมชาวพทธพทธแลวเมอมการท าบญตางๆ อาท การใหทานกดมกมความนยมกรวดน า สบเนองกนมาทงงานมงคลและอวมงคล เพอท าการอทศสวนกศลทตนไดบ าเพญแลวนน ใหเกดประโยชนแกผลวงลบไปแลวจนเปนปกตวสย โดยมสวนประกอบส าคญดงน น าส าหรบใชในการอทศสวนบญสวนกศลนน นยมใชน าทใสสะอาดบรสทธ ไมมส งใดเจอปนทงสน สวนภาชนะทใชกรวดนน นยมใชภาชนะเฉพาะในพธท าบญตางๆ ถาหากวาขาดแคลนจรงๆ กสามารถใชภาชนะอนเชนแกวน าหรอขนน าแทนกได และตองจดเตรยมไวใหเรยบรอยกอนถงเวลาจะใช การกรวดน าอทศสวนกศลน นยมกระท ากนหลงจากถวายเครองไทยธรรม แกพระสงฆแลว เมอพระเถระทเปนประธานสงฆขนบทอนโมทนาทวา ยถา วารวหา เปนตน กเรมการหลงน าอทศสวนกศลทนท โดยปกตถาผทท าการกรวดน านงอยกบพน นยมนงพบเพยบจบภาชนะส าหรบทใชกรวดน าดวยมอทงสอง รนน าใหไหลลงเปนสาย ไมนยมใชนวมอรองรบสายน าทเทลงมา กรยาอาการทกรวดน านน นยมรนน าใหไหลลงเปนสายโดยไมขาดตอน พรอมกบการรนน าลงเปนสายนน และในขณะนนตองตงจตส ารวมอทศสวนบญกศล ใหแกทานผลวงลบไปแลว นอกจากนเมอไดตงจตอทศสวนกศลเปนสวนรวมแลว ยงมการอทศระบเฉพาะเจาะจงชอนามสกล ของบรรพบรษผลวงลบไปแลวอยางชดเจนอกครง และในชวงทพระเถระรปแรกสวดยถา จบแลว รปทสองขน สพพตโยววชชนต นนผกรวดน าพงเทน ากรวดใหหมดภาชนะ แลวประนมมอรบพรตอไปจนจบ ทส าคญขณะทพระสงฆก าลงสวดบทอนโมทนาตางๆ อยนน ตามมารยาทแลวเจาภาพ

๑๑ อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๖๑/๑๐๓. ๑๒ ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.๒๕๔๒, (กรงเทพมหานคร :

นานมบคสพบลเคชนส, ๒๕๔๖), หนา ๑๘.

๑๓

พระธรรมวสทธกว (พจตร ฐตวณโณ), อนปพกถาทปน, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๗), หนา ๒๗.

๒๓

ไมควรทจะลกไปท าธระอยางอน เพราะเปนเวลาทพระสงฆทานก าลงกลาวค าประสทธประสาทพร ใหเจาของงานอย และเมอพระสงฆสวดอนโมทนาจบแลวเจาของงานนยมกราบหรอไหว แสดงความเคารพตอพระสงฆอกครงหนง อยางไรกตามการกรวดน านแมจะมหรอไมมในครงพทธกาลกตามแต กเปนกจกรรมอนหนง ทมทมาและจดมงหมายทเดนชด ในการปฏบตดงน

ทมาของการกรวดน า ๑. น าทใสสะอาดบรสทธ เปรยบเสมอนน าใจทบรสทธของคนเรา สายน าทเท

หลงไหลลงนน เปรยบเสมอนสายน าใจของคนเราทหลงไหลออกมาใหปรากฏแกประชาชนทงหลาย

๒. การจะใหซงวตถสงของทเปนอสงหารมทรพย การจะใหสงทใหญโตไมสามารถจะหยบยกได จ าเปนทจะตองมการแสดงออกซงการยกให เลยมการกรวดน าแสดงออกเปนสญลกษณในการยกให

๓. การประกาศความตกลงใจซงเปนนามธรรมไมมรปราง ๔. การจะใหสวนบญกศลซงเปนนามธรรม ทตงใจอทศสวนบญสวนกศลใหแก

ทานผลวงลบไปแลว

จดมงหมายของการกรวดน า ๑. เพอเปนการอทศสวนกศลทตนไดบ าเพญแลว แผไปใหแกผทลวงลบดบขนธ ๒. เปนการแผเมตตากรณาแกผลวงลบไปแลว ใหมความสขตามสมควรแกคตวสยในสมปรายภพนนๆ

๓. เปนการแสดงกตญญกตเวทตาธรรมแกผลวงลบไปแลว เพอชวยสงเสรมบญบารมของทานใหเจรญรงเรองมากยงขน๑๔

๒.๑.๖ การรบสวนบญของเปรต

ถงแมวาเปรตประเภทปรทตตปชวเปรต จะสามารถรบสวนบญ จากบรรดาญาตทงหลายอทศไปใหไดกจรงอย แตกตองมเงอนไขปจจยในการรบสวนบญอย ๓ ประการดวยกนจงจะสามารถบรโภคใชสอย ในสวนบญทอทศไปใหได ซงเงอนไขสามประการดงกลาวประกอบไปดวย

๑) มผอทศสวนบญให โดยปกตแลวพทธศาสนกชน เมอไดท าบญอยางใดอยางหนงแลวกมกทจะอทศสวนบญนนแกทานผมพระคณ ซงเปนการแสดงออกถงการเออเฟอเผอแผ เปนผ

๑๔ ธรรมสภา, การท าบญและอนโมทนาวธ, (กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ๒๕๔๐), หนา ๒๗.

๒๔

มใจกวางแบงปนประโยชนความสข ตอผอนดวยอกทงผใหสวนบญแกผอนยงได ชอวาไดบญเพมอกอยางหนง คอ ปตตทานมย บญเกดจากการใหสวนบญ ๑๕ ดงนนเงอนไขนมความส าคญเนองจากเปนจดเรมตนทส าคญ ในอนทจะชวยผลกดนใหเปรตทงหลายไดรบสวนบญ เพราะวาถาไมมปตตทาน ปตตานโมทนากเปนอนไมม กลาวคอถาไมมผถวายทาน ทานทจะกลบกลายเปนสวนบญกไมม เมอสวนบญไมม บรรดาเปรตทงหลายกไมมโอกาสทจะไดกระท าความดดวยการอนโมทนา

๒) บคคลผรบทาน จะตองเปนผถงพรอมดวยมลแหงคณสมบต ความเปนผรบเปนตนวาประกอบดวยศล จงจะสามารถสงผลได ตามทผอทศสวนบญไปใหเปรตทงหลาย ไดสมปราถนา ซงตามคตของพระพทธศาสนานน ผทสมควรรบทานกคอ เหลาพระทกขไณยบคคลทงหลายเพราะเปนผทประกอบไปดวยศล สมาธ และปญญาบรสทธบรบรณ ปราศจากราคะโมหะโทสะ เมอถวายบคคลเชนน อานสงสอนเกดจากการถวายทาน กจะเปนปจจยเกอหนนใหสวนบญทท าบญไปใหแกเหลาเปรตทงหลาย ไดรบผลบญตามจดมงหมายของเขาดวย อยางไรกตามแมแตสมมตสงฆผประกอบไปดวยศลหรอหมอบาสกอบาสกาผรกษาศล กสามารถเปนปจจยใหผลทานส าเรจแกหมเปรตไดเชนกน

ดงตวอยางเรองของนางเวมานกเปรตตนหนง ทกรรมอนนางประกอบไว เมอตอนยงมชวตอยสงผลใหนางมรางกายอนเปลอยเปลา เมอคราวหนงถกพอคาเชอเชญใหออกมาจากวมาน ทนางอาศยอยเพอชนชมรปสมบตของนาง แตวานางกไดปฏเสธค าเชอเชญของพอคานน โดยนางใหเหตผลวา ตนมความอายทตอนมชวตไดท าบญไวเลกนอยเทานน เมอสนชวตจงไดมาเกดในอตภาพทเปลอยเปลา มแตเสนผมปกปดอวยวะเทานน เมอพอคามความประสงคจะมอบผานงเนอดแกนาง นางกกลาววาไมสามารถรบผานนได ทเปนเชนนกเพราะเหตทวา สภาพทเปนเปรตของนางมความละเอยดกวามนษยธรรมดา สวนผาของมนษยนนมลกษณะหยาบ นางจงไมสามารถใชสอยได ดงนนจงแนะน าใหพอคา ไดมอบผาผนนนใหกบอบาสก ผนบถอศรทธาในพระพทธศาสนา เปนสาวกของพระสมมาสมพทธเจา แลวท าการอทศสวนบญนนแกนาง ดวยเหตนจงสงผลให นางเวมานกเปรตตนนน ไดนงหมผาทสะอาดงดงามยง และเดนยมออกมาจากวมาน พรอมกบประกาศผลส าเรจ ของการอทศสวนบญใหปรากฏแกพอคานน

๓) การอนโมทนาของเปรต การอทศสวนบญของผอนนน เปนเพยงพลงสนบสนนใหโอกาสเปรตไดกระท าความด ทจะท าใหเขาไดอนโมทนารบเอายงสวนบญทผอนท าให เพอทจะพน

๑๕ พระธรรมวสทธกว (พจตร ฐตวณโณ), อนปพพกถาทปน, หนา ๒๖.

๒๕

ไปจากสภาพททกขทรมานในภพของเปรตนน เพราะพวกเปรตนนจะพนจากวสยของเปรตวสยไดกโดยอาศยการกระท าอนโมทนาบญเทานน

๒.๒ หลกธรรมทเกยวของกบเรองปพพเปตพลในพระไตรปฎก

จากการวจยพบวา การท าปพพเปตพลเปนการบชา และอทศไปใหบรรพบรษทงหลาย ตลอดถงญาตผลวงลบไปแลวซงการท าในลกษณะน แสดงใหเหนถงความกตญญกตเวท ความเมตตากรณาความเคารพรกทตนมตอทานผจากไป ทงยงเปนการกระท าทเรยกวา บญอนส าเรจดวยการใหสวนบญดวย๑๖ และเปนหนงในหลกค าสอนทางพระพทธศาสนา ดงนนจงจ าเปนทจะตองมความเกยวพนกนกบหลกธรรมอนๆ ในพระพทธศาสนา เพราะเหตวาธรรมทงปวง ทพระพทธองคทรงสงสอน ใหพทธบรษททงหลายไดประพฤตปฏบตกนนน ลวนแลวแตขยายมาจากอรยสจสทงสน แตมาแตกยอยขยายกนตอมา ส าหรบหลกธรรมทเกยวเนองดวยปพพเปตพลนน มจ านวนหลายประการดวยกน ดงประมวลไวดงน

๒.๒.๑ ทาน

พระพทธศาสนาเปนศาสนาหนง อนกลาวถงค าสอนในเรองของการใหทานอยางครอบคลมมากทสด และไดแสดงถงวธการใหทานไวอยางมากมายหลากหลายประเภท ซงทานการใหปนน ยอมสงผลใหผท าเปนทรกทชอบใจของชนคนหมมาก บรรดานกปราชญทงหลายยอมตองมการยกยองสรรเสรญ ประกาศเกยรตคณเขาอยเปนนตย ทงผใหยอมรกษาไมตรไว ผใดมปญญาใหความสขยอมไดรบความสข ผใหของเลศยอมไดรบผลทเลศตามมา ผใหสงทประเสรฐยอมไดสงทประเสรฐตามมา ทงยงเปนการฟอกจตของผบ าเพญใหใสสะอาด ดงนนทานจงเปนสงทควรประพฤตปฏบต

ทานกคอการใหแตสงทใหนน ตองเปนประโยชนตอผรบดวย จงจะนบวาทานนนสมบรณ ซงการบรจาคทานนน จะตองเกดขนดวยกศลเจตนาทมความมงหมายด ปารถนาดตอผรบทานส าหรบทานในทางพระพทธศาสนานน ทานแบงออกไวเปน ๒ ประเภทคอ อามสทาน การใหวตถสงของแกผอน ซงสงผลใหผทไดรบเกดความยนดเปนสขกายและสขใจ และอกประการคอ ธรรมทาน ไดแกการใหความรใหขอคดอนเปนประโยชนตอผอน เพอทจะใหเขาไดน าไปปรบประยกตใชในชวตของเขา ซงลกษณะของทานทงสองประเภทนพระสมมาสมพทธเจาทรง ยกยองสรรเสรญวาธรรมทานประเสรฐกวาอามสทาน และในการท าทานยงแบงลกษณะการท าไดอกสอง

๑๖ พระเทพดลก (ระแบบ ฐตญาโณ), อธบายหลกธรรมตามหมวดจากนวโกวาท, (ม.ป.ท. , ม.ป.ป.), หนา ๒๒๕.

๒๖

ประการคอ ปาฏบคลกทาน คอการใหเจาะจงบคคลใดบคคลหนง สงฆทาน เปนการใหทวไปแกหมคณะไมเจาะจง ซงนบวาเปนประโยชนสงสดแกสงคม ซงผใหยอมไดชอวาเปนสตบรษ คอเปนผสงบเรยบรอย เปนผมปกตไมโลภ ไมโกรธ ไมหลง มปกตนสยเลอกใหแตสงทดเลศ ไมตดใจหวงใยอาลยหาสงทใหไปแลว ทงยงเปนผทมจตใจสขม มจตใจทตองการเสยสละทแรงกลาปราศจากขอแมตางๆ ซงเงอนไขในการใหทานของสตบรษนนจะมอย ๕ ประการดวยกน คอ ๑) มการใหทานดวยความเชอและเลอมใสในผลทานแหงตน วาท าดยอมไดรบผลด ท าชวยอมไดรบผลชว และผลแหงการกระท าตางๆ นนยอมตองตดสอยหอยตามผทกระท านนเหมอนเงาตดตามตว ทงนผลของการใหดวยศรทธาจะเปนผทมงคง มทรพยสมบตเปนจ านวนมาก และเปนผมกรยาอาการทสงบนาเลอมใสอกดวย ๒)ใหทานโดยเคารพ คอใหดวยกายอนออนนอมนบนอบ เจรจาดวยวาจาทไพเราะ ออนหวานมน าใจไมตรอนงาม

๓) ใหทานตามกาลอนสมควร เปนตนวา วนพระ วนนกขตฤกษตางๆ ๔) ใหทานดวยจตอนเคราะห โดยอาการอนเกอกล มเมตตาจตอดหนนเออเฟอดวยความกรณา ๕) ใหทานตามก าลงทรพยของตนโดยระมดระวงไมใหกระทบกระทงทงตนเองและผอน

ส าหรบความมงหมายของการใหทานนน มจดมงหมายอยสองประการคอ ใหเพอท าคณ และ ใหเพอท าบญ อยางไรกตามการใหทานในแตละครง จะตองมองคประกอบอยสามประการจงจะท าใหทานนนเกดผลดคอ ๑) วตถบรสทธ หมายถง สงของท าบญทไดมาโดยสจรต ๒) เจตนาบรสทธ คอ เจตนาเตมเปยมดวยความบรสทธ มงเพกถอนความเหนแกตวออกจากจตใจ ๓) บคคลบรสทธ หมายถง ผใหและผรบเปนคนบรสทธ มศลธรรมตามชนภมของตนโดยเฉพาะผทจะรบไทยทาน ควรเลอกผมภมธรรมสงในทางพทธศาสนา โดยทวไปสอนวาพระภกษสงฆเปนผควรรบไทยทานเปนนาบญของชาวโลก แมกระนน พระพทธองคกทรงสอนใหเลอกท าบญกบพระภกษสงฆ ผปฏบตศกษาวนยเครงครดนาเลอมใส๑๗

๑๗ ชยวฒน อตพฒน, ผศ. หลกพทธศาสนา, (กรงเทพมหานคร : บรษทเอสเอมเอมจ ากด, ๒๕๒๓), หนา ๒๐๒.

๒๗

อยางไรกตามยงมการบรจาคทานทเปนบญพเศษ ทผใหจะไดรบอานสงสภายในวนนน แตโดยปกตแลว ถอวาเปนไปไดยาก เพราะแมแตในสมยพทธกาลเอง กมคนทไดรบอานสงสระดบนเพยง ๖ ทานเทานนคอ นายปรณทาส นางโคปาลมารดา สปปยาอบาสกา นางมลลกาเทว นายสมนมาลาการ และ เอกสาฏกพราหมณหรอจเฬกสาฎก ดงจะยกตวอยาง ๒ ทาน ทานแรกคอ นายสมนมาลาการ ทานผนเปนผมหนาทเกบดอกมะลน าไปถวายแกพระเจาพมพสาร วนละ ๘ ทะนาน โดยไดคาจางวนละ ๘ กหาปณะทกวน วนหนงในขณะทเขาไดน าดอกไมไปตามทาง กไดพบกบพระพทธองค และเกดความเลอมใสจงท าการโปรยดอกมะลนนถวายเปนพทธบชาและดอกไมนนกไดลอยประดบองคพระศาสดาอยสสถานคอบนพระเศยร พระหตถขวาและซาย พระปฤษฎางค โดยอาศยเหตทไดครนคดวา แมพระราชาจะพระราชทานเงนคาดอกมะลนในกาลกอนนกด หรอ บดนจะทรงฆาเขาเสย ขบไลเขาออกจากแวนแควนกดดวยเหตทเขาท าสกการะพระพทธองคดวยดอกมะลน กเพยงในอตภาพชวตนเทานน สวนวาการบชาพระศาสดานนอาจเปนประโยชนนบโกฏกปทเดยว ฝายภรรยาของนายสมนมาลาการนนมจตทเปนมจฉาทฏฐ ไดท าการฟองพระเจาพมพสาร หากแตวาพระองคทรงบรรลโสดาบนแลว ทรงเขาพระทยในเหตผลของเขาจงทรงถามถงเหตผลตอนายสมนมาลาการ เมอพระองคทรงทราบแลว จงทรงตรสชมวาเปนมหาบรษ พรอมกนนนทรงพระราชทานวตถ ๘ ประการ อนประกอบไปดวย ชาง ๘ เชอก มา ๘ เชอก ทาส ๘ คน ทาส ๘ คน เครองประดบ ๘ ประการ เงนกหาปณะ ๘ พน นาร ๘ นาง สวยจาก ๘ ต าบล ภายหลงพระพทธองคทรงตรสถงอานสงสในทานของนายสมนมาลาการวา นายมาลาการ จกด ารงอยในเทวดาและมนษยทงหลาย จกไมไปสทคต ตลอดแสนกป นเปนผลแหงกรรมนนภายหลงเขาจกเปนพระปจเจกพทธะ นามวาสมนะ

ทานทสองคอเอกสาฏกพราหมณ หรอ จเฬกสาฎก ทานผนอาศยอยในเมองสาวตถมฐานะอนยากจน ทงตวเขาและภรรยามผาสาฎกส าหรบนงอยเพยงผนเดยวเทานน เวลาออกไปนอกเรอนกเปลยนกนนง มวนหนงทงสองมความปารถนาฟงธรรมจากพระศาสดา จงตกลงกบภรรยาวาตวภรรยานนท าการฟงธรรมในกลางวน สวนตวพราหมณนนจะไปฟงในกลางคน พอถงกลางคนเขาไดฟงธรรมในปฐมยาม เกดปตอยากถวายผาสาฎกของตน แตจตถกความตระหนครอบง าโดยเกรงวาภรรยาจะไมมผานง ลวงถงปจฉมยามเขาขมความตระหนไดแลว ถอเอาผาสาฎกนนถวายพระศาสดา แลวเปลงวาจาวาขาพเจาชนะแลว คราวนนพระเจาปเสนทโกศลไดยนดงนน จงใหราชบรษสบความเมอทราบความแลว จงพระราชทานผาสาฎก ๑ ค แตพราหมณกถวายแดพระพทธองคอก พระราชาจงพระราชทานเปนทวคณ คอ ๒ ค ๔ ค ๘ ค และ ๑๖ ค แตพราหมณกถวายแดพระพทธองคอก ตอมาพระราชากพระราชทานอก ๓๒ ค เขาจงถอเอาสองค ส าหรบตนและภรรยา และน าอก ๓๐ คนนถวายพระพทธองค ล าดบนนพระเจาปเสนทโกศลจงพระราชทานผากมพลสองผน

๒๘

อนมคาหนงแสนแกพราหมณ แตเขากน าผากมพลผนหนง ท าเปนเพดานบนทบรรทมของพระศาสดาในพระคนธกฎ และผนหนงเปนเพดานในทท าภตกจของภกษผฉนในเรอนของตน เมอพระราชาทรงเขาสส านกแหงพระศาสดา ทรงเหนผากมพลกจ าไดจงทลถามพระศาสดา พระองคทรงตรสใหพระราชาทรงทราบแลว ล าดบนนพระราชาจงทรงรบสงพระราชทานหมวดวตถ ๔ ประการ อนประกอบดวย ชาง ๔ เชอก มา ๔ เชอก กหาปณะจ านวนสพน สตร ๔ คน ทาส ๔ คน บรษ ๔ คน สวยจากสต าบล ทงสองทานนเปนผไดรบผลจากการท าบญพเศษ การท าบญทจะไดรบผลอนเลศเชนนจะตองประกอบไปดวยเหตสประการทเรยกวา สมปทา ๔ คอ ๑) วตถสมปทา ผทตนบรจาคใหนนจะตองเปนพระอรยบคคล ซงสามารถเขาสมาบตได คอ พระอนาคามกบพระอรหนต ๒) ปจจยสมปทา สงทตนน ามาบรจาคนน จะนอยหรอมากกตามจะตองไดมาโดยทางทชอบธรรม ไมผดกฎหมาย ไมผดศลธรรม

๓) เจตนาสมปทา สมบรณดวยเจตนา คอ ความสขใจ ความตงใจ ทงกอนจะให ท งในขณะให และหลงจากทใหไปแลว ไมรสกเสยดาย เสยใจในสงทตนใหตนบรจาคไป

๔) คณาตเรกสมปทา พระอรยบคคลทานนน จะตองออกจากนโรธสมาบตใหมๆ แลวบคคลผนนไดใหทานแกทานเปนคนแรก๑๘

ทงนเมอบคคลใดกด ไดท าการประกอบทานดวยจตใจอนมศรทธาเลอมใส ในผลทานของตนเองแลว เขาผนนยอมมผลอานสงส ดงทพระสมมาสมพทธเจาไดทรงแสดงไววา ๑) ผใหยอมเปนทรกของคนเปนอนมาก ๒) สตบรษ คอ คนด ยอมคบหาสมาคมกบบคคลผใหทาน

๓) บคคลผใหทาน ยอมมเกยรตคณงามความด ฟงขจรไปในสถานทตางๆ ๔) เมอเขาไปในสมาคมใด ยอมองอาจกลาหาญ ไมครนครามขามเกรงในสมาคมนน

๕) ไมหลงท ากาลกรยาตาย คอจะตายอยางมสต ๖) เมอตายไปแลว จะบงเกดในสคตโลกสวรรค

๒.๒.๒. กตญญกตเวท

สตบรษผทหวงจะกระท าปพพเปตพล ไปใหกบญาตทงหลาย ทลวงลบไปแลวมความจ าเปนอยางยงทจะตองประกอบดวยหลกธรรมในขอน ซงโดยความหมายแลวกตญญกตเวทมความหมายวา ผรอปการะทเขาท าแลวและตอบแทน ผรจกคณคาแหงการกระท าดของผอน และ

๑๘ พระเทพดลก (ระแบบ ฐตญาโณ), อธบายหลกธรรมตามหมวดจากนวโกวาท, หนา ๑๗๗.

๒๙

แสดงออกเพอบชาความดนน๑๙ ความกตญญมบทบาทส าคญในสงคม โดยขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรมไทย ไดสอดแทรกความกตญญเอาไวเกอบทกเรอง สงผลท าใหสถาบนครอบครวและสงคมเกดความมนคง ซงนบวาเปนหลกธรรมพนฐานทท าใหมนษยในสงคม รจกกระท าหนาทของตนเองทเหมาะสมทจะท า โดยเรมจากความรบผดชอบตอหนาท ของตนเองกอน แลวขยายความรบผดชอบตอหนาทๆ มตอครอบครว โดยบดามารดามหนาทเปนบพพการมหนาทใหก าเนดบตร ตลอดถงอบรมเลยงดใหเตบใหญ และบตรธดากมหนาทรบผดชอบ ปฏบตตอบดามารดาในฐานะผมความกตญญ อนจะขยายผลในระดบสงคมสวนรวมทกวางออกไป และความกตญญนจะชวยใหโลกอยรอดปลอดภย จากปญหาสงคมซงความกตญญกตเวทวาโดยขอบเขต ความกตญญเปนบอเกดแหงเกยรตยศ เปนเหตใหบคคลผทประกอบความกตญญ ประสพแตความเจรญ พระพทธองคทรงสรรเสรญความกตญญของบคคลวาเปน มงคลสงสดความกตญญกตเวทนแยกออกไดเปน ๒ ระดบ คอ

๑. กตญญกตเวทตอบคคลผมคณความด หรออปการะตอตนเปนสวนตว ๒. กตญญกตเวทตอบคคลผไดบ าเพญคณประโยชน หรอมคณความดเกอกลแกสวนรวม เชนการทพระเจาปเสนทโกศล ทรงแสดงความกตญญกตเวทตอพระพทธเจา โดยฐานททรงประกาศธรรมยงหมชนใหตงอยในกศลกลยาธรรมเปนตน๒๐

จากการศกษาพบวาบคคลผมความกตญญ เมอมบคคลท าความอปการะใหแกตนกอนแลว เขายอมจะมความรสกส านกในอปการคณทผ อนกระท าแลว และมความกระตอรอรนทจะหาทางตอบแทนทกเมอทกเวลาทมโอกาส ดงนนผทมความกตญญกตเวทจะกอใหเกดประโยชนมากมายตอตนเอง และนอกจากนนยงจะท าใหบคคลผ เกยวของ คบหาสมาคมดวยไดรบแตประโยชนสขเพราะเหตทวา เขาเปนคนด และยอมแนะน าในทางทด ไมชกชวนแนะน าใหท าในเรองทผดศลธรรม ทงตวผทมความกตญญกตเวทยอมไดรบผลแหงการมความกตญญกตเวทดงน ๑) ท าใหรกษาคณความดเดมไวได ๒) ท าใหสรางคณความดใหมเพมไดอก ๓) ท าใหเกดสต ไมประมาท

๔) ท าใหเกดหรโอตตปปะ ๕) ท าใหเกดขนต

๑๙ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๖๗. ๒๐ ปญญา ใชบางยาง, หลกธรรมในพระไตรปฎก, (กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ๒๕๔๘), หนา ๑๓.

๓๐

๖) ท าใหจตใจผองใส มองโลกในแงด ๗) ท าใหเปนทสรรเสรญของคนด ๘) ท าใหมคนอยากคบหาสมาคม

๙) ท าใหมนษยและเทวดาอยากชวยเหลอ ๑๐) ท าใหไมมเวรไมมภย ๑๑) ท าใหลาภผลทงหลายเกดขนโดยงาย ๑๒) ท าใหบรรลมรรคผลนพพานโดยงาย๒๑

อยางไรกตาม จากการศกษาพบวา ผทปราศจากความกตญญกตเวท นนจะท าใหตนเองเดอดรอน จะท าตนใหถกก าจด ถกท าลาย ถกนกปราชญทงหลายตเตยน ประสบแตความเสอมความเดอดรอน ไมมความสข ไมมความเจรญ ไมมมตร ผชวยเหลอ ไดรบการดถกเหยยดหยาม คนอกตญญเปนคนไรประโยชน เปนคนทมองโลกในแงราย มองไมเหนคณงามความดของผอน ไมรจกตอบแทนคณของผอน คนอกตญญประสบความทกขในโลกน เมอละโลกนไปแลวจะไปสอบายภม ซงโทษของผมความอกตญญเปนนสยนนแยกยอยออกเปนขอๆ ไดดงน ๑) เปนบคคลทไมควรคบหาสมาคม ผทไมรบญคณทบคคลอนท าไว และไมตอบแทนคณบคคลเชนนนถอวาไมควรคบอยางยง เพราะการคบคนเชนนนไมกอใหเกดประโยชนใดๆ อาจจะเปนโทษตอบคคลผคบหาดวยซ าไป

๒) เปนคนเลวทราม ทานกลาววา บคคลทอาศยรมเงาของตนไมใด ไมควรหกรานกงของตนไมนน ผทกระท าชอวาเปนคนเลวทราม เพราะความกตญญกตเวทเปนคณธรรมพนฐานของคนด (นมตต สาธรปาน กตญญกตเวทตา) เมอคณธรรมพนฐานไมม กชอวาเปนคนไมด ๓) เปนคนมองโลกในแงรายและไมรจกพอ คนอกตญญมกปนคนมองโลกในแงรายเพราะมองไมเหนคณงามความดของผอน แมจะใหผนแผนดนทงหมดโลกแกเขา กยงไมเปนทพอใจเขาได ดวยเหตวาคนทไมรจกบญคณคน แมจะท าคณประโยชนแกเขามากมายสกปานใดกตาม เขากยงมองไมเหนคณประโยชนทผอนท าใหอยด ๔) ไมมใครชวยเหลอ เปนบคคลทขาดญาตมตรสหาย เพราะไมมใครอยากคบหา เมอไมรคณของผอน ยามทมกจการงานหรอเรองราวใดๆ เกดขนยอมไมมใครชวยเหลอ เพราะชวยไปกไมมประโยชนส าหรบคนไมรคณคนอน

๒๑

พระมหาสมาน ชาตวรโย (ศศสวรรณพงศ), “การศกษาเปรยบเทยบเรองความกตญญในพทธปรชญาเถรวาทกบปรชญาขงจอ”, วทยานพนธศาสนศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหา มกฏราชวทยาลย, ๒๕๕๐), หนา ๔๘.

๓๑

๕) เปนคนทไรประโยชน ทานเปรยบเหมอนวา เกบขอนไมทลอยน าขนมา ยงดกวาชวยคนอกตญญขนจากน า เพราะขอนไมทเกบมายงท าประโยชนอนๆ ได เชน ท าฟน เปนตน สวนการชวยเหลอคนอกตญญไมมประโยชน อาจจะกลายเปนโทษแกผชวยเหลอกได ๖) มแตความเสอม ไมมความเจรญ บคคลไดพกอาศยในบานของคนอนแมเพยงแมคนเดยวหรอไดรบการเลยงขาวปลาอาหารเพยงมอหนง กไมควรแมแตคดไมดตอเจาของบาน ผทเนรคณตอผมพระคณ แมนอยยอมมแตความเสอม

๗) ยอมประสบทกข คนอกตญญยอมมชวตทหาความสขไมได ตองพบกบความทกขทรมานเหมอนถกโยนลงไปในนรก๒๒

ดงนน จงกลาวไดวาความกตญญเปนบอเกดแหงเกยรตยศ ความมเกยรตเปนเหตใหบคคลไดประสพความเจรญ ความเปนผนารกใครนบถอ บคคลใดเปนผไมประทษรายตอมตร อกทงตงความกตญญเปนเบองหนา ระลกถงคณของผมคณ ไมลมไมลบหลบญคณทาน ปราศจากความคดรายตอผมพระคณ เมอเขาหาสมาคมกบคนกลมใด กมแตคนคอยชนชมยนด เมอจากถนฐานบานเรอนไปอยในตางถนทใดๆ กไมอดอยาก ประกอบไปดวยเกยรตศพทอนงาม นคอมงคลจากความกตญญ พระพทธองคทรงสรรเสรญความกตญญของบคคลวา เปนมงคลสงสด เพราะเปนเหตใหผปฏบตไดบรรลถงความเจรญดวยลาภ ยศ สรรเสรญสข๒๓

๒.๒.๓. โภคาอาทยะ

จากการศกษาพบวา พระพทธศาสนามหลกค าสอน ทเกยวของกบการท ามาหาเลยงชพตลอดจนถงการใชจายทรพย ทตนหามาไดอยหลายประการดวยกน แตอยางไรกดมหลกธรรมอนหนงทเกยวของกบการใชจายทรพยทหามาไดโดยตรง หลกธรรมนนกคอ โภคอาทยะ หรอ โภคาอาทยะ ๕ คอ ประโยชนทควรถอเอาจากโภคทรพย หรอ เหตผลทอรยสาวกควรยดถอ ในการทจะมหรอครอบครองโภคทรพย เมอใชโภคทรพยท าประโยชนอยางนแลว ถงโภคะจะหมดสนไป กสบายใจไดวา ไดใชโภคะนนใหเปนประโยชนถกตองตามเหตผลแลว ถาโภคะเพมขนกสบายใจเชนเดยวกน เปนอนไมตองเดอดรอนใจในทงสองกรณ๒๔ ซงทรพยสมบตทงปวงของคนเรานน คนไดชอวาเปนเจาของ คอเปนนายผถอครองในทรพยนน ในฐานะของเจาของทรพยนนจะตองใช

๒๒ พระมหาสมาน ชาตวรโย (ศศสวรรณพงศ), “การศกษาเปรยบเทยบเรองความกตญญในพทธปรชญาเถรวาทกบปรชญาขงจอ”, วทยานพนธศาสนศาสตรมหาบณฑต, หนา ๕๑-๕๒. ๒๓ ชยวฒน อตพฒน, ผศ. หลกพทธศาสนา, หนา ๒๒๘. ๒๔ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๑๗๒.

๓๒

ใหกอเกดประโยชนทงตอตนเองและบคคลอน เพราะการครองเรอนของคนทมปญญานน ยอมสามารถท าประโยชน เกอกลแกคนรอบขางเปนอนมาก ดงนนพระสมมาสมพทธเจาจงไดทรงจ าแนกแจกแจง การหาประโยชนจากทรพยสมบตเอาไว ๕ ประการคอ ๑) ใชเพอเลยงชพของตนเอง ตลอดถงบ ารงเล ยงดบคคลในครอบครวของตน อนประกอบไปดวย มารดา บดา บตร ภรรยา บรวาร พวกพอง ใหไดรบความสข ซงการจะกระท าเชนนได จะตองมความรสกรบผดชอบตอการอยดมสขของคนทใกลชดกบตน ไมเปนคนเหนแกตวและความสขเพยงล าพงของตน ไมเปนผทคอยแตจะแสวงหาความสขเพอตนจนเกนเหต ครอบครวถกทอดทงใหผจญความทกขยาก อนจะกอใหเกดปญหากบครอบครวตามมา ๒) ใชเพอเลยงดเพอนฝงมวลหมมตรทงหลายใหไดรบความสข เพอนทพงประสงค คอ กลยาณมตรอนเปนผพงพงคอยชประโยชนให บอกกลาวในสงทเปนประโยชนและเปนโทษ แตโดยความเปนจรงของชวตเปนเรองยาก ทจะมแตกลยาณมตรคอยลอมรอบกาย แตในบางครงเรากไมอาจทจะเลอกคบมตรได จงจ าเปนทจะตองมการแสดงความจรงใจตอเพอน ดวยความมอธยาศยเออเฟอเผอแผตอกน แบงกนกนกนใช ชวยเหลอเกอกลกนตามก าลงความสามารถ ผอยครองเรอนจะตองท าตามสมควร แตไมใชเลยงดหาความสขกบเพอนจนครอบครวตวเองตองเดอดรอน

๓) ใชโภคทรพยทตนหามาไดนนบ าบดอนตรายทเกดขนจากเหตตางๆ ส าหรบในขอนเปนการเชอมโยงมาจากการแบงทรพยออกเปน ๔ สวน คอ สวนทหนงใชบรโภคเลยงตนเองและคนในครอบครวตลอดถงคนในความคมครองของตนใหเปนสข สวนทสองและสามทรงสอนใหจดสรรไวเพอประกอบกจการลงทนตางๆ สวนทส เกบไวใชในยามจ าเปนทรงสอนใหเกบไวสวนหนง เพอสามารถแกไขปญหาตางๆ ทเกดขนกบตนเองและคนรอบขาง ทงดานโรคภยไขเจบ ภยจากธรรมชาต เปนตนวาการเกดขนของอทกภย วาตภยในสวนตางๆ ของประเทศ ตอนแรกจะตองรอการชวยเหลอ จากบคคลอนกนเปนสวนมากหากแตละครอบครว มเงนเกบอยสวนหนงกจะสามารถท าการแกปญหาทเกดขนไดทนท แมจะประสบภยธรรมชาตมากขนาดไหนกตาม ค าวาสนเนอประดาตว ทพดกนยามมภยธรรมชาตจะไมเกดขน เพราะอยางนอยกไดพงจากเงนเกบกอนนนมาชวยแกปญหาใหได ๔) ใชกระท าพลกรรม ๕ ประการ คอ ก) ญาตพล สงเคราะหหมญาตทงหลายดวยการอนเคราะห สงเคราะหตอบแทน เพราะนนคอ การสรางสงทเปนอดมมงคลแกชวตของตน

ข) อตพล การใหการตอนรบแขกทมาเยอนยงถนทอยของตน ซงจะตองมการตอนรบใหสมกบฐานะของทงแขกและตวเราเอง เพอใหแขกไดมความพอใจ สบายใจ เมอแขกเขากลบไปแลวกใหเขาไดคดถงความดงาม ความมใจกวางของเจาของบาน

๓๓

ค) ปพพเปตพล การท าบญอทศไปใหกบเหลาญาตทงหลาย ทไดลวงลบไปแลว ซงการท าในลกษณะน แสดงใหเหนถงการมความกตญญกตเวท ความมเมตตากรณาตลอดจนถงเปนการแสดงออก ถงความเคารพรกทตวเราเองมทานทงหลายทไดตายจาก ไปสภพภมเบองหนา ง) ราชพล การถวายทรพยทตนหามาไดเขาหลวง โดยการเสยภาษอากรอยางมใจซอตรงตามความเปนจรง รวมถงการชวยเหลอดานตางๆ ไมวาจะเปนการออกแรงกด ความคดเหนตางๆ กดในงานอนเปนสาธารณประโยชน จ) เทวตาพล คอการท าบญแลวอทศสวนบญกศล ทตนไดท าแลวไปใหแกเหลาเทวดาทงหลาย ซงค าวาเทวดาในทน เปนเทวดาโดยก าเนด ททานเรยกวา อปตตเทพ เปนค าขอของทาวสกกเทวราช ทไดปรารภไววา ถาพระสงฆจะท าบญอะไรกตาม กขอใหชวยอทศกศลใหแกเทวดาบาง ส าหรบชาวบานนน เปนการสอนใหสรางไมตรจตตอเทวดาทงหลาย เมอมนษยมไมตรจตกบเทวดา เทวดายอมใหความรก ใหการดแลรกษา ทงเปนการบ าเพญบญประเภทปตตทานมย คอบญส าเรจดวยการใหสวนบญ

๕) บรจาคทานแกเหลาสมณพราหมณผประพฤตดประพฤตชอบทงหลาย ในกรณของการบ าเพญบญ เพอบชาความดของทานเหลานน จะเนนไปททานผประกอบดวยพระสงฆคณ ๔ ขอแรก คอปฏบตด ปฏบตตรง ปฏบตเปนธรรม ปฏบตสมควร เพราะทานเหลานนไดชอวาเปนบญเขตของชาวโลก ทงเปนการท านบ ารงศาสนาทตนเคารพนบถอดวย๒๕

๒.๒.๔. ทศ ๖

หลกของการปฏบตเพอทจะพฒนาตน ตามหลกของพระพทธศาสนานน จะเนนทตวของแตละบคคล เพราะโดยพนฐานทางจตใจของบคคลแลว กศลธรรมและอกศลธรรมนนมมากบางนอยบางตามสมควรแกพนเพ จรต และอธยาศยของแตละบคคล ซงไมเหมอนกน สกแตเพยงวาอยางไหนจะมากกวากน ถาจตประกอบดวยอกศลธรรมมากเกนไป กจ าเปนทจะตองบ าเพญกศลธรรมเพอพฒนายกระดบจตของตน ตอจากนนกจงคอยทจะกระจายไปสคนทเกยวของใกลชดกบตนไปตามล าดบ โดยการเนนใหบคคลไดตระหนกถงภารกจของตน ทตองท าใหเหมาะสมกบความเกยวของระหวางตนเองและบคคลอนทอยในสงคมรวมกน หรอบคคลประเภทตางๆ ทเราตองเกยวของสมพนธ ดจทศทอยรอบตวเราจดเปน ๖ ทศ๒๖ ซงปรากฏในสงคาลกสตร ทพระพทธองคทรงแสดงแกสงคาลกมาณพผทท าการกราบไหว นบนอบนอมทศทง ๖ ตามค าสงของบดาทปรารถนาใหบตรไดมทพงพง แตสงคาลกมาณพไมเขาใจหลงเขาใจผดไปวา บดาสงไวใหกราบไหว

๒๕ พระเทพดลก (ระแบบ ฐตญาโณ), อธบายหลกธรรมตามหมวดจากนวโกวาท, หนา ๒๒๕.

๒๖ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท, หนา ๑๓๒.

๓๔

ทศตางๆ อนมทศเหนอเปนตน แตอนทจรงแลวความหมายกคอ ใหมปฏสมพนธอนดกบกลมคนตางๆ ในสงคมทตนเองจะตองพบปะ และใชชวตประจ าวนรวมกนอนประกอบไปดวย

๑) ปรตถมทศ คอทศเบองหนาไดแก มารดาและบดา บตรธดาไดชอวามความผกพนกบมารดาบดามาตงแตถอปฏสนธ ดงนนนน เมอมวาสนาไดเกดเปนพอแมลกกนแลว กจะตองประพฤตปฏบตตามธรรมะ ถาไมปฏบต ตวบตรธดาเองกยอมไดชอวาเปนคนอกตญญ ถาพอแมไมปฏบตกยอมไดชอวาเปนพอแมทไมด ไมรจกหนาทของตนทพงมตอลก แตถาหากทงสองฝาย ประพฤตปฏบตตอกนโดยเออเฟอกจะท าใหกลายเปนพอแกว แมแกว และลกแกว อยรวมกนโดยปกตสขภายในบาน เกดความรกความกลมเกลยวกนขน เปรยบประดจดงทอยรวมกนของเทพบตรเทพธดาทอาศยอยในวมานเดยวกน สงผลใหบานนนกลายเปนสวรรควมาน ซงหลกธรรมดงกลาวนนในสวนของมารดาบดาจะประกอบไปดวย ก) หามปรามจากความชว ไมวาจะเปนความชว ทางกาย วาจา และทางใจ เพราะความชวนน น าความทกขมาให ดวยความรกความหวงดทบดามารดามตอลก กตองมการหามปรามมใหบตรธดาของตนท าความชว เพราะกลววาลกของตน จะประสบกบความทกขความเดอดรอนได ข) ใหตงอยในความด ความดนนจะสงผลใหเปนผมความสข ความเจรญกาวหนาในหนาทการงานของตน พบกบความเกษม ซงเปนความปรารถนาของบดามารดาทจะใหลกเปนเชนนน จงตองอบรมสงสอนใหลกประพฤตความดอนมลกษณะเกอกลตอตนเอง รวมทงสงสอนใหเกอกลตอบคคลอนเปนเบองตน ซงจะสงผลใหมความสขสวนตวครอบครวทงวงศตระกล ตลอดจนถงสงคมทตนเปนสมาชกอย ค) ใหศกษาศลปวทยา ศลปวทยาจะเปนประดจทรพยซงจายไมรจกหมดสน จงควรจดใหบตรธดาของตนไดศกษาตามสมควร ตามก าลงความสามารถทจะใหการศกษาอบรมได ง) หาคครองทสมควรให จดหาคครองทเหมาะสมแกบตรธดาของตนเอง เมอบตรธดาไดเจรญเตบโตอยในวยและฐานะทจะครองเรอนได จ) มอบทรพยสมบตใหในโอกาสอนสมควร ในสมยโบราณมกจะเนนไปทวตถ แตในปจจบนรปแบบของการด ารงชวตมนษยเปลยนแปลงไปเปนอยางมาก คานยมของปจจบนจงมอบใหในลกษณะของการใหความร การศกษาอบรม เปนสวนใหญ

๓๕

หลกธรรมทมารดาบดาทงหลาย ควรประพฤตตนตอบตรธดาทง ๕ ขอนเมอปฏบตอยางจรงจงแลวยอมทจะสงผลใหบตรธดาทงหลายของตน ไดรส านกและปฏบตหนาทของลกทดทพงกระท าตอมารดาบดา เปนการตอบแทน

ใน สงคาลกสตร พระพทธเจาทรงแสดงหนาททบตรธดา พงปฏบตตอมารดาบดาไว ๕ ประการคอ ก) ทานเลยงเรามาแลว เลยงทานตอบ

ไดแกการตระหนกถงพระคณของมารดาบดาทเลยงมา สมควรทจะตองเลยงทานตอบแทนใหทานมความสขกาย สบายใจแกทาน แมเปนลกทยงเลกอยในวย ไมวาจะเปนนกเรยนนกศกษา กสามารถเลยงดน าใจของทานได โดยการปองกนไมใหทานไดทกขใจ เสยใจ กลมใจ เพราะการกระท าของเรา ข) ชวยท าการงานของทาน เปนการท างานตามททานใชใหท า เพอเปนการแบงเบาภาระของทาน ดวยการรบงานอนเปนภาระอนหนกของทานไปท า ค) ด ารงวงศสกล หมายถง การรกษาทรพยสมบตและชอเสยงเกยรตยศของมารดาบดา อนวาวงศสกลนนมบคคลเกยวของอยดวยเปนอนมาก บตรธดาแหงสกลใด เมอไดเกดรวมวงศสกลกบบคคลอน จะตองมความส านกรบผดชอบตอสกลของตน แมถงทสดตระกลวงศของตนจะเสอมทรามตกต าลงไป กตองไมใชเกดจากการกระท าของตน ฉะนน บตรธดาทพงปรารถนากคอ บตรธดาทด ารงวงศสกล กบบตรธดาทเชดชวงศสกล ท าใหสกลของตนสงขน ตลอดถงการรกษาสงทดงามตางๆ ของสกลตนเอาไว ไมใหเสอมในยคสมยของตน

ง) ประพฤตตนใหเหมาะสมกบความเปนทายาท

กลาวคอ ตองประพฤตตนใหเปนคนเหมาะควรแกการไวเนอเชอใจ ของบดามารดาทจะท าการรบทรพยมรดกสบตอวงศสกลไปได ใหพอแมมความมนใจวาแมทานจะตายไปแลว ฐานะทางสกลกคงด ารงอยไดไมตกต า จ) ยามเมอทานลวงลบไปแลว มการท าบญอทศใหทาน กลาวคอ เมอมารดาบดาแหงตนท ากาลกรยาตายจากไปแลว กตองท าบญอทศสวนกศลสงไปให เปนการแสดงออกซงความมกตญญกตเวทตอทานผเปนมารดาบดา ซงพระพทธเจาทรงแสดงวา เปนการแสดงออกซงญาตธรรม เปนการบชาตอความดของมารดาบดา ทงยงเปนการสะสมบญของตนใหเพมพนขนมาอก ฉะนนหนาทเหลานจงเปนหนาทโดยก าเนดของทกชวตทเกดมาโลกน ถาไมประพฤตปฏบตตามกไดชอวาเปนคนอกตญญตอหนาท

๓๖

๒) ทกขณทศ ทศเบองขวา อนไดแกครบาอาจารย เมอบคคลตองการทจะเขาไปท าการศกษาเลาเรยน หาความรในส านกของครบาอาจารย และครบาอาจารยเหลานนกท าการรบบคคลเหลานนเขาไวเปนศษยของตน ดงนนแตละฝายจะตองวางตวอยบนพนฐานแหงคณธรรมตามสมควรแกฐานะ เปนหนาทของผเปนครบาอาจารยทจะตองมปญญา ความบรสทธ และความเมตตา ตามสมควรแกฐานะของทงครบาอาจารยและลกศษยซงพระสมมาสมพทธเจาทรงจ าแนกหนาท อนเปนธรรมะไวเปน ๕ ขอ อนประกอบไปดวย ก) ฝกฝนแนะน าใหเปนคนด ไดแกเรองทเอามาแนะน านน น าเรองดๆ มาอบรมสงสอน ตลอดถงมอบายวธในการแนะน า ทสามารถสรางความยอมรบนบถอใหเกดขนแกนกเรยนของตนได ข) สอนใหเขาใจแจมแจง สงเสรมผเรยนใหเกดการพฒนาการทางดานตางๆ มความรอบรช านาญในศาสตรทจะตองใชในการด ารงชวตพฒนาใหเกดความรด ความคดทด ความสามารถทด โดยมคณธรรมเปนหลก ในการด ารงชวตของนกเรยนนกศกษาเหลานน

ค) สอนศลปวทยาใหสนเชง ไมปดบงอ าพรางแกลกศษย ครอาจารยทมชวตจตวญญาณของความเปนครจรงๆ จะตองสอนศษยของตนเตมท ตามขอบขายของเนอหาวชาทก าหนดเอาไว ง) ยกยองปรากฏในหมคณะ เปนการเชดชความร ความคดความอาน ความสามารถ และคณธรรมของศษยตน ใหเปนทประจกษแกบคคลอนๆ เปนการเสรมสรางขวญและก าลงใจของศษย ใหเกดความเพยรพยามยามทจะปฏบตดตอไป และพรอมกนนนกเปนเครองมอในการกระตนเรงเรา ใหคนอนถอปฏบตตาม เพอทจะไดรบการยกยองเชนเดยวกน

จ) ท าการปกปองคมกนในทศทงหลายแกศษย แมจะจบการศกษาและออกจากส านกตนไปแลว กตองพรอมทจะใหการสงเคราะห อนเคราะห ชวยเหลอปองกนอนตรายมใหเกดกบลกศษยตนได คณธรรมเหลานนบเปนคณธรรมทครบาอาจารยทงหลาย สมควรทจะประพฤตปฏบตตอลกศษย เพอเปนการอนเคราะหใหศษยตามฐานะ และเมอครบาอาจารยไดท าการสงเคราะหใหกบศษยกอนแลว ผทเปนศษยกตองมความส านกเหนความดของครบาอาจารย แลวกตองปฏบตตนตอบตอทานดวยความเออเฟอ ตอบแทน ๕ ประการดงน

๓๗

ก) ลกขนตอนรบ

เปนการแสดงความเคารพนบถอทตนมตอทาน เพราะคานยมของคนในสงคมนน ลกษณะของการยนขนเมอพบหนานน ถอวาเปนการตอนรบโดยความเคารพ ข) เขาไปหา ยนคอยรบใช เปนการชวยเหลอแบงเบาภารกจของครบาอาจารยทาน เพราะโดยธรรมเนยมปฏบตแลวเปนธรรมดาทผเปนศษยตองขวานขวายชวยงานครบาอาจารยตามแตก าลงของตน

ค) สนใจเชอฟงค าสงสอนของครบาอาจารย เมอบคคลมความสนใจในส านกของครบาอาจารยใดแลว และไดเขาไปท าการศกษา ตองมหนาทเคารพเออเฟอในค าสงสอนของทาน เพราะเหตวาตนมความสนใจในค าสอนของครบาอาจารยนนมาแตแรก ดงนนศษยทดควรพรอมทจะเชอฟงค าสงสอนของทาน

ง) ท าการอปฏฐากดแล รกษาทานบ ารงสขภาพรางกายของทานใหเปนปกต เลยงดใหทานไดเบาใจตลอดถงชวยแบงเบาภาระของอาจารยตามสมควรแกกาลโอกาสทมาถง จ) ตงใจเรยนศลปะวชาโดยความเคารพ ประกอบไปดวยการโดยเคารพในตนเอง เคารพในครบาอาจารย เคารพในสถานศกษา เคารพในต ารบต าราทจะตองศกษาเลาเรยน ในขณะททานสงสอนกตงใจฟง เงยหคอยฟง ก าหนดขอความพจารณาในขอความ เมอสงสยกซกถามจนเขาใจ

๓) ปจฉมทศ ทศเบองหลง คอภรรยา ธรรมะทเปนหนาทของคนทเปนสามภรรยากนนนกคอ เรมจากคนทไมเคยเกยวของกนเลย ไดมาเกยวของกน มความรกตอกน เมอเปนแลวกตองปฏบตหนาทของสามภรรยา ทมตอกน ซงสามจะตองอนเคราะหภรรยาดวยคณธรรมหาประการคอ ก) ยกยองใหเกยรตสมกบฐานะทเปนภรรยาแหงตน ไมวาจะเปนในดานรปราง วชาความร ฝมอ หนาทการงาน ครอบครว สกลวงศของภรรยา ข) ไมดหมนภรรยาของตน ไมวาจะเปนในดานรปราง วชาความร ฝมอ หนาทการงาน ครอบครว สกลวงศของภรรยา ค) ไมประพฤตนอกใจภรรยาแหงตน คอ ไมไปเกยวของทางเพศกบสตรอนนอกจากภรรยาของตน ททานใชค าวา “สทารสนโดษ” คอมเพศสมพนธกบภรรยาตนเองเทานน

๓๘

ง) มอบความเปนใหญในงานบานให ภรรยาทานเรยกวา แมเรอน ฉะนนผ เปนสามจะตองมอบความเปนใหญภายในบานเรอนของตนใหกบภรรยาใหดแลรบผดชอบ เอาใจใสภายในครอบครว ภรรยาจะมความรสกภาคภมใจทไดท างานเตมตามหนาทของตน

จ) หาเครองประดบมาใหเปนของขวญตามโอกาส

ใหสงของอนนาบนเทงใจเปนตนวา ใหเครองแตงตว ใหของรางวล ใหของขวญ ใหของฝาก เมอไดจากไปในทไกล กจะมของตดมอมาฝาก แสดงใหเหนวาตนมความเยอใยอาลยผกพนตอภรรยาของตน เมอสามไดกระท าตามคณธรรมทงหาขอนแลว กจะสงผลใหภรรยาไดแสดงคณธรรมของตนออกมาใหปรากฏอย ๕ ประการเชนกนดงน คอ ก) จดงานบานใหเรยบรอย เรอนทผครองไมดจะน าความทกขมาให ผทมบทบาทอยางส าคญในการครองเรอน ครองสข กคอภรรยา ดงนนการงานตางๆ ทสามไดมอบหมาย ใหความเปนใหญไว กตองจดการงานใหด ข) สงเคราะหญาตมตรทงสองฝายดวยด อนเปนการแสดงถงความมอธยาศยไมตร เพราะการแตงงานนนไมไดแตงกนเฉพาะคนสองคน แตเปนการยอมรบการเกยวของผกพนกบครอบครว สองครอบครว มความเกยวของเปนญาตกน ญาตพนองของทงฝายสามและของตน ทมความเดอดรอน กพรอมทจะอนเคราะห สงเคราะหเออเฟอตามสมควรแกฐานะ ค) ไมประพฤตนอกใจ ไมเกยวของโดยไปมเพศสมพนธกบชายอน นอกจากสามของตน ททานเรยกวา ปตวตร คอมความจงรกภกดตอสามของตน ใหความส าคญแกสามเหมอนเทวดาภายในเรอน

ง) ท าการรกษาทรพยทหามาได โดยแบงทรพยออกเปนสสวนคอ สวนหนงใชจายภายในครอบครว สวนหนงเกบออมเอาไว อกสองสวนใชประกอบกจการงานเพอเพมพนทรพยสมบตขน ค าวารกษาทรพยจงไมไดหมายความวา รกษาไวทงหมด หรอวาจายไปทงหมด แตจะตองรจกจดสรรทรพยสมบตเหลานน เพอปองกนมใหเกดปญหาในการครองเรอน

๓๙

จ) ขยนไมเกยจครานในงานทงปวง ไมเกยจครานในการงานทงปวง ภารกจทตนจะตองรบผดชอบในฐานะของแมศรเรอน มการงานตางๆ อยเปนอนมาก ผเปนภรยาจะตองมความหมนขยน อยางทคนโบราณทานสอนใหรจกเรอน ๓ น า ๔ อยาใหมความบกพรอง เมอใดกดเมอสามภรรยาทสมครใจอยรวมกน เปนสามภรรยาและปฏบตหนาทตอกนโดยความเออเฟอเชนน กชอวาเปนการอยรวมกนของผชายทเปนเทพบตร ผหญงทเปนเทพธดา บานกจะเปนสวรรควมานส าหรบสามภรรยาคนน

๔) อตตรทศ คอทศเบองซาย ไดแกมตรทคบหา ส าหรบผทคบเปนมตรกนนน จะมธรรมะอนเปนหนาทของคนทเปนสหายกน คนทเปนมตรกนนนกเปนเชนเดยวกบอาจารยกบศษย สามกบภรรยาคอเรมตนจากการไมรจกกนมากอน ตอมากรจกกน เปนคนถกอธยาศยกน ตกลงปลงใจทจะเปนเพอนคคดมตรคใจกน จดทจะยดเหนยวน าใจของบคคล ทงสองฝายไวนน กคอแตละฝายจะตองมคณธรรมดงน ก) มสงใดกแบงปนใหกนและกน เปนการแสดงออกซงอธยาศยไมตรอนดตอกน มความโอบออมอารเออเฟอเผอแผซงกนและกน ตลอดถงพรอมทจะท าการอนเคราะหสงเคราะห ชวยเหลอเพอนของตนตามก าลงความสามารถทตนจะสามารถชวยเหลอได ข) เจรจาดวยถอยค าทไพเราะออนหวาน คอจะพดจาอะไรกน กพดดวยความรก มความเมตตามงดหวงดตอกน ซงเรองทพดนนจะตองเปนเรองจรง เปนเรองด มประโยชนตอผฟง ถกกบกาล คอไดแกวจสจรต ๔ คอการประพฤตชอบดวยวาจา ม ๔ อยางคอ เวนจากการพดเทจ เวนจากการพดสอเสยด เวนจากการพดค าหยาบ เวนจากการพดเพอเจอ๒๗ นนเอง ค) ชวยเหลอเกอกลกน จะกระท ากตาม จะพดกตาม ตองมองถงผลกระทบทจะมตอเพอนของตน ไมวาจะพดอะไร ท าอะไร คดอะไรกตาม จะตองมสตระลกรถง การพด ท า และคด วามตรของเราจะไดประโยชนอะไร ถาจะเปนการหกรานตดรอนผลประโยชนของเพอน กงดเวนไมประพฤตไมกระท า เลอกท าเฉพาะสงทเปนประโยชนตอเพอทงหลายเทานน

๒๗ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท, หนา ๓๓๕.

๔๐

ง) เปนผวางตวเสมอตนเสมอปลาย ไมวาฐานะของเพอนจะเปลยนแปลงไปอยางไรกตาม กสามารถวางตวไดเหมาะสมแกฐานะของเพอน ตามสมควรแกกาลเทศะทเกยวของกบเพอนในขณะนนๆ

จ) ซอสตยจรงใจตอกน ความเปนมตรกนจะยงยนถาวรไดนน แตละฝายจะตองมความจรงใจและจรงจงตอกน ไดยน ไดทราบ ไดรมาอยางไรกพดเจรจากนไปอยางนน เมอมตรสหายบคคลใดกตาม เมอไดรบการอปการะจากเพอนเชนนแลว ทานกสอนใหปฏบตธรรมะ คอ หนาทมอย ๕ ประการอนประกอบไปดวย ก) เมอเพอนประมาท ชวยปองกนรกษา คอเมอเพอนจะกระท าในสงใดกตามทเปนสงแสดงออกถงความเปนผประมาท กพรอมทจะใหความคมครองปองกนรกษามตรไว ไมใหมอนตรายเกดขน

ข) เมอเพอนประมาท ชวยรกษาสมบตของเพอน บางครงบางคราวมตรกอาจเผอเรอหลงลม ทงทรพยสมบตเงนทองตางๆ เอาไว หรอในคราวทมตรตองการฝากบานเรอนไวกเปนธระคอยเอาใจใสใหโดยด ค) ในคราวมภย เปนทพงพงได มตรทสนทสนมกนนน เมอยามเจบไขกไปเยยมพบปะกน ยามเมอตกทกขไดยากกใหความเออเฟออนเคราะหแกกน ทงก าลงกายและก าลงทรพย ยามใดทเกดภยกไมทอดทงกน ง) ไมละทงกนในยามทถงความวบต เปนการพสจน ทดสอบ วายามวบตนน จะไดรใจของมวลหมมตรทงหลาย รใจคนทเกยวของกบตน วามความรก มความจรงใจตอตน มากนอยแคไหน เพยงไร เพอนทมความรกความหวงดตอกน แมเพอนจะประสบความวบต กไมทอดทงกน

จ) ใหความเคารพนบถอมตรตลอดวงศวานวานเครอของมตร จะเหนไดวา ความเปนมตรตอกนนน จะมการผกพนโยงใยไปในสองครอบครวสองสกลเสมอ เมอเรานบถอมตรกตองใหความเคารพนบถอ บคคลทเกยวของกบเพอนของตน ตามสมควรแกฐานะดวย

๕) เหฏฐมทศ ทศเบองต า อนไดแกผใตบงคบบญชา มความเกยวพนกนคอ นายกบคนใช หรอผบงคบบญชากบผใตบงคบบญชานนเอง ดงนนบคคลผเปนนาย หรอผเปนหวหนา ควรปฏบตตอผใตบงคบบญชาของตนดวยหลกตอไปน

๔๑

ก) จดการงานใหเขาท าตามสมควรแกก าลงของเขา คอใหท าตามความรความสามารถความคด ฝมอของเขา ใหเขาท างานทเขานนถนด ใหสามารถแสดงความสามารถออกมาไดอยางเตมท เพอใหเขาไดเกดความภาคภมใจในผลงานของเขา อนจะสงผลประโยชนโดยตรงแกนาย ข) ใหคาจางรางวลสมควรแกงานและความเปนอย คอคาตอบแทนในรปแบบตางๆ ไมวาจะเปนเงนเดอน หรอของขวญตามกาลอนสมควร ใหเขารสกวามความคมคาในการท างานดวยกน

ค) ใหการรกษาพยาลบาลดแลผใตบงคบบญชาในเวลาเจบไขไดปวย มการใหสวสดการในดานตางๆ แกผเปนลกนองตน ในยามเจบไขไดปวยกใหการดแลเอาใจใส สงเคราะห ดวยคายาหรอดวยการเยยมเยอน

ง) ไดของแปลกๆ พเศษมา กแบงปนให ในกรณพเศษในโอกาสส าคญกควรมการเลยงอาหารอนมรสชาตดตามสมควร หรอบางคราวกใหเปนของขวญ ใหรางวลเปนสนน าใจ แกผใตบงคบบญชาของตน

จ) มการปลอยพกผอนในสมยอนสมควร เปดโอกาสใหเขาไดมเวลาพกผอนจากกจการงาน เชน โอกาสพเศษในคราวทควรแกการพกผอน อยางทประพฤตกน

ดงนนคนทเปนผทอยใตบงคบบญชา เปนคนงาน เปนพนกงาน เจาหนาท เมอสมครใจเขาไปเกยวของกบเจาของธรกจ หนวยงานเหลานนเปนตนแลวกตองท างานโดยยดหลกการประกอบการงานตอบแทนเจานายดงน ก) ตนแตเชาลกขนท างานกอนเจานายของตน แมวาบางครง จะเปนการท างานกอนเวลาไปบาง แตกแสดงใหเหนวาตนมความเออเฟอ มไมตรจต และความตงใจทจะท างาน

ข) เลกงานทหลงเจานายของตน หากวางานใดทท ายงคงคางไมแลวเสรจ แตเมอถงเวลาเลกงานแลวกมใจพรอมทจะท าใหแลวเสรจไป

ค) ถอเอาแตของทเจานายตนมอบให คอมความซอตรง ไมมการยกยายถายเท หรอท าการยกยอกในสงของทตนไมสมควรจะได

๔๒

ง) ท าการงานใหเรยบรอยและดยงขน คอมการพฒนาเพมทกษะฝมอ ตลอดถงความช านาญใหดย งขน เพ อความเจรญกาวหนาของตนตอการงานและเพอผลประโยชน อนนายของตนจะพงไดรบ

จ) น าเกยรตคณของนายไปเผยแพร อนวาการเปนนายกบลกนอง หรอผบงคบบญชากบผใตบงคบบญชานน เปนเรองของความเปนกลยาณมตรกน ดงนนความรสกทมตอกนจงจ าเปนตองเปนความรสกทด การพดกตองพดในทางทด ผนอยทดทกระดบจงควรทจะพดถงผใหญเหนอตนดวยความเคารพ ดวยการน าคณความดของทานไปยกยองสรรเสรญ อนเปนการแสดงถงความเปนคนด ทมความสจรตใจตอผใหญของตนใหปรากฏ

๖. ปรมทศ ทศเบองบน อนไดแกสมณพราหมณ ส าหรบค าวาสมณพราหมณนน หมายถงนกบวชในศาสนาตางๆ ซงอยในฐานะเปนทเคารพนบถอของศาสนกชนในศาสนานนๆ ส าหรบในทางพระพทธศาสนานน ทานไดใหความหมายจ าเพาะ หมายถงผระงบบาป ไดแกพระอรยบคคล และผปฏบตเพอระงบบาป ไดแกผปฏบตธรรม เพอเปนพระอรยบคคล๒๘ ซงชาวบานควรจะมความรสกตลอดถง ควรประพฤตตนตอนกบวชอยหาประการดงนคอ ก) ประพฤตตนตอทานตองประกอบดวยเมตตา คอจะท าอะไรกตามทเกยวกบนกบวช ใหท าดวยความรสกมเมตตา ตลอดถงหวงดตอทาน จะท าอะไร ท าไปเพอใครท าไปแลวนกบวชทานนนจะไดรบประโยชนอะไร อาจจะเปนการชวยเหลอในกจการงานตางๆ ของวด ของพระศาสนา เปนการกระท าดวยเจตนาทจะใหเกดประโยชนตอพระภกษ สามเณร วด และพระพทธศาสนาเปนส าคญ

ข) การเจรจา กประกอบดวยเมตตา การพดกนดวยความรสกทประกอบดวยเมตตานน หมายถง การพดตอหนาทานกดหรอพดถงทานลบหลงกบคนอน ควรทจะพดถงและพดกบทานดวยเมตตา หวงกอใหเกดประโยชนตอทาน ละเวนการพดใหทานเสอมเสย อนเปนการใสรายทาน แมแตจะกลาวโจษทานดวยอาบตกท าดวยเมตตา หวงใหทานท าตนใหบรสทธจากอาบต ไมใชพดไปเพราะตองการตามอารมณของตน โดยไมคดถงผลเสยหาย ทจะตกแกพระภกษสามเณรอน และพระพทธศาสนาอนเปนสวนรวม

๒๘ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท, หนา ๓๙๗.

๔๓

ค) ถาจะคดอะไรกควรประกอบไปดวยเมตตา ดวยเหตวาความคดเหนของตน เปนตวก าหนดการกระท าและการพด เพราะฉะนน เมอคดถงนกบวชหรอสมณพราหมณ ตองคดในแงของความเปนจรง ไมเลงผลเลศมากนกเมอคดถงทานดวยความมเมตตา หวงทจะเหนทานไมมเวร ไมมภย จะชวยใหเรากระท าหรอพดกบทานเปนการท าพดดวยเมตตาตามไปดวย ง) ตอนรบดวยความเตมใจ คอมไดหามมใหเขาบานเรอน นกบวชกบชาวบานนน โดยพนฐานแลวเปนศาสนกในศาสนาเดยวกน นบถอพระรตนตรยดวยกน ความรสกเปนมตรตอกนจงมความจ าเปน เมอทานมาเยยมเยยนมาตดตอธระ ตลอดจนถงมาบณฑบาต พรอมทจะใหการตอนรบดวยความเตมใจ ซงเปนหนาทของเจาของบานกบแขก และนกบวชกบอบาสกอบาสกา จ) อปถมภดวยปจจย ๔

คอการสงเคราะหพระภกษสามเณร ดวยปจจยสตามก าลงความสามารถของตนทจะกระท าได ตามหลกแลวพระพทธเจาทรงสอนใหพจารณาถงก าลงของทรพย และก าลงศรทธาของตนในการบรจาคทาน หากท าแลวเปนความสขใจเบกบานใจกควรทจะกระท า แตถาหากวาท าแลวเปนความทกขกไมควรจะท า ซงการใครครวญพนจพจารณาใหดเสยกอนแลวจงให จงเปนการกระท าทพระสมมาสมพทธเจาทรงสรรเสรญ

ธรรมะคอหนาทเหลาน เกดขนจากการตองเกยวของกน ในฐานะเปนศาสนกในศาสนาเดยวกนเปนส าคญ และโดยทพทธศาสนกชนทงหลายมอปการะตอพระภกษสามเณร จงเปนแรงผลกดนใหพระภกษสามเณรพงอนเคราะหแกชาวบานดวยธรรม ๖ ประการคอ ก) ท าการสงสอนหามปรามจากความชว ถอเปนหนาทหลกของเหลาพระภกษสามเณร คอศกษาพระธรรมวนยทเรยกวาปรยต แลวลงมอปฏบตพระธรรมวนยดวยตนเองเรยกวาปฏบต แลวน าเอาผลทตนเองไดรบทเรยกวาปฏเวธ มาเผยแผสงสอนบอกกลาวชแจงใหชาวบานไดทราบ วาอะไรเปนความดความชว มผลเปนความทกข แลวท าการหามปราม ชแจง แนะน า หามปราม เพอไมใหเขาท าความชว นนคอชทางบรรเทาทกข ใหแกเหลาชนทวไปนนเอง ข) สอนใหประพฤตตนตงมนอยในความด อนวาความดนเปนผลมาจากการประพฤต ปฏบตตามหลกศลธรรม คณธรรม มผลเปนความสข พระภกษสามเณรทงหลาย มหนาทในการบอกกลาวชแจง แสดงผลของการท าความด เพอใหเขาไดประพฤตปฏบตธรรม อนเปนเหตน ามาซงความสขความเจรญมาสตวเขาทงหลาย ตามหลกทวา ชทางบรรเทาทกข ชสขเกษมศานต

๔๔

ค) อนเคราะหดวยความปราถนาด ตามปกตแลวการจะสงเคราะห จะกระท าไดสองทาง คอ สงเคราะหดวยอามสทานคอวตถสงของ และสงเคราะหดวยธรรมทาน คอการใหธรรมะหรอความรเปนทาน ซงตองเปนการท าดวยความบรสทธใจ มงสงเคราะหในสงทเปนประโยชน อนมลกษณะเกอกลและอ านวยความสขใหแกชาวบาน และตองไมหวงผลตอบแทน

ง) ใหไดฟงสงทยงไมเคยฟง ตามธรรมดาแลวไมวาการฟง การศกษากดหรอการสนทนานน มบางเรองทผฟงเคยฟงมาบางแลว แตยงตองพยายามพฒนาความรความเขาใจใหแกผฟง ดวยการใหเขาไดมโอกาสฟงเรองทฟงแลว เขาไดรบประโยชนและเรองนน เขายงไมเคยไดยนไดฟงมากอน

จ) สงใดทฟงแลวแตวาเขายงไมเขาใจชดควรพยายามอธบายใหผฟงเขาใจชด ในการอธบายนนอาจตองใชตวอยางอปมา อปไมย ตลอดถงหลกวชาเขามาชวยในการเสรมสรางความรความเขาใจ ตามแนวทางการสอนของพระธรรมกถกทวา ตงจตปรารถนาทจะใหเกดประโยชนแกผฟงนนเอง ฉ) บอกทางสวรรคให ส าหรบค าวาสวรรคในแงของความเปนจรงแลว คอผลจากการละความชวประพฤตแตความด ท าใหบคคลนนตายไปแลวบงเกดในสคตโลกสวรรค ดงนนผลจากการละความชวและประพฤตความดขอสดทาย จงทรงสรปวา หลงจากตายไปแลว ยอมบงเกดในสคตโลกสวรรค๒๙

จากการศกษาพบวา หลกปพพเปตพลทปรากฏในพระไตรปฎกนน มความเกยวของโดยตรงกบอบายภมสอนประกอบไปดวย นรก ปตตวสย อสรกาย และตรจฉาน โดยเฉพาะอยางยงภพภมของปตตวสยหรอภมเปรต ซงตามปรากฏอยในพระสตร อรรถกถาและคมภรตางๆ จะมเปรตอยดวยกนถง ๓๗ ประเภท อยางไรกดแมเปรตจะมจ านวนมากมายหลายประเภท แตกเพยงประเภทเดยวเทานน ทสามารถรบและอนโมทนา ในสวนบญทผอนอทศใหนนคอปรตตชววกเปรตหรอปรตทตตปชวตเปรต และความเปนมาของการท าปพพเปตพลในพระพทธศาสนานน กเนองดวยการถอคตตามทพระเจาพมพสารไดทรงกระท าไว ตอนททรงถวายวดเวฬวนมหาวหาร ไวในพระพทธศาสนาแลวไดทรงท าการอทศสวนบญไปใหญาตทงหลาย ทเปนปรทตตปชวตเปรตยงผลใหเปรตเหลานน พนจากเปรตวสย ซงการกระท าเชนนตรงกบหลกอทศ ๕ ประการ ของพระพทธศาสนาทเรยกวา หลกพล ๕ ประการ ดงปรากฏในอทตยสตรและปตตกรรมสตร ประกอบไปดวย ญาตพล สงเคราะหญาต อตพล ตอนรบแขก ปพพเปตพล ท าบญอทศใหผตาย ราชพล ยกให

๒๙ พระเทพดลก (ระแบบ ฐตญาโณ), อธบายหลกธรรมตามหมวดจากนวโกวาท, หนา ๒๔๙.

๔๕

เปนของหลวง และเทวตาพล ท าบญอทศใหเทวดา และมกจกรรมหนงซงนยมกระท าในการท าบญอทศนคอ การกรวดน าอนมจดมงหมายเพอเปนการอทศสวนบญ ทตนไดบ าเพญแลวแผไปใหแกผทลวงลบดบขนธไปใหไดรบสวนบญ ตลอดถงเปนการแสดงออกถงความมกตญญกตเวทตาธรรมแกผลวงลบไปแลว เพอชวยสงเสรมบญบารมของทาน ใหเจรญรงเรองมากยงขน อยางไรกดแมจะมการอทศใหแลวแตทวายงมเงอนไข ในการรบสวนบญของเหลาเปรตอยดวยกน ๓ ประการ ทจะท าใหการอทศสวนบญนนสมบรณ คอ มผ อทศสวนบญใหซงตองเปนผในกวาง ตงใจแบงปนประโยชนความสขตอผอน บคคลผรบทานจะตองเปนผทถงพรอมดวยคณสมบตอนด เปนตนวามศลบรสทธ และการอนโมทนายอมรบเอาสวนบญทผอนอทศใหนน นอกจากนนยงมหลกธรรมอนทเกยวเนอง กบปพพเปตพล อนประกอบไปดวย ทาน ๒ คอ อามสทาน การใหวตถสงของแกผอน และธรรมทาน การใหความรใหถอยค าอนเปนประโยชนแกผอน กตญญกตเวท คอ การทรอปการะทเขาท าแลวและตอบแทนแสดงออกเพอบชาความดนน แบงออกเปนสองระดบคอ กตญญกตเวทตอผอปการะตอตนเปนสวนตว และกตญญกตเวทตอบคคลผไดบ าเพญคณความดตอสวนรวม โภคาอาทยะ เปนหลกค าสอนทเกยวกบการท ามาหาเลยงชพ และการใชจายทรพยหรอการหาประโยชน จากทรพยทตนหามาได ม ๕ ประการคอ เพอใชเลยงชพตนเองและบคคลคลในครอบครว เพอใชเลยงดหมบรวารมตรสหาย เพอใชบ าบดอนตรายอนอาจเกดขน เพอใชกระท าพลทงหาประการ เพอบรจาคทานแกเหลาสมณพราหมณ ผประพฤตดประพฤตชอบทงหลาย ทศ ๖ เปนหลกธรรมทปรากฏในสงคาลกสตรทพระพทธองคทรงแสดงแก สงคาลกมาณพ ใหตระหนกถงการประพฤตตนตอผอน โดยเปรยบเทยบกบทศตางๆ อย ๖ ทศ คอ ทศเบองหนา ไดแกบดามารดา ทศเบองขวา ไดแกครบาอาจารย ทศเบองหลง ไดแกภรรยา ทศเบองซาย ไดแกมวลมตรทคบหา ทศเบองต า ไดแกผใตบงคบบญชา ทศเบองบน ไดแกสมณชพราหมณ การท าปพพเปตพลในพระไตรปฎกนน ยอมสงผลกระทบทางดตอทงตนเองและกลมคนรอบขางกลาวคอ ฝายของผปฏบตเองเมอไดค านงถงหมญาตทลวงลบไปเปนเปตชน เกดความทกขยากอยในอบายภมและไดท าบญไปให เพอเจตนาใหญาตทงหลายไดพนจากกองทกข ยอมสงผลเปนผเหนภยในสงสารวฏทมแตความทกขยาก เมอไดท าการใหทานกยอมถอวา เปนผใชทรพยอยางถกตอง ตามหลกพระพทธศาสนาในเรองของ การถอเอาประโยชนจากทรพยทตนหามาได ตามหลกโภคาอาทยะส าหรบประโยชน ทมตอคนรอบขางของกระท าปพพเปตพลนนกคอ ไดรบการสงเคราะหทงในสวนทเปนวตถ และในสวนทเปนความรสกอนดทมตอกน อนสงผลใหเกดเปนหลกการปฏบตตนของคนในสงคมสบตอมา

บทท ๓ ความเปนมาของการท าบญปพพเปตพลทปรากฏในคมภรเปตตพล

ฉบบวดหลวงราชสณฐาน

๓.๑ พระพทธศาสนาในลานนา พระพทธศาสนาเขาสดนแดนประเทศไทย หรอสวรรณภมปลายพทธศตวรรษท ๓ หรอตนพทธศตวรรษท ๔ โดยพระเจาอโศกมหาราช ไดสงสมณทตไปประกาศพระศาสนา หลงการท าสงคายนาครงท ๓ ณ เมองปาตลบตร จ านวน ๙ สาย และสายท ๘ ถกสงมาทสวรรณภมประกอบดวย พระโสณเถระและพระอตระเถระ แตเดมผคนทอาศยอยในดนแดนแถบนมการนบถอเซนสรวงบรรดาภต ผตางๆ อกทงยงมความเชอเกยวกบไสยศาสตร ทมความสมพนธกบสภาพแวดลอมทสงผลตอความเชอของตนเอง ตอเมอพระพทธศาสนาแพรเขามา พระเถระ ไดแสดงหลกของพรหมชาลสตรใหกลมชนชาวสวรรณภมมความเลอมใสในพระพทธศาสนา ซงกลาวกนวาการทพระเถระทงสอง ไดแสดงพรหมชาลสตรนนกเพอใหชาวสวรรณภมไดเขาใจถงความเชอหรอทฐตางๆ โดยสอนใหมความสอดคลองกน ระหวางความเชอดงเดมและหลกธรรมในพระพทธศาสนา ตอจากนนทานทงสองกประกาศสงสอนพระธรรมวนย ตลอดถงไดท าการบรรพชาอปสมบทกลบตรทวไป ตอมากไดขยายไปในดนแดนใกลเคยง อาณาจกรลานนา กไดรบอทธพลของพระพทธศาสนาในสมยนดวย โดยจะเหนไดจากรองรอยโบราณวตถสมยทวารวด โดยเฉพาะในจงหวดล าพน คอทเจดยวดกกด หรอวดจามเทว อนเปนสถานทบรรจอฐของพระนางจามเทว อกแหงหนงคอพระพทธรปในซมเจดยวดกกด กบเจดยกค าทวดพระธาตหรภญชย ซ งนกปราชญทางโบราณคดกลาววา สมยทวารวด เรมตงแต พ.ศ. ๕๐๐ ถง พ.ศ. ๑๓๐๐ รวมระยะเวลาประมาณ ๘๐๐ ป๑ ส าหรบค าวา ลานนานน กคออาณาจกรทตงอยในดนแดนภาคเหนอของประเทศไทย ซงไดแก ๘ จงหวดภาคเหนอตอนบน คอ เชยงใหม เชยงราย ล าพน แมฮองสอน ล าปาง นาน แพร และพะเยา๒

๑ พระมหาสทตย อาภากโร (อบอน), “การศกษาองคความรและภมปญญาทองถนทปรากฏใน

วรรณกรรมพระพทธศาสนาเรองอานสงสและคมภรทใชเทศนในเทศกาลตางๆ ของลานนา”, วทยานพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๘), หนา ๓๔. ๒ พระภานมาศ ธมมานนโท (ทลาวรรณ), “การศกษาวเคราะหวรรณกรรมพระพทธศาสนาลานนาเรอง ปฏกะทงสาม, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐), หนา ๒๐.

๔๗

อาณาจกรลานนาเรมขนโดยพระยามงรายหรอเมงราย ผเปนโอรสของพระยาลาวเมงแหงหรญนครเงนยาง ตอมาพระองคยายพระนครไปสรางทเมองเชยงราย ครองเมองเชยงรายอยไมนานพระองคไดยกทพไปตเมองหรภญไชย (ล าพน) ชนะเจาญบาแหงมอญแลว จงไดสรางนครเชยงใหมขน๓ ในป พ.ศ. ๑๘๓๙ ซงเปนปทแรกเรมสรางเมองเชยงใหม พระองคไดทรงสรางวดเชยงมนและพระเจดยครอมหอบรรทมของพระองค ดงนนวดเชยงมน จงถอวาเปนวดแหงแรกของนครเชยงใหม นอกจากนนยงทรงสรางพระเจดยกค า ตลอดจนถงบรณะตอเตมพระธาตหรภญชยดวย หลงจากทพระองคทรงสวรรคต กษตรยพระองคตอมาของอาณาจกรลานนา กมไดละทงพระพทธศาสนาแตประการใด ไดทรงอปถมภอยางตอเนอง ลจนถงสมยของพระเจาผาย(พ.ศ. ๑๘๗๙-๑๘๙๘) ทรงเปนกษตรยล าดบท ๖ แหงอาณาจกรลานนา พระองคไดทรงสรางวดลเชยงพระ ซงตอมาคอวดพระสงหวรมหาวหารในปจจบน พรอมกนนนไดท าการนมนตพระมหาจฬาอภยเถระ มาจากเมองหรภญชยแลวสถาปนาเปนพระสงฆราชาโปรดใหจ าพรรษาทวดลเชยงพระ

ในสมยของพระเจากอนา(พ.ศ. ๑๘๙๘ -๑๙๒๘)พระองคทรงเอาพระทยใสพระพทธศาสนา ทรงทราบวาเมองนครพน แหงมอญมพระเถระทมาจากลงกา นามวา พระอทมพรปปผมหาสาม จงไดสงทตไปอาราธนา แตทานไดสงพระอานนทเถระและคณะมาแทน พระเจา กอนาทรงอาราธนาใหพระอานนทเปนพระอปชฌายะ แตทานไดปฏเสธ และถวายค าแนะน าพระเจากอนาวา ควรทจะไปนมนตพระสมนะ หรอพระอโนมทสสรปใดรปหนงจากกรงสโขทยมาเปนพระอปชฌาย ในทสดพระสมนะเถระไดเดนทางมายงลานนา โดยจ าพรรษาทวดพระยน พอออกพรรษาแลวจงเดนทางเขาสเชยงใหม พระเจากอนาทรงถวายสวนอทยานดอกไมใหเปนอาราม เรยกกนวา วดบปผาราม หรอ วดสวนดอก และไดสถาปนาพระสมนะเถระ เปนพระสงฆราชของอาณาจกรลานนาอกดวย พระสมนเถระไดถวายพระบรมสารรกธาตจ านวน ๒ องคแกพระเจากอนา พระองคไดทรงแบงพระบรมสารรกธาตประดษฐานไว ณ พระเจดยสองแหงคอ องค หนงประดษฐานไวทวดสวนดอก อกองคหนงน าไปบรรจไวทพระธาตบนดอยสเทพ ทพระองคทรงสรางขน พระธาตหรอพระเจดยทสรางครงนน เปนศลปะแบบลงกา จากการทพระเจากอนาทรงสงราชทตมายงพระเจาลไทย ทลขอพระสงฆราชสมนเถร ไปเผยแพรพระพทธศาสนาและน าพระบรมสารรกธาตไปยงลานนา ถอไดวาประมาณ พ.ศ. ๑๙๑๓ เปนการเรมตนพระพทธศาสนาแบบลงกาวงศในลานนา๔

๓ สรวฒน ค าวนสา, รศ., ประวตพระพทธศาสนาในประเทศไทย, (กรงเทพมหานคร : บรษท สหธรรมก จ ากด, ม.ป.ป.), หนา ๓๗.

๔ พระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต), พระพทธศาสนาในอาเซย, (กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ๒๕๔๐), หนา ๑๔๘-๑๔๙.

๔๘

พระพทธศาสนาในรชสมยของพระเจาสามฝงแกน(พ.ศ. ๑๙๔๕-๑๙๘๔) อนเปนพระบดาของพระเจาตโลกราชพระมหากษตรยพระองคน ทรงมใจนอมน าไปในทางไสยศาสตร ไดท าการรบเอาทกลปนา คอ ทดนอนเกบเอาผลประโยชนบ ารงวด ของวดอนๆ มารวมใหกบวดมงเมอง ทพระองคทรงเปนผสรางวดน ท าใหพระสงฆเดอดรอน พระพทธศาสนาเสอมลง พระสงฆลานนา ๒๕ รป จงหนไปลงกาเพอศกษา พรอมกนนน กไดชวนพระสงฆจากเขมร ๘ รป จากรามญ ๑ รป รวมเดนทางออกไปดวย๕ โดยพระสงฆคณะนมพระญาณคมภรเปนหวหนา เมอถงเมองลงกาแลวไดท าการบวชแปลงเปนลงกาวงศ เมอจะเดนทางกลบมายงเมองเชยงใหม พระมหาญาณคมภรไดนมนตพระสงฆชาวลงกามาดวย ๒ รป คอ พระมหาวกกมพาห และพระมหาอตตมปญญาเพอใหมาเปนพระอปชฌาย โดยพระทงหมดไดเขาพกทวดปาแดง อนเปนทมาของนกายลงกาวงศโดยตรงในเมองเชยงใหม และท าใหการศกษาพระพทธศาสนา ไดเจรญกาวหนาไปตามล าดบ ทงยงเปนเหตส าคญทท าใหเกดนกปราชญทางพระพทธศาสนา ในกาลตอมาดวย๖ ตลอดถงพระพทธรปองคส าคญของไทยคอพระพทธมหามณรตนปฏมากร กพบในสมยพระเจาสามฝงแกนนดวย

ในรชสมยของพระเจาตโลกราช(พ.ศ. ๑๙๘๔-๒๐๓๐) เปนสมยทพระพทธศาสนา ในอาณาจกรลานนารงเรองเปนอยางมาก กลาวคอ ทรงโปรดใหมการกระท าสงคายนา ช าระตรวจสอบพระไตรปฎกใหถกตองขน โดยกระท ากนทวดมหาโพธารามหรอวดเจดยอด โดยมพระธรรมทนเถระ เจาอาวาสวดปาตาลเปนประธานฝายสงฆ ซงผลจากการท าสงคายนาในครงนน สงผลใหพระพทธศาสนาในลานนามความเขมแขงเปนปกแผน รวมทงไดทรงออกผนวชทวดปาแดงหลวงดวย

สม ยของพระ เม องแก ว (พ .ศ . ๒๐๓๘ -๒๐๖๘) เปนย คทองของวรรณคดพระพทธศาสนา ของลานนาไทย ปรากฏมพระสงฆทเปนปราชญดานบาลจ านวนมาก จนสามารถแตงคมภรตางๆ ไดมากมาย เมอเทยบกบสมยตางๆ กลาวคอ สมยอยทธยา สโขทย รตนโกสนทรแลว ไมมพระสงฆสมยใดทจะช านาญดานภาษาบาล และสามารถแตงคมภรเปนภาษาบาลไวมากมาย เชนกบสมยลานนาเลย๗ ซงพระสงฆเหลานนไดแก พระสรมงคลาจารย ไดแตงหนงสอมงคลตถทปนซงหนงสอเลมน ยงใชเปนหลกสตรการเรยนบาลในชน ป.ธ. ๔ ถง ป.ธ. ๗ จนถงปจจบน นอกจากนนพระสรมงคลาจารยยงไดแตง เวสสนตรทปน จกกวาฬทปน สงขยา

๕ สรวฒน ค าวนสา, รศ., ประวตพระพทธศาสนาในประเทศไทย, หนา ๔๐. ๖ ฟน ดอกบว, รศ., พระพทธศาสนากบคนไทย, (กรงเทพมหานคร : โสภณการพมพ, ๒๕๔๒), หนา ๑๙.

๗ สรวฒน ค าวนสา, รศ., ประวตพระพทธศาสนาในประเทศไทย, หนา ๔๒.

๔๙

และปกาสกฎกาอกดวย พระรตนปญญา แตงหนงสอ ชนกาลมาลปกรณ อนเปนเรองราวเกยวกบประวตพระพทธศาสนาในลานนา พระพรหมราชปญญา แตงหนงสอรตนพมพวงศ วาดวยประวตของพระแกวมรกต พระโพธรงษ แตงหนงสอสหงคนทาน และจามเทววงศ พระญาณกตต แตงหนงสอ สมนตปาสาทกาอตถโยชนา (อธบายพระวนย) สมาสงกรวนจฉย(อธบายเรองสมา) มลกจจายนอตถโยชนา (ไวยากรณภาษาบาล) และยงมวรรณกรรมอกเลมหนงทไมปรากฏนามผแตง แตเชอกนวาเปนผลงานของภกษชาวเชยงใหม วรรณกรรมนนกคอ ปญญาสชาดก ซงเปนนทานชาดกทมานอกนบาต จ านวน ๕๐ เรองเปนตน

๓.๒ คมภรใบลานเรองเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน

จากการศกษาพบวา การแตงและคดลอกคมภรทางพระพทธศาสนา ในอาณาจกรลานนานน มผลทสบเนองมาจากการท าสงคายนาครงส าคญ ของอาณาจกรลานนาทไดมการกระท ากน ณ วดมหาโพธาราม หรอ วดเจดยอด ในสมยของพระเจาตโลกราช ทสงผลท าใหเกดการตนตว ในการรจนาคมภรธรรมทางพระพทธศาสนาลงไวในใบลาน ซงภาษาเรยกของชาวลานนาจะเรยกกนวา “ธมม” ซงค าวา ธมม ในทนมความหมายเดยวกบค าวา ธรรม แตธมมในภาคเหนอยงมความหมายพเศษ คอ หมายถง ใบลาน หรอเรองราวทถกจารกไวในใบลาน และใบลานทเปนธมม มกเปนใบลานทมขนาดยาว โดยมความยาวราวหนงศอกเปนอยางนอย๘ ท าการจดจารสบทอดเรองราวนนๆ และเมอมการรจนาเปนจ านวนมาก จงสงผลใหมการจารคดลอกวรรณกรรมเหลานนเกดขนอยางมากมายเชนเดยวกน

ผวจยพบวา นอกจากคมภรหรอวรรณกรรมบาล ทไดยกมากลาวเปนตวอยาง ในหวขอกอน พระสงฆท เปนนกปราชญคนส าคญของชาวลานนา นอกจากนยงไดมการแปลคมภรพระไตรปฎก ตลอดถงแตงคมภรชาดกนอกนบาต คมภรอานสงส รวมถงคมภรธรรมเทศนาตางๆ ตลอดจนถง มการแตงคมภรปกรณวเสส เพออธบายพระไตรปฎกเปนภาษาลานนาอกดวย ดงปรากฏพบคมภรใบลานจ านวนมาก ทเกบรกษาไวตามวดตางๆ ในเขตอาณาจกรลานนาเดมทตกทอดมาจนถงปจจบน ซงสวนหนงกยงคงมความส าคญตอสงคมชาวลานนาอย คอ ยงมการใชแสดงในเทศกาลตางๆ ของชาวลานนาอย ซงหนงในนนกคอ “คมภรเปตตพล” เปนคมภรใบลานทมการใชเทศนในเทศกาลทชาวลานนาเรยกกนวา “สบสองเปง” ทมการท าบญอทศไปใหกบบรรดาญาตทงหลายทไดลวงลบไป ใหไดรบเอาสวนบญจากญาตพนองลกหลาน เพอทจะไดพนจากภาวะแหงเปรตอสรกายทงหลาย ดงนนการปฏบตประเพณกดวยความกตญญกตเวท ตองการใหบคคลผเปนท

๘ มาลา ค าจนทร, แกวลอดฟา, (กรงเทพมหานคร : หจก.โชคอนนตการพมพ, ๒๕๔๘), หนา ๕๙.

๕๐

รกพบกบความสขในปรโลก จงไดกระท าสบๆ กนมา๙ เปนทนยมกนในสงคมชาวลานนาแทบทกวด ดงนน ผวจยจงมความสนใจทจะเลอกท าการศกษา คมภรเปตตพลฉบบของวดหลวงราชสณฐาน ต าบลเวยง อ าเภอเมอง จงหวดพะเยา ซงมความสมบรณในสวนของใบลานทใชจาร ตลอดถงดานของเนอหาทปรากฏในตวคมภร อกทงในคมภรฉบบวดหลวงราชสณฐานนยงปรากฏขอความทแสดงถงจ านวนวนทก าหนดในปลอยตวเปรตจากยมโลกวาอนญาตใหเหลาเปรตทงหลายไดมารบสวนบญในโลกไดกวนดงมเนอหาทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน ดงน

เนอความยอ

ขอใหหญงชายทงหลายเปนคนทมความกตญญ รจกบญคณของบดามารดาและญาตผลวงลบไป สปรโลกเบองหนาแลวเสวยผลกรรมทตนไดท าไว ถาหากผใดท ากศลไวมากกยอมไปเสวยสขอยในสวรรค หากผใดกระท าอกศลไวมากกยอมเขาไปสอบายภม และควรทจะระนกถงความตายตลอดเวลา ทงยงควรหมนบ าเพญภาวนา ใหทานรกษาศลเมอไดท าการใหทานแลว กควรทจะอทศสวนบญไปใหหมญาต ผทลวงลบไปเหมอนดงพญาพมพสารทไดทรงระนกถงความเปนอยของหมญาตทงหลาย ทไดท ากาละดบขนธไปสปรโลก วาจะมความสขทกขประการใด และมความแจงในพระทยวา คงมแตพระสมมาสมพทธเจาพระองคเดยวเทานน ทจะคลคลายความสงสยของพระองคได พระองคจงไดไปสส านกแหงพระศาสดาพรอมกนนน ไดท าบญใหทานแกหมสงฆ มพระพทธเจาเปนประธานเแลวกไดอทศสวนบญไปใหญาตทงหลาย พระพทธองคทรงยกยองวาผใดศรทธา ในพระรตนตรยใหทานแลว ท าการอทศสวนบญยอมไดชอวาเปนปราชญผมปญญา ประกอบดวยอรยธนะ๑๐ ทง ๗ ประการ ถาหากตองการใหเหลาญาตพนทกข กควรถวายปจจย ๔ มผาจวรเปนตนแดพระภกษทงหลาย แลวอทศไปใหเขาทงหลายดวยวามอานสงสมาก แมกระทงอานสงสแหงมหาพรหม ๙ พนองคกไมอาจเทยบเทยมได เวนไวแตพระตถาคตพระองคเดยวเทานน ดวยในชวงเวลาเดอน ๑๒ ขนหนงค า ไปจนถง ขน ๑๕ ค าทจะเปนชวงเวลาทยมโลก ไดปลอยใหเปตชนทงหลาย ไดมารบสวนบญจากลกหลาน อนวาเหลาเปรตทงหลาย เมอถงเวลาดงกลาวตางกพากนเสาะแสวงหา บรรดาลกหลานญาตพนองของตนเอง พวกเปรตทมลกหลานท าบญให และไดท าการอนโมทนาบญน น ตางกไดกลบกลายเปนเทวบตรเทวดาไป สวนวาเปรตเหลาใดไมมญาตของตนท าบญให กพากนร าพงวาคงเพราะตนเองตอนมชวตอยไมได กระท าการกศลเปนตนวาใสบาตร รกษาศลกระท า

๙ มณ พยอมยงค, ประเพณสบสองเดอนลานนาไทย, หนา ๒๐๐. ๑๐ อรยทรพย ๗ ประการ.

๕๑

ภาวนา ไมไดเขาบวชในพระศาสนา ทงยงไมไดน าลกหลานเขาบวช มขาวของเงนทองมากมาย แตหาศรทธาไมได ไมกระท าบญใหทาน ไมไดคดถงวามจจราชจะน าความตายมาสตน คดแตจะเพมพนสมบตดวยคดวาไวแกตวลงแลว คอยประกอบการใหทานรกษาศลกระท าภาวนา แตกมาตายเสยกอน แลวทงทรพยสมบตไวใหคนขางหลงดวยกรรมเหลานจงไมมใครท าบญให พระพทธองคทรงตรสตอวา ญาตทงหลายท เกดในอบายภม เมอลกหลานมความเชอ เลอมในในคณแกวทง ๓ ประการ ไดท าบญใหทานรกษาศล กระท าภาวนาแลวอทศสวนบญ ไปใหกบเหลาญาตทงหลาย เขาเหลานนกจะไดพนจากทกข และกลบกลายจากเพศของเปรต ไปเปนเทวดาในสวรรคชนดาวดงส มวมานสง ๑๕ โยชน ประดบดวยแกวมณ ๗ ประการประกอบไปดวยหมเทพบรวาร ๑ แสน กดวยผลแหงความกตญญตาของลกหลานทไดอทศผลบญไปให สวนอนวาฝงเทพดาทเปนญาตทงหลายอนพนจากภมเปรตไปเกดเปนเทวดานน กมความปรารถนาดตอลกหลาน ไดน าเอาวมานจากดาวดงสมารบขนสสวรรค แตกไมพบเนองดวยเวลาในสวรรคกบโลกมนษยตางกนมากจงมความเสยใจ อาลยรกในบรรดาลกหลานของตนยงนกกไดแตพากนกลบสวรรคดงเดม นอกจากนนบคคลใดไดสรางกฏวหารบอน าหนทาง ตลอดถงถวายชอธงสบงจวร เมอไดท าการอทศสวนบญแลวญาตทงหลาย กยอมพนจากอบายภมดวยเชนกน และผใหทานเองกยอมถงสวรรคชนดสดาดวย เมอไดฟงพระธรรมเทศนาแลว พญาพมพสารพรอมบรวารมหาชนทงหลาย กไดพากนบ าเพญกศลธรรม เปนตนวาใหทานรกษาศลบ าเพญภาวนา และปรารถนาไปเกดเปนเทวบตรเทวดาอยในกามาวจรสวรรค ๖ ชน ดวยอ านาจแหงการใหทานรกษาศลและภาวนา แลวอทศสวนบญไปใหแกเหลาญาตทงหลายนนเอง

๓.๓ หลกธรรมทปรากฏในคมภรเปตตพล ฉบบวดหลวงราชสณฐาน

จากการศกษาคมภรเปตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน ผวจยไดพบหลกธรรมในทางพระพทธศาสนาหลายขอดวยกน ประกอบดวย ศล ความเชอเรองบญบาป ทาน ความกตญญ อรยธนะทง ๗ ศรทธา และภาวนา เปนตน ดงรายละเอยดทจะน าเสนอดงตอไปน

๓.๓.๑ ศล ๕

ศล ปรากฏในทฆนกาย ปาฏกวรรค องคตตรนกาย ปญจกวรรค สงยตตนกาย คหปตกวรรค และชาดก๑๑ แหงคมภรพระสตตนปฎก นอกจากนนยงปรากฏในพระวนยปฏกและพระ

๑๑ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๒๘๖/๒๔๗, อง.ปญจก. (ไทย) ๒๒/๑๗๒/๒๒๗, ๒๖๔/๓๐๗.

๕๒

อภธรรมปฎก๑๒ ซงไดกลาวถง ศล ๕ หรอเบญจศล ขอปฏบตส าหรบการรกษากายวาจาใหเรยบรอย ๕ ประการ คอ เวนจากการฆาสตว เวนจากการลกทรพย เวนจากการประพฤตผดในกาม เวนจากการพดเทจ และเวนจากการเสพของมนเมา ในขททกนกาย เถรคาถา พระสวลเถระ ไดพดถงศลและเปรยบเทยบเอาไวอยางนาฟงวา “ทานทงหลาย พงศกษาศลในศาสนาน ดวยวาศลอนบคคลศกษาดแลว สงสมดแลวยอมน าสมบตทงปวงมาใหในโลกน นกปราชญเมอปรารถนาความสข ๓ ประการ คอ ความสรรเสรญ ความปลมใจ และความบนเทงในสวรรคเมอละไปแลว พงรกษาศล ดวยวาผมศลมความส ารวม ยอมไดมตรมาก สวนผทศลประพฤตแตธรรมอนลามก ยอมแตกจากมตร นรชนผทศลยอมรบการ ตเตยนและความเสยชอเสยง สวนผมศลยอมไดรบการสรรเสรญและมชอเสยงทกเมอ ศลเปนเบองตน เปนทตง เปนบอเกดแหงความดทงหลาย และเปนประธานแหงธรรม ทงปวง ศลเปนเครองกนความทจรตท าจตใหราเรง เปนทาทหยงลงในมหาสมทร คอ นพพานของพระพทธเจาทงปวง เพราะฉะนน พงช าระศลใหบรสทธ ศลเปนก าลงหาทเปรยบมได เปนอาวธอยางสงสด เปนอาภรณอนประเสรฐ เปนเกาะอนนาอศจรรย ศลเปนสะพาน เปนมหาอ านาจ เปนกลนหอมอยางยอดเยยม เปนเครองลบไล อนประเสรฐ บคคลผสมบรณดวยศลยอมหอมฟงไปทวทกทศ ศลเปนเสบยงอนเลศ เปนเสบยงเดนทางชนเยยม เปนพาหนะอนประเสรฐยงนก เปนเครองหอมฟงไปทวทศานทศ คนพาลผมจตไมมนในศล ยอมไดรบการนนทาในเวลาทมชวตอยในโลกน เมอตายไปแลว ยอมไดรบทกขโทมนสในอบายภม ยอมไดรบความทกขโทมนสในททวไป

ธรชนผมจตตงมนดวยดในศล ยอมไดรบการสรรเสรญ ในเวลาทมชวตอยในโลกนครนตายไปแลวกไดรบความสขโสมนสในสวรรค ยอมรนเรงใจในททกสถานในโลกน ความชนะในมนษยโลก และเทวโลกยอมมไดเพราะศล และปญญา”๑๓

ความหมายของศล ในขททกนกาย มหานเทศ ใหความหมายไววา “...ภกษในธรรมวนยน ส ารวมดวยความสงวรในพระปาตโมกข ถงพรอมดวยอาจาระ และโคจรอย(มมารยาททางการแสดงออก การเคลอนไหว ไปมา ลวนมความถกตองไมละเมดศล) เปนผเหนภยในทางทงหลาย แมมประมาณเลกนอย สมาทานอยในสกขาบททงหลาย ความส ารวม ความระวง ความไมกาวลวงในสกขาทงหลายนน นเปนศล๑๔

๑๒ อภว. (ไทย) ๓๕/๗๖๗/๓๘๘. ๑๓ ข.เถร. (ไทย) ๒๖/๓๕๗/๓๕๘. ๑๔ ข.มหา. (ไทย) ๓๑/๘๑/๖๗.

๕๓

ศล ตามความหมายในคมภรวสทธมรรค ไดแก “ค าวา ศล มาจากค าวา สลนะ (มลราก) กลาวคอ พฤตกรรมทถกควบคมอยางด หมายถง (๑) ความทกรรมตางๆ มกายกรรมเปนตน ไมกระจดกระจายเพราะมระเบยบ (๒) ความเปนทรองรบหรอเปนทตงแหงกศลธรรมทงหลาย๑๕

ศล ตามพจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท หมายถง “ความประพฤตดทางกายและวาจา หรอการรกษากายและวาจาใหเรยบรอยใหตงอยในความดงาม รกษาปกตตามระเบยบ วนยใหปกต มการงานทสะอาดปราศจากโทษเปนความสจรตทางกาย วาจาและอาชพ”๑๖

พทธทาสภกข ไดอธบายในแงของการปฏบตอนเปนหลกบรมธรรมวา “ศล คอ การปฏบตเกยวกบระเบยบการเปนอยทางภายนอก ศลพฒนาทกาย ทวาจา ใหเปนกาย วาจาทนาด ศลเปนพนฐาน แลวจตจงเปนสมาธไดงาย ถามศลแลวสมาธกมไดงาย”๑๗

นอกจากน ทานยงไดอธบายไวในหนงสอคมอมนษยไวตอนหนงวา “ศล หมายถง การประพฤตด ปฏบตถกตองตามหลกทวๆ ไป ทมหลกอยวา ไมเปนการท าใหผอนเดอดรอน ไมท าใหตนเดอดรอน ในการทเกยวเนองกนอยเปนสงคมหรอเกยวของกนในครอบครว หรอแมทสดทเกยวสงของเครองใชสอยตางๆ ทเปนของจ าเปนแกชวต ซงทงหมดนนเราจะตองปฏบตใหถกตองในลกษณะทจะไมเกดโทษ หรอเกดอนตรายขนจากสงเหลาน ขอปฏบตเหลานเรยกวา ศล”๑๘

วศน อนทรสระ ไดเขยนไวในหนงสอ พทธจรยศาสตร วา “ศล คอ เจตนางดเวนความชวทางกาย วาจา”๑๙

พระเทพดลก (ระแบบ ฐตญาโณ) ไดอธบายเกยวกบ ศล ๕ ประการไววา เปนหลกธรรมทเรมตนทางความคด ของคนทอยรวมกนและตองการอยรวมกน โดยปกตสข เปนหลกการปฏบตตน เพอความอยรวมกนอยางสงบสขของสงคม จากหลกฐานประวตศาสตรของพระพทธศาสนา ศลเกดขนครงแรกสมยพระเจาสมมตราช๒๐

ในคมภรใบลานเรองเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน ไดแสดงถงเหตการณตอนทพระเจาพมพสาร มความระลกถงหมญาตทไดตายไป วาจะมความสขอยในสวรรคหรอไดรบความ

๑๕

บณย นลเกษ, ดร., คมภรวสทธมรรคส าหรบประชาชน, (กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ม.ป.ป.), หนา ๑๒ - ๑๓ ๑๖ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท, หนา ๓๙๑. ๑๗ พทธทาสภกข, ๒๕๑๕, หนา ๕-๖. ๑๘ เรองเดยวกน ๑๙ วศน อนทรสระ. พทธจรยศาสตร, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพทองกวาว, ๒๕๔๑), หนา ๑๔. ๒๐ พระเทพดลก (ระแบบ ฐตญาโน), อธบายหลกธรรมตามหมวดจากนวโกวาท, หนา ๑๘๕.

๕๔

ทกขในอบายภมประการใดบาง และผทจะตอบปญหานได กคงมแตสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเทานน ดงนน เมอเวลารงเชาจงไดพาบรวารไปเฝาพระพทธเจา แลวทลถามเรองดงกลาว พระพทธองคจงตรสตอบปญหาของพระเจาพมพสาร ดงขอความในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานวา

. . .แลวหอไดพากนฟงธรรมรกษาศล ๕ ศล ๘ เมตตาภาวนากระท าบญหอทานไปทกวนอยาขาดและหอไดหยาดน าหมายทานอทศสวนบญไปหาญาตกาลกหลาน ปตามาตา ฝงมรณตายจากไปสโลกพายหนาคนวาเขาไดตกถอยชาอยในแหงหองอาบายหอเขาทงหลายไดพนเสยงยงทยาก. . .๒๑ (ใหพากนฟงธรรมรกษาศล ๕ ศล ๘ กระท าเมตตาภาวนาท าบญใหทานทกวนและใหกรวดน าอทศสวนบญไปใหญาต บดามารดา ผตายไปสโลกหนา ถาเขาไดตกอยในอบายใหเขาไดพนเสยจากททกขยาก)

ขอความทยกมา แสดงนยใหเหนวา การกษาศล ๕ นอกจากจะเกดอานสงสแกผปฏบตเองแลว ยงสงผลแกญาตทลวงลบไป อกดวย

ดงนน ศลในทางพระพทธศาสนานน ถอวาเปนหลกปกครองตนเองซงเปนกฎแหงความเปนมนษย ทสามารถน ามาควบคมตนเองดานการฝกหดกาย วาจาของตนใหเรยบรอยเปนหลกการปฏบตในพระพทธศาสนา ทสะทอนใหเหนถงเจตนารมณในดานความสมพนธ ระหวางมนษยกบธรรมชาตทจะด าเนนไปดวยกนอยางสมดล ตลอดถงศลยงเปนสกขาบทชนตนทก ารประพฤตปฏบต มขอบเขตกวางขวางครอบคลมถงการแสดงออกทางกาย วาจา และการบงคบควบคมของตนในดานภายนอกทงหมด ใหมความสอดคลองกบสภาพแวดลอม ทงทางดานสงคม และธรรมชาต ไมเบยดเบยนตนเองและผอนดวยกาย วาจา ตลอดจนไมท าลายสภาพแวดลอมทางสงคมทเกอกลแกชวตทดงาม เกอกลในความเปนอยรวมกนดวย มความเมตตา กรณา มความเออเฟอเผอแผตอกน และยงเปนกระบวนการพฒนาสงคมอกทางหนง ทท าใหมนษยในสงคมอยรวมกนอยางมความสข อนจะเออใหทกคนสามารถบ าเพญกจทดงามยงๆ ขนไป เพอบรรลจดมงหมายของชวต เพอเขาถงประโยชน และความดงามสงสด นอกจากนนยง สงผลอนไพบลยตอหมญาตของผปฏบตศล ไดรบอานสงสแหงการปฏบตอกดวย ดงขอความในคมภรเปตตพลทไดยกมาไวขางตน

๒๑ คมภรเปตตพล ฉบบวดหลวงราชสณฐาน, หนาลานท ๓.

๕๕

๓.๓.๒ ความเชอเรองบญและบาป

ความเชอเรองบญและบาป ทปรากฏในคมภรเปตตพลจะแนะน าใหสรางกศลใหมากเพอจะเปนบญกศลทจะตดตามตวไป เมอสนชวตไปจากโลกนดวยอ านาจของผลบญกศล จะสงผลใหชาตน มชวตทมความสขแลวยงเปนผลใหชาตหนา จะมชวตทดขนไปกวาในชาตนอกดวย เราจะเหนไดจากพอถงประเพณเดอน ๑๒ เปง ชาวบานจะไปทวดเพอท าบญกศล ดงขอความทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานวา

. . .มหาราชคดเถงหาปตามาดาญาตกาทงหลาย อนจตตายไปสปรโลกพายหนาคนวาเขาไดไปตกถอยชาอยในอาบาย คนวาใคหอเขาทงหลาย ไดพนทกขและหอไดไปเสวยสขดงอน จงหอตงจตศรทธาอนเลอมใสแลวตกแตงยงจตปจจย ตง ๔ มผาจวรภกขหารเสนาสนะคลานเภสชมาถวายเปนทาน แกพระอรยสงฆะสมตตสงฆะเจา เชอโครตเหงาอคคสาวกาแลวอทศสวนบญไปหา ฝงปตามาดาญาตกาพนองอนตกอยหองอาบาย เขาทงหลายกจกไดพนจากทกข จกไดไปเสวยสขในชนฟาตาวตงสา ดวยกศลสวนบญอนบคคลผไดกระท าบญนนา กมผละอานสงสมากนกหนา หาสงจกมาเทยบเทยมบอไดแมนวามหาพรหมได ๙ พนตน กบออาจจกคณะนานบอานสงอนนนไดกเทาเวนไว แตพระตถาคตสงเดยวแล. . .๒๒ (มหาราชคดถงบดามารดาญาตทงหลาย อนตายไปสปรโลกหากเขาตกอยในอบาย เมออยากใหเขาทงหลายไดพนทกขและไดเสวยสขนน จงไดตงจตใหเลอมใสแลวนอมน าจตปจจย ๔ มผาจวรภกขาหารเสนาสนะคลานเภสชถวายทานแกพระอรยสงฆสมมตสงฆ แลวอทศสวนบญไปใหฝงบดามารดาญาตพนองอนอยในอบาย เขากจะพนจากทกข ไดไปเสวยสขในสวรรคชนดาวดงส ดวยกศลสวนบญน มผละอานสงสมาก หาสงเทยบเทยมไมได แมวาอานสงสแหงมหาพรหม ๙ พนองค กไมอาจเทา เวนไวแตพระตถาคตเทานน)

บญ คอ การกระท าความด ทเปนกศล เปนเครองช าระจตใจใหสะอาดบรสทธ บญนนสามารถเกดขนได จากการประพฤตในททางทดเกดขนได ๓ ทาง การประพฤตความดทางกาย การประพฤตความดทางวาจา และการประพฤตความดทางใจ จดเปนกศลกรรม ดงพทธพจนทตรสไววา

ผท าบญไว ยอมบนเทงใจในโลกน ตายไปแลวกยงบนเทงใจในโลกหนา

๒๒ คมภรเปตตพล ฉบบวดหลวงราชสณฐาน, หนาลานท ๙-๑๐.

๕๖

ชอวาบนเทงใจในโลกทงสอง เขายอมบนเทงรนเรงใจเพราะเหนกรรมทบรสทธของตน๒๓

การท าบญเพอใหเกดประโยชนขนกบตวเอง ทงในชาตนและในชาตหนานน เรยกวาบญกรยาวตถ ๓ คอ ๑) ทานมย บญกรยาวตถทส าเรจดวยการใหทาน ๒) สลมย บญกรยาวตถทส าเรจดวยการรกษาศล ๓) ภาวนามย บญกรยาวตถทส าเรจดวยการเจรญภาวนา๒๔

บาป คอ ความชว ความราย กรรมชว อกศลกรรมทสงผลใหถงความเดอดรอน สภาพทท าใหถงคตอนชว เปนสงทท าจตใหตกสทชว คอ ท าใหเรามสภาพทเลวลง ท าใหเรามสภาพทเสอม ลง๒๕ การท าความชว หรอ บาปนน เรยกวา อกศลกรรม สามารถกระท าได ๓ ทาง คอ การท าความชวทางกาย การท าความชวทางวาจา และการท าความชวทางใจ ดงพทธพจนทตรสวา

บคคลท ากรรมใดแลว ยอมเดอดรอนใจในภายหลง รองใหน าตานองหนา เสวยกรรมอย กรรมนนชอวา เปนกรรมไมด บคคลท ากรรมใดแลว ยอมไมเดอดรอนใจในภายหลง อมเอบ ดใจ เสวยกรรมอย กรรมนนชอวา เปนกรรมด๒๖

การกระท าความชวนน เรยกวา รากเหงาของการกระท าความชว เมอท าไปแลวจะใหบาปกรรมยอนกลบมาหาตวเอง เรยกวา อกศลกรรม ๓ ประการ คอ ๑) กายกรรมฝายอกศลกรรม คอ การกระท าความชวทางกาย ๒) วจกรรมฝายอกศลกรรม คอ การกระท าความชวทางวาจา ๓) มโนกรรมฝายอกศลกรรม คอ การกระท าความชวทางใจ๒๗

๒๓ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๖/๒๙.

๒๔ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๐๕/๒๖๙. ๒๕ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท, หนา ๑๓๖. ๒๖ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๖๗/๓๑๔. ๒๗ อง. ตก. (ไทย) ๒๐/๑๔๗/๓๙๕.

๕๗

๓.๓.๓ ทาน

ประเทศไทยเปนเมองพทธ เปนสงคมทมความสงบรมเยน เพราะมหลกธรรมตางๆ หลอเลยงจตใจชาวพทธ โดยเฉพาะค าสอนเรองทาน ท าใหพทธศาสนกชนมจตใจเมตตากรณา มความเออเฟอเผอแผ ใจบญสนทาน ชวยเหลอซงกนและกน๒๘ ซงการบรจาคทานนนจะเกดขนดวยความตงใจทจะมงท าด มความปรารถนาดตอผรบทาน โดยอาจเกดจากความรก ความเมตตา ความสงสาร ความเคารพ ความศรทธา ความเลอมใส ทมตอบคคลทตนจะให หรอสถานททตนจะให แลวบรจาคซงทานเรยกวาทานวตถ คอสงของทน ามาบรจาคนน จะตองเปนสงทไดมาโดยชอบธรรม๒๙ ส าหรบการใหทานนน นบวาเปนจดเรมตนของการท าความด ตามหลกของบญกรยาวตถ ๓ ประการ เพอการจะบรรลถงเปาหมายสงสด ตามทรรศนะของพระพทธศาสนา เพราะปกตแลวมนษยคนเรายอมถกกเลส ๓ อยาง คอยควบคมเราเสมอ คอ โลภะ ความอยากได โทสะ ความคดประทษราย โมหะ ความหลง๓๐ เรยก อกศลมล ซงตองก าจดดวย ทาน ศล ภาวนา โดยขนตนตองใช ทานก าจดโลภะกอน กจะท าใหโทสะและโมหะเบาบางลงไปได โดยปกตแลวการใหทาน คอ การสละสงของของตนแกบคคลอน หรอเพอการสาธารณประโยชน๓๑ ส าหรบทานทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานนนมปรากฏอยวา

. . .เราทงหลายนนาเปนคนอนธพาลา หาผญาปญญาบอไดรรอมหอมเหยบเอาเขาของไวเปนอนมากนกหนา หาศรทธาบอไดมขาวของไว กพอยบอกระท าบญหอทาน ดวยความ ประมาทบอไดคดเถงหามจจราชความตายและ ความหมายวาจกหอเปนดมนกยงกวาเกา คนวากแกเฒามาแลวคอยกระท าบญ หอทานรกษาศลฟงธรรมเมตตาภาวนาวาอน กบอสมดงค าทไดคดวาไวนนสกค า...๓๒ (เราทงหลายนเปนคนพาลา ไรซงปญญาเกบออมเขาของไวเปนอนมาก แตไมประกอบดวยศรทธาไมใหทาน มวประมาทในความตายทงยงคอยแตจะเพมพนขาวของ โดยคดวาพอแกเฒาคอยท าบญใหทานรกษาศเจรญเมตตาภาวนา แตกไมสมปารถนา)

๒๘ พระมหาอานนท ชวนาภภ (แสนแป), “การศกษาเรองทานในพระไตรปฎกทมอทธพลตอ

สงคมไทย”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, หนา ๕๕. ๒๙ พระเทพดลก (ระแบบ ฐตญาโณ), อธบายหลกธรรมตามหมวดจากนวโกวาท, หนา ๑๗๖. ๓๐ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๘๔. ๓๑ คมสน สงฆมณ, คตธรรมจากพทธศาสนสภาษต เลม ๒, (กรงเทพมหานคร : กรมการศาสนา, ๒๕๓๔), หนา ๕๒. ๓๒ คมภรเปตตพล ฉบบวดหลวงราชสณฐาน, หนาลานท ๒๕-๒๖.

๕๘

ส าหรบทานนน พระพทธองคทรงก าหนดใหทานเปนขอแรก ในธรรมอนปพพกถาส าหรบทรงแสดงแกคฤหสถ ผมอปนสยสามารถทจะบรรลธรรมพเศษ ทรงแสดงอนปพพกถานกอน แลวจงตรสแสดงอรยสจจ ๔ เปนการท าจตใหพรอมทจะรบ ดจผาทซกฟอกสะอาดแลว ควรรบน ายอมตางๆ ไดดวยด๓๓ เปนธรรมเทศนาทแสดงเนอความลมลกลงไปโดยล าดบ เพอขดเกลาอธยาศยของผฟง ใหมความประณตขนไปเปนชนๆ จนพรอมทจะท าความเขาใจในธรรมสวนปรมตถขอแรกกคอทานกถา (เรองทาน)๓๔ ทรงแสดงประโยชนของการให เพอละความเหนแกตวและความตระหนมความเออเฟอแกผอน๓๕ ส าหรบประเภทของทานในพระพทธศาสนา ไดจดไวเปน ๓ ประเภทคอ

๑) อามสทาน การใหวตถสงของเปนทาน ซงแบงตามเจตนาของผใหนนจะมอย ๒ ประเภท คอ สงฆทาน เปนทานทให เพอการสวนรวม โดยไมเจาะจงใหกบผหนงผใด และปาฏบคลกทาน ทานทมงหมายท าการเจาะจงใหแกบคคลผใดผหนง ๒) ธรรมทาน การใหธรรมและความรทถกตองตลอดถงการใหอภยเปนทาน ก) วทยาทาน เปนการใหความรอยสองประเภทคอ การใหความรทางโลกอนเปนการสงสอนใหมความร เพอทจะน าไปประกอบอาชพเลยงตว ในทางทถกตองอยางหนงและความรทางธรรม อนจะสงผลใหผปฏบตตามก าจดกเลสได และเขาถงพระนพพานไดอยางหนง ข) อภยทาน การไมถอโทษโกรธผใด ไมเปนภยตอผอน ประกอบดวยจตทมความเมตตาปรารถนาดตอผอน ผทไดรบประโยชนจากการใหอภยทานมากทสดคอ ตวของผใหอภยเอง เพราะทกครงทใหอภยได จะรสกปลอดโปรง เบากายสบายใจ สดชนแจมใสมความสข๓๖

ส าหรบบคคลผใด ทไดท าการใหทานอยเปนเนองนตยนน ผลของการใหทานทบคคลใหดแลว ยอมมอานสงสดงทพระพทธองคไดทรงแสดงไววา ๑. ผทมการใหทานอยเนองนตยยอมเปนทรกของคนเปนอนมาก ๒. ผเปนสตบรษ คอ คนดยอมคบหาเขาใกลกบบคคลผใหทาน ๓. ชอเสยงของผใหทานยอมฟงขจรขจายไปในสถานทตางๆ

๓๓ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๒๔๗. ๓๔ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๗๕/๔๒. ๓๕ กรมการศาสนา, ธรรมศกษาชนโท, (กรงเทพมหานคร : ชมชนสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย, ๒๕๕๓), หนา ๔๔. ๓๖ พระมหาอานนท ชวนาภภ (แสนแป), “การศกษาเรองทานในพระไตรปฎกทมอทธพลตอสงคมไทย”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, หนา ๙.

๕๙

๔. เมอเขาเขาไปในสมาคมใด ยอมมความองอาจกลาหาญ แกลวกลาในสมาคม นนๆ ๕. เมอถงเวลามรณกรรม ยอมไมหลงท ากาลกรยาตาย แตตายดวยสต ๖. เมอเขาตายไปแลว จะไปบงเกดในสคตโลกสวรรค๓๗

จากการศกษาพบวา การใหทานในบคคลประเภทตางๆ นนยอมใหผลในทกษณาตางกน ดงในทกขณาวภงคสตร มชฌมนกาย อปรปณณาสกทวาดวยการจ าแนกประเภท ของบคคลผรบทกษณาทานดงน ๑. บคคลยอมถวายทานในพระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา นเปนทกษณา ปาฏปคคลกประการท ๑ ๒. บคคลยอมถวายทานในพระปจเจกพทธะ นเปนทกษณาปาฏปคคลก ประการท ๒ ๓. บคคลยอมถวายทานในพระสาวกของตถาคตผเปนพระอรหนต นเปน ทกษณาปาฏปคคลกประการท ๓ ๔. บคคลยอมถวายทานในทานผปฏบตเพอท าใหแจงอรหตตผล นเปนทก ษณาปาฏปคคลกประการท ๔ ๕. บคคลยอมถวายทานในพระอนาคาม นเปนทกษณาปาฏปคคลกประการ ท ๕ ๖. บคคลยอมถวายทานในทานผปฏบตเพอท าใหแจงอนาคามผล นเปนทกษณา ปาฏปคคลกประการท ๖ ๗. บคคลยอมถวายทานในพระสกทาคาม นเปนทกษณาปาฏปคคลกประการท ๗ ๘. บคคลยอมถวายทานในทานผปฏบตเพอท าใหแจงสกทาคามผลนเปนทกษณา ปาฏปคคลกประการท ๘ ๙. บคคลยอมถวายทานในพระโสดาบน นเปนทกษณาปาฏปคคลกประการท ๙ ๑๐. บคคลยอมถวายทานในทานผปฏบตเพอท าใหแจงโสดาปตตผล นเปน ทกษณาปาฏปคคลกประการท ๑๐ ๑๑. บคคลยอมถวายทานในบคคลภายนอกศาสนาผปราศจากความก าหนดในกาม ทงหลายแลว นเปนทกษณาปาฏปคคลกประการท ๑๑ ๑๒. บคคลยอมใหทานในปถชนผมศล นเปนทกษณาปาฏปคคลกประการท ๑๒

๓๗ พระเทพดลก (ระแบบ ฐตญาโน), อธบายหลกธรรมตามหมวดจากนวโกวาท, หนา ๑๗๘.

๖๐

๑๓. บคคลยอมใหทานในปถชนผทศล นเปนทกษณาปาฏปคคลกประการท ๑๓ ๑๔. บคคลยอมใหทานในสตวดรจฉาน นเปนทกษณาปาฏปคคลก ประการท ๑๔๓๘

นอกจากการแยกประเภทของบคคลผรบทกษณานแลว การทผใหจะไดรบประโยชนหรออานสงสจากการใหทานนน ยงมเงอนไขจากตวบคคลผรบอกดวยดงน ๑. ใหทานในสตวเดรจฉานมอานสงส ๑๐๐ อตภาพ ๒. ใหทานในปถชนผทศลมอานสงส ๑,๐๐๐ อตภาพ ๓. ใหทานในปถชนผมศลมอานสงส ๑๐๐,๐๐๐ อตภาพ ๔. ถวายทานในนกบวชนอกพทธศาสนาทปราศจากความก าหนดมอานสงส แสนโกฏอตภาพ ๕. ถวายทานในผท าใหแจงโสดาปตตผลมอานสงสนบอตภาพไมถวน ๖. ถวายทานในพระโสดาบนมอานสงสนบอตภาพไมถวน ๗. ถวายทานในผท าใหแจงสกทาคามผลมอานสงสนบอตภาพไมถวน ๘. ถวายทานในพระสกทาคามมอานสงสนบอตภาพไมถวน ๙. ถวายทานในผท าอานาคามผลใหแจงมอานสงสนบอตภาพไมถวน ๑๐. ถวายทานในพระอนาคามมอานสงสนบอตภาพไมถวน ๑๑. ถวายทานในผท าอรหตผลใหแจงมอานสงสนบอตภาพไมถวน ๑๒. ถวายทานในพระอรหนตมอานสงสนบอตภาพไมถวน ๑๓. ถวายทานในพระปจเจกพทธเจามอานสงสนบอตภาพไมถวน ๑๔. ถวายทานในพระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจามอานสงสนบไมถวน๓๙

โดยทการใหทานนน ถอกนวาเปนหลกปฏบตอนส าคญประการหนง ของพทธบรษททงหลาย ดงนนเมอไดใหทานแลว ยอมจะยงประโยชนใหแกผใหทานดงน ๑. ทฏฐธมมกตถะ ประโยชนทพงถอเอาในปจจบน นบเปนประโยชนขนตนทผใหพงจะไดรบเปนความสขระดบชาวโลก คอ ลาภ ยศ สรรเสรญและสข เปนตน

๓๘ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๓๗๙/๔๒๗-๔๒๘.

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) ไดใหความหมายค าวาอตภาพไวในหนงสอพจนานกรมพทธ

ศาสตรฉบบประมวลศพทวา ความเปนตวตน ชวต เบญจขนธ

๓๙ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๓๗๙/๔๒๘-๔๒๙.

๖๑

๒. สมปรยายกตถะ ประโยชนทสงในระดบจตใจ เปนจดมงหมายทเนนเรองความสขทางจตใจ จนถงเขาสสคตภมหลงจากทตนไดดบชพลง ๓. ปรมตถะประโยชน เปนระดบสงสดอนเนองมาจากเปนระดบทรแจงแหงสภาพของสรรพสงตามความเปนจรง อยจบพรหมจรรย ไมมกจทตองท าอกตอไปแลว นนคอการเขาถงพระนพพานอนเปนบรมสข

๓.๓.๔ ความกตญญ

ทศนะของพระพทธศาสนานน ในโลกนมบคคลทหาไดยากอย ๒ ประการคอ บพพการ บคคลผท าอปการะกอน คอ ผทแนะน าสงสอนชวยเหลออปถมภเลยงดบคคลอนมากอน ดวยความกรณา มไดหวงผลตอบแทน และกตญญกตเวท บคคลผรอปการะททานท าแลวตอบแทน๔๐ ซงอนทจรงแลวคนแตละคนยอมเปนไปไดทง ๒ สถานะ ขนอยกบจดทเราเกยวของและบคคลทเราเกยวของ เชน บตรธดา กบมารดาบดา โดยโครงสรางมารดาบดากเปนบพการของบตรธดา แตวาในขณะเดยวกนนนเอง บตรธดากเปนบพการของหลาน ซงเปนลกของตน หรอแมกระทงวาเพอนกบเพอนใครชวยใครในเรองอะไร ชวงนนคนทใหการชวยเหลอนนจะเปนบพการ ซงคนทไดรบการชวยเหลอจะตองแสดงออกซงความกตญญกตเวท และในโอกาสตอมา คนทเคยไดรบความชวยเหลอนนเอง กไปชวยเหลอเขา นอกจากจะเปนการตอบแทนเขา กกลายเปนบพการอกตอหนง เปนลกษณะของกรยา ปฏกรยาทหมนกนไป ท าใหบคคลอยกนอยางมความรก ความเปนอนหนงอนเดยวกน ซงถอกนวาผทมความกตญญนนเปนสตบรษ ดงความปรากฏวา สตบรษเปนคนกตญญ เปนคนกตเวท ความเปนคนกตญญ ความเปนคนกตเวท สตบรษทงหลายสรรเสรญ ความเปนคนกตญญ และความเปนคนกตเวททงหมดนเปนภมสตบรษ๔๑ นอกจากน การเปนผมความกตญญตอบแทนคณผใหอปการะตนนน ยงถอวาเปนการตอบแทนทท าไดยากยง ดงปรากฏในสมจตวรรค หมวดวาดวยเทวดาพรอมใจกนไววา การทจะท าการตอบแทนมารดาและบดา ถงบตรจะใชเวลา ๑๐๐ ป ท าการประคบประคองมารดาไวบนบาขางหนง บดาบนบาขางหนง ท าการอบกลน นวดใหการอาบน า ใหถายอจจาระและปสสาวะลงบนบาทงสอง กยงไมถอวาเปนการตอบแทนแกบดามารดาเลย แมแตการสถาปนามารดาบดาไวในราชสมบต อนประกอบไปดวยรตนะ ๗ ประการ การกระท าเชนน กยงไมชอวาเปนการตอบแทนคณบดามารดาเลย

๔๐ ไพรนทร ณ วนนา, “การศกษาวเคราะหหลกธรรมทางพระพทธศาสนาทปรากฏในค าพรลานนา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, หนา ๙๙.

๔๑ อง.เอกก. (ไทย) ๒๐/๓๓/๗๗.

๖๒

สวนวาบตรคนใด ใหมารดาและบดาผไมมศรทธา สมาทาน ตงมน ด ารงอยในสทธาสมปทา(ความถงพรอมดวยศรทธา) ใหมารดาและบดาผทศล สมาทาน ตงมนด ารงอยในสลสมปทา(ความถงพรอมดวยศล) ใหมารดาและบดาผตระหน สมาทานตงมน ด ารงอยในจาคสมปทา(ความถงพรอมดวยการเสยสละ) ใหมารดาและบดาผไมมปญญา สมาทาน ตงมน ด ารงอยในปญญาสมปทา(ความถงพรอมดวยปญญา) ดวยเหตเพยงนแล การกระท าอยางนนชอวาอนบตรไดท าและท าตอบแทนแกมารดาและบดา๔๒ และถงทสดทานทงสองจะไดท ากาลกรยาตายจากโลกน ไปสภพภมเบองหนา บรรดาลกหลานทงหลายกยอมมหนาท ตองท าบญอทศสวนบญไปใหทาน อนเปนการแสดงออกถงความกตญญกตเวท ในคราวมเทศกาลและประเพณตางๆ รวมทงประเพณการถวายขนขาว ใหบพพการ และญาตผลวงลบไป๔๓ เพอเปนการท าอปการะทาน ปองกนทานไมใหไดรบความเดอดรอนในภพภมหนา ดงเนอหาทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานวา

. . .แลวหอไดปากนฟงธรรมรกษาศล ๕ ศล ๘ เมตตาภาวนา กระท าบญหอทานไปทกวนอยาขาดและหอไดหยาดน าหมายทาน อทศสวนบญไปหาญาตกาลกหลาน ปตามาตา ฝงมรณตายจากไปสโลกพายหนา คนวาเขาไดตกถอยชาอยในแหงหองอาบาย หอเขาทงหลาย ไดพนเสยยงทยากดวยอ านาจแหง อกศลกรรมหอน าเขาไปเกดในชนฟาเลศตสดา กไดชอวาเราทงหลาย มความกตญญตาเผอแผ ตอบแทนยงบญคณพอแมและญาตกา ตามดงพระปรมมะศาสดาไดเทศนา. . .๔๔ (ใหพากนฟงธรรมรกษาศล ๕ ศล ๘ เจรญภาวนา ท าบญทกวนอยาขาดและใหกรวดน าอทศสวนบญไปใหญาตลกหลาน บดามารดา อนตายไปสปรโลกเบองหนา ใหเขาทงหลายไดพนจากความทกขอนเปนอ านาจแหงอกศลกรรมใหน าเขาไปเกดในสวรรคชนดสต กไดชอวาเราเปนผมความกตญญ ตอบแทนบญคณพอแมและญาต ดงพระบรมศาสดาไดเทศนา)

จากเนอหาของคมภรดงกลาวท าใหทราบวา มจดมงหมายตองการเพอใหบรรดาลกหลาน ไดมความกตญญรบญคณของทาน เมอใดททานเหลานนไดถงแกความตาย ผทอยในฐานะของลกหลาน กตองท าการอทศสวนบญให ซงการกระท าลกษณะน ยอมไดรบประโยชนหลายอยางทงผใหและผรบเปนตนวา ท าใหไมลมทาน ท าใหทานไดรบความสขอนเกดจากผลบญ

๔๒ อง.เอกก. (ไทย) ๒๐/๓๔/๗๗-๗๘. ๔๓ ไพรนทร ณ วนนา, “การศกษาวเคราะหหลกธรรมทางพระพทธศาสนาทปรากฏในค าพรลานนา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, หนา ๑๐๐. ๔๔ คมภรเปตตพล ฉบบวดหลวงราชสณฐาน, หนาลานท ๓.

๖๓

มากยงขน ถอวาเปนการพบปะประชมกนในหมญาตพนอง เมอประพฤตปฏบตเชนนแลว กยอมไดชอวาเปนผมความกตญญกตเวทตอบพพการ

๓.๓.๕ อรยธนทง ๗

อรยธนทง ๗ หรอนยหนงกคอ อรยทรพย ๗๔๕ นนเอง ส าหรบค าวาอรยทรพยนน แปลวา ทรพยอนประเสรฐ หรอ ทรพยของพระอรยะ เพราะค าวาทรพยในทางพระพทธศาสนานนทานแบงทรพยไวเปน ๒ ระดบคอ โลกยทรพย เปนทรพยทเปนวตถ เปนเรองของการอยดมสขในชวตปจจบน อาศยไดทรพยมาโดยการประกอบอาชพในทางทไมผดกฎหมาย ไมผดศลธรรม สรางความสขในการครองเรอนใหเกดขน อยางไรกดเนองจากวาทรพยทเปนวตถสงของตางๆ ในโลกมอยอยางจ ากด แตความตองการของคนเรานนมมาก ถาหากวาคนในสงคมเปนผทคอยแตจะแสวงหา กอบโกย ตกตวงโดยปราศจากศลธรรมประจ าใจคมครองแลว อาจกอใหเกดปญหาในการด ารงชวตของทงตนเองและผอนได

ดงนนทานจงไดแสดงทรพยภายในหรอ อรยทรพยไวใหเปนธรรมะประจ าใจ เพอคอยบ าบดความทะยานอยาก ในวตถสงของอนเปนโลกยะทรพยทตองการหามา เพอสนองตอบตณหาของตนเอง ใหเกดความรสกพอเพยง พอประมาณยนดในสงทตนเองไดรบ และในขณะเดยวกนนนกจะท าหนาทปรบปรงจตใจ ของบคคลใหมความสงบ เยอกเยน มความประณตขน อนเปนทรพยเปนทพงพ านก ทงในปจจบนชาตและในภายภาคหนา อนเปนสมบตของนกปราชญ ผรจกความจรงของชวต ดงปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานวา

. . .แมนวาคนทกขไรยากประการใดกด หอมใจใสยนดมศรทธาอนเลอมใส ในคณแกวทง ๓ กระท าบญหอทาน ไปตามแตไดแลวอทศสวนบญไปหาญาตกา กไดชอวาตอบบญแทนคณญาตกา ฝงญาตบคคลผนนกไดชอวาเปนนกปราชญผมผญา ปญญา ไดชอวาเปนผบอรมวลไปดวย อรยธนทง ๗ สงเปนเขาของอนดล ายงแทนกหนา. . .๔๖ (คนทกขไรประการใดกตาม ใหมใจศรทธาเลอมใส ในคณแกว ๓ ประการ ท าบญใหทาน แลวอทศสวนบญไป

๔๕ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) ไดแสดงไวในหนงสอพจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม ประกอบดวย ศรทธา ความเชอทมเหตผล มนใจในหลกทถอและในการดทท า, ศล การรกษากายวาจาใหเรยบรอย ประพฤตถกตองดงาม, หร ความละอายใจตอการท าความชว, โอตตปปะ ความเกรงกลวตอความชว, พาหสจจะ ความเปนผไดศกษาเลาเรยนมาก, จาคะ ความเสยสละ เออเฟอเผอแผ, ปญญา ความรความเขาใจถองแทในเหตผล ดชว ถกผด คณโทษ ประโยชน มใชประโยชนรคด รพจารณา และรทจะจดท า ๔๖ คมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน หนาลานท ๙.

๖๔

ใหญาต กไดชอวาตอบแทนคณญาต ฝงญาตบคคลนนกไดชอวาเปนนกปราชญ ผมปญญา ไดชอวาเปนผประกอบไปดวยอรยธนทง ๗ ประการ เปนขาวของอนล าเลศเทยงแท)

ดงนน อรยทรพยจงเปนทรพยภายในทล าคา เปนทรพยภายในใจอนประเสรฐ ๗ ประการอนประกอบไปดวย ๑) สทธาธนะ ทรพยคอศรทธา ๒) สลธนะ ทรพยคอศล ๓) หรธนะ ทรพยคอหร ๔) โอตตปปธนะ ทรพยคอโอตตปปะ ๕) สตธน ทรพยคอสตะ ๖) จาคธนะ ทรพยคอจาคะ ๗) ปญญาธนะ ทรพยคอปญญา๔๗

อยางไรกดแมอรทรพย จะจ าแนกแจกแจงไวถง ๗ ประการกตาม แตตามหลกการปฏบตตนใหไดผลดนน ตองอาศยศรทธาทประกอบดวยปญญา เพราะปญญาเปนเครองพนจพจารณา จะท าใหเปนชวตทอยไดดวยปญญา มศรทธาตงมน ไมโยกคลอนหวนไหว เปนอรยสาวกในธรรมวนยเปนผมศรทธา เชอในปญญาเครองตรสรของพระสมมาสมพทธเจา ดงปรากฏในวตถตธนสตรวา ผใดจะเปนสตร หรอบรษกตาม มทรพย ๗ ประการน คอ สทธาธนะ สลธนะ หรธนะ โอตตปปธนะ สตธนะ จาคธนะ และปญญาธนะ บณฑตทงหลายเรยกผนนวา “เปนคนไมขดสน” ชวตของเขากไมสญเปลา เพราะฉะนน ผมปญญา เมอระลกถงค าสงสอนของพระพทธเจาทงหลาย ควรหมนประกอบศรทธา ศล ความเลอมใสและการเหนธรรม๔๘

๔๗ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๓๐/๓๓๑.

๔๘ อง.สตตก. (ไทย) ๒๓/๖/๙.

๖๕

ดงนนผทมอรยทรพยจงไดชอวา เปนคนไมขดสน เปนธรรมทควรเสาะแสวงหาเอาไวเพราะเมอบงเกดกบผใดแลว จะท าหนาทก าจดกเลสและพฒนาจตใจของผยดถอ และทรพยภายในนยงดมคากวาทรพยภายนอกกลาวคอ ๑) ไมทวไปแกคนทงหลาย ทรพยภายนอกนนพรอมทจะเกดภยอนตรายจากคนทไมหวงดบาง จากภยของธรรมชาตบาง แตอรยทรพยนนเกดขนภายในจตใจ ผใดท าใหเกดขนได กเปนเรองของบคคลนน ๒) โจรลกขโมยไมได คนเลวแยงชงไมได เพราะเปนเรองของคณธรรมภายในจตใจเปนทรพยทจบตองไมได และธรรมดาทรพยทจบตองได จะตองมการเสยภาษอากรใหแกราชการบานเมอง แตทรพยภายในไมตองเสยภาษอากรแตประการใด๔๙

ดงนนธรรมทง ๗ ประการน จงเปนธรรมสนบสนนใหท าความดในทกๆดานโดยเฉพาะการพงพาตนเอง ดงนนหลกธรรมอรยทรพยทง ๗ ประการในคมภรเปตตพลจงอ านวยผลใหผทไดประพฤตปฏบตตาม ไดสมปารถนาในสงทพงประสงค

๓.๓.๖ ศรทธา

ถงแมวาเปาหมายสงสดของพระพทธศาสนาไมวาจะเปนนกายใดตางกถอวา นพพาน หรอ ความหลดพน เปนเปาหมายสงสด โดยการปฏบตตนตามหลกไตรสกขา ๓ ประการคอ ศล สมาธ ปญญา หรอเรยกอกอยางหนงวา อรยมรรคมองค ๘ ประการ แตอยางไรกตามหลกปฏบตจะไมเกดประโยชนเลย หากบคคลขาดเสยซงศรทธา ความเชอ ความเลอมใส เชอมนในศาสดาและหลกค าสอนอนเปนขอปฏบตทางศาสนา ศรทธาจงเปนคณสมบตขนตน ของผทยอมรบในศาสนาเมอศรทธาเกดขน ความเชอมนอยางหนกแนนกปรากฏตาม พรอมทจะปฏบตเพอใหไปถงจดหมายสงสดของศาสนา ดงพระพทธพจนทวา “สทธา สาธ ปตฏฐตา” เพราะศรทธาตงมนแลว ยงประโยชนใหส าเรจ๕๐ ในพระไตรปฎกปรากฏพทธพจน ทกลาวถงความส าคญของศรทธาไวหลายแหง เชนใน วตตสตร และปาเถยสตร กลาวไวตามล าดบดงน

สทธร วตต ปรสส เสฏฐ เพราะศรทธาเปนทรพยเครองปลมใจอยางประเสรฐของคนในโลกน๕๑

สทธา พนธต ปาเถยย ศรทธายอมรวบรวมไวซงเสบยง คอกศล๕๒

๔๙ พระเทพดลก (ระแบบ ฐตญาโณ), อธบายหลกธรรมตามหมวดจากนวโกวาท, หนา ๒๗๐.

๕๐ ส .ส. (ไทย) ๑๕/๕๗/๕๙. ๕๑ ส .ส. (ไทย) ๑๕/๗๓/๗๑.

๖๖

นอกจากนยงมปรากฎใน อคททปมสตร วา บคคลใดมเพยงความเชอ เพยงความรกในเรา บคคลเหลานนทงหมด เปนผมสวรรคเปนทไปในเบองหนา๕๓

ในคมภรเปตตพลกเชนเดยวกน ไดมการกลาวถงอานสงสของศรทธา ทเมอใดกตามทบรรดาลกหลานญาตพนอง ไดท าการแผสวนกศลไปใหเปตชนผลวงลบทงหลาย ผลแหงบญนนกจะสงผลใหเปตชนทงหลาย ไดพนจากความทกขประสบกบความสขดงปรากฏวา

. . .สวนเผตทงหลาย ทไดมาปะพบหนญาตพนองลกเตาหลานเหลน เปนผมศรทธารจกบญคณปตตามาดาญาตกาทงหลาย ทไดพากนกระท าบญผายแผกศลไวถา กไดอวายหนามารบน าเอาตนตวเขา เขาไปเกดชนฟาเลศเมองสวรรค. . .๕๔ (สวนเปรตทงหลาย ทไดเหนพนองลกหลานเหลน เปนผมศรทธารจกบญคณบดามารดาญาตทงหลาย ไดพากนท าบญอทศสวนบญไวรอ กไดมารบและน าตวตนเองเขาไปเกดในเมองสวรรค)

ส าหรบค าวา ศรทธา หรอ สทธา แปลวา ความเชอ ความเชอถอ ในทางธรรม หมายถง เชอสงทควรเชอ ความเชอทประกอบดวยเหตผล ความเชอมนในสงทดงาม ความเลอมใสซาบซงชนใจสนทใจ เชอมนมใจโนมนอมรบความดงาม มความมนใจในสงดงามความจรง ไมลไหลตนตมไปตามลกษณะอาการภายนอก๕๕ ค าวาศรทธาน แมจะมความหมายวาความเชอ แตความเชอนนจะตองเปนความเชอทประกอบไปดวยเหตผล๕๖ ซงศรทธานสามารถแยกประเภทของความเชอไดอย ๔ ประการคอ

๑) กมมสทธา ความเชอในกรรม คอ เชอเรองของการกระท าท เกดขนทางกาย วาจา และใจ วามทงฝายดและฝายชว การท าชวทางกาย เรยกวา กายทจรต ทางวาจา เรยกวา วจทจรต ทางใจ เรยกวา มโนทจรต สวนการท าดทางกาย เรยกกายสจรต ทางวาจา เรยกวา วจสจรต และทางใจเรยกวามโนสจรต เปนความมนใจในการกระท าอยางชดเจน เหมอนเขมทศส าหรบน าพาไปสทศตางๆ ความเชอดานนกจะน าไปสการกระท าตอไป

๒) วปากสทธา ความเชอในเรองผลแหงกรรม คอ มความเชอวาการกระท าทงกาย วาจา และใจ ไมวาจะเปนฝายดหรอฝายชว จะตองมผลจากการกระท านนอยางแนนอน และไมมอะไรสามารถเปลยนแปลงผลของมนได กลาวคอ ถาท าไมด กยอมไดรบผลกรรมใหมความทกข

๕๒ ส .ส. (ไทย) ๑๕/๗๙/๗๕. ๕๓ ม.ม. (ไทย) ๑๒/๒๘๘/๑๙๕. ๕๔ คมภรเปตตพล ฉบบวดหลวงราชสณฐาน หนาลานท ๑๒-๑๓. ๕๕ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท, หนา ๔๒๘. ๕๖ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๑๔๐.

๖๗

ความล าบากเดอดรอน ความอดอดคบแคน แตถาประพฤตด กยอมไดรบผลเปนความสข ความสบายกายและใจ ไมเดอดรอน ไมอดอดวนวาย มผลตอทงชาตนและชาตหนา

๓) กมมสสกตาสทธา ความเชอวาทกคนมการกระท าเปนของตนเอง คอ ความเชอทตอกย าลงไปวา เมอท าดยอมไดรบผลดเมอกระท าชวยอมไดรบผลชว เนองดวยการกระท าของตนตอบสนอง คอ ยอมจะไดรบผลกรรมนนเปนของตนเองแนนอน เปรยบกบหวานพชเชนใด กยอมตองไดรบผลเชนนน ผท าดยอมไดผลด ผท าชวยอมไดผลชว โดยทไมมผใดสามารถท ากรรมแทนกนไดทกคนลวนไดรบผลทตนท าขนทกอยาง ไมมงดเวนเบยงเบนออกไป

๔) ตถาคตโพธสทธา ความเชอในความตรสรของพระพทธเจา คอเชอในปญญาของพระองควาทรงเปนพระอรหนตสมมาสมพทธะ ตรสธรรมบญญตวนยบญญตไวดวยด ทรงเปนผน าทางทแสดงใหเหนวา หากทกคนฝกฝนตนดวยด กสามารถเขาถงภมธรรมสงสดและหลดพนได ดงทพระพทธองคไดทรงบ าเพญไวเปนแบบอยาง๕๗ ดงปรากฏในปฐมอธโลกกสตรวา มาตคามในโลกนเปนผมศรทธา เชอปญญาตรสรของตถาคตวา แมเพราะเหตน พระผมพระภาคพระองคนน เปนพระอรหนต ตรสรดวยพระองคเองโดยชอบ เพยบพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปด รแจงโลก เปนสารถฝกผทควรฝกไดอยางยอดเยยม เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนพระพทธเจา เปนพระผมพระภาค๕๘

ศรทธาทง ๔ ประการน ยอมจะเปนประโยชนอนยอดแกผทไดยดถอ เพราะจะเปนหลกธรรมทคอยควบคมใหบคคล มหลกในความเชอ ทงผทปฏบตยงไดชอวาเปนผมชยชนะในโลกหนา เปนปจจยหนงทเปนเหตใหไดถงซงเทวโลก ดงปรากฎในหลกของมาตคามทพระผมพระภาคไดตรสตอนางวสาขาวา

ภรรยาเปนผจดการงานด สงเคราะหคนขางเคยง ปฏบตถกใจสาม รกษาทรพยทสามหามาได เปนผมศรทธา ถงพรอมดวยศล รความประสงคของผขอ ปราศจากความตระหน ช าระทางแหงประโยชนทมอยในชาตหนาอยเปนนตย ธรรม ๘ ประการดงกลาวมาน มอยแกสตรใด สตรนน นกปราชญทงหลายเรยกวา

๕๗ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๑๔๐. ๕๘ อง.สตตก. (ไทย) ๒๓/๔๙/๓๒๖.

๖๘

ผมศล ตงอยในธรรม กลาวค าสตย อบาสกาเชนนนผถงพรอมดวยอาการ ๑๖ อยาง ประกอบดวยองค ๘ ประการ เปนผมศล ยอมเกดในเทวโลกชอวามนาปกายกะ๕๙

ศรทธาทประกอบดวยปญญา จะท าใหมหลกความเชอทถกตองเปนแกนยด ยอมปฏบตไดอยางสอดคลอง ระมดระวง ไมบมบามยามใจ เมอใดทมความเชอทประกอบดวยปญญา มความรคอยก ากบ เปนความเชอทถกตอง และตงมนจตของตนในความเชอทถกตองนน กยอมท าใหไดรบความสขได

๓.๓.๗ ภาวนา

ภาวนามความหมายวา การท าใหเจรญ การฝกหรอพฒนาใหเจรญ การท าใหมขนเปนขน ตลอดถงการอบรมเจรญพฒนา๖๐ เมอวาโดยความมงหมายของการภาวนานน จะมงบ าเพญพฒนา เพอใหไดผลแกผปฏบตอย ๔ ประการดวยกนคอ ๑. กายภาวนา คอ การฝกปฏบตกายคออนทรยทง ๕ ใหเปนไปในทางกศลทด ท าใหกศลธรรมงอกงาม มใหเกดโทษ ๒. สลภาวนา คอ การประพฤตพฒนาตนเองใหอยในศลธรรม ระเบยบวนย ไมกอความเบยดเบยนตอตนเองและผอน ทงยงมความเกอกลตอผอน ๓. จตตภาวนา คอ การพฒนาจตใหเจรญดวยคณธรรมทงปวง เปนการฝกอบรมจตใจใหเจรญงอกงามดวยคณธรรม มความเขมแขงมนคง เบกบาน สงบสขผองใสพรอมดวยความเพยร สต และสมาธ๖๑ ๔. ปญญาภาวนา คอ การเจรญปญญาใหรแจง เทาทนในสภาวะความเปลยนแปลงของสงตางๆ ในชวต สามารถท าจตใจใหเปนอสระ ท าตนใหบรสทธจากกเลสและปลอดพนจากความทกข แกไขปญหาทเกดขนไดดวยปญญา๖๒

จากการศกษาพบวา ภาวนาในระดบของการลงมอปฏบตจะมอย ๒ ประการ เรยกวา ธรรม ๒ อยาง๖๓ หรอกรรมฐาน ๒ ซงเปนความคมกระแสจตใหสงบมนคง และเหนแจงในสทธรรมเปนพนฐานแหง การตรสรสจธรรมเรยกอกอยางวา ภาวนา๖๔ มอย ๒ ประการคอ

๕๙ อง.สตตก. (ไทย) ๒๓/๔๙/๓๒๗. ๖๐ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท, หนา ๒๘๗. ๖๑ เรองเดยวกน. ๖๒ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๗๐.

๖๙

๑. สมถกมมฏฐาน หรอ สมถภาวนา กรรมฐานเปนอบายสงบใจ เปนการบ าเพญเพยรทางจตโดยบรกรรม ก าหนดพจารณาอารมณตางๆ อบรมจตใหเกดความสงบ๖๕ ๒. วปสสนากมมฏฐาน หรอ วปสสนาภาวนา กรรมฐานเปนอบายเรองปญญา มปรมตถเปนอารมณ๖๖ เปนการยกจตก าหนดรป นาม คอ สภาวธรรมขนสไตรลกษณ

การเจรญภาวนาทงสองประการน ยงมระดบขนของการเจรญกรรมฐานหรอฝกสมาธขนตางๆ อยอกสามขน ทเรยกกนวา ภาวนา ๓ อนประกอบไปดวย ๑. บรกรรมภาวนา ภาวนาขนบรกรรม ฝกสมาธขนตระเตรยม ไดแกการถอเอานมตในสงทก าหนดเปนอารมณกรรมฐาน เชน เพงดวงกสณ หรอนกถงพทธคณเปนอารมณวาอยในใจเปนตน กลาวสนๆ คอ การก าหนดบรกรรมนมตนนเอง ๒. อปจารภาวนา ภาวนาขนจวนเจยน ฝกสมาธขนเปนอปจาร ไดแก เจรญกรรมฐานตอไปถงขณะทปฏภาคนมตเกดขนในกรรมฐานทเพงวตถกด นวรณสงบไปในกรรมฐานประเภทนกเปนอารมณกด นบแตขณะนนไปจดเปนอปจาระภาวนา ๓. อปปนาภาวนา ภาวนาขนแนวแน ฝกสมาธขนเปนอปปนา ไดแก เสพปฏภาคนมตทเกดขนแลวนน สม าเสมอดวยอปจารสมาธ จนบรรลปฐมฌาน คอ ถดจากโคตรภขณะในฌานชวนะเปนตนไป ตอแตนนเปนอปปนาภาวนา๖๗

ส าหรบกรรมฐานขางตนทงสองประการน พระพทธองคทรงตรสยกยองวปสสนากรรมฐานดวยทรงตรสวา ภกษในพระธรรมวนยน ไดก าหนดพจารณากายในกาย เวทนาในเวทนา จตในจต เหนธรรมในธรรมทงหลายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกได๖๘ นอกจากนประโยชนของการฝกสมาธภาวนา ตามหลกพระพทธศาสนาทพระพทธเจาทรงแนะน าไวแบงออกเปนอก ๔ ระดบคอ ๑. สมาธภาวนาทเปนไปเพอความสขในปจจบน หรอเพอการพกผอนจต

๖๓ อง.เอกก. (ไทย) ๒๐/๑๗๓/๑๒๗. ๖๔ กรมการศาสนา, ธรรมศกษาชนโท, (กรงเทพมหานคร : ชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จ ากด, ๒๕๕๓), หนา ๓๒. ๖๕ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๗๐. ๖๖ พระธรรมธรราชมหามน (โชดก ญาณสทธ ป.ธ.๙), วปสสนากรรมฐาน ภาค ๑ เลม ๑, (ม.ป.ท. , ม.ป.ป.), หนา ๘.

๖๗ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๙๘. ๖๘ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๐๖/๒๗๖.

๗๐

๒. สมาธภาวนาเพอการไดญาณทสสนะ คอการไดญาณวเศษเชนมหทพย ตาทพยเปนตน ๓. สมาธภาวนาเพอสตและสมปชญญะ คอเพอใหมสตรตวอยตลอดเวลาวาถกตองหรอไม ท าอะไรดวดยความรอบคอบและยงคด ๔. สมาธภาวนาเพอความสนไปซงอาสวะ เพราะเหตวาภาวนานภกษใดขยน ไมเกยจคราน มสมปชญญะ มสตมนคงในปหานะและภาวนานน ภกษนเปนผตงอยในอรยวงศ ทรกนวาล าเลศเปนของเกา๖๙ เปนไปเพอความสนไปซงอาสวะ กลาวคอดบกเลสทงปวงไดหมด เพอความบรรลถงซงนพพาน

นอกจากประโยชนจะเกดแกผปฏบตโดยตรงแลวนอกจากนน ยงจะสงผลใหผอนโดยเฉพาะเหลาผทลวงลบไปสภพภมแหงเปรต ไดรบประโยชนเปนอนมากหากผปฏบตภาวนาไดกระท าการอทศสวนบญไปให ดงปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานวา

. . .ผวามนษยทงหลาย มศรทธาฝงเชอในคณแกวทง ๓ ไดกระท าบญหอทานรกษาศลฟงธรรมเมตตาภาวนาทกวนบอไดขาดดงอน ญาตกาโย อนวาญาตทงหลายฝงนนอนจตตายไปเปนเปรต ไดทรงทกขเวทนาปญจสตตาชาโตได ๕ รอยชาตเปนขนาด คนไดรบสวนบญกศล อนจกไดพนจากเปรตกลายกลบเพศหนาเปนเทวบตรเทวดา. . .๗๐ (มนษยทงหลายมศรทธาเชอในคณแกวทง ๓ ประการ ไดท าบญรกษาศลฟงธรรมเจรญเมตตาภาวนาทกวนไมขาด ญาตกาโย เมอญาตทงหลายอนตายไปเปนเปรต ไดรบทกขเวทนา ปญจสตตาชาโต ๕๐๐ ชาตเปนประมาณ เมอไดรบสวนบญกศล กไดพนจากเปรตกลบเพศเปนเทวบตรเทวดา)

๓.๓.๘ ความไมประมาท

ศาสนาทกศาสนาในโลกนลวนแลวแตมความเชอมนในความด และมแนวคดวามนษยทประพฤตตนเปนคนดนนคอมนษยทสมบรณแบบ ดงนนทกศาสนาจงมหลกการและแนวทางทจะท าใหผปฏบตไดท าตนใหเปนคนด พระพทธศาสนากเชนเดยวกนทยดมนในความด มหลกธรรมค าสอนทเปนหลกปฏบตเพอฝกฝนพฒนาตนอยมากมาย ทงหลกทสอนใหประพฤตตนในระดบโลกยะ คอ ระดบฆราวาสผครองเรอน และระดบโลกตตระ คอ ระดบบรรพชตผออกบวชบ าเพญเพอแสวงหาทางหลดพน กลาวเฉพาะหลกธรรม “ความไมประมาท” เปนหลกธรรมขอหนงท

๖๙ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๐๙/๒๘๓.

๗๐

คมภรเปตตพล ฉบบวดหลวงราชสณฐาน หนาลานท ๑๗-๑๘.

๗๑

พระพทธเจาทรงยกยองวา เปนหลกธรรมทมความส าคญยง เพราะผใดทตกอยในความประมาทเหมอนคนทตายแลว สวนผทไมประมาทเปนผด าเนนไปสทางแหงความเจรญ หากพจารณาดวาในแตละวนหากเราด าเนนชวตดวยความประมาทแลวชวตอาจจะไมยนยาวกได เชน ขามถนนหากขาดสตอาจถกรถชนเสยชวต เปนตน การด าเนนชวตของมนษยแม จะมความแตกตางกนเพราะหนาทการงานตางกน สภาพแวดลอมตางกน แตสงหนงทมเหมอนกนคอการคด มนษยรจกคดจงท าใหมความเจรญและพฒนาการมากกวาสตวเหลาอน แตการด าเนนชวตหากตงอยในความประมาทอาจมผลท าใหเดนทางไมถงจดหมาย ตามทหวงได กลาวไดวาค าสอนในพทธศาสนาทงหมด เมอสรปแลว กคอสอนใหเราไมประมาท ดงจะเหนไดจากปจฉมโอวาทของพระสมมาสมพทธเจา ทตรสไวใน มหาปรนพพานสตร แหงทฆนกาย มหาวรรค ความวา

...ภกษทงหลาย บดนเราขอเตอนเธอทงหลาย สงขารทงหลายมความเสอมไปเปนธรรมดาเธอทงหลายจงท าหนาทใหส าเรจดวยความไมประมาทเถด...๗๑

นอกจากนน พระพทธองคตรสถง ความไมประมาทวา เปนบดาของธรรมะทงปวง ดงททรงเปรยบความไมประมาทเหมอนรอยเทาชาง ทใหญกวารอยเทาสตวทงหลายทมอยในโลกปจจบน ไวใน สงยตตนกาย มหาวรรค วา

... “ภกษทงหลาย รอยเทาของสตวทเทยวไปบนแผนดนทงหมดรวมลงในรอยเทาชาง รอยเทาชางชาวโลกกลาววาเลศกวารอยเทาเหลานน เพราะเปนรอยใหญ แมฉนใด กศลธรรมทงหมดกฉนนนเหมอนกน มความไมประมาทเปนมล รวมลงในความไมประมาท ความไมประมาทบณฑตกลาววาเลศกวากศลธรรมเหลานน... ขอนอปมาฉนใด ธรรมชาตอยางหนงทยดไวไดซงประโยชนทง ๒ คอ ประโยชนภพน และประโยชนภพหนาคอ ความไมประมาท...๗๒

จากถอยความแหงพทธพจนทยกมาอาง แสดงใหเหนวา ธรรมะขอไมประมาท จงเปนธรรมทใหญกวาธรรมะทงหลาย ถาไมประมาท ความชวอยางอนกเกดขนไมได ความไมประมาทจงมประโยชนตอบคคล เมอบคคลใดด าเนนชวตดวยความไมประมาท ทกสงทท า พด คด กเปนไปดวยความไมประมาท ผลทเกดขนคอความถกตองจากการกระท า พด คด แลวผลนนกสงผลใหชวตมความสข ความเจรญ และสงผลตอสงคมอกดวย แตในทางกลบกนหากวาผใดประพฤตตนอยในความประมาทหลงระเรงอยกบโลกยสขกอาจน าพาตนใหถงทกขในภพภมหนาได ดงทมเนอความ

๗๑

ท.ม.(ไทย) ๑๐/๒๑๘/๑๖๖.

๗๒

ส .ม.(ไทย) ๑๙/๑๔๐/๗๕.

๗๒

การพรรณนาของเหลาเปรต ทไดรบความล าบากในเปตวสยหลงจากทเสยชวต เพราะตงอยในความประมาทเมอครงยงมชวต ปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชณฐาน วา

. . .ทตนไดกระท ามากเพราะเจตนาเปนตนเหตน าจตหอไดไปตกอยในหองเขตอาบาย ตามบญบาปและกรรมทงหลายจกน าสชผคหญงชาย เหตนนเราทงหลายกบอควรดประมาทราสาหอไดพากนมสตระนกคดถงความตายอยชวนเวลา. . .๗๓ (สงทตนไดกระท ามาดวยเจตนาเปนตนเหต น าจตใหไปตกในอบายตามบญบาปและกรรมทงหลาย ไมวาหญงและชาย เหตนนเราทงหลายกไมควรประมาท ใหพากนมสตระลกถงความตายอยทกเวลา)

จากขอความทเปรตไดพรรณนา ท าใหเราไดเหนถง ความส าคญของความไมประมาทเปนการเตอนสตใหระลกถงความไมแนนอนของชวตวาเปนของไมเทยงแทแนนอนมแปรปรวนอยตลอดเวลา ถากอนตายไมเตรยมตวใหพรอมยอมถงความทกขในโลกหนาได เมอกลาวถงความประมาทแลวธรรมดามนษยจะมความประมาทอยดวยกน ๗ ประการ ดวยกน คอ ๑. การประมาทในเวลา คอการปลอยใหเวลาลวงเลยไปโดยไมท าอะไรใหเกดประโยชน ๒. การประมาทในวย คอคดวาตนเองนนอายยงนอย ไมจ าเปนตองเรงท าความเพยรเพราะยงเหลอเวลาในชวตอกยาวนาน ๓. การประมาทในโรคภยไขเจบ คดวาตนเองนนแขงแรง หาไดมโรคในตนไม ๔. การประมาทในชวต คอการไมก าหนดวางแผนในชวตตน ๕. ประมาทในการงาน ไมตงใจขยนท างานใหส าเรจ ปลอยใหเวลาลวงเลยโดยไมยอมลงมอ ๖. การประมาทในการศกษา คอการไมศกษาเลาเรยนในสงทเปนประโยชน ทางพระพทธศาสนาเรยกการศกษาวาปรยต เมอไมมปรยต การปฏบตกไมเกด เมอการปฏบตไมเกด ปฏเวธอนเปนผลส าเรจกไมเกดขน ๗. การประมาทในการปฏบตธรรม คอการไมปฏบตตนตามหลกไตรสกขา คอ ศล สมาธ ปญญา เพราะมวแตคดวาเปนเรองไกลตว อนวาความประมาททงเจดประเภทนนสามารถ ก าจดไดดวยธรรมอยสองประการอนเปนธรรมทไดชอวา ธรรมทมอปการะมากตอบคคลประกอบไปดวย

๗๓

คมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน, หนาลานท ๓.

๗๓

๑. สต ความระลกได คอ การระลกถงสงทลวงมาแลว หรอสงทก าลงคดก าลงท าอย เมอบคคลมสตกยอมสามารถเหนยวระลกถงเรองทท า ค าทพด สงทคด ไมใหเผอเรอ ไมพลงพลาดได ในภาคปฏบตนนพระพทธองคทรงสอนถงความมสตวา หาก าลงท าอะไรอยกรวาก าลงท าอะไรเปนตนวา เมอยนอยกรชดวาก าลงยน เมอเดนอยกรชดวาก าลงเดน เมอนงอยกรชดวาก าลงนง เมอก าลงนอนกรชดวาก าลงนอน ๒. สมปชญญะ ความรสกตว คอ เปนอาการของการระลกรความจรง ทปรากฏในขณะนนๆ อนสามารถจ าแนกออกไดเปนสประการคอ รในสงทเปนประโยชนและมใชประโยชน รในทางทควรและไมควรเดน รในสถานทอนสบาย รจกขจดโมหะคอความหลง ธรรมท งสองประการน มความเก ยว เนองกนค าจนกน ท านจง เ รยกรวมกนว า สตสมปชญญะ เปนธรรมทเกอกลแกการงานทงหลาย ในกจทงปวง ดวยวาจะคอยสกดกนความเผลอเลอ ความหลงลมพลงพลาด ทงยงประคบประครอง จตใจของบคคลไว ในขณะเดยวกนกท าหนาทปดกนกระแสของกเลส ไมใหมาครอบง าจตใจ ท าใหบคคลผปฏบตไดชอวาเปนผตนอยตลอดเวลา

จากการศกษาในบทนมาแตตน สรปไดวาบรเวณ ๘ จงหวดภาคเหนอตอนบน คอ เชยงใหม แมฮองสอน ล าพน เชยงราย นาน ล าปาง แพร และพะเยา เปนทตงของอาณาจกรหนงในอดต เรยกกนวาอาณาจกรลานนา ซงอาณาจกรลานนานพระยามงรายแหงเมองหรญนครเงนยาง เปนผกอสรางในป พ.ศ. ๑๘๓๙ โดยมเมองเชยงใหมเปนเมองหลวง อาณาจกรนรบเอาอทธพลของพระพทธศาสนาเขามาอยางแนบแนนเดนชดดงจะเหนไดวากษตรยแตละพระองคททรงปกครองอาณาจกรลานนานบตงแตพระยามงรายเปนตนมาทกพระองคตางมกรณยกจในการสงเสรมท านบรงพระพทธศาสนามาโดยตลอด โดยเฉพาะอย างย งในรชสมย ของพระเจ าตโลกราชพระพทธศาสนาไดเจรญขนอยางมากกลาวคอมการสงคายนาพระไตรปฎกขนทวดมหาโพธารามหรอวดเจดยอด และในรชสมยของพระเมองแกวซงนบวา เปนยคทองของวรรณคดดานพระพทธศาสนาของอาณาจกรลานนา ปรากฏวามนกปราชญในพระพทธศาสนาจ านวนหลายทานโดยเฉพาะอยางยงพระภกษทชอ พระสรมงคลาจารยทไดท าการรจนาหนงสอมงคลตถทปน และผลทเนองมาจากการท าสงคายนาและมนกปราชญไดท าการศกษาค าสอนของพระพทธศาสนาอยางแตกฉานนเองจงท าใหมวรรณกรรมทเกยวของกบพระพทธศาสนาเปนจ านวนมากเปนตนวา การแตงชาดกนอกนบาตหรอแตงคมภรเทศนาขนมาเพอใชเทศนาในการถวายทานตามกาล หนงในนนคอคมภรเปตตพล ทใชแสดงในเทศกาลสบสองเปงทผวจยมความสนใจท าการศกษาคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานดวยเหตวาคมภรฉบบดงกลาวมความสมบรณทงในสวนของใบลาน ในสวนของเนอหาปรากฏวามการสอนใหมนษยเปนผมความกตญญกตเวท รจกบญคณของบรรพ

๗๔

บรษผลวงลบ โดยถอคตทพระเจาพมพสารไดใหทานแกพระพทธเจาและหมสงฆแลวท าการอทศสวนบญไปใหแกญาตทงหลาย ซงพระพทธองคทรงยกยองวาการท าเชนน ยอมไดชอวาเปนปราชญ ผประกอบไปดวยอรยธนะทง ๗ หรออรยทรพย ๗ ประการ

นอกจากนนในคมภรเปตตพลดงกลาวยงกลาวถงหวงเวลาทยมโลกปลอยใหเปรต แสวงหาสวนบญจากญาตโดยมก าหนดเวลาจ านวน ๑๕ วน คอ ตงแตวนขน ๑ ค า ไปจนถง ขน ๑๕ ค า เดอนสบสอง หากเปรตตนใดไมมลกหลานท าบญแลวอทศสวนบญใหเมอหมดก าหนดเวลากตองกลบไปเสวยทกขอยในอบายภมดงเกา หากเปรตตนใดไดรบสวนบญจากญาตแลวท าการอนโมทนาบญนนกจะพนจากภมเปรตไปเกดในสวรรคดวยอ านาจแหงการอทศสวนบญของลกหลานนนเอง และจากการวจยยงพบวาในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานนน ปรากฎหลกธรรมทางพระพทธศาสนาหลายหลกดวยกนคอ เรองศล เปนขอปฏบตเพอละเวนการท าชวทางกายวาจาอนจะสงผลใหจตใจบรสทธไปดวย ความเชอเรองบญและบาปทพระพทธองคทรงสอนใหมนษยเกลยดความชวและรกความด การใหทานอนเปนการสงเคราะหบคคลในสงคมและเปนการก าจดความตระหนภายในจตใจของตน ความกตญญ อนจะท าใหบคคลผทมอปการะตอกน เกดความกลมเกลยวแนนแฟน มปฏสมพนธทดตอกน อกทงสตบรษทงหลายยงยกยองสรรเสรญดวย อรยธนะทง ๗ หรอ อรยทรพย ๗ ประการ อนเปนอรยทรพยอนเกดขนภายในจตใจ ทรพยภายนอกยอมเพมพนตอกเลสและมวนรอยหรอหมดสนได แตอรยทรพยภายในนนจะสงผลใหบคคลเกดความสงบ เยอกเยนเปนทรพยทตดตามเจาของทงชาตนและชาตหนา ศรทธา เปนหลกธรรมทสอนใหคนมความเลอมใสเชอมน มจตใจทดงาม มความมนใจในการท าความด มความเชอทถกตองเปนแกนยดในการปฏบตตน ภาวนา เปนการฝกอบรมตนใหมการพฒนาใหเกดความเจรญแตนและยงขยายผลใหผอนไดรบประโยชนตามตนอกดวย ความไมประมาท นบเปนหลกธรรมอนเปนหวใจของพระพทธศาสนา เนองดวยเปนหลกธรรมทวาดวยการระมดระวงตนเองใหเกดมสตก ากบอยกบตนเองทกเมอ ยามใดทมสตก ากบอยกจะสงผลใหกายวาจาเปนเปนปกตไมมการเบยดเบยนผอนกจะสงผลใหสงคมนนเปนสงคมทสงบสข

ดงนน จากการศกษาจะพบว าวถชวตของชาวลานนานน มความผกพนกบพระพทธศาสนา ตงแตกษตรยผปกครองแวนแควนลงมา พระพทธศาสนาไดมอทธพลตอคนในดนแดนนเปนอยางมาก โดยเฉพาะในดานวรรณกรรมทางพระพทธศาสนา ทเปนเครองมอในการควบคมพฤตกรรม ตลอดถงวถปฏบตของคนในสงคมลานนา อนเปนการสงผลใหมกจกรรมตางๆ ทเกยวเนองกบศาสนาอยเกอบทกชวงฤดกาล โดยเฉพาะในชวงเดอนสบสองเหนอ ทยดถอกนวาเปนชวงทบรรดาลกหลานจะไดแสดงออก ถงความกตญญตอบรรพบรษทงหลายทไดลวงลบไป โดยการยดถอแบบแผนการปฏบต โดยยดคมภรเปตตพลเปนหลกในการประกอบพธ นอกจากน

๗๕

แลวบรรดาค าสอนทางพระพทธศาสนา ทปรากฏในตวคมภรเปตตพลกไดท าหนาทขดเกลาจตใจ และสรางทศนคตทด ใหแกคนในสงคมสงผลใหกลมคนในสงคม ไดมวถชวตทอยรวมกนอยางสงบสขโดยการใชหลกธรรม ในการด าเนนชวตอนเปนสงคมในอดมคตในทางพระพทธศาสนา

บทท ๔

วเคราะหหลกการท าบญปพพเปตพลทปรากฏในคมภรเปตตพล ฉบบวดหลวงราชสณฐานทมอทธพลตอชาวลานนา

นบตงแตอดตถงปจจบนพระพทธศาสนา มความส าคญตอคนในสงคมไทยเปนอยางมาก เพราะพระพทธศาสนาเปนรากฐานทส าคญ ทกอใหเกดเปนวฒนธรรมไทย ดงนนวถชวตของคนไทย จ งปฏบตตนอย ในกรอบค าสอนของพระพทธศาสนา ส งผลใหหลกการของพระพทธศาสนา มอทธพลตอการด าเนนชวตของคนไทยเปนอยางมาก เปนเครองกลอมเกลาจตใจมนษย ท าใหมนษยอยรวมกนเปนสงคม ทมแตความสามคคเออเฟอตอกน๑ มสวนหลอหลอมในการสรางเอกลกษณ ในความเปนไทยใหมลกษณะเฉพาะตว โดยเฉพาะความเปนผมใจชอบในการท าบญสนทาน มพนฐานนสยทแสดงออกถงความโอบออมอาร รจกเออเฟอเผอแผ เหนอกเหนใจผอน ซงเปนผลมาจากการปฏบตตน ตามหลกค าสอนของพระพทธศาสนาทงสน โดยมสวนหนงมาจากความเชอดงเดมคอการนบถอผและศาสนาอนคอพราหมณ กอนทจะรบเอาศาสนาพทธมาท าการผสมผสานความเชอเขาดวยกน สงผลตอ สงคม และประเพณ และพธกรรมตางๆ ทเราตองเขารวมตงแตเกดจนตาย รวมถงแมจะเสยชวตไปแลว กยงมการอทศสวนกศลแกผทสนชวตไปแลวโดยมความเชอวาบญกศลทท าให เมอมการสนชวตไปแลวจะสงผลบญใหผทเสยชวตนน ไดไปสสคตภพภมทด เปนตนวาไดถอก าเนดในโลกสวรรค จงมาจากแนวคดพนฐานดานศาสนาและลทธความเชอดงกลาว๒ ดงนน ธรรมเนยมการปฏบตตนของคนในสงคม อนเปนผลมาจากศาสนาพทธบวกกบความเชอเดม ตลอดถงศาสนาอนเชนศาสนาพราหมณ จงสงผลตอพฤตกรรมของคนในสงคมดานตางๆ ดงทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน ดงน

๔.๑ ดานสงคม

ในสงคมมนษยเรานน มทงความเสอมความเจรญ สลบสบเปลยนหมนเวยนกนไป บางทกประสบกบปญหาเดอดรอนวนวาย บางคราวกมความสงบสข ซ งเปนไปตามกฎของ

๑ พระมหาอานนท ชวนาภภ (แสนแป), “การศกษาเรองทานในพระไตรปฎกทมอทธพลตอสงคมไทย”, วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๘), หนา ๑๒๓. ๒ เรองเดยวกน, หนา ๙๑.

๗๗

พระพทธศาสนาซงมอย ๓ ขอ คอ การเกดขนในเบองตน ตงอยในทามกลาง และดบไปในทสด ทงนยอมขนอยกบบรบทและปจจย ถาคานยมของสงคมไมประกอบไปดวยธรรมะ มงมนแตแสวงหาวตถนยม สงคมนนกยอมประสบกบความเสอมไมสงบสข มแตปญหาเดอดรอนวนวาย เพราะไมประกอบไปดวยธรรม แตหากสงคมใดมธรรมประกอบในการด ารงชพ มใชมงเนนดานวตถอยางเดยว สงคมนนกยอมเจรญกาวหนา มความสงบสข เพราะธรรมเปนปจจยท าใหเกดความเจรญได ดงนนการพฒนาสงคมตองอาศยธรรมะ เปนหลกยดเหนยวในการประพฤตปฏบต ๓วถชวตชวตของคนไทยทกสวนในสงคมไทย ไดผกประสานกลมกลนกบหลกความชอ และหลกปฏบตในทางในทางพระพทธศาสนา๔

จากการศกษาพบวา หลกธรรมทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน นอกจากจะเปนหลกยดเหนยวพงพงทางดานจตใจแลว ยงใชเปนเครองมออนส าคญอยางหนง ทใชในการปกครองคนในสงคมไหอยรวมกนอยางสงบสข เพราะมค าสอนทมงใหเปนผประพฤตตนเปนคนดกระท าตนตามหลก โอวาทปาฏโมกข หรอ โอวาท ๓ ประการของพระพทธศาสนาอนประกอบไปดวย (สพพปาปสส อกรณ ) ไมท าความชวทงปวง (กสลสสปสมปทา) ท าแตความด (สจตตปรโยทปน ) ท าใจของตนใหสะอาดบรสทธ๕ และทส าคญคอเปนคมภรทมงเนนสอนใหคน เปนผทมความกตญญกตเวทตอบรรพบรษ ทลวงลบไปเปนเปตชนในเปตวสย โดยการท าบญแลวใหอทศสวนบญนน ไปใหเหลาเปรตทงหลาย เพอใหเปรตเหลานนไดพนจากวบากความทกขยากทงหลาย อนเปนผลมาจากกรรมทตนไดกระท าไว เมอตอนยงมชวตอยในโลกมนษย จากหลกความเชอเรองของการอทศสวนบญไปใหเปตชนทงหลายกด รวมจนถงการปฏบตตนตามหลกธรรมตางๆ ทปรากฏอยในคมภรใบลานเรองเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน ไดสงผลตอสงคมโดยสามารถแยกออกไดหลายประเดน ดงน

๓ ไพรนทร ณ วนนา, “การศกษาวเคราะหหลกธรรมทางพระพทธศาสนาทปรากฏในค าพร

ลานนา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๒), หนา ๙๗.

๔ พระครศลนนทโสภณ (อนนท เหลาคนธาร), “การศกษาวเคราะหกฐนในคมภรพระพทธศาสนา

และในสงคมไทย”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑), หนา ๗๓. ๕ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๙๗.

๗๘

๔.๑.๑ คมภรใบลานเรองเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานในฐานะเครองมอควบคมทางสงคม

ความเชอในเรองของผลกรรม สวรรค นรก บาปบญ อบายภมตางๆ มปรากฏอยอยางมากมาย ในวรรณกรรมทางดานพระพทธศาสนาของชาวลานนา โดยเฉพาะคมภรใบลานเรองเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานทใชเทศนสงสอนผคนในชวงเดอน ๑๒ ของชาวลานนา ( ตรงกบเดอน ๑๐ ของภาคกลาง) เชน การพรรณนาถงความเปนอยอนแรนแคนของเหลาเปตชน หรอความเปนอยอนสขสบายของบรรดาเปรตทงหลายทมลกหลานท าบญอทศให ซงผแตงไดพยามยามทจะปลกฝง ในเรองของความเกลยดชวกลวบาป ใหมจตใจนอมน ามาทางกศลธรรมทงหลาย เปนตนวา ใหทาน รกษาศล ปฏบตภาวนา ซงแนวความคด ในเรองของการควบคมทางสงคมของสถาบนพระพทธศาสนา ทพยายามสรางวรรณกรรมเหลาน ไมวาจะไดรบแนวคดมาจากสถาบนการเมอง การปกครองโดยตรงหรอไมกตาม แตผลแหงการควบคมสงคม และการควบคมพฤตกรรมของชาวบาน นบวาวรรณกรรมพทธศาสนาเรองเปตตพล ไดกระท าไปโดยบรรลเปาหมายอยางดยง สงคมตลอดถงชมชน ตางอยรวมกนโดยสนตสข และมอทธพลเหนอบทบญญตทางสงคมอนๆ๖

จากการศกษาวเคราะหพบวา แนวความคด คตนยมตลอดจนถงปรชญาแหงชวตอนแสดงออกมา ในรปแบบของเนอเรองในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานนน ปรากฏวาไดมสวนในการควบคมสงคมอยไมนอย โดยมศนยกลางอยในวด กคอยดถอเมอถงเทศกาลเปตพล กลมคนในสงคมตางกพากนไปฟงพระเทศนคมภรเปตตพลทวด ซงถอวาเปนศนยกลางหลกในการยดเหนยว ควบคม ซงมหนาทในการสอนจรยธรรมแกสงคม โดยยดหลกธรรมของพทธศาสนา ดงนน บทบาทของคมภรเปตพลจงถกน ามาใชเปนสอในการสอนหลกของการประพฤตตน และจรยธรรมอนสมควรกระท าแกสงคม ผานวรรณกรรม และความเชอทปรากฏในเนอหาคมภรตลอดถงแนวคด ในการสอนจรยธรรมหลกการประพฤตตนน ผแตงนาจะไดรบอทธพลค าสอนมาจากไตรภมพระรวง และไดน าแนวคดนนมาปรบประยกตเขากบวรรณกรรมทองถน ซงเนนหนกในเรองของความเชอทางพระพทธศาสนา เชน เรองของกฎแหงกรรม การกระท าดในชาตนเพอผลแหงกศลในชาตหนา อนกอใหเกดความละอายชวกลวบาป มความกตญญตอบรรพบรษผท ากาลกรยาลวงลบไป โดยการใหทาน รกษาศล บ าเพญภาวนา แลวท าการอทศสวนบญไปใหเหลาบรรพบรษผลวงลบไป ซงจะสงผลตอบแทนใหทงตวผอทศกด ผรบสวนบญกด ประสบกบความสขความเจรญ และในทาง

๖ พระสมหถนอม สมนตปาสาทโก (จอมสก), “วเคราะหการสวดเบกในลานนา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๒), หนา ๕๖.

๗๙

กลบกนหากผใดไมประกอบกศล ทงยงไมอทศสวนบญไปใหกบญาตทงหลาย กยอมจะประสบกบความทกขยากกนทงสองฝาย ดงนน กลมชนผมความศรทธาในค าสอนของคมภรเปตพล จงยอมรบน ามาเปนกรอบและบทบญญตของสงคม และมงมนทจะประพฤตตามหลกธรรม เพอหวงทจะเสวยผลแหงความสขทตนไดกระท าไวนนเอง

๔.๑.๒ เปนปจจยหนงทชวยสงเสรมใหพระพทธศาสนามความเจรญมนคง

แมวาผทจะไดรบผลโดยตรงจากการอทศสวนบญ ตามแนวทางของคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน คอผอทศใหนนเอง และไมเพยงแตผ อทศสวนบญเทานนทไดรบประโยชน แมเหลาบรรพชนทงหลายทลวงลบไปสเปตวสย กยอมไดรบผลประโยชนจากการอทศสวนบญของเขานนดวย กลาวคอ ถาหากบรรพชนทลวงลบไปแลว ไปเกดอยในภพภมทสามารถรบสวนบญดวยการอนโมทนาได กเทากบวาเขาสามารถสรางเงอนไขทเหมาะสม ในการอนโมทนารบในสวนบญได ซงจะเปนการท าใหเขาไดรบประโยชน อนสบเนองมาจากการอทศสวนบญได

อยางไรกตาม ผลส าเรจของการอทศสวนบญน ไมไดเกดขนเฉพาะแกผอทศและผรบสวนบญเทานน สงคมหนวยอนกไดรบผลประโยชนจากกจกรรมนดวย โดยเฉพาะเหลาภกษในพระพทธศาสนา อนเปนหนงในพทธบรษท ๔ จ าพวกกไดรบประโยชน ในฐานะผ รบไทยธรรมจ าพวกขาวและน า ปจจยสทเหลาทายกทายกาทงหลาย น ามาถวายเพอมงท าการอนเคราะหใหแกหมญาตทงหลายทลวงลบไปแลว ดงนนภกษจงนบเปนสวนหนงทมความเกยวของกบกจกรรมนโดยเฉพาะ ดวยเหตวาโดยฐานทสงคมมอดมคตเชอกนวาเหลาภกษทงหลาย เปนผมคณสมบตส าหรบรบของไทยทานตางๆ อนเปนปจจยใหผลวงลบไป ไดรบประโยชนเมอไดท าการอนโมทนาบญนนๆ เมอเหลาภกษไดรบการอปถมภดวยไทยทานทงหลาย ผลทตามมาคอทานจะมพลงกายในการปฏบตตน ตามหลกของพระพทธศาสนาและมพลงกายพลงใจ ทจะกระท าประโยชนแกพระพทธศาสนาตลอดจนถงสงคม ในดานตางๆ เชนการแสดงธรรม บ าเพญสาธารณสงเคราะหตางๆ แกสงคม เปนตน ใหสมกบเปนศาสนทายาทผสบอายของพระพทธศาสนา ทงยงเปนผน าดานจตวญญาณของสงคมดวย เพราะหากภกษไดรบการถวายความอปถมภบ ารงเปนอยางด สวนประกอบอนๆ ของพระพทธศาสนากยอมไดรบการอปถมภดวย เพราะภกษท าหนาทสบทอดพระศาสนา ด ารงตนอยในอรยวนย ไดศกษาหลกการประพฤตตน ประกอบกจศาสนพธ ตลอดถงบ ารงรกษาดแลศาสนสถาน และศาสนวตถใหมความมนคงตอไปได ถอเปนสวนทยดสงคมของสถาบนสงฆ และชาวบานเขาดวยกนท าการเกอกลกนและกน โดยชาวบานเมอไดประกอบกจกรรมการอทศสวนบญ กยอมไดชอวาสงเคราะหอปถมภแกเหลาภกษดวยปจจยทงหลาย เรยกวาอามสทาน และฝายเหลาภกษเองเมอไดรบอามสทาน มาบ ารงหลอเลยงรางกาย เพอท าการศกษาและ

๘๐

ปฏบต เมอไดรบผลดอยางไรกน าผลดนน มาเผยแผสงสอนใหกบพทธบรษททงหลาย ไดทราบและปฏบตตามเรยกวาธรรมทาน อนเปนการสงสอน อบรมกลอมเกลาจตใจของชาวบาน ใหมวถชวตทด าเนนไปอยางถกตอง ตามแนวทางการปฏบตตนของพระพทธศาสนา เพอใหเกดความสขความเจรญกาวหนาใหแกชาวบาน อนเปนการชบอกทางสวรรคให

อยางไรกด ส าหรบผทไดรบประโยชนจากการอทศสวนบญโดยตรง กคอผทกระท าความดนนเอง และไมเพยงผอทศสวนบญเทานนทไดรบประโยชน แมผทเขาอทศสวนบญให เชน ญาตผทลวงลบไปแลวกอาจมสวนไดรบผลประโยชน จากการอทศสวนบญของเขาดวย แตเปนประโยชนโดยออม กลาวคอถาบรรพชนทเราตงใจอทศสวนบญไปใหนน ไปเกดอยในภพภมทสามารถรบสวนบญดวยการอนโมทนาได กเทากบวาเขาสามารถสรางเงอนไข ทเหมาะสมส าหรบการรบสวนบญได ซงจะท าใหเขาไดรบประโยชน อนสบเนองมาจากการอทศสวนบญได เมอพทธบรษททงสเหลา มความสมครสมานสามคคกนมความเกอกลกน ปฏบตตนเปนทงผใหและผรบตามหนาทอนสมควรของตนแลว ผลดกจะเกดกบพระพทธศาสนา ท าใหมความเจรญมนคงกาวหนาอ านวยประโยชนแกสงคมชาวพทธ และขยายขอบเขตไปยงสงคมโลกไดในทสด

๔.๑.๓ ชวยสรางความเปนปกแผนใหกบสถาบนครอบครวและสงคม

กจกรรมของการฟงเทศนาคมภรเปตตพล ตลอดจนถงเนอหาของหลกธรรมในตวคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานนน รวมถงการตระเตรยมสงของ และไดถวายทานขนขาวในวนสบสองเปง ลวนแลวแตเปนการสงเสรม ตลอดจนถงปลกฝงจตส านกใหกลมผทไดฟงธรรมและใหทาน มความกตญญกตเวทรจกบญคณ ของบรรดาญาตทงหลายทลวงลบไป อนเปนทเคารพรกของตนและสงคม ทงยงเปนการสรางสรรคจรรโลงชมชน ใหกลมคนในสงคมไดรจกคณคาของกนและกน โดยค านงถงฐานะอนสมควรของแตละบคคล และเมอมการอทศสวนบญสวนกศล ตามแบบแผนทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานแลว ผลตามมาจากกจกรรมอนนคอ การมความพรอมเพรยงกน ของผทอยในสงคมสวนยอย คอระดบครอบครวหรอกลมเครอญาต อนวาความสามคคกลมเกลยวกนระหวางสมาชกในครอบครวและญาตมตร ถอวาเปนกจกรรมทแสดงออกถงความด ความสามคคและน าใจอนเกอกลตอกนของคนในสงคม อนจะเปนแรงทชวยขบดนกจกรรมของกลมคนในสงคม ใหเปนไปดวยความเขาใจและชวยเหลอเกอกลกน กลาวคอกจกรรมอนน สามารถเปนสอสมพนธของสถาบนครอบครว อนเปนสวนประกอบของสถาบนทางสงคม จะสงผลใหเกดความมเสถยรภาพทางสงคม

อยางไรกด ในระดบสถาบนครอบครว ทเปนสงคมหนวยแรกสด ในโครงสรางทางสงคมใหญนน มประโยชนทพงจะไดรบจากกจกรรม ของการอทศสวนบญอยางมากมาย กลาวคอ

๘๑

นอกจากจะเปนการชวยชกน า ใหบรรดาญาตพนองทงหลายมารวมกนท าความดเชน ทานขนขาวไปใหหมญาตทงหลาย ทลวงลบไปตามความเชอทปรากฏในคมภรเปตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน ทอานสงสจะชวยใหพนจากภพภมของความทกข และไดเสวยสขในภพภมทดกวาเดม จะยงสงผลใหเกดประโยชนในเชงลกคอ การกระตนสรางจตส านกใหบคคล ทเปนสมาชกในครอบครวและบรรดาญาต ไดเกดความตระหนก ไดขวานขวายใสใจในหนาทของตนทควรกระท า โดยมองใหเหนคณคาของเขา ทงทตอนเขายงมชวตอย เมอเราไดกระท าความดประเภทใดกตาม กควรจะแผความปรารถนาดจากตวของเราออกไปใหเขาอน จะเปนการพฒนาคณธรรมภายในจตใจของตวผให และตวเขากจะเกดความรสกประทบใจ เมอรวาตนไดอทศสวนบญให และเมอสมาชกของคนในครอบครว หรอญาตคนใดคนหนงลวงลบไป กพากนอทศสวนบญสวนกศลไปใหอนเกดจากคณคาของเขาวาไดอปถมภค าจนสรางคณประโยชนมบญคณแกตนเชนใด แมถงทสดเขาไมไดมบญคณตอเรามากอน กตองค านงถงวามความสมพนธกนกบตนทางสายโลหตหรอไม เปนญาตใกลชดกนหรอไม เมอระนกไดดงนกควรทจะท าการอทศสวนบญ ทตนไดท าไปใหแกเขาเมอเขาไดลวงลบจากโลกนไป อนจะกอใหเกดเปนประโยชนในการสรางความรก ความปรารถนาดและความเขาใจอนด ระหวางกนและกนของคนทอยในสถาบนครอบครว และเครอญาตเดยวกนอนจะสงผลในทางด ตอสงคมระดบใหญขนไป

นอกจากน จากการศกษายงพบวา การอทศสวนบญเปนกจกรรมทท าให เกดสมครสมานสามคคระหวางคนในสงคม โดยเรมจากระดบชมชนไปจนถงสงคมทมขนาดใหญขนไป เปนล าดบ โดยลกษณะของการมสวนรวมกนของกลมคนในสงคม โดยมผลตามมาคอความพรอมเพรยงกน และความเสมอภาคกน ในการประกอบกจกรรมเพอท าประโยชนแกผทอยรวมในสงคม ซงทกคนไมไดถกบงคบบบคนกดดนจากคนรอบขาง หากแตทกคนกระท าดวยความเตมใจ และเปนไปโดยสมครใจ ถอวาเปนหนาทตองกระท าเพอประโยชนแกสมาชก ผรวมในสงคมทงทยงมชวตอยและลวงลบไปแลวกตาม นอกจากนนแลวยงสอออกถงความสมพนธฉนพนอง ถงแมวาจะไมใชญาตพนองทางสายโลหต แตกกระท าดวยความรสกประหนงวาเปนญาตทางสายเลอดเดยวกน การกระท าเชนนยอมเปนปจจย ผลกดนใหสงคมเกดความเปนเอกภาพ พรอมทจะด าเนนกจกรรมอนเปนประโยชน ภายในโครงขายของสงคม ทจะประสานกลมคนในสงคมใหมการรวมมอ เปนอนหนงอนเดยวกน อนมจดมงหมายอนเดยวกน คอสงคมโดยรวมประกอบดวยความสงบรมเยนโดยมเนอหาในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานและกจกรรม ทสบเนองจากตวคมภรเปนแนวทาง กเทากบวาไดสรางเสถยรภาพใหกบสงคมสวนรวมได ดวยเหตทวายามใดทสงคมนนมความพรอม ทจะชวยเหลอกนระหวางสมาชกภายในสงคม เวลาสมาชกของสงคมนน

๘๒

ประสบกบความเดอดรอนและตองการความชวยเหลอ สงคมนนกจะใหความอนเคราะห ชวยเหลอกนในการบรรเทาความเดอดรอน

ดงนน กจกรรมการอทศสวนบญ โดยยดถอเนอหาและกจกรรมทเกยวเนองกบคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน ถอเปนกระบวนการมปฏสมพนธกนของคนในสงคมนนๆ ใหมความแนบแนนและพฒนาจนเกดความรสกเปนความเหนอกเหนใจกน อนจะยงกอใหเกดเปนประโยชน ทขยายออกไปไดอยางกวางขวาง ไมจ ากดเฉพาะแตในสงคมระดบครอบครว และเครอญาตทถอเปนสถาบนสวนยอยในสงคมเทานน แตทวายงจะขยายออกไปสสงคมใหญสวนรวม ท าใหมแตความมนคงและมสนตสขไดอยางยงยน

๔.๑.๔ ชวยสรางสนตสขแกสงคมสวนรวม

สงคมในโลกมนษยเราน มระบบโครงสรางทางสงคม ทมความเชอมโยงกนเปนเครอขาย กลาวคอหนงคนเปนสวนหนงของสถาบนครอบครว และครอบครวหนงก เปนสวนประกอบของชมชน และชมชนกยงเปนสวนหนงของสงคมทกวางขนไปอก โดยการไลเรยงจากต าบลไปจนถงประเทศชาต และหลายประเทศชาตกรวมตวกนเปนสงคมโลก ดวยการเชอมโยงเปนเครอขายเชนน ถาหากวาสงคมระดบใดระดบหนงกดเกดมปญหาขน สงคมหนวยอนทสมพนธกนอย กยอมไดรบผลกระทบตามไปดวย เรยกวาปญหาของสงคมหนง สามารถสงผลกระทบของปญหาไปยงสงคมอนทอย รวมกนไดแบบลกโซ และโดยทกจกรรมการอทศสวนบญถอเปนกจกรรมอนเรมจากตวบคคลเปนอนดบแรก แลวขยายตวออกไปสสงคมอนๆ ทใหญขนไปไมวาจะเปนระดบครอบครว ชมชน เปนตน

การท าบญใหแกบรรพชนทลวงลบไปแลว มจดมงหมายเพอท าการอทศสวนบญใหแกผอนอนประกอบไปดวยจตใจ ทประกอบไปดวยความมเมตตากรณาของบคคล แมไมไดสงผลใหสงคมทก าลงวนวาย ใหสงบสขภายในทนทแตกสงผลทางออมแกสงคม จะเปนผลโดยออม ดวยเหตทวาการสรางสนตสขนน จะตองเรมจากภายในจตใจของแตละคนกอน กลาวคอ เมอปจเจกบคคลไดสรางบญแลว และไดท าการเจรญเมตตาจตขยายสวนบญ ทตนไดท าแลวไปใหบคคลอน จงสงผลให ไมเฉพาะแตตนเองเทานนทไดรบความสขอนเกดขน จากคณธรรมภายในจตใจของตน แตบคคลอน ทอาศยอยในสงคมรอบขางกพลอยไดรบความสขไปดวย กลาวคอ เมอคนหนงไดท าตวเปนปกตสข ไมท าความเดอดรอนเบยดเบยนผใดใหทกรอนใจ มจตใจทอมเอบผองใส กยอมสงผลใหบคคลรอบขางไมถกเบยดเบยน จงถอไดวาประโยชนทสงคมพงจะไดรบ เปนสวนทออกไปจาก การพฒนาคณธรรมของบคคลแลวสงขยายไปสผอน จากจดเลกขยายไปสสงคมสวนใหญ

๘๓

แมวาผทท าความดแลว จะมงมนแผเมตตาแบงปนความสขใหแกผอน มากมายเพยงใดกตามแตโดยเนอแทแลว ตวผแผเมตตานนเองทจะเปนผไดรบประโยชนโดยตรง ดงประโยชนหรออานสงส หรอผลดจ านวน ๑๑ ขอ ทผท าการแผเมตตาจะพงไดรบอนประกอบดวย ๑) เมอหลบกเปนสข ๒) เมอตนกเปนสข ๓) ยามนอนกไมฝนราย ๔) ยอมเปนทรกของมนษยทงหลาย ๕) ยอมเปนทรกของอมนษยทงหลาย ๖) เหลาเทวดายอมรกษา ๗) ปราศจากภยจากยาพษ ไฟ หรอศสตราวธ ๘) จตเปนสมาธงาย ๙) สหนาผองใส ๑๐) เมอจะตาย ใจกสงบไมหลงใหลไรสต ๑๑) ถายงไมบรรลคณพเศษทสงกวา ยอมเขาถงพรหมโลก๗

จดประสงคหลกของการมเมตตา นนกคอ เปนการฝกใหจตใจของตนเกดความประณตออนโยน ทแสดงออกดวยความรสกทประกอบไปดวย ความเมตตาปรารถนาดตอบคคลอนรอบขาง และพรอมทจะขยายออกไปสผอนอยางไมมขอบเขตจ ากด ทงมความพยายามทจะท าการขมจตใจไมใหเกดความคดชวขนในมโนทวาร ยามใดทตนเองตงจตท าความปรารถนาดตอผอน ไมมความคดมงรายเบยดเบยนตอผอนเชนนแลว ความคดทมความรนแรงทจะมากระทบกบจตใจ กอยในระดบทสามารถควบคมได เมอมสงใดกตามมากระทบตอจตใจ ทอาจจะน าไปสความขดแยงกสามารถคลคลายได โดยไมใหเหตการณนนลกลามรนแรงได เมอแนวคดนขยายวงกวางออกไปแลวยอมทจะท าใหสงคม เกดความสงบสขไดอยางแนนอน

๔.๑.๕ สามารถชวยแกไขปญหาความรนแรงในสงคมได

ดงไดกลาวแลววา เมอใดทตนไดตงจตของตน ใหมความเมตตาตอคนรอบขางแลว ความคดรนแรงในจตใจของตนเองยอมไมม ดงนนความมเมตตาอนเปนผลมาจาก กจกรรมการอทศสวนบญจงเปนการแกปญหาทตนเหต ดวยเหตทวา ปญหาของสงคมในทน เกดจากการใชความรนแรงของบคคล สงผลกระทบทางดานลบแกสงคม ซงถาหากวามปรากฏการณ ของการขดแยงท

๗ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท, หนา ๒๕๔.

๘๔

รนแรง จนมผลกระทบตอระบบโครงสรางของสงคมสวนอน กถอวาเปนความรนแรงเชงโครงสรางของสงคม โดยปกตแลวตนตอของปญหาเหลาน มกเกดจากระดบปจเจกบคคลในเรองของอดมการณ ทศนคต ตลอดถงคานยมจนขยายตวไปสความรนแรง ตงแต ปญหาเลกๆ นอยๆ เชน การลกขโมย ท ารายรางกายจนถงฆาตกรรม หรอแมกระทงปญหาในสงคมขนาดใหญ เชน สงครามกลางเมอง ซงปญหาเหลานในมมมองของพระพทธศาสนาถอวา เปนผลสบเนองมาจากการละเมดทางศลธรรมโดยเฉพาะศล ๕ ถาหากวาสงคมใด มความเสอมโทรมทางศลธรรมเปนอยางมากแลว สงคมนนอาจเกดภาวะแหงการลมสลายได

หลกค าสอนในเรองของการรกษาศล ๕ ทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน นบเปนหลกค าสอนหนง ซงถาหากมผปฏบตตามแลวจะชวยแกไขปญหาตางๆ อนเกดจากความขดแยงอนรนแรงทเกดขนในสงคมได ทงความขดแยงในระดบปจเจกบคคล สถาบน ตลอดถงสงคมหนวยใหญทสดคอโลกอกดวย

๔.๒ ดานประเพณ

ค าวา ประเพณ หมายถง ขนบธรรมเนยมแบบอยางทนยมกน แบบแผน เชอสาย๘ เปนระเบยบแบบแผน ทก าหนดพฤตกรรมในสถานการณตางๆ ทคนในสงคมยดถอปฏบตประพฤตยดถอเปนธรรมเนยม หรอเปนระเบยบแบบแผนเดยวกนสบตอกนมา ถาบคคลใดในสงคมกระท าการฝาฝน ประพฤตออกนอกแบบแผนกถอวาเปนการผดประเพณ หรอ ผดจารตประเพณจะตองถกต าหนจากสงคม โดยปกตแลวประเภทของประเพณจะแบงออกเปน ๓ ประเภทคอ

๑. จารตประเพณ หรอกฎหมายศลธรรม เปนเรองของศลธรรมทวาดวยความถกผด ทสงคมใดสงคมหนง ไดท าการยดถอและไดปฏบตสบกนมาอยางตอเนองมนคง สงผลใหผใดในสงคมนนๆ ท าการฝาฝนจะตองถกลงโทษ ซงโดยมากแลวมกจะเปนการต าหน ดวยการยดถอคานยมทตางกน ท าใหจารตของแตละสงคมไมเหมอนกน

๒. ขนบประเพณ คอระเบยบแบบแผนทสงคมไดก าหนดไวแลวปฏบตสบตอกนมา ทงโดยทางตรงและทางออม ส าหรบทางตรงจะเปนประเพณทมการก าหนด เปนระเบยบแบบแผนอยางชดเจน ในการปฏบตวาแตละบคคลคนในสงคมจะตองปฏบตตนเชนใด สวนทางออมเปนประเพณทรกนโดยทวๆ ไปโดยไมไดมระเบยบแบบแผนทแนนอน แตอาศยการปฏบตตามค าบอกเลาหรอกระท าตามตวอยาง จากผใหญหรอบคคลในสงคมไดปฏบต

๘ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท, หนา ๒๐๖.

๘๕

๓. ธรรมเนยมประเพณ หมายถง แนวทางในการปฏบตททกคนในสงคมไดปฏบตจนเกดความเคยชน เปนเรองธรรมดาสามญททกคนควรกระท า เชน กรยา มารยาท การกน การแตงตว การเปนแขกไปเยยมผอน การเปนเจาของบาน เปนตน๙ ธรรมเนยมประเพณนเปนเรองททกคนควรจะกระท า แมมผกระท าการฝาฝนหรอท าผดกไมถอวาเปนเรองส าคญ แตอาจถกต าหนจากคนในสงคมได

ประเพณเปนสงทไมไดมอยในธรรมชาตโดยตรง แตเปนสงทสงคมหรอคนในสงคมไดท าการรวมกนสรางขนมา แลวท าการถายทอดใหแกกนโดยลกษณะและวธการตางๆ ส าหรบสงคมทมสภาพสงคม ธรรมชาต ทศนคต เอกลกษณ และคานยม ทคลายกนโดยมากยอมมความมงหมายและระเบยบปฏบตเชนเดยวกน ถาจะมความแตกตางกคงมเฉพาะสวนทปลกยอย ทเสรมเตมแตงหรอท าการตดทอนไปในแตละทองถน ส าหรบประเพณไทยนน มกจะมความเกยวของกบความเชอในคตพระพทธศาสนาและพราหมณควบคกนมาแตโบราณ

คนไทยมความสมพนธกบพระพทธศาสนา เปน เวลานบพนป เศษมาแล ว พทธศาสนกชนทงหลาย มความรสกเคารพศรทธาในศาสนาพทธฝงอยในสายเลอด ของคนไทยมาตงแตเกดจนตาย ดวยอาศยหลกค าสอนทสอนใหมเมตตาความปรารถนาดตอกน จงสงผลใหคนไทยเปนคนรกสนต รกอสระเสร มนสยโอบออมอาร มความเมตตากรณาตอกน ชอบเออเฟอตอเพอนมนษยดวยกน ดวยเหตนสงคมไทยจงมพระพทธศาสนา เปนรากฐานทางวฒนธรรมของสงคมไทย ดงนน วถการด ารงชวตของคนไทยสวนใหญ จงมอทธพลตอการด ารงชวตของคนไทย มพระพทธศาสนาเปนกรอบการปฏบต ทคอยขดเกลาจตใจ ท าใหกลมคนในสงคมเปนผทมความสามคคเออเฟอตอกน๑๐ การเคารพประเพณทดงามภายในสงคมไทย จงเปนการประพฤตปฏบตตามหลกเนตธรรมคอ เปนแบบแผนปฏบตอยางเดยวกนเปนเรองของการใหผลทางจตใจ โดยไมจ าเปนตองใชกฎหมายในการหามการกระท า หรอบงคบการกระท า ดวยเหตทวากฎหมายไมอาจทจะบงคบจตใจได จงจ าเปนอยเองทจะตองอาศยประเพณทดงาม ชวยกนจรรโลงจตใจ คอการชกน าสการกระท าทดงาม เวนการประพฤตในสงทไมด อนเปนเรองของการบมเพาะภายในใจแลวขยายผลออกมาสการปฏบตตนภายนอก

๙ นายไพรนทร ณ วนนา, “การศกษาวเคราะหหลกธรรมทางพระพทธศาสนาทปรากฏในค าพรลานนา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, หนา ๗๑. ๑๐ พระมหาอานนท ชวนาภภ (แสนแป), “การศกษาเรองทานในพระไตรปฎกทมตอสงคมไทย”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, หนา ๑๒๓.

๘๖

จากการศกษาพบวา ในดนแดนลานนาไทยตงแตอดตมาจนถงปจจบน ไดชอวาเปนดนแดนทมประเพณ ทเกยวเนองกบพระพทธศาสนาทดงาม ไดถอเปนหลกในการปฏบตสบทอดมาเปนเวลาอนยาวนาน ท าใหเปนสวนหนงของวฒนธรรมทแสดงออกถงวถชวต ความคด ความเชอ ของผทอาศยอยในดนแดนลานนาน อนวาประเพณของชาวลานนานนมลกษณะทเปนพธกรรมทเกยวของกบแบบแผน วถการด าเนนชวตอนเปนการผสมผสานกนระหวางกจกรรม ทเกยวเนองดวยหลกค าสอนของพระพทธศาสนา และความเชอในศาสนาพราหมณ รวมกบความเชอในการนบถอผ สงผลใหประเพณของชาวลานนา มแบบแผนอนเปนเอกลกษณ เนองจากสภาพสงคมของชาวลานนานน เปนสงคมทพงพงองอาศยธรรมชาต และการยงชพดวยการเกษตรมาแตเดม จงสงผลใหการด าเนนชวตและประเพณ จงองอาศยชวงเวลาหรอฤดกาล อนจะแบงออกไดเปน ๓ ชวงฤด คอ ชวงทหนง มระยะเวลาตงแตเดอนเมษายน ถงมถนายน จะเปนชวงเวลาของการเรมตนเขาสชวงเวลาของกอนการเพาะปลกและปใหมสงกรานต ในชวงเวลานลกษะประเพณ จงสงผลออกมาในรปแบบของการท าบญสะเดาะเคราะหตามลทธพราหมณ เพอใหเกดความเปนสรมงคลตอนรบชวตใหม ขณะเดยวกนกเปนโอกาสทจะไดท าบญอทศสวนกศลไปใหแกบรรพบรษ ผมอปการะ ครบาอาจารยอนเปนไปตามหลกการของพระพทธศาสนา ทงยงมการฟอนผ อนเปนความเชอในการนบถอผ เพอเปนการเอาใจสงศกดสทธเพอใหชวยคมครอง พรอมทงชวยเหลอใหเกดความอดมสมบรณ ในฤดกาลของการเพาะปลกทก าลงจะเรมขน ส าหรบระยะทสองนนจะอยในระหวางเดอนมถนายนถงเดอนตลาคมโดยประมาณ โดยจะเปนชวงเวลาของการเพาะปลก ซงในชวงทสาม จะเปนหลงฤดกาลเกบเกยวพชผลและเทศกาลออกพรรษา ซงเปนชวงเวลาของการพกผอน ในชวงนกจกรรมประเพณ มกจะเปนงานหรอกจกรรมทแสดงออกถงความสนกสนานรนเรง และท าบญฉลองเกยวกบศาสนา๑๑

ส าหรบในชวงเวลาของการเพาะปลก อนเปนชวงคาบเกยวของการเขาพรรษาของเหลาพระภกษในพระพทธศาสนา โดยการอยประจ าวดเปนเวลา ๓ เดอน โดยไมมการไปคางคนทอนนอกจากเหตยกเวนจ าเปน จงเปนโอกาสอนดทพทธศาสนกชนทงหลายจะไดมโอกาสอนดในการท าบญถวายทาน โดยเฉพาะในชวงของวนพระขน ๑๕ ค า เดอน ๑๒ ของชาวลานนา ซงจะตรงกบเดอนกนยายนทเรยกกนวา “สบสองเปง” พทธศาสนกชนชาวลานนาถอวาวา ในวนขน ๑ ค า ถง ขน ๑๕ ค า เปนเวลาทยมโลกไดปลดปลอยวญญาณสตวผตาย ไดกลบมาสเมองมนษยเพอขอรบเอาสวนบญกศลจากญาตพนอง จะไดพนภาวะแหงเปรตอสรกายทงหลาย การปฏบตตามประเพณนกเพอ

๑๑ ไพรนทร ณ วนนา, “การศกษาวเคราะหหลกธรรมทางพระพทธศาสนาทปรากฏในค าพรลานนา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, หนา ๗๖.

๘๗

ความกตญญ๑๒ และการท าบญอทศใหบรรพบรษ เปนตนวา พอ แม ป ยา ตา ยาย มกจะมการท าในคราวทมเทศกาล เชน เดอนสบสองเปง ซงประชาชนในลานนาจะน าเอาขนขาวไปถวายแกพระสงฆในวด เพออทศเปนกตญญกตเวท โดยพระสงฆจะอทศสวนบญกศล ตามทประชาชนระบชอป ยา ตา ยาย หรอบดา มารดา ญาตของตนทลวงลบไป ซงมลเหตแหงการประกอบกจกรรมแหงการท าบญอทศหาผตายของชาวลานนาเชนน มอทธพลมาจากคมภรทางพทธศาสนาทส าคญหลายคมภรทไดกลาวถง การท าบญไปใหบรพชนอาทเรองพระเจาพมพสาร ททรงอทศบญแกพระญาตของพระองคในคมภรเปตพล๑๓ ดงปรากฏเนอหาในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานวา

. . .มหาราชดรามหาราชพระสตถาสวนวาเปรตนารกนนนาคนวาเถงป ๑ และมก าหนด ๑๕ วน เปนถลานบตงแตเดอน ๑๒ ออกค า ๑ นนนาไปถลาบเถง ๑๕ ค า กหมดเขตหนเดอนดบสตวนารกทงหลายกจกไดกลบไปสนารกทเกาคนวาเขาไดรบเอากศลสวนบญทญาตกาพนองกระท าบญเปรตฝงเปนชมพนองกจกไดพนจากหองอบายกดวยเตชะบญทงหลายอนญาตกาอทศไวถาแลวจกน าตนเขาเขาไปเกดในชนฟาเลศตาวตงสาสวรรคเปรตทงหลายทหาญาตกาบอไดและมญาตกากซ าหาศรทธาบอไดบอไดรบสวนกศลกซ าจ าเปนไดพกพอกลงไปสอาบายนารกทเกาไดเสวยทกขแถมเลาเมนนาน ๕ รอยชาตตามเปนเขตคนวา เปรตนารกทงหลายขนมาสมนษยโลกเมองคนแลวกพากนแลนผายแผวเซาะสอดแสวงหาฝงญาตกาพนองในแหงหองเมองคนกหวงวาจกไดเอาบญกศลหอไดพนจากเปรตอยในเขตหองอาบาย. . .๑๔ (มหาราช สวนวาเปรตนรกนนครนถงป ๑ มก าหนด ๑๕ วน นบตงแตเดอน ๑๒ ขน ๑ ค าไปจนถง ๑๕ ค า พอหมดเขตพอเดอนแรม สตวนรกทงหลายกไดกลบนรกทเกา เมอเขาไดรบสวนบญกศลทญาตพนองกระท าบญเปรตเหลาพนอง กจกไดพนอบาย ดวยเดชบญทงหลายอนญาตอทศไวให จะน าไปเกดในดาวดงสสวรรค เปรตทงหลายทหาญาตไมได และมญาตทไมมศรทธาไมไดรบสวนกศล กไดกลบสอบายนรกทเกา ไดเสวยทกขอก ๕ รอยชาต ครนวาเปรตนรกทงหลายขนมาสมนษยโลกแลว กพากนสอดแสวงหาหมญาตพนอง ในเมองคนกหวงเอาบญกศลน าใหพนจากเปรตในอบาย)

ดวยอาศยเนอความในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน ทมการก าหนดเวลาในการขนมารบสวนบญของบรรดาบรรพบรษ และญาตผลวงลบไปอนอยในยมโลก ไดรบอนญาตใหมารบเอาสวนบญกศล ทเหลาลกหลานไดท าบญให จงเกดเปนประเพณท าบญทานขนขาวคอ การ

๑๒ มณ พยอมยงค, ประเพณสบสองเดอนลานนาไทย, หนา ๒๐๐. ๑๓ มณ พยอมยงค, ประเพณสบสองเดอนลานนาไทย, หนา ๑๕๘. ๑๔ คมภรเปตพล ฉบบวดหลวงราชสณฐาน, หนาลานท ๕.

๘๘

ถวายส ารบกบขาวหรอถวายถาดใสขาวและอาหาร ซงประชาชนชาวลานนาไทยนยมท ากนมาชานาน โดยมความมงหมายคอ เพอสงสมบญใหกบตนเอง เพออทศใหแกบรรพชน เพอบชาคณของคน และเพอเปนการบชาเทพยดาทงหลาย๑๕ ในวนสบสองเปง ซงชวงเวลาดงกลาวนทวทกภาคของประเทศไทย กจะมพธอทศผลทานไปใหญาตทงหลายทลวงลบไปเชนกน แตจะมความแตกตางกน ทงในสวนของเชอพธกรรมและ ระเบยบปฏบตปลกยอยกนออกไป แตทเหมอนกนทกภาคคอเนนในเรองของการใหทานตามฤดกาล อนเปนกจกรรมทปฏบตตามความเชอทสบทอดตอกนมาดงรายละเอยดตอไปน

๔.๒.๑ ประเพณเดอนสบของภาคตางๆ

๑) ท าบญวนสารทของภาคกลาง แตเดมมตนก าเนดมาจากพธศารทธของพราหมณ แตเดม เปนพธเกยวกบการใหความส าคญของธญพชคอขาวสาล ในสมยสโขทยเรยกพธนวาพธภทรบทลอยบาป๑๖ ส าหรบค าวา สารท นเปนรปศพทภาษาบาลมาจากค าวา สรท ทแปลวา ฤดใบไมรวง เปนชอของเทศกาลท าบญในวนสนเดอน ๑๐ ทเรยกวา ท าบญสารท เพออทศสวนกศลใหแกญาตทลวงลบไปแลว เพราะชอวาเดอน ๑๐ ตงแตวนเพญ ถงสนเดอนสบบรรดาญาตๆ ทงหลายทไปเกดเปนเปตชนในภมของเปรต จะไดรบอนญาตปลดปลอยจากยมโลก ใหมารบสวนกศลจากเหลาลกหลานญาตพนองของตนในโลกมนษย ส าหรบมลเหตของการท าพธสารท ตามแนวคดของชาวพทธกคอ มมลเหตมาจากเรองราวในครงพทธกาล โดยเฉพาะอยางยงเรองของเปรต อนเปนญาตของพระเจาพมพสาร และคตความเชอตามตโรกฑฑสตร ส าหรบพธกรรมของประเพณท าบญวนสารทนน จะมขนตอนคอ พอถงวนสารทแลว พทธศาสนกชนกจะพากนไปท าบญตกบาตรทวด และในวนดงกลาว จะมการท าขนมชนดหนงทท าขน เพอใชถวายในพธวนสารทเรยกกนวา ขนมกระยาสารท ซงเปนขนมกวนชนดหนง ส าหรบสวนผสมจะประกอบไปดวย ขาวเมา ขาวตอก ถว งา มะพราว น าผง และน าตาล น ามากวนรวมกน ซงผทท าจะตองเปนผทรสตรการท าและมฝมอด และเนองจากวากระยาสารท เปนขนมทหวานจดจงตองรบประทานกบกลวยไข ควบคกนไปดวย หลงจากทพทธศาสนชน ไดท าบญตกรบาตรดวยขนมกระยาสารทและกลวยไขแลว กจะมการอทศสวนบญสวนกศล ไปใหกบบรรดาญาตบรรพบรษทงหลายทลวงลบไปแลว ซงยดถอเปนประเพณในการปฏบตสบทอดกนตอมาของชาวภาคกลาง โดยถอกนวาถาในปหนงไมท าบญตกบาตรดวย

๑๕ มณ พยอมยงค, ประเพณสบสองเดอนลานนาไทย, หนา ๑๕๗. ๑๖ พระมหาอานนท ชวนาภภ (แสนแป), “การศกษาเรองทานในพระไตรปฎกทมอทธพลตอสงคมไทย”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, หนา ๑๑๖.

๘๙

กระยาสารท บรรดาผของปยาตายาย จะไดรบความเดอดรอน เหมอนกบลกหลานละทงทาน เพราะขาดความกตญญ๑๗

๒) ประเพณชงเปรตของภาคใต จะกระท ากนในชวงของเดอนสบนบวาเปนประเพณทรบมาจากอนเดย ซ งในภาคใตของไทยนนจะกระท ากนทกจงหวด โดย เฉพาะจงหวดนครศรธรรมราชถอเปนแหลงแรกๆ แลวคอยๆ ถายทอดไปยงเมองอนๆ และภมภาคอนๆ ในประเทศไทย๑๘ ส าหรบในจงหวดพทลง มความเชอถอและบ าเพญกศลวนสารทเดอนสบ ปหนง ๒ ครง เหมอนกบจงหวดชมพร คอ ก าหนดท า ๒ ครง ประกอบดวย วนแรม ๑ ค า เดอน ๑๐ เปนวนรบตายาย หรอวนรบเปรต สวนวนแรม ๑๕ ค า เดอน ๑๐ วนวนสงตายายหรอวนสงเปรต ส าหรบพธกรรมทางศาสนานน เมอถงวนแรม ๑๔ ค า เดอน ๑๐ ชาวบานจะน าภตตาหารและหมรบ (ส ารบ) ซงจะประกอบไปดวย ขาวของเครองใชในชวตประจ าวน อาหารแหง ตลอดถงขนม ๕ อยางทถอเปนสญลกษณ ของสารทเดอนสบ อนประกอบไปดวย ขนมพอง ขนมลา ขนมไขปลา ขนมดซ า ขนมบา จดลงในชะลอม ท าเปนรปเจดยมยอดแหลมประดบประดาสวยงาม พอถงวนแรม ๑๔ ค า เดอน ๑๐ ชาวบานจะพากนยกไปถวายพระ ในวดใกลบานหรอวดทบรรพบรษนบถอ เมอน าส ารบไปวดแลว จะมการฉลองส ารบ ท าบญเลยงพระเสรจแลว จงมการบงสกล เมอไดท าบญเสรจเรยบรอยแลว กจะมการประกอบกจกรรมการ “ชงเปรต” ซงผทเขารวมท าบญชงเปรตทกคน ทงเดกและผใหญทงหญงและชาย ตางกพากนแยงชงขนม ทไดตงไวใหเปรตตรงทางเขาวด หรอบนรานทไดจดเตรยมไว มาเปนสวนของตน และมความเชอกนวา ใครทไดกนขนมทเหลอจากปยาตายาย จะไดกศลแรง บรรพบรษทงหลายจะอวยพรใหอยเยนเปนสข๑๙ นอกจากนแลวบางวดนยมสรางศาลาเปรต เพอสะดวกแกการตงเปรต บางวดสรางศาลาเปรตไวบนเสาสงเพยงเสาเดยว เกลาและชโลมน ามนเสาจนลน เมอเวลาชงเปรต ผคนจะแยกกนปนขนไป ขณะทปนขนไปกมกตกลงมาเพราะเสาลน กวาจะขนถงเสาเปรตตองใชความพยายามมาก จงสนกสนานและตนเตน เมอเสรจจากการชงเปรต ชาวบานจะน าอาหารมารบประทานรวมกน เสรจแลวชาวบานบางทองถนจะนมนตพระไปบงสกลกระดกบรรพชน ทเกบไวในสถป หรอน ากระดกทเกบไวมาบงสกลรวมกน๒๐

๑๗ พระมหาอานนท ชวนาภภ (แสนแป, “การศกษาเรองทานในพระไตรปฎกทมอทธพลตอสงคมไทย”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, หนา ๑๑๘. ๑๘ พระมหาอานนท ชวนาภภ (แสนแป, “การศกษาเรองทานในพระไตรปฎกทมอทธพลตอสงคมไทย”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, หนา ๑๑๙.

๑๙ มณ พยอมยงค, ประเพณสบสองเดอนลานนาไทย, หนา ๑๙๙. ๒๐ พระมหาอานนท ชวนาภภ (แสนแป), “การศกษาเรองทานในพระไตรปฎกทมอทธพลตอสงคมไทย”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, หนา ๑๒๐.

๙๐

๓) ประเพณขาวประดบดนของชาวอสาน นยมท ากนในระยะของ แรม ๑๔ ถง แรม ๑๕ ค า อนเปนระยะเวลายางเขา เดอน ๑๒ ของภาคเหนอ หรอเดอน ๑๐ ของภาคใต กจกรรมในวนดงกลาว จะมการน าอาหารพรอมทงบรรดาขนมหวานหมากพล บหร หอดวยใบตองมดดวยตอกหรอเชอก จะเอาหอใหญหรอเลกตามทตองการจะแยกเปนหลายๆ หอ หรอ น าหอเลกๆ มารวมกนกได แลวแตสะดวกแลววางไวในขนหรอพาน พอถงในวนรงขน คอวนขน ๑ ค า เดอน ๑๐ กจะน าหอขาวนนไปวางไวกบพนดนใกลโคนไม หรอท าการแขวนไวกบกงไม ตามทางแยกสามแพรงหรอสแพรง หรอน าไปไวตามบรเวณวด แลวนมนตพระสงฆมารบสงของเหลานน๒๑ เพอเปนการอทศสวนบญไปถงวญญาณ ของเหลาบรรพบรษผลวงลบไป

๔) ประเพณเดอนสบสองเปงของชาวลานนา ในวนขน ๑๕ ค า เดอน ๑๒ เหนอ เรยกกนวา วนสบสองเปง หรอบางทองทในลานนาเรยกประเพณอทศะหาผตายบาง ประเวณเดอนสบสองบาง หรอประเวณปลอยผปลอยเปรต ซงถอกนวา ในวนเดอน ๑๒ เหนอ ขน ๑ ค าถงเดอนแรม ๑๔ ค า โลกของวญญาณจะไดท าการปลดปลอยวญญาณ เมอลกหลานกลววาบรรพบรษจะทกขยากในโลกแหงวญญาณ จงไดถอโอกาสท าบญไปใหกบเหลาญาตทงหลาย ไดพนจากความทกขหวโหยไดรบความสข อนเกดจากการอทศสวนบญอนนน โดยยดหลกตามแบบของพระเจาพมพสาร ททรงท าบญแลวไดท าการอทศสวนบญไปใหกบเหลาญาตทงหลาย ส าหรบขนตอนของกจกรรมทชาวลานนาประพฤตในธรรมเนยมการจดท าบญสบสองเปงนนจะมธรรมเนยมปฏบตดงน ในวนขนสบสค าถอกนวาเปนวนสกดบทเรยกวาวนดาจะมการท าขนมใสใสหอดวยใบตองและขาวตมมดตลอดถงดอกไมธปเทยนตางๆ เพอเตรยมถวายพระ เมอถงเวลาเชามดของวนขนสบหาค าจะมการเตรยมส ารบกบขาวและขนมขาวตมมดจตปจจยตางๆ แลวน าไปถวายพระภกษสามเณรในวดโดยบรรจลงในถาดแลวประเคนถวายพระภกษสามเณรเรยกวาการทานขนขาว พระภกษสามเณรกจะมการใหพรทกลาวพรรณนาเปนภาษาลานนาและภาษาบาล หลงจากนนเมอถงเวลาอนสมควรกจะมการท าบญตกบาตร ตลอดถงมการแสดงธรรมเทศนาทแสดงถงอานสงสของการถวายทานในวนดงกลาว โดยใชคมภรเปตตพลเทศนาและใชท านองธรรมวตรของลานนาในการแสดงคมภรอานสงสดงกลาว

ดงนนกจกรรมอทศสวนกศลไปใหกบผตาย ในแตละภาคของสงคมไทย จงประกอบไปดวยสาระและประโยชน ทพงจะไดรบอยหลายประการดวยกนคอ ๑) เปนการแสดงออกถงความเปนผมความกตญญกตเวทตอบรรพชน

๒๑ มณ พยอมยงค, ประเพณสบสองเดอนลานนาไทย, หนา ๒๐๐.

๙๑

๒) นอกจากจะเปนการสงเคราะหเหลาเปตชนผลวงลบไปแลวยงนบวาเปนการสงเคราะหในการถวายอาหารตลอดถงจตปจจยตางๆ แกพระภกษสามเณร ๓) เปนสงทชวยยดเหนยวความสามคคปรองดองกนในหมญาตพนองใหมความรกใครกลมเกลยวกน ๔) สงผลใหเกดความเบกบานใจสขใจของผทไดกระท า ๕) เปนการปลกฝงบรรดาลกหลานใหไดรจกการตอบแทนบญคณบรรพบรษ และไดซมซบเอาค าสงสอนทางพระพทธศาสนา ทงยงเปนการไดรวมสบทอดรกษาระเบยบประเพณปฏบต ๖) เปนการปฏบตตนตามแนวทางของพทธศาสนกชนทด ตลอดถงไดสบทอดแนวทางการปฏบตตนของบรรพบรษททานวางแนวทางไวให

จากการศกษาพบวา พระพทธศาสนานนมความส าคญตอคนในสงคมไทยเปนอยางมากดวยวาเปนรากฐานทท าใหเกดเปนวฒนธรรมไทย อกทงการปฏบตตนตามหลกค าสอนของพระพทธศาสนานนยงสงผล ใหคนไทยมนสยฝกใฝในการท าบญมความโอบออมอาร เออเฟอเผอแผ ตลอดถงมพธกรรมตางๆ ทตองรวมตงแตเกดจนถงตาย แมกระทงจะเสยชวตไปแลวกยงมการอทศสวนบญไปให เปนตนวาการประกอบพธกรรมตามความเชอทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบหลวงราชสณฐานอนสงผลตอชาวลานนาคอ ในดานสงคมนนหลกธรรมทปรากฎในตวคมภร นอกจากจะเปนทยดเหนยวทางจตใจแลวยงสอนใหตงมนใจความเปนผมความกตญญกตเวทตอบรรพบรษผลวงลบไปเปนเปรต ตลอดถงความเชอเรองของผลกรรมและอบายภมทผแตงไดพยายามปลกฝง เรองของเกลยดชวกลวบาปผานวรรณกรรมสงผลใหเกดความมงมน ทจะประพฤตตามหลกธรรมเพอทจะหวงผลแหงความสขทตนไดกระท าไว อกทงยงเปนปจจยหนงทชวยสงเสรมใหพระพทธศาสนามความเจรญมนคงเพราะการท าทานตามหลกค าสอนทปรากฏในคมภรเปตตพลนจะสอนใหอปถมภปจจยสแกเหลาภกษดวย เมอภกษไดรบความอปถมภดกท าหนาทสบทอดค าสอนของพระพทธศาสนาตลอดถงดแลศาสนวตถใหมนคงตอไปได อกทงยงชวยสรางความเปนปกแผนใหกบสถาบนครอบครวและสงคม ดวยเหตทวาการถวายทานขนขาวในวนสบสองเปงกดหรอกจกรรมการฟงธรรมเปตตพลทมงเนนใหมความกตญญกตเวทเปนการเนนย าใหคนในสงคมไดรจกคณคาของกนและกนในระดบครอบครวหรอเครอญาต และเมอใดทบคคลไดมงหมายท าการอทศสวนบญ ไปใหกบผอนดวยจตใจอนเปนเมตตากรณาท าตวเปนปกต ไมเบยดเบยนผอน มจตใจผองใสสงผลใหบคคลรอบขางไมถกรบกวนเบยดเบยน จงสงผลใหสงคมสวนรวมพฒนาดขนในเครอขายหนง เพราะสงคมทกระดบมการเชอมโยงเปนเครอขาย เมอเปนเชนนจงมสวนชวยสรางสนตสขแกสงคมสวนรวมในทสดกสามารถชวยแกไขปญหาความรนแรงในสงคมได

๙๒

เพราะตนตอของปญหาตางๆ มกเกดจากระดบบคคลยามใดเมอบคคลมความเมตตาตงมนในจตแลวความรนแรงทจะสงผลออกมาในรปแบบการลงมอกระท ายอมไมมส าหรบในดานประเพณนน ไมวาจะเปนจารตประเพณ ขนบประเพณ หรอธรรมเนยมประเพณกด ชาวลานนาไดน าเอาพระพทธศาสนามาเปนหลกในการปฏบตเปนเวลาอยางยาวนาน และโดยทสงคมชาวลานนาเปนสงคมเกษตรกรรม มการด าเนนชวตตามชวงฤดกาลอกทงในชวงฤดฝน ยงเปนชวงกาลแหงการเข าจ าพรรษาของเหลาภกษ ดงนนชาวลานนาจงถอเปนโอกาสในการถวายทานบ ารงภกษผอยจ าพรรษาโดยเฉพาะในวนพระขน ๑๕ ค า เดอน ๑๒ ของชาวลานนา เรยกวนดงกลาววา สบสองเปงเกดเปนคตความเชอสบตอกนมาวา ในวนขน ๑ ค า ถง วนขน ๑๕ ค า เดอน ๑๒ เปนหวงเวลาทยมโลกไดอนญาตใหวญญาณผตายไดขนมารบเอาสวนบญทบรรดาญาตท าบญอทศใหได ซงชวงเวลาดงกลาวไมเพยงแตชาวลานนาเทานนทประกอบพธอทศผลทานไปใหญาต แตผทนบถอพระพทธศาสนาในทกภาคในประเทศไทย ตางกมการใหทานกนคอ ภาคกลางมการท าบญวนสราท ประเพณชงเปรตของภาคใต และประเพณขาวประดบดนของชาวอสาน ทลวนแลวแตกระท ากนตามฐานความเชอทวาเวลาดงกลาวยมโลกไดอนญาตใหเหลาบรรพบรษไดขนมารบเอาสวนบญนนเอง

จะเหนไดวา คมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานนนสงผลโดยตรงและโดยออม แกสงคมในดานตางๆ โดยเฉพาะดานประเพณ จะเหนไดจากหลกปฏบตและบรรดาหลกธรรมทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน ซงลวนแลวแตยดหลกของพระพทธศาสนา ในลกษณะของวรรณกรรมทางพระพทธศาสนา ในระดบของการครองชวตของคฤหสถผครองเรอน โดยมจดมงหมายทจะยกระดบความด ทงในแงของการกระท าและผลทางดานจตใจ มใหเอาตวเขาไปหมกมนยดลมหลงในอกศลกรรม บาปชว โดยการเสนอเรองราวของนรก สวรรค กฎแหงกรรม และวางหลกธรรมให เปนแบบแผน ในการด ารงชวตให เปนไปในทางทดงามตามหลกพระพทธศาสนา โดยเรมจากขนตนคอความเปนผเลอมใสในพระรตนตรย การใหทาน การรกษาศล สงผลให เปนผท มกาย ว าจา และใจ เปนปกต อนเปนส งทน าป ารถนา ของผทนบถอพระพทธศาสนาในพนททองถนตางๆ

บทท ๕

สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ

การศกษาวจยเรอง “ศกษาวเคราะหปพพเปตพลทปรากฏในคมภรใบลานลานนา : กรณศกษาคมภรเปตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน” มวตถประสงค ๓ ประการ คอ ๑) เพอศกษาหลกปพพเปตพลทปรากฏในพระไตรปฎก ๒) เพอศกษาความเปนมาของการท าบญปพพเปตพลทปรากฏในคมภรเปตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน ๓) เพอวเคราะหหลกการท าบญปพพเปตพลทปรากฏในคมภรเปตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานทมอทธพลตอชาวลานนา

คมภรเปตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานเปนคมภรทท าการจารลงในใบลาน ดวยอกษรลานนา มจ านวน ๑ ผก เปนคมภรทใช เทศนาในโอกาสท าบญชวงขน ๑๕ ค า เดอน ๑๒ ของภาคเหนอ ทเรยกกนวา ๑๒ เปง โดยคมภรมโครงสรางประกอบไปดวย ปณามคาถา ตงแตบท นโมตสสฯ อนเปนค ากลาวนอบนอมตอสมเดจพระสมมาสมพทธเจา และบททกลาวถงสถานท เนอหาและบทลงทายทเปนภาษาบาล คอนฎฐต โดยมรปแบบการประพนธเปนแบบรอยแกว โดยสรปผลการศกษา และมขอเสนอแนะ ดงตอไปน

๕.๑ สรปผลการวจย

๕.๑.๑ หลกปพพเปตพลทปรากฏในพระไตรปฎก

ผลจากการศกษาพบวา หลกปพพเปตพลทปรากฏในพระไตรปฎก มความเกยวของโดยตรงกบอบายภม ๔ ซงประกอบไปดวย นรก ปตตวสย อสรกาย และตรจฉาน ส าหรบภมเปรตนน ทปรากฏอยในพระสตร อรรถกถาและคมภรตางๆ ไดจ าแนกประเภทของเปรตออกเปน ๓๗ ประเภท แตมเปรตจ าพวกเดยวเทานนทสามารถรบสวนบญจากญาตได ดวยการอนโมทนาในสวนบญนน คอ “ปรตตชววกเปรต” หรอ “ปรตทตตปชวตเปรต” ส าหรบความเปนมาของหลกการท าปพพเปตพลในพระพทธศาสนานน ถอคตแบบอยางตามพระเจาพมพสารทไดทรงกระท าไว ตอนททรงถวายวดเวฬวนมหาวหารไวในพระพทธศาสนาแลว ไดทรงท าการอทศสวนบญไปใหญาตทงหลาย ทไปถอคตเปนปรทตตปชวตเปรต ผลจากการท าบญอทศในครงนนสงผลใหเปรตผเปนญาตของพระเจาพมพสารพนจากเปรตวสย การกระท าเชนนตรงกบ หลกพล ๕ ประการ ของโภคาอาทยะ ๕ ทปรากฏในอาทยสตรและปตตกมมสตร แหงองคตตรนกาย ปญจกนบาต และจตกกนบาต ตามล าดบซงปพพเปตพล คอ การท าบญอทศใหลวงลบ เปนหนงในการท าพลทง ๕

๙๔

หลกการท าบญปพพเปตพล นอกจากจะมจดมงหมายเพอเปนการอทศสวนบญ ทตนไดบ าเพญแลวแผไปใหแกผทเสยชวตไปใหไดรบสวนบญแลว ยงเปนการแสดงออกถงซงความกตญญกตเวทตา ตอญาตผลวงลบไปแลวอกดวย อยางไรกตาม หลกการท าบญเปตพลนนจะสมบรณ ขนอยกบเงอนไข ๓ ประการ คอ สวนของผอทศสวนบญใหตองเปนผใจกวาง ตงใจแบงปนประโยชนความสขตอผ อน และในสวนของปฏคาหก คอ บคคลผ รบทานจะตองเปนผทถงพรอมดวยคณสมบตอนด เปนตนวา มศลบรสทธ ประการสดทายการทเปรตอนโมทนายอมรบเอาสวนบญทผอนตงใจอทศใหดวย

นอกจากนน ผลการศกษายงพบหลกธรรมอนทเกยวของ กบปพพเปตพลอกดวย คอ (๑) ทาน ๒ คอ อามสทาน ธรรมทาน (๒) กตญญกตเวท (๓) โภคาอาทยะ (๔) ทศ ๖ เปนหลกธรรมทพระพทธองคทรงแสดงแก สงคาลกมาณพ ใหตระหนกถงการประพฤตตนตอผ อน โดยเปรยบเทยบกบทศตางๆ ๖ ทศ คอ ทศเบองหนา ไดแกบดามารดา ทศเบองขวา ไดแกครบาอาจารย ทศเบองหลง ไดแกภรรยา ทศเบองซาย ไดแกมวลมตรทคบหา ทศเบองต า ไดแกผใตบงคบบญชา ทศเบองบน ไดแกสมณชพราหมณ (ดรายละเอยดของหลกธรรมไดในบทท ๒)

๕.๑.๒ ความเปนมาของการท าบญปพพเปตพลทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน

จากการศกษา พบวา อาณาจกรลานนา หรอ บรเวณ ๘ จงหวดภาคเหนอตอนบนปจจบน ไดรบเอาพระพทธศาสนาเขามานบถออยางแนบแนนเดนชดมาแตโบราณ ดงหลกฐานทางประวตศาสตรไดจารกไววา กษตรยแตละพระองค ททรงปกครองอาณาจกรลานนา นบตงแตพระยาเมงรายมหาราช เปนตน ตางมพระกรณยกจในการท านบ ารงสงเสรมพระพทธศาสนามาโดยตลอด โดยเฉพาะใน รชสมยของพระเจาตโลกราช ไดมการจดท าสงคายนาพระไตรปฎกขนทวดมหาโพธารามหรอวดเจดยอด จากการสงคายนาพระไตรปฎกในครงนนสงผลใหในรชสมยของพระเมองแกว ทถอกนวาเปนยคทองของวรรณคดดานพระพทธศาสนาของอาณาจกรลานนา ปรากฏมพระภกษนกปราชญในทางพระพทธศาสนาเกดขนจ านวนหลายทานทไดแตงคมภรทางพระพทธศาสนา ไมวาจะเปนคมภรชาดกนอกนบาต คมภรเทศนาขนมาเพอใชเทศนาในการถวายทานตามกาลอกเปนจ านวนมาก หนงในนน คอ คมภรเปตตพล ทใชแสดงในเทศกาลสบสองเปงทผวจยมความสนใจศกษาซงเปนคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานดวยเหตวาคมภรฉบบดงกลาวมความสมบรณทงในสวนของใบลานและเนอหาทปรากฏวามการสอนใหมนษยเปนผมความกตญญกตเวท รจกบญคณของบรรพบรษผลวงลบโดยถอคตแบบอยางทพระเจาพมพสารไดถวายพระเวฬวนแดพระพทธเจา และหมสงฆ แลวท าการอทศสวนบญไปใหแกญาตทไดลวงลบ ซง

๙๕

การกระท าเชนนพระพทธองคทรงยกยองวา เปนการกระท าของปราชญ นอกจากนน คมภรเปตตพลยงกลาวถง หวงเวลาทยมโลกปลอยใหเปรต แสวงหาสวนบญจากญาต โดยมก าหนดเวลาจ านวน ๑๕ วน คอ ตงแตวนขน ๑ ค า ไปจนถง ขน ๑๕ ค า เดอนสบสอง หากเปรตตนใดไมมลกหลานท าบญแลวอทศสวนบญใหเมอหมดก าหนดเวลากตองกลบไปเสวยทกขอยในอบายภมดงเดม หากเปรตตนใดไดรบสวนบญจากญาตแลวและท าการอนโมทนาบญนนกจะพนจากภมเปรตไปเกดในสวรรค ดวยอ านาจแหงการอทศสวนบญของลกหลานนนเอง

ผลจากการวจย ยงพบหลกธรรมทางพระพทธศาสนาหลายขอดวยกนทปรากฏในคมภรเปตตพล ฉบบวดหลวงราชสณฐาน เชน (๑) ศล ขอปฏบตตนขนพนฐานในทางพระพทธศาสนา เพอควบคมความประพฤตทางกายและวาจาใหตงอยในความดงาม มความปกตสขเพอประโยชนขนพนฐานคอความสขและไมมการเบยดเบยนกนในสงคม (๒) ความเชอเรองบญและบาป ทพระพทธองคทรงสอนใหมนษยเกลยดความชวและรกความด (๓) ทาน คอ การใหทาน เปนหลกการสงเคราะหบคคลในสงคมและเปนการก าจดความตระหนภายในจตใจของตน (๕) ความกตญญ คอ หลกธรรมทสงเสรมใหบคคลมความส านกตระหนกในความดของผอนทท าแลวแกตน และคดตอบแทน ซงกอใหเกดความกลมเกลยวแนนแฟน มปฏสมพนธทดตอกน อกทงสตบรษทงหลายยงยกยองสรรเสรญอกดวย (๖) อรยธนะทง ๗ หรอ อรยทรพย ๗ ประการ อนเปนอรยทรพยอนเกดขนภายในจตใจ ซงตางจากทรพยภายนอกทเพมพนแตกเลสและมวนพรองหมดสนได แตอรยทรพยภายในนนจะสงผลใหบคคลเกดความสงบ เยอกเยนเปนทรพยทตดตามเจาของทงชาตนและชาตหนา (๗) ศรทธา หมายถง ความเชอ ความเชอทประกอบดวย (๘) ภาวนา คอ การฝกอบรมตนใหเกดความเจรญและยงขยายผลใหผอนไดรบประโยชนตามตนอกดวย (๙) ความไมประมาท นบเปนหลกธรรมอนเปนหวใจของพระพทธศาสนา เปนหลกธรรมทท าใหผปฏบตเกดมสตก ากบอยกบตนเองทกเมอ ยามใดทมสตก ากบอยท าใหการแสดงออกทางกายวาจาเปนปกตไมมการเบยดเบยนตนและผอน ซงจะสงผลใหสงคมโดยรวมมความสงบสข

๕.๑.๓ วเคราะหหลกการท าบญปพพเปตพลทปรากฏในคมภรเปตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานทมอทธพลตอชาวลานนา

พระธรรมค าสงสอนในพระพทธศาสนานน มอทธพลตอจตใจของคนไทยอยางลกซง สงผลใหคนไทยมนสยฝกใฝในการท าความด มจตใจโอบออมอาร คงไมเปนการกลาวเกนเลยไป นก ถาหากจะกลาววา พระพทธศาสนานนเปนรากฐานของวฒนธรรมไทย ดงเหนไดจากประเพณพธกรรมตางๆ ลวนแลวแตมหลกการทางพระพทธศาสนาเขาไปมสวนทงสน ตงแตเกดจนกระทงตาย แมเสยชวตไปแลวกยงมพธกรรมเกยวกบการอทศสวนบญไปให อกดวย ดงผลการศกษาวจย

๙๖

หลกการท าบญปพพเปตพลทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานทมอทธพลตอชาวลานนาา พบวา

๑) ดานสงคม นอกจากชาวลานนาจะยดหลกธรรมทปรากฏในตวคมภรเปนทยดเหนยวทางจตใจแลว อทธพลของคมภรยงสงผลใหชาวลานนามความส านกตระหนกถงพระคณของบรรพบรษทไดมมานะสรางสมบตหลกฐานจนเปนมรดกตกทอดมาถงรนตน โดยการแสดงออกดวยการบ าเพญบญอทศไปหา ซงความกตญญกตเวทตอบรรพบรษผลวงลบไปแลว เปนการเนนย าใหสมาชกในสงคมระดบครอบครวหรอเครอญาต ไดรจกคณคาของกนและกนกท าใหครอบครวมความสงบสข เมอสงคมในระดบครอบครวซงเปนสงคมระดบตนมความสงบสข ยอมสงผลใหสงคมสวนรวมมความสนตสขไปดวย

ในทสดกจะสามารถชวยแกไขปญหาความรนแรงในสงคมได เพราะตนตอของปญหาตางๆ มกเกดจากระดบบคคลกอน ยามใดเมอบคคลมความเมตตาตงมนในจตแลว ความวนวายทจะสงผลออกมาในรปแบบความรนแรงยอมไมเกดขน ทกลาวเชนนนเพราะวาสงคมทกระดบมการเชอมโยงกนเปนเครอขาย หากจดใดหนงมปญหากมผลกระทบสวนอนไปดวย

ในดานของความเชอเรองของผลกรรม และอบายภมอนเปนภมทบคคลไดกระท าทงดและไมดไวในขณะมชวตจะตองไปเสวยวบากอยางแนนอนทผแตงไดพยายามปลกฝง สงผลใหชาวลานนาเกดความศรทธาเชอมนทจะประพฤตตนตามหลกธรรมเพอใหเกดผลแหงความสขแกตน อทธพลดงกลาวยงเปนปจจยหนงทชวยสงเสรมใหพระพทธศาสนามความเจรญมนคง กลาวคอ ไดถวายอปถมภแกเหลานกบวช มพระภกษและสามเณร ผ ทท าหนาทสบทอดค าสอนของในทางพระพทธศาสนา สามารถด ารงชพในเพศสมณะไดอยางไมล าบาก

๒) ดานประเพณ ส าหรบในดานประเพณนน ไมวาจะเปนจารตประเพณ ขนบประเพณ หรอธรรมเนยมประเพณกด ชาวลานนาไดน าเอาพระพทธศาสนามาเปนหลกในการปฏบตเปนเวลาอยางยาวนาน และโดยทสงคมชาวลานนาเปนสงคมเกษตรกรรม มการด าเนนชวตตามชวงฤดกาลอกทงในชวงฤดฝน ยงเปนชวงกาลแหงการจ าพรรษาของเหลาภกษ ดงนนชาวลานนาจงถอเปนโอกาสในการท าบญถวายทานเพอบ ารงภกษ-สามเณร ผเปนศาสนทายาท เปนการอปถมภบ ารงพระพทธศาสนาอกทางหนง โดยเฉพาะในวนพระขน ๑๕ ค า เดอน ๑๒ ของชาวลานนา เรยกวนดงกลาววา สบสองเปง มคตความเชอสบตอกนมาวา ในชวงเวลา ๑๕ วนน เปนหวงเวลาทยมโลกไดอนญาตใหวญญาณผตายไดขนมารบเอาสวนบญทบรรดาญาตท าบญอทศให ในขณะชวงเวลาดงกลาวไม เพยงแตชาวลานนาเทานนท ประกอบพธ อทศผลทานไปใหญาต ผทนบถอพระพทธศาสนาภาคอนๆ ของประเทศไทย ตางกมกจกรรมในการใหทานในลกษณะเดยวกน แต

๙๗

ชอเรยกอาจตางกน แตจดประสงคไมตางกน กลาวคอ ภาคกลาง เรยกวา การท าบญวนสราท ภาคใต เรยกวาประเพณชงเปรต และภาคอสาน เรยกวา ประเพณขาวประดบดน เปนตน จากการศกษาท าใหเราทราบวา ทกภาคมคตความเชอเดยวกน

๕.๒ ขอเสนอแนะ

ดวยเรองของการท าปพพเปตตพลน เปนหลกในการท าบญประเภทหนงในทางพระพทธศาสนา ทสงเสรมใหบคคลประกอบกจกรรมทเปนการกศลนขน เพอเปนการแสดงออกซงความมกตญญกตเวทตาตอบรรพบรษผทไดลวงลบไป ซงนกปราชญทางดานพระพทธศาสนาชาวลานนาไดรจนาวรรณกรรมเรองนไวในใบลานทรจกกนในชอคมภรวา “ธมมเปตตพล” ขน สงผลใหชาวลานนาไดถอเอาค าสอนทปรากฏในคมภรเปตตพลนเปนธรรมเน ยมปฏบตมาตราบจนปจจบน อยางไรกดจากการศกษายงพบวามประเดนทควรจะท าการศกษาตอไปอก ดงขอเสนอแนะ ตอไปน

๕.๒.๑ ขอเสนอแนะเชงนโยบาย

การท าปพพเปตพลตามหลกค าสอน ทปรากฏในคมภรเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐาน เปนการท าบญประการหนงทชาวพทธในลานนานยมท ากน โดยจะสงเกตเหนไดวาเมอถงชวงเทศกาลปพพเปตพล ในเดอนสบสองเหนอ ชาวลานนาจะมการใหทานแกพระภกษสงฆสามเณร และท าการอทศสวนบญไปใหญาตกนอยางมาก ซงกอใหเกดประโยชนตอสงคมในดานตางๆ ทงในแงปฏสมพนธกนระหวางพระพทธศาสนากบสงคม ระหวางญาตพนองดวยกนเอง อนเนองมาจากอทธพลของค าสอนทปรากฏในคมภรเปตพลนนเอง นอกจากนแลวยงมหลกธรรมทางพระพทธศาสนาปรากฏอยในคมภรเปตตพลฉบบนจ านวนหลายขอ และโดยทคมภรใบลานลานนาทใชในการเทศนในชวงเทศกาลตางๆ ของลานนายงมอกหลายผก ดงนน ผท าการวจยจงขอเสนอใหมการวจยเรองของคมภรลานนาในเรองอนๆ เพอน าเสนอความรทไดจากการศกษาใหชาวพทธในลานนาไดรบทราบและน าไปเปนแบบแผนในการปฏบตตน เพอด ารงชวตในสงคมอยางมความสข

๕.๒.๓ ขอเสนอแนะเพอการท าวจยครงตอไป

๑. ควรมการศกษาวเคราะหคมภรอานสงสในเทศกาลตางๆ ของลานนา เปนตนวา คมภรอานสงสปใหมเมอง เดอน ๗ คมภรอานสงสตานขาวจขาวหลาม เดอน ๔ เปนตน

๒. ควรจะศกษาเปรยบเทยบการท าบญในชวงเทศกาลตางๆ ของชาวลานนากบภาคตางๆ ของประเทศไทย

๓. ควรมการศกษาเกยวกบคานยมในการสรางคมภรใบลานถวายวดของชาวลานนา

๙๘

บรรณานกรม ก. ขอมลปฐมภม มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙. คมภรใบลานเปตตพล ฉบบวดหลวงราชสณฐาน, ต.เวยง อ.เมอง จ.พะเยา ข. ขอมลทตยภม (๑) หนงสอ กรมการศาสนา. ธรรมศกษาชนตร. กรงเทพมหานคร : โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหง ประเทศไทย, ๒๕๕๓. กรมการศาสนา. ธรรมศกษาชนโท. กรงเทพมหานคร : โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหง ประเทศไทย, ๒๕๕๓. ขนษฐา จตชนะกล, ผศ. คตชนวทยา. กรงเทพมหานคร : โอ.เอส.พรนตงเฮาส, ๒๕๔๕. คมสน สงฆมณ. คตธรรมจากพทธศาสนสภาษต เลม ๒. กรงเทพมหานคร : กรมการศาสนา, ๒๕๓๔. ชยวฒน อตพฒน, ผศ. หลกพทธศาสนา. กรงเทพมหานคร : บรษทเอสเอมเอมจ ากด, ๒๕๒๓. ณรงค เสงประชา. พนฐานวฒนธรรมไทย. กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๓๒. ธนากต. วนส าคญของไทย. กรงเทพมหานคร : ปรามด, ๒๕๔๑. ธรรมสภา. การท าบญและอนโมทนาวธ. กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ๒๕๔๐. ธรานนโท. การตายและพธการท าบญศพ. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพดวงแกว, (ม.ป.ป.). บณย นลเกษ, ดร. คมภรวสทธมรรคส าหรบประชาชน. กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, (ม.ป.ป.). ปญญา ใชบางยาง. หลกธรรมในพระไตรปฎก. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพธรรมสภา, ๒๕๔๘. แปลก สนธรกษ. สบสานต านานงานบญประเพณอสาน. กรงเทพมหานคร : พฒนาการศกษา, ๒๕๔๔. พระเทพดลก. อธบายหลกธรรมตามหมวดจากนวโกวาท. (ม.ป.ท.), (ม.ป.ป.). พระธรรมธรราชมหามน (โชดก ญาณสทธ ป.ธ.๙). วปสสนากรรมฐาน ภาค ๑ เลม ๑. (ม.ป.ท.), (ม.ป.ป.). พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). พระพทธศาสนาในเอเชย. กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ๒๕๔๐.

๙๙

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). พทธรรม. กรงเทพมหานคร : โรงพมมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑. ฟน ดอกบว, รศ. พระพทธศาสนากบคนไทย. กรงเทพมหานคร : โสภณการพมพ, ๒๕๔๒. มณ พยอมยงค. ประเพณสบสองเดอนลานนาไทย. เชยงใหม : ส.เจรญทรพยการพมพ, ๒๕๓๓. มาลา ค าจนทร. แกวลอดฟา. กรงเทพมหานคร : หจก.โชคอนนตการพมพ, ๒๕๔๘. ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.๒๕๔๒. กรงเทพมหานคร : นานม บคสพบลเคชนส, ๒๕๔๖. วศน อนทรสระ. พทธจรยศาสตร. กรงเทพมหานคร : ทองกวาว, ๒๕๔๑. สมชย ใจด และ ยรรยง ศรวรยากรณ. ประเพณและวฒนธรรมไทย. กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนา พานชย, ๒๕๓๓. สาร สาระทศนานนท. ฮตสบสองคลองสบส. ศนยศลปวฒนธรรม วทยาลยครเลย, ๒๕๓๐. สรวฒน ค าวนสา, รศ. ประวตพระพทธศาสนาในประเทศไทย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพบรษท สหธรรมกจ ากด, (ม.ป.ป.). สกญญา ภทราชย. วรรณคดทองถนพนจ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพแหงจฬาลงกรณ มหาวทยาลย, ๒๕๔๓. เสถยรโกเศศ. ประเพณเนองในการตาย. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพสยาม, ๒๕๓๙. (๒) วทยานพนธ พระครศลนนทโสภณ (อนนท เหลาคนธาร), “การศกษาวเคราะหกฐนในคมภรพระพทธศาสนา และในสงคมไทย”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยา ลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑. พระภานมาศ ธมมานนโท (ทลาวรรณ). “การศกษาวเคราะหวรรณกรรมพระพทธศาสนาลานนา เรองปฏกะทงสาม”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยา ลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐.

๑๐๐

พระมหาทองหลอ อธจตโต (สงมลนาค). “การศกษาเชงวเคราะหวรรณกรรมทางพระพทธศาสนา เรองภมวลาสน”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑. พระมหาพเชษฐ ธรว โส (ดอกรก). “การศกษาเชงวเคราะหเรองวรรณกรรมและสงสารวฎในพทธ

ปรชญาเถรวาท ทมผลตอการด าเนนชวตของพทธศาสนกชนไทยในปจจบน ”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬา

ลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๔. พระมหาไพฑรย สทธวธโร (นอยวน). “การศกษาเชงปรชญาเรองบาปในพระพทธศาสนาเถร วาท”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลง กรณราชวทยาลย, ๒๕๓๖. พระมหาวฒน วฑฒนสธ (อปค า). “ค าสอนเรองคณธรรมทางพระพทธศาสนาทปรากฏในภาษต

ลานนา”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหา จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๕.

พระมหาสมาน ชาตวรโย (ศศสวรรณพงศ). “การศกษาเปรยบเทยบเรองความกตญญในพทธ ปรชญาเถรวาทกบปรชญาขงจอ”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยา ลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐. พระมหาสทตย อาภากโร (อบอน). “การศกษาองคความรและภมปญญาทองถนทปรากฏใน วรรณกรรมพระพทธศาสนาเรองอานสงสและคมภรทใชเทศนในเทศกาลตางๆ

ของลานนา”. วทยานพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๙.

พระมหาสพจน ค านอย. “การศกษาวเคราะหค าสอนเรอง การอทศสวนบญในพระพทธศาสนาเถร วาท”. วทยานพนธสาขาพทธศาสนศกษา. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลธรรมศาสตร, ๒๕๔๗. พระมหาอานนท ชวนาภภ (แสนแป). “การศกษาเรองทานในพระไตรปฎกทมอทธพลตอ

สงคมไทย”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๘.

พระราชธรรมโสภณ (จ าป พงไทยสง). “ศกษาหลกจรยธรรมประเพณการท าบญแจกขาวของชาว พทธบานคเมองอ าเภอเมองสรวง จงหวดรอยเอด”. วทยานพนธพทธศาสตรมหา บณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑.

๑๐๑

พระสมหถนอม สมนตปาสาทโก (จอมสก). “วเคราะหการสวดเบกในลานนา”. วทยานพนธพทธ ศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๒. ไพรนทร ณ วนนา. “การศกษาวเคราะหหลกธรรมทางพระพทธศาสนาทปรากฏในค าพร ลานนา”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหา จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๒.

๑๓๐

ประวตผวจย

ชอ : พระครใบฎกาเฉลมพล อรยวโส (คาเชอ) เกด : วนอาทตย ท ๗ มนาคม พ.ศ. ๒๕๒๕

สถานทเกด : บานเลขท ๗๓ บานสนตนศร หมท ๑๐ ตาบลบานถา อาเภอดอกคาใต จงหวดพะเยา การศกษา : พ.ศ. ๒๕๔๙ นกธรรมชนเอก จากสานกวดหลวงราชสณฐาน จงหวดพะเยา

พ.ศ. ๒๕๔๙ ประกาศนยบตรวชาชพคร(ปวค.) จากมหาวทยาลยมหา จฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตพะเยา พ.ศ. ๒๕๕๐ พทธศาสตรบณฑต(พธ.บ) สาขาวชาปรชญา จากมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตพะเยา ประสบการณการท างาน : พ.ศ. ๒๕๕๐ ทาหนาทสอนธรรมศกษาในเรอนจาจงหวดพะเยา พ.ศ. ๒๕๕๐ พระสอนศลธรรมในโรงเรยนพะเยาพทยาคม

พ.ศ. ๒๕๕๑ ครสอนพระปรยตธรรมแผนกธรรม สานกเรยนวดราชคฤห ผลงานทางวชาการ อปสมบท : ๕ มนาคม ๒๕๔๖ ณ พทธสมาวดสวรรณคหา ตาบลบานถา อาเภอดอกคาใต จงหวดพะเยา สงกด : วดหลวงราชสณฐาน ๙๔๕/๔ ตาบลเวยง อาเภอเมอง จงหวดพะเยา ๕๖๐๐๐ ปทเขาศกษา : ๒๕๕๒ ปทส าเรจการศกษา : ๒๕๕๔ ทอยปจจบน : วดหลวงราชสณฐาน ๙๔๕/๔ ตาบลเวยง อาเภอเมอง จงหวดพะเยา ๔๖๐๐๐

สมณศกด : พ.ศ. ๒๕๕๑ ไดรบฐานานศกดพระครใบฎกา ใน พระธรรมวมลโมล เจาอาวาสวดศรโคมคา พระอารามหลวง ตาบลเวยง อาเภอเมอง จงหวดพะเยา

ภาคผนวก ก

๑๐๓

๑๐๔

๑๐๕

๑๐๖

๑๐๗

๑๐๘

๑๐๙

๑๑๐

๑๑๑

๑๑๒

๑๑๓

๑๑๔

๑๑๕

๑๑๖

๑๑๗

ภาคผนวก ข

๑๑๙

หลกเกณฑการปรวรรต

ส าหรบหลกเกณฑในการปรวรรตคมภรใบลานเรองเปตตพลฉบบวดหลวงราชสณฐานในครงน จะท าการปรวรรตตามคณพรรณเพญ เครอไทย ไดเรยบเรยงไวดงน ๑. วรรณกรรมทตนฉบบเปนอกษรโบราณลานนา ในการปรวรรตจากอกษรโบราณลานนามาเปนอกษรไทยกลางปจจบนมหลกเกณฑคอ ปรวรรตโดยใชอกขรวธตามแบบของภาษาไทยกลางปจจบน และสะกดตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน

๒. ในกรณค าศพทในตนฉบบเปนภาษาบาล ภาษาสนสกฤต หรอภาษาอนๆ หากผปรวรรตทราบชดเจนวามาจากศพทใด จะพจารณาหารปศพทเดม แลวบรณะค าศพทนนใหถกตอง ๓. ค าศพทพเศษหรอค าศพททใชเครองหมายแทนพยญชนะในภาษาลานนา จะปรวรรตเปนภาษาไทยกลางปจจบนตามเสยงอาน

๔. ค าศพททเปนภาษาทองถน จะคงไวดงเดม

๕. ค าศพทภาษาลานนาทมความหมายตรงกบค าศพทในภาษาไทยกลางปจจบน แตมระดบเสยงวรรณยกตตางกน จะปรวรรตเปนรปศพทภาษาไทยกลางปจจบน

๑๒๐

คมภรใบลานเรองเปตตพล ฉบบวดหลวงราชสณฐาน ต าบลเวยง อ าเภอเมอง จงหวดพะเยา

หนาลานท ๑ นโมตสสตถ ฯ อถโขภควาราชคเหวหารต เวฬวณเณ นสาสยสถาอม ธมมเทสน อาหรตวา พมพสาร อารพถาตราชา จนเตนโตต มาตาปตตาจยตกาเมยห การกตาทคคตวา สคต วา อห ก กสลกมมธม พตพนธ ตาน กสลกมมานญาตเปตาลพภนตต สาธโวดราโสตชนะสปปรสสะทงหลายทงญงชายหนมเฒาทไดพากนเขามาปสนนบาตกจงตงปาสาทหดาฟงยงธรรมเทศนาสน าจ าไวในมโนทวาระวถจต แลวน าไปพจารณา หอถวนถกจกไดเปนมคควถปฏบต ส าหรบแกตนและจกไดเปนผละผลแกทานผอนและ อยามวเมาสนกชมชนยนดสขแลวอยาอยประมาทราสา หอตงอยในความกตญญตาหอได คดหาคณฝงปตามาดา ญาตกาฝงมรณาตายจากอตตภาพเมองคนเอาตนไปสโลกพายหนาอนบญ หนาลานท ๒ กรรมบาปกลาหากน าไปตามคตนสยของใผมนทไดกะท าไวในปจจบนและปางกอนเวลาเมออยในแหงหองเมองคนคนวาปคละผใดกระท าทเปนกศลแรงกลา กจกน าหอไปเกดทชนฟาเลศเมองสวรรค คนวาผใดไดกระท าอกศลกรรมในเมองคนไวนอยและตามกรรมวบากอนหนกเบาวบากอนนนกหากจกน าเอาตนเขาเขาไปเกดทนารกเดอดอบาย เยทกกเตทกเวส ก เพราะดวยเหตเจตนา เปนตวกรรมชกน าหอไดไปเกดวบากกรรมน าปฏสนธวณญาณ ไปสสคตนสยในก าเนดใผมน หอไดไปเกดตามยถากรรม ขอทส าคญคอวาเวลาทจกดบขนธปรมมนาศคนวาบคลไดกระท ากรรมคอวา บญกอาจน าหอไดมสตขวาดรททางด หอไดเปนวถทางเทยวไตไปสหองทชนฟาเลศพายบน คนวาผใดไดมอกศลกรรมคอวาไดกระท าบาปไวมาก กรรมอนนนกหากมาชกน าหอไดมสตวปลาส หนาลานท ๓ พาหอไดระนกคดเถงแตบาปใจๆ ทตนไดกระท ามากเพราะเจตนาเปนตนเหตน าจตหอไดไปตกอยในหองเขตอาบาย ตามบญบาปและกรรมทงหลายจกน าไปสชผคหญงชาย เหตนนเราทงหลายกบอควรดประมาทราสาหอไดพากนมสตระนกคดเถงความตายอยชเวลาวน แลวหอไดพากนฟงธรรมรกษาศล ๕ ศล ๘ เมตตาภาวนากระท าบญหอทานไปทกวนอยาขาดและหอไดหยาดน าหมายทาน อทศสวนบญไปหาญาตกาลกหลาน ปตามาตา ฝงมรณตายจากไปสโลกพายหนาคนวาเขาไดตกถอยชาอยในแหงหองอาบายหอเขาทงหลายไดพนเสยยงทยาก ดวยอ านาจแหง อกศลกรรมหอน าเขาไป

๑๒๑

เกดในชนฟาเลศตสดา กไดชอวาเราทงหลายมความกตญญตาเผอแผ ตอบแทนยงบญคณพอแมและญาตกาตามดงพระปรมมะศาสดาไดเทศนายง ผลปนา อ หนาลานท ๔ ส สถาเปตพล แกพญาพมพสารในเมอพระพทธกาลปางกอน ตามบทบาทหองบาล ทมมาแตเคลา เพอหอมลลศรทธาทงหลายไดเปนทเขาใจแลวหอพากนไดปฏบตพ าเพงไปอยาขาด อยาไดประมาทราสา บดนจกวสชนา ไปตามบาลทพญาพมพสารเขาไปทลถามพระทศพลญาณตนวเศษ เพอใครหอรแจงเหต ทสลงสงกา อถโขภควา ในกาละนน สตถา อนวาสมเดจพระศาสดา ตนสกสวาด สถตยอยในเวฬวนอาสนอารามทจมใกล มหานคคสณฐาน คอวา ราชคฤหเมองใหญในกาละนนพระพทธเจากไดปรารภ เซงพญาพมพสารหอเปนเหตแลวจงไดส าแดงธรรมเทศนาเปนปจฉาอนวเศษ ส าแดงเหตพรปปะนา แกพญาพมพสารตามพทธวจนะนทานบทหลงนนมาหอแจงจงแสรงสวดคถาวา ตทากาเล ในกาละนนพญาพมพสารกสถตส าราญ หนาลานท ๕ ไสยาสในหอปราสาทราชมณเทยรแหงตนในคนนนพระองคกมาพจารณาคดเถง หาปตามาดา ฝงญาตกาอนมรณาตายจากไปสโลกพายหนาวาเขาจกเสวยสขในชนฟา รอวาจกได เปนทกขอยในอบายนนชา เมอนนพญาพมพสารกพจารณาไปตามทางเหตบอรแจงเจตในพระราชหรทยวา บคคลผทลวงลบดบขนธไปแลวจกเถงสขและทกนนดวยประการสนใดกบอรได กมเวนไวแตกรรม ๒ ประการจกตดตามเทยวไต บอเวนเสยไดแก คนเรา ฉายาอว เปรยบเหมอนดงเงาอนตดตามคนเราทงหลายนนและมดวยประการสนใดคนวาบคคลผใดไดกระท าบญอนประเสรฐ กศลอนนนและหากน าเอาตนตวคนเรา เขาไปเกดทชนฟาเลศพายบน คนวาบคคลผใดไดกระท า อกศลกรรม คอกระท าบาปไวมากบาปอนนน กชกน าหอไดไปเสวยทกขยากในอาบายท หนาลานท ๖ นนพญาพมพสารกซ าพจารณา ดแถมเลา ผวาญาตกาทงหลาย เขาไดกระท าบาปไดไปเสวยทกขยากในอาบายทง ๔ ดงอน และจกกระท าสนใดดชาทจกหอฝงญาตกาทงหลายไดพนจากทกขแลวหอไดไปเสวยสขอนประเสรฐทชนฟาเลศพายบนนนชา ทนน พญาพมพสารกมาพจารณาคนในสณฐาน บอไดขาดรแจงในพระราชหรทยวาบคคลผใดกบอเหนอกวาพระภวนย ไตรโลก พระองคยอมน าสตวหอไดพนจากโอฆวฏสงสาร คนวาเถงยามปาโต รงเชา กลกขนมาจดแจงแตงขาวภกขหาร พรอมดวยปรวารคณะนา พากนเขาไปสทอยพระทศพลญาณ ในเวฬวณอารามคนวา เขาไปรอด

๑๒๒

สณฐาน ทพระทศพลญาณ สถตอยกยอพระหตถาทงค ขนประนมมอถวายบงคมกมขาบอภวาทวนทา ดวยบทคถาวา นโมตสสภควโต ๓ รอบไปถลาบเถงอตปโสภควา จน หนาลานท ๗ สดยอด แลวกนบนอมปชาถวายเครองโภชนะอาหาร ปณฑบาต แลวกนงอยทอาสนสมควร แกตนแหง ๑ แลวกจงนมสการปจฉาถามความปรวตกเซงพระทศพลญาณตนผานแผวกเพอหอแลวแกความสลงสงกาวา ภควาผขา ไหวพระบาทไธตนมโสภาคยะอนงามผขาขอนมนตพระภบาลจงมค าพระมหากรณาทานผายโผด พอเทศนาธรรมหอแจงโสตทสลงสงกา เพราะวาขาพระองคนมามความปรวตกกะคดเถงหายงปตามาดา ญาตกาพนองอนจตตายจากหองเมองคนน าเอาตนเมอสปรโลกพายหนาผขากมาคดหนวาญาตกาแหงผขาลางพองกเปนคนมประญาปญญาฉลาดเปนนกปราชญและบณฑตาไดกระท าบญอนเปนสวนสจรต คนวาเขาดบจตจากอตภาพเมองคน กศลอนนนหากน าตนไปเกดในชนฟาเลศตาวตงสา ลางพองกเปนคนพาลา หนาลานท ๘ ถอยชา ไดกระท ากรรมบาปกลา ทจรตจากธรรม คนวาเขาดบขนธไปสโลกพายหนา กรรมบาปกลาหากน าไปหอไดไปเปน เปตวสย อสรกายอยในอาบายทง ๔ มนารกเปนตน กคงวาบอไดพนแทดหลจกหอผขากระท ากลปนายงกศลกรรมเยองใดดชา เพอวาหอเขาไดพนจากทกขหอไดเถงสข แลวหอไดไปเสวยสขในสวรรคเทวโลก ขาขอพระพทธเจาจงเทศนา ธรรมผายโผดหอเปนประโยชนแกผขาทงหลายในกาละบดนแดเทอะ ภควา อนวาพระปรมศาสดาตนมโสภาคยะอนงามคนวาไดฟงค าพระยาพมพสาร ปจฉาถามดงนและพระองคตนผานแผวกจงไขขอบแกว เทศนาจงมพทธฎกาตรสวา มหาราชะดรามหาราชผเปนธรรมชาตกษตรา เปนพทธอปปฐาก ทายกา อนประเสรฐมศรทธาอนล าเลศในศาสนา อนวาถอยค าทมหาราชมากลาวนนา หนาลานท ๙ เปนพทธลงการอนน ามาเซงประโยชนหอเปนประโยชนดวยสขมาน ถกตองตามอยางทพญาปรมมะโพธสตวเจาทานกระท ามาดวยความกตญญตา ตอบแทนคณบญปตตามาดา ญาตกาผมรณาตายแมนวาคนทกขไรยากประการใดกดหอมใจใสยนดมศรทธาอนเลอมใสในคณแกวทง ๓ กระท าบญหอทานไปตามแตไดแลวอทศสวนบญไปหาญาตกากไดชอวาตอบบญแทนคณญาตกาฝงญาตบคคลผนนกไดชอวาเปนนกปราชญผมประญา ปญญา ไดชอวาเปนผบรมวลไปดวยอรยธนทง ๗ สงเปนขาวของอนดล ายงแทนกหนามหาราชมาคดเถงหาปตามาดาญาตกาทงหลายอนจตตายไปสโลกพาย

๑๒๓

หนาคนวา เขาไดไปตกถอยชาอยในอาบายคนวาไครหอเขาทงหลาย ไดพนทกขและหอไดไปเสวยสขดงอน จงหอตงจตศรทธาอนเลอมใสแลวตก หนาลานท ๑๐ แตงยงจตปจจยทง ๔ มผาจวรภกขหารเสนาสนะคลานเภสชมาถวายเปนทานแกพระอรยสงฆะ สมมตสงฆะเจาเชอโคตรเหงาอคคสาวกาแลวอทศสวนบญไปหาฝงปตามาดาญาตกาพนองอนตกอยหองอาบายเขาทงหลายกจกไดพนจากทกขจกไดไปเสวยสขในชนฟาตาวตงสาดวยกศลสวนบญอนบคคลผใดกระท าบญนนากมผละอานสงสมากนกหนาหาสงจกมาเทยบเทยมบอไดแมนวามหาพรหมได ๙ พนตนกบออาจจกคณะนานบอานสงสอนนนไดกเทาเวนไวแตพระตถาคตสงเดยวและมหาราชดรามหาราชพระสตถาสวนวาเปรตนารกนนนาคนวาเถงป ๑ และมก าหนด ๑๕ วน เปนถลานบตงแตเดอน ๑๒ ออกค า ๑ นนนาไปถลาบเถง ๑๕ ค า กหมดเขตหนเดอนดบสตวนารกทงหลายกจกไดกลบไปสนารกท หนาลานท ๑๑ เกาคนวาเขาไดรบเอากศลสวนบญทญาตกาพนองกระท าบญเปรตฝงเปนชมพนองกจกไดพนจากหองอบายกดวยเตชะบญทงหลายอนญาตกาอทศไวถาแลวจกน าตนเขาเขาไปเกดในชนฟาเลศตาวตงสาสวรรคเปรตทงหลายทหาญาตกาบอไดและมญาตกากซ าหาศรทธาบอไดบอไดรบสวนกศลกซ าจ าเปนไดพกพอกลงไปสอาบายนารกทเกาไดเสวยทกขแถมเลาเมนนาน ๕ รอยชาตตามเปนเขตคนวา เปรตนารกทงหลายขนมาสมนษยโลกเมองคนแลวกพากนแลนผายแผวเซาะสอดแสวงหาฝงญาตกาพนองในแหงหองเมองคนกหวงวาจกไดเอาบญกศลหอไดพนจากเปรตอยในเขตหองอาบายสวนวาเปรตทเปนปตามาดาปยาตายายกแลนไปแสวงหาหาฝงญาตกาวงศาลกเตาหลานเหลนสวน หนาลานท ๑๒ เปรตฝงลกเตาหลานเหลนกแลนไปแสวงหาฝงปตามาดาญาตกาวงศาแหงใผมนผบทกสณฐานแหงหองเปรตฝงเปนพกแลนไปหานองนองกแลนไปหาพตามทแหงหองเคหาสวนเปรตฝงเปนสามกากแลนไปหาภรยาเมยเกาเปรตฝงเปนภรยาเมยเกานนแถมเลากแลนไปเซาะหาฝงสามกาคอวาผวเกาผบใควเลาไปมาตามเคหามคคาคองนอยใหญผดเลยบไควไปมาตามวดวาอารามศาลากฎวหารโรงรางตามความใฝอางของไผมนสวนเปรตทงหลายทไดมาปะพบหนญาตพนองลกเตาหลานเหลนเปนผมศรทธารจกบญคณปตามาดาญาตกาทงหลายทไดพากนกระท าบญผายแผกศลไวถากไดอวายหนามารบน าเอาตนตวเขาเขาไปเกดชนฟาเลศเมอง

๑๒๔

หนาลานท ๑๓ สวรรคสวนเปรตทบอไดปะพบหนฝงญาตกาบอกระท าบญหอทานกดฝงหาญาตบอไดเขากรบเซาะไซเซาะสอดแสวงหาไปมากระท าเสยงสญญานาๆ ตางๆ เปรตลางพองกซบซาบปากตานถามเซงกนไปมาวาทานทงหลายเหยและยงไดพบปะญาตกาวงศาของเราพองการอเขายงไดกระท าบญหอทานพองชาลางพองกตอบวาตขากไดรบแลวพองกวาตขากยงบอไดรบเทอแลวาอนเปรตทงหลายฝงนนกมความสอนใจวาจกกระท าสนใดชาตงแตขาออกมาจากนารกได ๑๕ วนกยงบอไดหนญาตกากระท าบญหอทานมาหาตขาสงสกอนเลย อโหทกข กมาเปนทกขเสยแทและนอกเพราะวาวบากกรรมภายหลงทไดกระท าไวแตเมองคนกยงมมากกรรมวบากนนหากมากงบงไวบอหอไดปะพบหนญาตกาพนองกลวดพากนไดเปนทกขโศกตองเวทนาบดนเรากหาทเพงพะอาศรยบอไดกเพราะวาเรา หนาลานท ๑๔ หากใบไรประญาปญญาหาศรทธาบอไดยามเมออยในเมองคนกบอไดกระท าบญหอทานกศลสงสกหยาดเปนตนวาใสบาตรและรกษาศลฟงธรรมเมตตาภาวนากบอไดและเอาตนเขาไปบวชในศาสนาและบอไดยกเอาทารกาเปนตนวาลกเตาหลานเหลนและบอไดเอาตนเขาไปบวชในพระพทธศาสนากเหตนนาจงจกไดเปนทกขเวทนาฝงญาตกาของเราเขากซ าบอคดรอดยามเมอเราจกตายกไดละทงทอดขาวของสมบตไวหอเขาไดสบแทนมาเขากซ าเปนคนอนธพาลาหาประญาปญญาบอไดรบสบแทนขาวของสมบตเราไวกบอกระท าบญทวยหาเราพองเดโอยหนอทกขงแทและนอเราสงพอปนอยงกวานเราจกกระท าสนใดดชาเปรตฝงเปนสามกาและภรยากพากนจาจมสามหอแกสามกาและภรยาเมยเกาผวเกาของไผมนทไดอยรวมกนในเมองคนเมอกอน เอกนต ลาง หนาลานท ๑๕ พองนนคนวาตายจากกนกยงมใจผนหวงของเปนทกขโศกรอนอาลยกยงรคดกระท าบญกศลอทศบญไปรอดลางพองนนกบอฮอดถามหาคนดบจตตายตางคนกไปแสวงหาเอาแถมใหมคนวาไดแลวกบอคดใจใควถามหากพอยมาลมเสยยงคณบญทอยรวมกนเมอกอนยามเมออยหองเมองคนเขาจ าพวกนนากไดชอวาเปนคนอกตญญตาอนธพาลาหาประญาปญญาบอไดคนวาเขาไดใหมแลวกยงซ าบอใควถามหากเพราะหลงเขาในอ านาจตณหาสามกาภรยาผใหมกจ าเปนไดอานขบตามลางคนกยงมความกตญญตายงไดคดหาเปนเทอมใจใฝเออเปนเมอเปนเวลากคดกระท าบญอทศไปหาตามกา

๑๒๕

ละเวลาเดอนไหนและทปไหนและครงลางพองนนกบอขาดสกวนแมนวาไดใหมกยงรคดใควผนเถงกมความร าเพงหาเปนเทอมใจไผเออเปนเวลากยงไดสงจากบ หนาลานท ๑๖ ดวยลกเตาวาสเจาจงหมนทานขนขาวไปหาพอแมสพองเนอวาอนเปรตทงหลายฝงบอไดรบเอาบญกศลกรรมกพากนจมวาเราจกกระท าสนใดดชากเพราะหาทเพงพะอาศรยบอไดเถงวนพกนแลวเราทงหลายกไดกลบไปสนารกทเกากซ าจกไดเปนทกขแถมเลาเมนนานประมาณ ๕ รอยชาตตามกรรมของเรามมากเปรตทงหลายกพากนดาจมแชงวานาๆ แกหมญาตกาลกเตาหลานเหลนอนอยพายหลงดวยปรยายหลายประการตางๆ อนอยสรางทเมองคนดวยค าวาเขาทงหลายฝงนนนาสงวาบอคดท าบญกศลมารอดกบอ คดรอดเถงคณทตไดชวยค าชอดหนนบ ารงเลยงดเขามาแตกอนยามเมอเราอยหองเมองคนเขากมความประสงคจงใผกพอบอคดใควกระท าบญมาหาเราพองเดเขาทงหลายนนากพอยวาเปนคนอนธพาลาหาประญาปญญาบอไดเขาไดสบแทนสมปตตเขาของ หนาลานท ๑๗ เราไวกซ าบอกระท าบญมาหาเราพองเลยเขาพวกนเปนคนหาอกตญญตาบอรจกคณตระกลวงศาคณะนาญาต มหาราชะดรามหาราชกษตรา สพเพญาตกาบรรดาหมญาตกาทงหลายมปตามาดาปยาตายาย สพพถาเน อนไปเกดในโลกทงหลายอบายภมไปเกดอยในอาบายภมทง ๔ ลกขเมเลส เกดเปนรกขเทวดาอยทตนไม สคคถาเน ไปเปนเทพไทในเมองสวรรคกดสมคตาเทยนยอมมาประสมชมนมกนในสกกชมพทวปตามจารตปาเวณในก าหนด เดอน ๑๒ ปไหนและเทอ มนสสาป ผวามนษยทงหลายมศรทธาฝงเชอในคณแกวทง ๓ ไดกระท าบญหอทานรกษาศลฟงธรรมเมตตาภาวนาทกวนบอไดขาดดงอนญาตกาโย อนวาญาตกาทงหลายฝงนนอนจตตายไปเปนเปรตไดทรงทกขเวทนา ปญจสตตาชาโต ได ๕ รอยชาตเปนขนาดคนไดรบสวนบญ หนาลานท ๑๘ กศลอนจกไดพนจากเปรตกลายกลบเพศหนาเปนเทวบตรเทวดา เทโวป แมนวาเทวบตรเทวดา ทงหลายฝงญาตกาพนองทอยหองเมองบนกลงมาประสมกนเพอจกเอาเทวดาฝงเปนญาตกาพนองทไดขนเมอเสวยสขในแหงหองเมองสวรรคดวยเตชะกศลบญอนญาตกาทงหลายไดกระท าบญผายแผหอไดไปรอดเถงแกพอแมญาตกาดวยความกตญญตามเผอแผตอบแทนบญแทนคณพอแมและญาตกาวงศากมดวยนคมคถาตามทไดพรรรณนากลาวมานแล ต ธมมเทสน สตวา คนวาพญาพมพสารไดสดบรบฟงธรรมเทศนาดงนแลวกมจตใจผองแผวโสมนสชมชนยนดเปนอนมากพระปรมกษตราธ

๑๒๖

ราชกพรอมกบดวยเสนาอามาตยทกคนกถวายบงคมกมขาบแทบพระบาทปาทาขอทลลากบมาสนคครสณฐานอนเปนทอยแหงตนคนวามารอดแลวกรบผานแผวจดแจงแตงดาทาน หนาลานท ๑๙ มขาวน าโภชนะอาหารบณฑบาตรและจวรเสนาสนะคลานปจจยกเพอจกถวายเปนทานยงบอเทาแตนนกซ ามพระราชโองการหอนายนกการอามาตยปาวหอปชชานราชหอมศรทธาพรอมเพรยงกนตกแตงดาจตปจจยทง ๔ มจวรเปนตนไวถวายเปนทานนายนกการปกปาวแลวตางคนกตางมเจตนาใสผองแผวตกแตงดาทานทนนแลวพญาพมพสารกพรอมดวยปรวารมวลหมชผคยงชายตางคนกตางถอเอาเครองสกการหลายหลากออกจากหองนครสณฐานไปสวหารทสถตส าราญของพระพทธเจาคนวาไปรอดแลวกพากนนบนอมเกลาถวายทานแกพระองคคานผานเผาตอบดวยภกขสงฆะเจาหมขนาออกวาจาดวยบทบาลวา นโมตสส ๓ รอบตลอดค าถวายวา อมานมยมภนเตภตตานสปปรวารานภกขส ฆสสโอโนชยาม ตามดงพระองการทานตรสไววา อมานภตตานสพพ หนาลานท ๒๐ ปรวารานภกขส ฆสสโอโณชยาม ไปตลอดเถง ปตคณหาตอมหาก ทฆารตต หตายสขาย ดงน ๓ รอบจงยกเคนทานแลวกพรอมกนตงค าปรารถนาตามความใฝมกอทศบญไปหาหมญาตกาคนวาพระพทธาฉนภตตกจเสรจแลวพระพทธองคตนผานแผวจง แสรงกลาวคถาวา สตถาธมมวรพทโธต ดงน วรธมมเทสนา อนวาพระสทธรรมเทศนาอนล าเลศอนสมเดจพระพทธเจาตนประเสรฐหากเทศนาแกพญาพมพสารพรอมดวยหมปรวารและอามาตยทงประชาราษฎรทงหลายวา โยปคโล อนวาบคลผใดมใจใสศรทธาองคาดราธนาพระภกขสงฆะในกาละเมอเขาพรรษาอน ๑ ไดสรางศาลากฏวหารสณฐานทจงกรมโรงอโบสถหอเปนทานแกพระภกขสงฆะและไดสรางสระน าบอถนนหนทางหอเปนสาธารณประโยชนแกคนทงหลายอน ๑ ถวายชอธงภชนว หนาลานท ๒๑ ทงบาตรผาอาบน าฝนสบงจวรสพพะสงของอนประณตตามจารตปาเวณในเดอน ๗ ปใหมบอหอไดขาดแลวหอไดหยาดน าหมายทานไปหาฝงญาตกาอนจตมรณาไปสโลกพายหนาแมนวาเขาไดไปตกถอยชาอยในอาบายไดเปนเปรตอสรกายสตตรจฉาเขากจกไดมารบเอายงกศลสวนบญทานแหงญาตกาอทศบญไวถาเขากจกไดอวายหนาขนสทสคตทชนฟาคอวาเมองสวรรคกจกไดไปเสวยสขในวมานค าอนประเสรฐในชนฟาเลศตสดา อตตาน สวนตนทานทไดหอทานคนวามางขนธทง ๕ แลวกจกไดอวายหนาขนเมอเกดทชนฟาเลศตาวตงสา สหสสาขตเทวนทา กจกไดเปนพระยาอนกน ๒

๑๒๗

สวรรคชนฟามนางเทพกณญานางฟาทงหลายประมานวาได ๒ ตอ ๔ ลานเปนปรวารอนประกอบไปดวยแกว ๗ ประการ นบประมาณวาไดพนชาตจกไดเปนปรมมกษตราเอกราชะธราชเปนใหญกวาทาวพญามหา หนาลานท ๒๒ กษตรยทงหลาย สหสชาโต กไดพนชาตแลวกจกไดเปนทาวพญาในประเทศราชไดเสวยสวราชสมบต สหสสชาโต กไดพนชาต สรวสสทส ผล กเกดดวยผละอานสงสอนบคลหญงชายทงหลายไดฟงธรรมกระท าบญหอทานเมตตาภาวนารกษาศล ๕ ศล ๘ ประการตามดงไดเทศนาวสาเนในเมอแลวพระสธรรมเทศนาในกาละนนอนวาพญาพมพสารพรอมดวยหมปรวารและเสนาอามาตยตางคนกตางอทศผายแผยงสวนบญกศลอนตนไดกระท าแลวนนหอแกตระกล ฝงเปนเปตตพลขอหอกศลสวนบญรวายสเยยงนขอหอไดเปนทส าเรจยงสขและประโยชนแกปตามาดาญาตกาทงหลายอนตายไปเปนเปรตอนไดทรงทกขเวทนาขอหอไดกศลสวนบญอนเกดแตกายกรรม วจกรรมโนกรรมผละบญทงหลายฝงนจงไปอปถมภยงหมปตามาดาญาตกาผขาทงหลายขอหอไดพนจากทกข หนาลานท ๒๓ ขอหอไดเมอเสวยสขในวมานค า อนจ าน าไปดวยนางฟาทงหลายเปนบรวาร ประกอบไปดวยสพพะสงเครองอาลงการเครองงา ทงผนแผนผานงครวทรงหอไดสขสมบตอนประเสรฐ ทชนฟาเลศพายบนแดเทอะ ในกาละนนเปรตทงหลายฝงเปนญาตกากไดอนโมทนาสาธการ รบเอายงกศลสวนบญทานแหงญาตกาทงหลายแลวกเอาตนเขาไปเกด ทชนฟาเลศตาวตงสาไดเปนเทวบตรเทวดาอยในวมานปราสาทอนสงได ๑๕ โยชนะอนประดบประดาไปดวยแกวทพ ๗ ประการกดรงเรองงามและหาสงจกมาเปรยบเทยมบอไดและฝงเทพไทกไดแสน ๑ เปนปรวารตามแหนแหเปาปแตรแถลค ามทงบนเฑาะและหอยสงเปนระบ าถถอย เสยงใหญนอยปนดฟงทกวนและตยงบอไดขาด เสยงขบทพยหากเปนทระเมาเอาใจดในสวรรคชนฟา ทนนเทวบตรเทวดาทงหลายกมาปจฉาโจทนา เซงกนไปมาวายามเมอเราอยในมนษย หนาลานท ๒๔ โลกเมองคนกบอไดกระท าบญกศลสงสกหยาด กมแตไดกระท าปาณาตบาตนาๆ คนวาเราจตตายคลาคลาด กไดไปเสวยทกขอยในอาบายกดวยเตชะบญอนญาตกาทงหลาย ไดอทศผายแผมาหอเราทงหลายกจงไดพนจากทกข ไดมาเสวยสขในชนฟาทแหลงหลาเมองสวรรค ทนนเทวบตรเทวดาทงหลายจงไดปนพรลงมา หอญาตกาและลกเตาหลานเหลน หอเปนชยมงคละอนประเสรฐหอเปน

๑๒๘

ชยยะอนล าเลศแทดหลวาดงนสเจาทงหลายเหย ตงแตนไปเปนตนจงหอสทานทงหลายพากนไดพอยพนจากพยาธพยาธ กงวลอนทรายและอปบาทสพพะโรคาและพยาธและอยาไดทกข อยาไดยากผานใจวสาภตตารปสมปนโน หอไดมรปโสมนมพรรณวรรณะอนงาม อนนตโภโค จงหอสมบตโภคาไหลหลงมามวลมาก มหาปญโญ จงหอมประญาปญญาอนเฉลยวฉลาดตรสถองรคองธรรมอนวเศษจบไตรเพททง ๓ ทฆา หนาลานท ๒๕ ยโกหอมอายยนนานแลวอยาไดมทกขยาก จงหอสเจาไดอยเยนเปนสขไปทกเมอและหอพากนแจงเชอในธรรมหอสเจายทางไดกระท าบญหอทาน รกษาศลฟงธรรมไปอยาขาด คนวาสเจาจตคลาคลาดจากเมองคนจงเอาตนเมอเกดในชนฟาเลศตาวตงสาแดเทอะ และฝายฝงเปรตทงหลายอนญาตกาบอไดกระท าบญหอทาน เถงก าหนดการจายมภบาลกเอาเชอกเหลกอนลกเปนเปลว มาผกเกยวคอแลวกชกลากลงไปสหมอนารกทเกา เปรตทงหลายกมความโศกเศราโศการ าไรไปมาวา อนจจ โอยหนอเปนทกขแทหนอ วาดงอนจกกระท ารอดชากเพราะเราทงหลายนนา เปนคนอนธพาลาหาประญาปญญาบอได รรอมหอมเหยบเอาขาวของไวเปนอนมากนกหนา หาศรทธาบอไดมเขาของไวกพอยบอกระท าบญหอทาน ดวยความประมาทบอไดคดเถงหามจจราชความตายและความหมายวาจกหอเปนดมนกยงกวาเกา หนาลานท ๒๖ คนวากแกเฒามาแลวคอยกระท าบญหอทาน รกษาศลฟงธรรมเมตตาภาวนาวาอนกบอสมดงค าทไดคดวาไวนนสกค ามจจราชธรรมกซ ามาทนเหนงหนบ หอไดรบเขาสทางตายกไดละเขาของไวเสยดายปางเปลาละไวหอญาตกาลกเตา ไดสบแทนเสยภายหลงปางเปลาเรากเทาไดมแตปาปกรรมทเราไดกระท าไวตดตามไตทบเรามาเสวยทกขเวทนา อยในนารกทนและนาเปรตทงหลายกพากนพรรณนาแชงดาหมญาตกาลกเตาวาตงแตนเปนตนไป หอสเจาทงหลายไดเถงคองวนาศฉบหายวายวอดคนวาประกอบดวยพานชกรรม หอหนขนศอกลงวาแมนวาจกคดกสกรรม กระท าไรไถนากอยาหอไดขาวแมนวาสเจา จกกระท าราชวกกรรมคนเจาเฝาทาวพญา กอยาไดสมดงค ามกค าปารถนากจงหอสเจา ประกอบไปดวยโรคาและพยาธ หอสมภยยะอปบาทและกงวลอนตรายในตนอยาไดขาด หนาลานท ๒๗ หอไดเปนพยาธชปเดอนวนยาม จงหอสไดทกขยากผานกนอยากทกภาวะชาตอนเปนคนคนวาตายกจงหอเขาไดเอาตนลงมาเกดทหมอนารกเดอดอาวจนานแสนปอยาไดพน หอไดเปนทกขยงลนกวาต

๑๒๙

ทงหลายแทเนอวาอนเพราะเขาทงหลายฝงนนไดสบแทนทรพยสมบตกไวและบอเอาใจใสคดใควเถงหาเราเขากบอกระท าบญมาหาเรา คนวาเขาฝงนนตายกหอไดมาเปนทกขอยในอาบายหอยงกวาตทงหลายนแดเทอะวาอนเปรตทงหลายฝงนน กไดแชงไวดงนกมวนนนและนา สวนวาเทพดาฝงเปนญาตกามความปารถนาตงใจจกน าเอาวมานจากชนฟาตาวตงสา วาจกมารบเอาฝงญาตกาขนเมอสเมองสวรรคคนวาลงมาเถง กบอหนญาตกาในมนษยโลกกระท าบญหอทานเลยกเลยน าเอาวมานอนเปลาขนไปตางตนกตางมความเสยใจเพราะวามความอาลยฝงญาตกกลวเขา หนาลานท ๒๘ ไดไปทรมานทกขล าบากอยในอาวจตามไดเทศนามานแล คนวาพญาพมพสารพรอมกบดวยปรวารไดสดบรบฟงธรรมเทศนาดงนแลว กเสดจผานแผวมาสพระราชนเวสน อนเปนทอยแหงตนกมวนนนแล ตงแตนนมากพากนกระท าบญหอทานรกษาศลฟงธรรม เมตตาภาวนาไปบอไดขาดบอประมาทวางใจวาคนตายจากมนษยชาต ขอหอไดไปเกดเปนเทวบตรเทวดาอยในทพยอาสนฉอกามาวจร ๖ สวรรคกไดเสวยยงสมปตตทพยอนมาก อยในปราสาทวมานค าอนสงไดพนโยชนเปนขนาดดวยอ านาจแหงกศลทตนไดกระท าไว เพอจกไดเผอแผแกญาตกาปารถนาขอหอไดเปนหตตานหตสขประโยชนแกตนและทานสองประการ ตามดงพระทศพลญาณตนวเศษไดส าแดงรกษาไวกเพอหอไดแจงแกความสลงสงสยแกพญาพมพสารกมดวยประ หนาลานท ๒๙ การดงกลาวมานแล สงวรรณนานฏฐตากรยาอนกลาวยงเปตพลทพระพทธเจาเทศนาแกพญาพมพสารกบงคมสมเรจแลวเทานกอนแล

แลวเมอปเปลา เดอน ๑๑ ขน ๑๔ ค า วน ๗ เวลา ๑๖.๑๐ นาฬกา วนท ๖ สงหาคม พ.ศ.

๙๒ ปฐมมลลศรทธานางจนปอง ณ ล าปางกไดมาปชาเอาธรรมพระพทธเจาดวง ๑ ชอวาเปตตพลกเพอจกทานไปหาพอผ ๑ ชอวาเจาพออนทา ณ ล าปางขาขอหอกศลสวนบญอนนไปรอดไปเถงพอแหงขาจมเทอะ ขาไดหอทานแลวขาขอปารถนา สข ๓ ประการมนพพานเปนยอดจมเทอะ ศรทธานางจนทรปอง ณ ล าปาง อทศแด เจาพออนทา ณ ล าปาง