แนวทางสังคมวิทยาการเมือง · 7.3.4...

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ


สธ

มสธ มสธ

หนวยท 7แนวทางสงคมวทยาการเมอง

รองศาสตราจารย ดร.จมพล หนมพานช

ชอ รองศาสตราจารย ดร.จมพล หนมพานช

วฒ ค.บ. (ครศาสตร) จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ร.ม. (การปกครอง) มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ร.ด. (การปกครอง) จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ต�าแหนง รองศาสตราจารยประจ�าสถาบนรฐศาสนศาสตร

วทยาลยรฐกจ มหาวทยาลยรงสต

สถาบนรฐประศาสนศาสตร วทยาลยรฐกจ

มหาวทยาลยรงสต

หนวยทเขยน หนวยท 7

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

7-2 การวเคราะหการเมอง

หนวยท 7

แนวทางสงคมวทยาการเมอง

เคาโครงเนอหาตอนท 7.1 แนวคดทวไปเกยวกบสงคมวทยาการเมอง

7.1.1 ก�าเนดหรอทมาของสงคมวทยาการเมอง

7.1.2 ขอบขายของสงคมวทยาการเมอง

7.1.3 สงคมวทยาการเมองและการเปลยนรปทางสงคม

7.1.4 สงคมวทยาการเมองในยคแหงความสลบซบซอน

ตอนท 7.2 แนวคดเกยวกบการเปลยนแปลงการใหค�านยามเกยวกบอ�านาจและการเมอง

7.2.1 สงคมวทยาการเมองตามแนวทางหรอแนวคดมารกซสต และนโอมารกซสต

7.2.2 สงคมวทยาการเมองตามแนวทางหรอแนวคดทฤษฎชนชนน�านยม

7.2.3 สงคมวทยาการเมองตามแนวคดทฤษฎพหนยม

7.2.4 สงคมวทยาการเมองตามแนวคดทฤษฎของอมล เดอรไคม และนโอ เดอรไคม

7.2.5 สงคมวทยาการเมอง การใหค�านยามอ�านาจ และการเมองของมเชล ฟโกต

ตอนท 7.3 ขบวนการเคลอนไหวทางสงคมแนวเกาและแนวใหม

7.3.1 บทสงเคราะห การใหค�านยามเกยวกบขบวนการเคลอนไหวทางสงคม

7.3.2 แนวคดทฤษฎการระดมทรพยากร

7.3.3 แนวคดทฤษฎกระบวนการทางการเมอง

7.3.4 แนวคดทฤษฎขบวนการเคลอนไหวทางสงคมแนวใหม

ตอนท 7.4 กรณศกษาเกยวกบสงคมวทยาการเมอง

7.4.1 กรณศกษาทหนง: การเมองของขบวนการเคลอนไหวดานสงแวดลอมในสงคมไทย

7.4.2 กรณศกษาทสอง: ขบวนการเสอแดงกบการเปลยนพนททางการเมอง

แนวคด1. สงคมวทยาการเมองมอตลกษณของตนทงในแงแนวคดทฤษฎ วธการแสวงหาความร

ความจรง มเนอหาของตวศาสตร สวนวธการศกษา สงคมวทยาการเมอง มวธการศกษา

อยางเปนระบบ โดยมลกษณะการศกษาเชงประจกษ

2. แนวคดในการเปลยนแปลงการใหค�านยามเกยวกบอ�านาจและการเมองมกแตกตางไป

ตามทศนะของแตละกลมของแตละส�านกคด

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

7-3แนวทางสงคมวทยาการเมอง

3. มแนวคดทฤษฎทน�ามาใชในการอธบายปรากฏการณของขบวนการเคลอนไหวทางสงคม

แนวใหมอยหลายแนวคดทฤษฎ

4. กรณศกษาชวยในการท�าความเขาใจในการน�าแนวคดทฤษฎสงคมวทยาการเมองมา

ประยกตใช

วตถประสงคเมอศกษาหนวยท 7 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. ระบขอบขายของสงคมวทยาการเมองได

2. อธบายการใหค�านยามเกยวกบอ�านาจและการเมองของฟโกตได

3. วเคราะหจดเดนและจดดอยของแนวคดทฤษฎการระดมทรพยากรได

4. อธบายกรณศกษาเกยวกบสงคมวทยาการเมองไดอยางนอย 1 กรณศกษา

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ตอนท 7.1

แนวคดทวไปเกยวกบสงคมวทยาการเมอง

โปรดอานแผนการสอนประจ�าตอนท 7.1 แลวจงศกษาเนอหาสาระ พรอมปฏบตกจกรรมในแตละเรอง

หวเรองเรองท 7.1.1 ก�าเนดหรอทมาของสงคมวทยาการเมอง

เรองท 7.1.2 ขอบขายของสงคมวทยาการเมอง

เรองท 7.1.3 สงคมวทยาการเมองและการเปลยนรปทางสงคม

เรองท 7.1.4 สงคมวทยาการเมองในยคแหงความสลบซบซอน

แนวคด1. ก�าเนดหรอทมาของสงคมวทยาการเมองเรมทยโรปในศตวรรษท 18 โดยมทศนะทมงไป

ทความสมพนธระหวางรฐกบสงคม

2. ขอบขายของสงคมวทยาการเมองมงใหความสนใจไปทรฐในฐานะทเปนสถาบนทอางได

วาเปนฝายทผกขาดการใชก�าลงอยางชอบธรรมภายในดนแดนใดดนแดนหนง รวมทงยง

ใหความสนใจทมาของอ�านาจ โดยเฉพาะอ�านาจทชอบธรรม

3. การเปลยนแปลงในความสมพนธระหวาง สงคม และการเมอง อนเปนผลจากกระแส

โลกาภวตน มนยวาสงทเกยวของระหวางสงคมกบการเมองตางไดรบการท�าใหเกดการ

เปลยนรป

4. การปฏวตทางวฒนธรรม การปฏวตของโลกไดท�าใหศาสตรทางสงคมวทยายาการเมอง

อยในยคแหงความสลบซบซอน

วตถประสงคเมอศกษาตอนท 7.1 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. บอกก�าเนดหรอทมาของสงคมวทยาการเมองได

2. ระบขอบขายของสงคมวทยาการเมองได

3. อธบายสงคมวทยาการเมองท�าใหเกดการเปลยนรปทางสงคมได

4. วเคราะหสงคมวทยาการเมองในยคแหงความสลบซบซอนได

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ความน�า

เมอศกษาชดวชานแลว นกศกษาจะตองมความรความเขาใจในแนวทางในการวเคราะหการเมอง

แตละแนวทางแลว ยงตองมทกษะในการน�าแนวทางการวเคราะหการเมองแตละแนวทางไปวเคราะห

ปรากฏการณหรอเหตการณทางการเมองไทยทเกดขนได ในกรณของแนวทางสงคมวทยาการเมอง กเชน

เดยวกนกบแนวทางอน ๆ ทนกศกษาตองสามารถน�าแนวคดทฤษฎทปรากฏในแนวทางนไปประยกตใชให

ได ถานกศกษาท�าเชนนนไดกถอวานกศกษาแตละคนประสบความส�าเรจ ดงนนผเขยนหนวยนจงขอให

นกศกษามความตงใจและพยายามเขาใจแตละแนวคดทฤษฎทน�ามาเสนอ โดยศกษาไปแลวลองน�าเนอหา

ของการวเคราะหของแตละแนวคดทฤษฎไปอธบายปรากฏการณหรอเหตการณทางการเมองทไดเกดขนมา

ในอดตทมความเกยวของกบแนวคดทฤษฎทปรากฏในหนวยน ทกษะทจะเกดขนตามมากบนกศกษา ท

สามารถน�าแนวคดทฤษฎทปรากฏไปอธบายได คอ ทกษะในการวเคราะห และทกษะในการสงเคราะห

ปรากฏการณหรอเหตการณทางการเมอง

เรองท 7.1.1 ก�าเนดหรอทมาของสงคมวทยาการเมอง

ความน�าหากมองยอนกลบไปในกลางศตวรรษท 20 โลกทางสงคมและโลกทางการเมอง (The Social and

Political World) ดเหมอนวาโลกในชวงดงกลาวยงไมมความยงยากสลบซบซอน เพราะโลกแบงออกเปน 2

ชาตมหาอ�านาจ เชงอดมการณทแขงขนระหวางสหรฐอเมรกาและสหภาพโซเวยต ทในชวงนนเปนชวงหรอยค

สมยใหมทบางสงบางอยางเราไมสามารถส�ารวจหรอคนพบได เพราะเปนยคทอยในภาวะของกลายเปนสมย

ใหม (modenization) ทมพลวตอยตลอดเวลา ขณะเดยวกนไดมการน�าหลกเหตผล วธการทางวทยาศาสตร

และเทคโนโลยมาประยกตใชอยางแพรหลายไมวาประเทศนนจะเปนโลกทพฒนาแลวหรอก�าลงพฒนา ขณะ

เดยวกนรฐชาต (Nation State) ไดเกดขนทถอกนวามความส�าคญในเชงสถาบนทโดดเดน ในยคน อ�านาจ

ทางการเมองและสงคม (Social and Political Power) ไดรบการแบงแยกออกเปน 2 ระดบ คอ

ระดบแรกระดบชาต (domestic) ทบทหนาทของรฐไดขยายขอบเขตออกไปในแงของการมระบบ

ระเบยบกฎเกณฑรวมทงระบบเศรษฐกจตลอดจนระบบการบรหารโดยเฉพาะในเรองของการใหบรการทาง

ดานสวสดการและการสงมอบสนคาสาธารณะ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ส�าหรบในระดบทสองระดบนานาชาต อ�านาจจะอยก�าลงทางการทหารและภมรฐศาสตร

ในสวนของอตลกษณทางการเมองและสงคมไดรบการจดวางใหอยใน ยคสวาง (Enlightment) ท

ความคดในยคนแสดงออกมาภายใตบรบทระดบชาตทมคณลกษณะของชาตของตน1 ขณะเดยวกนไดจดให

มอตลกษณทางการเมองและสงคมทตงอย ในแงของการจดระเบยบทางการเมองทางสงคม ทไดมการจด

ระเบยบทงในระดบปจเจกบคคล ชนชน ทภาวะแหงความเปนสถาบนตามระบอบการเมองการปกครองของ

ประเทศมหาอ�านาจ เชน ในกรณของสหรฐอเมรกา เปนตน นนกคอการใชการปกครองในระบอบแบบ

ประชาธปไตยแบบเสรนยม แตถาเปนสหภาพโซเวยตกใชระบอบการปกครองแบบสงคมนยม

ในกรณของชาตมหาอ�านาจทางดานตะวนตกในชวงนนไดมการพฒนาขยายบทบาทของรฐเปนรฐท

มลกษณะเปนรฐสวสดการ ทงนเพอตอบสนองความเปนพลเมองของบรรดาปจเจกบคคลตามเงอนไขและ

ตามสทธทางการเมองทไดมการก�าหนดไวในชวงระหวางศตวรรษท 18 และ 19 วาเปนเงอนไขและสทธในแง

ทวา พลเมองของรฐทางตะวนตกตองไดรบสวสดการทางสงคม2

แตส�าหรบโลกทก�าลงพฒนาทมระบอบการปกครองหลงยคอาณานคม เสนทางของการพฒนามงท

การจดใหรฐของตนของพวกตนใหอยในสภาวะของความทนสมยตามแนวทางของประเทศมหาอ�านาจทง

สหรฐอเมรกาและสหภาพโซเวยตทใหแนวทางไวทการพฒนาตามทศทางหรอแนวทางดงกลาวไดกอใหเกด

ขบวนการเคลอนไหวทางสงคม อาทเชน การขบวนการเคลอนไหวทางสงคมของบรรดาแรงงานทถอเปนตว

เรงในการพฒนาใหอยในรปแบบของการเปนรฐชาต ขณะเดยวกนพยายามขยายโครงสรางของภาคประชา

สงคมทงทางดานสงคมและวฒนธรรม ตลอดจนความเปนพลเมอง

อยางไรกตามสงครามเยนทเกดขนดงทกลาวมาขางตนไดยตลงในป 1989 พรอมกบความลมสลาย

ของสหภาพโซเวยต ผลท�าใหโลกทางสงคมและทางการเมองไดมการเปลยนแปลงหรอเปลยนรปในชวง 3

ทศวรรษ ตอจากนนมา โดยกระบวนการเปลยนรปไดรบอทธพลจากแนวคดตาง ๆ ทมลกษณะตายตวจาก

ยคสมยใหมทไดรวมเอาการเปลยนแปลงลกษณะของอ�านาจทางสงคมและการเมองทมความเชอมหรอเกยว

โยงกบสถานภาพของการเปนรฐชาต โดยมบทบาททส�าคญในการผกพนในรปของการน�าเอาอ�านาจอดมการณ

และอตลกษณทงทางสงคมและทางการเมองใหมความเชอมโยงกบชนชนและชาตเขาไวดวยกน ขณะเดยวกน

ไดเกดสภาวะความเสอมถอยของขบวนการเคลอนไหวทางสงคมแนวเกาของแรงงาน และการเกดขน

ขบวนการเคลอนไหวทางสงคมแนวใหม ตลอดรวมทงสภาวะเสอมคลายของการจดระเบยบโลกพรอมกบ

สภาพของการใชหรอการไมมการจดระเบยบโลกใหม ทงนเพราะไดเกดสภาวะของการใชความรนแรงทางการ

เมองและการกอการราย

จากทกลาวมาขางตนผเขยนหนวยตองการใหนกศกษารฐศาสตรทศกษาหนวยนมองเหนภาพรวม

ของโลกในยคสงครามเยน จนกระทงสงครามดงกลาวยตลง โดยประเดนเนอหาสาระทกลาวมาขางตนตองการ

แสดงหรอสะทอนใหเหนถงความเกยวของหรอการเชอมโยงระหวางสงคมกบการเมอง ในรปของอ�านาจทาง

1 Graham Taylor. (2010). The New Political Sociology: Power Ideolegy and Identity in Age of Complexity.

Palgrave Macmillan.

2 Ibid. pp. 2-3.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


สงคม และอ�านาจทางการเมองโดยเฉพาะภายใตบรบทของยคสมยใหม3 ทถอกนวาเรองราวของสงคม และ

การเมองมขอบขายทกวางขวาง โดยเฉพาะในศาสตรอยางสงคมวทยาทเดมนนแบงออกเปนความสมพนธ 3

ระดบ คอ

ระดบแรก ระดบจลภาค (micro-level) หมายถง เรองของความสมพนธระหวางปจเจกบคคล คอ

ตงแต 2 คนขนไป ไมวาจะเปนเพศเดยวกน ผวพรรณเดยวกน ชวงแหงวยทเกดในชวงเวลาใกลเคยงกน และ

1 ชวงแหงวยน หมายถง ระยะเวลาทโดยเฉลยประมาณ 25-30 ป คอ การกอรางสรางครอบครวใหมแยก

ออกจากครอบครวเดม หรอจะอยในอาณาบรเวณเดยวกนกได

ระดบทสอง ระดบมชฌมา (meso-level) หมายถง คอระดบกลม (group Level) ไมวาจะเปน กลม

ปฐมภม หรอทตยภมทกลมดงกลาวมนยทหมายถงกลมทมความใกลชดสนทสนมกน เชน ครอบครว สหาย

สนท และกลมทมความสมพนแบบเปนทางการคอ มกฎ ระเบยบเขามาเกยวของดวย อนไดแก สมาคม

องคการ เปนตน รวมทงกลมผลประโยชน (interest group) หรอกลมกดดน (pressure group) และ

พรรคการเมองหรอองคการใหญ เชน ระบบขาราชการพลเรอนหรอขาราชการทหาร เปนตน

ระดบสาม เปนระดบทมการคาบเกยวกนระหวางระดบมชฌมากบระดบทสาม คอ ระดบมหภาค

(Macro-level) ไดแก ระดบชาตหรอชมชนระดบประเทศ (societal) ทงนเพราะพรรคการเมองหรอองคกร

ระดบใหญ เปนไดทงมชฌมาภาคและมหภาค

โดยทวไปสงคมในระดบทสาม มกมความเกยวโยงเกยวถงนานารฐ หรอรฐประชาชาต ซงในปลาย

ศตวรรษท 20 มดวยกนทงสนเกนกวา 200 ประเทศ

โดยทการเปลยนแปลงทเกดขน ไดมกระแสแหงการเปลยนแปลงทปรากฏขนมความกระจางชดเพม

ขนเรอย ๆ โดยเฉพาะภายหลงเหตการณส�าคญในระดบโลก คอ การสนสดของมหาสงครามโลกครงท 2 ใน

ค.ศ. 1945 และตามมาดวยความขดแยงระหวางกลมประเทศโลกเสรภายใตการน�าของสหรฐอเมรกา และ

กลมประเทศสงคมนยมแบบมารกซสต หรอมารกซสต (Marxism) ภายใตการน�าของสหภาพโซเวยตดงท

ไดกลาวมาขางตน ทง 2 ฝายตางพยายามไมใหมการเผชญหนากนดวยก�าลงอาวธ แตความขดแยงยงมความ

คกรนดงทไดกลาวมาแลว คออยในสภาวะ สงครามเยน (Cold War)แนนอนการเผชญหนากนดงกลาวได

ท�าใหมการแบงแยกออกเปน 2 ขวหรอ 2 คายมหาอ�านาจ ซงการขดแยงทเกดขนในรปของสงครามเยนด�ารง

อยไดประมาณ 40 ปเศษ กไดมกระแสแหงการเปลยนแปลง โดยเฉพาะกระแสแหงคลนประชาธปไตยทม

ผลท�าใหอดมการณและพลานภาพของฝายทนยมลทธสงคมมารกซสตเสอมถอยหรอออนก�าลงลง อนเปน

ผลใหมการพงทลายของก�าแพงเบอรลน ทแยกเยอรมนตะวนตก และตะวนออก และไดมการผนกรวมกน

ของสองเยอรมนเขาเปนประเทศเดยวกน รวมทงยงมการลมสลายของสหภาพโซเวยต ประกอบกบกระแส

แหงคลนลกทสาม คอการปฏวตดานโทรคมนาคม และการสอสารทรวดเรวทนใจ

เกยวกบประเดนดงกลาวอลวน ทอฟเฟลอร (Alvin Toffler) ไดเขยนหนงสอทมชอ The Third

Wave หรอคลนลกท 3 ซงสาระส�าคญของหนงสอเลมดงกลาวไดน�าเสนอเกยวกบการปฏวตทางวทยาศาสตร

และเทคโนโลยอยางมาก ขณะเดยวกนไดเออตอการเกดขนของปรากฏการณแหง “โลกาภวตน” (Globaliza-

3 Ibid. pp. 3-4.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


tion) ท�าใหประเทศและชมชนตาง ๆ สามารถตดตอซงกนและกนไดอยางทนททนใด ท�าใหโลกมสภาวะ

เหมอนกบหมบานโลก (global village)

ดงนนหากพจารณาในแงของมตทางสงคมวทยา หรอมตทางดานศาสตรตาง ๆ ไมวาจะเปนศาสตร

ทางรฐศาสตร เศรษฐศาสตร กฎหมาย การกฬา เปนตน ลวนสามารถยางกาวเขาสระดบท 4 คอ การกาวลวง

จากการเปนระดบมหภาค ไดแก ระดบชาตขนมาสระดบนานาชาต หรอระดบผนพภพทอาจเรยกไดวาคอ

ระดบโลก

กระแสแหงการเปลยนแปลงดงกลาว ยงจะเหนอยางกระจางชดเจนมากยงขน ในชวงรอยตอทแบง

ออกไดเปน 3 ชวงของเวลา ไดแก ชวงทหนง ชวงรอยตอแหงทศวรรษ 1990-1999 ชวงทสอง ชวงรอยตอ

แหงศตวรรษ คอ ศตวรรษท 20 เขาสศตวรรษท 21 ทเรมตนตงแตป 2050 และชวงทสามเปนชวงรอยตอ

แหงสหสวรรษ คอเขาสรอบ 1000 ปทสามในศาสนาครสต

ในสภาวะแหงการเปลยนแปลงดงกลาว ยอมมผลกระทบตอกระบวนการทางสงคมวทยาการเมอง

ดวย วสยทศน (vision) เชงสงคมวทยาการเมองยอมมความแตกตางไปจากเดมบางไมมากกนอย4 หากม

ค�าถามวาแลวทมาหรอก�าเนดของสงคมวทยาการเมองมาอยางไร ตอบไดวา สงคมวทยาการเมอง เปนศาสตร

ทไมคอยเปนทรจกกนในสงคมการเมองไทยเทาใดนก ทงนอาจจะเปนเพราะลกษณะการแบงแยกระหวาง

สถาบนทสอนศาสตรทางรฐศาสตร กบสถาบนทสอนศาสตรทางสงคมวทยา ผลจงท�าใหศาสตรอยาง

สงคมวทยาการเมอง มลกษณะคลายกบลกไมมพอ กลาวคอ ทางฝายรฐศาสตรกมองวาม ใชศาสตรของตน

อยางแทจรง สวนฝายสงคมวทยากมองวาสงคมวทยาการเมองเปนเพยงสาขายอยสาขาหนงของศาสตร

ของตน5

จากประเดนทกลาวมาขางตน นาจะเปนเหตหนงทท�าใหผลงานทางดานการเขยนเรองราวเกยวกบ

สงคมวทยาการเมอง เปนเรองทเกยวของกบภาระงาน (Workload) พอสมควรส�าหรบใครกตามทเขยนถง

ศาสตรน

อกสาเหตหนงกคอ วาแมในวงการวชาการในระดบโลก กหาไดมความเหนพองตองกนในเนอหา

สาระและแนวทางการในการศกษาศาสตรทางสงคมวทยาการเมองแตอยางใดไม ทงนนาจะเปนเพราะเนอหา

สาระของศาสตรทางสงคมวทยาการเมองอยในระดบทลางทสดกลาวคอเปนความสมพนธระหวางสงคมกบ

การเมอง ซงประเดนนเปนประเดนทไดรบการใหความสนใจจากบรรดานกวชาการทางดานสงคมวทยา

การเมองมาชานาน โดยเฉพาะบรรดานกปฏบตทสวนใหญ ตางเหนดวยกบการใหนยหรอความหมายของ

สงคมวทยาทางการเมองในนยทกวางสงเกตไดในกรณของโอรม (Orum)6 ทกลาววา สงคมวทยาการเมอง

4 อานรายละเอยดเกยวกบประเดนขางตนไดใน จรโชค วรสย. (2542). สงคมวทยาการเมอง. ภาควชาสงคมวทยาและ

มานษยวทยา คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยรามค�าแหง.

5 พฤทธสาน ชมพล. “สงคมวทยาการเมอง: ความเปนมาและความเปนมาเนอหาวชาและปญหา” ใน สมบต จนทรวงศ

(และประจ�าฉบบ). (2521). เอกสารทางวชาการรฐศาสตร. สถานภาพและพฒนาการ.

6 A. Orum. (1983). Introduction to Political Sociology: Political Anatomy of the Body Politics (2nd ed.).

Englewood. Eliffs, N.J. Prentice Hall.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ไดชน�าหรอไดชแนะใหเราสนใจหรอเอาใจใสตอกรณแวดลอมทางสงคมทปรากฏขนในการเมอง ในแงทวา

การเมองเปนทงตวของมนเองทไดรบการกอรปขนมา ขณะทตวมนเองไดกอรปหรอกอใหเกดปรากฏการณ

ตาง ๆ เกดขนมาในสงคม

อยางไรกตามแทนทจะด�าเนนหรอปฏบตการตอพนทหรออาณาบรเวณหรอขอบขายทางการเมอง

ตวแสดงในทางการเมองในแงของการแยกตวเองกลบไปขนอยกบเหตการณหรอปรากฏการณอน ๆ ทเกดขน

ในสงคมตามความเปนจรงแลวการพจารณาเรองของการแยกการเมองออกจากสงคมเปนเรองทไมมคนท�า

หากแตสงทควรท�า นนกคอ การพจารณาในแงทการเมองตองมความเกยวหรอเชอมโยงกบ สถาบนอน ๆ ใน

สงคม

จากการใหนยามเกยวกบสงคมวทยาการเมองของโอรม (Orum) ในนยทกวางในแงของหลกการ

มกไดรบการคาดหวงวาบรรดานกสงคมวทยาการเมอง จะตองใหความสนใจเรองของอ�านาจหรอ (power)

ในฐานะหรอในแงของความสมพนธทางสงคมทกประเภท ขณะเดยวกนควรจะตองมการพจารณาแนวคด

เกยวกบการเมอง ลงไปในรายละเอยดดวย

อยางไรกตามในทางปฏบต แมวาจะไดรบการชแนะวาการจะเปนไปตามแนวทางดงทกลาวมาขาง

ตน แตจดสนใจของศาสตรทางสงคมวทยาการเมอง จะตองใหความสนใจไปทการเมองในระดบรฐชาตดวย

เกยวกบประเดนทกลาวมาขางตน หากเราไดพจารณารวมกนกบศาสตรทางสงคมวทยาทใหความ

สนใจสงคมในฐานะเปนหนวยในการวเคราะห (Unit of Analysis) ขณะเดยวกนควรด�าเนนการในลกษณะ

ทใหเหนความแตกตางอยางเหนเดนชดวา ศาสตรอยางสงคมวทยาเวลาทมการพจารณาเกยวกบรฐชาต จะ

ตองพจารณาในฐานะทไดรบการจดระเบยบทมความเปนปกแผนโดยมกฎระเบยบทมอยของตนเอง

ในแงดงกลาวการใหค�านยามเกยวกบอ�านาจททรงพลงมากทสดของศาสตรทางสงคมวทยาใน

ทศนะของแมกซ เวเบอร (Max Weber)7 ทใหค�านยามอ�านาจวา

โอกาสทปจเจกบคคลคนใดคนหนงหรอบรรดาปจเจกบคคลเปนจ�านวนมากทไดมการตระหนกวา

การด�าเนนหรอการปฏบตการตามเจตนารมณของพวกตน ถอเปนการด�าเนนการหรอเปนการปฏบตการรวม

ตามเจตนารมณของพวกตน ทจะกระท�าการหรอด�าเนนการในลกษณะทตอตานกลมปจเจกบคคลกลมอน ท

กลมปจเจกบคคลกลมนน ๆ ไดเขามามสวนรวมในการด�าเนนการดงกลาวรวมกน

จากทกลาวมาขางตนถงความสมพนธระหวางสงคมและการเมอง ถอเปนเรองของเนอหาสาระท

สะทอนหรอแสดงใหเหนถงพฒนาการของศาสตรทางสงคมศาสตรในสมยใหม ทไดมการจ�าแนกแยกแยะ

ออกไปเปนศาสตรเฉพาะตาง ๆ เชน ศาสตรทางดานเศรษฐศาสตร รฐศาสตร และศาสตรของดานสงคมวทยา

เปนตน ทท�าใหเปนทมาของปญหาในเรองวธการเชอมโยงการศกษาทางดานศาสตรตาง ๆ เหลานเขาดวยกน

ในแงทกลาวมาจะเหนไดวาจดเรมตนของเรองท 7.1.1 จงเปนการกลาวถงทมาหรอความความเปนมาหรอ

การก�าเนดของศาสตรทางสงคมวทยาการเมอง ทมการเชอมโยงกบพฒนาการของศาสตรทางสงคมศาสตร

ทงนเพอชใหเหนวาจดสนใจหรอจดเนนของนกสงคมวทยาการเมองวา มรากฐานความเปนมาหรอมทมาตงแต

7 Max Weber. (1948). “Class, Status and Party”, in H.H. Gerth and C. Wright Mills. (Eds.). From Max

Weber: Essays in Sociology. London: Routledge and Kegan Paul.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


นกปราชญโบราณ และนาจะเชอมหรอเกยวโยงไดดกบศาสตรทงทางดานสงคมวทยาและรฐศาสตร ในขณะ

เดยวกนยงไดมการชใหเหนถงความแตกตางระหวางสงคมวทยากบรฐศาสตร หรอการเมองทเปนผลมาจาก

ความแตกตางทเกดขน ทท�าใหเกดปญหาในการใหค�านยามหรอค�าจ�ากดความของสงคมวทยาการเมองหรอ

ไมอยางไร

นอกจากนยงไดแสดงใหเหนถงอทธพลของสงคมวทยาตอการศกษาการเมอง ตลอดรวมทงยงไดม

การพยายามเสนอแนวคด ทฤษฎทางสงคมวทยาทมประโยชนตอการมองการเมอง

ก�าเนดหรอความเปนมาของศาสตรทางดานสงคมวทยาการเมองนกสงคมวทยาการเมองดจะมความเหนพองตองกนวา การศกษาปจจยทางการเมอง (political

factors) โดยมการเชอมโยงกบปจจยทางสงคมและวฒนธรรมนน มมาแตโบราณทสามารถกลาวไดวาผลงาน

เชน มองเตสกเออรม เฟอรกสน และทอกเคอวลล (Montesquieu, Ferguson และ Tocqueville) ลวน

เปนผลงานเชงคลาสสก

ในสวนของนกสงคมวทยากเชนเดยวกน กลาวคอ ไมวาเวเบอร (Weber) หรอพาเรโต (Pareto)

ลวนตางเปนผบกเบกการวเคราะหตามแนวทางน

ในขณะเดยวกน การอธบาย การเมอง โดยตวก�าหนดทางเศรษฐกจ และสงคมของมารกซ รวมทง

การสรางทฤษฎทางสงคมวทยาของมอสกา (Mosca) ในอตาล และวอลลาส (Wallas) ในองกฤษ ทไดวเคราะห

เกยวกบ บรรดาชนชนน�าทางการเมอง (political elites) และกระบวนการของการความเหนพองตองกนและ

ความไมเหนพองตองกน กลาวไดวา ลวนแตเปนผลงานหรอชนงานทเปนไปในแนวสงคมวทยาการเมองทง

สน8 อนงในการท�าความเขาใจกบทมาหรอก�าเนดของความเปนมาของสงคมวทยาการเมอง แนนอนตองอาศย

ความเขาใจเกยวกบลกษณะของสงคมยโรปในยคตาง ๆ อนเปนพนฐานของการอบตขนซงความคดในเรอง

ตาง ๆ รวมทงแนวทางตาง ๆ ทผศกษาสามารถท�าการเชอมโยงระหวางววฒนาการของสงคมยโรปกบศาสตร

ทางสงคมศาสตรได กลาวคอ การแปรสภาพสงคมจากสงคมแบบ ฐานนดร (estate) ในยคกลางสระบบสม

บรณาญาสทธราชในศตวรรษท 18 ท�าใหเกดความคดทจะแยกรฐ (state) ออกจากสงคม (soiety) และการ

ศกษาเกยวกบการเมองการปกครอง รฐอนเปนปญหาของผปกครองซงไดแก กษตรยในยคนน กลาวคอ

มความเกยวของกบปญหาในการอธบายความชอบธรรมแหงอ�านาจของรฐ หรอกษตรย และรวมทงปญหา

ในการปกครองรฐใหส�าเรจไปดวยด ในตอนแรกเรม ผลกคอการอบตขนของศาสตรทางเศรษฐศาสตร

การเมองหรอ (Political Economy) ทมองวาสงคมกคอสงทอยภายใตการปกครองของกษตรย หรอรฐ และ

พยายามศกษาหาวธการเพมพนผลผลตของประเทศเพอทกษตรยจะไดใช

ตอมาเมอมววฒนาการในทางการเดนเรอและระบบการคาระหวางประเทศเกดขน กถกใชไปในทาง

เพมพนอ�านาจของราชอาณาจกร โดยอาศยการระดมแรงงานภายในประเทศเพอขยายอตสาหกรรมแร และ

อตสาหกรรมผลตเครองใชไปในการคาขายจงท�าใหเกดการพฒนาการจดระบบการผลตใหเกดผลผลตทเกน

8 Donald G. Macrae. “Political Sociology”, in G. Duncan Mitchell (Ed.). A Dictionary of Sociology. London:

Routledge & Regan Paul. p. 133.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ความตองการในประเทศเพอการสงออก การปฏวตทางการเกษตร จงไดเกดขนพรอมกนกบการเรมตนของ

ระบบโรงงาน

ในยคของการเปลยนแปลงทางเกษตรกรรมและการก�าเนดของระบบโรงงานอนเปนผลจากการเกด

เปดประตคาขายน ท�าใหอดม สมท (Adam Smith) ผซงเปนปญญาชนทเหนความส�าคญในการมองปญหา

การแบงงาน (division of labour) รวมทงอรรถประโยชนของตลาดในการแจกจาย กลาวคอสวนทเปน

เศรษฐกจโดยแทของเศรษฐศาสตรการเมอง มากกวาการสรางพระบรมเดชานภาพใหแกพระมหากษตรยดง

ทเคยเปนมา

ขณะเดยวกนอดม สมท มองวาระบบเศรษฐกจเอง สามารถจดการกบตนเองไดดกวาการทจะมรฐ

คอยควบคมอย ตรงนท�าใหเปนมาหรอก�าเนดของลทธเสรนยมทางเศรษฐกจ (Economic Liberatism) ซง

เปนแนวคดทฤษฎทเขากบผลประโยชนขอพวกกฎมพทก�าลงกาวขนมาสอ�านาจในขณะนนแทนพวกศกดนา

ทงนเพราะแนวทฤษฎเสรนยมทางเศรษฐกจ ทเนนปจจยการผลตและการแลกเปลยนแทนทจะเนนปจจยการ

ผลต อนไดแก ทดน การสบทอดทรพยสน และอ�านาจรฐดงเชนทเคยเปนมา โดยแนวคดเกยวกบลทธเสรนยม

ทางเศรษฐกจ ไดมการใหเหตผลวา เหตใดจงตองมการพฒนาทางเทคโนโลยรวมทงการใชแรงงานในโรงงาน

อตสาหกรรม ดวยเหตผลดงกลาวจงไดกอใหเกดการพฒนาตามมาทมงไปสการปลดปลอยระบบเศรษฐกจ

ทควบคมโดยรฐ ทน�ามาซงการสะสมอ�านาจทางเศรษฐกจโดยชนชนกฎมพ9

ขณะเดยวกนการเกดขนของการปฏวตอตสาหกรรม ถอเปนสวนหนงของทมาของการแยกออก

ระหวางการศกษาการเมองกบการศกษาเศรษฐกจ ผลท�าใหเศรษฐศาสตรกลายเปนศาสตรทเกยวของกบ

ระบบการผลต การแจกจายการบรโภคและการออมทรพยทมกลไกควบคมตนเอง

การเมอง ในแงของหลกการเปนเรองของวธการรกษาความสงบของสวนรวมและการท�าสญญาผกมด

สวนในดานระบบเศรษฐกจกมความมนคงพอทจะน�าพาการพฒนาไปในทศทางทจะท�าใหความคดเปนระบบ

ในศตวรรษท 19 แตรฐศาสตร (หรอสงทหลงเหลอจากการดงเอาเศรษฐศาสตรออกไปจากเศรษฐศาสตร

เปนการเมอง) กลายเปนเศรษฐศาสตรทมงเนนแนวคดทฤษฎเกยวกบรฐทดทควรจะเปน ตลอดรวมทงเปน

แนวทางการปกครองโดยรฐธรรมนญและกฎหมาย (Normative และ Legal-institutional Approach)

นอกจากผลงานของมารกซ (Marx) ทถอไดวาเปนการรวมการศกษา ‘ระบบการเมอง’ กบการศกษา

ระบบเศรษฐกจเขาดวยกน เมารกซกมจดยนอยทการมองวาระบบเศรษฐกจเปนปจจยหลก

อยางไรกตามการแยกเศรษฐศาสตรการเมองออกเปนสองศาสตรคอ เศรษฐศาสตรกบรฐศาสตร

ท�าใหเกดการละเลยหรอการไมสนใจปจจยทางสงคม กลาวคอ ท�าใหเกดชองวางระหวางสองดานของ

ชวตมนษย

ในสภาวะเชนนเองทกอใหเกดการวพากษวจารณตอทงสองศาสตรคอ เศรษฐศาสตรและรฐศาสตร

เกดขน ท�าใหเปนทมาหรอตนก�าเนดของศาสตรอยางสงคมวทยา (Sociology) ทอาจกลาวไดวาผลงานของ

แมกซ เวเบอร (Max Weber) ทถอไดวาเปนผลงานทมขอถกเถยงกบมารกซ ซงมารกซและรวมทงผลงาน

9 พฤฒสาน ชมพล. อางแลว. น. 102

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ของเดอรไคม (Durkheim) กเปนผลงานอกชนหนงทเกดจากความสนใจทจะตอยอด ตลอดทงการดดแปลง

ความคดของอดม สมท เกยวกบการแบงงาน อกทงยงเปนผลงานทคดคานลกษณะปจเจกบคคลของสมท

ดงนน ศาสตรอยางสงคมวทยา จงเปนศาสตรทพยายามศกษา สงคมทงหมด หรอสงททง

เศรษฐศาสตร และรฐศาสตรในชวงนน มไดท�าการศกษา

ในกรณดงกลาวนกสงคมวทยาไดมองหรอพจารณาเหนวาเปนสงทท�าใหทงระบบเศรษฐกจและระบบ

การเมองด�าเนนการไปได ในแงดงกลาว ศาสตรทางสงคมวทยา จงเปนศาสตรทท�าการศกษาเกยวกบกลม

องคการ เปนตน10

ในระยะเวลาตอมากไดมการพฒนาแนวคดทฤษฎทวไปเกยวกบระบบการอยรวมกนของมนษย ใน

แงดงกลาวศาสตรอยางสงคมวทยา จงตองเกยวของกบพฤตกรรมทางการเมองและทางเศรษฐกจ เพราะมน

เปนสงสงคมนาจะเขาถงได โดยใชเครองมอในการการวเคราะหแบบเดยวกบทใชกบระบบเครอญาต ชมชน

หรอเผา ทเปนเนอหาของสงคมวทยาโดยเฉพาะอยแลว11

ดงนนสงทส�าคญส�าหรบเรากคอ การเกดขนของแนวคดเกยวกบสงคมทแยกออกเปนหนวยตางหาก

จากรฐ การทเราเหนความแตกตางนได กเพราะการปฏวตอตสาหกรรมในยโรปนนทถอเปนกระบวนการ

ท�าลายระบบสงคมดงเดม ทมการยอมรบในความชอบธรรมของผปกครองในระบอบการปกครองแบบ

สมบรณาญาสทธราช โดยชนชนกฎมพทก�าลงกาวขนมาสอ�านาจในขณะนน

เมอมการแยกออกระหวางสงคมกบรฐ ออกจากกนแลว ปญหาการเชอมโยงระหวางสงคมกบรฐจง

เกดขน มาถงตรงนจงอาจกลาวไดวายโรปในศตวรรษท 18 ถอเปนทมาหรอของศาสตรอยางสงคมวทยา

การเมอง12 แตทศนะเกยวกบความสมพนธระหวางสงคมกบรฐ นนอาจแบงออกเปน 3 ทศนะดวยกน

กลาวคอ

• ตามทศนะแรก มองวาสงคมคอสงทถกปกครอง

• ส�าหรบทศนะทสอง มองวาการเมอง คอผลผลตของสงคม

• และทศนะทสามมองสงคม และการเมอง ตางเปนอสระซงกนและกนในบางสวน และพงพาอาศย

กนในอกบางสวน

หากไดมการพจารณาตามทศนะทงสามทกลาวมา จะเหนไดวา มการเชอมโยงก�าเนดของมนในสงคม

แตละยคแตละสมยแลว อาจกลาวตามแนวทางของเบนดกซ (Bendix)13 ทวา ‘สงคม’ คอสงทถกปกครอง

โดยถอวาแนวคดดงกลาวเปนแนวความคดทเกามาก และมความเกยวของกบความเจรญรงเรองของระบอบ

สมบรณาญาสทธราชในยโรป

10 เพงอาง. น. 103.

11 Scott Greer. (1969). ‘Sociology and Political Science’, in S.M. Lipset (Edl). Politics and the Social

Sciences. New York, NY: Oxford University Press.

12 Seymour Martin Lipset. (1973). Political Man. New Delhi: Heinemann. in Irving Louis Horowitz ม

ความเหนในท�านองเดยวกนเกยวกบยคก�าเนดของสงคมวทยาการเมอง Sec alson in Horowitz, Foundations of Political Soci-

ology. New York, NY: Harper & Row, 1972 pp. 4-5.

13 Reinhard Bendix. ‘Social Stratification and Political Community’ in P. Laslett & Runciman (eds.) (1969).

Philosophy, Politics and Society. Oxford, Basil Blackwell. p. 204.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


แนวคดหรอทศนะดงกลาวนไดมการตงขอสนนษฐานวาสงคม มความกระตอรอรนนอยมาก สวน

มวลชน มกถกกดกนจากการมสวนรวมทางการเมอง และจะไดรบความสนใจจากรฐกเพยงในฐานะผเสย

ภาษ

ดงนนแนวคดนในทสดจงสลายตวไปทกทระบอบการปกครองแบบสมบรณาญาสทธราชเสอมถอย

ลงและการมสวนรวมทางการเมองของประชาชน กเรมมจ�านวนเพมขน

ส�าหรบมองเตสกเออ ซงเปนผทเชอมโยงแนวคดหรอทศนะทหนงกบทศนะทสองเขาดวยกน เปน

นกปรชญาเมธทางการเมอง ทสนใจทงหลกการปกครองในระบอบราชาธราช และเงอนไขทางกายภาพและ

สงคมทเอออ�านวยหรอเปนอปสรรคตอการใชอ�านาจในระบอบการเมองการปกครองตาง ๆ

ส�าหรบทศนะหรอแนวคดของมองเตสกเออทมตอแนวคดทสอง มองเตสกเออ ถอวาการเมองการ

ปกครองเปนผลผลตของสงคม แนวคดนเจรญรงเรองมากในยคสวาง (Enlightenment)14 ทมนกปราชญ

เมธ ตางโจมตอภสทธตาง ๆ ของสถาบนทางศาสนา และพวกชนชนสง จดมงหมายของนกปราชญส�านกคด

น กคอ การสรางปรชญาเกยวของกบมนษยโดยทวไปแทนทจะเปนปรชญาส�าหรบกลมอภสทธชน หรอพวก

ชนชนสง ในลกษณะทบรรดานกปราชญเมธเหลาน เปนพวกชนชนกลางทก�าลงเจรญเตบโต ดงนนปรชญา

ของส�านกคดน จงมลกษณะของการตอตานอ�านาจศกดนา และปรชญาทางศาสนาทคมครองอ�านาจศกดนา

อย

ในแงดงกลาวในการวพากษสถาบนพระมหากษตรยของคนกลมนจงจ�าเปนตองสรางวธการมองโลก

ในแงทวา สงคม ควรจะตอบสนองความตองการและผลประโยชนของปจเจกบคคล ตลอดจนพยายาม

แสวงหาวธการทมเหตมผลหรอทเปนวธการเชงวทยาศาสตรในการตอบสนองสงเหลานซงพวกเขาถอวาเปน

เรองของความกาวหนาหรอกลาวอกนยหนงไดวา บรรดานกปรชญาเมธในยค ‘สวาง’ หรอยค “Enlighten-

ment” ถอวาทมาหรอการเกดขนทมความส�าคญในเรองของแนวคดเกยวกบ ‘สงคม’ นคอประเดนแรก ท

ถอกนวามความส�าคญ

ส�าหรบประเดนทสองเปนเรองของการแสวงหาวธการเชงวทยาศาสตรทน�ามาใชในการอธบายระบบ

สงคม แนวคดดงกลาว ตางไดรบการสานตอในชวงศตวรรษท 19 โดยเฉพาะอยางยงจากนกปราชญเมธท

มชอเซนต ซมอง (Saint Simon) ผทไดพยายาม ทจะท�าใหทงศลธรรม และการเมอง เปนวทยาศาสตรทตง

อยบนรากฐานของการพจารณาบนหลกการ ความเปนมนษย ดวยความหวงวาจะกอใหเกดความรความเขาใจ

เกยวกบรากฐานหรอทมาของพลงตาง ๆ ในสงคม15

สวนทศนะสดทายคอแนวคดทสามทวา สงคม และการเมอง ตางเปนอสระซงกนและกนในบางสวน

และพงพาอาศยกนในอกบางสวน ทศนะหรอแนวคดนถอเปนแนวคดหรอแนวทางทตามมาจากยคของพวก

Enlightenment

14 การกลาวถง ยค Enlightenment ในทนท�าไวอยางหยาบมาก ผสนใจการวเคราะหทเชอมโยงปรชญาส�านกคดนในประเทศ

ตาง ๆ ในยโรป กบสภาวการณในสงคมนน ๆ อาจศกษาไดจาก Irving Louis Horowitz. (1922). Political Progress: The Enlight-

enment Pivot”, in Foundations of Political Sociology New York, NY: Harper & Row.

15 พฤฒสาน ชมพล. อางแลว. น. 195.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ในขณะทปรชญาเมธทางการเมองอยางรสโซ มองเหนความแตกตางระหวางศลธรรม ทคนอาจมได

กบการมการประพฤตตามทเปนจรง ขณะเดยวกนรสโซ มองวาศลธรรม ทปจเจกบคคลอาจมไดนน ถอกน

วาเปนพนฐานของการปกครองทด แตในศตวรรษท 19 ไดมการเปลยนไปเปนเรองการอธบายทใชแนวคด

เกยวกบธรรมชาตของปจเจกบคคลใน สงคม เปนหลกในการอธบายทงศลธรรม และพฤตกรรมในทางปฏบต

ของปจเจกบคคล ตวอยางทเหนเดนชด กคอผลหรอชนงานของเดอรไคมทสะทอนหรอไดแสดงใหเหนวาทง

อทธพลของลทธเสรนยมและความแปรเปลยนของสงคมตะวนตกในยคนน เดอรไคม ในฐานะนกสงคมวทยา

ไดพจารณาหรอมองวาศลธรรม คอปรากฏการณทเกดจากความสมพนธของปจเจกบคคลในกลมและเกด

ขนโดยธรรมชาตดวย จงสามารถศกษาจากขอมลดบได แตในขณะเดยวกนนกเสรนยมทางการเมองอยาง

ตวเดอรไคมเองกไดมการตระหนกถงการรวมกลม ยอมน�ามาซงการจ�ากดเสรภาพสวนบคคลนอกเสยจาก

วา รฐจะเขามายงเกยวเพอการปกปองรกษาเสรภาพสวนของปจเจกบคคลไว

สวนปญหาทวารฐนนเอง จะเขามามบทบาทในการก�าจดสทธเสรภาพหรอไมนน ตวเดอรไคมตอบ

วารฐนนกตองไดรบการจ�ากดขอบเขตใหอยในฐานะของกลมประเภทกลมทตยภม ในแงหรอในลกษณะของ

กลมอาชพ ทงนเพราะเดอรไคม มองวารฐนน ก�าเนดมาจากการเขามารวมกนของกลมทตยภมทมความหลาก

หลายทยอมรบในอ�านาจทมความชอบธรรมอนหนงเดยว ทไมอยภายใตอ�านาจอนใด เกยวกบทศนะดงกลาว

ของเดอรไคมดงกลาว จะเหนไดวาทฤษฎของเดอรไคมมลกษณะทเรยกวา Dualism

กลาวคอ ทฤษฎของ เดอรไคมไดพยายามอธบายลกษณะทางจต และลกษณะของศลธรรมของ

ปจเจกบคคล โดยมการอางองถงสมาชกภาพในสงคม ในขณะเดยวกมองวา สงคมนนเอง จะเปนตว

ก�าหนดการเมองทจะมาจ�ากดขอบเขตของความไมยตธรรมทเกดขนในสงคมนน แนนอนลกษณะของความ

คดของ Dualism ดงกลาว เปนการมองวาสงคม และ การเมองตางเปนสถาบนทมอสระจากกน16 แตกพงพา

อาศยซงกนและกน

ในขณะเดยวกนมการมามงเนนถงความแตกตางระหวางสงคม กบรฐทปรากฏวาไดกอใหเกดความ

คกรนมากในยโรป แตในสหรฐอเมรกาไมไดมความส�าคญเทาใดนก เมอศาสตรอยางรฐศาสตรสมยใหมเกด

ขนทนน โดยมจดศนยรวมของการศกษาการเมอง ในยคนนอยทอ�านาจ แทนทจะเปน รฐ รวมทงไดมการ

มองวากระบวนการทางการเมอง (political process) กคอการตอสกนระหวางกลมการเมองตาง ๆ ทงนเพอ

การเพมพนอ�านาจของพวกตนทหลายคนอาจจะสงสยวา ท�าไมจงเปนเชนนน ค�าตอบเปนเพราะประวตศาสตร

ของสหรฐอเมรกาไมเหมอนกบประวตศาสตรของยโรปทมการผสมกลมกลนกน (assimilation) ระหวาง

พวกกฎมพกบผกมอ�านาจในกลไกแหงรฐ17

ดงนนโดยรากฐานของการใหค�านยามความหมายของกระบวนการเมอง ทกลาวมาขางตน รฐ จงได

รบการมองวาเปนเพยงหนงใน สถาบนทางการเมองตาง ๆ และโดยทสถาบนทางการเมองตาง ๆ เหลานน

เปนเพยงหนงในสถาบนทางสงคมทจบกลมกนทมลกษณะทหลากหลาย

16 เพงอาง. น. 196-197.

17 Alessandrio Pizzorno. (ed.). (1971). Political Sociology. Harmondsworth, Penguin.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ความสมพนธระหวางสถาบนทางสงคม และกลมของสถาบนเหลาน กคอเนอหาสาระของสงคมวทยา

โดยทวไป สวนเนอหาสาระส�าคญของสงคมวทยาการเมองโดยเฉพาะนนกคอความสมพนธระหวางสถาบน

ทางการเมองกบสถาบนอน ๆ

ในแงดงกลาวการศกษาสถาบนทางการเมอง จงตองประสานกบสถาบนทางสงคมอน ๆ ดวย18 โดย

เฉพาะอยางยงเมอสงคมอตสาหกรรมกาวหนาและไดรบการพฒนารปแบบใหม ๆ ขนเพมมากขน ท�าใหม

ความตองการหาเครองมอการวจยใหม ๆ ทน�ามาใชในการศกษา ตามแนวทางระบบทถอเปนหนงในแนวคด

ทฤษฎทพยายามจะตอบสนองความตองการดงกลาว

แนวคดทฤษฎน มประโยชนมากนอยเพยงใด ตอบไดวาแนวคดทฤษฎดงกลาวมประโยชนระดบ

หนง ทงนเพราะไดมการมงเนนใหเหนความเปนอนหนงอนเดยวกนของ โลกทางการเมอง และการทสวน

ตาง ๆ ของระบบการเมองตางมความเชอมโยงพงพาอาศยซงกนและกน ในขณะเดยวกนแนวคดทฤษฎน ก

ขาดความสามารถในการอธบายลกษณะการเมองทมลกษณะเฉพาะอยางทไดเกดขนในสมยปจจบน19 และ

เมอเกดชองวางดงทกลาวมา การแยกแยะระหวาง รฐ กบ สงคม จงไดฟนคนชพขนมาอกครงหนง โดยได

รบการพฒนามาจากแนวความคดทฤษฎแรกเรมสองแนวทางทตางกนกลาวคอ

แนวทางแรก คอ การพฒนาแนวคดของส�านกคด “Weberian School” ทมงไปในทางเปรยบเทยบ

เชงประวตศาสตร

แนวทางทสอง คอ การพฒนาแนวคดของพวกมารกซสต (Marxism)

ส�าหรบพวกทมงเนนตามแนวทางทหนงหรอแนวทางแรก ไดมการแยกแยะ สวนทเกยวของกบ สงคม

จากสวนทเกยวของกบ รฐ โดยในสวนทเกยวกบ สงคมกลมตาง ๆ ทถอเปนจดศนยรวมของผลประโยชน

ตาง ๆ และมการกระท�าโดยตามสมครใจ ทงนเพอรกษาหรอเพอใหไดมาซงผลประโยชนเหลานน

ในสวนทเกยวกบรฐ การจดสรรหรอแบงปนผลประโยชนสวนใหญมกขนอยกบวาใครมอ�านาจเหนอ

ใคร การศกษาตามรปแบบน จงเปนการใชแนวคดเรองผลประโยชนและการชวงชงผลประโยชนมาใช แทนท

การศกษาหนาทของสวนตาง ๆ อนทจะท�าใหเกดการผสมกลมเกลยวกนเปนระบบสงคมซงการใชแนวคด

เรองผลประโยชน ดงกลาว ถอเปนแนวทางหนงทมองวา สงคม เปนตวก�าหนด การเมอง

สวนแนวทางทสองมงเนนปญหาแนวคดทฤษฎและภาคปฏบตเกยวกบการแยกแยะระหวางกจกรรม

ทางการเมอง ทมการทาทายอ�านาจ ในสงคมกบกจกรรมทางการเมองททาทายอ�านาจใน รฐ เทานน แนวทาง

หรอแนวคดหลงไดแสดงหรอไดชใหเหนถงลกษณะสองแงของการเมองในตวของมนเอง กลาวคอ การเมอง

ในลกษณะของการชวงชงผลประโยชนจากกลมตาง ๆ ภายใตระเบยบกฎเกณฑหรอกตกาของระบบใดระบบ

หนง หรอการแสวงหาผลลพธทสามารถเจรจาตอรองกนได กบการเมองในแงของความพยายามทจะ

เปลยนแปลงสงคมทงหมดหรอการใฝหาผลลพธทการเจรจาตอรองทเกดขนไมได

18 Lipset. Op.cit. p. 23.

19 Pizzorno. Op.cit. p. 8.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


จากการพจารณาก�าเนดและความเปนมาของสงคมวทยาการเมองดงกลาวมาขางตนจะเหนไดวา20

ประการทหนงสงคมวทยาการเมอง เปนศาสตรทไดรบการพฒนามาจากความคดจากนกปรชญา

เมธทางการเมองตาง ๆ ในยคโบราณ

ประการทสองลกษณะของสงคมวทยาการเมอง โดยเฉพาะเปนศาสตรทเกยวของกบความสมพนธ

ระหวาง การเมอง กบสงคม เรมมทมาตงแตศตวรรษท 18

ประการทสามความคดเกยวกบความสมพนธระหวางการเมองกบสงคม โดยทวไปมความแตกตาง ๆ

กนไปตามบรบททางสงคมในแตละยคแตละสมย

ดวยเหตทกลาวมาขางตนศาสตรสงคมวทยาการเมอง จงถอไดวามสวนในการขยายขอบเขตของ

วงการศกษาทางรฐศาสตรออกไปจากการศกษาเฉพาะ รฐ จนถงการศกษา อ�านาจ โดยมการเชอมโยงกบ

ปจจยทางสงคม และวฒนธรรมเขาดวยกน โดยไมถอวา รฐ เทานน คอเนอหาทแทจรงของการศกษาเรอง

การเมอง สวนปญหาเกยวกบความขดแยงในเชงแนวคดทฤษฎในเรองของอ�านาจ แททจรงแลวในสงคมนน

จะไดรบการพจารณาในล�าดบตอ ๆ ไป

เนอหาสาระของสงคมวทยาการเมองจากการพจารณาก�าเนดและความเปนมาของสงคมวทยาการเมอง จะเหนไดวาความแตกตางส�าคญ

ระหวาง รฐศาสตร กบสงคมวทยา เราสามารถสรปไดออกเปน 4 ประการดวยกน21

ประการทหนง นกรฐศาสตรเดมดจะสนใจรฐ มากกวาสงคมความสนใจนท�าใหนกรฐศาสตร มง

ศกษา ตลอดจนใหความสนใจองคการทเปนทางการ (formal organization) และตวบทกฎหมาย ทงนเพราะ

รฐเปนองคการทเปนทางการทสงสดตามกฎหมาย

สวนนกสงคมวทยาเหนวาสงคม ส�าคญกวาจงมงศกษาองคการทไมเปนทางการ ซงขนอยกบปทส

ถาน ภายใตวฒนธรรมทไมจ�าเปนตองมรปแบบทแนนอน ทอาจไมเกยวของกบกฎหมาย หรออยในระดบท

กฎหมายไมสามารถเขาไปครอบคลมได

ประการทสอง ในขณะทนกสงคมวทยาเนนคานยมและระบบคานยม (values and value systems)

แตนกรฐศาสตรมไดสนใจเรองคานยมเปนพเศษ หากแตการใหความสนใจของนกรฐศาสตรมงใหความสนใจ

มากในเรองผลประโยชน ทงนเพราะนกรฐศาสตรตองการรวาใครมอ�านาจ และเชอวา การมอ�านาจ หรอการ

ไดมาซงอ�านาจ นนมกขนอยกบผลประโยชน มไดขนอยกบคานยมโดยตรง

ประการทสาม นกรฐศาสตรมแนวโนมทจะเนนการศกษาพวกอภสทธชน หรอชนชนน�า (elites)

หรอผทมอ�านาจ ในการตดสนใจเกยวกบนโยบายทางสงคม ขณะเดยวกบยงศกษาเหตผลของผตดสนใจมา

กกวาเหตหรอทมาของการตดสนใจเชนนน

ในขณะทนกสงคมวทยาสนใจแนวคดเรองชนชน (class) ซงเปนวธการทนกสงคมวทยาใชในการ

หาเหตหรอทมาของการตดสนใจ การเนนอภสทธชนหรอชนชนน�าของสงคม

20 พฤฒสาน ชมพล. อางแลว. น. 198.

21 เพงอาง. น. 199-200.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


โดยบรรดานกรฐศาสตรมกไดรบการจ�ากดขอบเขตของศาสตรทางรฐศาสตรเองประการหนง และ

ยงท�าใหศาสตรทางรฐศาสตรมลกษณะของความโนมเอยงไปสการรกษาผลประโยชนของผมอ�านาจมากกวา

สงคมวทยาทศกษาสาธารณชน วามโครงสรางองคการอยางไร มกลมอภสทธชนของตนเองอยางไร

ประการสดทาย สบเนองมาจากนกรฐศาสตรสนใจศกษาจดศนยรวมแหงความสนใจในผมอ�านาจ

ท�าใหนกรฐศาสตรประสบปญหาในการท�าใหองคความรของตนเปนศาสตร เพราะเมอมความโนมเอยงไปใน

ทศทางทตองการแกปญหาของผมอ�านาจเสยแลว กยอมหลกเลยงคานยม ของผมอ�านาจไปไดยาก

สวนสงคมวทยานนตระหนกถงปญหาการแยกระหวางการวเคราะหกบการแกปญหามากกวาและ

การด�าเนนการเชนนนไดด�าเนนการมากอนหนานกรฐศาสตร

จากทกลาวมาขางตนเปนการกลาวถงก�าเนดหรอความเปนมาของศาสตรอยางสงคมวทยาการเมอง

ทมเสนทางของพฒนาการทนาสนใจทผศกษาสามารถพจารณาได 2 มต คอ

มตแรก หากพจารณาจากศาสตรทางสงคมวทยา (Sociology) กนาจะถอไดวาสงคมวทยาการเมอง

เปนสาขาหนงของศาสตรทางสงคมวทยา

มตทสอง หากพจารณาจากศาสตรอยางรฐศาสตรสงคมวทยาการเมองถอเปนสาขาหนงของศาสตร

ทางรฐศาสตรดวยเชนเดยวกน

แตไมวาจะพจารณาในมตใดสงคมวทยาการเมองมอตลกษณของตนทงในแงแนวคดทฤษฎวธการ

แสวงหาความรความจรง เนอหา (contents) ของตวศาสตรทใช มวธการศกษาอยางเปนระบบขณะเดยวกน

การศกษาดงกลาวมลกษณะของการศกษาเชงประจกษ

หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 7.1.1 แลว โปรดปฏบตกจกรรม 7.1.1

ในแนวการศกษาหนวยท 7 ตอนท 7.1 เรองท 7.1.1

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เรองท 7.1.2 ขอบขายสงคมวทยาการเมอง

จากทกลาวมาในเรองท 17.1.1 สรปไดวาสงคมวทยาการเมองอยในฐานะทเปนศาสตรในสาขาหนง

ของวชาสงคมวทยา สงคมวทยาการเมองสนใจศกษาหาสาเหตทางสงคมวาเหตใด อ�านาจ จงแพรกระจายไป

ทผ ใด กลมใดในสงคมและระหวางสงคม รวมทงผลกระทบของการทเปนไปเชนนน อกทงสงคมวทยา

การเมองยงไดท�าการศกษาความขดแยงทางสงคม และการเมองซงสามารถสงผลเปนการเปลยนแปลงการ

จดสรรแบงปนอ�านาจ (allocation of power)22

นอกจากนนสงคมวทยาการเมอง ยงเปน ‘แนวทางการศกษา (Study Approach) หนงในศาสตร

อยางรฐศาสตรทมงเนนย�าวา สถาบนทางการเมอง (poltical institutions) ทงหลายทงทเปนทางการ และ

ทไมเปนทางการ เปนสวนหนงของระบบสงคม (social System) ไมไดเปนระบบทเขาใจไดในตวของมนเอง

ตางหากไปจากสงคม23

ขอบขายของศาสตรอยางสงคมวทยาการเมอง นกสงคมวทยาการเมองมงใหความสนใจมากใน

ประเดนทเกยวของกบรฐ ในฐานะทเปนสถาบนทอางไดวา เปนฝายทท�าการผกขาดการใชก�าลงอยางชอบ

ธรรมภายในดนแดนใดดนแดนหนง

ในแงดงกลาว จงเปนทซงอ�านาจ (power) ด�ารงอยหรอกระจกตวอยมาก โดยเฉพาะอยางยงอ�านาจ

ทชอบธรรมหรอทธรรมดาปจเจกบคคล ยอมปฏบตตามอ�านาจหนาท (authority) ในขณะทรฐศาสตรแบบ

ดงเดม เมอท�าการศกษามกใหความสนใจไปทกลไกการเมองการปกครอง และเครองมอในการบรหารภาค

รฐตามรปแบบทเปนทางการในลกษณะหรอในรปแบบของการเลอกตง และในรปแบบของความคดเหนตอ

สาธารณะของกลมผลประโยชนหรอกดดน เปนตน

อยางไรกตามในแงของหลกการ แนวทางสงคมวทยาการเมองยงใหความสนใจหรอใหการเอาใจใส

กบการแสวงหาความสมพนธระหวางการเมองกบโครงสรางทางสงคม อดมการณและวฒนธรรม

นอกเหนอไปจากการศกษาเกวกบรฐแลว สงคมวทยาการเมองยงใหความสนใจในการศกษาทกวาง

ออกไปถงทมาของอ�านาจ อ�านาจทชอบธรรม และรวมทงอทธพล และไดรบการน�ามาใชในบรบททางสงคม

ทกบรบท เชน ในครอบครว กลมเพอน สโมสร สมาคม ชมชนทองถน หรอแมแตทท�างาน เปนตน ทงนเพราะ

ระบบการเมองคอแบบแผนทด�ารงอยในความสมพนธระหวางมนษยและแบบแผนใดกตามทเกยวของอยาง

มนยส�าคญกบอ�านาจทางการเมอง การปกครอง และ อ�านาจทชอบธรรม ดวยเหตผลดงกลาว จงเปนไปไดท

เราจะศกษาการเมองของสงคมทปราศจาก รฐทยงไมไดมการพฒนาสภาวะความเปนสถาบนทเปนทางการ

ขนมาเพอท�าการผกขาดการใชก�าลง แตกมกระบวนการของการตดสนตกลงใจและการสรางกฎเกณฑ ขนมา

โดย ซงอาจจะมคนบางกลมบางพวกทมอ�านาจในการครอบง�าอยมากกวากลมคนอน ๆ

22 Gordon Marshall. (ed.). The Concise Oxford Dictionary of Sociology. Oxford: Oxford University Press.

23 David Jary, and Julia Jary. (eds.). (1991). The Harper Collins Dictionary of Sociology. New York, NY:

Harper Collins.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


จากทกลาวมาขางตน จะเหนไดวาศาสตรทางสงคมวทยาการเมองมขอบขายทกวางขวางมาก แตก

มผเสนอวาประเดนดงตอไปนเปนประเดนเนอหาสาระหลก ๆ ทสงคมวทยาการเมองใหความสนใจในศกษา

ในประเดนตอไปน24

ลกษณะทวไปและหนาทของรฐ และระบบการเมอง รวมถงระบบยอยของระบบการเมอง

1) ลกษณะของพรรคการเมอง กลมผลประโยชนกลมผลกดน องคการทางการเมอง และ

ขบวนการเคลอนไหวทางการเมอง (political movements) ทกประเภท

2) การศกษาเชงประจกษเกยวกบแบบแผนในการเขามามสวนรวมทางการเมอง และ

พฤตกรรมทางการเมองของปจเจกบคคล ในฐานะสมาชกของสงคมหรอระบบการเมอง รวมทงการไมเขารวม

เชน พฤตกรรมในการไปลงคะแนนเสยงเลอกตง เปนตน

3) การวเคราะหเปรยบเทยบประเภทของระบบการเมอง โดยมการเปรยบเทยบวามประสทธผล

และมเสถยรภาพเพยงใด

4) การวเคราะหในลกษณะทเฉพาะเจาะจงและทวไปเกยวกบความสมพนธระหวางรฐตาง ๆ

รวมทงต�าแหนงแหงทของรฐเหลานนในระบบโลก (world system)

5) การศกษาชนชนน�าทางการเมอง (political elites) และมวลชน (the masses)25 รวมทง

ศกษาวา สงคมใหม ถกครอบง�าโดยชนชนปกครอง ตามแนวคดของมารกซ หรอไมเพยงใด

ขอบขายการศกษาของศาสตรทางสงคมศกษา จากทกลาวมาขางตนถงขอบขายการศกษาของศาสตร

ทางสงคมวทยาการเมอง ประกอบดวยประเดนดงตอไปน

1. สงคมวทยาการเมอง ศกษาความสมพนธหรอสถานภาพของปจเจกบคคลในสงคมทเกยวของ

กบเรอง ทางการเมอง อนไดแก

1.1 ความสมพนธหรอสภาพของปจเจกบคคลในสงคม ยกตวอยางเชน อาย เพศ ศาสนา เชอ

ชาต สถานภาพสมรส ลกษณะทางจตวทยา การอาชพ ระดบการศกษา ชนชน เปนตน

1.2 ทเกยวของ หมายถง ผลกระทบ ซงอาจเปนในทางบวกหรอในทางลบ หรอไมมผล

(กลาง ๆ) เปนตน

1.3 เรองทางของการเมอง ยกตวอยางเชน การออกเสยงลงคะแนนเสยงเลอกตงผแทนราษฎร

การเปนสมาชกพรรคการเมอง การมความเลอมใสในลทธการเมองตาง ๆ ทศนคตตอผน�า เปนตน

สงคมวทยาการเมองมสาขาแยกออกเปน ระดบจลภาค คอเรองทเกยวของกบตวปจเจกบคคลและ

ระดบสถาบน ดงจะไดกลาวตอไป

1) ระดบปจเจกบคคลหรอความสมพนธระหวางปจเจกบคคล เพอความเขาใจเบองตน จะ

ไดยกความสมพนธหรอสถานภาพของปจเจกบคคลมากลาวเปนขอ ๆ และอธบายวาในกรณทเปนศาสตร

อยางสงคมวทยาการเมองจะพจารณาในแงมมใด

24 ม.ร.ว.พฤตสาน ชมพล “การศกษาการเมองการปกครองเปรยบเทยบแนวทางสงคมวทยากาเรมอง” ในการเมองการ

ปกครองเปรยบเทยบ บณฑตศกษา สาขาวชารฐศาสตร ส�านกพมพ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

25 จรโชค วระสย. op.city. pp. 10-13

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


2) การอาชพ อาจศกษาพบวาผมอาชพคาขายมความสนใจหรอใหการสนบสนนแนวคด

ทางการเมองประเภทใด และแตกตางจากผมอาชพอน ๆ เชน นกประพนธ หรอชาวไรชาวนาอยางไร เปนตน26

3) ระดบสถาบน ในแงของหลกการแนวคดหรอค�าวา สถาบน โดยทวไปม แตกตางไปจาก

ความสมพนธ ของสงคม กลาวคอ ความสมพนธ หมายถงการเกยวของระหวางปจเจกบคคลในรปของการ

ชอบ (บวก) ไมชอบ (ลบ) หรอเฉย ๆ (กลาง) เปนเรองของสภาพปจจบนเปนสวนใหญ

2. สงคมวทยาการเมอง ศกษาพนฐานทางสงคมในแงของการศกษาพฤตกรรมทางการเมอง (po-

litical) ในแงของหลกการเวลาทมการกลาวถง พฤตกรรมการเมอง ไดแก การเขาไปมสวนรวมในกจกรรม

ทางการเมอง ไมวาจะโดยการแสดงความคดเหนทางการเมอง หรอดวยการกระท�า เชน การเขารวมการชมนม

ทางการเมองทผศกษาพฤตกรรมทางการเมองควรมการท�าความเขาใจความหมายทกวางขวางของแนวคด

เกยวกบพฤตกรรมการเมองทงนเพราะในการศกษาสงคมวทยาการเมองนาจะศกษาถงเรองตอไปน

1) สาเหตแหงการออกเสยงเลอกตงและพฤตกรรมในการออกเสยง เชน การสนบสนน

พรรคการเมองใดพรรคการเมองหนง หรอสนบสนนผสมครคนใดคนหนงดวยสาเหตอะไร ท�าไมจงไมไปออก

เสยงลงคะแนนในการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร เปนตน

2) การสนบสนนขบวนการทางการเมอง เชน สนใจในการสนบสนนขบวนการทเรยกรอง

สทธสตร หรอการไดเขารวมกบขบวนการชาตนยมมากนอยเพยงใด ยกตวอยาง เชน การทนสตนกศกษา

เขาไปมสวนรวมในขบวนการเรยกรองสทธเสรภาพในการแสดงออกซงความคดเหนและการกระท�าตาง ๆ

ทางการเมอง เปนตน



26 Ibid pp. 12-13

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เรองท 7.1.3 สงคมวทยาการเมองและการเปลยนรปทางสงคม

ความน�าดงทไดกลาวมาในเรองท 7.1.1 และ 7.1.2 ถงก�าเนดหรอทมาและขอบขายทางสงคมวทยาการเมอง

จะเหนไดวาศาสตรทางสงคมวทยาการเมองไดใหความสนใจในเรองของรฐ และสงคม นบตงแตไดมแนวคด

การแยกสงคมออกจากรฐ และเหนวาสงคมเปนตวก�าหนดการเมอง ในแงททง 2 แนวคดมความสมพนธกน

ขณะเดยวกนยงไดใหความสนใจแนวคดเกยวกบอ�านาจ (Power) อ�านาจทชอบธรรมตลอดจนทมาของอ�านาจ

เหลาน เปนตน

อยางไรกตาม ในป 2007 จอส สารามาโก (Jose Saramago)27 ไดเขยนนวนยายเรอง Seeing ท

ในหนงสอเลมนไดกลาวถงรฐบาลใดรฐบาลหนงทตองเผชญกบเมอง (a city) ทปฏเสธการมสวนรวมใน

กระบวนการเลอกตงของชนชนน�าทางการเมองทยงยนและเมองดงกลาวไดหนหลงใหกบกระบวนการเลอก

ตงชนชนน�าทางการเมอง โดยการลงคะแนนบตรเลอกตงสวนใหญลงโดยใชกระดาษทวางเปลา แมวาจะ

ปราศจากองคการทชวยกนสนบสนนในบรรดาพลเมองของเมองอยางเหนไดชด

นวนยายของสารามาโก ไดรบการตพมพออกมา ไดท�าใหเกดความเขาใจทลกซงถงสภาวะหรอ

เงอนไขทางการเมองรวมสมย เพราะนวนยายเรองนไดท�าการเปรยบเทยบความสมพนธระหวางการเมองสมย

ใหม กบสงคม โดยมการอางองถงหลกฐานทเชอถอได ทไดแสดงหรอไดเปดเผยใหเหนถงรอยแยกหรอรอย

แตกระหวาง สถาบนทางการเมองตาง ๆ กบบรรดานกการเมองในแงมมหนง และสงคมทเปนตวแทน (ของ

พลเมอง) ในอกแงมมหนง เชนเดยวกนกบเคราส (Crouch)28 ทไดเลาเรองราวในลกษณะทคลายคลงกนถง

ความเสอมถอยในการเขาไปมสวนรวมทางการเมองของพลเมองในประเทศทพฒนาแลว แตในกรณของ

เคราสไดสรรหาค�าอธบายเชงวเคราะหถงระบบการเมองแบบประชาธปไตยทประสบความส�าเรจ ในการชวย

แกไขปญหาทางเศรษฐกจทน�าไปสความเจรญมงคง ตลอดรวมทงกระบวนการทท�าใหการกลายเปนปจเจก-

บคคลเพมขน

ในแงทกลาวมาขางตน เคราส ไดตงขอสงเกตวาภายใตโครงการทเกยวของกบการเมองในระบอบ

ประชาธปไตยโดยทโครงการดงกลาวเกดขนมาจากความเสอมถอยของพรรคการเมองของมวลชน ตลอดจน

รปแบบความเปนตวแทนทางดานการคาทไดรบการจดโครงสรางขนมารองรบ เชน สหภาพทางดานการคา

การใชอ�านาจในกระบวนการเลอกตงทลมเหลว การขาดการมสวนไดสวนเสย และแมแตการเกดความเปน

ปรปกษตอการจดบรการสาธารณะใหกบสวนรวม ตลอดจนการกอใหเกดความเปนปรปกษตอสถาบนท

เรยกวา สถาบนสาธารณะ (public institutions) อกรวมทงสทธรวมของพลเมองเกยวกบประเดนดงกลาว

27 Jose Saramago. (2007). Seeing, London: Vintage.

28 C. Crouch. Post-Democrary. Cambridge: Polity Press.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เฮย29 (Hay) กมแนวคดในลกษณะทคลายคลงกน แมวาค�าอธบายและขอสรปของ เฮย อาจจะมลกษณะท

แตกตางออกไป กลาวคอในทศนะของเฮย เฮย ยอมรบวา พรบ. สงคม (Social Actas) ไมไดเกดความลม

เหลวทเกดจากความเฉอยชาของมวลชนในยคหลงการเขาไปเกยวของกบการเมอง หากแตบรรดา ตวแสดง

ทางสงคมไดมการพฒนาไปในรปแบบของการเขาไปผกพนทางการเมองทมลกษณะทแตกตางออกไป ทการ

เขาไปผกพนทางการเมองดงกลาว เปนไปในฐานะเปนทางผานของบรรดาสถาบนทางการเมอง โดยพยายาม

หลกใหพนจากมาตรวดทถอเปนธรรมเนยมปฏบตทไดรบการน�ามาใชวเคราะหกจกรรมทางการเมอง

นอกเหนอไปจากนน แมแตเรองของการถอนตวจากการเขาไปมรปแบบในการใชชวตทมแบบแผน

ของตนเอง ท�าใหเกดการเมอง ดงท กดดนส (Gidden)30 ไดอธบายวาแมจะไมไดเปนเรองของการตอบโต

ความคดตามธรรมเนยมปฏบตเกยวของกบเรองของการเมองและประเดนทางการเมอง ยงไปกวานน

“ประเดน ทเกยวของกบการเมองแนวใหม” (New Politics Issues) รวมทงกระบวนการท�าใหเปนเรองของ

การเมองเกยวกบ ชวตทางสงคม (social lfe) ตางไดรบการท�าใหเปน พนทสาธารณะใหม ๆ (new public

sphere) ตลอดรวมทงรปแบบองคการทน�ามาประยกตใชในการเคลอนไหวทางการเมองใหม ๆ ทไดรบการ

วเคราะห มาชานาน

เกยวกบประเดนขางตนในทศนะของ สกอต (Soctt)31 สกอต ไดระบวา ขบวนการเคลอนไหวทาง

สงคมแนวใหมในชวงทศวรรษ 1970 (ทเรองนจะไดกลาวในรายละเอยดในตอนท 7.3)

ยกตวอยางกรณของปรากฏการณทเปนปจจยทกอใหเกดการเปลยนแปลงในป 1968 กลาวคอ เมอ

บรรดานกศกษาไดกอการจราจลบนทองถนนยานปารส และตามเมองส�าคญตาง ๆ ทวโลก ทบรรดานกศกษา

เหลานนไดท�าการเรยกรองเสรภาพ ทไมบอยครงนกทการแสดงออกในลกษณะดงกลาวไดเกดขน

แมในกรณของยโรปตะวนออกในป 1968 กไดเกดปรากฏการณขบวนการเคลอนไหวทางสงคม

ใหม ๆ ทวธการคดแบบใหม หรอการเปลยนแปลงทไมวาในกรณของพรรคคอมมวนสตทมความคดในการ

จดตงองคการทางการเมอง กอนการเกดขนของพรรคฯ น ทไดมการพยายามแสวงหาวธการคด โดยใช

แนวทางใหม ๆ เพอกอใหเกดการปลดปลอยทางการเมองทไดแพรกระจายอยางเงยบ ๆ ทมองไมเหน

ภายใตพนผวหนาจนกระทงน�าไปสการปฏวตในป 1989 ทเกดจากแรงประททท�าใหเกดปรากฏการณดงกลาว

ขนมา

ในกรณทเกดขนดงกลาวแมในศาสตรอยางรฐศาสตรและสงคมศาสตร จะไดท�าการจ�าแนกหรอ

ท�าใหเหนความแตกตางระหวาง สงทจ�าเปนอยจรง กบสงทควรจะเปน แนนอนทง 2 สงทไดมการแสดงออก

มาทเราไมสามารถท�าการแยกออกจากภาคปฏบตในทางการเมองได

แนนอนขบวนการเคลอนไหวทางสงคมทกลาวมาขางตนไดมการแสดงออกมาในแงของการ มความ

เกยวพนหรอมความสมพนธตอสงคมในแงของสงทควรจะเปนหรอควรจะเกดขนทปรากฏการณดงกลาวท

เกดขน ไดกอใหเกดการวเคราะหตามมา

29 C. Hay. (2007). Why We Hate Politics. Cambridge: Polity.

30 A Giddens. (1991). Modernity and Self–Identity: Self and Society in the Law Modern Age. Cambridge:

Polity.

31 A. Scott. Idelogy and the New Social Movements. London: Routledge.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ในแงทกลาวมาขบวนการเคลอนไหวทางสงคมทเกดขน ไดมการแสดงบทบาททมนยส�าคญทไดกอ

ใหเกดการขยายปจจยทก�าหนดสงทเกยวของการเมองจากสงคมและจากกระบวนการทท�าใหเปนเรองของ

การเมองเปนทยอมรบกนวา การเปลยนแปลงในความสมพนธระหวางสงคม และสงทเกยวของกบการเมอง

ทกลาวมาขางตน กลาวไดวา เปนผลลพธจากกระแสโลกาภวตน และกระบวนการท�าใหเกดสภาวะโลกยค

หลงอตสาหกรรมจดทถอเปนจดส�าคญของการเปลยนแปลงตวก�าหนด เชน โครงสรางทางการเมอง รวมทง

ไดสงผลกระทบตอการด�าเนนการของขบวนการเคลอนไหวทางสงคมแนวใหมกบสงคมทพยายามมงเนนการ

เปนตวแทนในการเปลยนแปลงและสถานการณทเกดขน

และการเปลยนแปลงทเกดขนดงกลาวไดกอใหเกดความรสกสบสนหรอการกอใหเกดการปะปนกน

ในความแตกตางระหวางศาสตรทางรฐศาสตรทเกยวของกบการกระท�าการและศาสตรอยางสงคมศาสตรท

มความเกยวของกบโครงสราง ทมนยวาสงทเกยวของกบการเมองและสงคมตางไดรบการท�าใหเกดการเปลยน

รปสงทไดเกดขน ไดเกดขน อนเนองมาจากการเกดรอยแยกหรอรอยแตกในป 196832



32 อานรายละเอยดเกยวกบประเดนขางตนไดใน Michael S. Darke. Poltical Sociofgy for Globalizing World.

Cambnridge: Politiy Press.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เรองท 7.1.4 สงคมวทยาการเมองในยคแหงความสลบซบซอน

ดงไดกลาวมาแลววา เนอหาสาระทส�าคญของสงคมวทยาการเมองเปนเรองเกยวกบอ�านาจ (power)

หรอหากกลาวอกนยหนงกคอ สงคมวทยาการเมองกคอการก�าเนดรปแบบและการประยกตใช อ�านาจทาง

สงคม (social power)

ในแงดงกลาวโลกสมยใหมอ�านาจไดรบการแสดงออกมาในรปแบบของความคดเหนทเปนระบบท

สามารถสงผลกระทบตอแบบแผน การระบเชงสงคม รวมทงตวอ�านาจ เองโดยมองคประกอบทเปนแกนท

ส�าคญของสงคมวทยาการเมอง นนกคอ อ�านาจ อดมการณ และอตลกษณ (power, ideology and iden-

tity) เมอเปนเชนนตลอดศตวรรษท 20 ประเดนตาง ๆ ทกลาวมาขางตนถอวาคอหวใจของศาสตรทางสงคม

สงคมวทยา (Sociology) และศาสตรอยางสงคมวทยาการเมอง ทถอเปนสวนหนงของศาสตรทางสงคมวทยา

และในศตวรรษท 21 สงคมวทยาการเมองในชวงนยงถอเปนศาสตรประเภทศาสตรชายหรอรมขอบ ยงไม

ไดรบนยมหรอเปนทยอมรบกนอยางกวางขวาง เหตผลทเปนเชนนนเพราะศาสตรนยงไมคอยมความยงยาก

ในการแสวงหรอคนหา แตเมอไมกปทผานมานไดมการใหความสนใจทไมมศาสตรทมลกษณะเดนหรอศาสตร

ทมลกษณะทส�าคญทางสงคมวทยาทไดรบการตดออกรวมทงไดรบการเปลยนรปเกยวกบอ�านาจโดยมการ

แยกอดมการณออกเปนสวน33

แนนอนพฒนาการดงกลาวไดแสดงหรอไดสะทอนถง การปฏวต หรอการหนกลบมาสนใจเรองท

เกยวของกบวฒนธรรมทมลกษณะทหลากหลายของศาสตรทเกยวของกบสงคมวทยา ทเกดขนในชวง 3

ศตวรรษทผานมา โดยในการปฏวตทางวฒนธรรม การปฏวตของโลกไดท�าใหศาสตรทางสงคมวทยาและ

สงคมวทยาการเมองอยในยคแหงความสลบซบซอน ทงนเพราะการปฏวตทเกดขนดงกลาว ไดกอใหเกด

การรอสราง หรอการรอ-ถอน ทน�าไปสการท�าใหเกดการเทยบเคยง รวมทงการท�าใหเกดความสลบซบซอน

กบสงทเกดขนกอนหนาน นนกคอ ไดมการวางรากฐานของศาสตรอยางสงคมวทยาการเมองในภาวะสมย

ใหมขณะเดยวกนมแนวโนมทจะมการฟนฟศาสตรอยางสงคมวทยาการเมองมากกวาทจะเรมใหม

การปฏวตหรอการหนกลบมาสนใจศาสตรทางสงคมวทยาการเมองไดเกยวของกบประเดนทกลาว

มาขางตน นนกคอถอเปนการตอบสนองรวมทงชวยท�าใหกระบวนการขนตอนของการเปลยนแปลงทางสงคม

เปนรปรางขนมาซงการเปลยนแปลงทางสงคมดงกลาวถอเปนการเปลยนแปลงทยงมการอภปรายถกเถยงกน

อยในแงของภาพรวมทมลกษณะพลวตรทยงคงด�ารงอยการถกเถยงลกษณะพลวต

หรอหากกลาวอกนยหนงกลาวไดวา ไดมความพยายามทจะวเคราะหการเปลยนแปลงทางสงคม

ภายใตการบอกเลาหรอการพรรณาทมความเกยวของกบภาวะสมยใหม (Modornity) แนนอนประเดนดง

กลาว ยอมมความเกยวของในจดเนนทมความเชอมโยงกบแนวทางทสถาบนและกระบวนการของภาวะสมย

ใหม หรอหากกลาวอกนยหนงอาจกลาวไดวา ไดมความพยายามทจะท�าการ

33 Graham Taylor. Op.cit., pp. 13-15.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


วเคราะหการเปลยนแปลงทางสงคมในรปแบบทมลกษณะทเดนหรอทมลกษณะเฉพาะทกระบวนการ

เปลยนแปลงดงกลาว ท�าใหมการเชอมโยงระหวางกนกบภาวะสมยใหม โดยวธการ/แนวทางของภาวะสมย

ใหม ทไดรบการเปลยนรปไปสภาวะหลงสมยใหม (Postmodernity) หรอความสากลทโลกมความเปนหนง

เดยวกนหมดและท�าใหเกดผลทเกดขนตามมานนคอความสบสนหรอความคลมเครอทไมไดเปนผลลพธท

เกดจากการแขงขนหรอเกดจากการชงดชงเดนระหวางความเปนจรงทางสงคมทไดรบการน�าเสนอโดยกระบวน

ทศนทกวาง แตกไดมการสะทอนหรอแสดงใหเหนสงคมถงความคลมเครอของสงคมในชวงทมการ

เปลยนแปลงหรอในชวงทสงคมอยในสภาวะแหงการททาทายกระบวนการจ�าแนกหรอจดประเภท รวมทงได

มการแสดงออกถงความไรระเบยบของสงคมเอง มาถงตรงนอาจจะมค�าถามถามวาสถานภาพของสงคมวทยา

การเมองในภาวะสมยใหมและในสภาวะหลงสมยใหม* มภาวะเชนไร

ภาวะสมยใหม (Modernity)เมอมการกลาวถงแนวคดเกยวกบ ภาวะสมยใหม34 ไดมการใหค�านยามแนวคดนอยางไร ภายใต

บรบททางความคดทหลากหลายในการใหค�านยามแนวคดเกยวกบ ภาวะสมยใหม โดยผเขยนหนวยเหนวา

แนวทางของฮารเบอรมาส35 และฟสเชอรสโตน (Featherstone)36 มจดรวมและจดตางทครอบคลม

ความหมายของภาวะสมยใหมไดในหลายมต ซงจะไดพจารณาในรายละเอยดในมตตาง ๆ จากการพจารณา

จดรวมและจดตางจากการใหค�านยามของฮารเบอรมาส และฟสเชอรสโตน

โดยฮารเบอรมาส เหนวา‘ภาวะสมยใหมเปนยค (period) ทางประวตศาสตรซงแยกออกและเหนอ

กวายคโบราณ ดวยความศรทธาในเหตผล ศาสนาและความงาม (Modern) จงเปนยคทกาวหนาและเขาถง

ความเปนจรงไดดยงกวายคโบราณ

ส�าหรบฟสเชอรสโตน เหนวา ภาวะสมยใหม เปนแนวคดทขดแยงกบ Tradition และมนยของ

ระบบเศรษฐกจ’ ทกาวหนา การปกครองทสมเหตสมผล และการจ�าแนกความแตกตางของชวตทางสงคม

ทงหมดน มความเกยวของกบกระบวนการเปนรฐชาต ทนนยม อตสาหกรรมสมยใหม

จดรวมของความหมายของ ภาวะสมยใหมทการใหค�านยามโดยฮารเบอรมาส และฟสเชอรสโตน

นนกคอ การมความส�านกในมตของเวลาวาเปนยคทแยกออกมาจากยคโบราณ ตางจากแนวคดภาวะสมย

ใหม โดยการใหค�านยามของฮารเบอรมาสทไดใหความสนใจในมตของ ลกทศน วาเปนตวบงชความแตกตาง

จากภาวะหลงสมยใหม (Premodernity) ในขณะทฟสเชอรสโตน ไดใหความสนใจในมตเชงโครงสรางหรอ

ลกษณะทางสงคม เศรษฐกจ การเมองทมความแตกตางจากยคโบราณ

34 นกศกษาทสนใจแนวคดเกยวกบ ‘ภาวะสมยใหม’ และ ‘ภาวะหลงสมยใหม’ สามารถศกษาไดใน ฆสรา ขมะวรรณ.

(2540). “Modernity, Modernisroy Postmodernity, Postmodernsm: บทส�ารวจการนยาม” วารสารสงคมศาสตร ปท 30 ฉบบท 2.

35 อานทศนะของ Habermas ในการนยาม ภาวะสมยใหม ไดใน Barry Smart . “Modernity, Postmodernity and the

Present”, in Bryan S. Turnes. (Ed.). “Theories of Modernity and Postmodernity” Theory, Culture and Society. Lon-

don: Newbury.

36 อานรายละเอยดทศนะของ Featherstone ทใหค�านยาม ภาวะสมยใหม ไดใน Mike Featherstone. (1991). “Con-

sumer Culture and postmodernism”, Theory Culture and Society. London: Sage Publication.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ในแงดงกลาวการท�าความเขาใจเกยวกบแนวคดภาวะจะเปนไปตามประเดนทถอเปนจดรวมและจด

ตางโดยการใหค�านยามของทงสองคน กลาวคอ ภาวะสมยใหม เปนยคทแยกออกมาจากภาวะหลวสมยใหม

ในมตดงตอไปนคอ37 มตทางสงคม เศรษฐกจ การเมอง มตของเวลา มตของโลกทศน

ในมตทางสงคม เศรษฐกจ การเมองความพยายามของนกสงคมวทยาทจะอธบายและพสจนการเปลยนแปลงของยคสมยไดมการด�าเนน

การมาตลอดโดยอาศย กรอบการอางอง (frame & of reference) ทมความแตกตางกนไป เชน เดอรไคม

(Durkheim) เขยนหนงสอทมชอ The Division of Labour เหนวาความสมพนธทางสงคมระหวางมนษย

ในยคกอนสมยใหมและยคสมยใหมเปลยนแปลงไปตามระบบเศรษฐกจทแบงงานกนท�าเปนสวน ๆ ส�าหรบ

สงคมสมยใหมไดรบการใหชอวาสงคมอนทรย (organic society) ในสงคมแบบนระบบการผลตและความ

สมพนธทางสงคมทมการเปลยนแปลงไปจากสงคมโบราณทไดรบการใหชอวา สงคมจกรกล (Mechanical

Society)

แตส�าหรบมารกซ เหนวาพนฐานของ ระบบสงคม คอ ระบบการผลต วถการผลต ทมความแตกตาง

ระหวางยคสมยทถอเปนสงทชใหเหนวาสงคมสมยใหมแยกออกมาจากสงคมประเพณ

ส�าหรบเบอรแมน (Berman)38 นกวรรณคดวจารณแนวมารกซสตไดอธบายความสมพนธระหวาง

เหตการณในประวตศาสตรทถอวาเปนจดเรมตนของภาวะสมยใหม และประสบการณของบคคลทแปรเปลยน

หลอหลอมเขากบยค ภาวะสมยใหม วามอย 3 ยค หรอ 3 ชวง ไดแก

ชวงแรก ภาวะสมยใหม เรมตงแตศตวรรษท 16 ถงปลายศตวรรษท 18 ทถอเปนชวงทชาวยโรป

เรมมประสบการณใหมทมความแตกตางไปจากศตวรรษท 15 โดยมการปฏรปศาสนา การฟนฟศลปวทยา

การโรมนขนมาใหม

ชวงทสอง มเหตการณส�าคญนนกคอเกดการปฏวตในฝรงเศส และการเปลยนแปลงขนานใหญใน

สงคมการเมอง ซงสงผลตอวถชวตประชาชนทอยในกระแสการปฏวตในป 1789

ชวงทสาม การแพรกระจายในวงกวางของ กระบวนการท�าใหกลายเปนสมยใหม (Modernization)

และการพฒนาวฒนธรรมโลก ท�าใหคนในภมภาคอน ๆ นอกเหนอจากในยโรปและอเมรกาเกยวกบประเดน

ดงกลาวในทศนะของเบอรแมนตกอยภายใตกระแสการกระจายของความทนสมยและเปลยนแปลงวถชวต

อยางเดม

เบอรแมน เหนวากระบวนการ เหตการณส�าคญทกอใหเกดความเปลยนแปลงตอวถชวตมนษยจาก

วถชวตแบบประเพณมาสวถชวตสมยใหม รวมทงการปฏวตอตสาหกรรมในองกฤษ การปฏวตในฝรงเสศ

และกระบวนการกลายเปนเมองทแพรหลายในทศนะของเบอรแมน โดยเบอรแมน เหนวาการเปลยนแปลง

ดงกลาวเกดขนจากผลทสบเนองจากการสรางระบบเศรษฐกจการเมองแบบทนนยม ประชาธปไตยภายหลง

ปฏวต

37 อาน Modernity ในมตทางสงคม เศรษฐกจ การเมองไดใน ฆสรา ขมะวรรณ. อางแลว. น. 93-95.

38 Berman. Op. cit. pp. 16-19.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ส�าหรบประเดนทเบอรแมน เสนอคอ ความแตกตางระหวางยค ภาวะหลาสมยใหม และภาวะสมย

ใหม ทศทางเศรษฐกจ สงคม การเมอง ในทางการเมองไดมการเปลยนแปลงจากระบบศกดนามาเปนระบบ

ประชาธปไตย ในทางเศรษฐกจมการเปลยนแปลงจากการผลตเพอกนเพอใชมาเปนผลตเพอขาย ในทางความ

สมพนธทางสงคมเปนแบบทางการ มความผกพนกนโดยหนาทการงาน ทส�าคญคอวถการผลตชนดนไมได

เกดขนทใดทหนงแลวขยายไปทวทกภมภาคในโลก ราว ๆ ปลายศตวรรษท 10 โดย กระบวนการท�าใหกลาย

เปนสมยใหม ซงไมใชเพยงแตการขยายอ�านาจทางเศรษฐกจและการเมอง ยงไดมคอการเผยแพรความคด

โลกทศนจากยโรปอเมรกาไปสภมภาคอน ซงเปนประเดนทเกยวของกบในความหมายทเปนโลกทศน

หากมการใหค�านยามตามทน�าเสนอมาขางตน ภาวะสมยใหมจะมฐานะเปนยคทางประวตศาสตรท

มเนอหาสาระของมนเอง ซงชดเจนแนนอนและความชดเจนแนนอนในเนอหาดงกลาว จะชดเจนเพมยงขน

เมอน�ามตของเวลาเขามาเกยวของ จะท�าใหเหนไดจากทงฮารเบอรมาส และฟสเชอรสโตน ไดกลาวถงความ

ขดแยงและการแยกออกจากกนระหวาง ภาวะสมยใหม และ Tradition

ส�าหรบเบอรแมน เองกชไดใหเหนถง มตเชงเวลา ของการรบรความแตกตางโดยพจารณาจากความ

ใหม ของวถชวตทเกดจากความเปลยนแปลงวถชวตของคนในสงคมทเปนไปในทางทศทางกาวหนา และอก

ทงยงเปนความใหม ทแยกออกจากวถชวตแหงสงคมประเพณ ซงเปนวถชวตดงเดมของบรรดาผคนอยาง

เหนไดชด

ส�าหรบปเตอร ออสบอรน (Peter Osborne)39 ไดอธบายการรบรความแตกตางของยคสมยในมต

ของเวลา ดงตอไปน

ในศตวรรษท 15 การตระหนกถงการเขาสยคใหม เรมขนในยโรป ใน 2 ทาง โดยทางแรก คอ การ

ใหค�าแทนยคทผานมาวา ยคกลาง

และในทางท 2 การใหชอยคทแยกออกมาจากยคเดม คอ ยคกลาง วายคฟนฟศลปวทยาศาสตร

(Renaissance) และยคปฏรป (Reformation) ไดแก ยคกลาง (Middle age) และยคฟนฟศลปวทยาการ

เปนค�าหรอแนวคดทแสดงความเปนยคทางประวตศาสตรในทางโลกส�าหรบแนวคดเกยวกบ การปฏรป

(Reformation) เปนค�าหรอแนวคดทบงบอกถงความขดแยงอยางรนแรงระหวางโปแตสแตนท (Protestant)

และแคธอลกส (Catholic)

หากพจารณาในมตทางศาสนา ชวงศตวรรษท 16-17 ค�าหรอแนวคดเกยวกบยค ฟนฟศลปวทยา

การ และการปฏรป บนทกไวในฐานะยคทางประวตศาสตรทตอมาจาก ยคกลาง นนมนยหรอหมายความวา

ความส�านกถงความเปนยคใหมทมความเกยวของกบมตของเวลาในลกษณะทเปนเรองของการล�าดบเวลา

นนกคอการจะเขาสยคใหมคอการขดแยงเชงเวลากบยคกลางดวยความรสกวายคกลางจบสนไปแลว

ความส�านกนยงไมเปนความส�าานกทางเนอหาสาระวา ยคใหม ตางจาก ยคกลาง อยางไร หรอเปน

เพยงการล�าดบความแตกตางของเวลาระหวางอดตกบปจจบนเทานน

39 อานทศนะของ Osborne ไดใน Perter Osborne. (1992). “Modernity is a Qualitetive, nota Chronotogical,

category” New Left Revies. N. 192 (March/April 1992) pp. 65-84.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ในยคสวาง (Enlightenment) ความส�านกถงความแตกตางของเวลา มลกษณะเชงคณภาพเพม

เขาไปนนคอการใหคณคาวา ปจจบน หรอยคใหม มความสมบรณ สงสงกวาอดต และการใหคณคากบความ

ใหมนท�าใหคนเลกสนใจอดต โดยมการพงความสนใจไปทอนาคตวาจะตองเปนโลกใหม ทสมบรณกวาทเปน

วถชวตหลงจากน ซงหากเปรยบเทยบกเปรยบเทยบไดกบการเดนทางไปขางหนาเรอย ๆ โดยคาดหวงวา

สงทรออยขางหนาจะตองดกวาปจจบน และอดต เพราะเปนสงใหมทแตกตางไปจากสงเดม

ความแตกตางระหวาง กอนสมยใหม หรอสมยใหม (premodern และ modern) ไดมการพฒนา

มาจนถงจดสงสด คอ ศตวรรษท 18 ภายใตบรบททางสงคมของการปฏวตฝรงเศส และการปฏวต

อตสาหกรรมในองกฤษ ถอกนวายคนเปนยคทแยกสมยใหมออกจากกอนสมยใหม ท�าใหภาวะสมยใหม

ไมใชเปนเพยงยค (Epoch) แตเปนยคทางประวตศาสตรทมพฒนาการเชงประวตศาสตร

จากการพจารณานยหรอความหมายของภาวะสมยใหม ในฐานะยคทางประวตศาสตร เปนการ

พจารณาถงการเปลยนแปลงของสงคม เศรษฐกจ การเมอง ในมตของเวลา ซงโดยนยหรอความหมายนน

เปนการพจารณาเหตการณตาง ๆ วามความสมพนธกบการมอย เปลยนแปลงของเวลาทถอเปนการลงความ

เหนวา เหตการณใดเปนเหตการณในปจจบน เหตการณใดเปนเหตการณในอดต และเหตการณทง 2 น ตอง

แยกขาดออกจากกนโดยสนเชง ถงแมวาจะเกยวเนองกนกตาม โดยเฉพาะอยางยงความคดทวาปจจบนและ

อนาคตมคณคาสมบรณกวาอดต ยอมสงผลอยางมากตอความคดทางการเมอง ทงในระดบทองถนและใน

ระดบประเทศ

เมอเราไดท�าการตดสนวา ภาวะสมยใหม คอยคสมยของการเมองแบบประชาธปไตย ระบบเศรษฐกจ

แบบตลาดเสร เศรษฐกจหรอการเมองทแตกตางจากระบบสมยใหม โดยไดรบตดสนเชงคณคาดวยมตของ

เวลาวาเปนความลาสมยพนไปจาก สมยใหม ไมมความกาวหนา ซงในทสดแลวทงระบบเกาและผคนในวง

กวางไดรบการจดการใหมวถชวตรวมสมยไดระบบเดยวกน40

จากการน�าเสนอแนวคดเกยวกบภาวะสมยใหม ตามทศนะของ Habermas, Featherstone และ

คนอน ตลอดรวมทงการน�าเสนอ ภาวะสมยใหม ในมตทางสงคม เศรษฐกจ และการเมองทกลาวมาขางตน

กคงท�าใหนกศกษารฐศาสตรเขาใจวาสงคมวทยาการเมองใน สภาวะสมยใหมมสภาวะเชนไร

แตส�าหรบ ‘ภาวะหลงสมยใหม’ สงคมวทยาการเมองในยคหรอสมยน จะมลกษณะเชนไรนกศกษา

รฐศาสตรกตองท�าความเขาใจสถานภาพของภาวะหลงสมยใหมกอน กลาวคอ

ภาวะหลงสมยใหม (Postmodernity)41

หากพจารณาสงคมวทยาการเมองในภาวะหลงสมยใหม วามลกษณะเชนไรคงตองกลบไปพจารณา

นยหรอความหมายของ ‘ภาวะสมยใหม’ วาเปนสภาวะทมลกษณะเฉพาะทางสงคม เศรษฐกจ และลกษณะ

ทางจตใจ โลกทศน

ดงนนในกรณของ ภาวะหลงสมยใหม กเชนกน เปนสภาวะทมลกษณะเฉพาะทางเศรษฐกจ การเมอง

และโลกทศน ทในขณะน ยงคงมการอภปรายถกเถยงกนอยวา ลกษณะเฉพาะทงสองนมพฒนาการสบ

เนองจาก ภาวะสมยใหม หรอวาเปนลกษณะทแตกตางจาก ภาวะสมยใหม

40 มสรา ขมะวรรณ. อางแลว น. 95-96.41 อานแนวคดภาวะหลงสมยใหมไดใน เพงอาง. น. 106-1208.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


กลาวคอ ในมตของเศรษฐกจ การเมองนนในยค ภาวะหลงสมยใหม หรอยค สงคมเมอง (Media

Society) หรอ ยคหลงอตสาหกรรม (Post-Industrial Society) ถอเปนยคทแยกออกมาจากยคภาวะสมย

ใหม ในความหมายเดยวกบท ภาวะสมยใหม เปนยคทแยกออกมาจากกอนภาวะสมยใหม คอมโครงสราง

ของระบบแตกตางกนอยางชดเจน42

หรอวายคภาวะหลงสมยใหม เปนภาวะหนงทสบตอกบยค าวะสมยใหม ไมแยกกบภาวะสมยใหม

และยงอยภายใตโครงสรางทางเศรษฐกจ การเมองแบบเดม ในมตของโลกทศนกเชนเดยวกนทปรากฏค�าถาม

วา ภาวะหลงสมยใหม มความขดแยงกบ ‘Modernism’ หรอเปนพฒนาการทสบเนองและเปนความหมาย

ทจะบรรลความเปน ‘Modernism’ ยงขน ดงนนหากไดมการพจารณาภาวะหลงสมยใหม ในมตของ

ปรากฏการณทางเศรษฐกจ สงคม การเมอง แนนอนในการอธบายความแตกตางระหวาง ภาวะสมยใหม และ

ภาวะหลงสมยใหม นน สวนใหญพงเปามาทระบบการผลตกอน แลวจงขยายไปทความสมพนธทางสงคม

ทงนเนองจากวถการผลตคอระบบพนฐานทใชเปนเกณฑหนงในการจ�าแนกความแตกตางระหวางยคสมย

และความสมพนธทางสงคมและการอธบายแนวทางหนงทมความเกยวของกบความเปลยนแปลงของ

ปรากฏการณทางสงคม เศรษฐกจ คอการเขาสสภาวะท แดนเนยล เบลล (Daniel Bell) เรยกวา สงคมหลง

อตสาหกรรม (Post-industrial Society)

โดยเบลล เหนวา ความแตกตางระหวาง สงคมกอนอตสาหกรรม อตสาหกรรม สงคมหลง

อตสาหกรรม คอสงทสงคมผลตและเปนสงทเปนหลก เปนพลงขบเคลอนสงคม กลาวคอ

ในยคกอนอตสาหกรรม สงคมไดมการดงของทรพยากรมาจากธรรมชาตโดยมการใชวตถดบเทาท

ม (ดน น�า ลม ฯลฯ) มาผลตเพอยงชพ ความขดแยงของมนษย จงเปนความขดแยงหรอปญหาระหวางมนษย

กบธรรมชาต

ในยคอตสาหกรรม สงคมไดมการพฒนาการผลตรวมทงสงทเปนสอกลางในการแลกเปลยน เชน

เงน ฯลฯ และนวตกรรมทางวตถ ซงไดมการพฒนามาจากความรแขนงตาง ๆ เพอผลตสนคาอตสาหกรรม

และแลกเปลยนกนภายใตระบบเงนตรา ปญหาของมนษยในยคน จงเปนปญหาความขดแยงกบธรรมชาต

ในฐานะทเปนเครอขายในการผลตพลงงานปอนเครองจกรขนาดใหญ

ความขดแยงระหวางมนษยและโลกในแงทมนษยพยายามควบคมเปลยนแปลงโลกใหอยภายใต

การบรหารจดการของความรและเทคโนโลย สวนค�าวา การสะสมทน และการแสวงหาก�าไรสงสด ระบบการ

ผลตถอเปนตวก�าหนดความสมพนธทางสงคม โดยการแยกแยะคนตามต�าแหนงแหงทภายในระบบ ในแง

ดงกลาวชนชนทางสงคมไดรบการก�าหนดอยางชดเจน ถงแมวาจะไมตายตวเหมอนสมยหรอยคระบบศกดนา

ทมชนชนเพยง 2 ชนชน แตกมเกณฑมกรอบทก�าหนดความสมพนธ เชน กรอบคนทไมมปจจยการผลตใน

ครอบครองเลย ความสมพนธระดบบคคลเชอมโยงกนดวยความเปนคนในชนชนเดยวกน โดยท�าหนาทการ

งานระดบเดยวกน โดยมวถชวตใกลเคยงกน ความสมพนธระดบกลม ซงเปนพนฐานของความกาวหนาของ

สงคมเชอมโยงกนโดยกลไกการพงพงระหวางองคประกอบตาง ๆ หรอกลมตาง ๆ ซงไดรบการจ�าแนกความ

42 อานทศนะของ Bell ขางตนไดใน Daniel Bell. (1977). “Welcome To the Post-Industrial Society” , In Estabrook,

Leigh (ed.). Libraries in Post-Industrial Society. Phoenix: Gryx Press.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


แตกตางไปตามหนาทในระบบการผลตทมความสลบซบซอนเพมขน และนอกจากการครอบครองปจจยการ

ผลตแลว คาตอบแทนทไดรบจากการท�างานโดยต�าแหนงในการผลต กเปนสงทก�าหนดความเปนชนชนอยาง

ชดเจน ทงนเพราะระบบการผลตแบบน เชอในความยตธรรมทตงอยบนรากฐานของความเปนเหตเปนผล

นนกคอ ระบบนถอวาผทเปนเจาของปจจยการผลตทางใดทางหนงถอเปนผท “ลงทน” สง แตผทไมไดเปน

เจาของปจจยการผลตคอแรงงานทจะมการลดหลนกนไปตามประเภทของการใชแรงงาน ซงเปนผทลงทนต�า

ดงนนคาตอบแทนของคนสองกลมจงมความแตกตงกนไปอยางยตธรรม อยางสมเหตสมผลทผใชแรงงาน

มากทสดในกระบวนการผลต จะไดคาตอบแทนต�าสด ส�าหรบผทใชแรงงานนอยลง (ถอเปนผทใช “สมอง”

มากกวาแรงงาน) จนถงผทไมใชแรงงานเลย กจะไดคาตอบแทนทสงขนตามล�าดบ

ภายใตความพยายามทจะบรรลเปาหมายของระบบทจะสะสมทน และแสวงหาก�าไรสงสด ผนวกกบ

ความหลากหลายของกลมทางสงคมทซงเตบโตขนจากการจ�าแนกความแตกตางตามระบบการผลตทเตบโต

และมความสลบซบซอนขน ท�าใหการนยามค�าวา ‘สนคา’ เปลยนแปลงไปจากความหมายเดม คอ สนคา

สาธารณะ (economic goods) หรอสนคา ทมความจ�าเปนตอชวตทมบทบาทหนาททมความสมเหตสมผล

ในการผลตและบรโภคมากเปน สนคาทางวฒนธรรม (cultural goods) สนคาประเภทหลงนถกผลตโดย

พนททางวฒนธรรม (gultural sphere) และสงทถกผลตออกมาจากพนททางวฒนธรรมนมเนอหาสาระ

ส�าคญทความเปนสญลกษณ การเปนตวแทนบางสงบางอยาง คณคาบางอยาง สนคาในความหมายนมนย

หรอความหมายตงแตสนคาทมลกษณะทางกายภาพทงทจ�าเปน และไมจ�าเปนตอชวต ทงทสมเหตสมผลและ

ไมสมเหตสมผลในการผลตและบรโภค เชน รถยนต นาฬกา เครองส�าอาง เครองประดบ อาหาร เปนตน

จนกระทงถงสนคาทมลกษณะเชงนามธรรม ทจบตองไมได เชน ความร ความเชอ ธรรมะ ความด เปนตน

นอกจากการขยายฐานการใหนยหรอคานยามกบสนคาแลว ฐานการผลตไดมการกขยายออกไปดวย

จากการผลตแบบมวลชน (mass production system) ซงก�าหนดโดยผผลตมาเปนการผลตทซอยสดสวน

แยกแยะตามความแตกตางของ “ตลาด” ทมความหลากหลายไมเฉพาะเรองของระดบรายไดเทานน

หากกลมเปาหมาย (targrt groups) ทางการตลาดซงถกก�าหนดโดยการใหอตลกษณบางอยางจาก

กลมเปาหมายทกวางโดยมการจ�าแนกตามระดบของรายได อาชพ เปนตน มาถงกลมเปาหมายทมลกษณะ

เฉพาะเจาะจงขน แตครอบคลม สงคมอตสาหกรรม (Industrial Society)

โดย เบลส เหนวา พลงงานในการขบเคลอนหรอใหทศทางแกสงคมไมใชพลงของทน เงนอตสาหกรรม

แรงงาน หากแตเปนพลงของนวตกรรมทางความรในแงดงกลาวสงคมใน ยคสงคมหลงอตสาหกรรม จงมชอ

เรยกอกอยางหนงวา สงคมสอมวลชน (mass media society) สงคมขาวสารขอมล (information society)

ส�าหรบทรพยากรหลกของยคนกคอระบบการจดเกบขอมล ระบบสอสาร ชวตของบรรดาผคนในยคนจง

ผกพนอยกบขอมลขาวสารมากมายทแพรกระจายอยทวไปในสงคม ความรและการผลตซ�าจากแหลงความ

รตาง ๆ ทงทมทศทางชดจนและทไมมทศทางทชดเจน โดยเทคโนโลยการสอสารชวยใหเราตดตอสอสารได

รวดเรวทนใจ ปญหาของบรรดาผคนในยคนจงไมใชการตอสกบธรรมชาต ไมใชปญหากบเครองจกรขนาด

ใหญ แตเปนปญหาของการสอสารทเปนปญหาไดทงระดบบคคล องคกร สงคม ประเทศ43

43 Danisl Bell. Op. cit. pp. 3-7.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


จากทกลาวมาขางตนถงแนวคดเกยวกบภาวะสมยใหม และโดยเฉพาะภาวะหลงสมยใหม โดยใน

กรณของแนวคดเกยวกบแนวคด ภาวะหลงสมยใหม ตามทศนะของแดนเนยม เบลล (Danicl Bell) ได

พยายามชใหเหนวาทศทางของโลก “ยคใหม” เปนยคของความรเปนยคของวทยาการ ทถงแมวาเรายงคง

ผลตสงทระบบกอนอตสาหกรรม ระบบอตสาหกรรมผลต เชน ขาว สนคาอตสาหกรรมตาง ๆ กตาม แตสง

ท ‘สงคมหลงอตสาหกรรม’ ผลตเปนสงทเปนพนฐานทชหรอแสดงใหเหนถงการเปลยนแปลงทงระบบและ

ตรงกนขามกบ เบลลผซงพยายามอธบายสภาพของสงคมหลงอตสาหกรรมวา เปนยคทแยกออกจากยค

อตสาหกรรม

นอกจากน เบลล กยงไดมการอธบายอกแบบหนงทชใหเหนวา ปรากฏการณทางสงคม เศรษฐกจ

ตงแตชวง 1960 เปนตนมานน เปนสวนหนงของกลไกของระบบทนนยม ซงถาใชภาษาของ เบลลถอเปนยค

ทนนยมยคปลาย (Late Capitalism) ไมใช ยคหลงทนนยม (Post-Capitalism)

วถการผลตและวถการบรโภคในยคภาวะหลงสมยใหม กลาวไดวา วถการผลต คอระบบพนฐานท

ใชเปนเกณฑหนงในการใชจ�าแนกแตกตางไปตามยคตามสมยและความสมพนธทางสงคม ความแตกตาง

จากกอนสมยใหม และสมยใหมอนเนองมาจากวถการผลต

กลาวคอในยคกอนสมยใหม ระบบเศรษฐกจเปนระบบเศรษฐกจแบบยงชพ ผลตเพอกนเพอใช หรอ

แลกเปลยนในสงทไมม เปาหมายในการสะสมทน และแสวงหาก�าไรสงสด ความสมพนธทางสงคมในยคน

อยในวงแคบตามการแลกเปลยนผลผลต ไมวาจะเปนสงคมในระบบศกดนาทการแบงชนชนทางสงคมมความ

ชดเจนตามวถการผลต คอ ชนชนทไมผลตอะไร ไดแก เจา ขนนาง พระ กบชนชนทตองผลต คอ ไพร ทาส

หรอกลาวไดวาเปนสงคมทมความเกยว เนองกนโดยมความสมพนธแบบประเพณและเปนสงคมปด หรอ

กลาวอกนยหนงไดวา ไมวาเราจะใชเกณฑอะไรในการชวดวาสงคมแบบใดเปนสงคมกอนสมยใหม สงคม

แบบใดเปนสงคมสมยใหม ความสมพนธระหวางคนในสงคมกจะเกยวเนองกนบนพนฐานของวถการผลต

เสมอ ในแงของหลกการ พนฐานของระบบการผลตแบบสมยใหม (ไมวาเราจะเรยกมนวาระบบทนนยม หรอ

ระบบอตสาหกรรม) คอ ทดน ทน แรงงาน ผประกอบการ การเตบโต หรอความกาวหนาของระบบมาจาก

กลมคนเฉพาะกลม เชน กลมแมบานรายไดระดบกลาง หรอกลมเดกซงทมการแยกยอยเปนเพศ ระดบการ

ศกษา ระดบรายไดของครอบครว การใหอตลกษณไมไดจ�ากดเฉพาะลกษณะทเปนวตถวสยของกลม เปา

หมายเทานน ขณะเดยวกนการก�าหนดกลมเปาหมายทางการตลาด จะตองท�าใหผบรโภคไปพนจากการ

ยอมรบสนคาและบรการในลกษณะทเปนไปตามอตภาพของผบรโภค กลาวคอไมใชวาเมอตอบสนองความ

ตองการดวยความพอใจสงสดภายใตเงอนไข หรอขอจ�ากดทเปนวตถวสย เชน เพศ ระดบรายได หรอ

ประโยชนใชสอยแลว กจ�าตองหมดความตองการสนคาประเภทนน ๆ ลง หรอไปแสวงหาสนคาใหมภายใต

เงอนไขเดม

ในยคนการตลาดทถอวาประสบความส�าเรจ จะตองไปไกลกวามตทางความคดทถอหลกเหตผล

ขณะเดยวกนจะตองมการเชอมโยงมตแหงจนตนาการ ความคดฝน ความทะยานอยากทจะยกระดบรสนยม

ของผบรโภคอยางตอเนอง ท�าไดโดยการสรางอตลกษณใหสนคา โดยสนคานนไมไดมเพยงประโยชนใชสอย

หากแตมความจ�าเปนตอชวต เพราะมนมคณคาตอผบรโภค ซงกไดรบการใหอตลกษณเชนกน และอตลกษณ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ของทงสนคา และผบรโภค ไมใชเปนเพยงอตลกษณทเปนวตถวสย หากแตเปนคณลกษณะ คณสมบตทเปน

นามธรรม และไดรบการใหคณคาวา เปนคณสมบตทดเลศ

ดงนน ระบบการผลตจงสรางฐานการผลตออกไป คอไมผลตเฉพาะตวสนคาเพอใหเกดการบรโภค

เทานน หากแตยงตองผลตหรอสรางภาพลกษณของสนคาและภาพของผบรโภคทแตกตางหลากหลายทงน

เพอใหไดกลมผบรโภคทมความชดเจน แนนอนการด�าเนนการผลตในลกษณะเชนนนยอมสงผลตอสวนแบง

ทางการตลาด ในแงดงกลาวนผบรโภคจงมหนาทเลอกภาพลกษณตาง ๆ ทมอยในตลาด ทงภาพลกษณของ

ทงสนคาและภาพลกษณทดดส�าหรบตวผบรโภคเอง ยงไปกวานนการบรโภคภาพลกษณของสนคา และภาพ

ลกษณของผบรโภคซงมใหเลอกมากมายในตลาดทมผผลตสรางขนนนกคอวตถแหงการบรโภคนนเปนอะไร

กได ความแตกตางระหวางสญลกษณและสญญะอยทสญลกษณเปนสงทแสดงความเปนตวแทนอะไรบาง

อยางเสมอ สงทสญลกษณท�าหนาทในการเปนตวแบบนน จะตองเกยวของในเชงความหมายทสญลกษณดง

กลาวตองมความเฉพาะเจาะจงกบสงนน ๆ เชน เมอเราเหนผาทมแถบสแดง ขาว น�าเงน เราจะนกถงอยาง

อนไมได นอกจากผาผนนนแสดงถง ชาต ศาสนา พระมหากษตรย ไมวาผาผนนจะไปอยในบรบทใดกตาม

สญญะนน จะแตกตางจากสญลกษณทสญญะไมไดแสดงความหมายอยางตายตว ความหมายของ signified

ไมไดอยทตวของมนเอง แตอยทความแตกตางระหวางตวมนเองและสงอน ๆ นอกจากนแลว ความหมาย

signtied ยงไดมเปลยนแปลงไปตามบรบท

ดวยเหตสงทเราบรโภคคอ สญญะ ซงไมจ�าเปนตองมความหมายสอดคลองกบสงทมนน�าเสนอ

ความหมายของมนถกสรางขนใหมเรอย ๆ จากการสรางความแตกตางระหวางภาพลกษณของสญญะกบ

สญญะอน ๆ ทส�าคญมา ในแงดงกลาวหนาทในการสรางความหมายไมไดมาจากผผลตฝายเดยว หากกลม

ผบรโภเองกบรโภคสนคาบนพนฐานการผลตความหมายสวนตวดวยเชนเดยวกน หากพจารณาในแงของมต

ดานความสมพนธทางสงคมบนพนฐานความสมพนธทางการผลต ดงทกลาวไปแลวในสงคมประเพณแสะ

สงคมทนนยม กจะเหนวามความเปลยนแปลงของระบบความสมพนธทางสงคมในสงคมผบรโภคนยมอยาง

นอย 2 ประการ โดยมการแยกไปตามบทบาททางการผลตและการบรโภค กลาวคอ ในระบบการผลตนน ม

ชนชนเพมขนอกชนชนหนง เปนชนชนทแตกตางและมความหลากหลาย เปนชนชนทถอไดวาเปนความส�าคญ

ในระดบทมบทบาทหนาททมความส�าคญในสงคมปจจบน โดยชนชนดงกลาวท�าหนาทผลตสญลกษณทาง

คณธรรม (สญลกษณทางวฒนธรรมทถกผลตในชนน จะถกน�าไปผลตซ�าอกครงในระบบการตลาด) ซง ไดแก

จตรกร นกขาว คนท�าโฆษณา นกวชาการ เปนตน ในสวนของการบรโภคนน กลาวไดวา ลกษณะความเปน

ชนชนจะไมชดเจนเหมอนการแบงชนชนทางการผลต ไมมขอบเขตทแนนอนเพราะเราไมไดแบงกลมคนตาม

การครอบครองปจจยการผลต และสญลกษณของการใหบรการ

นอกจากในยค ภาวะหลงสมยใหม ระบบการผลตจะมลกษณะทกลาวมาขางตนในกรณของระบบ

การเมองในยคนกมการเปลยนแปลงในเรองของการใชอ�านาจ (ผเขยนจะน�าเสนอในตอนตอไป)

จากทกลาวมาขางตนถงแนวคดเกยวกบสงคมวทยาการเมองในยคแหงความสลบซบซอนททาง

ผเขยนไดน�าเสนอมาขางตนโดยเฉพาะในยคภาวะสมยใหม และภาวะหลงสมยใหม จะใหเหนไดวาในยคหลง

ภาวะสมยใหมทศาสตรอยางสงคมวทยาการเมองอยในยคทเรยกไดวาเปนยคแหงความสลบซบซอน แมทาง

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ผเขยนจะยงไมไดน�าเสนอลงไปในรายละเอยดวาการเมอง /สงคมวทยาการเมองในยคมความสลบซบซอน

มรายละเอยดทลกลงไปอยางไร



มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ตอนท 7.2

แนวคดเกยวกบการเปลยนแปลงการใหค�านยามเกยวกบอ�านาจ

และการเมอง


หวเรองเรองท 7.2.1 สงคมวทยาการเมองตามแนวทางหรอแนวคดมารกซสตและนโอมารกซสต

เรองท 7.2.2 สงคมวทยาการเมองตามแนวทางหรอแนวคดทฤษฎชนชนน�านยม

เรองท 7.2.3 สงคมวทยาการเมองตามแนวคดทฤษฎพหนยม

เรองท 7.2.4 สงคมวทยาการเมองตามแนวคดทฤษฎของอมล เดอรไคม และนโอ เดอรไคม

เรองท 7.2.5 สงคมวทยาการเมองค�านยามอ�านาจ และการเมองของมเชลฟโกต

แนวคด1. สงคมวทยาการเมองตามแนวทางของมารกซสต เหนวาสงคมสมยใหมทความสมพนธ

ดานนโยบายระหวางฝายโดยฝายผกขาดอ�านาจในการก�าหนดและน�านโยบายไปปฏบต

สวนฝายสงคมกพยายามกพยายามเรยกรองผลกดนใหกระบวนการนโยบายตอบสนอง

ความตองการของพวกตน

2. สงคมวทยาการเมองตามการศกษาทฤษฎของชนชนน�านยมเหนวาชนชนน�าทางการเมอง

มอ�านาจในการควบคมและใชกลไกตาง ๆ ของรฐสง ขณะเดยวกนมกจะไดประโยชนจาก

การใชอ�านาจ สวนมวลชนจะมอ�านาจในการจดการกบกจกรรมของรฐนอย และจะไดรบ

ผลประโยชนตอบแทนกลบมานอยดวย

3. สงคมวทยาการเมองตามแนวคดทฤษฎพหนยมเหนวาสงคมสมยใหมอ�านาจจะหาได

กระจกตวอยในมอของผกมอ�านาจรฐแตเพยงล�าพงหากกลบอยกระจดกระจายตาม

สถาบนองคการตาง ๆ ในสงคม

4. สงคมวทยาการเมองตามแนวทางเดอรไคมสงคมด�ารงอยไดเพราะสงคมใชอ�านาจในการ

ควบคมพฤตกรรมของปจเจกบคคล

5. สงคมวทยาการเมองตามภายใตค�านยามอ�านาจและการเมองของฟโกต ฟโกตเหนวาการ

เมองในยคหลงสมยใหม อ�านาจมลกษณะเปนเครอขายและด�ารงอยไดดวยภาคปฏบต

วาทกรรม

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ



1. อธบายสงคมวทยาการเมองตามแนวทางหรอแนวคดของมารกซสตและโอมารกซสตได

2. วเคราะหสงคมวทยาการเมองตามแนวคดทฤษฎชนชนน�านยมได

3. อธบายสงคมวทยาการเมองตามแนวทางหรอแนวคดทฤษฎพหนยมได

4. สงเคราะหสงคมวทยาการเมองตามแนวคดทฤษฎของอมล เดอรไคม และนโอ เดอรไคม

ได

5. อธบายสงคมวทยาการเมองการใหค�านยามอ�านาจ และการเมองของมเชล ฟโกตได

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เรองท 7.2.1 สงคมวทยาการเมองตามแนวทางหรอแนวคด

มารกซสต และนโอมารกซสต

กอนทผเขยนจะกลาวถงสงคมวทยาการเมองตามแนวทางหรอแนวคดมารกซสต (Marxism) และ

นโอ มารกซสต (Neo-Marxism) จะขอกลาวถงลกษณะส�าคญของความสมพนธระหวางรฐและสงคมโดย

เฉพาะสงคมสมยใหมประการหนง นนกคอ ความสมพนธดานนโยบายระหวางสองฝาย โดยฝายรฐผกขาด

อ�านาจในการก�าหนดและน�านโยบายไปปฏบตซงสงผลกระทบตอผคนทงสงคม สวนฝายสงคมกพยายาม

เรยกรองและผลกดนใหกระบวนการนโยบายของรฐตอบสนองความตองการของตน ในขณะเดยวกนก

พยายามเขาไปมสวนรวมในการตรวจสอบการท�างานของรฐบาล ความสมพนธเชงอ�านาจในลกษณะนเกดขน

ในเครอขายความสมพนธทางการเมองหรอสงคมการเมองในรปของสถาบนและกระบวนการทางการเมอง

ตาง ๆ เชน พรรคการเมอง กลมผลกดน การเลอกตง และการประทวง เปนตน รวมทงการเจรจาตอรองอยาง

เปนทางการ และไมเปนทางการระหวางคนกลมตาง ๆ กบนกการเมองและหนวยงานของรฐ หรอแมแตระหวาง

กลมคนในสงคม

อยางไรกดความสมพนธดานนโยบายโดยทวไป เปนความสมพนธเชงอ�านาจทไมเทาเทยมกน ไมวา

จะเปนระหวางรฐกบสงคม หรอระหวางกลมคนในสงคม ฝายทมพลงอ�านาจเหนอกวามกจะสามารถผลกดน

ใหการก�าหนดนโยบาย และการน�านโยบายไปปฏบตของรฐสอดคลองหรอเออตอความตองการของตนได

มากกวาฝายตรงกนขามเสมอค�าวา “อ�านาจ” ในทนใชในความหมายกวางโดยครอบคลมทงอ�านาจในเชง

พฤตกรรมและอ�านาจในเชงครอบง�า ซงมอทธพลตอการตดสนใจและการกระท�าของรฐในประเดนปญหาดาน

นโยบาย ประเดนปญหาดงกลาวอาจจะเปนสงทเกดขนแลวหรอเปนสงทอาจจะเกดขนกได ทงนเพราะทงสอง

ขวมสมมตฐานทแตกตางกน โดยขวหนงคดวา รฐ เปนศนยกลาง และคดวาเครองมอและกลไกตาง ๆ ของ

รฐ ในตวมนเองจะเปนอสระ หรอเปนตวแปรหลกรวมทงเปนพลงอ�านาจทางการเมอง (political forces) ใน

ตวมนเองทจะท�าหนาทในการก�าหนดการจดสรรแบงปนสงทมคณคาในสงคม

สวนอกขวหนงมแนวคดทยด สงคม เปนศนยกลาง โดยคดวารฐเปนเพยงเวทหรอสถานททไดรบ

พลงทางสงคมตาง ๆ ไมวาจะเปนกลมผลประโยชนหรอชนชนใชเพอการแสดงออกในผลประโยชนของกลม

กลาวคอกลมพลงทางสงคมเปนตวก�าหนดอ�านาจทางการเมองของรฐ ในแงทกลาวมาขางตนเมอมการกลาว

ถงทฤษฎรฐทเกยวกบการแจกแจงอ�านาจในสงคมมกจะเกยวของกบทฤษฎดงตอไปน ไดแก ทฤษฎพหนยม

(Pluralism) ทฤษฎมารกซสต ทฤษฎชนชนน�านยม (Elitism) และทฤษฎรฐนยม44 โดย 2 ทฤษฎแรกจะเปน

ทฤษฎทมสงคมเปนศนยกลาง เพราะทง 2 ทฤษฎดงกลาวมความเชอ

44 ค�าวา “รฐนยม” ในทนหมายถง ทฤษฎทเกดขนใตกระแสการน�าเอารฐกลบเขามาเปนศนยกลางของการวเคราะหศกษา

ทางการเมอง (bringing the state back in) โดยนกรฐศาสตรชาวอเมรกน เชน Theda Skocpol และ Eric Nordlinger ในชวง

ทศวรรษท 1980 ซงท�าใหเกดการสถาปนาทฤษฎรฐนยม (statist theory) ขนมาเปนทางเลอกอกทางหนงในทฤษฎรฐ ดงนนแนวคดน

จะเปนคนละเรองกนกบ “รฐนยม” ของไทย ในสมยจอมพล ป. พบลสงคาม ทเกยวของกบการสรางกระแสชาตนยมโดยผน�า

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


พนฐานวา รฐจะไมเปนอสระจากพลงทางสงคม (social ferces) เพราะรฐจะมลกษณะเปนรฐทคอน

ขางขาดความกระตอรอรนทถอเปนตวแปรตามความตองการในผลประโยชนของกลมพลงทางสงคม ซงไดแก

กลมผลประโยชน ในแงของพหนยม และชนชนในแงของมารกซสต สวน 2 ทฤษฎหลงนนจะอยในประเภท

ทฤษฎทรฐเปนศนยกลาง เพราะทง 2 ทฤษฎหวงใหความเปนอสระของรฐจากแรงกดดนของพลงทางสงคม

โดยทฤษฎชนชนน�านยมจะใหความส�าคญแกชนชนน�าทเปนบคลากรระดบของสงของรฐ ดงนนรฐจงเทากบ

ชนชนน�า ทมผลประโยชนของตนเองแยกเปนอสระออกจากกลมผลประโยชนและชนชนอน ๆ สวนทฤษฎ

รฐนยมนนเนนในความเปนอสระในแงทวา รฐจะมโครงสรางสถาบนตาง ๆ ในฐานะทเปนรฐ ๆ หนง และตอง

มปฏสมพนธกบรฐอนภายใตภมรฐศาสตรทางการเมอง และจากสถานะของรฐนเอง ทท�าใหรฐมอ�านาจอสระ

ในตวมนเอง ทงนทฤษฎชนชนน�าหลงสงครามโลกครงท 2 จะมพฒนาการทใกลชดกบพฒนาการของแนวคด

รฐนยมดงจะกลาวในชวงทายสบไป

อยางไรกตามในการกลาวถงแนวคดทฤษฎขางตนของตอนท 7.2 ผเขยนจะกลาวถงสาระส�าคญของ

แนวคดทฤษฎเฉพาะทเปนแกนจงไมไดลงไปในรายละเอยดในทกทฤษฎเพราะกมเนอหาทเปนรายละเอยด

มากแลว เชน ทฤษฎพหนยมคลาสสก ทฤษฎชนชนน�าทางการเมองคลาสสก ทฤษฎมารกซสตเชงเครองมอ

และเชงโครงสราง

ดงนน โดยในแงของหลกการแลวการเขยนในหนวยน จะเปนการอธบายทอยใตบรบทของความ

สมพนธระหวางทฤษฎทสงคมเปนศนยกลางและทฤษฎทรฐเปนศนยกลางมากกวา โดยในการน�าเสนอแนวคด

ดงกลาว ผเขยนมงไปในเรองของการเปลยนแปลงการใหค�านยามเกยวกบอ�านาจ หรอ (Power) และการเมอง

(Politics)

ดงนนในตอนท 7.2 ผเขยนจงใหความส�าคญกบเรองการเปลยนแปลงการใหค�านยามเกยวกบอ�านาจ

(Power) และ การเมอง (Politics) ตามทศนะหรอแนวคดของสงคมวทยาการเมอง โดยในการน�าเสนอครง

นผเขยนขอน�าเสนอตงแตแนวคดของมารกซสต จนกระทงถงแนวคดในเรองของอ�านาจและการเมองในทศนะ

ของฟโกต (Foucault)

ในระยะตอมาแนวคดดงกลาวไดเปลยนแปลงไปโดยผลจากการเรยกรองสทธและเสรภาพของ

ประชาชนในสงคมตะวนตก การเปลยนแปลงเชนวาไดมการสะทอนใหเหนทปรากฏในขอเขยนของออสตน

(Austin) ในศตวรรษท 18 และดสซ (Discey) ในปลายศตวรรษ 19 ทหนมาเนนอ�านาจอธปไตยของรฐทได

รบมาจากปวงชน (popular sovereignty) และยอมรบขอจ�ากดของอ�านาจรฐมากขน แตกยงยนยนถงการ

มอ�านาจสงสดของรฐในสงคม

หลงจากทแนวคดแบบเอกนยมทางการเมอง (political monism) ซงเชอวารฐมอ�านาจแตเพยงผ

เดยวในสงคมปรากฏวาไดรบการโตแยงและทาทายจากแนวคดอน ๆ โดยเฉพาะแนวคดพหนยม (Pluralism)

ตอมาในตนศตวรรษท 20 แนวคดนจงไดมการปรบเปลยนมามองรฐในแงขององคกรเฉพาะดานใน

สงคมทมอ�านาจสงสดในการบงคบใชกฎหมาย แตไมไดมอ�านาจอสระโดยสนเชงจากสงคม ตวแบบรฐนยม

จงพฒนามาจากแนวคดเกยวกบอ�านาจอธปไตยในระยะนนเอง

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ในแงของหลกการตวแบบรฐนยม มฐานคตเบองตน (basic assumption) วา ในสงคมโดยทวไป

รฐมกจะมบทบาทน�าในการก�าหนดนโยบายเสมอ ถงแมวาปจเจกชนหรอคนกลมตาง ๆ ในแตละสงคมจะ

สามารถใชอทธพลหรออ�านาจตอรองของตนผลกดนนโยบายรฐไดกตาม ตวอยางของการใชตวแบบนในการ

อธบายความสมพนธระหวางรฐกบสงคมในแงอ�านาจในการก�าหนดนโยบายจะเหนไดจากผลงานของบรรดา

นกวชาการ เชน สคอปโพล (Skocpol) นอรดลงเจอร (Nordlinger) รวมทงไวสส (Weiss) และฮอบสน

(Hobson) เปนตน

โดยในกรณของสคอปโพล เหนวาบทบาทน�าของรฐในสงคม เกดจากฐานะส�าคญสองดานของรฐเอง

กลาวคอ ดานแรกในฐานะทเปนผแสดงบทบาทหลกของสงคม และดานทสองในฐานะของโครงสรางในรป

สถาบน (institutional structures) ซงมอทธพลตอกจกรรมของคนในสงคม

โดยทวไปรฐในฐานะของผแสดงบทบาทหลกในสงคมจะเหนไดในรปขององคกรลกษณะตาง ๆ ท

อางสทธในการควบคมดนแดน และประชาชนในแตละสงคม ในฐานะเชนนรฐอาจจะก�าหนดและแสวงหา

เปาหมายตาง ๆ ของตนไดอยางอสระ โดยทเปาหมายเหลานนไมจ�าเปนจะตองสะทอนหรอตอบสนองขอเรยก

รองและผลประโยชนของกลม หรอชนชนตาง ๆ หรอแมแตสงคมโดยสวนรวมรฐสามารถท�าอยางนนได

เพราะรฐมอสระในการตดสนใจในการวางนโยบาย แตรฐจะสามารถผลกดนเปาหมายทงหลายใหเกดขนจรง

หรอบงคบใชนโยบายไดเพยงใดขนอยกบสมรรถภาพหรอศกยภาพ (capacity) ของรฐเอง

โดยสภาพของบทบาทของรฐทไมเพยงจะตองจดระเบยบสงคม และเศรษฐกจภายในแตยงตอง

บรหารจดการทางดานความสมพนธกบภายนอกอกดวย รฐจ�าเปนตองมอสระในการตดสนใจก�าหนด

เปาหมายตาง ๆ และหาทางบรรลเปาหมายเหลานน ทงนเปนเพราะเหตผลหลกสามประการ ดงตอไปน45

ประการแรก สถานะของรฐทตองเกยวของกบตางประเทศ ท�าใหรฐไดรบการเชอมโยงและไดรบผลก

ระทบจาก โครงสรางระดบขามชาตทงหลาย (transnational structures) เชน องคการคาระหวางประเทศ

บรรษทขามชาต และขบวนการทางสงคมนานาชาต เปนตน รวมทงยงไดมการรบเอาขอมลขาวสารทหลงไหล

เขามา ทามกลางแรงผลกดนขามชาตเหลาน บรรดาเจาหนาทของรฐจ�าเปนจะตองแสวงหากลยทธในการปรบ

ตวของรฐใหเหมาะสมกบสถานการณระหวางประเทศอยตลอดเวลา ไมวาพลงตาง ๆ ภายในสงคมจะวางเฉย

หรอด�าเนนการตอตานหรอไมกตาม

ประการทสอง ภารกจในการรกษาความเปนระเบยบภายในสงคม ผลกดนใหรฐจ�าเปนจะตองรเรม

ด�าเนนการวางเปาหมายหรอก�าหนดทศทางนโยบายทเกยวของกบการรกษาความสงบหรอความมนคงภายใน

เสยเอง โดยไมจ�าเปนตองรอใหกลมคนในสงคมเรยกรอง บทบาทในดานนกลมเจาหนาทของรฐซงท�างาน

ประสานกนเปนองคกรและไมไดเกยวของกบผลประโยชนของกลมตาง ๆ ในสงคมโดยตรง เชน หนวยงาน

ดานความมนคง หรอหนวยงานดานการวางแผนดานเศรษฐกจ จะเปนผด�าเนนการเสนอกลยทธ และชทศทาง

นโยบายใหแกรฐอยางตอเนอง ไมวาในภาวะวกฤตหรอยามสงบ

45 อนสรณ ลมมณ. (2542). รฐ สงคมและการเปลยนแปลง: การพจารณาในเชงอ�านาจ นโยบายและเครอขายความสมพนธ.

คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ประการสดทาย ความจ�าเปนของบรรดาเจาหนาทของรฐทจะตองระดมเอาทรพยากรในองคการมา

ใชในการวางนโยบายและด�าเนนงานดานตาง ๆ ของรฐไดอยางรวดเรวและทนการณ ในกรณดงกลาวมผล

ท�าใหรฐตองมความเปนอสระในการตดสนใจของตนเอง

อยางไรกตามการมอสระในการตดสนใจของรฐไมใชสงทคงท อาจจะแตกตางกนไปในแตละรฐ และ

ยงเพมขนหรอลดลงไดตามกาลเวลา

โดยผลของวกฤตการณซงท�าใหบรรดาเจาหนาทของรฐไมสามารถก�าหนดกลยทธและนโยบายได

ตามปกตหรอโดยผลจากการเปลยนแปลงความสามารถขององคกรของรฐในการใชอ�านาจบงคบและในการ

บรหารงาน เมอเทยบกบพลงของคนกลมตาง ๆ ในสงคมและแรงผลกดนของพลงขามชาตทงหลาย

จากทกลาวมาขางตนเปนการกลาวถงความสมพนธระหวางรฐและสงคมตามแนวคดรฐนยม ซง

นอกจากแนวคดดงกลาวแลว ยงมแนวคดเกยวกบอ�านาจในสงคมและความสมพนธดานตาง ๆ ระหวางรฐ

กบสงคมตามแนวคดแบบนโอมารกซสต ทไดรบการพฒนาขนมาจากแนวคดของนกทฤษฎมารกซสต

ยคแรก ๆ โดยเฉพาะมารกซ แองเกล (Marx Engels) และกรมซ (Gramsci) ตงแตกลางศตวรรษท 19

จนถงสงครามโลกครงท 2

ในกรณของมารกซเหนวา สงคมสมยใหมเปนสงคมทนนยมหรอสงคมกระฎมพ สงคมซงเจรญแลว

สงคมแบบน ไมเพยงจะแยกตวเปนอสระจากรฐไดคอนขางมากเทานน ลกษณะของสงคมยงไดรบการก�าหนด

ใหสอดคลองกบผลประโยชนและกจกรรมของพวกกระฎมพอกดวย

ทงนเนองจากพลงอ�านาจทางเศรษฐกจของชนชนนทเหนอกวาคนกลมอนทกกลม เปดโอกาสให

บรรดานายทนทงหลายสามารถครอบง�ากจการทางสงคมไดอยางกวางขวาง จนชนชนดงกลาวกลายเปนผก�าหนด

ความเปนไปของสงคม ทศนะตอสงคมสมยใหมแบบน เขาไดรบอทธพลโดยตรงจากความคดของเฮงเกล46

ส�าหรบความสมพนธทสงคมมตอรฐ ผลงานเขยนของมารกซและงานทเขยนรวมกบแองเกล โดย

ทวไป มกจะชวา รฐในสงคมทนนยมตกอยใตอทธพลของพวกกระฎมพอนเปนชนชนทครอบง�าสงคมอยไม

โดยตรงกโดยออม แตถงกระนนกตาม งานเขยนเหลานนจะระบถงอทธพลของชนชนนายทนทมเหนอรฐแตก

ตางกนไป ซงอาจจ�าแนกอยางกวาง ๆ ไดสองลกษณะ กลาวคอ47

ลกษณะแรก อาจกลาวไดอยางชดเจนวารฐ และกลไกของรฐเปนเครองมอของชนชนนายทน ซงท�า

หนาทจดระเบยบสวนตาง ๆ ของสงคมใหสอดคลองกบผลประโยชนของชนชนผครองอ�านาจ

ในลกษณะทสอง รฐและกลไกของรฐอาจจะมรปแบบทแตกตางกนไปในแตละสงคม และอาจจะ

เสรมสรางแหลงอ�านาจของตนเองขนมา โดยทไมจ�าเปนจะตองเชอมโยงโดยตรงกบผลประโยชนของชนชน

กระฎมพ หรออยใตการควบคมของชนชนนนเสมอไป กลาวคอรฐอาจจะมอสระจากอทธพลของชนชนไม

มากกนอย48 นนกคอ ในลกษณะแรกชนชนนายทน มอ�านาจครอบง�ารฐไดโดยตรง เนองจากชนชนนมอ�านาจ

มากทสดในสงคม

46 Ibid.47 Jessop. (1990). State Theory: Putting Capitalist States in Their Place. Cambridge Polity.48 D. Held. (1995). Democracy and the Global Order: From the Modern State to Cosmopolitan Governance.

Cambridge Polity.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


สวนในลกษณะทสอง ชนชนนายทนจะมอทธพลเหนอรฐไดมากกวาชนชนอน แตไมสามารถควบคม

รฐไดโดยตรง ทงนเพราะรฐมผลประโยชนและอ�านาจหนาทของตนเองโดยเฉพาะ การทรฐตอบสนอง

ความตองการของนายทนมากกวาคนกลมอน กดวยเหตทชนชนนมอ�านาจตอรองมากทสดเทานน

ทงสองแนวคดของมารกซ และแองเกล ทกลาวมาเปน 2 แนวคดทเกยวของกบความสมพนธระหวาง

ชนชนนายทนกบรฐในสงคมสมยใหม ทมอทธพลตอทศนะของนกทฤษฎมารกซซสต และนโอมารกซสต รน

หลงอยางมาก

ในขณะทแนวคดแรก เหนวารฐเปนเครองมอของชนชนนายทนโดยตรง โดยไดรบการสานตออยาง

ตรงไปตรงมาจากแนวคดมารกซสตส�าคญ เชน เลนน (Lenin) โดยเฉพาะในผลงานเขยนทมชอรฐและการ

ปฏวต (State and Revolution) และตอมาไดกลายเปนแนวคดหลกของบรรดาพรรคคอมมนสตและพรรค

สงคมนยมสายโซเวยตทน�ามาใชในการอธบายทเกยวของกบอ�านาจและนโยบายรฐในสงคมทนนยม

ส�าหรบแนวคดทสองไดรบการพฒนาออกไปอยางกวางขวางจากกรมซ (Gramsci)49 ในชนแรก

และจากนกทฤษฎนโอมารกซสต (Neo-Marxism) ในชนหลง กลาวคอในกรณของกรมซนนไดขยายความ

แนวคดเกยวกบอ�านาจของชนชนในสงคมเพมเตม จากแนวคดเดมของมารกซ โดยกรมซ (Gramsci) ชให

เหนวา อ�านาจของชนชนในสงคม ไมจ�าเปนตองแสดงออกมาในรปของการครอบง�าหรอการใชก�าลงบงคบ

โดยชดแจงเพยงดานเดยว แตสามารถแสดงออกในรปของการเปนผน�าทางดานภมปญญาและศลธรรมเหนอ

ชนชนอนในสงคมไดอกดวย ซงอ�านาจประการหลงนกรมซ50 เรยกวา “อ�านาจครอบง�าหรออ�านาจครอบง�า

เชงความคด” (Hegemony) นบเปนฐานอ�านาจหลกของชนชนในการควบคมสงคม ทงนเพราะหากชนชนใด

สามารถชน�าความคด หรอหลอหลอมจตใจคนไดอยางมนคงโดยไมจ�าเปนตองใชก�าลงบงคบหรอใชผล

ประโยชนเปนเครองลอเสมอไป ดงนนการทชนชนนายทนมอ�านาจเหนอสงคมสมยใหม จงไมไดอาศยพลง

ทางเศรษฐกจเปนแรงผลกดนเทาใดนก หากแตเกดจากความสามารถจงใจใหผคสวนใหญยอมรบสถานะ

และอภสทธของตนเปนส�าคญ ถงแมวาชนชนนายทนจะสามารถครอบง�าภาคประชาสงคม (civil society)

ไดกตาม แตไมไดหมายความวา รฐจะตองตกเปนเครองมอของชนชนนอยางชดเจนและตรงไปตรงมา โดย

กรมซเหนวารฐกเขาแทรกแซงสงคม โดยอาศยทงก�าลงและอ�านาจครอบง�าความคดมาตงแตตน รฐจงมความ

เปนอสระในตวเอง (autonomy) คอนขางมากมาโดยตลอด อยางไรกด ในสงคมสมยใหมซงชนชนนายทน

ครอบง�าอยนน ความสมพนธระหวางรฐกบสงคมจะเปลยนไป อ�านาจและความเปนอสระในตวเองของรฐจะ

ไดรบการตกรอบโดยระบบทนนยมมากขน ถงกระนนรฐกยงมอสระในการตดสนใจในการก�าหนดนโยบาย

และแทรกแซงสงคม ตราบเทาทการกระท�าดงกลาวไมกระทบตอเงอนไขหลก ๆ ของระบบทนนยม หรอยง

อยภายในกรอบทโครงสรางทางเศรษฐกจแบบนทไดมการก�าหนดไว

แนวทางในการอธบายความสมพนธระหวางรฐและสงคมในลกษณะนของกรมซถอไดวามอทธพล

อยางมากตอทฤษฎนโอมารกซสตในยคปจจบน

49 A. Gramsci. (1971). Selection From Prison Notobucks. London University of Wisconsin Press.50 Ibid.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


โดยทวไปบรรดาตวแบบทน�ามาใชในการอธบายความสมพนธระหวางรฐและสงคมทบรรดานก

วชาการสายนโอมารกซสตทงหลายไดพฒนาขนมาไดมการพฒนาโดยเฉพาะในชวงหลงสงครามโลกครงท

สอง โดยอาศยรากฐานดานแนวคดของมารกซ แองเกล เลนน และกรมซ โดยมความเหนทสอดคลองตอง

กนวา รฐและนโยบายของรฐในสงคมทนนยม ตกอยใตการครอบง�าของชนชนกระฎมพ ทมอ�านาจมากทสด

ในสงคม โดยผลจากความสามารถในการควบคมปจจยในการผลตและการสะสมทน อยางไรกด ตวแบบน

โอมารกซสต เหลานตางมขอแตกตางกนอยไมนอย ทงนขนอยกบวาตวแบบนนรบเอาแนวคดของใคร และ

ในแงใดเปนหลกในการอธบายความสมพนธระหวางรฐกบชนชนทมอ�านาจในสงคม ความแตกตางเชนวาน

เราสามารถมองเหนไดอยางนอยในสองประเดนดงตอไปน คอ

ประเดนแรก ความมากนอยของอทธพลทชนชนนายทนมอยเหนอรฐ

ประเดนทสอง สาเหตทรฐตองก�าหนดนโยบายตามความตองการของชนชนดงกลาวมากกวาชนชน

อนในสงคม

จากขอแตกตางในสองประเดนดงกลาว เราสามารถจ�าแนกแนวทางในการอธบายความสมพนธ

ระหวางรฐกบชนชนนายทนในสงคมสมยใหมจากตวแบบนโอมารกซสต ไดเปน 4 รปแบบ51

รปแบบแรก มทศนะวา ในสงคมสมยใหม ชนชนกระฎมพจะพฒนาขนเปนกลมทนผกขาด (mo-

popoly capital) และสามารถมอ�านาจครอบง�ารฐไดโดยสนเชง ทงนอาจจะเปนเพราะรฐตกเปนเครองมอ

ของชนชนนายทน หรอรฐกบชนชนนกลายเปนพวกเดยวกน

ดงนนรฐในแนวทางในการอธบายตามแนวทางนจะไมมความเปนอสระในการตดสนใจก�าหนด

นโยบายของตนเองแตอยางใด ทศทางและเนอหาของนโยบายรฐจะขนอยกบความตองการและผลประโยชน

ของชนชนนายทนทงสน ในแงของเหตผลทรฐและนโยบายรฐตองตอบสนองตอผลประโยชนของชนชนดง

กลาวอยางเตมท

โดยทวไปแนวทางในการอธบายตามแนวทางนเหนวา อาจจะเปนเพราะกลมทนไดรวมมอกบนกการ

เมองและเจาหนาทของรฐ เพอหาทางปกปองผลประโยชนของตนทงในระยะยาวและระยะสน หรอชนชนน

ไดมการใชอ�านาจผกขาดทางเศรษฐกจ ทเกดจากการกระจกตวของทนและการรวมศนยของทนอยในมอของ

ตน โดยไดเขามาครอบง�ากลไกดานนโยบายและสถาบนทางการเมองของรฐทงโดยตรงและโดยออม ดวย

เหตนรฐจงก�าหนดนโยบายตามความตองการและผลประโยชนของชนชนนายทนเสมอ และหากรฐจ�าเปนจะ

ตองตอบสนองความตองการของคนชนชนอนในสงคม รฐกมกจะไมก�าหนดนโยบายในลกษณะทขดแยงกบ

ผลประโยชนของชนชนนโดยตรง

รปแบบทสอง รฐมความเปนอสระของตวเองในการก�าหนดนโยบายอยไมนอย เมอเปรยบเทยบกบ

สถาบนหรอองคกรอน ๆ ในสงคมทนนยม แตนนกไมไดหมายความวามความเปนอสระจากอ�านาจครอบง�า

ของชนชนนายทนโดยสนเชง ทงนเนองจากรฐไมไดมบทบาทในการผลตแบบทนนยม และไมไดเปนคกรณ

ในความขดแยงระหวางชนชนนายทนกบชนชนกรรมาชพหรอชนชนอนโดยตรง

51 อนสรณ ลมมณ. อางแลว. น. 49-50

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


นอกจากนนความขดแยงระหวางกลมอ�านาจยอย ๆ ภายในชนชนนายทน ยงท�าใหรฐปลอดจากการ

ครอบง�าของชนชนนไดระดบหนง โครงสรางดานกฎหมายและการเมองอนเปนฐานอ�านาจของรฐจงคอนขาง

จะมอสระในการด�าเนนงานของตวเอง52 ถงกระนนกตาม หากเราท�าการพจารณาในแงนโยบายของรฐแลว

รฐมฐานะเปนรฐนายทน (capitalist state) ทงนเพราะนโยบายรฐสวนใหญตอบสนองความตองการของ

ชนชนดงกลาวมากกวาชนชนอน ๆ ในสงคม ในทศนะแบบนนโยบายของรฐมฐานะเปนผลผลต หรอผลลพธ

จากการตอสทางชนชน (class struggle) ระหวางชนชนนายทนกบชนชนกรรมาชพและชนชนอน ๆ ในสงคม

ทนนยม ในแงทวาชนชนใดมอ�านาจชนชนนนกสามารถใชอทธพลของตนของพวกตนผลกดนนโยบายของรฐ

ใหเปนไปตามความตองการของตนของพวกตนไดอยางงายดาย และในเมอชนชนนายทนมอ�านาจมากทสด

ในสงคมแบบน ดงนน รฐยอมจะท�าตามความตองการของชนชนนอยางหลกเลยงไมได

อยางไรกตาม รฐในสงคมทนนยมตามแนวการอธบายนไมไดอยใตอทธพลของนายทนโดยสนเชง

หรอรบใชนายทนอยางตรงไปตรงมา กลาวคอ รฐยงสามารถตอบสนองตอขอเรยกรองของชนชนอนในสงคม

ดวย ตราบเทาทนโยบายของรฐไมกระทบตอผลประโยชนของระบบทนนยม53 ดวยเหตนรฐจงสามารถด�ารง

ฐานะของความเปนตวแทนของคนในสงคมทมความเปนกลางอยได

รปแบบทสาม เหนวา รฐในสงคมทนนยมยงมความเปนอสระอยบาง ในการก�าหนดทางเลอกดาน

นโยบายเพอแกปญหาและตอบสนองความตองการของนายทน เพราะรฐไมใชเครองมอหรอสถาบนทฝายทน

จดตงขน แตเปนสถาบนทเปนเอกเทศทมหนาทในการปกครองสงคมโดยตรง สาเหตทรฐจ�าเปนจะตองปกปอง

ผลประโยชนและแสวงหาหนทางก�าหนดนโยบายเพอแกปญหาใหกบชนชนนมากกวาคนกลมอนในสงคม

เนองจากในสงคมทไดรบการครอบง�าโดยระบบการผลตแบบทนนยม และคนสวนใหญตองพงพงระบบ

ทนนยมในดานใดดานหนงอยไมมากกนอย รฐในฐานะของสถาบนในการปกครองสงคมและตวแทนผล

ประโยชนสวนรวม จะไดรบการผลกดนใหมภารกจหรอหนาทในการแกปญหาดานตาง ๆ ใหแกระบบทนนยม

โดยสวนรวม เพอชวยใหกระบวนการของทนสามารถด�ารงสบตอไปในได

นอกจากนการทรฐก�าหนดนโยบายดานตาง ๆ ในการแกปญหาหรอในการพฒนาระบบทนนยม ถง

แมจะเปนประโยชนแกชนชนนายทนเปนสวนใหญ แตกเปนผลดตอชนชนอน ๆ ในสงคมเหมอนกน ทงน

เพราะในสงคมทนนยมนนคนสวนใหญตองพงพงรายไดทมาจากระบบทนนยมไมดานใดกดานหนงเสมอ

เพราะฉะนนการแสดงภารกจหรอหนาทเชนนของรฐ จงไดรบการยอมรบจากสงคม ภารกจหรอหนาทเหลาน

คนกลมตาง ๆ ในสงคมหรอชนชนนายทนไมสามารถท�าไดเอง และขาดความชอบธรรมทจะแสดงบทบาทน

แทนรฐ

รปแบบสดทาย เหนวา รฐในสงคมทนนยม มความเปนอสระในตวเองคอนขางมาก จนมฐานะเปน

ผไกลเกลยหรอคนกลางทมความเปนอสระในการท�าหนาทในการประนประนอมขอขดแยงดานผลประโยชน

ระหวางชนชนตาง ๆ ในสงคม โดยทวไปความเปนอสระดงกลาวของรฐมกเกดจากชนชนทงหลายโดยเฉพาะ

ชนชนนายทนและกรรมกรไมสามารถรวมตวกนไดอยางเหนยวแนนจนสามารถครอบง�ารฐไดโดยสนเชง

52 N. Poulantzas. (1978). State, Power, Socialism. London: New Left Books.53 Ibid.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


นอกจากนนการแบงภารกจหรอหนาทในสงคม ยงท�าใหรฐมหนาทเฉพาะทแยกออกจากหนาทของ

คนในชนชนนายทนและกรรมกรอยางชดเจน ดวยเหตนรฐในสงคมทนนยมจงไมใชเครองมอของชนชน และ

มผลประโยชนของตนเองทแยกออกจากผลประโยชนของชนชนใดชนชนหนง

ในฐานะของผไกลเกลยขอขดแยง โดยเฉพาะอยางยงระหวางนายทนกบกรรมกรรฐจ�าเปนตอง

ก�าหนดนโยบายบางดานทสงเสรมการสะสมทนของนายทน และบางดานทเอาใจกรรมกรและคนสวนใหญ

เพอรกษาความชอบธรรมของรฐไว ทงนเพราะการอยรอดของผบรหารรฐตองขนกบทงภาษอากรทสวนใหญ

เกบไดจากกจกรรมการผลตแบบทนนยมและการไดรบเลอกจากคนสวนใหญในสงคมจากกระบวนการเลอก

ตง แตนโยบายทงสองดานทกลาวมาขางตนมกจะขดกนเอง เพราะถารฐใหความส�าคญกบการสงเสรมการ

ลงทนของนายทนมากเกนไป คะแนนนยมของรฐกจะตกต�า โดยผลจากความไมพอใจของคนสวนใหญใน

สงคม ในทางกลบกนหากรฐเนนการตอบสนองความตองการดานสวสดการสงคมมาก บรรดานายทนมกจะ

ไมพอใจเพราะรฐจะตองเกบภาษพวกตนมากขน54

อยางไรกตาม รฐมแนวโนมทจะตอบสนองความตองการของชนชนนายทนมากกวาชนชนอน เพราะ

ไมเพยงแตรฐจะตองพงพารายไดจากการเตบโตของการผลตแบบทนนยม นอกจากน ความชอบธรรมของ

รฐในสงคมยงขนอยการขยายตวของระบบทนนยมอกดวย ดงนน เมอใดกตามทเกดปญหาทางเศรษฐกจ

เชน อตราการเตบโตทางเศรษฐกจและการสงสนคาออกลดลง หรออตราการวางงานสง ในสายตาของ

ประชาชน รฐจะตองเปนผรบผดชอบ ทงนยงไมตองกลาวถงอ�านาจทางการเงนของนายทน และการท

วฒนธรรมแบบทนนยมไดเขามาครอบง�าความคดของคนในสงคม ผลทเกดขนตามมานนกคอท�าใหรฐจงมก

จะก�าหนดนโยบายใหสอดคลองกบผลประโยชนของชนชนนายทน55

จากทกลาวมาขางตนเหนไดชดเจนวาแนวทางในการอธบายสวนใหญของตวแบบนโอมารกซสต

ยอมรบในอ�านาจอสระของรฐในการก�าหนดนโยบาย ถงแมวาจะเปนเพยงอสระในเชงเปรยบเทยบกตาม นน

คอรฐไมไดมฐานะเปนเครองมอของชนชนนายทนอยางตรงไปตรงมา แตรฐมแนวโนมหรอจ�าเปนตองตอบ

สนองผลประโยชนของชนชนนมากกวาคนชนชนอนในสงคม ทงนอาจจะเปนเพราะชนชนนายทนมอ�านาจ

มากกวาชนชนอน หรอรฐเองตองพงพงระบบทนนยม หรอแมแตประชาชนในสงคมทนนยมมผลประโยชน

เกยวของกบระบบการผลตแบบนกได

อยางไรกตามมขอสงเกตวาตามทศนะของมารกซ เมอมาเปรยบเทยบอเลกซซส เดอ ทอคเคอวลล

(Alexis de Tocquevilla) ทไดกลาวมาขางตนแลววา ตามทฤษฎของมารกซ รฐเปนองคกรทเปนเครองมอ

ของชนชนผปกครอง ซงแตกตางกนไปตามยคตามสมย เชน อาจเปนนายทาส หรอเจาศกดนากได และเมอ

เปนเชนนรฐยอมมการขดแยงโดยฝายชนชนทปกครองขดแยงกบชนชนทถกปกครองและหาทางเอารด

เอาเปรยบอยเสมอ จากการทมารกซมความรงเกยจการรวมตวเปนรฐหรอการเปนประเทศ การเปนชาตท�า

ใหมารกซ วาดภาพทจะใหสงคมในอดมคตมสภาพปราศจากรฐ ทงนโดยรฐจะตองสญสนไปดวยการเลอนหาย

54 C. Offe. (1982). “Contradictions of the Welfare State” Critical Social Policy. Cambridge: Polity Press.

1982.; C. Offe. (1985). Disorganized Capitalism. Cambridge: Polity Press.

55 อนสรณ ลมมณ. อางแลว. น. 52-53.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ไปทละเลกทละนอยเพอเขาสสภาพของสงคมทปราศจากรฐ ค�าวาการเลอนหายไปทละเลกทละนอย มนยท

หมายถง บทบาทหรอหนาทของรฐตาง ๆ ถกแทนทโดยหนวยงานอนของสงคม เมอไมมหนาทตองปฏบต

ความเปนรฐกจะหมดไปเอง ในแงของหลกการมารกซ ถอวาเมอปราศจากรฐ มนษยกสามารถอยในสงคม

ได แตสงคมนนจะตองเปนสงคมทไมมพรมแดนระหวางชาต ทงนเพราะชาตหรอรฐจะกลายเปนเรองอดต

สงคมจะมในระดบเดยวเทานนคอสงคมระดบโลกผลท�าใหมนษยกลายเปนสมาชกของสงคมโลกไมใชเปน

พลเมองของประเทศใดประเทศหนง ปญหาทควรคด กคออรฐนยม คอการรงเกยจการมองคการทาง

การเมองอาจท�าใหเกดสภาพเปนอนาธปไตย การเปนอนาธปไตยหมายถง การขาดอ�านาจบงคบสงสดในชวง

เวลาใดเวลาหนง ซงยอมท�าใหเกดความยงเหยง เมอปราศจากรฐซงเปนผวางกฎเกณฑตาง ๆ

โดยปกตถอกนวารฐคอผออกกฎหมายและเปนผดแลใหคนปฏบตตามกฎเกณฑ แตมารกซเหนวา

กฎหมายเขาขางคนรวย (the rich) หรอคนมอ�านาจ (the power) จงตองการลมลางใหหมดโดยถอวาคน

สามารถอยในสงคมไดดวยการควบคมกนเอง สภาพทมารกซพงประสงคจะใหเกดขนจงมลกษณะคลาย ๆ

กบสภาพทยงไมมองคการทางการเมอง ไมมการรวมตวกนอยางเปนกจจะลกษณะ โดยสรปถอวาสหจตจะ

เกดขนไมไดตราบเทาทยงมการแบงแยกคนออกเปนชนชนมารกซ พยายามจะใหมสงคมทปราศจากชนชน

แตการณกบปรากฏวาแมในสงคม Socialist ของประเทศทยดถอลทธคอมมวนสต เชน ในยโกสลาเวยกยง

มการแบงชนชนอยางชดแจง

แตในทศนะของทอคเคอวลล ผซงเปนพวกพหนยม (Pluralist) อกทงเปนนกวชาการผมเชอสาย

ขนนางฝรงเศสทอคเคอวลล เกดภายหลงการปฏวตใหญในฝรงเศส ซงมการลมลางระบบกษตรยและ

ขนบธรรมเนยมประเภทเกา ๆ ในระยะทสหรฐอเมรกามประธานาธบด ชอแอนดรว แจคสน (Andrew

Jackson)

เมอประมาณ 150 ปมาแลวทอคเคอวลล ไดมโอกาสเดนทางมาเยอนสหรฐอเมรกา ซงขณะนน

เรยกกนวา “โลกใหม” ไดเหนสภาพทความแตกตางจากประเทศฝรงเศส มสวนผลกดนใหทอคเคอวลลได

สรางทฤษฎเกยวกบประชาธปไตย โดยเนนการรวมกนของความมสมานฉนทกบการมความหลากหลาย ขณะ

เดยวกนทอคเคอวลล ไดพบวา คนอเมรกนมแนวโนมทจะรวมตวกนขนโดยสมครใจเพอประกอบกจการ

ตาง ๆ โดยเฉพาะในเรองทเกยวกบสาธารณะ(Public) ไดแก การรวมตวกนขนเปนสมาคม ชมรม องคการ

หรอสนนบาตตาง ๆ ทเรยกไดวาเปนสมาคม ทเกดขนและมสมาชกโดยสมครใจ โดยทวไปองคการหรอ

สมาคมทเกดขนโดยสมครใจนมกเรยกกวาคอกลมหลากหลาย นอกจากนทอคเคอวลล พบวาการปกครอง

แบบอเมรกนแตกตางจากแบบฝรงเศส ซงเนนอ�านาจทศนยกลาง การปกครองแบบอเมรกนนนใหความส�าคญ

กบการปกครองทองถนมาตลอด รวมทงเหนวาหนวยของสงคมทงสองประเภท คอ ชมชนทองถนและ องคการ

สมาคมตาง ๆ มบทบาททงในทางสงเสรมสมานฉนท และมบทการแสดงออกซงการขดแยงหรอการมความ

เหนทแตกตางดวย ทศนะของทอคเคอวลล ดงกลาว ถอเปนการมองแบบผสมผสานระหวางกน นอกเหนอ

ไปจากนน เขายงเกรงวาหากรฐมอ�านาจมากเกนไป คอในหนวยนอ�านาจ หากไปรวมอยทศนยกลางแลว ยอม

จะไมมหนวยใดในสงคมทตานได เมอไมมหนวยหรอกลมใดอาจตานได กยอมท�าใหขาดการแขงขน เมอ

ราษฎรไมมโอกาสแขงขน หรอไมมโอกาสตอสเพออ�านาจทางการเมอง แตบางทกยอมท�าใหเกดความเฉอย

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เฉยหรอขาดความกระตอรอรนทจะเขาไปมสวนรวมในทางการเมองอยางทเรยกกนวา เปน ‘พวก Apa-

thetic’ คอพวก “ไมเอาไหน” ทางการเมอง56

การทผทเขยนน�าทศนะของทอคเคอวลลมากเพอปพนส�าหรบเรองท 7.2.2 ทจะไดมการน�าเสนอ

สงคมวทยาการเมองตามแนวคดทฤษฎชนชนน�านยมและโดยเฉพาะแนวคดทฤษฎพหนยม



เรองท 7.2.2 สงคมวทยาการเมองตามแนวทางหรอแนวคดทฤษฎ

ชนชนน�านยม

โดยทวไปแนวคดในเรองของ ชนชนน�านยมหรอชนชนน�า ถอเปนหวขอทส�าคญหวขอหนงของศาสตร

ทางสงคมวทยาการเมอง ตามทฤษฎชนชนน�านยมถอเปนแนวคดเชงปฏกรยาตอการขยายตวของ

ประชาธปไตยตะวนตกในชวงปลายศตวรรษท 19 และตนศตวรรษท 20 แนวคดนตอตานทงประชาธปไตย

แบบเสรนยมซงเนนหลกการปกครองโดยเสยงขางมากและประชาธปไตยตามแนวคดสงคมนยมซงใหความ

ส�าคญกบความเสมอภาคทกดานในสงคม โดยแนวคดทฤษฎชนชนน�าเหนวา หลกประชาธปไตยและ

สงคมนยมทงหลาย โดยเฉพาะแนวคดแบบมารกซสตนน ขดกบความเปนจรงตามธรรมชาต และหาใชแนวคด

ทเปนวทยาศาสตรแตอยางใดไม ทศนะแบบทฤษฎชนชนน�านยมโดยทวไปจะมพนฐานความเชอรวมกนวา

ในทกสงคมจะมชนชนของบคคลผเหมาะสมทจะเปนผปกครองเพยงชนชนเดยว ไดแก ชนชนน�าชนชนนม

คณสมบตพเศษในดานทกษะและลกษณะทางศลธรรม ทจ�าเปนตอการปกครองรฐ ทงนเพราะธรรมชาตสราง

ชนชนน�าทางการเมองเหลานใหเปนผปกครอง ดงนนการปกครองรฐจงไมใชหนาทของคนสวนใหญ หากแต

เปนภาระหนาทของคนกลมนโดยเฉพาะ หากใหชนชนน�าเปนผควบคมดแลกจการของรฐ ประชาชนกจะได

รฐบาลทด

อนทจรงความเชอในลกษณะดงกลาวหาใชสงแปลกใหมแตอยางใด แนวคดทางการเมองแบบน

ด�ารงอยอยางไมขาดสายตงแตอดต ดงจะเหนไดจากแนวคดเพลโต (Plato) ในสมยกรกโบราณมาเคยเวลล

(Machiavelli) ในปลายยคกลาง และนเช (Neitzsche) ในศตวรรษท 19 เปนตน

56 A. de Tocqueville. (1945). Democracy in America, 2 Vol. New York, NY: Alfred Kuopf.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ในแงของหลกการเมอการกลาวถงสงคมวทยาทางการเมองเกยวกบชนชนน�า ทฤษฎชนชนน�านยม

ทางการเมองในชวงหรอในยคคลาสสก มกจะตองกลาวถงแนวคด การเมอง (Polictics) คอการตอสเพอ

อ�านาจและส�านกคดนมความคดคลาย ๆ กบมารกซสตทวา โลกทางการเมอง จะเปนสงคมแนวดง ทมการ

แบงเปนชนชนทางการเมอง (political stratification) และการแจกแจงอ�านาจนนจะน�าไปสไปกระจกตวอย

ในสวนทเหนอกวา แตส�าหรบส�านกคดนแลวชนกลมนอยทอยขางบนยอดของพระมด จะไดรบการเรยกวา

ชนชนน�าทางการเมอง (political elites) โดยคนสวนใหญทอยในดานระดบลางจะเปนมวลชน โดยทวไป

ซงชนชนน�าทางการเมองจะมอ�านาจในการควบคมและใชกลไกตาง ๆ ของรฐสง ขณะเดยวกนกจะไดประโยชน

จากการใชอ�านาจนสง สวนพวกมวลชนนนจะมอ�านาจในการจดการกบกจกรรมของรฐนอย และกจะไดรบ

ผลประโยชนตอบแทนกลบมานอยดวย

อยางไรกตาม มจดแบงระหวางแนวคดเรองชนชนของทฤษฎมารกซสตกบเรองชนชนน�าทางการเมอง

ของทฤษฎชนชนน�า ทงนเพราะชนชนนนมกจะไดรบการใหค�านยามใหอยสถานะและอ�านาจทางเศรษฐกจ

สวนชนชนน�าทางการเมองนนจะไมผกอยกบเรองทางเศรษฐกจ แตมกจะโยงกบเรองทางการ เมอง57 และ

ตอมาในตอนตนศตวรรษท 20 นกสงคมวทยาเยอรมนผมอทธพลตอสงคมวทยาการเมองในสหรฐเมรกา

ตอนกลางศตวรรษท 20 อยางมากกคอ แมกซ เวเบอร (Max Weber) ผซงใหความสนใจกบชนน�าอ�านาจ

ของชนชนน�าทในชวงนน บรรยากาศทางวชาการในเยอรมนในชวงตนศตวรรษท 20 อทธพลของคานท (Kant)

มอยอยางมาก และท�าใหเกดความคดแตกตางระหวางวทยาศาสตรธรรมชาต ซงมงจะศกษาวตถออกไปจาก

การศกษาทางสงคมซงมงจะศกษาสงทเปนความคด

ในขณะเดยวกน อทธพลของมารกซ ในเรองของเศรษฐกจเปนตวก�าหนด (Determinism) ความ

แตกตางของมนษยกไดมการแพรขยายอยางกวางขวาง ในแงดงกลาวท�าใหเวเบอรสามารถทจะแสดงใหเหน

วาวธการทางวทยาศาสตร ซงถอวาจะสามารถท�าไดเฉพาะการศกษาสงตาง ๆ ในรปของวตถกอาจจะน�ามา

ดดแปลงประยกตใชไดในการศกษาทางสงคม หรอสงทเปนความรสกนกคดไดเชนเดยวกนซงท�าใหศาสตร

ทางสงคมวทยาการเมอง สามารถพฒนาศาสตรของตน ในแงการประยกตวธการทางวทยาศาสตรมาใชได

และแทนทจะถอวาสงคมวทยาการเมองเปนศาสตรแขนงหนงของประวตศาสตรและปรชญา เวเบอรถอวา

สงคมวทยาการเมองเปนศาสตรทมงจะสรางความเขาใจและแปลความหลายของการกระท�าทางสงคมในการ

ทจะสามารถอธบายถงสาเหตทมาของการกระท�านน ๆ ได ตลอดจนเวเบอรได ชถงผลของการกระท�าดงกลาว

ในสวนของภารกจ หนาทเฉพาะของสงคมวทยาการเมองแลวจะอยตรงทการท�าความเขาตามแบบฉบบ

พฤตกรรมของปจเจกบคคลกลมตาง ๆ ซงแตกตางกนและสามารถทจะสรปแบบเชน ตาง ๆ ทเกดขนมานน

ออกมาได นอกจากนนเวเบอร ยงเนนสงคมวทยาการเมองวาควรจะตองสรางแบบของแนวคดตลอดจนสรป

สาระเพอของกระบวนการทเกยวของกบพฤตกรรมเหลานนได และดวยขอบเขตของสงคมวทยาการเมองดง

กลาว จงท�าใหเวเบอร ไดพยายามทจะใชวธการสรางแบบ เชน การกระท�าทมความหมายของปจเจกบคคล

กลมปจเจกบคคและแสดงใหเหนถงบรรดากระบวนการตาง ๆ ทมผลตอพฤตกรรมของปจเจกบคคล กลม

ปจเจกบคคล โดยเวเบอร ไดเนนวา “วจารณญาณ” เปนวธการทส�าคญของนกสงคมวทยาในการทจะท�าให

57 เอก ตงทรพยวฒนา. (2535). “การศกษาทางการเมองการปกครองเปรยบเทยบแนวทางรฐและสงคม” ใน การเมองการ

ปกครองเปรยบเทยบ. นนทบร: สาขาวชารฐศาสตร ส�านกพมพ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


นกสงคมวทยาการเมอง สามารถท�าความเขาใจความหมายหรอนยของการกระท�าในแงดงกลาว การใช

วจารณญาณ จ�าตองทราบขอเทจจรงและมลเหตจงใจเสยกอน จงจะสามารถเขาใจความหมายหรอนยของ

การกระท�านน ๆ ได นอกจากนน ในฐานะทเปนนกสงคมศาสตร นกสงคมวทยาการเมองจะตองท�าตนเองให

ปลอดจากอคต (free volue) ในขณะทท�าการศกษา ในท�านองเดยวกนกบขณะทนกวทยาศาสตรธรรมชาต

ทก�าลงศกษาวตถตาง ๆ อย หลกการเชนวานปรากฏวา นกสงคมวทยาการเมองในสหรฐอเมรกายดปฏบต

อยในระหวางตอนกลางศตวรรษท 20 ในแงของความคดทางทฤษฎเวเบอร สนใจประเดนทเกยวกบสงคม

กบ และบคคล โดยถอวาบคคลเปนสวนหนงของสงคมซงมอทธพลตอสงคมและไดรบอทธพลจากสงคม58

ในขณะเดยวกนเวเบอรสนใจทจะท�าความเขาใจในความหมายหรอนยของปจเจกการกระท�าของบคคลใน

ฐานะสมาชกของสงคม ในการนเวเบอร สนใจไดสรางแบบ เชน มลเหตจงใจในการกระท�าของปจเจกบคคล

ในแงของหลกตวแบบชนชนน�านยม มความเหนวาอ�านาจทางการเมองถกจ�ากดอยในมอของคน

กลมนอยเพยงไมกคน ทเรยกวา ชนชนน�าทางการเมอง (political elilcs) ชนชนน�าทางการเมองเหลานเปน

ผมอ�านาจรเรมในการก�าหนดนโยบาย ก�าหนดเปาหมายของรฐ ก�าหนดการจดสรรหรอแบงปนสงทมคณคา

เพอสงคมวาใครควรจะไดอะไร ไดเมอไร และไดอยางไร ตลอดรวมทงไดไปมากนอยแคไหน ดงทมอสกา

(Mosca) ผซงเปนนกทฤษฎชนชนน�าทางการเมอง เคยกลาวไววา

“ในทก ๆ สงคมจะประกอบดวย 2 ชนชน คอ ชนชนปกครองและชนชนทถกปกครอง โดยปกต

แลวชนชนแรกจะมจ�านวนนอย ท�าหนาททกอยางเกยวกบการเมองการปกครอง ผกขาดอ�านาจจะไดรบผล

ประโยชนตาง ๆ ทอ�านาจน�ามา ในขณะทชนชนหลงประกอบดวยดวยคนจ�านวนมากกวาเปนกลมทถกชน�า

และควบคมโดยชนชนแรก”

นอกจากมอสกาแลวยงมนกสงคมวทยาและนกรฐศาสตรอกหลายคนทมแนวคดแบบเดยวกนน

เชน วลเฟรโด พาเรโต (Vilfredo Pareto)59 ทวา “อ�านาจตองใชโดยคนกลมนอย”

พาเรโต กมความเหนเหมอนมอสกาทวาสงคมประกอบดวย 2 ชนชน คอชนชนปกครองทเปน

คนกลมนอยกบชนชนทถกปกครองทเปนคนกลมใหญ คนกลมนอย เทานนทควบคมใชอ�านาจทจะท�าให

คนสวนใหญมความสข

ทศนะของมอสกา และพาเรโต ดงกลาวสอดคลองตรงกบทศนะของโรเบรต มเชล (Robert Mi-

chels) ทอธบาย วา60 “ในองคการตาง ๆ ถงแมวาตามหลกการอ�านาจทเปนทางการจะเปนของสมาชกทกคน

ทอยในองคการ แตในทางปฏบตแลวอ�านาจทแทจรงจะอยในกลมของสมาชกทเขมแขงกลมนอยกลมนอย

กลมหนงเทานน... คนกลมนมขอไดเปรยบส�าคญในเรองการมการจดระเบยบทางองคการทเปนเลศ”

58 Ibid.; Jame Fargamis. (2014). Reading in Social Theory: The Classic Tradition & Post Modernism.

McGraw International Edition.59 อานรายละเอยดส�าหรบเรองนไดใน Vilfredo Pareto. (1935). The Mind and the Society. New York,NY: Dover

Publications.60 อานรายละเอยดไดใน Robert Michels. Political Parties. New York, NY: Colier Books.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ทศนะของมอสกา พาเรโต และมเชลล ดงกลาว มลกษณะคลายคลงกบทศนะของฮาโรลด ด ลาสเวลล

(Harold D. Lasswell)61 ทกลาววา “การศกษาการเมองเปนการศกษาเรองอทธพลและ ผมอทธพล... ผม

อทธพลคอ ผทครอบคลองสงทมคณคาตาง ๆ ... ผทมครอบครองมากทสดคอ ผน�า สวนทเหลอคอ มวลชน

เมอเปนเชนน ในทศนะของลาสเวลล62 จงเหนวา

“รฐบาลจงปกครองโดยชนกลมนอย ไมวาจะในนามของคนสวนใหญ คนสวนนอยหรอคน ๆ เดยว”

และเนองจากคนกลมนอยเปนผมอทธพล คนกลมน จงเปนผมสวนในกระบวนการตดสนใจก�าหนดนโยบาย

ทใครจะไดอะไร เมอไรและอยางไร63

ส�าหรบโนเบรต (Robert) และเฮเลน ลนด (Helen Lynd)64 เจมสเบอรนแฮม (James Burnham)65

และซ ไรท มลล (C. Wright Mill)66 เปนตน แมจะยงเหนวาในสงคมทกสงคมจะตองมคนกลมนอยซงเปน

ชนชนปกครอง แตมความเหนวา คนกลมนอยดงกลาวทเกดขนเปนคนละประเภทหรอคนละชนดกบชนชน

น�าแบบเดมหรอแบบคลาสสกทมอสก พาเรโต และมเชลล ศกษาไว

ตามทศนะของลนด (Lynd) ซงไดศกษาเกยวกบบทบาทของชนชนน�าดงปรากฏชอในหนงสอชอ

“Middle Town in Transitional” ลนด ไดสรปวา คนกลมนอยทมบทบาทในการตดสนก�าหนดนโยบาย

ของคนทงเมองนบแตเทาถงศรษะวาไดแกกลมนกธรกจทเปนคนกลมนอย การคนพบของลนด ทมลกษณะ

คลายกบการคนพบของฟลอยด ฮนเตอร (Floyd Hunter) ทมผลงานเขยนชอ “Community Power

Structure: A Study of Decision” ทระบวา การตดสนใจหรอการก�าหนดนโยบายทส�าคญ ๆ ของชมชน

แอทแลนตา (Atlanta) ประกอบดวยชนชนน�าทางธรกจการคาและการเงนทถอเปนโครงสรางอ�านาจระดบบน

เจมส เบอรนแฮม (James Burnham) ผซงไดวเคราะหตอจากลนด แตเปนในระดบชาตไดสรป

ขอคดความเหนของคนดงปรากฏในหนงสอทเขาเขยนทมชอ The Mangerial Revolution โดยเบอรนแฮม

เหนวานอกจากการเปลยนแปลงของสงคมทนนยม ซงการเปลยนแปลงดงกลาวกอใหเกดชนชนน�าใหมขนมา

ไดแก ชนชนน�าทางดานการบรหาร (managerial elite) ทสามารถควบคมทรพยากรตาง ๆ ทางดานการผลต

เอาไวหมดจงท�าใหกลายเปนกลมทมอ�านาจและสามารถเขาควบคมบคคลกลาวอนได ในทางปฏบตการคน

พบของเบอรนแฮมดงกลาวมลกษณะทเปนจรงในโลกเสรดงทปรากฏไดอยางเดนชดในกรณสหรฐอเมรกา

เยอรมนตะวนตก แคนนาดาและประเทศญปน โดยในกรณของสหรฐอเมรกา จะเหนไดวานโยบายและ

61 สงทมคณคาในทศนะของ Harold D. Lasswell กคออ�านาจ ความนบถอความนยมชมชอบ ความยตธรรม ความอยด

กนด ความมงคงในทรพยสน ความช�านาญและความรอบร อานรายละเอยดเกยวกบเรองในไดใน Harold D. Lasswell. (1951).

Political Writing of Harold D. Lasswell. (1951). The Illinois: The Free Press. p. 474.62 Harold D. Lasswell. (1950). Politics: Who Gets What, When, How? New York, NY: Perter Smith. p. 3.63 Harold D. Lasswell, and Daniel Lerner. The Compartive Study of Elites. Standford: Standford Univer-

sity Press. p. 7. 64 Robert and Helen Lynd. (1937). Middle Town in Transition. NY: Harcourt Brace Javanovich. แปล

บางสวนใน P. Birnbaum. (1971). (et). F. Chazes, Sociologic Politique II. Paris Armand Colin. pp. 241-219.65 อานรายละเอยดเกยวกบเรองนไดใน James Burnham. (1972). Managerial Revolvtion. Penguin Edition. London:

Pulman.66 Wright Mill. (1965). The Power Elite. Niw York, NY: Oxford University Press.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


กฎหมายตาง ๆ ตามความเปนจรงหาไดเกดจากสภาคองเกรสตามอ�านาจนตบญญตทมไม หากแตเกดจาก

การรเรมของสถาบนตาง ๆ ทเปนแขนขาของสวนราชการทมความเกยวพนกบกลมผลประโยชนนอกวงราชการ

ในบรรดานกทฤษฎชนชนน�านยมกลมตอไปนคอพาเรโต มอสกา และมเชลล ถอเปนพวกผบกเบก

ทางความคดเกยวกบชนชนน�านยม ถงแมวา พาเรโต มอสกา และมเชลลจะมความเชอรวมกนวา อ�านาจรฐ

ในแตละสงคมจะอยในมอของคนกลมนอยทเรยกวาชนชนน�าเสมอกตาม แตแนวทางในการอธบายของแตละ

คนในประเดนส�าคญเกยวกบชนชนน�า กลบแตกตางกนอยางเหนไดชด ดงปรากฏในกรณของพาเรโตทเปน

ทงวศวกร นกเศรษฐศาสตรและสงคมวทยา ทมผลงานเขยนชอ “The Mind and Society” พาเรโต เสนอ

วา กลมทครอบง�าในสงคมนน ไมไดเกดจากผลผลตของพลงทางเศรษฐกจหรอพลงทางสงคม แตเกดขนจาก

ตวชนชนน�าทมคณสมบตของมนษยทางดานความสามารถและสญชาตญาณ ในประเดนทเสนอดงกลาวพา

เรโต เชอวาอ�านาจของชนชนน�านน เกดมาจากความเหมาะสมของผน�าทมคณภาพทางจตวทยานอกจากนยง

เสนอแนวทางดานจตวทยาตามความคด เรอง “การหมนเวยนของชนชนน�า” โดยเสนอวา “มนษยจะมการก

ระท�าผานอดมการณและความเชอในสงทมคณคาส�าหรบตนเอง และสงเหลานจะสรางสญชาตญาตหรอสภาพ

จต” ทเรยกวา “สวนตกคาง” ทสรางพนฐานใหการกระท�าของมนษย ในกรณของขอความทวา สวนตกคาง

พาเรโต ไดน�าเอาความคดของมาเคยเวลล (Machiavelli) มาประยกตใช โดยแบงเปนแบบเชงจตวทยาได

ออกเปน 2 แบบ คอ สงหโต และ หมาปา

สงโตเปนชนชนน�าทแขงแกรง ไมคดโกง และอนรกษนยม ซงผลงานเขยนของพาเรโตดงกลาวเนน

การอธบายในเชงจตวทยา (psychological approach) เปนหลกในขณะทมอสกา และมเชลลอาศยปจจย

ดานองคกรเปนเครองมอในการวเคราะห นอกจากนพาเรโต ซงมความเชอวา ชนชนน�าเกดขนเพราะความ

สามารถของมนษยในสงคมไมเทาเทยมกน คนทเหนอกวาผอนทงในดานวตถและดานศลธรรม จะขนมาเปน

ผปกครองหรอชนชนน�า ทงนเนองจากพฤตกรรมมนษยในสงคมมกจะเปนไปตามอารมณมากกวาเหตผล

สงคมจงมแตความวนวายและการตอสแยงชง ดวยเหตนความจ�าเปนทจะตองมชนชนน�าเพอธ�ารงรกษาไว

ซงความเปนระเบยบและเสถยรภาพของชมชน ยอมจะเปนสงทหลกเลยงไดยาก ในแงดงกลาวตามทศนะ

ของพาเรโต พฤตกรรมทไรเหตผลของมนษยนนไดรบการก�าหนดโดยปจจยสองดาน คอ ปจจยดานความ

รสกพนฐานทมการเปลยนแปลงไดยาก และปจจยดานหลกการทมอยทมการเปลยนแปลงไดงาย

ดงนนปจจยแรก จงมอทธพลเหนอการกระท�าของมนษยมากทสด สวนปจจยหลง มกจะถกใชเปน

ขออางเพอปกปดพฤตกรรมทขาดเหตผล นอกจากนพาเรโต ยงไดมการใชแนวคดเกยวกบความรสกพนฐาน

สองประเภท ไดแก สญชาตญาณในการผสมผสานความคด และการยดมนในพวกของตน ในทศนะของพา

เรโตเกยวกบความรสกสองประเภท คอคนทมลกษณะเปนประเภทแรก จะเปนผทมสตปญญาและเลหเหลยม

แบบสนขจงจอก สวนคนประเภทหลง จะเปนผซงนยมใชก�าลงแบบสงโต

สวนรปแบบในการปกครองสงคมในแตละชวงเวลาจะเปนอยางใดมกขนอยกบวาคนประเภทไหน

ไดขนมาครอบครองอ�านาจในฐานะชนชนน�าทางการเมอง กลาวคอหากชนชนน�าเปนประเภท สนขจงจอก

ผปกครองจะเนนการใชวาทะ อดมการณ และนโยบายจงใจใหประชาชนยอมรบอ�านาจ แตหากเปนประเภท

สงโต กจะถนดในการแกปญหาโดยใชก�าลงเพอสรางความเปนระเบยบในสงคม

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


พาเรโต เหนวา ลกษณะชนชนน�าในทกสงคมจะหมนเวยนไปมาระหวางคนสองประเภทน สภาพท

มคนทงสองประเภท ประกอบขนเปนชนชนน�า จะด�ารงอยไดเพยงชวคราว แต ในทสดแลวกจะกลบไปเปน

ประเภทใดประเภทหนงโดยสนเชง จากกรณดงกลาวเหนไดชดวา

ในกรณของพาเรโต อ�านาจในสงคมกระจกตวอยในมอของชนชนน�าทผลดเปลยนหมนเวยนกนขน

มาครอบครองอ�านาจ คนสวนใหญไมไดมบทบาทส�าคญในกจกรรมของรฐแตอยางใด ส�าหรบมอสกาแลวไม

วารปแบบของรฐจะเปนประชาธปไตยเพยงใด คนกลมนอยทมการรวมตวกนเปนองคกรเทานน จะเปนผ

ครอบครองอ�านาจในสงคม คนสวนใหญไมสามารถปกครองตนเองได ทงนเนองมาจากขาดความสามารถใน

การรวมตวกน ชนชนน�าดงกลาวซงมอสกา เรยกวา ชนชนปกครอง (The Ruling Class) มอ�านาจเหนอ

มวลชนได ไมใชจากการใชก�าลงเปนหลก แตโดยอาศยการรจกใชประโยชนจากความมอคต การชอบโออวด

และการเหนแกผลประโยชนของคนเหลานนใหเหมาะกบสถานการณในสงคม

ขณะเดยวกนมอสกา ตงขอพจารณาแลวชนชนน�าโดยทวไปมกจะไมรวมตวกนอยางเหนยวแนนนก

แตจะมการแยกตวเปนกลมเลกกลมนอยภายในชนชนเดยวกน และแยงชงอ�านาจรฐระหวางกน ถงแม

เปาหมายหลกของคนพวกนคอ เกยรตยศ และอ�านาจ แตพวกชนชนน�าเหลานเขากไมเคยจะยอมรบอยาง

เปดเผย

นอกจากนมอสกายงเชอดวยวาอ�านาจของชนชนน�า มาจากการมความสามารถในการจดตงทเหนอ

กวา และจากการมบคลากรทมความช�านาญในการท�าภารกจหนาทตาง ๆ ทดกวา โดยไดเสนอความคดใน

หนงสอทมชอ “The Ruling Class” วาคนสวนนอยทมการจดตงองคกรทดจะปกครองคนสวนมากทไมม

การจดตงองคกร โดยผทมชนชนทเหนอกวาจะเปนคนกลมนอยทมอ�านาจในการตดสนใจทางการเมอง สวน

ชนชนทต�ากวาจะมบทบาทในการเปนผน�าทนอยกวา

อยางไรกตาม รปแบบของชนชนน�าทางการเมองมกจะมความแตกตางกนไป ซงเราสามารถเหน

ความแตกตางดงกลาวนไดจากความสมพนธระหวางกลมชนชนน�ากบมวลชน โดยท�าการไปศกษาไดจาก

อ�านาจทมผลบงคบใช และการสรรหาผทจะเขามาเปนชนชนน�า ในแงของหลกการการศกษารปแบบของชนชน

น�าจากอ�านาจทมผลบงคบใชนนสามารถวเคราะหไดจากหลก 2 หลก คอ ระหวางการใชอ�านาจทเปนเผดจการ

แบบอตตาธปไตย (autocratic principle) ทมการใชอ�านาจจากชนชนน�าไปสมวลชน กบแบบเสรนยม

(liberal principle) ทมการใชอ�านาจจากทางมวลชนไปสชนชนน�า

ความคดของมอสกา (mosca) ทไดกลาวมาขางตน ถอไดวา ไดมอทธพลตอโรเบรต มเชลล (Rob-

ert Michels) นกสงคมวทยาและเศรษฐศาสตรชาวเยอรมน ผไดเสนอความคดของเขาในหนงสอทมชอ

“Political Parties” เกยวกบเรอง กฎเหลกแหงคณาธปไตย (ron law of Oligarchy) ทเนอหาสาระในเรอง

องคกรทมความเปน Bureaucracy โดยองคการทมลกษณะดงกลาว จะเปนเงอนไขทส�าคญส�าหรบสงคม

สมยใหมทมความสลบซบซอนสง และภายใตองคกรทมลกษณะทกลาวมา มกจะมโครงสรางทเปน

คณาธปไตย (Olgarchy) เพราะจะมเพยงคนกลมนอยจ�านวนจ�ากดเทานน ทสามารถจะมการบรหารจดการ

องคกรใหสนองตอบตอคนในสงคมได

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


อยางไรกตาม การศกษาองคกรทมลกษณะมความเปน Bureaucracy ในฐานะทเปนการจดตง

องคกรแบบหนงนนมเชลล มงเนนเพยงในขอบเขตของการศกษาเฉพาะพรรคการเมองเทานน โดยไดมขอ

สรปวา ภายใตขอบเขตนผน�าของพรรค จะมความไดเปรยบทางดานการจดองคกรมากกวาสมาชกพรรคสวน

ใหญ ทงนประเดนดงกลาวมขอสงเกตวา แมการศกษาของมเชลลจะคอนขางแคบ เพราะเปนการศกษาใน

ขอบเขตของพรรคการเมอง แตทฤษฎของมเชลลกไดรบความนยมและน�าเอามาใชในการอธบายการแจกแจง

อ�านาจในสงคมทวไป

จากทกลาวถงทศนะของมเชลลมาขางตน อาจกลาวอกนยหนงไดวาการทเราจะเขาใจการท�างานของ

ระบบสงคมและการเมอง จะตองมการศกษาจากปรากฏการณของการรวมตวในรปขององคกร อยางไรกตาม

ในทกองคกรไมวาจะเปนศาสนจกร หนวยธรกจ สหภาพแรงงาน หรอแมแตรฐ จ�าเปนตองมผน�า แตอ�านาจ

ในฐานะผน�า มกจะตกอยในมอของคนสวนนอยเสมอ ถงแมวาสงคมนนจะเปนประชาธปไตยเพยงใดกตาม

ทงนเนองมาจากการด�าเนนงานขององคกรมกเปนกจกรรมเฉพาะดาน ซงมแตคนทสนใจงานดานนนเปน

พเศษ หรอมความสามารถเปนพเศษในดานนน เทานน ทจะเขาไปควบคมดแลได ดงนนในทกองคกรทาง

สงคม จะมคนเพยงไมกคนขนมาเปนผน�า คนพวกนจะเปนตวแทนของคนสวนใหญแตเพยงในนาม ตามขอ

เทจจรงผน�าเหลานไมเคยท�าหนาทดงกลาว เพราะคนสวนใหญไมมเครองมอทจะควบคมคนพวกนได แตใน

ทางตรงกนขามผน�าสามารถใชอ�านาจและเครองมอตาง ๆ ควบคมประชาชนไดอยางงายดาย นนหมายถงวา

อ�านาจในสงคมตามความเปนจรงจะตองอยในมอของผน�าเสมอ67

ทงหมดทกลาวมาขางตนเปนการน�าเสนอทศนะของมลล แมกซเวเบอร พาเรโต มอสกา มเชลล ท

มตอชนชนน�านยมในยคคลาสก ตอไปผเขยนจะน�าเสนอแนวคดของชนชนน�าในยคใหม ในการศกษาความ

สมพนธเชงนโยบายระหวางรฐบาลกบสงคมยคหลงสงครามโลกครงทสอง ถงแมวาแนวคดชนชนน�ายคใหม

จะมองเหนความส�าคญของกระบวนการประชาธปไตยเพมมากขน แตตวแบบชนชนน�าสมยใหม กยงคงเนน

ลกษณะความไมเทาเทยมกนระหวางชนชนน�าหรอผปกครองกบมวลชนหรอผถกปกครอง ทด�ารงอยอยาง

ตอเนอง ทงในความสมพนธระหวางผคนในสงคมและในความสมพนธระหวางสงคมกบรฐบาล หรอกลาว

อกนยหนงอยางกระชบกคอ ในภาพรวม ตวแบบชนชนน�ายคใหมนยงคงแสดงหรอสะทอนหลกส�าคญใน

แนวคดชนชนน�า 2 ประการคอ

ประการแรก ไมวาอดมการณทางการเมองหลก หรอลกษณะการจดองคกรรฐจะเปนอยางไร ทก

สงคมจะสามารถแบงออกเปนคนจ�านวนนอยทปกครองกบคนจ�านวนมากทถกปกครองเสมอ

ประการทสอง ลกษณะและทศทางความเปนไปของสงคมสามารถเขาใจไดจากสภาพขององค

ประกอบ โครงสราง และความขดแยงของกลมผปกครอง

อยางไรกด ถงแมจะมความเหนพองตองกนในภาพรวม แตประเดนหลกในการศกษาวเคราะห

บทบาทชนชนน�า และทศนะตอบทบาทดงกลาวในหมนกทฤษฎชนชนน�ากลบแตกตางกนไป โดยความแตกตาง

ทปรากฏเหนไดชดเจน จะเหนไดจากกลมความคด 2 กล มคอ กล มทเนนศกษาชนชนน�าในระบอบ

67 อนสรณ ลมมณ. (2542). รฐ สงคม และการเปลยนแปลง: การพจารณาในเชงอ�านาจ นโยบาย และเครอขายความสมพนธ.

กรงเทพฯ: ม.ป.ท. คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ประชาธปไตย (Democratic Elitism) กบและกลมซงเนนการวพากษระบบชนชนน�าในสงคม (Redical

Elitism)

ส�าหรบกลมทเนนศกษาชนชนน�าในระบอบประชาธปไตย มงอธบายความส�าคญและบทบาทของ

ชนชนน�าในสงคมประชาธปไตย การศกษาชนชนน�าในแงนมรากฐานหนงมพนฐานมาจากแนวคดของ

แมกซ เวเบอร และโจเซส ชมปเตอร (Joseph Schumpeter)68 ในตนศตวรรษท 20 ในกรณของเวเบอร

นนมงชใหเหนวา การมชนชนน�านนไมจ�าเปนจะตองขดแยงกบระบอบประชาธปไตย หากชนชนน�าเหลาน

ยอมรบในหลกการของการปกครองในระบบประชาธปไตยและเขาไปมสวนรวมกบกระบวนการดงกลาว ผน�า

ทผานการตอสในการเลอกตงและรฐสภา มกจะเปนชนชนน�าทางการเมองทเขมแขงและสามารถปองกนไม

ใหชนชนน�าในระบบราชการเขามาครอบง�าสงคมได

สวนชมปเตอร นนมงเนนการพจารณาไประบอบประชาธปไตยในแงทเปนเครองมอของสงคมส�าหรบ

การคดเลอกหรอกลนกรองชนชนน�าทางการเมอง (political filter) จากกลมตาง ๆ ในแงดงกลาวการเลอก

ตงจงเปนเพยงกระบวนการแขงขนระหวางกลมผทน�าทางการเมองเพอสรรหาผทท�าหนาทในการตดสนใจ

ทางการเมอง แทนทจะปลอยใหชนชนน�ากลมเดยวผกขาดอ�านาจเทานน

อยางไรกตามนบตงแตหลงสงครามโลกครงท 2 เปนตนมา บทบาทของชนชนน�าในสงคม

ประชาธปไตย กยงเปนประเดนทมผศกษาอยางตอเนอง ดงจะเหนไดจากผลงานของนกวชาการเชน พารสน

(Parson) แอรอน (Aron) และไอสเซนตแตดท (Eisenstadt) เปนตน นกวชาการเหลานบางคนไดมความ

พยายามพฒนาการศกษาบทบาทชนชนน�าในสงคมประชาธปไตยโดยการหนมาพจารณาความเปนอสระใน

ตวเองและอ�านาจตอรองของบรรดาชนชนน�าและชนชนน�าระดบรอง (Sub-Elite) ทอยในกลมตาง ในฐานะ

ทเปนกลไกทชวยใหกระบวนการและหลกการประชาธปไตยสามารถด�ารงหรอคงอยได

ในอกดานหนงกลมซงเนนวพากษระบบชนชนน�าในสงคมกลมนมกเนนในการศกษาบทบาทของ

ชนชนน�าในการครอบง�าสงคมทงนเพอรกษาผลประโยชนของตน แนวคดนไดรบการพฒนาขนใน

สหรฐอเมรกาโดยนกวพากษสงคมและนกวชาการ เชน เจมส เบอรนแฮม (James Burnham) ซ ไรท มลล

(C. Wright Mill) และฟรอยด ฮนเตอร (Floyd Hunter) โดยในกรณของเบอรน ไดชใหเหนวากลมคนทม

อ�านาจในสงคมสมยใหมคอ ชนชนน�าทควบคมองคกรทงหลาย ทงนเพราะองคกรทงทางเศรษฐกจและ

การเมองถอเปนแหลงทมาทแทจรงของอ�านาจอยางเปนทางการ ในกรณของมลล ไดท�าการศกษาชนชนน�าผ

มอ�านาจ (power elite) ในสงคมเยอรมน ไดแก กลมคนในต�าแหนงส�าคญหรอวงการคนชนสงทางธรกจ

การเมอง และการทหาร ซงมอ�านาจตดสนใจในประเดนหลกของสงคม และมสายสมพนธเชอมโยงอยางใกล

ชด สวนกรณของฮนเตอร พยายามพสจนวา อ�านาจในชมชน เชน ทแอตแลนตา รฐจอรเจย มกจะกระจก

ตวอยในมอของชนชนน�าทางธรกจ

อยางไรกตามการวเคราะหบทบาทของชนชนน�าในสงคมของกลมน มงแสดงหรอสะทอนใหเหนวา

สงคมทอางวาเปนประชาธปไตยอยางสหรฐอเมรกานน หาไดเปนประชาธปไตยทแทจรงไม ทงนเพราะอ�านาจ

ในสงคมสหรฐอเมรกาไมไดกระจายอยางเทาเทยมกน หากแตกระจกตวอยในกลมชนชนน�าตามล�าพง ไม

68 เพงอาง. น. 69.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


วาการศกษาเกยวกบชนชนน�านนจะเนนหนกไปในทศทางใด สงทเหนไดอยางชดแจงในตวแบบนกคอ การ

ตดสนใจก�าหนดนโยบายของมารฐในระดบตาง ๆ มกถกครอบง�าโดยอ�านาจของชนชนน�าทงสน เพราะชนชน

น�าสวนใหญมกควบคมองคกรหลกทงหลายในสงคมและครอบครองทรพยากร ซงเปนฐานและทมาของอ�านาจ

นอกจากนนชนชนน�าแตละฝาย ยงมเครอขายความสมพนธเชอมโยงซงกนและกนอย ดวยเหตท

สงคมสมยใหม ตกอยใตการครอบง�าขององคกร ของคนจ�านวนนอยเหลาน จงมอ�านาจเหนอสงคมและ

สามารถใชอ�านาจดงกลาวในการก�าหนดโครงสรางและมอทธพลเหนอนโยบายของรฐไดอยางงายดาย ดวย

สภาพของรฐทมฐานะเปนองคกรส�าคญทผกขาดอ�านาจในการก�าหนดนโยบาย ซงอยภายใตการควบคมของ

ชนชนน�าทางการเมองและระบบราชการ ดงนนการผลกดนนโยบายของรฐโดยอาศยอ�านาจทมอยในสงคม

และเครอขายความสมพนธระหวางชนชนน�าในดานเศรษฐกจ การเมอง และระบบราชการ จงเปนสงทชนชน

น�าสามารถผลกดนใหบรรลเปาหมายไดอยางงายดาย

หลงจากนแนวคดทฤษฎชนชนแบบคลาสสกกไดรบการเขามาแทนทโดย แนวคดทฤษฎชนชนน�าแท

ทถอเปนแนวทางทไดรบการจดประเภทใหเกดขนโดยไมเคล มานน (Michael Mann)69 แตชนชนน�าแทอาจ

มการเรยกชอทมความแตกตางกนไป เชน ผบรหารจดการรฐ (State Manager) ตวส�าหรบเนอหาสาระของ

แนวคดทฤษฎนมกจะเกยวของกบแนวคดทฤษฎรฐนยม ในเงดงกลาวพฒนาการของแนวคดทฤษฎนจงม

ทมาพรอมกนกบกระแสการน�ารฐกลบเขามาสการศกษาในทฤษฎสงคมการเมอง หรอกระแสการศกษาอ�านาจ

ทรวมศนยอยทรฐ ซงไดรบการจดประกายโดยพวกรฐนยม เชน สคอปโพล และนอรดลงเจอร ในทศวรรษ

ท 1980 แตแนวทางชนชนน�าแทกไดมการแตกแขนงออกมา โดยมงเนนการใหความส�าคญกบการแจกแจง

อ�านาจผานชนชนน�าของรฐทมตอสงคม ดงนนรฐตามแนวคดน จะมลกษณะเปนตว

แสดงมากกวาเปนสถานททใหคนมาแสดงบทบาทและตวแสดงนกคอชนชนทางการเมองเจสสอฟ

(Jessop) เองกไดใหความคดในท�านองเดยวกบมานน วากระแสการน�ารฐกลบเขามานมจดเนนในอสระของ

รฐ 2 แบบ คอ 1) อสระของผจดการรฐ ทจะใชอ�านาจเปนอสระจากพลงทางสงคม 2) พลงของรฐในลกษณะ

ทเปน อ�านาจแบบโครงสรางพนฐาน ทเปนพลงทางสถาบนของรฐทจะใชอ�านาจของตนไปยงสวนอน ๆ ใน

สงคม ซงแบบแรกนนกคอทฤษฎชนชนน�าแทและแบบทสองกคอทฤษฎรฐนยมนนเอง

ผทเสนอแนวคดทฤษฎชนชนน�าแทในชวงแรก ไดแก อลค นอรดดงเจอร (Eric Nordinger) โดย

นอรดดงเจอร ไดเสนอรฐในความหมายเดยวกนกบของเวเบอรวาคอ ปจเจกบคคลจ�านวนหนง และเปนคน

พวกนเทานน ทเขามามต�าแหนงในรฐและมอ�านาจบงคบใชในสงคม กลาวคอจะมเพยงคนจ�านวนจ�ากดน

เทานน ทมอ�านาจในการตดสนใจใหแกสงคมในวงกวาง นอกจากน บรรดานกคดในส�านกคดนกไดแก เชน

เครสเนอ (Krasner) เลว (Levi) ไกเชอร (Kiser) เฮคเตอร (Hechter) และพอกก (Poggi) ทท�าการเสนอ

วารฐคอตวแสดงในตวมนเอง โดยไมขนอยกบใคร โดยรฐจะเปนตวแสดงทมเหตผลและมความเปนเอกภาพ

ทหนงเดยว ทท�าการตอสเพอผลประโยชนของตน และจะเปนผปกครองทจะท�าการปกครองเพอผลประโยชน

ตอตนเอง

69 เอก ตงทรพยวฒนา. อางแลว. น. 121-127.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


จากทกลาวมาขางตนถงพฒนาการของทฤษฎชนชนน�าทางการเมองทงแบบคลาสสกและในชวงหลง

สงครามโลกครงท 2 นนกแนวคดทฤษฎชนชนแทหรอแนวคดทฤษฎชนชนน�ายคใหม ไดสะทอนหรอไดแสดง

ใหเหนจดยนและจดรวมทชดเจนของทฤษฎชนชนน�าทางการเมองทงหมดวา ในสงคมจะมคนกลมนอย ซง

กคอผปกครองเทานนทอยในชนทางสงคมทเหนอกวา และคนเหลานจะมความเปนอสระสงในการท�าการ

ปกครอง และท�าการตดสนใจเรองส�าคญ ๆ ใหแกคนในสงคม ทงน เพอผลประโยชนของตวชนชนน�านเอง

อยางไรกตาม แนวทฤษฎเหลาน ยงมความแตกตางในการใหค�าอธบายทมาของการแจกแจงอ�านาจในสงคม

โดยแนวทางชนชนน�าคลาสสกทงสองทฤษฎจะเหนวาแหลงอ�านาจของตวชนชนน�ามาจากประชาสงคม เพราะ

การขนและลงของชนชนน�าและการกอตวของพวกตอตานชนชนน�าทจะขนมาเปนชนชนน�าแทนนน เปนกระ

บวนการทเกดขนในภาคประชาสงคมกอนทชนชนนนจะขนมากมอ�านาจรฐ และตวชนชนน�าเองกจะมความ

สามารถของตนเอง เชน ในดานการจดตงองคกรหรอในการมจตวทยาแบบ สงโตและหมาปา ดงนนทมาของ

อ�านาจของชนชนน�าจงมาจากตวมนษยหรอชนชนน�าทอยในประชาสงคมนน ๆ

สวนแนวคดทฤษฎชนชนน�าในยคหลงสงครามโลกครงท 2 ทเรยกวา แนวคดทฤษฎชนชนน�ายค

ใหมจะใหความส�าคญกบแหลงอ�านาจทมาจากตวรฐ โดยในแนวคดทฤษฎชนชนน�าเชงสถาบน เหนวาทมา

ของอ�านาจของชนชนน�ามาจากต�าแหนงทพวกนไดมา อ�านาจของชนชนน�าไมไดมาจากตวชนชนน�าเอง เหมอน

พวกชนชนน�าในยคคลาสสก ในดานของแนวคดทฤษชนชนน�าแท (หรอแนวคดทฤษฎชนชนน�าในยคใหม) ก

เชนกน เพราะอ�านาจของชนชนน�านนมาจากอ�านาจทางโครงสรางพนฐานของรฐในเชงสถาบนทชนชนน�าด�ารง

อย และมาจากการทสงคมเองตองยอมใหชนชนน�าเหลานมบทบาทในเชงภมศาสตรการเมองระหวางประเทศ

ดงนนการแจกแจงอ�านาจจะแพรกระจายจากตวจากรฐออกมา ไมใชแผกระจายเขาไปในตวรฐเหมอนของ

พวกพหนยมและมารกซสต70



70 เพงอาง.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เรองท 7.2.3 สงคมวทยาการเมองตามแนวคดทฤษฎพหนยม

หากพจารณาสงคมวทยาการเมองตามแนวคดของกลมทฤษฎพหนยมทไดรบการพฒนามาจากหลาย

กระแสความคด ซงตอตานทฤษฎอ�านาจของรฐทละเลยหรอมองขามสทธผลประโยชน และความส�าเรจของ

กลม องคกร หรอสมาคมตาง ๆ ในสงคมทมบทบาทและความส�าคญไมนอยไปกวารฐ

ดงนนแนวคดของทฤษฎน จงขดแยงกบความเปนจรง และควรจะไดรบการยกเลกไป นนคอ กระแส

ความคดทฤษฎแบบพหนยมทแนวความคดทฤษฎเหนวา ในสงคมสมยใหมนน อ�านาจหาไดกระจกตวอยใน

มอของผกมอ�านาจรฐแตเพยงล�าพงไม หากกลบกระจดกระจายอยในสถาบน องคการ และกลมตาง ๆ ใน

สงคมดวยเหมอนกน ดงนนสถาบน องคการ และกลมหลากหลายเหลาน จงควรจะมสวนรวมในการก�าหนด

ทศทางของสงคมและควบคมบทบาทของรฐ ในแงรากฐานทมาของแนวคดทฤษฎน กลาวกนวา แนวคดทฤษฎ

แบบพหนยมไดรบเอาแนวคดเกยวกบอ�านาจรฐทจ�ากด และการปกครองโดยการยนยอมของประชาชนมา

จากลอค (Loekc) รวมทงแนวคดทฤษฎเกยวกบการแบงแยกอ�านาจจากมองเตสกเออ (Montesquieu)

รวมทงแนวคดทฤษฎเกยวกบบทบาทของกลมในการปองกนการใชอ�านาจเผดจการของรฐจาก

ทอคเคอวลล(Tocqueville) รวมทงแนวคดทฤษฎเกยวกบการกระจายอ�านาจไปสคนกลมตาง ๆ เพอปกปอง

สทธของปจเจกชน และคนกลมนอยในสงคมของแฮมมลตน (Hamilton)

อยางไรกด ตวแนวคดทฤษฎแบบพหนยมโดยตรง จะเหนไดจากความคดของบรรดานกวชาการใน

ศตวรรษท 20 เชน ฟกกสส (Figgiss) ลนคเซย (Lindsay) บารเกอร (Barker) และโดยเฉพาะอยางยงดกต

(Duguit) ในฝรงเศส และลาสก (Laski) ในองกฤษ แตแนวคดทฤษฎนกลบเฟองฟในสหรฐอเมรกา จนกลาย

เปนตวแบบหลกในการศกษาความสมพนธระหวางรฐและสงคม71

โดยในผลงานเขยนของดกต นกกฎหมายชาวฝรงเศสทไดรบการตพมพครงแรกในป 1913 ได

วพากษวจารณหลกการพนฐานสองประการของแนวคดทฤษฎอ�านาจอธปไตยของรฐ คอ หลกความสอดคลอง

กนระหวางรฐกบชาต และหลกอ�านาจอธปไตยทแบงแยกมไดวาไมตรงกบความเปนจรง เพราะรฐจ�านวนมาก

ประกอบขนจากคนหลายเชอชาตรฐจงไมจ�าเปนตองเปนตวเเทนของชาต และแนวคดเรองอ�านาจอธปไตยท

แบงแยกมไดกขดกบระบบสหพนธรฐ และการกระจายอ�านาจไปสทองถนทปรากฏอยในยคปจจบน

ส�าหรบผลงานลาสก นกรฐศาสตรชาวองกฤษ มผลงานอยสองชน ซงไดรบการตพมพครงแรก ใน

ป 1916 และ 1925 ตามล�าดบ นอกจากจะท�าการวพากษวจารณแนวคดเอกนยม และยนยนถงความถกตอง

ของทศนะแบบพหนยมแลว ลาสก ยงชใหเหนสภาพและภาระหนาทของรฐวา ไมมอะไรแตกตางจากกลมใน

สงคมมากนก

71 อนสรณ ลมมณ. อางแลว. น. 54.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


กลาวคอในความเหนของลาสก เหนวาอ�านาจในสงคมตามความเปนจรง ไมไดอยทรฐเพยงแหง

เดยว แตจะกระจดกระจายอยตามกลมตาง ๆ ซงมผลประโยชนความเชยวชาญ หรอภาระหนาทในดานใด

ดานหนง เชน สงคม ศาสนจกร และสหภาพแรงงาน เปนตน

ดงนน รฐจงเปนสมาคมหนงในบรรดาสมาคมทงหลายในสงคม เพยงแตมลกษณะทโดดเดนกวา

สมาคม อน ๆ เทานน และลกษณะเฉพาะดงกลาวของรฐกเปนผลมาจากการยอมรบของสงคม หาไดเกดจาก

ก�าลงอ�านาจแตประการใด ไม72

ในกรณของแนวคดพหนยมแบบอเมรกน ผทพยายามชใหเหนลกษณะของพหนยมแบบนอยาง

ชดเจนคอโรเบรต ดาหล (Robert Dahl) เหนวา พหนยมแบบอเมรกนมความเชอเบองตนอยวาสงคมมหลาย

ศนยอ�านาจ และไมมศนยอ�านาจใดมหรอสามารถมอ�านาจอธปไตยเพยงผเดยว ถงแมวาประชาชนจะเปน

ผมอ�านาจอธปไตยโดยชอบธรรมกตาม ประชาชนแตละสวนในสงคมกไมควรมอ�านาจอธปไตยอยางเตมท

ส�าหรบในทศนะของดาหล เหนวาการกระจายตวของอ�านาจ จะท�าใหมการถวงดลกน อนจะเปนการ

ชวยใหสงคมสามารถลดความรนแรงของการใชอ�านาจ แสวงหาความยนยอมพรอมใจไดงาย และหากจะม

การยตขอขดแยงกสามารถยตขอขดแยงโดยสนตวธ เพราะคนแตละกลม มโอกาสคดคานสงทตนพวกตน

ไมเหนดวย นอกจากนนการเจรจาตอรองระหวางศนยอ�านาจตาง ๆ ในการตดสนใจในเรองใดเรองหนง กม

สวนส�าคญทจะท�าใหบรรดาพลเมองและผน�าสามารถจดการกบขอขดแยงไดเปนอยางด ทจะเปนประโยชน

แกทกฝายทเกยวของ73

นอกจากนดาหลยงมความเชอวา อ�านาจทางการเมองนน มลกษณะหลากหลายผน�าเองกมมากมาย

หลากหลายพวก และแตละพวกกมเปาหมายทผดแผกแตกตางกนไปกลาวคอ มทรพยากรของตนเอง และ

รวมทงมความเปนอสระตอกน ในสภาพเชนน ยอมไมมผน�าคนใดหรอกลมใดทมอ�านาจทงหมดมารวมตว

กนอยในกลมใดกลมหนง ตลอดรวมทงมอ�านาจมากพอทจะบรรลเปาหมายทงหลายไดโดยสนเชง เพราะ

ฉะนนนโยบายของรฐบาลทออกมาจงเปนผลจากการตกลงหรอขอตกลงรวมมอกนระหวางผน�ากลมตาง ๆ

ทมเปาหมายแตกตางกน

ในแงความสมพนธเชงนโยบายระหวางรฐบาลกบคนกลมตาง ๆ ดาหลไดชใหเหนวา รฐบาลมฐานะ

เปนเปาหมายในการใชอทธพลผลกดนของคนในสงคม ทงนเนองมาจากรฐมอ�านาจมากเปนพเศษ การม

อทธพลเหนอการท�างานของรฐบาลกคอ การมอทธพลตอวธการทรฐบาลใชในการผลกดน บงคบ และลงโทษ

ผคนในสงคม สมรรถภาพของรฐบาล ในการด�าเนนการเรองราวทงหลายทงทถกกฎหมายและไมถกกฎหมาย

ตลอดจนความสามารถของรฐบาลในการจดสรรแบงปนผลประโยชน อภสทธ ความมงคง และอ�านาจใน

สงคม74

ในตวแบบหรอแนวคดทฤษฎพหนยม ความสมพนธระหวางรฐกบสงคมมกมการแสดงออกใน

ลกษณะทประชาชนกลมตาง ๆ ในสงคมตางมบทบาทในการควบคม และผลกดนการตดสนใจของรฐผาน

72 เพงอาง. น. 54.73 เพงอาง. น. 55.74 เพงอาง. น. 55.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


สถาบน และกระบวนการทางการเมอง การบรหาร และสงคม เชน ในกรณของพรรคการเมอง รฐสภา คณะ

รฐมนตร ระบบราชการ และสอมวลชน เปนตน หากตวแบบหรอแนวคดทฤษฎพหนยม รฐและรฐบาลกคอ

สงเดยวกน และเปนเพยงคนกลมหนงทมบทบาทหนาทตามกฎหมายในการก�าหนดนโยบายและตดสนใจใน

ประเดนปญหาทางการเมองใหแกสงคม ฐานะของรฐในสงคมจงเปนเพยงกลมหรอสมาคมอยางหนงทไมม

ความแตกตางไปจากบรรดากลมทจ�านวนมากมายและมความหลากหลายทมอยในสงคม ดงนนประชาชนจง

ไมจ�าเปนจะตองเชอฟงรฐในทกกรณหรอยอมรบอ�านาจรฐในทกเรอง

ส�าหรบสงคมนนจะประกอบขนดวยเครอขายของกลมอทธพล หรอองคกรผลประโยชนจ�านวน

มากมาย เชน สหภาพแรงงาน สมาคมวชาชพ องคกรประชาชน และชมรมดานวฒนธรรม เปนตน โดยแตละ

องคกร สถาบนหรอกลมจะมฐานอ�านาจของตนเอง ซงท�าใหสามารถด�าเนนงานอยางเปนอสระจากการ

แทรกแซงของรฐบาล สถาบน องคกร กลมเหลาน โดยทวไปมกมฐานะเปนองคกรทเปนตวกลาง (interme-

diary organizations) ทเชอมโยงระหวางประชาชนในสงคมกบรฐบาลเขาดวยกน ในแงของหลกการกลม

ทงหลายทสามารถด�ารงสถานะของแหลงอ�านาจอสระในสงคมได จะตองเปนกลมซงเกดจากการรวมตวกน

โดยสมครใจในหมของผทมผลประโยชนและความสนใจรวมกน โดยมสภาพเปนองคกรเอกชนหรอไมได

เปนองคกรทางการของรฐ

อยางไรกดเนองจากแตละกลมจะมกจกรรมเฉพาะดาน ในแงดงกลาวประชาชนแตละคนจงมกจะ

เปนสมาชกหลายกลมในเวลาเดยวกน และโดยทวไปกจกรรมของกลมทงหลายมกจะมการพงพาอาศยหรอ

เชอมโยงกนในทางใดทางหนง

โดยกลมเหลานจะยอมรบกฎเกณฑในการแกไขขอขดแยงและตดสนใจในการแสวงหาขอยตรวม

กน ท�าใหผลทตามมากคอไมมกลมใดมอ�านาจครอบง�าสงคมเพยงกลมเดยว และความขดแยงระหวางกลม

สามารถหาทางเจรจาประนประนอมระหวางกนได ถงแมวาบางกลมในสงคม เชน พรรคการเมอง และกลม

ทรณรงคเพอเปาหมายทางการเมอง75 กอาจจะเขาไปเกยวของกบการเมองอยางตอเนอง กลมสวนใหญใน

สงคมจะมสวนรวมในทางการเมองเพยงครงคราว เพอปกปองหรอเรยกรองผลประโยชนของตนเทานน ตาม

ตวแบบหรอแนวคดทฤษฎพหนยม กระบวนการผลกดนนโยบายของรฐโดยกลมมอยสองรปแบบ กลาวคอ

รปแบบแรก ไดแก กระบวนการระดมพลงสมาชก (mobilization process) และรปทสอง ไดแก กระบวนการ

ท�าหนาทเปนตวกลาง76

รปแบบแรก ถอเปนรปแบบในกรณทกลมไมไดมบทบาททางการเมองโดยตรง สวนใหญจะท�าหนาท

กระตนใหสมาชกแตละคนหนมาสนใจกจกรรมและความเปนไปทางการเมอง โดยการใหค�าแนะน�าและให

ความร ตลอดจนชชองทางในการผลกดนนโยบายหรอเรยกรองตอรฐ

รปแบบทสอง คอ กระบวนการทกลมผลประโยชนแสดงบทบาทตวกลางระหวางกลมปจเจกบคคล

กบรฐบาล โดยการใหขอมลขาวสาร ขณะเดยวกนท�าหนาทในการเสนอชองทางทจะเรยกรองตอรฐบาลหรอ

ผลกดนนโยบายรฐใหแกสมาชก และในขณะเดยวกนกใหขาวสารแกรฐบาลเกยวกบผลประโยชนและความ

ตองการของประชาชนในสงคม

75 เพงอาง. น. 56.76 เพงอาง.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ส�าหรบความสมพนธระหวางรฐกบกลมหลากหลายในการก�าหนดนโยบายนนถงแมตวแบบหรอ

แนวคดทฤษฎพหนยมจะมงเนนบทบาทน�าของกลมตาง ๆ ในการผลกดนทศทางของ นโยบายรฐอยเสมอ77

แตในแวดวงวชาการเกยวกบแนวคดทฤษฎพหนยมกลบมทศนะเกยวกบบทบาทรฐในกระบวนการ

ก�าหนดนโยบายทมความแตกตางกนคอนขางมากเกยวกบเรองนทง ดนลฟว (Dunleavy) และโอเลยรร

(O'Leary) ไดชใหเหนรปแบบตลอดจนบทบาทรฐในผลงานเขยนทางดานแนวคดทฤษฎพหนยมทงหลายวา

มความผดแผกแตกตางกนไปถง 3 ลกษณะ คอ รฐทเปนเหมอนเครองชทศทางลม รฐทเปนกลาง และรฐ

นายหนา78

รปแบบแรก รฐในสงคมพหนยมจะท�าหนาทเหมอนกบเครองบนทกขอเรยกรองของกลมตาง ๆ และ

ตดสนใจก�าหนดนโยบายเพอตอบสนองตอขอเรยกรองเหลานนตามพลงกดดนและอ�านาจตอรองของกลม

นนคอนโยบายของรฐจะมทศทางและเนอหาทตอบสนองขอเรยกรองของกลมทมอทธพลสงมากกวาคนกลม

อนทมอทธพลต�า ในสภาพดงกลาว รฐไมไดลกษณะทแตกตางไปจากเครองชทศทางลม ซงลกศรจะชไปใน

ทศทางทลมพดแรงทสดเสมอ รฐจงไมเปนกลางแบบคนทเปนกลาง หากแตเปนกลางในลกษณะทคนกลม

ใดทมอ�านาจกสามารถผลกดนใหก�าหนดนโยบายเปนไปตามความตองการของตนได ในขอขดแยงเชงนโยบาย

แตละเรอง องคกรของรฐและรฐบาลตามรปแบบนพรอมจะเขาขางกลมทมอ�านาจผลกดนสงสดในประเดน

นน ในแงดงกลาวรฐซงมหนาทรบเอาขอเรยกรองของคนกลมนมาด�าเนนการตามกระบวนการก�าหนดนโยบาย

โดยไมไดมบทบาทหลกในการก�าหนดเนอหาและทศทางแตอยางใด

รปแบบทสอง เหนวารฐมฐานะเปนกลางจรง ๆ ทงนเพราะบทบาทส�าคญของรฐในสงคมคอ การ

เปนผคอยไกลเกลย ถวงดล และประสานขอขดแยงระหวางผลประโยชนของกลมตาง ๆ เพอประโยชนของ

สงคมโดยสวนรวม สภาพของรฐจงเปนเหมอนกรรมการตดสนชขาดในเกมกฬาทงหลาย ทงนเนองมาจาก

องคของรฐไมเพยงแตจะท�าหนาทตอบสนองขอเรยกรองของกลมทมชยชนะในการผลกดนนโยบายของรฐ

เทานน หากแตยงมบทบาทในการรกษาระเบยบกฎเกณฑในการแขงขนและชวงชงผลประโยชนระหวางกลม

ทงนเพอรกษาความเปนธรรมอกดวย

ดงนนในกระบวนการการก�าหนดนโยบาย ถงแมวาทศทางและเนอหาของนโยบายรฐ จะตอบสนอง

ตอขอเรยกรองของกลมทมอ�านาจผลกดนสงสดกตาม แตในเวลาเดยวกนรฐยงคงจะตองดแลไมใหนโยบาย

นนลวงละเมดสทธของคนกลมอน ดวยการตความ โดยจะตองมการชงน�าหนก และใชดลยพนจในการ

พจารณาขอเรยกรองดงกลาว ตลอดจน และตดสนใจก�าหนดนโยบายโดยค�านงถงความสอดคลองและผล

ดตอระบอบประชาธปไตยดวย

รปแบบสดทาย มกจะแสดงบทบาทในการก�าหนดนโยบายเหมอนกบเปนนายหนาหรอพอคาคนกลาง

ทคอยแสวงหาก�าไรจากการซอขาย รฐในแงนไมไดเปนกลาง แตเปนนายหนาทางการเมองทมผลประโยชน

ของตนเอง นกการเมองหรอเจาหนาทของรฐมฐานะเปนเพยงกลมผลประโยชนกลมหนง ทมบทบาทน�าใน

การก�าหนดนโยบาย

77 เพงอาง. น. 57.78 เพงอาง.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เพราะฉะนนนโยบายรฐทออกมา จงเปนผลลพธจากกจกรรมการเจรจาตอรองระหวางกลมผล

ประโยชนตาง ๆ ทงภายนอกและภายในรฐ ในการก�าหนดนโยบายแตละดาน รฐบาลและองคกรของรฐซงม

ผลประโยชนและความตองการของตนอย มกจะพยายามผลกดนและผสมผสานผลประโยชนของกลมทเรยก

รองตอรฐใหมความสอดคลองกบผลประโยชนของกลมตนโดยใชวธการตาง ๆ นานาประการ เชน การใชการ

ชแจง ชกจง หรอขมขใหกลมผลประโยชนตาง ๆ ตางเหนดวยกบขอเสนอของตน หรอการพยายามแสวง

ประโยชนจากขอขดแยงระหวางกลมในสงคมโดยเขาขางกลมทมความตองการเหมอนกบฝายตน หรอการ

ผลกภาระความรบผดชอบในการตดสนใจในกรณทขอเรยกรองขดแยงกบผลประโยชนทมอยของตน เปนตน

อยางไรกตามไมวาบทบาทรฐในการก�าหนดนโยบายจะมมากนอยเพยงใดและรฐจะเปนกลางมาก

นอยเพยงใด จะเหนไดวา ตวแบบแนวคดทฤษฎพหนยมเนนบทบาทน�าของกลมในการก�าหนดทศทางและ

นโยบายรฐในสงคมเสมอ ความแตกตางระหวางแนวทางในการอธบายตาง ๆ เปนเพยงขอแตกตางในระดบ

การครอบง�าทกลมมเหนอนโยบายของรฐ และการน�าเอารฐบาลและองคกรตาง ๆ ของรฐเขามารวมพจารณา

กเขามารวมพจารณาในฐานะกลมผลประโยชนหรอไมเทานนในแงดงกลาวการเคลอนตวจากแนวคดทฤษฎ

พหนยมคลาสสกเขามาสแนวคดทฤษฎพหนยมใหม ไดแสดงใหเหนถงการเขามาบรรจบเขาหากนกบแนวคด

ทฤษฎของกลมมารกซสต และชนชนน�านยม กลาวคอ จากเดมนนเราจะเหนไดวาแนวคดทฤษฎพหนยม

คลาสสก ชนชนน�าทางการเมองคลาสสก และมารกซสตคลาสสก (ทมลกษณะความคดใกลเคยงกนกบ มาร

กซสตเชงเครองมอ) อาจจะมความขดแยงระหวางกนอยางมากในเรองของแกนหรอสาระเกยวกบการวเคราะห

โดยแนวคดทฤษฎชนชนน�าคลาสสกจะท�าประกาศถงความเปนอสระของผปกครองและจะโตแยงทางดาน

แนวคดทฤษฎมารกซสตวา การทพวกมารกซสตเนนแกนในการวเคราะหทการขบเคลอนโดยพลงทาง

เศรษฐกจทท�าใหเกดชนชนนน ดจะเปนการละเลยความเปนจรงทวา มวลชนสวนใหญจะตองพงพาตอความ

สามารถในการจดตงองคกรและสมรรถนะทางจตวทยาของ ชนชนน�า ซงปจจยนตางหากทไดท�าใหเกดชนชน

ทเหนอกวาขนในสงคม

ดงนนการปฏวตทางชนชนตามแนวทางมารกซสตจะไมสรางสงคมทปราศจากชนชนขน หากแตจะ

เพยงสรางผปกครองกลมใหมขนมาเทานน79

ในขณะเดยวกนชนชนน�าคลาสสก กเหนดวยกบแนวทางมารกซสต ในการวพากษวจารณพวก

เสรนยม (ซงมความคดคลายคลงกนกบของกลมแนวคดทฤษฎพหนยมคลาสสก) วา ประชาธปไตยแบบผ

แทนนนไมสามารถทจะท�าใหเกดสงคมทคนสวนใหญมพลง ในแงดงกลาวสงทพวกเสรนยมเสนอ จงเปน

เพยงการใชวธ คดสรรแบบใหมทจะเลอกผปกครองและเปนการใชหนากากปดบงไมใหมวลชนเหนผทจะขน

มาเปนชนชนปกครองใหม ซงกคอชนชนกระฎมพนนเอง80

ทางดานของมารกซสต กไดยนยนวาแกนของการวเคราะหนน ควรจะอยทแรงขบเคลอนทาง

เศรษฐกจทก�าหนดความสมพนธทางชนชน และพลงทางการเมองของชนชนทเหนอกวากไมไดเปนอสระจาก

พลงทางดานเศรษฐกจ ในขณะเดยวกนกท�าการวพากษวจารณพวกแนวคดทฤษฎพหนยมคลาสสกวา การ

79 Beetham, and Petrie. op.cit. p. 109.; Dunleavy. And O’Leary. Op.cit. pp. 138–140.

80 Ibid .

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


จดองคกรทางสงคมมกจะเปนแบบชนชนในแนวตงหรอในแนวดง ไมใชในแนวราบทมความเสมอภาคกน

อยางทบรรดาพวกพหนยมคลาสสกเสนอ และอ�านาจมกจะไปกระจกตวอยทยอดของแนวตงหรอแนวดงนน

สวนทางพวกพหนยมคลาสสกกยนในจดยนของตนเอง วาการจดองคกรในสงคมนนเปนแนวราบทกลมแตละ

กลมจะมตวแทนอยางเสมอภาค

อยางไรกตาม การละทงความคดของบรรดาพวกพหนยมคลาสสกทวาในสงคมจะมความสมพนธ

แนวราบในการด�าเนนการของกลมตาง ๆ มาเปนพวกพหนยมใหมทวาสงคมเปนแนวดงทมล�าดบชนโดยม

กลมธรกจจะอยทชนยอดนน ดแลวจะคลาย ๆ กบสถานะของชนชน (class) ในทฤษฎมารกซสต และคลาย

กบสถานะของชนชนน�า (elite) ในทฤษฎชนชนน�านยม ซงมชนชนทสงกวาอยบนยอดของล�าดบชนในสงคม

แมจะมจดตางทวาพวกพหนยมใหม ยงเหนวากลมธรกจมสถานะเปนกลมอย ไมไดมสถานะเปนชนชนทาง

เศรษฐกจเหมอนพวกมารกซสต และไมไดเปนชนชนน�าทางการเมองทมความสามารถในตวเองเหมอนแนวคด

ทฤษฎชนชนน�าทางการเมอง

ในขณะเดยวกนพวกพหนยมใหมกมแนวคดทมาบรรจบกบพวกมารกซสซสต สายทเนนปจจยทาง

ดานเศรษฐกจเปนตวก�าหนดความสมพนธเชงอ�านาจทางการเมองและสงคม โดยทงคตางใหความสนใจใน

ผลประโยชนของนายทน81 ทงนเพราะพวกพหนยมใหมไมไดใหความส�าคญในการวเคราะหความสมพนธ

เชงอ�านาจ โดยการเนนในกลมทหลากหลายประเภทตาง ๆ เหมอนพวกพหนยมคลาสสกอกตอไป แตหนมา

เนนทปจจยทางเศรษฐกจทมผลตอระบบการเมอง

โดยมกลมธรกจมบทบาทส�าคญ ผลทตามกคอการท�าใหศนยกลางของการวเคราะหของพวกพห

นยมใหมและมารกซสต มลกษณะทคลายคลงกนในการเนนทปจจยทางดานเศรษฐกจ มากกวาดานอน ๆ

ไมวาจะดานการเมอง อดมการณ หรอวฒนธรรม ยงไปกวานน จากการทพวกพหนยมใหมใหความส�าคญ

ในการมอ�านาจของกลมธรกจ กเปนการสะทอนหรอแสดงใหเหนวาการจดสรรแบงปนอ�านาจในสงคมนน จะ

มลกษณะทเปนการกระจกตวมากขน ซงเปนความคดทคลายกนกบของพวกมารกซสต และชนชนน�านยมท

ระบวาอ�านาจนนมาจากการกระจกตวอยทชนชนและชนชนน�าทางการเมอง ประเดนนไดชใหเหนวา พวกพห

นยมใหมน�าเอาเรองเจาของปจจยทางเศรษฐกจทเกยวของกบอ�านาจของชนชน เขามาสศนยกลางของการ

วเคราะหการเมอง82 (Political analysis) ดงนน จงไมนาแปลกใจวา ผลของการวเคราะหของพวกพหนยม

ใหม จงคลายกบของแนวคดทฤษฎมารกซสต เชงเครองมอและเหมอนกบแนวคดทฤษฎชนชนน�าทางการ

เมอง ในแงทกลมหรอชนชนทครอบง�าทางเศรษฐกจและในแงชนชนผปกครองทมอ�านาจเหนอกวา มกจะอย

ในต�าแหนงทไดเปรยบทท�าใหรฐตองคอยเขาขางอยเสมอ

อยางไรกตาม ดงทกลาวมาในขางตนแลววา ประเดนทมความแตกตางกนกยงมอยอยางชดเจนใน

แงทวา พวกพหนยมใหม คดวากลมธรกจมแตสถานะเปน “กลม” ยงไมไดเปน “ชนชน” จดประเดนนถอ

เปนความคดเหนทแตกตางเกยวกบเรองของ “อตลกษณ” ทงนเพราะพวกพหนยมใหมยงคดวาการแบงแยก

81 McLennan. ‘Capitalist State or Democratic Polity?: Recent Development in Marxist and Pluralist

Theory’, in Gregor McLennan, David Held, and Smart Hall. (eds.). (1984). The Idea of Modrn State. Milton Keynes:

Open University I Press. p. 85.82 McLennan. Op.cit. p. 130.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ทางเศรษฐกจ (ทท�าใหเกดชนชนตามความคดของพวกมารกซสตกบกระบวนการทางเมองนนไดมการแยก

ออกจากกน

ดงนนถาการควบคมอ�านาจของกลมธรกจทไดมาจากกระบวนการเลอกตง กไมจ�าเปนทจะตอง

ท�าลายลางระบบทนนยม (ซงตางไปจากพวกมารกซสตทคดวาอตลกษณทางชนชนมสวนสมพนธกบทงการ

แบงแยกทางเศรษฐกจและกระบวนการทางการเมอง ตลอดจนการท�าลายการแบงชนชนน กตองท�าลายระบบ

เศรษฐกจและกระบวนการทางการเมองแบบทนนยมดวย) กลาวคอส�าหรบพวกพหนยมใหมแลว ถาควบคม

สถาบนทางการเมองไวได กไมจ�าเปนทจะตองไปยงอะไรกบความสมพนธทางชนชน83

พฒนาการจากพวกพหนยมคลาสสกไปสพวกพหนยมใหม ถงแมจะมความ กาวหนาในเรองของ

การวเคราะหเกยวกบโครงสรางอ�านาจในสงคม (Power Structure in the Society) ทมกลมธรกจครอบง�า

อย แตในแงการศกษาการแตกตวของสงทเราจะศกษาแลว ถอวาเปนการถดถอย ทงนเพราะความเปนพห

ภาวะ (Plurality) ทไดแสดงหรอไดสะทอนใหเหนถงการแตกตวของกลมตาง ๆ ไดถกลดลง ใหไปอยทกลม

ธรกจ ซงส�าหรบพวกพหนยมใหมแลว เหนวาเปนเอกภาพ แตในความเปนจรงแลว กลมธรกจอาจไมไดม

เอกภาพอยางทไดมการน�าเสนอกน

ทงนเพราะกลมธรกจกจะประกอบดวยกลมทนหาจดหลายกลมหลากหลาย เชน กลมทนการเงน

กลมทนอตสาหกรรม กลมธรกจทองเทยว กลมหอการคา กลมทนสอสาร เปนตน ทตางมผลประโยชนท

หลากหลายและแตกตางกน ซงจะท�าใหกลมธรกจนเกดความขดแยงและตอสระหวางกนไมเปนเอกภาพดง

ทส�านกคดนน�าเสนอ แตถาเรามองวา กลมธรกจคอตวแทนของกลมผทเหนอกวา ส�าหรบแนวคดทฤษฎพห

นยมใหมแลว ชนชนนายทนตามทฤษฎมารกซสต (Marxism) เชงเครองมอ และชนชนน�าทางการเมองตาม

แนวคดทฤษฎชนชนน�าทงหมด กคอกลมของผทเหนอกวาทไดรบการพจารณาหรอไดรบการมองวามเอกภาพ

เชนเดยวกน และขณะเดยวกนกจะประสบปญหาเหมอนกนกบของทางพวกพหนยมใหม ในแงของปญหาใน

การพจารณาหรอการมองหนวยการวเคราะห (unit of analysis) แบบเปนเอกภาพมากเกนไป ทไดเกดขน

กบในแนวคดทฤษฎรฐนยมดวยเชนเดยวกน ทงนเพราะพวกรฐนยมกมองหรอพจารณาวารฐเปนเสมอน

ปจเจกบคคลหรอเปนหนวยเดยว ๆ ทมเอกภาพในตวเอง จากผลงานการศกษาเชงประจกษหลายชนทได

แสดงใหเหนวารฐ ไมไดเปนโครงสรางทเปนเอกภาพ หากแตรฐจะมการแตกตวทางโครงสรางทเปนองค

ประกอบของรฐออกไป และแตละสวนกจะมการบรหารงานและการปฏบตทแตกตางกนไป ประเดนนได

สะทอนหรอแสดงใหเหนวารฐไมไดมผลประโยชนเปนหนงเดยวกน องคประกอบทแตกตวของรฐท�าใหรฐม

ผลประโยชนทแตกตางกนในแตละสวนทอาจน�าไปสความขดแยงกนเองได เกยวกบประเดนดงกลาวเดยร

เลฟ (Dearlove) ไดชใหเหนวา พวกรฐนยมไมไดมการวเคราะหโดยลงไปดโครงสรางความสมพนธสถาบน

ตาง ๆ ในรฐอยางเพยงพอ ในขณะทแนวทฤษฎนพยายามเสนอใหเหนความส�าคญอยางมากของโครงสราง

รฐและเครอขายองคกรรฐ



83 เอก ตงทรพยวฒนา. อางแลว. น. 157.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เรองท 7.2.4 สงคมวทยาการเมองตามแนวคดทฤษฎของอมล เดอร

ไคม และนโอ เดอรไคม

สงคมวทยาการเมองตามแนวทางของเดอรไคม 84

แนวคดของเดอรไคมเกยวกบสงคมวทยา (Sociology) และสงคมวทยาการเมอง (Political Dur-

kheim Sociology) ใหความส�าคญเกยวกบอ�านาจ โดยเฉพาะอ�านาจในการควบคมปจเจกบคคลในสงคม

ตลอดจนใหความสนใจกบรฐและสงคมและการเมอง

แมวา ทศนะของเดอรไคม (Durkheim) ทมตอ ‘รฐ’ (state) จะใหความส�าคญนอยในการ

สรางสรรคและการธ�ารงรกษา การจดระเบยบทางสงคม (social order) ซงการทมทศนะเปนนน เพราะเหน

วาเรองดงกลาวเปนปญหาทส�าคญส�าหรบศาสตรอยางสงคมวทยา ขณะเดยวกนเดอรไคมเหนวา การเมอง

จะใหความส�าคญบทบาทของรฐนอย แตกเหนวาบทบาทของรฐทส�าคญกคอการท�าใหการจดระเบยบทาง

สงคมใหมความมนคง โดยวธการใหสมาชกของสงคมมจตส�านกเชงคณธรรมรวมกนโดยรฐตองเปนผน�าใน

การก�าหนดหลกการเกณฑทใหมา แตอยางไรกตามในภาพรวมคอวาเดอรไคมยงใหความสนใจกบรฐและ

สงคมอย ดงปรากฏในชวตและผลงานดงตอไปน

ในตอนตนศตวรรษท 20 ทศาสตรทางสงคมวทยาทางการเมองไดเรมทจะสามารถแยกตนเองออก

จากสงคมศาสตรสาขาอนไดอยางเดนชดขน และเดอรไคม เปนผหนงทสามารถทชหรอแสดงใหเหนวา สาระ

ส�าคญของศาสตรทางดานสงคมวทยา สงคมวทยาการเมองนน มอยอยางชดแจง และแตกตางไปจากศาสตร

ในสาขาวชาอน ๆ ผลงานทส�าคญมลกษณะทหลากหลาย กลาวคอในทศนะของเดอรไคมศาสตรทางดาน

สงคมวทยาและสงคมวทยาการเมองควรจะเปนสงคมศาสตรแขนงหนง ทแยกออกจากศาสตรทางดานปรชญา

ทงนเพราะในสมยนน การศกษาสงคมวทยา สงคมวทยาการเมอง อยในแผนกวชาปรชญาทเดอรไคมถอวา

สงคมเกดขนตามธรรมชาต

ดงนน การศกษาจงควรใชวธการทางวทยาศาสตรเชนเดยวกบวทยาศาสตรธรรมชาต (natural

science) ทหมายถงการศกษาทสามารถหาเหตผล และอาจจะไปจนถงขนการใชหลกเหตผล (Rationality)

84 อานรายละเอยดเกยวกบเรองขางตนไดใน สภางค จนทวานช. (2558). ทฤษฎสงคมวทยา. กรงเทพฯ: ส�านกพมพแหง

จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ฑตยา สวรรณชฏ. (2527). สงคมวทยา. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช. Jonathan H. Turner, Leeonard

Beeghly, and Chartes Powers. (2007). The Emergence of Sociological Theory. United States International Student

Edition, Thomson Wadworth. James Farganis. (2014). Readings in Social Theory. The Classic Tradition to Post.

Modernism. McGraw-Hill International Edition. Kate Nash. (2010). Contemporary Political Sociology: Ghobalization,

Politics and Power. United Kingdom: Wiky-Blackwell. A. Giddens. (1971). Capitalist and Modern Social Theory: An

Analysis of The Writings of Marx, Durkheim and Max Weber. Cambridge: Cambridge University Press. S. Lukes.

Power: A Radical View. London: Macmillan.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ทงนเพราะขอมลทางสงคมตางกมขอมลเชนเดยวกบศาสตรทางดานเคม ชววทยา และจตวทยา เปนตน เพราะ

ฉะนนเดอรไคม จงไดพยายามชใหเหนวาขอเทจจรงทางสงคม (social facts) มอยจรงและไมอาจจะอธบาย

สงนนไดดวยศาสตรสาขาอน โดยเดอรไคม ไดชใหเหนในหนงสอทมชอ “The Rules of Sociological

Method” เดอรไคม ไดน�าเสนอในรปของกรณศกษาในทางสงคมวทยา ทเนอหาสาระส�าคญอยทางทเปนวธ

การการศกษาคนควาหาความรในภาคสนามโดยมงเนนไปในประเดนทวา ขอเทจจรงในสงคมเปนสงทไม

สามารถอธบายไดในระดบบคคล ทงนเพราะการทบคคลไมวาจะกระท�า จะคดและจะรสกนนลวนตางเปน

ผลสบเนองมาจากแรงขบดนทตวระบบสงคมเองมสวนก�าหนด แรงขบดนทกลาวมานน ในทศนะของเดอร

ไคม เหนวาไดแก แรงจากบรรทดฐาน (Norms)

ดงนนพฤตกรรมของบคคลปจเจกบคคลจงไมสามารถอธบายไดโดยใชศาสตรทางกายภาพหรอโดย

ศาสตรทางดานจตวทยาอยางครบถวน และโดยทวไปแลวปรากฏการณทางสงคมนน จะเหนไดอยางชดแจง

จากการสงเกต การอบรม ซงจะเหนไดวาในกรณของครอบครวพอแมจะท�าการอบรมขดเกลาเดกมาตงแต

แรกเกดโดยในการอบรมขดเกลาใหรจกกน รจกพด รจกนง รจกนอน เรยกไดวาแทบทกอรยาบถจนเกดเปน

นสย นอกจากนน พฤตกรรมของบคคลปจเจกบคคลทเปนผลสบเนองมาจากอทธพลของกลมดวยเหตน

สาระส�าคญของศาสตรทางสงคมวทยา สงคมวทยาทางการเมองนนกคอ ปรากฏการณของกลมทมอทธพล

ตอบคคลตอปจเจกบคคล ในแงดงกลาวขอเทจจรงทางสงคมกคอ วถทางในการกระท�าทมอทธพลตอบคคล

หรอตอปจเจกบคคล และในทกกลมหรอทกสงคมตางกมกจะมวถทางและวธการจากการทปจเจกบคคลนน

ยดมนในกลมอยางมาก ดงปรากฏในศาสนาฮนดในสมยกอนทภรรยาจะตองฆาตวตายไปพรอมกบการตาย

ของสามในกรณของพวกทนบถอศาสนาฮนด หรอในกรณของพธฮาราครของญปน เปนตน

การทเดอรไคม เสนอการศกษาในเรองนกเพอทจะชใหเหนวา บรรดาสถตทางสงคมกเปนสาระทนก

สงคมวทยาพงท�าการศกษาทถอกนวา นกสงคมวทยาคนแรกทน�าเอาสถตทางสงคมเขามาใชในการวเคราะห

ปญหาในทางสงคมวทยาอยางละเอยดถถวน นอกจากสถตสงคมแลวกคอเดอรไคม

นอกจากนในทศนะของเดอรไคม ยงถอวากฎหมายระเบยบขอบงคบของแตละสงคมกเปนสาระ

เนอหาทนกสงคมวทยาพงศกษา โดยไดแสดงใหเหนถงความส�าคญและการวเคราะหไวในหนงสอทมชอเรอง

“The Division of Labour in Society” เดอรไคม85 มความเหนตามสเปนเซอร (Spencer) ในเรองของ

แนวคดทฤษฎววฒนาการทสงคมยอมเปลยนจากสงคมโบราณหรอสงคมดงเดมไปเปนสงคมอารยธรรม โดย

กระบวนการของการแยกและรวมกลมตามความช�านาญ ขณะเดยวกนเดอรไคม ยงไดชใหเหนวา ปจจย

ส�าคญนอกจากการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจแลว การเปลยนแปลงทางระบบคณธรรมและกฎหมายขอบงคบ

กยงเปนปจจยทส�าคญทกอใหเกดการเปลยนแปลงดงกลาว ประเดนหลกของการเปนสงคมหรอความเปน

อนหนงอนเดยวกนทางสงคม (social solidarity) ซงจะเหนไดจากระบบกฎหมายดวย (law system)

ในสงคมโบราณการแบงงานภายในสงคมมกจะเปนไปอยางหยาบ ๆ ไมมความช�านาญเฉพาะสมาชก

ของสงคมมกจะยดขนบธรรมเนยมประเพณอยางเครงครด และปราศจากเหตผลไมคดออกนอกลนอกทาง

85 Emile Durkheim. (1983). The Devision of Labor in Society. translated by W.D. Halls. New York, NY:

Froc Press.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ซงมลกษณะของความเปนปกแผนของสงคมจะเปนแบบจกรกล (mechanical solidarity) ทกสวนของ

สงคมจะด�าเนนไปอยางสอดคลองสมพนธกนเชนเดยวกบเครองจกรคอไมคอยยดหยน ในระบบสงคมแบบ

นกฎหมายจะทท�าหนาทในการควบคมและลงโทษ ส�าหรบฐานะของบคคลในสงคมแบบนเปนไปตาม

วงศตระกลหรอครอบครวหรอเปนการสบเชอสาย

ในทางตรงกนขาม สงคมทมคณลกษณะทมอารยธรรมจะเปนสงคมทมความแตกตางระหวางบคคล

ทงในแงของบคลกภาพและหนาท ตลอดจนระดบและปรมาณความช�านาญเฉพาะดาน ความเปนปกแผนของ

สงคมจะเปนแบบยดหยน (organic solidarity) ซงแตกตางไปจากสงคมแบบเครองจกรกล ทงนเพราะแตละ

หนวยมชวตจตใจของตนเอง

ระบบกฎหมายและขอบงคบจะมงเนนการใหอสรภาพ เสรภาพแกตวบคคลหรอปจเจกบคคลและ

ปองกนการเอารดเอาเปรยบซงกนและกน ตลอดจนมการวางระบบของความผกพนในรปแบบของสญญาหรอ

ขอตกลง หรออาจจะเรยกไดวาเปน ระบบกฎหมายแพง (Pestitutive Law)

ในสวนของกระบวนการเปลยนแปลงทางสงคม การเปลยนแปลงจากสงคมโบราณหรอดงเดมไป

เปนสงคมอารยธรรมทส�าคญ ตามทศนะของเดอรไคม นนกคอ มกระบวนการของการจ�าแนกความแตกตาง

รวมทงมกระบวนการการท�าใหเกดความเปนปกแผน ทงนเพราะปจเจกบคคลยอมมแนวโนมทจะลกษณะท

แตกตางกน

แตในขณะเดยวกน กจ�าเปนตองพงพาอาศยระหวางกน (interdependent) และรวมมอซงกนและ

กน ซงความแตกตางในระดบบคคลหรอปจเจกบคคล จะเปนทมาของความช�านาญเฉพาะดาน สวนความ

จ�าเปนทตองพงพาอาศยและความรวมมอระหวางกนกจะสงผลใหเกดความเปนปกแผนทางสงคม

นอกจากนนการทสงคมมความแนนหนาทางสงคม (social density) ซงเปนผลมาจากการเพมขน

ของประชากร และความเจรญเตบโตทางดานเทคโนโลย โดยเฉพาะอยางยงกคอ ความหนาแนนของประชากร

ในเมอง ระบบการขนสงการคมนาคมทไดรบการพฒนาใหมความกาวหนาอยางรวดเรว ท�าใหเกดความหนา

แนนทน�าไป จะมอทธพลตอพฤตกรรมของแตละปจเจกบคคล

ดงนน การอธบายปรากฏการณทางสงคมหรอปรากฏการณทางการเมอง นกสงคมวทยากจะตอง

สามารถอธบายถงสาเหตอนเปนทมาของปรากฏการณทางสงคมหรอทางการเมองนน ตลอดจนหนาทหรอผล

ซงตามมาของปรากฏการณนน ๆ

นอกไปจากนนแลวเดอรไคม ยงไดเขยนหนงสอชอ “Suicide: A Study in Sociology” โดยเด

อรไคมไดเขยนเกยวกบเรอง “Eqoistic Suicide” และ “Anomic Suicide” โดยมรายละเอยด ดงน

โดยเดอรไคม ไดชใหเหนถงขอเทจจรงทางสงคมทไมสามารถอธบายไดโดยศาสตรทางจตวทยาใน

เรองของการฆาตวตาย (Suicide) โดยไดน�าเอาวธการทางสถตเขามาใชในการศกษา เพอชวยชใหเหนถงวธ

การศกษาของสงคมวทยาทสามารถจะพฒนาเปนวทยาศาสตรแขนงหนงได เชนเดยวกนกบวทยาศาสตร

ธรรมชาตสาขาอน ๆ โดยเดอรไคม86 ไดชใหเหนวา การฆาตวตายนนถาจะอธบายโดยศาสตรทางจตวทยา

86 อานรายละเอยดไดใน Emile Durkheim. (1952). Suicide: A Study in Sociology. Translated by Johan S.

Spaulding and George Simson. Edited by George Simpon. London: Routledge and Kegan Paul.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


แลว กอาจจะมองในแงของโรคจตหลอน หรออาจจะมการกดดนทางจตจนถงขดทกระท�าอตวนบาตกรรม

เทานน แตไมสามารถอธบายสาเหตอนสบเนองกบการฆาตวตายได ซงสาเหตนนเปนปรากฏการณทางสงคม

และลกษณะทางสงคมของกลมทผฆาตวตายนนเปนสมาชกอย เปนสาระทางสงคมทจะสามารถอธบายสวน

ทจตวทยากด ชววทยากด ไมอาจอธบายได โดยเดอรไคม ศกษาจากสถตพบวา

- อตราการฆาตวตายซงมปรมาณใกลเคยงหรอคงท

- อตราการฆาตวตายสงในฤดรอนมากกวาฤดหนาว

- ผชายฆาตวตายมากกวาผหญง

- ผมอายสงฆาตวตายมากกวาผมอายต�า

- คนในเมองฆาตวตายมากกวาคนบานนอก

- ทหารฆาตวตายมากกวาพลเรอน

- ผนบถอศาสนานกายโปรเตสแตนตฆาตวตายมากกวานกายคาทอลก

- คนโสด หมาย และหยา ฆาตวตายมากกวาคนทแตงงานและอยกนดวยกน

- ในกลมคนทแตงงานแตไมมลกฆาตวตายมากกวาคนมลก

ปรากฏการณทเกดขนดงกลาวแสดงหรอสะทอนใหเหนวา สาเหตของการฆาตวตายทเปนสาระ ทาง

สงคมนนมอยจรง นอกจากนนเดอรไคม ยงไดอธบายบรณการทางสงคม (social integration) วาเปนปจจย

ส�าคญทกอใหเกดปญหาการฆาตวตาย ซงเปนเครองชหรอเครองวดใหเหนถงความส�าคญของสงคมตอบคคล

โดยเดอรไคมไดแยกประเภทของคนฆาตวตายออก 3 ประเภท คอ

1. การฆาตวตายแบบอโก (egoistic suicide) การฆาตวตายแบบนมสาเหตสบเนองมาจากการท

ปจเจกบคคลนนไมไดมความรสกวาตนเองเปนสวนหนงของกลม ซงในกรณนเดอรไคมไดยกตวอยาง ผท

นบถอนกายโปรเตสแตนตเปรยบเทยบกบผนบถอศาสนายวและคาทอลก โดยชใหเหนวา นกายโปรเตสแตนต

ยดอโก (Ego) มากกวาการทจะรวมเอาปจเจกบคคลเขาไวในกลมซงปรากฏวาผนบถอนกายน ฆาตวตาย

มากกวานกายคาทอลกหรอยว

2. การฆาตวตายแบบไรขนบจารต ทจะยดถอเปนแนวทางในการควบคมความประพฤตตรงตาม

การปฏบต (anomic suicide) การฆาตวตายแบบนมกจะเกดขนมากในกรณทสงคมใดสงคมหนงมการ

เปลยนแปลงอยางรวดเรว โดยเฉพาะอยางยงการเปลยนแปลงทางดานเศรษฐกจ หรอการทสถานะทาง

เศรษฐกจของปจเจกบคคลเปลยนแปลงอยางรวดเรว ทงนเพราะในสภาวะดงกลาวบรรดาขนบจารตตลอด

จนธรรมเนยมประเพณตาง ๆ ซงท�าใหปจเจกบคคลหนาทยดแนวทางในการควบคมความประพฤตหรอความ

คดเหนของปจเจกคนไมมผลทจะน�าไปควบคมความเปนแนวทางในการประพฤตการปฏบต

3. การฆาตวตายแบบเพอกลม (altruistic suicide) ในกรณนเปนการฆาตวตายทสบเนองมาจาก

ทศนะของ เดอรไคม เหนวาอาชญากรรม ไดกอใหเกดโอกาสการเปลยนแปลงสงคม โดยเหนวาสงคมด�ารง

อยโดยไมมการเปลยนแปลงไมได หากแตตองมการเปลยนแปลง ค�าถามคอในการทจะเปลยนแปลงอะไร

เปนตวกระตนใหเกดการเปลยนแปลง ค�าตอบคอเราพจารณาจากอาชญากรรมไดไหม ทงนตองไมลมวาเมอ

ทมการกลาวถงการฆาตวตายถอเปนอาชญากรรมอยางหนง ในแงดงกลาว ถาเมอมคนฆาตวตายแบบไร

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ขนบธรรมเนยมทจะยดถอเปนแนวทางสงกจะเปนการสะทอนหรอแสดงใหเหนวา สงคมนนก�าลงอยในภาวะ

คลอนแคลน แตถาเมอใดกตามมการท�าแทงมาก หรอมการลกขโมยมาก กแสดงวามปญหาเกดขน ตองม

อะไรเปลยนแปลงบางอยาง

จากตวอยางดงกลาวนจะเหนไดวาอาชญากรรมบางอยางทเกดขน ถอเปนเรองธรรมดาทเปดโอกาส

ใหสงคมเปลยนแปลง คอคดใหม วนจฉยปรากฏการณหรอเหตการณทเกดขนใหม ทงนเพราะการทสงคม

เคยคดไวแตเดม อาจไมใชเชนนนอกตอไปแลว

การทผเขยนหยบยกทศนะของเดอรไคมมาน�าเสนอในทนเพยงเพอใหนกศกษาเหนวาอาชญากรรม

กเปนสวนหนงของทมาของการฆาตวตายแบบไรขนบจารตได และการทสงคม และความแนนหนาทางสงคม

นนนเองทท�าใหการตอสแขงขนระหวางกนเพมขน ซงจะแกไดกโดยใชวธการการมความรวมมอการมระหวาง

สมาชกของสงคมดวยวธการแบงงานกนท�าภายในสงคมนน ๆ

จากทกลาวมาขางตนเดอรไคมถอวาสงทส�าคญทควรตระหนกนนกคอสงคมตองมพลงในการสราง

ความเปนปกแผน ฉะนน จงจ�าเปนตองม “การควบคมทางสงคม” (social control) โดยในกระบวนการ

ควบคมทางสงคมนน กฎหมาย ขอบงคบ ท�าหนาทควบคมเพยงสวนหนง แตอกสวนหนงจะเปนเรองของ

ศาสนา ฉะนน หนงสอเรอง “The Elementary Forms of Religious Life” ของเดอรไคม87 ไดศกษาเกยวกบ

ธรรมชาตของความเชอทางศาสนาโดยศกษาพจารณาในกรณของสงคมแบบดงเดมทเดอรไคม ไดชใหเหนวา

ศาสนาไดปฏบตหนาททส�าคญ 4 ประการ คอ

1. หนาทในการสรางเตรยมและจดระเบยบวนย (disciplinary and preparatory function)

หนาทนจะเปนสวนพธกรรมของศาสนาจะหดใหบคคลมระเบยบวนยดวยตวของตวเอง และเตรยมตนเพอ

ชวตในสงคม

2. หนาทในการสรางความเปนปกแผนหรอยดเหนยวหรอผนกเขาดวยกนกบสงคม (cohesive

function) ศาสนาและพธกรรมจะท�าหนาทในอนทจะสรางความหมายของการทมนษยจ�าตองอยรวมกน ม

อารมณและความรสก ท�านองเดยวกน ตลอดจนแสดงออกในแนวเดยวกนเปนการสรางพลงของการรวม

เปนกลม

3. หนาทในการผนวกและรอฟน (revitalizing function) ศาสนาและประเพณในอดตใหคงอยใน

ปจจบน ซงสงเหลานนจะเปนสญลกษณของความเปนกลมสงคม

4. หนาทในการสรางความรสกของคณคาและความสขของการมชวต ซงจะอยทความศรทธาของ

ผนน (euphoric function) คอ พธกรรมท�าใหเกดความสขในการมชวตรวมกน พรอมทงเปนการลดความ

กดดนหรอเศราโศกทางจตใจในกรณทกลมสงคมจกตองประสบภาวะวกฤตเสมอ ๆ เชน การตายหรอภย

ตาง ๆ

โดยทวไปซงพธการทางศาสนา จะเปนเครองชวาบคคลหรอปจเจกบคคลทประสบเคราะหกรรมนน

มใชเปนผเดยวทไดรบทกข แตกลมสงคมกมสวนรวมในความทกขอนนนดวย เชน ประเพณงานศพซงบรรดา

87 สามารถอานไดใน Emile Durkheim. (1912). The Elementary Form of Religions Life. New York, NY: The

Free Press.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ญาตพนองเพอนฝงของผตายทงหลายและผทมชวตอยตางกจะมารวมในพธกรรมตาง ๆ เปนการแสดงถง

การมสวนรวมในทกข ในการไวอาลยมใชบคคลคนเดยวเทานน เพราะในโลกทไมมพวกพอง หรอในพธ

แตงงาน กจะมผมารวมแสดงความยนดชวยเหลอแนนอน สงเหลานท�าใหผทเกยวของโดยตรงตางตระหนก

ในผลของการเปนสมาชกของสงคมนน ๆ

ในหนงสอเรอง Elementary Forms of Thought and of Religious Life ของเดอรไคม ถอวา

ศาสนาและบรรดาความคดทางสงคม แททจรงแลวเปนภาพสะทอนใหเหนถงโครงสราง และองคกรตาง ๆ

ของสงคมนน ความคดหลกทมอทธพลตอปญหาของสงคมในทศนะของเดอรไคมนนกคอ ความคดในเรอง

ของกาละ เทศะ ชนชน บคลกภาพ เหลานเปนกลมหลกของรากฐานในการท�าความเขาใจในสงคมนน ๆ โดย

เฉพาะ เชน ในสงคมตะวนตก มกจะมความคดในเรอง เวลา วาเปนทรพยากร ฉะนน การตรงตอเวลา การ

ใชเวลาใหเปนประโยชนสงสด แมจะมการใชเวลาเปนเครองก�าหนดการเปลยนแปลงสงคม ในแงดงกลาว

ศาสนาและปรชญาของสงคมจงมความสมพนธกน ตลอดจนมอทธพลตอกระบวนความคดของสมาชกใน

สงคม

จากทกลาวมาขางตน กลาวไดวาเดอรไคมทเปนนกสงคมวทยาชาวฝรงเศส สามารถชชดใหเหนถง

ประเดนการศกษาของสงคมวทยา อยทขอเทจจรงทางสงคม (social facts) ซงเปนคณสมบตของระบบสงคม

(social System) ทเกดขนภายนอกตวบคคลและมอทธพลตอพฤตกรรมของปจเจกบคคล การเปลยนแปลง

ของสงคมในทศนะของเดอรไคมจงเปนไปตามหลกของแนวคดทฤษฎววฒนาการ

อยางไรกตามในสวนทเกยวกบความเปนปกแผนของสงคม โดยทวไปกมกมการเปลยนแปลงไป

ตามลกษณะสงคม จากลกษณะแบบจกรกลทไมมความยดหยนไปสสงคมแบบทมความยดหยน เมอสงคม

ววฒนาการเจรญเตบโตขนโดยมการแบงงาน ปจเจกบคคลมอสระในความแตกตาง เพราะฉะนน ระบบการ

ควบคมทางสงคมจงจ�าตองมอยเพอใหสงคมยงตามเปนสงคมยงด�ารงหรอคงอยได แตยงมนษยมความเจรญ

กาวหนามากเทาไร การควบคมตนเองของสมาชกสงคมยงตองมมากขน

ผลงานของเดอรไคม88 แมจะไมมระดบของสถานภาพและอทธพลเทากบมารกซ และเวเบอร เกยวกบ

ศาสตรอยางสงคมวทยาการเมองแตกมอทธพลอยางมากตอสงคมวทยาในสหรฐอเมรกาและถอเปนจดก�าเนด

ของกลมสงคมวทยา ทงในแบบของส�านกคดเชงโครงสรางและหนาท (structure and functional school)

และกลมสงคมวทยาแบบมตสมพนธเชงสญลกษณ (symbolic interaction school)

ผลงาน The Rule of Sociological Method เดอรไคม ไดตงค�าถามวา อะไรคอขอเทจจรงทาง

สงคม (What is social fact) เพราะสงคม ปรากฏการณทางสงคมไดระบวาขอเทจจรงทางสงคมในแงของ

นวตกรรมเชงสงคม ประกอบดวยสองสวน คอ สวนทเปนโครงสราง (structures) และสวนทเปนพลง

(forces)

สวนทเปนโครงสราง ขอเทจจรงทางสงคม กคอ สงทวาดวยกฎหมาย และองคกรบรหาร โดยองคกร

บรหารในทศนะของเดอรไคม ไดแก หนวยตาง ๆ ในสงคมทไดรบการจดตงขนมา เพอท�าหนาทในการดแล

โครงสราง และโครงสรางเหลานมองคกรบรหารอยภายใตระบบ ขณะเดยวกน โครงสรางเหลานกจ�าเปนตอง

88 Ibid.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


มกฎหมายมาก�ากบ การทสงคมจดตงองคกรอะไรกตาม มกจะตองมกฎหมายมารองรบสงเหลานถอเปนเรอง

ของโครงสราง

สวนทเปนพลงตามทศนะของเดอรไคม เหนวาตามล�าพงแลวองคกรบรหารและกฎหมายเทานน ยง

ไมเปนการเพยงพอทจะขบเคลอนสงคม องคกรบรหารและกฎหมายนนมบทหนาทเพยงตรงใหสงคมด�ารง

อย แตสงทจะท�าใหสงคมขบเคลอนประกอบไปดวยศาสนาและวฒนธรรมเดอรไคมมทศนะหรอความคดใน

เรองศาสนาเชนเดยวกบคอมท (Comte) โดยเดอรไคมเหนวาศาสนาเปนเพยงพลงหนงทท�าหนาทขบเคลอน

สงคม แตไมใชทงหมด ไมใชค�าตอบสดทาย ในแงดงกลาวเดอรไคม จงเชอวาพลงทสงคมขบเคลอนสวน

หนงเปนเรองของศาสนา อกสวนหนงเปนเรองของวฒนธรรม นนคอทกสงทมนษยในสงคมชวยกนสรางขน

มาและรบรรวมกนถงพลงสองสวน คอ พลงทางศาสนา และพลงวฒนธรรม ทถอเปนอกสวนหนงของขอเทจ

จรงทางสงคม นอกจากนเดอรไคมยงมทศนะตอแนวคดหรอค�าวา จตส�านกรวม (The Collective Con-

science) คนในสงคมตองมส�านกรวมกน โครงสรางและพลงทกลาวมาขางตน ถงจะด�ารงคงอยดวยกนได

โดยทวไปแนวคดเกยวกบส�านกรวม เปนตวเชอมโยงไมเชนนน “โครงสราง” และ “พลง” ทกลาว

มาจะลบเลอนไปคนละทศละทาง เพราะฉะนนองคประกอบภายในสงคมในทศนะของเดอรไคม จงประกอบ

ดวย 1) โครงสราง 2) พลง และ 3) ส�านกรวม ตองมทงสามองคประกอบจงจะเปนสงคมขนมาได

อาจมค�าถามตามวา ส�านกรวมคออะไร ตามทศนะของเดอรไคม ส�านกรวม คอ ความเชอและความ

รสกทงหมดทสมาชกในสงคมมรวมกน และสงเหลานท�าใหเกดระบบทมลกษณะเฉพาะของมนเองทมความ

โดดเดน ตลอดจนไมใชความเชอและความรสกของบคคลหากแตเปนของสมาชกทกคนในสงคมทงในเมอง

และในชนบท ทงเดกและผใหญ ส�านกรวมจะไมมการผนแปรไปตามชวอายคน แตถกสงผานตอ ๆ กนไป

นอกจากแนวคดหรอค�าวา ส�านกรวม (The Colloctive Conscience) ทเดอรไคมตระหนกถง

คณธรรม (morality หรอ moral fact) ตลอดเวลาทนอกจากจะมค�าอธบายขางตนแลว ยงมอกค�าอธบาย

ส�าหรบค�าวา ส�านกรวม ทมนยนหมายถง ความรสกทวาเราเปนสวนหนงของสงคม มความเชอและความรสก

รวมกน ถาคนในสงคมไมมสงน สงคมจะเสอมสลายตงอยไมได ถาคนไมมความรสกวาตวเองเปนสวนหนง

ของสงคม กจะไมมการคดทจะมวฒนธรรมรวมกน เชน แตละคนพดภาษาของตนเอง หรอมหงบชาสง

ศกดสทธเปนของสวนตวไมตองยงกบคนอน เพราะฉะนนในเรองของศาสนาและวฒนธรรมนน ถาตางคน

ตางเชอ กจะไมเกดพลงทจะไปขบเคลอน และถาหากมนษยไมมส�านกรวมทวาน มนษยจะไมท�าตามกฎหมาย

องคกรทงหลายถาไมมส�านกรวมกบสงคม กจะอยไมได ส�านกรวมจงเปนแกนทยดเหนยวใหสมาชกในสงคม

มความรสกเปนอนหนงอนเดยวกน

จากทกลาวถงแนวคดของเดอรไคม มาขางตน ผเขยนสรปไดวาทศนะและผลงานของเดอรไคม มง

เนนไปในเรองของ “การไรขนบจารตทจะยดเปนแนวทางและการบรณาการทางสงคม (Anomic และ Social

Integrative) ทศนะของเดอรไคม ท�าใหเรารหรอตระหนกกนวาการด�ารงอยของสงคม นนคอสงคมด�ารงอย

ได เพราะสงคมใชอ�านาจในการควบคมพฤตกรรมของปจเจกบคคล โดยการควบคมดงกลาว สงคมควบคม

โดยใช กฎเกณฑส�าหรบการประพฤตการปฏบตไมวากฎเกณฑเหลานนจะอยในรปของกฎหมาย ขนบ-

ธรรมเนยม จารตประเพณ ตลอดจนบรรทดฐานและคานยมทเราคดเราเชอเราศรทธาทจะชวยท�าใหเราแตละ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


คนมจตส�านกรวม ในแงของหลกการสงคมเปนตวกดดนเราในแงทท�าใหเราตองประพฤตปฏบตตามโดยผาน

รปแบบทเรยกวา ส�านกเชงคณธรรมทมรวมกน (Collective Moral Conscience)

สงคมวทยาการเมองตามแนวทางนโอ เดอรไคม (Neo-Durkheim)ในแงของหลกการ สงคมวทยาการเมองตามแนวทางนโอ เดอรไคม สบเนองมาจากเดอรไคม ไดรบ

แรงบนดาลใจในผลงานของตนเกยวกบความส�าคญของการเปนตวแทนรวม (The Importance of Collec-

tive Representation) จากการบงคบและเกดจากความสามารถหรอศกยภาพของตวเดอรไคม รวมทงวธ

การทไดรบแรงเสรมหรอการเสรมแรงตลอดจนการท�าใหผลงานไดรบการจดท�าทปราณตทเกดจากแรงบนดาล

ใจทหนกแนนมนคงรวมทงจากกจกรรม และผลงานชนนกอใหเกดปญหาเกยวกบหลกการเชงคณธรรมเกยว

กบความเปนปกแผนทางสงคมโดยมแนวโนมทจะประเมนและคาดการณเกยวกบอตลกษณระหวางสงทเปน

ปกตธรรมดา (The Normal) กบสงทเปนอดมการณ (The Ideal) และสงทพรอมจะเกดขน (The about-

to-happer) การศกษาของนโอ เดอรไคมมงสนใจไปในเรองทเกยวของกบความยากล�าบากในการทจะท�าให

ความเปนปกแผน (Solidarity) สมฤทธผล ขณะเดยวกน สามารถธ�ารงรกษาความเปนแผนดงกลาวใหด�ารง

คงอยตอไปไดและอยระหวาง การทจะท�าใหวธการทจะใหค�านยาม ความยตธรรมทางสงคมทความยตธรรม

ทางสงคมดงกลาวไดรบการขยายความใหกวางขวางเพมขนในสงคมรวมสมยทมความสลบซบซอนเพมมากขน

ในสวนของเจฟฟร (Jeffrey) อเลกแซนเดอร (Alexander) ไดตงขอสงเกตในผลงานเรองศาสนา

ของเดอรไคม วาแมสงคมรวมสมยจะไดรบการเปลยนรปโดยแนวคดเกยวกบมนษยนยมในทางโลกรวมทง

แนวคดดานจตวญญาณทถอไดวาเปนเรองทส�าคญหรอจ�าเปนในการประกอบสรางความเปนปกแผนทาง

สงคม อเลกแซนเดอร ไดเหนพองตองกนในสงคมอเมรกนวาระบอบการปกครองแบบประชาธปไตยเปนระ

บอบการปคกรองทสงคมอาจเกดจากการดหมนอเมรกนใหคนเชอมนศรทธาทระบอบการปกครองทตองได

รบการปกปองจากกลมบคคลจากกจกรรมจากปรากฏการณตางๆ ทอาจจะเกดจากกลมคนทดหมนหรอ

ท�าการตอตาน เมอเปนเชนนสงคมอเมรกนจงตองมการจดระเบยบทเกยวของกบหลกการกฎเกณฑทาง

วฒนธรรม ทงนเพอด�ารงรกษาไวซงการตอตานหลกการพนฐานดงกลาว

อยางไรกตามหากพจารณาในแงของการเปนน�าหนงเดยวกนรวมกนหรอการมความเปนอนหนงอน

เดยวหรอการยดมนในการเปนปกแผน สวนใหญมกขนอยกบปจเจกบคคลแตละคนจะไดรบการจงใจเชน

เดยวกนกบเวลาทมการแสดงออก ไดมการแสดงออกถงความเปนประชาธปไตย จากทกลาวมาทศนะของเด

อรไคม และนโอเดอรไคมตามขอเทจจรงแลวชนงานหรอผลงานของเดอรไคมถอกนวาเปนผลงานทมความ

ส�าคญและมคณคาส�าหรบศาสตรอยางสงคมวทยาการเมองรวมสมย ทงนเนองมาจากผลงานดงกลาวทได

ใหนยหรอความหมายเชงสญญลกษณนทความหมายหรอนยดงกลาว มนยในฐานะเปนองคประกอบทเกยว

โยงกบความสมพนธทางสงคม ทมหลกฐานเชงประจกษ



มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เรองท 7.2.5 สงคมวทยาการเมองการใหค�านยามอ�านาจและ

การเมองของมเชล ฟโกต

กอนจะน�าเสนอทศนะในการใหค�านยาม ‘อ�านาจและการเมอง’ ในทศนะของ ฟโกตขอใหท�าความ

เขาใจแนวคดของ แมกซ เวเบอร และมารกซ ในเรองทเกยวกบอ�านาจของทง เวเบอร และมารกซ โดยมก

กลาวจากเรอง ‘ความสมพนธทางสงคม’89 ตามตวแบบในอดมคต กลมสถานภาพและชวงชน อ�านาจและ

สทธอ�านาจ และการบรหารแบบองคการ ในแงของหลกการเวลากลาวถงตวแบบในอดมคต (ideal type)

ของเวเบอร ไดเสนอวา มนษยเราทตองเกยวของกน คอ เกณฑ/บรรทดฐานของการกระท�าทเปนแบบฉบบ/

ตวแบบในอดมคตทงสามแบบจะเปนตวก�าหนดลกษณะความสมพนธ แตตามความเปนจรงแลว การกระท�า

ทางสงคมของมนษยไมไดเปนตามตวแบบในอดมคตโดยสนเชง แตอาจจะแตกตางกนไปบางตามแบบทหนง

แบบทสอง หรอเปนแบบผสมกน เพราะฉะนนตวแบบในอดมคตไมมอยอยางสมบรณครบถวนในสงคม ไมม

อยในพฤตกรรมจรงของมนษย แตไดตวแบบจากประวตศาสตรเปนสวนใหญ ความสมพนธทางสงคมตาม

ตวแบบในอดมคตตามแบบประกอบดวยตวแบบทง 3 ตวแบบดงตอไปน

ตวแบบท 1 แบบแผนกระท�าทมรากฐานมาจากกรณเฉพาะในประวตศาสตร เปนแบบแผนทสามารถ

ดงมาไดจากบรรทดฐานทางสงคมสมยใดสมยหนงในอดต เชน ระบบวรรณะของอนเดย ระบบทนนยมสมย

ใหมกเปนแบบน

ตวแบบท 2 แบบแผนการกระท�าของมนษยทปรากฏมนษยทประมวลขนจากขอเทจจรงทางสงคม

ในประวตศาสตร จะมความเปนนามธรรมมากขน ขณะเดยวกนจะเปนตวอยางแบบแผนการกระท�าทเกดขน

ในเวลาและสถานททแตกตางกน ตลอดรวมทงการมความเปนสากลมากขน เกดขนทวไปตางจากแบบแผน

ทเปนของสงคมใดสงคมหนงโดยเฉพาะ

ตวแบบท 3 แบบแผนการกระท�าทางสงคมทแสดงความเปนเหตผล มงแสดงพฤตกรรมทมเหตผล

ก�ากบ ท�าใหเปนทมาของค�าวา การกระท�าทางสงคม จงเปนการกระท�าทางสงคม (social action) เชน

พฤตกรรมทางเศรษฐกจตาง ๆ ไดแก การฝากเงนธนาคาร การซอหน ตวแบบในอดมคตแบบนเปนทรจก

มากทสดเพราะวาเปนการกระท�าของพฤตกรรมในปจจบน

เวเบอร ไดขยายความตอวา การทเราจะท�าความเขาใจตวแบบในอดมคตทงสามแบบถอ เปนเรอง

ของความพยายามในการวเคราะหพฤตกรรมมนษยทก�าลงเขาสกระบวนการใชหลกเหตและผลโดยทวไป ใน

การท�าความเขาใจตวแบบในอดมคตน มนษยหรอปจเจกบคลจะตองเขาสกระบวนการใชหลกเหตและผล

กอน ทงนเพราะเปนพฒนาการจากพฤตกรรมในประวตศาสตรซงเปนแบบฉบบทเกดขนโดด ๆ เฉพาะสงคม

ใดสงคมหนง จนถงแบบฉบบทเกดขนในระดบสากล จนถงแบบฉบบทมหลกเหตผลรองรบ

89 สภางค จนทวานช. อางแลว. น. 54-56.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


จากทกลาวถงทศนะของเวเบอร เกยวกบตวแบบในอดมคตมาขางตน สรปไดวาเปนความพยายาม

เขาใจตวแบบตาง ๆ วาใชหลกเหตผลอยางไร บรรลเปาหมายอยางไรตวแบบทงสามจะท�าใหเราเขาส

กระบวนการของเหตและผลไดอยางไร และตวแบบของเวเบอรทกลาวมาขางตนไดสะทอนหรอแสดงนยของ

ทมาของอ�านาจทชอบธรรม (Legitimacy) เชน อ�านาจ ทเรยกวา (authority) ทแตกตางไปจาก “อ�านาจท

เรยกวา “power” อยางไร เพอใหนกศกษารฐศาสตรไดเขาใจแนวคดเกยวกบอ�านาจ ผเขยนหนวยนขอน�า

เสนอแนวคดเกยวกบอ�านาจใน 2 ประเดน90

ประเดนแรกเปนแนวคดในเรองของจตนยมกบวตถนยม เนองจากมชวตในชวงทสงคมยโรปก�าลง

เปลยนผานจากสงคมทมโครงสรางแบบเกษตรกรรมไปสสงคมทมโครงสรางแบบอตสาหกรรม ท�าใหมองเหน

ความแตกแยกระหวางชนชนและการเกดขนของจตส�านกทางชนชน (social class consciousness) ในหม

กรรมาชพ เชน ทมารกซเชอวาจะกอใหเกดการรวมตวของชนชนน ทงนเพอน�าไปสการตอสกบชนชนนายทน

โดยมารกซเองมความรสกเหนใจในความทกขยากของชนชนกรรมมาชพและอดอดใจตอการเอารดเอาเปรยบ

ตอชนชนดงกลาว ในระบบการผลตแบบทนนยม จงท�าใหมารกซ ใฝฝนถงสงคมอดมคตทปราศจากการเอา

รดเอาเปรยบ โดยเขาเรมแสวงหาสงคมเชงอดมคตของตน ดวยการวพากษความคดปรชญาจตนยมของเฮ

เกล ซงมพนฐานทางความคดในแงทวา

< จตหรอความคดของมนษยเทานนทเปนความจรงแททกสงทปรากฏ จะเปนจรงได เปน

เพราะการรบรของจตของเรา

< จตมนษยท�างานในลกษณะทเปนกระบวนการทเรยกวา วภาษวธ (Dialectics) อยตลอด

เวลาซงเกดจากการเสนอแนวคดทเรยกวา Thesis ตอมาเกดความคดทขดแยงกบแนวความคดทเกดมากอน

แลว ทเรยกวา Anti-Thesis ตอจากนนจะเกดกระบวนการพฒนาไปสการเกดความใหม ๆ ทเรยกวา Syn-

thesis

โดยทวไปแนวคดเกยวกบจตมนษย ดงกลาว มารกซรบเอาปรชญาวภาษวธของเฮเกลมาใชในการ

วเคราะหการเปลยนแปลงสงคมในแตละยคแตละสมยของประวตศาสตรสงคมมนษย จากสงคมแบบชมชน

บพกาล ส สงคมทาส สงคมศกดนา สงคมทนนยม สงคมแบบสงคมนยมและทายทสดน�ามาส สงคม

คอมมวนสตซงเปนสงคมเชงอดมคตทปราศจากการกดขขดรด ทงน เพราะมความเจรญกาวหนาทาง

เทคโนโลยและมนษยมเสรภาพอยางแทจรง อยางไรกตามสงคมเชงอดมคตทมารกซ ใฝฝนถงกยงเปนสง

ทมายงไมถงในขณะน

ประเดนทสองเปนเรองของแนวคดทเกยวกบชนชน และจตส�านกทางชนชน ถงแมวามารกซจะใช

ลกวภาษวธของเฮเกล และประวตศาสตรสงคมมาอธบายววฒนาการสงคมของมนษยในแตละยคแตละสมย

โดยเรมจากสงคมคอมมนแบบชมชนบพกาล สสงคมทาส สงคมศกดนา สงคมทนนยม สงคมแบบสงคมนยม

และสงคมรปแบบสดทาย คอ สงคมคอมมวนสต ทมารกซเชอวาเปนสงคมเชงอดมคตแตมารกซเองกมความ

คดทแตกตางไปจากเฮเกลอยางมาก ทงนเนองมาจากมารกซปฏเสธปรชญาเรองของจตนยม หากแตมารกซ

กลบไปใหความส�าคญกบวตถทเปนบรบทหรอสภาพแวดลอม โดยมารกซเชอวาสงทจรงแทแนนอน คอวตถ

90 รตนา โตสกล. (ม.ป.ป.) มโนทศนเรองอ�านาจ กรงเทพฯ: ส�านกงานคณะกรรมการสภาวจยแหงชาต สาขาสงคมวทยา.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ไมใชจต ความคดจตใจเปนเพยงภาพสะทอนของวตถปรชญา มารกซจงไดชอวา ปรชญาวตถนยม

ประวตศาสตรวภาษวธ (Dialectical Historical Materialism)

จากปรชญานเองทมารกซน�ามาอธบายถงโครงสรางสงคม วามองคประกอบส�าคญอย 2 สวน สวน

แรกคอ โครงสรางสวนบน (Superstructure) อนไดแก ระบบการเมองและระบบความคดทประกอบไปดวย

อดมการณ ความเชอ คานยม จารต และโครงสรางสวนลาง (Infrastructure) อนไดแก วถการผลตและ

ความสมพนธทางการผลตดงทกลาวมาในตอนตนของหนวยน

โดยทวไปในทศนะของมารกซ โครงสรางสวนลาง คอ วถการผลต (Mode of Production) เปน

ตวก�าหนด โครงสรางสวนบน และรปแบบความสมพนธทางสงคม (Social Relationship) ซงกอใหเกดการ

แบงแยกเปนชนชน (Class) ทในทศนะของมารกซไดใหความหมายของชนชนวาไมใชสงทเปนการก�าหนด

โดยความแตกตางทางฐานะ รายได หรอจ�านวนทรพยสนทมการถอครอบครอง หรอระดบการศกษา ดงทได

มการอธบายในสงคมวทยาทว ๆ ไป แตชนชนในทศนะของมารกซพจารณาจากความสมพนธในระบบการ

ผลตแบบทนนยม ทความสมพนธในการผลตในระบบนไดสะทอนนยของการกดข ขดรดการเอารดเอาเปรยบ

ระหวางชนชนในวถการผลตแบบทนนยมระหวางผเปนเจาของปจจยการผลต อนไดแก ทน แรงงาน ทดน

เปนตน หรอชนชนนายทน กบ แรงงานผผลต อนไดแก ชนชนกรรมาชพ โดยมารกซ มความเชอวาความ

สมพนธทางเศรษฐกจภายใตระบบทนนยมเปนระบบทกอใหเกดการใชอ�านาจจากชนชนนายทนในการกดข

ขมเหงชนชนกรรมาชพและไดสงผลตอความเหลอมล�าทางเศรษฐกจ ในแงท ยงมการพฒนาพลงการผลตให

สงขนโดยการพฒนาเทคโนโลย ชนชนกรรมาชพกจะยงเกดความรสกแปลกแยกมากเพมขนเรอย ๆ และ

ความรสกนทกอใหเกดจตส�านกทางชนชนและน�าไปสการเปลยนแปลงในทสด จากทน�าเสนอมาขางตน ถง

การใหนยามอ�านาจทงของเวเบอร และมารกซ จะเหนไดวา การใหนยามมนยทแตกตางกน

ส�าหรบการใหนยามเกยวกบอ�านาจของฟโกต (Foucault) มองหรอพจารณาถงอ�านาจในฐานะทเปน

วาทกรรมของความร ความจรง91 และการใหนยามเกยวกบอ�านาจของฟโกต ไดใหความส�าคญกบแนวคดน

แลวน ฟโกต ยงคดวาค�านยามเกยวกบอ�านาจเปนเรองของการใหการอทศหรอการใหการทมเทเชงทฤษฎท

ส�าคญมากทสดแนวคดหนง ทท�าใหมการพจารณาใหมตอศาสตรอยางสงคมวทยาการเมอง รวมสมย (Con-

temporary Policical Sociology) กลาวคอตวฟโกตเอง มองความสมพนธทมลกษณะทขดกนตอศาสตร

อยางสงคมวทยาการเมอง แมวาตวฟโกต จะเปนนกคดนกทฤษฎทผลงานทมอทธพลตอพฒนาการของ

ศาสตรทางสงคมวทยาการเมองและแมวาตวฟโกต ไดมความผกพนกบกจกรรมทางการเมองตาง ๆ ทไดรวม

กจกรรมการรณรงคเพอสทธของบรรดานกโทษและรวมทงกจกรรมเกยวกบบรรดานกโทษ ขณะเดยวกนฟ

โกตกไดอางถงตวเองทไดใหความสนใจอยางมากในเรองจรยธรรม โดยใหความสนใจในเรองดงกลาวมากกวา

การใหความสนใจในเรองของการเมอง92 แนนอนความชนชอบในเรองของจรยธรรม ท�าใหฟโกต ไดมองเหน

สาระเกยวกบการสรางสรรคตวเองมากกวาสาระของหลกการทเกยวของกบความถกตองและความไมถกตอง

ทไปเชอมหรอเกยวโยงกบความไมชนชอบในการสรางสรรคทฤษฎอยางเปนระบบ

91 Ibid. pp.71-72.; Barry Hindess. (1996). Discourse of Power: From Hobbes to Foucault. Blackwell Publish-

ers.92 Kate Nash. Op.cit. pp. 20-21.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ส�าหรบแหลงอทธพลทางความคดของฟโกต ฟโกตกเหมอนนกวชาการในชวงปลายของศตวรรษ

ท 20 คนอน ๆ กลาวคอ ตางไดรบอทธพลทางความคดมาจากแหลงนกคดรนบรรพบรษทหลากหลายทใน

ทนจะขอกลาวถงเฉพาะแหลงทเปนทหลอหลอมแนวคดหลก ๆ ของฟโกต (Foucault) เทานน

อทธพลจากนทเช (Nietzsche) นกปรชญาเยอรมนผวพากษพนฐานความคดทางอภปรชญาท

มงแสวงหาสจธรรมสงสด รวมทงมแนวคดทตอตานบรรดาอดมการณนยมทงหลาย (Anti-idealism) ฟโกต

ไดรบอทธพลทางความคดจาก นทเช อยางมากและในหลายแงมม โดยเฉพาะจากหนงสอของนทเชชอ

On the Genealogy of Morals หรอวงศาวทยาเกยวกบคณธรรม

ดงทปรากฏในบทความของฟโกตชอ “Nietzsche Genealogy, History” หรอนทเช วงศาวทยา

ประวตศาสตรทไดรบการตพมพในป 1971 ตวอยางรองรอยอทธพลทางความคดของนทเช* ทมตอฟโกต

เชน แนวคดเรอง เจตจ�านงแหงอ�านาจ ความตองการเถลงอ�านาจ กลาวไดวา เจตจ�านง ดงกลาว มอยเปน

พนฐานในมนษยทซงท�าใหฟโกต สนใจแนวคดเรองอ�านาจอยางมาก จนอาจกลาวไดวา ลกษณะเฉพาะของ

แนวคดของฟโกต กคอ การพจารณาทกอยางผานแวนทางความคด (Theoreticnl Lens of Thaught)

เรองของอ�านาจ (Power)

อทธพลทสองของนทเช คอแนวคดทตอตานการมองโลกและพฒนาการของมนษยชาตในแงทสวย

สดงดงาม ในแงของความกาวหนาของมนษยชาตทเดนทางจากยคปาเถอนมาสยคแหงความมอารยะ หาก

ทวา นทเช ไดกลาววา มนษยเรายงไมไดเดนมาไกลจากความมดมนและความปาเถอนมากเทาใดเลย

และอทธพลสดทายคอ แนวคดเรอง ประวตศาสตร ดงทนทเช ไดท�าการรอถอน**ความหมายของ

ค�าวา ประวตศาสตร เสยใหมวา ประวตศาสตรนนมใชเรองราวทเกดขนในอดตเลย เพราะแททจรงแลว ม

ปรากฏการณหรอเหตการณตาง ๆ ทเกดขนอยางมากมายในอดต แตเหตใดจงมการเลอกเฉพาะปรากฏการณ

เหตการณบางปรากฏการณหรอเหตการณเทานนมาเปนประวตศาสตร และค�าตอบของนทเช กคอ เปนเพราะ

ปจจบน ตางหากทไดเลอกสรรปรากฏการณหรอเหตการณบางปรากฏการณหรอเหตการณในอดตขนมา ดง

นน ประวตศาสตร จงเปนอดตทไดรบเลอกขนมาเพอตอบสนองความตองการของปจจบนเทานน ค�ากลาวน

อาจจะมาประยกตใชกบการอธบายอยางเชน ภาพยนตรประวตศาสตร93

* การท�าความเขาใจความคดหลกของนชเช อยทการทนชเช วาสงทมนษยยดถอกนวาเปนจรงเปนความดงาม ถกตองหรอ

ความรนน ตามความเปนจรงแลวเปนเพยงผลของการประกอบสรางทมทมาจากผลประโยชนตาง ๆ รวมทงการแยงชงอ�านาจกนระหวาง

มนษยกลมตาง ๆ หาใชการแสวงหาความจรงแททด�ารงอยอยางปราศจากความสมพนธใด ๆ กบมนษยและความปรารถนาของมนษย

แตประการใด

** “การรอสรางหรอการรอถอน” หรอ ‘Deconstruction’ มนยทหมายถงวธการอาน ‘ตวบท’ หรอ ‘Text’ ทท�าใหผอาน

คนพบความหมายอน ๆ ท ‘ตวบท’ นน ๆ กดทบเอาไว หรอกลาวอกนยหนง ‘การรอสราง’ เปนการแสวงหาความหมายของความหมาย

อน ๆ93 กาญจนา แกวเทพ และคณะ. (2553). สายธารแหงนกคดเศรษฐศาสตรการเมองกบสอสารการศกษา. คณะนเทศศาสตร

จฬาลงกรณ มหาวทยาลย. Michael Dillion, and Andrew W. Neal (Eds.). Foucault on Politics, Security and War. Palgrave:

Macmillan.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


นอกจากฟโกต จะไดรบอทธพลทางความคดจากนทเชแลวยงไดรบอทธพลทางความคดของมารกซ

โดยไดใชมรรควธหรอวธการแบบนกเศรษฐศาสตรการเมองทเปนวธการหลกในการวพากษวจารณสงคม

ในแงของหลกการฟโกตเองเปนนกปรชญาชนฝายซายทออกมาวพากษวจารณสถานภาพและ

รปแบบของการกดขครอบง�าทไดปรากฏใหเหนในสงคมทนนยมเชนเดยวกบทบรรพบรษของมารกซไดกระท�า

มาอกทงฟโกตเองกไดพยายามสรางแนวทางการวเคราะหทสามารถจดการกบปญหาเรองของอ�านาจ

การครอบง�า (domination) และรวมทงการตอตานสงคมสมยใหม

นอกจากนน แนวทางการวเคราะหของฟโกตถอไดวามจดเรมตน ณ ทเดยวกบมารกซคอมไดเรม

ตนทปจเจกบคคลหากทวาไดเรมตนทรปแบบความสมพนธทางสงคม (social relations) ทมลกษณะเปน

วตถวสยทถอซงเปนสวนประกอบหลกของสงคมและเปนตวสรางความเปนอตวสยใหกบปจเจกบคคล

กลมนกคดฝรงเศสส�านกคดดานโครงสรางนยม (Structuralism) เรมตงแตประวตชวตของฟโกต

ทเมอไดเขาเรยนศกษาท Ecole Normale Superieure กไดเรมไดพบกบบรรดานกประวตศาสตร เชน จอรจ

แคงจแชม (Georges Cangitham) ผซงไดวางรากฐานแนวคดเรองประวตศาสตรแบบวงศาวทยาทเนนความ

ไมตอเนองของประวตศาสตร จากนนฟโกต* กไดตดตอกบจอรจ ผซงเปนนกวชาการแนวโครงสรางนยมรน

แรก ๆ ผซงฟโกต ไดคบหากบดมเมซล (Dumezil) อยางตอเนองมายาวนานและยงไดรบแรงบนดาลใจใน

ดานวธคดมาจากดมเมซลอยางมาก

ดงทฟโกต ไดกลาววาตนไดใชแนวคดเรอง โครงสราง ทดมเมซล ไดใชวเคราะหต�านานและฟโกต

ไดน�ามาใชในการวเคราะหโครงสรางของประสบการณในอดต ซงแบบแผนในการวเคราะหดงกลาวสามารถ

พบไดในสภาพทไดมการแปรรปไปในระดบตาง ๆ

ในชวงเวลาทฟโกต เขยนหนงสอเรอง “The Birth of the Clinic” นน ฟโกต ไดรบอทธพลทาง

ความคดมาจากเคลงค เลาว เสทาห (Claude Levi Strauss) โรสองค บารทาส (Roland Barthes) ฌาค

ลาคอง (Jacques Lacan) หลยส อลธแชร และแกสตน บาสเชลารด (Gaston Bachelard) รวมทงไดรบ

อทธพลเรอง เทคโนโลยแหงอ�านาจ หรอการใชเทคนคเชงอ�านาจ จาก Marcel Mauss อกดวย94

อยางไรกตาม แมประเดนทฟโกตสนใจจะมความกวางขวางหลากหลายเพยงใด แตทวาในงานทก

ชน โดยเฉพาะงานในชวงยคตน ๆ จะมประเดนส�าคญ ๆ ทใหความสนใจอยอยางตอเนอง (และเปนประเดน

ทเกยวของกบสอสารศกษาโดยตรง) คอเรองของอ�านาจ วาทกรรม และรางกาย (Body) ในทนทางผเขยนขอ

น�าเสนอเฉพาะแนวคดเกยวกบ อ�านาจ และวาทกรรม เทานนโดยจะเสนอเรองของอ�านาจ กอน

1. อ�านาจ (Power) ทมการกลาวถงการวเคราะหเกยวกบอ�านาจ ฟโกตไดปฏเสธอยางชดเจน ใน

แงทวาตวฟโกต เปนผสรางสรรคหรอประกอบสรางทฤษฎอ�านาจ (Theory of Power) รวมทงยงไดตงขอ

โตแยงวาเวลาทมการกลาวถงแนวคดเรองของอ�านาจตองไดรบการวเคราะหถงปฏบตการของอ�านาจและผล

ทเกดขนตามมา ขณะเดยวกนอ�านาจ ไมสามารถไดรบการครอบคลมหรอชดของแนวคดทมไดรบการเชอมโยง

94 กาญจนา แกวเทพ และคณะ. เพงอาง. น. 452-502.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


อยางเปนระบบโดยการทเราไปคดไปเขาใจเอาเองลวงหนา เวลาทมการน�าเอาอ�านาจไปประยกตใช95 เกยวกบ

เรองดงกลาวตวฟโกตเองชอบทจะคดในรปของการวเคราะหเกยวกบอ�านาจ ทอ�านาจไดรบการพสจนดง

ปรากฏในกรณของการใชอ�านาจ

ค�าถามมวา การจะพสจนเปนไปไดมากนอยแคไหนทจะท�า การวเคราะหอ�านาจ ตอบไดวาเปนไปได

มาถงตรงนกลาวไดวา ส�าหรบแนวคดเรองของอ�านาจ ส�าหรบตว ฟโกตแลวเหนออนใด อ�านาจมพลงม

ศกยภาพ และรฐมกจะเปนเจาของทปรากฏในรปของกฎหมาย และรฐน�ามาใชอ�านาจในรปของการบงคบใน

รปของค�าสงกบสงคม

ตามตวแบบเกยวกบอ�านาจของฟโกต อ�านาจมความเกยวหรอเชอมโยงกบขอหามทมความชอบ

ธรรมและดงทกลาวมาขางตนอ�านาจมพลงมศกยภาพในแงของความรสกทวาอ�านาจคอกฎขอบงคบ คอ

กฎหมายทท�าหนาทในทางปฏบตนนกคอ คอยก�าหนดหรอกอใหเกดชนด ประเภทของรางกายและจตใจท

เราไมสามารถมองเหนไดจากมมมองโดยใชตวแบบเดม ๆ มาพจารณาแนวคดเกยวกบอ�านาจอธปไตย

(Sovereingty)96 การใชแนวคดเกยวกบอ�านาจตามทศนะของฟโกต ใชแนวคดน มกมนยเกยวกบมมมอง

เชงวทยากรในภาคปฏบตทางสงคม (socio discursive) พลงหรอศกยภาพอ�านาจ โดยใชในการก�ากบควบคม

ก�าหนดความสมพนธทางสงคมรวมทงการก�ากบควบคมก�าหนดอตลกษณทมกไดรบการตอตาน

2. วาทกรรม (Discourse) แนวคดเรองวาทกรรม เปนกญแจดอกแรกทจะไขไปสความเขาใจแนวคด

อน ๆ ของ ฟโกต และยงเปนแนวคดทเกยวของกบเรองการสอสารทงโดยทางตรงและทางออม จงขอสรป

เนอหาพอสงเขป กลาวคอแนวคดเรองวาทกรรมของฟโกต ไดตอยอดมาจากแนวคดของนกโครงสรางนยม

หลากหลาย ๆ สาขา เชน เฟรอนารค บรเดล (Fernand Braudel) จากสาขาประวตศาสตรเคลาด เลว เสตว

ห จากมานษยวทยา ฌาค ลากอง จากจตวเคราะห และโดยเฉพาะอยางยง เฟอรดนงค เดอ โซซร (Ferdinand

de Saussure) จากสายภาษาศาสตรทจะไดกลาวถง ในล�าดบตอไป ในแงของหลกการเมอมการกลาวถง

แนวคดเกยวกบวาทกรรม หากมองหรอพจารณาในกรอบของภาษา ในสภาพทมลกษณะเปนพลวตรกจะ

ปรากฏอยทามกลางปฏสมพนธทางสงคม โดยไดมการเปดทางใหผ ใชภาษา และบรบททางสงคมและ

วฒนธรรม เขามามบทบาทเพมมากขน ในการพจารณาเกยวกบการสอสารทเปนการโตกลบกระแสการมอง

ภาษาในลกษณะคงทในระบบ และอยในฐานะคลงของขอมลในการศกษาสภาพและลกษณะทเหนอยใน

โครงสรางภายในระบบ

มมมองกระแสหลกทางภาษาดงกลาว ไดรบอทธพลจาก เฟอรดนนค เดอ โซซร ทเชอวาภาษาม

ความเปนพหลกษณทอยในกระแสการปฏสมพนธของปจเจกบคคลในสงคมทมลกษณะพลวตรอยตลอด

วงจร เหมอนมการสนทนาตอบโตอยภายในถอยค�า ความคด ความหมาย ทสามารถปรบเปลยนไดเมอไป

อยในททมปฏสมพนธระหวางกนของปจเจกบคลโดยทวไปภาษาทเราใชในสงคมไมใชภาษาของเราคนเดยว

หากแตไดรวมเอาภาษาของคนอนทมอยกอนหนานมาดวย เราจงอยในโลกแหงภาษาของคนตาง ๆ และอย

95 M. Foucault. The History of Sexuality: An Introduction, trans. R. Hurley, Harmmondsworth: Peguin,19846

Kate Nash, Op.cit. pp. 21-2296 ทองกร โภคธรรม. (แปล). (2547). รางกายภายใตบงการ: ปฐมแหงอ�านาจในวถสมยใหม. กรงเทพฯ: ส�านกพมพดงไฟ.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ในภาษาของโลกของคน ในแงทกลาวมาแมตามแนวคดขางตนจะมนยทหมายถงถอยค�า ความคด ผใชภาษา

และปฏสมพนธเขาไวดวยกน ดงนนผใชภาษา วาทกรรมและสงคมจงไมสามารถแยกออกจากกนได

แนวคดดงกลาวสอดคลองกบแนวคดหลงโครงสรางนยม (Post-structuralism) ทมความเชอวา

ความหมายของสงตาง ๆ ทปรากฏในสงคมมใชสงทขนอยกบระบบหรอโครงสรางทมนษยสรางหรอประกอบ

สรางขนมา หากแตเปนสงทเราสามารถสรางหรอประกอบสรางรอสรางหรอรอถอนหรอสรางใหม (Construct,

Dconstruct or Resonstruct) โดยอาศยการตความทหลากหลาย

นกปรชญาทมแนวคดตอการมองวาทกรรมในปจจบนกไดแก ฟโกต ทมองวาวาทกรรมเปนเรอง

ของการสรางหรอประกอบสรางตวตนและความหมายใหกบสรรพสงตาง ๆ ในสงคมโดยมลกษณะเปนชด

ของความคดทแฝงเรนดวย อ�านาจและอดมการณโดยผานชวงเวลาใดชวงเวลาหนง ในแงดงกลาววาทกรรม

เปนการกระท�าทปจเจกบคคลปฏบตตอโลก (ทางสงคม) ตอปจเจกบคคลอนทมปฏสมพนธระหวางกนโดย

วาทกรรมมกจะอยในรปของตวแทนทางความคดทผาน ภาษาและสญลกษณ หรอกลาวอกนยหนง การศกษา

วาทกรรมตามแนวทางของฟโกต จงเปนการศกษาทอยเหนอขนไปจากหนงสอต�ารา ดวยการเปดเผยใหเหน

สงทปกปดซอนเรนทวาทกรรมนนอางถงเพอสถาปนาคณสมบตทเหนอกวาวาทกรรมอน ๆ ทถอเปนการศกษา

วาทกรรมในฐานะตวแทนทศกษาความเชอมโยงของการพด การเขยนทกอใหเกดระบบความหมายรวมถง

รปแบบวธการทจะพดและเขยนและกฎเกณฑการประพฤตปฏบตตอสงนน ดงนน การศกษาวาทกรรมจงม

หลากหลายสวน ทงกฎเกณฑเครองมอความรและปจเจกบคคล

วาทกรรม อ�านาจ และความร ในการศกษาวาทกรรมตามแนวทางของฟโกตแยกไมออกจากการ

ศกษาอ�านาจ ทงนเพราะในทศนะของฟโกตวาทกรรม คอ ททอ�านาจและความรมาบรรจบกน

ในหนงสอของฟโกตทมชอ “Discipline and Punish:The Birth of Prison”97 ฟโกตไดเสนอ

แนวทางการวเคราะหอ�านาจ ซงรวมถงการชใหเหนถงความสมพนธระหวางอ�านาจกบความรดงน98

1) อยาสนใจแตอ�านาจทเปนระบบหรอการแสดงตวอยาง มกฎเกณฑ มสถาบนรองรบ เชน

กฎหมายหรออ�านาจรฐ แตควรสนใจอ�านาจทแผกระจายไปถงปลายทางของระบบเหลานน ทงนเพราะอ�านาจ

มอยทกหนทกแหง

2) อยาคดวาการใชอ�านาจจากความจงใจไตรตรอง แตการสนใจอ�านาจทมอยในความสมพนธ

ระหวางสง ตาง ๆ ขณะเดยวกนอยามวสนใจทมาของอ�านาจแตควรสนใจการกระท�าและผลของอ�านาจ

3) อยาคดวาอ�านาจเปนปรากฏการณ ทเกดจากการครอบง�าเพราะไมอาจแยกแยะไดโดยเดด

ขาด วาใครมอ�านาจมากหรอนอยกวา เพราะอ�านาจกระจดกระจายไปทวทงความสมพนธทางสงคม

4) ควรสนใจอ�านาจทกระจดกระจาย

5) อ�านาจ ตองพฒนาตวมนเองตอไปดวยการสรางความรขนมารองรบ และ

97 M. Foucault. (1979). Discipline and Punish: The Birth of Prison. trans. A. Sheridan. Harmondsworth:

Penquin.98 อนสรณ อณโณ. “บทบรรณาธการ.” ใน อนสรณ อณโณ, จนทน เจรญศร และสลสา ยกตะนนทน (บก.). (2558). อาน

วพากษมเชล ฟโกต. คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


6) อ�านาจ ไมไดมแตดานลบ เชน การกดข การครอบง�าแตมมตตนดานบวก เชน การสราง

ความร และวาทกรรมตาง ๆ ดวย

ความรกบอ�านาจตางหนนเสรมซงกนและกน จากจดยนแบบนกวงศาวทยา ฟโกตใหขอสรปความ

ร ไมเคยแยกตวออกจากเหตการณตาง ๆ ทเกยวกบการใชอ�านาจครอบง�ากน ขณะเดยวกน ฟโกต ไดปฏเสธ

การใหนยามความรแบบเดม ๆ ทเคยม ๆ กนมา และไดมการสรปอยางชดเจนวาความร กคอสงทผมอ�านาจ

ก�าหนดวาเปนความร ดงนน ความมงมน ความใฝร/ความปรารถนาในความรของมนษย อาจจะมไดแสดง

ถงความกาวหนาแตอยางใด แตอาจจะบงสะทอนถงเจตนารมยในอ�านาจทเพมมากขน ตามทศนะของนทช

เชนเดยวกนการเคลอนทของประวตศาสตรกมใชเสนทางเดนจากความปาเถอนไปสความมเหตผลแบบทนก

ปรชญาในยคสวาง (Enlightenment) กลาวอาง แตอาจจะเปนเพยงการกาวออกจากการครอบง�า โดยระบอบ

ความร หนงไปส การครอบง�า โดยระบอบความร อกระบอบหนง เชน จากการครอบง�าโดยความร แบบ

ไสยศาสตร สการครอบง�าโดยความรแบบวทยาศาสตร เปนตน

แนวคดเกยวกบการเมองและอ�านาจของฟโกต

ในชวงกอนป 1968 เมอมการกลาวถงระบบการเมอง (Political System) ในยคกอนสมยใหม

อ�านาจจะอยทชนชนน�าทางการเมอง political elites) เมอมการใชอ�านาจจะมการใชอ�านาจในทศทางเดยว

คอจากบนลงลาง แตในยคสมยใหม ระบบการเมองไดมการเปลยนแปลงมาเปน “การเมองในระบอบ

ประชาธปไตย” ในระบบการเมองแบบน “การใชอ�านาจ” จะมลกษณะจากลางขนบนตามระบบรฐศาสตร และ

ผทมอ�านาจอยางแทจรงคอ รฐหรอ (State) (ซงเปนผใชอ�านาจแทนประชาชน) การตอสทางการเมอง (po-

litical struggles) จงเปนการตอสระหวางรฐและประชาชน

แตหลงจากป 1968 รปแบบการตอสทางการเมองกเปลยนแปลงไป กลาวคอจากการตอสเพอลม

ลางชนชนในสมยมารกซ หรอเพอเปลยนแปลงมาเปนการตอสในปรมณฑลยอย ๆ โดยกลมทแตกตางกน

ไป เชน กลมวฒนธรรมยอย กลมทเปนชนกลมนอย กลมของคนดอยโอกาส เปนตน โดยเปาหมายของการ

ตอสไมใชเปนไปเพอลมลางระบบ หากเปนไปเพอใหมการยอมรบในเรองของความแตกตาง และโอกาสใน

การเขามสวนรวมในสงคมหรอการมสวนรวมในการตดสนใจในชวตของตนเอง ในทศนะของฟโกตตอ

การเมอง โดยเฉพาะในยคหลงสมยใหม (Postmodern) วาอ�านาจไมไดอยทโครงสรางทางการเมอง เชน รฐ

รวมทงอ�านาจ ไมไดอยทโครงสรางสวนลาง (Infrastructure) อนไดแก ระบบเศรษฐกจทจะไปก�าหนด

โครงสรางสวนบน (superstructure) หากแตอ�านาจ มลกษณะเปนเครอขาย (network) และด�ารงอยได

ดวยภาคปฏบตวาทกรรม (discursive practices) ในแงดงกลาวเมอมการวเคราะหอ�านาจจงไมใชการ

วเคราะหวาใครมอ�านาจ และใชอ�านาจ เมอใด การตงค�าถามดงกลาวเปนแงมมหนงของการวเคราะหอ�านาจ

ของตามทศนะของฟโกตทไดพยายามเปดเผยใหเหนมตการท�างานของอ�านาจทแทรกซมอยในแบบแผนการ

ด�าเนนชวตประจ�าวนของมนษยสมยใหม และนอกจากน ยงเปนการเปดเผยใหเหนมตการท�างานของอ�านาจ

ยงมคณปการตอการท�าความเขาใจอ�านาจทเปนทางการ ตาง ๆ ของโลกสมยใหมดวย99 เมอเปนเชนนเมอ

99 เพงอาง.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


พจารณาหรอมองกระบวนการท�าหนาทของอ�านาจควรมองในลกษณะใด ตอบไดวาควรมองกระบวนการท�า

หนาทของอ�านาจเปนอยางไรมากกวา เมอเปนเชนนการตอสทางการเมองของกลมยอย

ในชวงหลงป 1968 ในทศนะของฟโกตจงไมใชการกระจายอ�านาจจากศนยกลางสสวนยอย ทผ

ปกครองมกจะอางวาประชาชนมความเปนประชาธปไตยมากขน ในทางตรงกนขาม หากจะถอวาอ�านาจใน

ศนยกลางไมเคยม ‘อ�านาจ’ ในระบบเศรษฐกจทจะบบคน ใหคนลกขนมาตอสทางชนชนไมเคยม จะมกแต

อ�านาจในบรบทยอย ๆ การลกขนมาเรยกรองสทธของเดกและสตร สทธของคนดอยโอกาส คนทถกกดขเพอ

เขาไปมสวนรวมในสงคมการเมองหรอเพอปกครองตนเองซงถอไดวาประชาชนเรมรจกประชาธปไตยเพมขน



มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ตอนท 7.3

ขบวนการเคลอนไหวทางสงคมแนวเกาและแนวใหม


หวเรองเรองท 7.3.1 บทสงเคราะหการใหค�านยามเกยวกบขบวนเคลอนไหวทางสงค

เรองท 7.3.2 แนวคดทฤษฎการระดมทรพยากร

เรองท 7.3.3 แนวคดทฤษฎกระบวนการทางการเมอง

แนวคด1. การเคลอนไหวทางสงคมเปนการเขามารวมตวกนเพอการเปลยนแปลงสภาพของสงคม

ใหดขนกวาเดม

2. แนวคดทฤษฎระดมทรพยากรใหความส�าคญกบปจจยดานโครงสรางตลอดจนความ

สามารถในการระดมทรพยากร ฐานะของบคลากรในเครอขายสงคมและความคาดหวงใน

ความส�าเรจและแรงกดดนทเปนเหตผลของการเขารวมขบวนการทางสงคม

3. ในทศนะนกทฤษฎกระบวนการทางการเมองตางใหความส�าคญกบการมงเนนการอธบาย

และวเคราะหขบวนการทางสงคม โดยใหความส�าคญไปทสงแวดลอมทางการเมองท

ขบวนการทางสงคมเผชญอย โดยเฉพาะในมตของการศกษาโครงสรางโอกาสทางการเมอง


1. สงเคราะหการใหค�านยามเกยวกบขบวนการเคลอนไหวทางสงคมได

2. อธบายแนวคดทฤษฎการระดมทรพยากรได

3. วเคราะหแนวคดทฤษฎกระบวนการทางการเมองได

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ความน�า

ขบวนการเคลอนไหวทางการเมองทศาสตรอยางสงคมวทยาการเมองใหความสนใจนอกเหนอจาก

ทไดกลาวมาแลวนนกคอ การศกษาเกยวกบ ขบวนการกชาต วามปจจยอะไรบางทท�าใหขบวนการนประสบ

ผลส�าเรจอยางรวดเรวหรอชากวาทควร โดยการศกษาเปนการศกษาสาเหตวาท�าไมคนทเขารวมในขบวนการ

คอมมวนสต หรอขบวนการอน ๆ จงเรมตนตงแตทศวรรษ 1940 เปนตนมา หรอกลาวอกนยหนงทางผเขยน

หนวยนขอเกรนในความน�าตอนท 7.3 กอนวา ขบวนการเคลอนไหวทางสงคม (Social Movement) ภาย

ใตบรบทเชงประวตศาสตรมกจะเรมตนจากขบวนการเคลอนไหวทางสงคมแนวเกา (Old Social Move-

ments) ไปสขบวนการเคลอนไหวทางสงคมแนวใหม (New Social Movements) มทมาอยางไร เกยวกบ

ประเดนดงกลาวทางผเขยนขอเรมตนตอนท 7.3 โดยสงเขปดงนกลาวคอ

โดยทวไปแนวคดเกยวกบขบวนการเคลอนไหว (movements) ไดรบการจ�าแนกคณลกษณะจาก

การทขบวนดงกลาวไดมคานยมรวมกน (shared values) มากกวาการใชกรอบเชงอดมการณ (an idea-

logical framework) ยกตวอยางกรณของขบวนการเคลอนไหวทางดานสตรนยมทเกดจากขบวนการ

เคลอนไหวนทไดมารวมตวเปนขบวนการทเราสามารถอธบายปรากฏการณดงกลาวทเกดขนไดวาสบเนองมา

จากการทบรษไดท�าการครอบง�าบรรดาสตร ขณะทบรรดาสตรทมคานยมรวมกนโดยเฉพาะคานยมในเรอง

ของความเสมอภาคทไดรบจากทฤษฎมารกซสต ในฐานะเปนอดมการณทแมจะมรอยแยกจากการไมเหน

พองตองกนในบางประเดนบางกรณ ในบางกลยทธตลอดจนยทธวธตลอดจนบางคานยมรวมบางคานยม แต

การอธบายในภาพรวมกยงมลกษณะของการยดถอรวมกนโดยมคณลกษณะของความทเปนหนงเดยวกน

ในสวนของการอธบายเกยวกบแนวคดทฤษฎทนนยมกเชนเดยวกนกบทการมคานยมในเรองของความเสมอ

ภาคและความเปนธรรมทางสงคมทบรรดาขบวนการเคลอนไหวทางสงคมทางดานแรงงาน ตาง ๆ ไดมการ

ยดถอรวมกนอยางกวางขวาง

อยางไรกตามประเภทการศกษาของการเคลอนทางสงคมทกลาวมาขางตน ทตามมาดวยการเกดขน

ของ “ภาคประชาสงคม” ทเราสามารถสงเกตหรอสามารถมองเหนได ปรากฏการณของขบวนการฯ ดงกลาว

ทไดโตตอบตอชวงหรอระยะเวลาทางประวตศาสตรไดเกดขน เมอไดเกดความคดในทางโลก (secular ideas)

ทในชวงนนเรมมการไมเหนดวยกบความเชอทางศาสนาในฐานะเปนแหลงบมเพาะวธคดเกยวกบบรรดาผคน

ทมชวตอยรวมกนไดอยางไร อยางไรกตามขบวนการเคลอนไหวทางสงคมรวมทงขบวนการเคลอนไหวของ

ภาคประชาสงคม (ใหม) ไมควรไดรบการเชอมโยงเชงแนวคดในฐานะความคดทางโลก หรอในฐานะทเปน

สวนหนงของกระบวนการทท�าใหกลายเปนการมความคดทางโลกโดยทวไปเมอกลาวถงศาสนามกจะมบทบาท

ทส�าคญในชวงทเกดขบวนการเคลอนไหวทางสงคมในยคตน ๆ และในยคสมยใหม

ส�าหรบในยคปจจบนความเชอทางศาสนาไมวาจะเปนศาสนาอสลาม ครสเตยน ฮนด พทธศาสนา

หรอศาสนาชนโต เปนตน ตางไดเขามาเกยวของกบการเมองในรปแบบของขบวนการเคลอนไหวทางสงคม

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ผลท�าใหขบวนการเคลอนไหวทางศาสนาแนวใหมไดรบการวเคราะหในฐานะตวมนเองก�าลงใชรปแบบของ

ขบวนการเคลอนไหวทางสงคมยกตวอยางกรณของขบวนการเคลอนไหวของขบวนการ Falunn Gong ใน

สาธารณรฐประชาชนจน ในขณะทขบวนการ อน ๆ ทไดรบการพฒนาในแงทเวลามการเคลอนไหวไมไดอย

ในรปแบบของขบวนการทางสงคมดงทกลาวมา ดงปรากฏในกรณของบรรดาลทธปาเถอนตาง ๆ เวลาทมการ

ใชกรอบแนวคดทน�ามาอธบาย สวนใหญจะใชกรอบแนวคดในรปของ “จตวญญาณ” มากกวาจะใชกรอบ

แนวคดเชงวทยาศาสตร100

จากทกลาวมาเกยวกบขบวนการเคลอนไหวทางศาสนาขางตนโดยเฉพาะขบวนการเคลอนไหวทอย

ในรปแบบขบวนการเคลอนไหวทางสงคม กระบวนทเกดขนดงกลาวมกมลกษณะของกระบวนการเปลยนรป

ทคลายคลงกน อยางไรกตามปรากฏการณทเกยวของกบเรองอาณาจกรของศาสนาในหลกการเบองตนใน

ศาสตรอยางสงคมวทยาถอเปนเรองธรรมดาส�าหรบขบวนการเคลอนไหวทางสงคมในทางโลกสมยใหม

ในแงของการตอตานโดยเฉพาะการตอตานตออ�านาจในชวงตนรปแบบของการตอตานทมรวมกน

เชน การเกดการตอตานของกลมชาวนาในยโรปยคกลางและยคสมยใหมในชวงตน ๆ และโดยปกตแลวการ

ด�าเนนการดงกลาวทตางไดรบการด�าเนนการในลกษณะทมความชอบธรรมในรปของขนบธรรมเนยมประเพณ

แบบดงเดม หรออาจจะปรากฏในรปของการคาดการณวามอ�านาจทชอบธรรม

แตในทศนะของฟโกต เขาไดท�าการวพากษในประเดนในแงทวาขบวนการเคลอนไหวทางสงคมสมย

ใหม (Modern Social Movements) ทเกดขนจนกระทงถงชวงทศวรรษ 1970 มวาทกรรมทแสดงถงความ

ชอบธรรมคลาย ๆ กนในฐานะอ�านาจของพวกทชอบกดขทมแหลงทมาของความชอบธรรมเหมอนกน ไมวา

พวกทยดอดมการณมารกซสต หรอพวกทยดอดมการณเสรนยมวาพวกตนมความชอบธรรมในการปลด

ปลอยมนษยจากความกดดนหรอจากภาพ ลวงตา101

จากทกลาวมาขางตนทงหมดทางผเขยนหนวยนพยายามปพนฐาน 1) การทศาสตรอยางสงคมวทยา

การเมองทใหความสนใจกบเรองขบวนการเคลอนไหวทางสงคม และ 2) ขณะเดยวกนทางผเขยนพยายาม

แสดงใหเหนความเชอมโยงระหวางขบวนการเคลอนไหวทางสงคมแนวเดมกบแนวใหมทจะมการกลาวถงใน

เรองท 7.3.1

100 K. McDonal. (2006). Global Movements: Action and Culture. Oxford: Blackwell.101 M. Foucault. (1979). The History of Sexuality, Vol 1: An Introduction. London: Pengnin.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เรองท 7.3.1 บทสงเคราะหการใหค�านยามเกยวกบขบวนการ

เคลอนไหวทางสงคม

เมอมการกลาวถงแนวคดค�าวา “การเคลอนไหวทางสงคม” หรอ (social movement) มนยหรอ

ความหมายถงสงทมความแตกตางกนทมกลมบคคลทเขาไปมสวนรวมกระท�าการทมความแตกตางกน หรอ

กลาวอกนยหนงไดวาเวลาทเรามองปรากฏการณขบวนการเคลอนไหวตามสทธของพวกเมองอเมรกน

ขบวนการทเคลอนไหวทางสงคมมกเปนการเคลอนไหวภายใตบรบทประชาธปไตยทไมไดมการใชความรนแรง

ขณะเดยวกนการเคลอนไหวของขบวนการเคลอนไหวทางสงคมดงกลาว มกเปนขบวนการเคลอนไหวเชง

อดมการณ102

แตในกรณของบรรดานกวชาการ เชน ฮานอล อาเรนต (Hannal Arendt) และอรช ฟอรม (Erich

Fromn)103 มองแนวคดเกยวกบขบวนการเคลอนไหวทางสงคมโดยการหยบยกตวอยางขบวนการเคลอนไหว

ในกรณพรรคนาซของเยอรมนโดยมองฝาวกฤตการณของการเคลอนไหวดงกลาวไดแสดงหรอไดสะทอนให

เหนถงนยของแนวคดเกยวกบการเคลอนไหวทางสงคม

ส�าหรบเอมบ จดกนส, จอหน ด แมคคารท (M.B. Judkin, John D. Mccarthy) และมารค โวลฟ

สน Mark (Wolfson)104 เปนตน จะประยกตแนวคดเกยวกบการเคลอนไหวทางสงคม ในมตของกลมทม

การจดระเบยบอยางเปนทางการทท�าการเรยกรองใหรฐใหความชวยเหลอ เชน กรณของ “Mother Agaiust

Drunk” ในขณะทพเวน (Piven)105 มความเหน ในมตของกลมขนาดใหญทไมไดมการจดระเบยบ เชน การ

จลาจลของบรรดาคนผวด�าในสหรฐอเมรกา การนดหยดงานของพวก “Wildcat” หรอพวก “แมวปา” เปนตน

ผเขยนหนวยหยบยกกรณหรอปรากฏการณของการเคลอนไหวทางสงคมตามทศนะของบรรดา

นกวชาการเหลานนมากลาวถง เพอท�าใหนกศกษา อานแนวคดดงกลาวในตอนท 7.3 ไดชดเจนขน

102 Cyrus Ernesto Zirakzadeh. (2006). Social Movement in Politics: A Comparative Study, Expended Edi-

tion. Dalgrave MacMillan.103 Hannah Arendt. (1951). The Origin of Totalitarianism. New York, NY: Harcourt, Brau. Erich Fromn.

Escape from Freedom. New York, NY: Rinhard & Winston.104 M. B. Judkins. “Mobilization of Membership: The Black and Brown Lung Movements” In Social Move-

ments of Sixties and Seventies. (Ed.). (1953). M. Frceman, New York, NY: Lognman. John D. McCarthy, and Mark

Wolfson. Exploring Sources of Rapid Social Movement Growth: The Role of Organizational” Form, Consen…s Sup-

port, Element of American State” Paper presented at The American Sociological Association Workshop,” Frontiers

in Social Movement Theorizing” Ann Arbor, MJ, June 1988.105 France Fox Piven. (1976). “The Social Structuring of Political Protest” Politics and Society 6 No.3. pp.

297-326.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


จากทกลาวถงแนวคดเกยวกบการเคลอนไหวทางสงคม มาขางตนผเขยนใหค�านยามหรอความหมาย

วาหมายถงการเขามารวมตวกนเพอการเปลยนแปลงสภาพหรอสภาวะของสงคมใหดขนกวาเดม แตหาก

เปนการกลาวถงแนวคดเกยวกบขบวนการเคลอนไหวทางสงคมแนวใหม การเคลอนไหวทางสงคมผเขยนจะ

นยามวาหมายถงการเคลอนไหวเพอเปลยนแปลงภายใตกรอบทางสงคม (Social Frame) โดยไมตองการ

เขาไปชวงชงอ�านาจรฐ ขณะเดยวกนการเคลอนไหวดงกลาว เปนการเคลอนไหวของคนธรรมดา (Ordinary

People) ทตองการเปลยนแปลงใหกฎกตกาหรอกฎเกณฑของสงคมใหมโดยใหมการเปดโอกาสใหพวกตน

เขาไปมสวนรวม โดยมความสมครใจเพอผลประโยชนสาธารณะ (Public Interest) โดยการเคลอนไหวเรยก

รองดงกลาวไมไดเรยกรองผานกลไกรฐ

จากทกลาวมาขางตนถงการใหความหมายเกยวกบขบวนการเคลอนไหวทางสงคมในอดต และการ

เคลอนไหวทางสงคมในปจจบนทเรยกกนวาขบวนการเคลอนไหวทางสงคมแนวใหม (New Social Move-

ments) จะมนยทแตกตางกน กลาวคอ ขบวนการการเคลอนไหวทางสงคมในอดตจะมลกษณะแตกตางไป

จากปจจบน (นบตงแตทศวรรษ 1970 เปนตนมา) กลาวคอ106

- ขบวนการเหลานไมใชขบวนการเคลอนไหวของชนชนใดเพยงชนชนเดยวอยางขบวนการ

เคลอนไหวในอดต

- ประเดนทท�าใหเปนทมาของการเคลอนไหวมกจะเปนเรองหรอประเดนทเกยวกบผล

ประโยชนของมวลมนษยชาต

- การเรยกรองของขบวนการเหลานไมไดเรยกรองผานกลไกทางการเมอง (Political

Mechanism) เชน พรรคการเมอง นกการเมอง ขณะเดยวกนกไมไดหวงพงกลไกรฐเหมอนกบขบวนการ

เคลอนไหวในอดตทผานมา หากแตเปนการเคลอนไหวเพอเรยกรองดวยตนเอง

- การเคลอนไหวไมไดตองการชวงชงอ�านาจรฐอยางขบวนการเคลอนไหวในอดต หากแต

ตองการใหมการสรางกฎกตกาใหมในการด�ารงชวต ยกตวอยางขบวนการเคลอนไหวในกรณของไทย อาท

ขบวนการเคลอนไหวทางสงคมแนวใหมในกรณของ กปปส. ทตองการใหมการปฏรปโครงสรางตาง ๆ เชน

การปฏรปสอ การปฏรปโครงสรางส�านกงานต�ารวจแหงชาต เปนตน หรอกลาวอกนยหนงขบวนการเคลอนไหว

ทางสงคมแนวใหมทเกดขนไดมแนวทฤษฎตาง ๆ ทพยายามน�ามาใชในการอธบายปรากฏการณการ

เคลอนไหวทางสงคมทเกดขน โดยผเขยนขอน�าเสนอแนวคดทฤษฎทส�าคญ ๆ เชน แนวคดทฤษฎระดม

ทรพยากร ทฤษฎกระบวนการทางการเมอง รวมทงทฤษฎการเคลอนไหวทางสงคมแนวใหม

จากทกลาวมาขางตนหากกลาวอกนยหนงในแงของทมาและการใหนยามตลอดจนความส�าคญของ

ขบวนการเคลอนไหวทางสงคมแนวใหมกลาวไดวา เปนทยอมรบกนโดยทวไปแลววา ขบวนการทางสงคมท

เกดขนหลงสงครามโลกครงท 2 ชวงทศวรรษท 1950-1960 ถอกนวาเปนชวงของการเมองแนวเกา (old

politics) ในชวงนนเปนชวงทสงคมวงกวางจดตงสถาบนหรอองคกรทางสงคมการเมองทบรรดาตวแสดง

106 ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. (2540). ขบวนการเคลอนไหวทางสงคมรปแบบใหมหรอขบวนการเคลอนไหวประชาสงคมใน

ตางประเทศ: บทส�ารวจพฒนาการสถานภาพและนยยะเชงความคด/ทฤษฎตอการพฒนาประชาธปไตย. กรงเทพฯ: ศนยวจยและผลต

ตอมหาวทยาลยเกรก.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


และประเดนทเคลอนไหวมกเปนประเดนทเกยวของกบ ผลประโยชนโดยมสถาบนทางการเมองทส�าคญคอ

พรรคการเมองและกลมผลประโยชนและสถาบนทางการเมองทส�าคญในชวงนเปนชองทางหรอกลไกทางการ

เมองเพอน�าไปสแกไขขอขดแยงในสงคมการเมอง โดยวธการแกไขความขดแยง

ดงกลาวแกไขโดยสถาบนทางการเมองเหลานไดปดชองทางเลอกอน ๆ ในการแกไขปญหา หรอ

พยายามกดกนตวแสดงรวม “collective actors) ทไมสอดคลองกบพาราไดมของพนธมตรรวมความมนคง-

เศรษฐกจออกไป ในแงดงกลาวความขดแยงทางการเมองทเกดขน จงไดถกลดทอนใหเหลอเปนเพยงความ

ขดแยงในรปแบบของการตอรองของกลมผลประโยชนและพรรคการเมอง เมอเปนเชนนท�าใหประเดนทางการ

เมอง จงเปนเพยงประเดนทเกยวของกบการกระจายผลประโยชนทางเศรษฐกจ ทผานชองทางสถาบนทางการ

เมองเหลานเทานน ในสวนของพนทถอเปนพนททางการเมองสวนการเคลอนไหวโดยตวแสดงประเดนหรอ

ชองทางวธการอน ๆ ทอยนอกเหนอไปจากนกลายเปนเรองสวนตวไมเกยวของกบการเมอง

หลงจากนนเรมตนตงแตตนทศวรรษ 1970 เปนตนมามขบวนการ ประเภทเคลอนไหวเรยกรองของ

ประชาชนธรรมดาเกดขนมากมายในประเทศอตสาหกรรมกาวหนาในซกโลกตะวนตก เชน ขบวนการตอตาน

อาวธนวเคลยร ขบวนการสนตภาพ ขบวนการอนรกษธรรมชาตและสงแวดลอม ขบวนการเรยกรองใหกลบ

ไปสค�าสอนดงเดมของศาสนา กลบไปสวฒนธรรม/ภมปญญาดงเดมของตน ขบวนการเรยกรองสทธตาง ๆ

อยางขบวนการสทธสตร ขบวนการสทธของคนพนเมองดงเดมในประเทศตาง ๆ ขบวนการสทธของคนรก

รวมเพศหรอแมแตขบวนการเคลอนไหวเรยกรองใหกนอาหารธรรมชาตอยางขบวนการมงสะวรต เปนตน*

ขบวนการเคลอนไหวเรยกรองของประชาชนธรรมดาเหลาน สรางปรศนาทยงใหญใหกบบรรดานก

ทฤษฎทางดานสงคมศาสตรในชวงนนอยางมากวาจะอธบายหรอท�าความเขาใจกบการปรากฏตวขนของ

ขบวนการเคลอนไหวเหลานไดอยางไร เนองจากทฤษฎทางดานสงคมศาสตรเทาทมอยในขณะนน ไมสอดรบ

กบสาระส�าคญของขบวนการเคลอนไหวเรยกรองเหลานเลย ขณะเดยวกนไดมค�าถามวามตวชวดอะไรทถอวา

ขบวนการเคลอนไหวทางสงคมนบตงแตหลงสงครามโลกครงท 2 เปนตนมา ถอวาขบวนการเคลอนไหวทาง

*การกลาวเชนนมไดหมายความวาขบวนการเคลอนไหวเหลานเกดขนอยางทนททนใดในตนปครสตทศวรรษ 1970 ซงยอม

เปนสงทเปนไปไมได ผเขยนเพยงตองการชใหเหนวา นบตงแตชวงเวลาดงกลาว ขบวนการเคลอนไหวเหลานเรมปรากฏใหเหนเปนรป

ธรรมชดเจน จนสามารถบอกถงความแตกตางจากขบวนการเคลอนไหวทมมากอนหนา กลาวอกนยหนง ผเขยนมความเหนวา ขบวนการ

เคลอนไหวเหลานเปนผลโดยตรงมาจากการเปลยนแปลงของสงคม และโดยเฉพาะอยางยงในประเทศสหรฐอเมรกา เปนผลโดยตรงมา

จากบทเรยนและประสบการณตาง ๆ ทไดจากความรนแรงวนวายในสงคมในชวงครสตทศวรรษ 1960 ซงถอเปนทศวรรษทสงคม

อเมรกนเกดความสบสนวนวายและระส�าระสายอยางมาก จนดราวกบวาจะน�าไปสการลมสลายของสงคมอเมรกนเลยทเดยว เพราะเปน

ชวงเวลาทมการเดนขบวนประทวง และกอการจลาจลวนวายไปทวประเทศ (civil disorder) นบตงแตขบวนการประทวงของนกศกษา

ในมหาวทยาลยตาง ๆ ทไมเหนดวยกบนโยบายการท�าสงครามเวยดนามของรฐบาลสหรฐฯ เกดขบวนการของพวกบบผาชน (Hippies)

ทไมตองการเปนสวนหนงของระบบสงคม/วฒนธรรมทด�ารงอย และขบวนการเรยกรองสทธของนอเมรกนผวด�าทวประเทศทเรยกวา

“civil Rights Movements” เปนตน เปนชวงเวลาทประชาชนชาวอเมรกนสวนใหญลกขนมาใชสทธในการไมเชอฟงรฐ (Civil dis-

obedience) อยางแขงขนพรอม ๆ กบการใชความรนแรงของรฐเขาจดการกบประชาชนผประทวงดวยเชนกน ความวนวายเหลานใน

ทสดกน�าไปสการเปลยนแปลงเชงรปธรรมในสงคมอเมรกนอยางมากมาย ดงกรณของนโยบาย/โครงการทไมเลอกปฏบต/สรางความ

เปนธรรมแกทกคน ไมมการกดกนปดกนบนฐานของเพศ เชอชาต ศาสนา ภาษา และวฒนธรรมในการจางงาน การศกษา และเรองอน

ๆ (The Affirmative Action Policy) เปนตน นอกจากน ประสบการณในชวงครสตทศวรรษ 1960 ยงน�าไปสการคดคนปรบปรง

ขบวนการเคลอนไหวของประชาชนทงในประเทศสหรฐอเมรกาและในประเทศอน ๆ อกดวย

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


สงคมนนเปนขบวนการเคลอนไหวทางสงคมรปแบบใหมหรอแนวใหม เกยวกบเรองนในทศนะของซ ออฟ

ฟ (C. Offe)107 ชใหเหนวาไดมการใชค�าทอธบายมากมาย เชน ขบวนการเคลอนไหวตอตานใหม (new

protest movements) การเมองแนวใหม (new politics) ขบวนการประชาชนใหม (new populism)

โรแมนตคใหม (neo romanticism) การตอตานทางเมอง (antipolitics) พฤตกรรมทางการเมองทไมใช

แบบดงเดม (unorthodox political behauior) การเมองแบบไรระเบยบ (disorderly olitics) ค�าหรอ

แนวคดเหลานบรรดานกกจกรรมทางสงคมทเกยวของกบขบวนการทางสงคมรปแบบหรอแนวใหม มกใช

ค�าหรอแนวคดวา การเมองแนวใหม ๆ โดยอธบายวาค�าหรอแนวคดดงกลาวแสดงใหเหนวาขบวนการ

ดงกลาวหาทางเลอกทมความหมายเปนนยวาเปนขบวนการทตองการตอตานระบบเศรษฐกจแบบทนนยม

เชนเดยวกนกบการพยายามตอตานความเปนสถาบนทมมาแตเดม

ออฟฟพยายามจะชหรอแสดงใหเหนวาการเมองแนวใหมของขบวนการเคลอนไหวทางสงคมแบบ

ใหม กคอการทาทายตอเขตแดนของการเมองแนวเดม ทแบงชวตโลกทางสงคมของบรรดาผคนทเกยวของ

กบการเมองทเปนเรองของสาธารณะ ในความหมายทวาการทบรรดาผคนเขามาเกยวของกบกบการเมองได

ยางกาวเขามาใหพนททางการเมองแลว ในแงดงกลาวสถาบนทางการเมองรวมทงทกลาวมาขางตน และ

ภายใตสภาวการณหรอบรบททไดมความพยายามจะอธบายถงการเกดขนของขบวนการเคลอนไหวเรยกรอง

เหลานในรปของทฤษฎตาง ๆ มากมาย แตมทฤษฎหรอค�าอธบายชดหนงทคอนขางเปนทนยม และเรมไดรบ

การยอมรบจากคนในแวดวงวชาการทางดานสงคมศาสตรมากขนในปจจบนทฤษฎหรอค�าอธบายชดน

เรยกรวม ๆ และหลวม ๆ วาการเมองแนวใหม และขบวนการเคลอนไหวทางสงคมรปแบบหรอแนวใหม

(The New Politics and The New Social Movements) โดยมสาระส�าคญหลก ๆ ของค�าอธบายชดน

อยท การมองขบวนการเคลอนไหวเรยกรองของประชาชนธรรมดาขางตนวา เปนการตอบโตกบปญหาและ

ความขดแยงชนดใหมทเกดขนในสงคม เปนความขดแยงทวางอยบนฐานทหลากหลายกวาเรองของชนชน

หรออดมการณทางการเมองอยางในอดต หากแตไดรวมเอาเรองของเพศ (gender) เชอชาต (race) ไมใช

ชาตพนธ (ethnic) ศาสนา (religion) และวฒนธรรมเขาไปดวย ท�าใหความขดแยงชดใหมทเกดขนมความ

ยงยากและสลบซบซอนเกนกวาทสถาบนหลกทางการเมองและสงคมทด�ารงอยจะสามารถแกปญหาความขด

แยงเหลานได จงตองหารปแบบการเคลอนไหวเรยกรองเพอปะทะกบปญหาความขดแยงเหลานดวยตวเอง

ในรปของขบวนการเคลอนไหวเรยกรองแบบตาง ๆ ขางตน หรอหากจะกลาวอกนยหนงไดวา นกทฤษฎใน

แนวทางน มองวาโลกและสงคมไดเปลยนแปลงไปมาก แตระบบการเมองทด�ารงอยไมสามารถปรบเปลยน

ไดทน ตามปญหาไมทน แกปญหาใหม ๆ ทเผชญอยไมได จงหนไปใชความรนแรงเขาจดการกบปญหา ท�าให

ประชาชนเสอม

ศรทธาในรฐ รฐบาล ฝายคาน รฐสภา ฯลฯ เมอเสอมศรทธาในระบบทด�ารงอย จงไมมเหตผลใดท

จะไปชวงชงอ�านาจรฐทไรน�ายาในการแกปญหาไว นอกจากหาทางสรางแหลงอ�านาจใหมขนมา เพอเปนทาง

เลอกใหกบระบบ นนคอการหนกลบไปสรางสงทเรยกวา “ภาคประชาสงคม” (civil society) ใหเขมแขงขน

107 C. Offe. “Challenging the Boundries of Institutional Politics: Social Movements since the 1960s”ม In

C.S. Maier (Ed.). (1987). Political Essays on the Evolving between the State and Society. Public and Privation in

Europe. Cambridge: Cambridge University Press.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ความไมตองการชวงองอ�านาจรฐ หากแตตองการสรางความหมาย กฎเกณฑ กตกา หรอค�านยามชดใหมให

กบสงทเคลอนไหวเรยกรองดวยการลงมอเคลอนไหวเรยกรองดวยตวเองมากกวาเรยกรองผานระบบตวแทน

ตาง ๆ ท�าใหบางครงมการเรยกชอขบวนการเหลานแตกตางกนออกไปอกมากมาย เชน การเมองอตลกษณ

ขบวนการเคลอนไหวดานอตลกษณ และขบวนการเคลอนไหวภาคประชาสงคม เปนตน

จากทกลาวมาขางตนเกยวกบขบวนการเคลอนไหวทางสงคมแนวใหมจงมพนทกระท�าการทไมใช

“รฐ” หรอ “เศรษฐกจ” แตมพนทอยท “สงคม” หรอวฒนธรรม และมลกษณะทกวางขวางมากไปกวาขอบเขต

ในเรองของประเดนทางดานเศรษฐกจ ทงนเพราะผลดานลบของการพฒนาสงคมในระบบทนนยม

อตสาหกรรมกาวหนา มลกษณะทกวางขวาง ดงนนผลกระทบทเกดขนจงไมใชผลกระทบเฉพาะบางชนชน

บางกลมบางพวก หากแตเปนผลกระทบทเกดขนกบสงคมในวงกวาง ในแงดงกลาวขบวนการเคลอนไหวทาง

สงคมแนวใหม จงมลกษณะไมเปนเรองของชนชน ซงแนนอนในประเดนดงกลาวซงมารกซสตแบบดงเดมไม

สามารถอธบายประเดนดงกลาวไดอยางครอบคลม ออฟฟมองวา ในการพฒนาอตสาหกรรมระบบการเมอง

จ�าเปนตองเพมการควบคมระบบเศรษฐกจและระหวางการเมองและสวนทยงไมไดรบการจดท�าใหเปนการ

เมองของภาคประชาสงคมนนกคอสวนทเปนพนทสเทา ทก�าลงจะกลายเปนสวนการเมอง ขบวนการ

เคลอนไหวทางสงคมจงไดปรากฏตวขนมาในพนททยงไมไดรบการท�าใหเปนสถาบนทางการเมองหรอพนท

สเทาขบวนการทางสงคมเปนเพยงปรากฏการณชวงเปลยนผานโดยถอกนวา ขบวนการเคลอนไหวทางสงคม

เปนตวกระท�าการทางสงคมทชวยท�าใหพนทซงเปนของภาคประชาสงคมเปนเรองทเกยวของกบการเมอง หรอ

กลาวอกนยหนงกคอ ขบวนการเคลอนไหวทางสงคมชวยท�าใหระบบการเมองขยายกจกรรมไปสภาคประชา

สงคม ท�าใหระบบการเมองสามารถปรบตวใหเขากบการทาทายใหม ๆ ทเปนผลพวงมาจากการพฒนา

อตสาหกรรม ในนยหรอความหมายนออฟฟไดกลาวถงขบวนการเคลอนไหวเรองสงแวดลอมดวยวา ไดม

การหยบยกปญหาสงแวดลอมใหเปนประเดนทางการเมองภายในภาคประชาสงคม และไดท�าใหระบบ

การเมองตองผนวกเรองสงแวดลอมเขาไปในพนททางการเมอง เชนเดยวกบความเหนของสกอต (Scott)108

ทมองปรากฏการณของขบวนการเคลอนไหวทางสงคมแนวใหมวาเปนการสรางขอตอของระบบการเมอง ทงน

เนองมาจากระบบการเมองไมมชองทางใหกบผคนทอยนอกพนททางการเมอง

ดงนนการอธบายการเกดขนของขบวนการเคลอนทางสงคมแนวใหมในประเทศทนนยมอตสาหกรรม

กาวหนาในยโรป มกจะมค�าถามวา จะใชแนวคดทฤษฎอะไรเปนแนวในการอธบาย ปรากฏการณขบวนการ

เคลอนไหวทางสงคมของประเทศโลกทสามหรอประเทศซกโลกใตไดหรอไม บรรดานกทฤษฎหลากหลายคน

พยายามอธบายใหเหนวาประเทศโลกทสามกบสงคมในระบบทนนยมอตสาหกรรมมความสมพนธกน

ซงผเขยนจะน�าแนวคดทฤษฎทจะมาอธบายปรากฏการณของขบวนการเคลอนไหวทางสงคมแนว

ใหมในประเทศทพฒนาแลวน�ามาเสนอเทานน



108 A. Scott. (1990). Idology and the New Social Movements. London: Unwin Hyman.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เรองท 7.3.2 แนวคดทฤษฎการระดมทรพยากร

นบตงแตป 1960 หลงสนสดสงครามไดเกดมขบวนการทางสงคมขนอยางแพรหลายในประเทศแถบ

ยโรป อกทงยงมลกษณะทแตกตางกน เชน ขบวนการฟาสซสตในประเทศเยอรมน ขบวนการนกศกษา (The

Student Movement) ขบวนการสทธพลเมอง (The Civil Right Movement) ขบวนการสหภาพ (The

Union Movement) ขบวนการประทวงทางการเมอง (The Political Protest Movement) เปนตน109

แนวคดทฤษฎทางจตวทยาสงคมแบบเดมทใชในการอธบายการเกดขน และการเขารวมขบวนการ

ทางสงคมทมงเนนประเดนทเกยวกบความรสกไดรบการลดรอนเชงเปรยบเทยบ (relative deprivation)

และความรสกไมพงพอใจ (grievances) ของกลมปจเจกบคคลทเกดขนจากความตงเครยดเชงโครงสราง

(structural strain) ทงนสบเนองมาจากความเปลยนแปลงทางสงคมทเกดขนอยางรวดเรว กอใหเกดปญหา

ความสบสนวนวายทน�ามาซงสาเหตใหเกดการเดนขบวนหรอการทกลมปจเจกบคคลไดแสดงพฤตกรรมรวม

หม110 มขอจ�ากดในการอธบาย การเขารวมขบวนการทางสงคมซงแตเดมมฐานคต (assumption) วาการ

เขารวมขบวนการทางสงคม เกดขนไดไมบอยนก ส�าหรบสาเหตทเกดขนเพราะความไมพงพอใจเปนสงทเกด

ขนชวครง ชวคราว อกทงผเขารวมขบวนการมกกขาดเหตผลแมวาจะไมถงขนไรซงเหตผลโดยสนเชงกตาม111

ทฤษฎการระดมทรพยากร จงเปนการโตตอบตอทฤษฎจตวทยาสงคมแบบเกา (Traditional Social

Psychological Theories) ทเนนถงการอธบายการเขารวมขบวนการทางสงคมในแงบคลกภาพ ความเปน

คนชายขอบ (marginality) ความแปลกแยก (alienation) ตลอดจนความรสกไมพงพอใจ (grievances)

และอดมการณ112

อกทงทฤษฎตาง ๆ เหลานมฐานคตรวมกนในเรองเงอนไขเบองแรก (precondition) ทส�าคญส�าหรบ

การเกดขบวนการทางสงคมกลาว คอ การมความรสกไมพงพอใจและความเชอรวมกนเกยวกบสาเหต และ

วถทางทสามารถจะท�าใหเกดการลดความรสกไมพงพอใจลงและการขยายขอบเขตหรอการเพมระดบความ

รนแรงของความรสกไมพงพอใจและความรสกทไดรบการลดรอนเชงเปรยบเทยบ (relative deprivation)

รวมทงการไดมการพฒนาทางอดมการณขนกอนจะเกดเปนขบวนการทางสงคม113 ทงน เพราะในการแสวงหา

109 Bert Klandermans. (1984). “Mobilization and Participation: Social Psychological Expansion of Resource

Mobilization Theory”. American Sociological Review. Vol. 49 num 5 (October 1654).110 Louis A. Zurcher, and David A Snow. “Collective behavior: social movements” Morris Rosenberg and

Ralph H. Turner (Editor). (1981). Sociological Perspective. New York, NY: Basic book Inc.111 Craig J. Jenkins. (1983). “Resource mobilization theory and the study or social movement.” Annual

Review of Sociology, Vol. 9.

112 Ibid.113 John D. McCarthy and Mayer N. Zale. (1977). “Resource mobilization and social movement: A partial

theory” American Journal of Sociology, Vol. 82 num 6 (July 1976-May 1977).

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ค�าตอบดวยการวเคราะหในระดบจตวทยาสงคม และแรงจงใจบนฐานคตทวาผทเขารวมและไมเขารวม

ขบวนการทางสงคม มความแตกตางกนในลกษณะทางบคลกภาพ และสถานะของการระลกรของบคคล

(cognitive state) นน ยงไมเพยงพอ114

แนวคดทางจตวทยาสงคมแบบเกาทอธบาย โดยสรปเอาวาแรงจงใจเปนสาเหตทส�าคญของการท

บคคลเขาไปเกยวของกบขบวนการทางสงคม โดยทละเลยตอพฒนาการทางโครงสรางขององคกร ฯลฯ นน

เปนสงทอนตรายอยางยง115 ในขณะทกลาววา ความตองการและความรสกถกลดรอน (deprivation) ไม

สามารถทจะแปรเปลยนโดยตรงไปสการเกดการระดมพลงรวมกน ซงขอเสนอดงกลาวนนเปนการวจารณตอ

ความคด เกยวกบความรสกทไดรบการลดรอนโดยเปรยบเทยบอยางตรงไปตรงมา เชนเดยวกบแมค คารท

และซอลต (McCarthy และ Zald)116 ไดใหความคดเหนแยงในประเดนเกยวกบความรสกไมพงพอใจวา

มอยมากมายในทก ๆ สงคม แตผลของความรสกไมพงพอใจแตเพยงอยางเดยวนน ยงไมสามารถเปนเงอนไข

ทเพยงพอส�าหรบการเกดขบวนการทางสงคม การระดมทรพยากรรวมทงโอกาสของการกระท�ารวมกนคอ

ประเดนทมความส�าคญมากกวาความรสก ไมพงพอใจในการกอใหเกดขบวนการทางสงคมขน สวนเซอรเชอร

และสโนว (Zurcher และ Snow)117 กลาววา ความรสกถกลดรอนโดยเปรยบเทยบและความแปลกแยกก

เปนเพยงสภาวะของการระลกรของบคคล ซงอาจน�าไปสการเขารวมขบวนการทางสงคม แตกไมเพยงพอท

จะอธบายการเขารวมขบวนการทางสงคม ดงนนการทกลาววาองคประกอบเกยวกบแรงจงใจเปนตวน�าให

บคคลเขาไปรวมกบขบวนการทางสงคมนน ใหความเหนวาแมแตตวบคคลเองกไมมความชดเจนเพยงพอ

ผทจะศกษาจงไมนาทจะเขาใจไดอยางแจมชด ทงนเปนเพราะแรงจงใจทแทจรงอาจจะถกปดบงไดทงโดย

ความตงใจความซบซอน และการใหความส�าคญกบองคประกอบดานแรงจงใจมากไป จงท�าใหการประเมน

ผลในลกษณะวตถวสย (objective) เปนไปไดยาก

จากประเดนขอบกพรองตาง ๆ ดงไดกลาวมาขางตนแนวคดทฤษฎการระดมทรพยากร จงใหความ

ส�าคญกบปจจยดานโครงสราง ตลอดจนความสามารถในการระดมทรพยากร ฐานะของบคคลในเครอขาย

สงคมและความคาดหวงในความส�าเรจ และแรงกดดนทเปนเหตผลของการเขารวมขบวนทารทางสงคม โดย

พนฐานของทฤษฎนมองคประกอบหลกทใชอธบายการเขารวม 3 ประการ คอ118

1. ตนทนและก�าไรในการมสวนรวม (The costs and benefits of participation) ตนทนและก�าไร

ของการมสวนรวมเปนกฎเกณฑส�าคญของการวเคราะหกระบวนการระดมพลงเปนองคประกอบส�าคญของ

ทฤษฎระดมทรพยากรทเกยวของกบหลกเหตผลของออลสน (Olson) เกยวกบการกระท�ารวมกนโดยเฉพาะ

ในระหวางแรงกระตนรวม (collective incentives) และแรงกระตนเชงคดเลอกของบคคล (selective

114 ibid.115 Barry McLaughlin. (1969). Studies in Social Movements: A Social Psychological Perspective. New York,

NY: The free press. 116 Bert Klandermans, and Sidney Tarrow. (1988). “Mobilization into Social Movement: Synthesizing

European an American Approaches.” International Social Movement. vol. 1 Jal Press Inc.117 Louis A Zursher and A Smon. Op.cit.118 Bert Klandermans, and Sidney Tarrow. (1988). Op. cit.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


incentive) ทแรงกระตนทตางกน มความสมพนธกบการมสวนรวม แมวาแรงกระตนรวมจะมคณลกษณะ

ทตอบสนอง และเปนเงอนไขรวมกนแตแรงกระตนรวมกไมใชสงทท�าใหเกดการมสวนรวมทแนนอน แรง

กระตนเชงคดเลอกของบคคลตางหากทท�าใหเกดการมสวนรวม กลาว คอ ทฤษฎของออลสน เนนวาระดบ

ของปจเจกบคคลจะไมเขามามสวนรวมในการกระท�ารวมกน (collective action) นอกเสยจากแรงกระตน

เชงคดเลอกของบคคลสงเสรมใหเขาตองกระท�าเชนนน

ทฤษฎของออลสน มความนาสนใจอยางยงทงนเพราะเขาไดเสนอการอธบายถงขอเทจจรงเกยวกบ

การทไมเขามามสวนรวม ในการกระท�ารวมกนทก ๆ ครงถงแมวาพวกเขาจะมเปาหมายรวมกน (collective

goals) ค�าอธบายนมความสอดคลองกบฐานคตทวาความรสกไมพงพอใจ ไมใชเงอนไขทส�าคญของการเกด

ขนของขบวนการทางสงคม ปญหาทนกทฤษฎการระดมทรพยากรไดมการตงขอโตแยงถงสงทออลสน

พยายามจะอธบายท�าไมปจเจกบคคลจงไมเขารวมในการกระท�ารวมกน แตในบางครงกเขารวม แมวาจะ

ปราศจากแรงกระตนเชงคดเลอกของบคคล ซงเปนปญหาทยงคงมอยตอการหาแนวทางแกไข ปญหาตาง ๆ

เหลาน และการมสวนรวมของบคคลทมหลากหลายรปแบบกจกรรม การมสวนรวมนน เปนเพราะวา

ปจเจกบคคลมผลประโยชนรวมของกลมทไมสามารถจะประสบผลส�าเรจได ถาหากเปนเพยงเหตผลของ

แตละบคคล ซงออลสน ไดท�าการเชอมโยงกบการกระท�าในระดบบคคล

สวนโอเบอรแชลล (Oberschall) ไดอธบายถงความสมพนธทสลบซบซอนระหวางคานยมของการ

มเปาหมายรวมกน วาเปาหมายทปจเจกบคคลเหนวาสามารถท�าใหเกดโอกาสของความส�าเรจได กเพยงพอท

จะจงใจใหเกดการมสวนรวม ถาหากจะเชอมโยงแรงกระตนเชงคดเลอกของบคคลเขากบการมสวนรวม

นอกจากน โอเบอรแชลล ยงไดชใหเหนวาอดมการณ (ideological) ทจะจงใจใหบคคลเขามามสวน

รวมไดนน กตอเมอเปนสงทพวกเขาเชอวาเปนเรองของความถกตอง

2. องคกร (Organization) ตามทฤษฎการระดมทรพยากร องคกรคอ ทรพยากรทมความส�าคญ

ของขบวนการทางสงคม แตกไมใชทงหมดของขบวนการ หากแตองคกรท�าใหเกดการลดตนทนของการม

สวนรวมและความคดเหนของนกทฤษฎการระดมทรพยากรโดยทวไปเหนวาองคกรชวยเพมโอกาสของความ

ส�าเรจ และรปแบบขององคกรกตางไปจากองคกรราชการแบบดงเดม อกทงเปนตวแทนในการตกลงเพอสราง

ใหเกดผลส�าเรจของขบวนการ ความคาดหวงในความส�าเรจนนมบทบาทส�าคญ โดยเฉพาะจะเปนแรงกระตน

รวม ซงปจจยนมความเกยวของกบเรองโครงสรางโอกาสทางการเมองและยทธวธในการตอสอกดวย ขณะ

ทโอเบอรแชลลเองกไดมการเชอมโยงความหมายของความส�าเรจ วามความสมพนธกบจ�านวนของผทเขา

รวมในขบวนการ อกทงยงไดมการตอกย�าอกวาชวตรวมกนของขบวนการทางสงคมในระยะยาวมกจะเปน

เรองของความมเหตผลมากกวาการกระท�าทไรเหตผลดงเชนความเชอแบบส�านกคดพฤตกรรมรวมหมแบบ

ดงเดม

3. ขอวจารณเกยวกบจดเดนและจดบกพรองของทฤษฎการระดมทรพยากร แมวาทฤษฎการระดม

ทรพยากรจะไดรบการน�ามาใชอยางกวางขวาง ในการอธบายเกยวกบการเกดขนและการเขารวมขบวนการ

ทางสงคมโดยเฉพาะอยางยงในสงคมสหรฐอเมรกากตาม แตกมขอวจารณทส�าคญอยหลายประการเกยวกบ

ทฤษฎน ซงอาจจะกลาวไดวาทฤษฎการระดมทรพยากรนน ไดรบการพฒนามาจากขอโตเเยงในเรองของ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ขอจ�ากดของแนวความคดทางจตวทยาสงคมแบบเกาทนาใชในการอธบายการเกดขนขบวนการทางสงคม ใน

ชวงหลงป 1960 เปนตนมา นอกจากนแมคคารท และซอลด ยงใหความส�าคญกบประเดนของศกยภาพใน

การระดมพลงของขบวนการทางสงคม โดยทแนวคดของทง 2 ไดใหความส�าคญกบการศกษาการรวบรวม

ทรพยากรทงทเปนตวเงน และก�าลงคน ทงนเพราะทง 2 คนมองเหนวา ทรพยากรเปนสงทมความจ�าเปนใน

การน�าเขาไปสความขดแยงทางสงคม โดยทรพยากรทกลาวมาขางตนนนจะตองไดรบการรวบรวม เพอจด

ประสงคในการรวมตวกนของกลมคนททง 2 ได กลาววาการพจารณาถงความส�าเรจและความลมเหลวของ

ขบวนการทางสงคมมกจะใหความส�าคญอยางยงตอการเขารวมทงของปจเจกบคคล และองคกรภายนอก

กลมทขบวนการเปนตวแทนอย การเขามามสวนรวมในกจกรรมของขบวนการทางสงคมของปจเจกบคคล

และองคกร จงนบเปนทรพยากรทส�าคญอยางหนง ทงนเพราะตามทฤษฎการระดมทรพยากร และการเขา

รวมขบวนการนนไดใหความส�าคญกบเรองตนทนและก�าไร (costs and reward or benefits) โดยทตนทน

และก�าไรนนมกจะเปนผลททระทบทเกดขนจากโครงสรางทางสงคม และกจกรรมของผมอ�านาจ119

คทสเชลล (Kitschelt)120 กลาววาจดแขงของทฤษฎการระดมทรพยากรอยทการท�าหนาทเปนตว

เชอมบรบททางสงคมและขบวนการประทวง (Protest Movement) ซงยงมอยอยางจ�ากดในการศกษาเชง

ประจกษทอธบายถงปฏสมพนธของโครงสรางทางโอกาสของการประทวง และการระดมพลงรวมกน แตคทส

เชลลกเหนวาทฤษฎการระดมทรพยากรเปนเพยงทฤษฎในระดบกลางเทานน ทงนเพราะทฤษฎมขดจ�ากด ใน

การน�าอธบายขบวนการทางสงคม กลาวคอ การทไดตงสมมตฐานทวา ความเปนไปไดของการเกดหรอเพม

ขนของขบวนการทางสงคมทคาดวาจะเพมขน เมอจ�านวนทรพยากรและโครงสรางโอกาสทางการเมองมเพม

ขน ซงมความคลมเครอท�าใหทฤษฎนไมไดกาวหนามากไปกวา แนวคดทางทฤษฎเกยวกบความรสกทไดรบ

การลดรอนเชงเปรยบเทยบแตอยางใด

แมวาทฤษฎการระดมทรพยากร จะใชวธการแนวใหม ๆ ทองอยกบทฤษฎทางการเมองสงคมวทยา

การเมอง และเศรษฐศาสตรมากกวาการใชทฤษฎทางจตวทยาสงคมของพฤตกรรมรวมหม กลาวคอ ทฤษฎ

การระดมทรพยากรใดใหความส�าคญกบปจจยดานโครงสราง ความสามารถในการระดมทรพยากร ต�าแหนง

ของปจเจกบคคลในเครอขายทางสงคมและแรงกดดนทเปนเหตผลของการมสวนรวมในขบวนการทางสงคม

และเหนวาการเขาไปมสวนรวมเปนกระบวนการตดสนใจทมเหตผลบนพนฐานของการชงน�าหนกตนทน และ

ก�าไรของการมสวนรวม แตแคลนเดอรมานส (Klandermans) กลาววาทฤษฎการระดมทรพยากรกใหความ

สนใจนอยมาก กบการชงน�าหนกในระดบปจเจกบคคล อกทงไมไดใหความสนใจอยางเพยงพอตอปฏสมพนธ

ระหวางปจเจกบคคลตาง ๆ ทกอใหเกดการระดมพลง เชนเดยวกบคทสเชลลทวจารณวางานวจยทเกยวของ

กบทฤษฎการระดมทรพยากรนน มกไมเหนดวยกบหลกเหตผลในระดบจลภาค (micro-logic) หรอระดบ

ปจเจบคคลวามความเกยวของกบการกระท�ารนแรงทขาดการยงคดและปราศจากการคดถงผลประโยชนรวม

วาจะบงชถงการระดมพลงรวม การมสวนรวมในขบวนการทางสงคม เปนสงทเกดขนโดยตงใจ และสมาชก

119 John D. McCarthy, and Mayer N. Zald. Op.cit. 120 Herbert Kitschelt. “Resource Mobilization Theory: A Critique.” in Research on Social Movement: The

State of the Art in Europe and the USA. Dieter Rucht. (ed). (1991). Frankfurt: Westview Press.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ทเขารวมกไมไดมความรสกแปลกแยก อกทงแนวคดการวเคราะหการระดมทรพยากรทงหมด กมกจะเหมา

รวมเอาวา โครงสรางทางสงคมท�าใหเกดความสนใจรวมกน (collective interests) และความขดแยงทเกด

ขน นอกจากน คทสเชลลยงกลาวดวยวาแมวาจะมความแตกตางของผลประโยชน และความไมสมดลยท

เกดขนในสงคม การระดมพลงรวมกน และการประทวง กไมอาจจะเกดขนในทกสงคมกอาจเปนไปได โดย

คทสเชลลเหนวาการระดมพลงรวมกนจะเกดขนกตอเมอมสถานการณทเฉพาะเจาะจง และมความรสกไม

พงพอใจเกดขนดวยเทานน นนคอการมงไปทวธการเรองอ�านาจ ความสะดวกในการสอสาร (The facilita-

tors of communication) และรวมทงการจดโครงสรางขององคกรของขบวนการ รวมทงเครอขายผสนบสนน

ภายนอกทใหความเหนอกเหนใจ (sympathizers) หรอศตรของขบวนการทฤษฎการระดมทรพยากร ยง

ประเมนความส�าคญของความรสกไมพงพอใจ และอดมการณในฐานะทเปนตวก�าหนดการเขารวมขบวนการ

ทางสงคมต�าเกนไปดวย เชนเดยวกบเซอรเชอรและสโนว ทวจารณงานของแมคคารท และซอลด วาละเลย

ตอองคประกอบดานอดมการณ อารมณของปจเจกบคคล โดยกลาววายงไมมค�าตอบทคอนขางแนนอนตอ

ประเดนทวา ท�าไมปจเจกบคคลจงอทศเวลาและพลงงานใหแกขบวนการทางสงคมได นอกเสยจากขอสรป

ทวา “ตนทนและก�าไรของการเขารวม สามารถใหค�าอธบายการเขารวมได” นอกจากนการทละเลยตอเรอง

แรงจงใจท�าใหเกดลกษณะของการซ�าซอนของฐานคตของเหตผลทวา คนเขารวมหรออทศเวลา ทรพยากร

สวนตวแกขบวนการเพราะขบวนการใหประโยชนกบพวกเขา ซงเปนการนยามความหมายของการเขารวม

รางวลหรอผลประโยชน และความมเหตมผลของการตดสนใจในความหมายเชนเดยวกน

นอกจากนคทสเชลล ยงใหความเหนถงขอจ�ากดของแนวทางการวเคราะหการระดมทรพยากร วาม

ขอจ�ากดในจ�านวนการศกษาเชงประจกษดวย กลาวคอ ในขณะททฤษฎความรสกถกลดรอนโดยเปรยบเทยบ

(relative deprivation theory) โดยทฤษฎดงกลาวไดมงความสนใจในการวเคราะหเชงปรมาณ และการ

วเคราะหเชงเปรยบเทยบถงการตอสทขดแยงกนของประชาชน แนวทางวเคราะหการระดมทรพยากรไดเลอก

ใชวธการวเคราะหกระบวนกวรวเคราะหแบบเจาะลก (in-depth process analysis) ในขบวนการทลกษณะ

เฉพาะ

นอกจากนการศกษากรณขบวนการของบคคลหรอมงพฒนาในสวนทเฉพาะเจาะจงไดท�าใหแนวคด

ทฤษฎการวเคราะหการระดมทรพยากร ตองประสบกบปญหาเรองขอบเขตและความครอบคลมของขอมลท

คนพบโดยขอบกพรองดงกลาว วามสาเหตมาจากธรรมชาตของการวจยเชงวตถ ซงผวจยไมสามารถควบคมได

ปญหาทส�าคญของแนวทางการวเคราะหการระดมทรพยากรกคอ การใหค�านยามแนวคดของ

ขบวนการทางสงคมไวอยางคลมเครอ อนจะสงผลใหเปาหมายของทฤษฎนขาดความชดเจนและการวเคราะห

กมกกระท�าอยในขอบเขตของปรากฏการณ ทถอวาเปนขบวนการทจะตองระบโดยรายละเอยดส�าหรบบรบท

ทางสงคมซงมกจะพบวา ไมใชวาการประทวงทกครง จะถอวาเปนขบวนการทางสงคม เชนเดยวกนขบวนการ

ทางสงคมทกขบวนการ กไมจ�าเปนจะตองสะทอนออกมาในรปแบบของการประทวงเกยวกบประเดนดงกลาว

คทสเชลล ไดวจารณวาการใหนยามของขบวนการทางสงคมในมตของแนวทฤษฎการระดมทรพยากร วาม

ทงลกษณะทกวางและแคบจนเกนไป กลาวคอ ทวาแคบเกนไป เพราะปดกนตวเองจากความเปนไปไดของ

ขบวนการทไมไดเนนเกยวกบการเมอง เชน เชงขบวนการทเกยวกบประเดนการเปลยนแปลงทางวฒนธรรม

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


จงมขอจ�ากดในการวเคราะหขบวนการทางสงคมทเกดขนในยคหลงอตสาหกรรม ในอกดานหนงนยามดง

กลาวมลกษณะทกวางเกนไป กเพราะวาแนวทางการวเคราะหการระดมทรพยากรไดใหค�านยามความหมาย

ของขบวนการทางสงคมวาเปนทงหมดของกจกรรมหม และกจกรรมการประทวงทงหมดซงท�าใหขาดเปา

หมายทชดเจน

หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 7.3.2 แลว โปรดปฏบตกจรรม 7.3.2


เรองท 7.3.3 แนวคดทฤษฎกระบวนการทางการเมอง

ทฤษฎนมองวา บคคลทเขามาเคลอนไหวรวมกนเปนผลมาจากสภาวะทางการเมองเปดชองใหมการ

รวมกลมกนได ซงความส�าเรจหรอความลมเหลวของการเคลอนไหวตามทฤษฎนมกจะขนอยกบความเขม

แขงหรอความออนแอของรฐบาล ดงนนการเคลอนไหวของกลมจะเปนไปตามโอกาสทางการเมองทเอออ�านวย

นนยอมหมายความวา ถารฐบาลทบรหารประเทศในขณะนน มความออนแอหรอไรเสถยรภาพกจะเอออ�านวย

ตอการเคลอนไหว

นกทฤษฎกลมทเรยกตวเองวานกทฤษฎกระบวนการทางการเมอง (Political Process Theorist)

เนองจากนกทฤษฎกลมนม งเนนการอธบายและวเคราะหขบวนการทางสงคมโดยใหความส�าคญไปทสง

แวดลอมทางการเมอง (political invironment) ซงขบวนการทางสงคมเผชญอย โดยเฉพาะในมตของการ

ศกษาโครงสรางโอกาสทางการเมอง (Potitical Opportunity Structures)121

ดงจะเหนไดจากตวแบบกระบวนการทางการเมอง122 (the Political Process Model) ทแมคอด

ม (McAdam) ไดสรางขนมาเพออธบายการกอจลาจลของคนผวด�า (Black Insurgency) สหรฐอเมรกาชวง

121 เนองจากสภาพแวดลอมทางการเมอง (political environments) หรอโครงสรางโอกาสทางการเมอง (political op-

portunity structures) ถอเปนปจยส�าคญทเออใหการประทวงตาง ๆ เกดขน สภาพแวดลอมทางการเมองดงกลาวอาจอยในรปของ

ความสามารถของระบบการเมองในการตอบสนองความตองการของประชาชน รปแบบโครงสรางของรฐบาล (forms of govemment)

ดงเชน วธการเลอกตง (electoral method) ธรรมชาตของฝายบรหาร (The Nature of the Chief Executive) ฯลฯ ดเพมเตมใน

Peter K Eisinger. (1973). “The Conditions of Protest Behavior in American Cities,” The American Political Science

Review. 67, 1 (March 1973). pp. 11-28.; Craig Jenkins, and Charles Perrow. (1977). “Insurgency of the Powerless:

Farm Worker Movements (1946-1972),” American Sociological Review 42, 2 (April 1977). pp. 249-268.122 Doug McAdam. (n.d.). Political Process and the Development of Black Insurgency1 1930-1970. Chi-

cago and London: The University of Chicago Press. pp. 36-59.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ค.ศ. 1930 ถง ค.ศ. 1970 โดยกลาวถงปจจย 3 ประการทเชอวามความส�าคญตอการเกดขนของการจลาจล

ในสงคม ไดแก

ประการแรก ระดบขององคกร (level of organization) ทประชาชนผไดรบความทกขเหลานนด�า

รงอยโดยพจารณาไปทความเขมแขงขององคกรดงเดม (indigenous organizational strength) ทมอย

ซงเปรยบเสมอนการเตรยมพรอมของประชาชนเหลานนทจะลกขนมาตอสกบรฐ

ประการทสอง การประเมนความหวงของประชาชนในความส�าเรจทจะเกดขนจากการกอจลาจล ได

เปรยบเสมอนการวดระดบจตส�านกในการลกขนมากอการจลาจล (insurgent consciousness) ซงจะตอง

มการสรางการรบรรวมกน ดงท แมคอดม เรยกวา การปลดปลอยการรบร (cognitive iiberation) นนก

คอ จะตองท�าใหทกคนมความเชอวาระบบการเมองทพวกเขาด�ารงอยนน ขาดความชอบธรรมและพวกเขาม

สทธทจะเปลยนแปลงระบบดงกลาวใหดกวาเดม ซงเทากบเปนการท�าใหบรรดาผคนเหลานน รบรถงความ

สามารถทพวกเขาม เพอน�ามาใชในการเปลยนแปลงระบบการเมองทไมชอบธรรมซงด�ารงอย

ประการทสาม การจดวางต�าแหนงแหงททางการเมอง (political alignment) ของกลมตาง ๆ ใน

สงแวดลอมทางการเมอง (political environment) นนกคอ โครงสรางโอกาสทางการเมอง (struture of

political opportunities) ทกลมผเดอดรอนสามารถน�ามาใชประโยชนได

แนวทางการวเคราะหกระบวนตามทศนะของแมคอดม และบคคลอน ๆ123 การทางการเมอง (Po-

litical Process Approach) นน โดยทวไปสามารถแบงออกไดเปน 2 แนวทาง คอ แนวทางของส�านกคด

กระบวนการทางการเมอง (Political Process School) และแนวทางของส�านกคดขบวนการทางสงคมรป

แบบใหม (New Social Movement School)

โดยแนวทางของส�านกคดแรกนนเปนแนวทางทเกดขนจากนกวชาการชาวอเมรกน เชน ชารล ทตต

(Charles Titty) ดก แมคอดม (Doug McAdam) และซดนย ทาโรวย (Sidney Tarrow) ซงเนนการสราง

การเชอมตอระหวางการเมองเชงภาวะความเหนสถาบน (institutionalized politics) กบขบวนการทางสงคม

หรอการปฏวต (social movements/revolution)

ในขณะทแนวทางทสองนนเปนของนกวชาการชาวยโรปซงมงเนนการศกษาในมตการเปรยบเทยบ

โครงสรางโอกาสทางการเมองทเกดขนกบขบวนการทางสงคมตาง ๆ เชน เฮอรเกรท คทสเชลล (Hergert

Kitschelt) รด คปมาทส (Ruud Koopmans) และแจน ดายเวนแอค (Jan Duyvendak)

แมวาแนวทางการศกษาของทง 2 ส�านกคดดงกลาว จะมจดมงเนนในการศกษาแตกตางกน124 แต

ทง 2 ส�านกคดกมจดรวมในการศกษาเชนเดยวกนคอ เชอวาขบวนการทางสงคมและการปฎวต ตางกถก

123 Doug McAdam, John D. McCarthy, and Meyer N. Zald. (eds). (1996๗. “Introduction: Opportunities.

Mobilizing Structures, and Framing Process-toward a Synthetic, Comparative Perspective on Social Movements”,

in Comparative perspectives on Social Movements: Political Opportunities, Mobilizing Structures, and Cultural

Framings. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 2-3.124 McAdam McCarthy และ Zald เหนวานกวชาการชาวอเมรกนพยายามอธบายการเกดขนของขบวนการทางสงคมซง

อยบนพนฐานของการเปลยนแปลงตาง ๆ ในโครงสรางเชงสถาปนาหรอสมพนธเชงอ�านาจทไมเปนทางการของระบบ ทางการเมองระดบ

ประเทศในขณะทนกวชาการชาวยโรปนนพยายามอธบายความแตกตางในโครงลราง ขอบเขตและความส�าเรจของขบวนการทางสงคม

ในเชงเปรยบเทยบ บนพนฐานของความแตกตางในลกษณะทางการเมองทขบวนการทางสงคมด�ารงอย. เพงอาง.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ก�าหนดรปแบบโดยชดของขอจ�ากดและโอกาสทางการเมอง (the broader set of political constraints

and opportunities) ทมอยในบรบทของแตละประเทศซงขบวนการทางสงคมและการปฏวตด�ารงอย

ขอจ�ากดและโอกาสทางการเมองดงกลาวนนสามารถท�าความเขาใจได 3125 ประการ คอ

ประการแรก มองโอกาสทางการเมองทเกดขนในรปแบบเชงโครงสราง (structural fashion) ท

เปลยนแปลงไปโดยปราศจากการแทรกแซงของขบวนการทางสงคม ดงเชน การแตกแยกกนระหวางชนชน

น�าทางการเมองกบชนชนน�าทางเศรษฐกจ (Politicl and Economic Elites) อาจกอใหเกดทรพยากรและ

การสนบสนนทางการเมองใหขบวนการทางสงคมกได

ประการทสอง มองโอกาสทางการเมองในชวงระยะเวลาทสนกวาประการแรก โดยมองไปทการเปด

พนทของสอใหกบขบวนการทางสงคม ซงการเปดพนทดงกลาว อาจเปนเพราะการกระท�าขบวนการทางสงคม

กอใหเกดผลกระทบอยางสงตอสงคม หรออาจเปนเพราะประเดนทขบวนการทางสงคมเคลอนไหวอยางเปน

วกฤตตอสงคม

นอกจากนอาจเกดจากความเหนอกเหนใจของนกการเมองกได ซงการเปดพนทของสอดงกลาวจะ

ท�าใหขบวนการทางสงคมมชองทางในการเรยกรองและท�าใหเกดกระบวนการสรางการรบรใหกบสงคมดวย

ประการทสาม มองโอกาสทางการเมองตามลกษณะส�าคญทมความถาวรของโครงสรางทางการเมอง

ในแตละประเทศ เชน โครงสรางการบรหาร ระบบกฎหมาย ระเบยบ ในการเลอกตง และรฐธรรมนญ ซง

โครงสรางดงกลาวอาจกอใหเกดขอจ�ากดตอสงทขบวนการทางสงคมเรยกรอง

ดงนน ถาหากเราเปรยบเทยบโอกาสทางการเมองตามมมมองตาง ๆ ดงกลาวขางตนกบทฤษฎการ

ระดมทรพยากร จะเหนไดวาโอกาสทางการเมองนนเปรยบเสมอนทรพยากรทอยภายนอกขบวนการทางสงคม

ซงยากตอการควบคมในการระดม ทงนเพราะขนอยกบสภาพแวดลอมทางการเมองทด�ารงอยซงเเตกตางไป

จากทรพยากรตามทฤษฎการระดมทรพยากร126 ทมนยหมายถง เงน เครองอ�านวยความสะดวกและแรงงาน

(ในแงของการสละเวลาใหกบกจกรรมการเคลอนไหวของขบวนการทางสงคม ซงสามารถระดมมาไดจาก

ปจเจกบคคลหรอองคกรตาง ๆ ทสนบสนนขบวนการ

125 ผทสนใจเรองของขบวนการปฏวตเพอประชาธปไตย (Democratic Revolutionary Movements) ภายหลงยคสงคราม

เยนทตองการโคนลมระบอบเผดจการอ�านาจนยม (Authoritarian Regeme) ซงเกดขนในหลายประเทศวาเพราะเหตใดในบางประเทศ

จงประสบความส�าเรจ (เชน ฟลปปนส และรสเซย เปนตน) และในบางประเทศกลบลมเหลว (เชน จน และพมา เปนตน) ดไดใน Mark

N. Katz. (2004). “Democratic Revolutions: Why Some Succeed, Why others Fail,” World Affairs 166, 3. (Winter 2004).

pp. 163-170.126 Jeff Goodwin, and James M. Jasper. (Eds.). The Social Movements Reader: Cases and Concept. (n.d.).

pp. 257-258. นอกจากนการท�าความเขาใจโอกาสทางการเมองอาจดจากมตตางๆ ของโอกาส (dimensions of opportunity) ทเปรยบ

เสมอนปจจยเออตอความส�าเรจและลมเหลวของการกระท�ารวมทเกดขนตามท Sidney Tarrow ได แบงเอาไว 4 ปจจย ไดแก ทาง

เขาไปสระบบการเมองทเพมมากขน (increasing access) การเปลยนแปลง โยกยายของต�าแหนงททางการเมอง (shifting alignment)

ความแตกแยกทเกดขนในหมชนชนน�า (divided elites) และกลมพนธมตรทมอทธพลของขบวนการ (influential allies) ดรายละเอยด

เพมเตมใน Sidney Tarrow. (1998). Power in Movement: Social Movements, Collective Action, and Politics (2nd ed.).

Cambridge: Cambridge University Press. pp. 76-80.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


แมวาทฤษฎกระบวนการทางการเมองจะมขอดตรงทชวยเตมเตมใหการศกษาขบวนการทางสงคม

มความสมบรณมากยงขนดงทไดกลาวมาเเลว แตทฤษฎนกยงไดรบการวพากษวจารณวา ใชกรอบการ

วเคราะหซงเนนไปทการเมองทองถนและในระดบประเทศ (the framework of local and national poli-

tics) มากเกนไป127 ผลจงท�าใหละเลยการตอสของขบวนการทางสงคมทไดกาวขามไปสภายนอกประเทศ

ดงนน ทฤษฎกระบวนการทางการเมอง จงควรขยายขอบเขตออกไปใหมความครอบคลมประเดนเรองโลกา

ภวตน (globalization) ทเปนเสมอนทรพยากรโอกาส และเปาหมายเกยวกบทางเลอกอกทางหนงส�าหรบนก

เคลอนไหวขามชาต (transnational activists) ในการสรางขอเรยกรองตอตวแสดงทางการเมองอน ๆ ทง

ทอยภายในและภายนอกประเทศ128

หากพจารณาทฤษฎกระบวนการทางการเมองทไดกลาวมาขางตนจะเหนวา ทฤษฎนในฐานะทเปน

ผสบสกลในแนวการวเคราะหขบวนการทางสงคม ไดรบอทธพลจากส�านกคดสจนยม (scientific realism)

ทมจดมงหมายอยทการสรางตวแบบ (model) เพอใชอธบายขบวนการทางสงคมใหมความใกลเคยงกบความ

จรงและสลบซบซอนมากยงขน ดวยการเพมเตมรายละเอยดใหกบตวแบบทโลกทศนของทฤษฎการระดม

ทรพยากรไดสรางเอาไว จงท�าใหตวแบบของทฤษฎกระบวนการทางการเมองยงคงรกษามรดกทไดรบจาก

กระบวนทศนเกาเอาไว ดงจะเหนไดจาก เรองการจดโครงสรางองคกรในการเคลอนไหวทางสงคมทเคยอย

เดมเพยงแตขยายขอบเขตใหกวางขวางมากขน ดวยการรวมเอาองคกรทด�ารงอยกอนในสงคม ทงองคกร

แบบเปนทางการ เชน โรงเรยน องคกรทางศาสนา เปนตน และองคกรแบบไมเปนทางการทอยในรปของเครอ

ขายความสมพนธตาง ๆ เขามาใชในการอธบายมากขน

ในแงดงกลาวกลไกส�าคญททฤษฎกระบวนการทางการเมอง สรางขนมาใหมเพอใชอธบายขบวนการ

ทางสงคม จงเกดจากการพฒนาทฤษฎในระดบมหภาคขนมา ซงพยายามเชอมโยงการกระท�ารวมของ

ขบวนการทางสงคมในชวงหรอในระยะเวลานน ๆ เขากบการวเคราะหเชงระบบในสงคมยคหลงอตสาหกรรม

(post-industrial’ society) และสงคมยคหลงวตถนยม129 (post-material’ society) โดยการมงเนนไป

ทปจจยทางการเมองระดบมหภาคมากขน และแนวคดเรองโครงสรางทางการเมองกไดรบการสรางขนมาจาก

จดมงหมายดงกลาวขนตนนนเอง ซงมมมองนเปนการเนนการพฒนาระยะยาวของขบวนการทางสงคมทขน

อยกบการเปลยนแปลงในขอจ�ากดและโอกาสภายนอก

โลกทศนของทฤษฎกระบวนการทางการเมอง ซงใชการอธบายระดบกลมประกอบกบมลกษณะ

โครงสรางนยม (structuralism) อยางชดเจน ไดท�าใหทฤษฎกระบวนการทางการเมอง ใหความส�าคญกบ

โครงสรางทางสงคม (social structure) ซงเปนปจจยภายนอกของขบวนทารทางสงคมอยางมาก จนกระทง

ละเลยการใหความส�าคญกบผมสวนรวมในขบวนการขบวนการทางสงคมตามโลกทศนน โดยใหความส�าคญ

127 John D. McCarthy. and Meyer N. Zald. (n.d.). “Resource Mobilication and Social Movements: A Par-

tial Theory,” The American Journal of Sociology 82, 6. pp. 12-16.128 Sidney Tarrow. (2005). The New Transnational Activism. New York, NY: Cambridge University Press.129 เอกพลณฐ ณฐพทธสนนท. (2554). “การเปลยนกระบวนทศนภายในแนววเคราะหขบวนการทางสงคม” วารสารรฐศาสตร

และรฐประศาสนศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ปท 2 ฉบบท 1.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ความรสกออนไหวตอบรบทภายนอกทขบวนการเผชญอย โดยไมสามารถควบคมความเปลยนแปลงทอาจ

จะเกดขนเมอไรกได130

แมวาทฤษฎกระบวนการทางการเมอง จะมขอดตรงทชวยเตมเตมใหการศกษาขบวนการทางสงคม

มความสมบรณมากยงขนดงทไดกลาวมาแลว แตทฤษฎนกยงไดรบ การวพากษวจารณวา ใชกรอบการ

วเคราะหซงเนนไปทการเมองทองถนและในระดบประเทศมากเกนไป ผลจงท�าใหละเลยการตอสของขบวนการ

ทางสงคมทไดกาวขามไปสภายนอกประเทศ

ดงนนทฤษฎกระบวนการทางการเมองจงควรขยายขอบเขตออกไปใหมความครอบคลมประเดน

เรองโลกาภวตนทเปนเสมอนทรพยากร โอกาสและทางเลอกอกทางหนง ส�าหรบนกเคลอนไหวขามชาต ใน

การสรางขอเรยกรองตอตวแสดงทางการเมองอน ๆ ทงทอยภายในและภายนอกประเทศ

นอกจากค�าวจารณดงกลาว ยงมการวจารณทฤษฎกระบวนการทางการเมองอยางแหลมคม ดวย

จดมงหมายทจะโคนลมกระบวนทศนน เกดขนจากความคคของแจสเปอร (Jasper) และกดวน (Goodwin)

ซงสามารถสรปไดดงน131

ประการแรก โครงสรางโอกาสทางการเมอง ตามทฤษฎกระบวนการทางการเมอง ไมไดมค�านยามท

ชดเจนวาหมายถงอะไร จงท�าใหถกมองวาไมมลกษณะตายตว กลาวคอ อะไรกตาม ทอยภายนอกขบวนการ

ทางสงคม กถกมองวาเปนโอกาสส�าหรบขบวนการทกอยาง ตวอยางเชน ผลการศกษาขบวนการแรงงานคอ

ปกชาวเกาหล (Korean White-collar Labor Movements) ของ Doowon Suh ทมองวาค�านยามของ

โอกาสทางการเมองกลายเปนเรองอตวสย สามารถเปลยนแปลงไปตามการตความของผเขารวมขบวนการ

ประการทสอง ทฤษฎกระบวนการทางการเมอง พยายามมองทกสงทกอยางใหเปนโครงสรางทางการ

เมองเพยงอยางเดยว ท�าใหเกดมมมองตามกระบวนทศนน ละเลยตอของประเดนทางวฒนธรรมทเกยวของ

อยดวย เชน อตลกษณ และกระบวนการทางความคดทเกดขน และเปลยนแปลงไปของนกเคลอนไหวท

ท�างานภายในขบวนการ

ประการทสาม ทฤษฎกระบวนการทางการเมอง ไดรบการพฒนา ถกสรางใหเปนทฤษฎทใชไดทวไป

(Generalization) ดงจะเหนไดจากการก�าหนดลกษณะของโครงสรางโอกาสทางการเมอง ทระบวาตองม

ลกษณะเชนใดบาง ขบวนการทางสงคมจงจะเกดขนได และประสบความส�าเรจในการเคลอนไหว ทงทตาม

ความเปนจรงแลว เมอมลกษณะของโครงสราง โอกาสทางการเมอง ตามททฤษฎกลาวอางไว อาจมไดท�าให

ขบวนการทางสงคมเกดขนกได

ขอวพากษวจารณในครงนท�าใหเกดการปรบตวของทฤษฎกระบวนการทางการเมอง ดวยการสราง

ตวแบบ (model) ขนมาใหมเพอใหเหมาะสมกบความเปนพลวต ของสภาพแวดลอมของขบวนการทางการเมอง

ขอจ�ากดของกระบวนทศนทฤษฎกระบวนการทางการเมองทมงศกษาปจจยระดบมหภาค (macro

level) ไดท�าใหเกดความสนใจปจจยระดบจลภาค (micro level) โดยเฉพาะประเดนทเกยวของกบ

กระบวนการการระดมทรพยากร (micromobilization) และการเขามสวนรวมในขบวนการ ซงเกยวของกบ

130 เพงอาง.131 เพงอาง.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เรองของอารมณของผเขารวมและวฒนธรรม ทถกละเลยจากทฤษฎการระดมทรพยากรและทฤษฎ

กระบวนการทางการเมอง

จากทกลาวถงทฤษฎการระดมทรพยากรและทฤษฎกระบวนการทางการเมองมาขางตน สรปไดวา

ทฤษฎการระดมทรพยากร มงเนนการอธบายวา บคคลทเขามาเคลอนไหวรวมกนนนเนองจากการมองเหน

ผลประโยชนทคาดวาจะไดรบอยางชดเจนจากการเปลยนแปลงนโยบายของรฐ เชน การตรากฎหมายใหม

หรอการยกเลก หรอปรบปรงกฎหมายเดม เปนตน ความส�าเรจของขบวนการจะขนอยกบการระดมทรพยากร

ตาง ๆ สวนของบคคลทเขามารวมขบวนการ และความสามารถในการสรางเครอขายความสมพนธกบ

ขบวนการอน ๆ

ทฤษฎกระบวนการทางการเมอง ทฤษฎนอธบายวา บคคลทเขามาเคลอนไหวรวมกนนนเปนผลมา

จากสภาวะทางการเมองเปนชองใหมการรวมกลมกนได ซงความส�าเรจหรอความลมเหลวของการเคลอนไหว

จะขนอยกบความเขมแขงหรอความออนแอของรฐบาล ดงนน การเคลอนไหวของกลมจะเปนไปตามโอกาส

ทางการเมองทเอออ�านวย

นอกจากน ยงมแนวคดทฤษฎขบวนการเคลอนไหวทางสงคมแนวใหม หรอรวมทงแนวคดทฤษฎ

การสรางกรอบเชงวาทกรรมทน�ามาใชในการอธบายปรากฏการณเกยวกบขบวนการเคลอนไหวทางสงคมแนว

ใหม



มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ตอนท 7.4

กรณศกษาเกยวกบสงคมวทยาการเมอง


หวเรองเรองท 7.4.1 กรณศกษาทหนง: การเมองของขบวนการเคลอนไหวดานสงแวดลอมในสงคม

ไทย

เรองท 7.4.2 กรณศกษาทสอง: ขบวนการเสอแดงกบการปรบเปลยนพนททางการเมอง

แนวคด กรณศกษาทง 2 กรณทน�ามาเสนอเพอใหนกศกษารฐศาสตรทศกษาหนวยนมความร ความ

สามารถ ในการน�าแนวคดของทฤษฎทางสงคมวทยาการเมอง ในตอนท 7.2 และ 7.3 มา

ประยกตในการอธบาย วเคราะหกรณศกษาทง 2 ได


วเคราะหกรณศกษาแตละกรณได

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เรองท 7.4.1 กรณศกษาทหนง: การเมองของขบวนการเคลอนไหว

ดานสงแวดลอมในสงคมไทย*

ตวอยางกรณศกษาทผเขยนน�ามาเสนอเปนตวอยางของการน�าทฤษฎเกยวกบขบวนการเมองในทาง

สงคมแนวใหมมาประยกตใช โดยกรณศกษาเปนงานของประภาส ปนตกแตง ซงมวตถประสงค กรอบคด

ทฤษฎ สมมตฐาน และวธการศกษา ดงตอไปน

วตถประสงคของการศกษา1. เพอศกษาบรบทแวดลอมในเชงโครงสรางของสงคม เศรษฐกจ การเมอง รวมทงสภาพแวดลอม

ดานนเวศนในปจจบนทเปนเงอนไขใหเกดขบวนการชาวบานสงแวดลอมในสงคมไทย

2. เพอศกษาวาขบวนการชาวบานสงแวดลอมมลกษณะส�าคญอยางไรในประเดนทวามบคคล/กลม/

องคกรทางสงคมใดเขารวมอยในขบวนการฯ น มแบบแผนอยางไรในประเดนเกยวกบโครงสราง/องคกร

และจดหมายอะไร

3. เพอศกษาวาขบวนการชาวบานสงแวดลอมมแบบแผนการตอสหรอยทธศาสตร/วธการอนจะน�า

ไปซงการบรรลถงจดหมายอยางไร และมปฏสมพนธกบระบบการเมองปกตอยางไร ทงในดานการผลกดน

ไปสการเปลยนแปลงในระดบนโยบายและโครงสรางความสมพนธทางอ�านาจในสงคม

กรอบคดทฤษฎและวรรณกรรมทเกยวของ132

การวจยชนนศกษาการเมองของขบวนการชาวบานดานสงแวดลอมโดยอาศยกรอบคดการศกษา

ตาง ๆ มาสรางเปนสมมตฐานชวคราว เพอตอบค�าถามตาม วตถประสงคของการวจย โดยการส�ารวจกรอบ

คดทฤษฎวรรณกรรมทเกยวของจะเเบงเปนประเดนใหญ 2 สวนทเกยวของกบค�าถามในการวจยคอ

กรอบแนวคดทเกยวของกบบรบทแวดลอมในเชงโครงสรางทเปนเงอนไข ใหเกดขบวนการชาวบาน

ดานสงแวดลอม กรอบแนวคดทเกยวของกบลกษณะของโครงสราง องคกรจดหมายและวธการตอสเพอให

บรรลซงจดหมายรวมทงลกษณะปฏสมพนธกบรฐหรอระบบการเมอง

ทฤษฎทจะใชในการศกษาครงน ผวจยจะขยายกรอบการวเคราะหการเมองแบบ กลมผลกดน

ทางการเมอง (politics of pressure groups) ซงเหมาะส�าหรบการศกษาในระบบการเมองแบบประชาธปไตย

ของตะวนตกทโครงสรางทางการเมองคอนขางทจะลงรากปกฐาน และใหความสนใจในการตอสเพอการผลกดน

* ผเขยนหนวยนขอคงเชงอรรถนาม-ปตามตนฉบบ132 นกศกษาทสนใจกรณศกษาทหนงสามารถอานไดใน ประภาส ปนตกแตง การเมองของขบวนการชาวบานดานสงแวดลอม

ในสงคมการเมองไทย วทยานพนธเปนสวนหนงของการศกษาหลกสตรปรญญารฐศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชารฐศาสตร

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ในเชงนโยบาย ซงยงสามารถใชประโยชนในการศกษาดงกลาวนไดด โดยจะผนวกเขากรอบการวเคราะนดง

กลาวกบกรอบการศกษาการเมองแบบขบวนการทางสงคม (politics of social movements) ทมจดเนนใน

การหาค�าตอบวา “เหตใด” จงเกดขบวนการทางสงคมขน

สมมตฐานจากการส�ารวจแนวคดทฤษฎและวรรณกรรมทเกยวของ ผวจยไดน�ามาเปนกรอบในการศกษาและ

การก�าหนดค�าถามวจยและสมมตฐาน ดงน

เหตใดจงเกดขบวนการชาวบานดานสงแวดลอม การเกดขนของขบวนการชาวบานดานสงแวดลอม

ประกอบดวยเงอนไข 2 ประการคอ

1. เงอนไขจ�าเปนดานโครงสราง ไดแก นโยบายและโครงการของรฐทเกดจากยทธศาสตรการพฒนา

ทเนนการพฒนาอตสาหกรรมสงออกน�าความจ�าเรญเตบโตทางเศรษฐกจ (export-led growth)

2. เงอนไขเพยงพอ ซงแบงเปน 2 ดานคอ ดานการพฒนาองคกรภายใน และปจจยภายนอกองคกร

คอ โครงสรางโอกาสทางการเมอง (political opportunity structure) โครงสรางโอกาสทางสงคม (social

opportunity structure) และฝายตอดาน (counter-movements)

จดหมายและวธการตอสของขบวนการชาวบานดานสงแวดลอม จดหมายของขบวนการชาวบานดาน

สงแวดลอม มจดมงหมายทจะไดมาซงผลประโยชน ทง 2 ระดบคอ ผลประโยชนทางวตถและอดมการณ

ดานสงแวดลอม และการเปลยนความสมพนธทางอ�านาจในระบบการเมองปกตภายใตประชาธปไตยแบบ

เลอกตง โดยใชวธการตอสดวยการชมนมประทวง การสรางพนธมตร และอาศยสอมวลชนชกจงความเหน

จากสาธารณชนหรอกลมทสามมาเปนพลงในการตอรองกบรฐ (ดรายละเอยดค�าถามวจยและสมมตฐานเพม

เตมในบทท 2 หวขอ 4)

วธการศกษาในดานวธการศกษาจะใชวธการเกบขอมลจากเอกสาร การสมภาษณและการสงเกตแบบมสวนรวม

โดยจะใชวธการศกษาและการวเคราะหขอมลในเชงคณภาพเปนดานหลก สวนวธการในเชงปรมาณจะใชเสรม

เพอตอบค�าถามในบางประเดน โดยวธการศกษาจะขนอยกบการตอบค�าถาม แตละประเดนดงตอไปน

1. ศกษาขอมลจากเอกสารของทางราชการทสามารถใหขอมลสถตเกยวกบสงแวดลอมดานตาง ๆ

รวมทงงานวจยทเกยวของ และขอมลจากองคกรพฒนาเอกชนดานสงแวดลอม เพอใชเปนขอมลพนฐานใน

การวเคราะหเพอใหภาพการเปลยนแปลงปจจยดานสงแวดลอมเชงโครงสราง

2. ศกษาขอมลจากเอกสารของกระทรวงมหาดไทย หนงสอพมพ ขอมลทรวบรวม โดยองคกร

พฒนาเอกชนดานสงแวดลอม (เชน มลนธฟนฟชวตและธรรมชาต มลนธโลกสเขยว คณะกรรมการเผยแพร

งานพฒนา (ผสพ.) ฯลฯ)

3. ใชการสมภาษณบคคล/เจาหนาทซงสามารถใหขอมลได เชน นกพฒนาในพนท ผน�าประชาชน

ทอยในเครอขายตาง ๆ เพอใหเหนภาพรวม ปรมาณการกระจายตว และลกษณะของโครงสรางองคกร จด

หมาย เครอขายตาง ๆ ของขบวนการชาวบานดานสงแวดลอม

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เลอกกรณศกษาเพอใชเปนตวแทนของขบวนการชาวบานดานสงแวดลอม

การศกษาครงนพบวา การเกดขบวนการชาวบานดานสงแวดลอมอยภายใตเงอนไขจ�าเปน คอ

วกฤตการณเชงโครงสรางจากรฐและการพฒนาไดกอใหเกดความขดแยง ความเดอดรอน และการรกรานวถ

ชวตปกตของชาวบาน ตลอดจนปญหาเรองปากทองของชาวบานอนเปนเงอนไขจ�าเปนตอการกอตวของ

ขบวนการชาวบานสงแวดลอม

เมอพจารณาเงอนไขดานองคกรจะพบวา ลกษณะโครงสรางและการจดองคกรของขบวนการชาว

บานดานสงแวดลอมซงผวจยไดเลอกตวแทนในการศกษาคอสมชชาคนจน มลกษณะทส�าคญของการพฒนา

องคกรคอ เปนองคกรทมความอสระ มการสรางกระบวนการเรยนร สรางความรบรรวมกนในผเขารวมดวย

กนอยางตอเนองยาวนาน ทงในชวงกอนการชมนมและชวงการชมนม ท�าใหเกดประสทธภาพในการระดม

ทรพยากร และระดมผเขารวมขบวนการฯ และน�ามาสพลงในการชมนม ซงสมชชาคนจนไดแสดงใหเหนวา

มสมานฉนททสามารถชมนมไดยดเยอยาวนานทสดประสทธภาพของการจดโครงสรางและการบรหารองคกร

ไดท�าใหมประเดนขอเรยกรองทเปนระบบสาธารณชนรวมรบรปญหาได ความสามารถในการชมนมทยดเยอ

ยาวนาน ยงท�าใหปญหาและขอเรยกรองของสมชชาคนจนถกถายทอดสสาธารณชน ผานสอตาง ๆ อยางกวาง

ขวาง จนท�าใหกลายเปนประเดนสาธารณะ ท�าใหเกดความชอบธรรมในชมนมเรยกรอง และเปนแรงกดดน

ใหรฐบาลตองสนใจแกไขปญหา

การมผน�าแบบรวมหม (collective leadership) ท�าใหขบวนการฯ ไมถกท�าลายไดงายดวยวธการ

ทรฐชอบปฏบตตอขบวนการประชาชนดวยการดงเอาไปเปนพวก ใหผลประโยชนตอบแทน ฯลฯ ดงเชนท

เกดขนในหมผน�าของขบวนการแรงงานปจจบน ท�าใหปญหาการใหรายปายสผน�าไปกระทบกระเทอนตอ

ขบวนการโดยรวม

นอกจากน ยงพบวา ในสมชชาคนจนมผน�าชาวบานและพนทผานการตอสมาอยางตอเนองยาวนาน

หลายพนทในภาคเหนอ มประสบการณการตอสรวมกบสหพนธชาวนาแหงประเทศไทย และพนทสวนใหญ

ในกรณปญหาปาไม ทดนภาคอสาน ผานการตอสในชวงความขดแยงดานอดมการณระหวางรฐกบชาวบาน

สงเหลานลวนเปนหนอเชอทเปนเงอนไขใหชาวบานเขามารวมตวกนตอสตอวกฤตการณของชมชนทเกดจาก

รฐไดเปนอยางด สวนบรบทแวดลอมการพฒนาองคกรทส�าคญ คอ

ดานแรก คอ โครงสรางโอกาสทางการเมองพบวา การเกดและเตบโตของสมชชาคนจนนบแตยค

ตงแตรฐบาลพลเอกชาตชาย ชณหวณ เปนตนมา จะเหนวาควบคมากบพฒนาการทางการเมองทไดกาวเขา

สยคทเรยกกนวา “ประชาธปไตยเตมใบ” ท�าใหการเคลอนไหวในรปแบบการเดนขบวนชมนมประทวงสามารถ

ด�าเนนไดอยางชอบธรรม เพราะมกฎหมายรฐธรรมนญรองรบสทธดงกลาวนไว

ในชวงรฐบาลพณเอกชวลต ยงใจยทธ ยงมปจจยเออทส�าคญอกประการหนงกคอ เปนรฐบาลทม

ฐานเสยงหนาแนนในภาคอสานเมอเปรยบเทยบกบรฐบาลนายชวน หลกภย ทยด “หลกการ” และตวบท

กฎหมาย มทาทตอการเดนขบวนชมนมประทวงในเชงลบ ดงนนการเคลอนไหวในยครฐบาลพลเอกชวลต

ยงใจยทธของสมชชาคนจน จงมเงอนไขใหเกดความส�าเรจมากกวารฐบาลอน ๆ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ดานทสอง คอ โครงสรางโอกาสทางสงคม พบวามเงอนไขทเออตอการเกดและการเตบโตของสมชชา

คนจนทงในระดบชาตและระดบสากล กลมคนซงมส�านกสงแวดลอม องคกรดานสงแวดลอมเอนจโอ (NGO.)

บคคลและองคกรเหลานไดเขามารวมในขบวนการชาวบานดานสงแวดลอมกรณสมชชาคนจนจ�านวนมาก

และมบทบาทในการชวยสนบสนนและสงเสรมการเคลอนไหวของสมชชาคนจน เงอนไขทส�าคญอกประการ

หนงทท�าใหการเคลอนไหวเปนไปไดดวยดคอ การเตบโตของสอมวลชน มการขยายตวของสอตาง ๆ เปน

สะพานเชอมการเคลอนไหวกบสาธารณชนไดเปนอยงด

สวนการเคลอนไหวของฝายตอตานและการควบคมปราบปรามจากรฐ พบวา ฝายตอตานไมมาก

นก และการเผชญหนาเปนความขดแยงในความเชอดานการอนรกษ กลมอดมการณฝายขวาทออกมาเผชญ

หนากไมมความเขมแขงเหมอนดงยคกอนเหตการณ 6 ตลาคม 2519 การควบคมและปราบปรามทรนแรง

โดยรฐเกดขนเฉพาะในระดบพนท และไมมความรนแรงถงขนท�าลายขบวนการ

เมอเงอนไขจ�าเปนผนวกกบเงอนไขเพยงพอดานการพฒนาดานองคกรจงเปนเงอนไขทเออใหเกด

การรวมตวเปนขบวนการชาวบานดานสงแวดลอม

กลาวโดยสรป การเมองของขบวนการชาวบานดานสงแวดลอมในสงคมไทย กรณสมชชาคนจน เปน

เครอขายของชาวบานในชมชนทองถนสวนใหญ และมพนธมตรซงเปนคนจนในเมอง รวมทงคนชนกลางใน

เมองคอ เอนจโอ นกอนรกษ ฯลฯ กระท�ารวมหมของของขบวนการฯ ใชองคกรในการเปนเครองมอปกปอง

สภาพการด�ารงชพ และทรพยากรธรรมชาต ดวยวธการเคลอนไหวนอกระบบการเมองปกต

โดยใชวธการประทวงทางสงคมแบบสนตวธ สรางพนธมตร และการดงสาธารณะชนใหเขามาเหน

อกเหนใจ โดยมจดหมายในสามระดบคอ การไดมาซงผลประโยชนเฉพาะหนา การผลกดนใหเกดนโยบาย

ทเออตอการไดมาซงผลประโยชน และสดทายคอจดหมาย เพอผลกดนใหเกดกตกาใหม หรอการเปลยน

สมพนธภาพทางอ�านาจระหวางรฐ ภาคธรกจกบขบวนการฯ ซงกคอ การขยายประชาธปไตยแบบตวแทนของ

สงคมไทยมาสประชาธปไตยแบบมสวนรวมทมชองทางการเมอง หรอขอตอทางการเมองใหขบวนการฯ

สามารถน�าปญหาและความเดอดรอนเขาสระบบการเมองได เพอใชกตกาหรอขอตอทางการเมองใหมดงกลาว

นปกปองสภาพการด�ารงชพของผรวมขบวนการฯ

ประเดนถกเถยงดานกรอบแนวคดและทฤษฎในสวนนจะพจารณาวาผลการศกษาไดชวยพฒนากรอบในการวเคราะหการเมองไดอยางไร โดย

แบงเปน 3 ระดบคอ

ประการแรก ดานการพฒนาทฤษฎทวไป งานวจยนพบวา การอธบายการเกดขบวนการชาวบานดาน

สงแวดลอมจากการศกษาไดชใหเหนวา จ�าเปนตองเชอมเงอนไขเชงโครงสรางดวยเงอนไขเพยงพอดานองคกร

ดวยการผนวกแนวการศกษาขบวนการทางสงคม 2 แนว ทางเขาดวยกนคอ ส�านกคดขบวนการทางสงคม

ใหม (New Social Movement) กบส�านกทฤษฎการระดมทรพยากร (resource mobilization) และทฤษฎ

กลม เพอชวยใหเกดการเชอมตอเงอนไขโครงสราง (picture) มาสการกระท�า (action) และปฏสมพนธกบ

ระบบการเมอง และแมการศกษาจะไมสามารถสรปไดวา ขบวนการชาวบานดานสงแวดลอมเปนขบวนการ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ทางสงคมใหมหรอไม แตกสะทอนใหเหนวา กลมคนทเขารวมไมมลกษณะของชนชนเดยวคอชาวนา แตม

ลกษณะรวมของพนธมตรทมาจากกลมคนทหลากหลายดานผลประโยชน คานยมหรอความเชอ

ประการทสอง ดานการพฒนากรอบการวเคราะหการเมองไทย งานวจยนยนยนการเตบโตของ

องคกรนอกระบบราชการ สอดคลองกบการอธบายทชใหเหนถงการขยายตวของสงคมประชาทมพลงในการ

แขงขนกบสถาบนของรฐ (state institutions) สงคมการเมอง (political society) และภาคธรกจ และม

บทบาทในการผลกดนสกระบวนการตดสนใจในระบบการเมอง

ปรากฏการณเชนนท�าใหตวแบบทฤษฎอ�ามาตยาธปไตยหรอการเมองทมขาราชการครอบง�า (breau-

cratic polity) ไมสามารถอธบายการเมองไทยในทศวรรษนได เชนเดยวกบงานของเอมบร (Embree) (1950)

ทเหนวาสงคมไทยดวยลทธปจเจกชนนยมแบบไทย และการอธบายสงคมไทยวามโครงสรางหลวมและขอ

สรปวาในสงคมไทยสวนมากแลว การรวมกลมสงคมไทยมลกษณะไมเปนทางการและเฉพาะกจ ทงนเพราะ

จาก การศกษาครงนพบวา กลมคนจนในชนบททยากจนทสดกลบมการรวมกลมทมลกษณะคงทนถาวร ม

การจดองคกรทเขมแขง ไมขนอยกบตวบคคลหรอผน�า ความสมพนธระหวางชาวบานกบระบบราชการ สงคม

การเมอง ไมไดเปนไปในลกษณะของระบบอปถมภ (patron-client relationships) ชาวบานไมสามารถใช

วธการปกปองทดนในเขตปาสงวนฯ โดยอาศยการชวยเหลอของเจาหนาทระดบทองถน คอตดตอกบทาง

มหาดไทยโดยอาศยอะไรกตามเพอขอใหชวยท�าเรองเสนอเขาทประชมคณะรฐมนตรใหรฐมนตรวาการ

กระทรวงเกษตรสงระงบค�าสงของกรมปาไม

ดงนน จงไมสามารถอธบายความสมพนธระหวางชาวบานกบระบบการเมองไดโดยใชแนวคดเรอง

“ระบบบรวาร” และ “แวดวง” ของแฮงส (แฮงส, 2518, น. 200. ใน อมรา พงศาพชญและปรชา ควนทร

พนธ (บก.), 2539) แมจะมตวแบบในการอธบายองคกรนอกระบบราชการทส�าคญ 2 ตวแบบคอ “ภาค-รฐ-

สงคมแบบจ�ากด” (State Corporatism) (Montri, 1982) และตวแบบ “ภาครฐ-สงคม-แบบเสร” (Liberal

Corporatism) ขอสรปของตวแบบแรกคอ กลมในสงคมทมบทบาทในเวทอ�านาจการเมองคอ

กลมทรฐจดตงและวางกรอบการด�าเนนกจกรรมตามทรฐตองการเทานน งานศกษานกลบชใหเหน

วา ขบวนการชาวบานดานสงแวดลอมเปนองคกรการเคลอนไหวทเปนอสระ

ลกษณะองคกรมความแตกตางไปจากกลม/องคกรในชนบททรฐจดตงหรอวางกรอบกจกรรมโดย

กฎหมายหรอระเบยบ เชน กลมเกษตรกร กลมสหกรณ ฯลฯ สมพนธกบรฐในลกษณะของการผลกดนตอ

รอง และเปนความขดแยงมากกวาจะเปนการกระท�าการภายใบกรอบของรฐ

สวนตวแบบ “ภาครฐ-สงคมแบบเสร” สามารถอธบายไดเพยงความสมพนธระหวางรฐกบกลมผล

ประโยชนทางธรกจคอ สภาอตสาหกรรม สมาคมการเงนการธนาคาร และสภาหอการคาเเหงประเทศไทย ท

รฐเลอกรวมมอเพอกระบวนการสะสมทน

ตวแบบดงกลาวนไมสามารถอธบายลกษณะความสมพนธดงลาวในกรณกลม อน ๆ กบรฐ ดงจะ

เหนจากผลการศกษากรณขบวนการชาวบานดานสงแวดลอมทพบวา รฐไมตองการดงเขามารวมในกลไก

ความรวมมอแบบภาคสงคมรฐแบบเสร เเตรฐตองการทจะใหกลมองคกรเหลานอยในกรอบแบบกลม

เกษตรกร และกลมสหกรณ คอเคลอนไหวอยในขอบเขตจ�ากดภายในระบบเศรษฐกจการตลาด อาทเชน

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ปญหาราคาพชผล ปจจยการผลต ฯลฯ และผานกลไกปกตทจดวางไว เชน โครงการปรบปรงโครงสรางการ

ผลต และระบบการเกษตร (คปร.) ตามตวแบบภาครฐ-สงคมแบบจ�ากด

ประการทสาม ดานทฤษฎการพฒนาประชาธปไตย ปญหาพนฐานของการพฒนาประชาธปไตยท

ส�าคญคอ แนวทางการพฒนาประชาธปไตยดานหนงคอ ลทธเสรนยมใหม (neo-liberalism) ทตองการจ�ากด

อ�านาจรฐ ใหรฐบาลมหนาทเพยงบงคบใชกฎเกณฑซงจะปองกนสทธ เสรภาพ และทรพยสนของปจเจกบคคล

แนวทางดงกลาวละเลยการมองปญหาและขอจ�ากดของการมสวนรวมทางการเมองทด�ารงอย ทงนเพราะ

ระบอบการปกคครองแบบประชาธปไตยทเปนอยไมสามารถสรางหลกประกนหรอสรางเงอนไขส�าหรบการม

สวนรวมทางการเมองทมประสทธผลได สภาพดงกลาวนเปนปญหารวมสมยของประชาธปไตยในสงคมไทย

ทมงแตเรองการลดบทบาทของรฐโดยการแปรรปรฐวสาหกจ การสรางกลไกทางกฎหมายทจะเปนกฎระเบยบ

เพอใหสทธของปจเจกบคคลไดรบการคมครอง ฯลฯ แตไมไดปฏรปชองทางการมสวนรวมทางการเมองให

เออแกการทสวนตาง ๆ ของสงคมจะเขามาสอ�านาจในการตดสนตกลงใจ การมสวนรวมแบบทเปนอยใน

กระบวนการประชาธปไตยจงเปนสทธของ “ผบรโกค” (consumers) ทบรโภคแตนโยบายและการตดสน

ตกลงใจทผลตโดยรฐโดยไมมสวนรวมในกระบวนการผลตนโยบาย

ดงนน จงเปนไปตามท เดวด เฮลด ไดมขอเสนอไวคอ จ�าเปนตองสรรคสรางระบอบประชาธปไตย

ซงใหสทธทเสมอภาคในกระบวนการทก�าหนดผลลพธของระบบการเมอง ระบอบประชาธปไตยทตองสราง

ขนนจะตองไมเพยงใหสทธเสมอกาคในการออกเสยงเลอกตงเทานน แตตองจดใหมสทธเสมอภาคทจะม

สภาพการณตาง ๆ ทเออตอการเรยนรอยางถองแททจะมสวนรวมในทกชองของการตดสนใจของสวนรวม

และทจะจดระเบยบวาระทางการเมอง สทธสาธารณะเชนนยอมหมายความวา ตองมสทธทางสงคมและสทธ

ทางเศรษฐกจทจะท�าใหผคนมทรพยากรทางเศรษฐกจเพยงพอตอการทจะมปฏบตการประชาธปไตย หรอม

สวนรวมในระบอบประชาธปไตยอยางเปนอสระดวย

ปรากฏการณของขบวนการชาวบานดานสงแวดลอมจงสะทอนใหเหนถงสภาพความขดแยงทาง

สงคมใหม ๆ ซงเกดขนภายใตขอจ�ากดของระบอบประชาธปไตยแบบตวแทน ทโครงสรางทางการเมองไม

สามารถสรางการมสวนรวมทางการเมองได และสะทอนใหเหนถงความตองการทจะท�าใหรฐเปดชองทางหรอ

ขอตอทางการเมองใหมระหวางรฐกบประชาชน รวมทงปรบเปลยนบทบาทของรฐซง เฮลดชใหเหนวาเปน

ปญหาการพฒนาประชาธปไตยรวมสมย

ขอเสนอแนะผลจากการศกษาทกลาวมาขางตน แสดงใหเหนวา

ประการทหนง งานวจยครงนใชหนวยวเคราะหคอ สมชชาคนจน ซงท�าใหไมไดศกษาในเครอขาย

ยอย/กรณปญหาในสมชชาคนจนทไดตอสมากอน ซงนาจะมการศกษาโดยใชเครอขาย/กรณปญหาเหลาน

เปนหนวยในการศกษา เชน กรณปญหาเขอนแกงเสอเตน กรณเครอขาย คกน. ฯลฯ ซงนาจะท�าใหสามารถ

เขาใจการเมองของขบวนการชาวบานดานสงแวดลอมไดมากยงขน

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ประการทสอง ในงานวจยชนน ไดยกประเดนส�าคญวา การตอสของขบวนการชาวบานดานสง

แวดลอมเปนการตอสทมากไปกวาการเมองแบบกลมผลประโยชน โดยเฉพาะในประเดนเกยวกบการตอส

ในเรององคความรในการจดการทรพยากร เกษตรทางเลอก ฯลฯ แตงานวจยนไมสามารถศกษาได จงนาจะ

มการศกษาวจยตอไป

ประการทสาม งานวจยชนนสนสดการศกษาในชวงรฐบาลพลเอกชวลต ยงใจยทธ และยงไมเกด

ปญหาวกฤตการณทางเศรษฐกจทรนแรงในปลายป 2540 ดงนน นาจะมการศกษาเปรยบเทยบในชวง

โครงสรางโอกาสทางการเมองทแตกตางกน

ประการทส งานวจยชนนแสดงใหเหนถงศกยภาพของผวจยในการน�าทฤษฎทเกยวของกบขบวนการ

เคลอนไหวทางสงคมแนวใหมมาประยกตใชไดอยางเปนระบบ ทงนเนองมาจากผวจยมความเชยวชาญใน

แนวคดทฤษฎดงกลาวเปนอยางด

จากการน�าเสนอกรณศกษากรณแรก หากนกศกษารฐศาสตรทศกษาหนวยน และตองการท�าคนควา

อสระ หรอวทยานพนธในเรองทเกยวกบสงคมวทยาการเมองโดยเฉพาะในหวขอเรองเกยวกบขบวนการ

เคลอนไหวทางสงคมแนวใหมทรวมถงแนวคดทฤษฎส�านกศกษารฐศาสตร ศกษากรณศกษานอยางเขาใจ

และเขาถงอยางถกตอง กรณศกษานกจะเปนประโยชนตอตวนกศกษาเอง และเมอนกศกษาเขาใจเขาถงการ

ประยกตใชแนวคดทฤษฎทน�ามาใชในกรณศกษาแรกนสามารถน�าแนวคดทฤษฎจากกรณศกษานไปประยกต

ใชในการอธบายปรากฏการณทเกดขนจรงภายใตบรบทการเมองไทยไดอยางเขาใจและไดอยางถกตองอก

ดวย นอกเหนอไปจากการน�าไปใชในการน�าคนควาอสระและวทยานพนธ



มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เรองท 7.4.2 กรณศกษาทสอง: ขบวนการเสอแดงกบการปรบเปลยน

พนททางการเมอง

กรณศกษาทสองทางผเขยนไดน�ามาจากบทความของไชยรตน เจรญสนโอฬาร ทใหความส�าคญกบ

พนททางกาเรมองในรปของ “พนทสาธารณะ” (Public sphene) โดยขอน�าเสนอตามล�าดบหวขอตอไปน

ความเขาใจเกยวกบกลมเคลอนไหวทางการเมองของขบวนการเสอแดง*ขอเขยนชนนของไชยรตน เจรญสนโอฬาร** ไดพยายามสรางความเขาใจเกยวกบกลมเคลอน

ทางการเมองทมฐานในชนบทของไทย ซงเกดขนหลงการรฐประหารวนท 19 กนยายน 2549 ใหมากขน

โดยน�าเสนอวา การเพมขนของกลมผ ชมนมเสอแดงในชวงหลายปมาน เปนผลมาจากความ

เปลยนแปลงอยางมนยส�าคญทเกดขนกบแบบแผนความแตกแยกระหวางเมองกบชนบทในสงคมไทยทด�ารง

อยมาอยางสบเนอง

ขอเขยนชนนตางไปจากงานศกษาสวนใหญทมวตถประสงคหลก อยทการต�าหนตว พตท.ทกษณ

ชนวตร อดตนายกรฐมนตรทถกโคนลงจากต�าแหนง วาเปนตนเหตของการแบงขวทางการเมองอยางหนก

ระหวางชาวบนบทกบชาวเมอง แตจะเสนอวาความแตกตางระหวางเมองกบชนบททเกดขนในชวงหลายปท

ผานมา

โดยพนฐานแลวเปนปรากฏการณเชงโครงสรางทพฒนามายาวนานกวาครงศตวรรษ นบตงแตเกด

กระบวนการท�าใหเปนสมยใหมและการพฒนาของไทย อนปรากฏใหเหนเปนรปธรรมในรปของการพฒนาท

ไมเทาเทยมกนระหวางคน/เขตชนบทกบคน/เขตเมอง** รปแบบการพฒนาทไมเทาเทยมกนในลกษณะนเปน

สงส�าคญทกอรางโครงสรางของความไมเสมอภาคทแฝงฝงอยกบสงคมไทยมานบแตชวงสงครามโลกครงท

สอง133

* ผเขยนขอคงเชงอรรถตามตนฉบบเดม

** อานรายละเอยดเรองกรณศกษาทสองได ให ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. (2554). เรอง ‘ขบวนการ’ เสอแดงกบการเปลยน

พนททางการเมอง วารสารอาน ปท 3 ฉบบท 3 เมษายน-กนยาย.

*วรศา กตตคณเสร แปลจาก บทความฉบบภาษาองกฤษของผเขยน “Redrawing Thai Political Space: The Red-

Shirted Movement”, in Tim Bunnell. (ed.). Reimagining urban-rural networks and transitions: Asian perspectives.

Singapore and London: Springer, forthcoming.133 Chairat Charoensin-O-larn. (1988). Understanding Postwar Reformism in Thailand: A Reinterpretation

of Rural Development. Bangkok: Editions Duang Kamol. Jim Glassman. (2010). “ ‘The Provinces Elect Governments,

Bangkok Overthrows Them’: Urbanity, Class and Post-democracy in Thailand,” Urban Studies 47: 6 (2010). pp.

1301-1323.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


การเกดขนของกลมผ ประทวงเสอแดงเปนดชนชใหเหนอยางชดเจนถงเครองหมายของความ

เปลยนแปลงเชงโครงสรางทางสงคม-เศรษฐกจระดบพนฐานในระลอกทสาม134 ในเชงประวตศาสตร คลน

ความเปลยนแปลงเชงโครงสรางพนฐานระลอกแรกของไทยเกดขนระหวาง พ.ศ. 2453-2473 ซงเปนชวงท

รฐชาตแบบสมยใหมของไทยกอตวเปนรปเปนรางขน อนเปนกระบวนการทเกดขนพรอมกบการสถาปนา

ระบบราชการและกองทพแบบสมยใหม

ผลของคลนความเปลยนแปลงเชงสงคม-เศรษฐกจระลอกแรกนคอ การเกดขนของกลมขาราชการ

ทหาร ทตอมาไดท�าการโคนลมระบอบสมบรณาญาสทธราชยในป 2475 คลนของความเปลยนแปลงเชง

สงคม-เศรษฐกจระดบพนฐานระลอกทสองเขามาในชวงสงครามเยนระหวางทศวรรษ 2510-2520 ในระยะ

เวลาน ประเทศไทยไดน�าตวแบบการท�าใหเปนสมยใหมของตะวนตกเขามาใชอยางมหาศาล เพราะมองวาเปน

วธทมประสทธภาพในการพฒนาประเทศ รวมทงตอตานคอมมวนสต ผลบนปลายของยคพฒนานคอการ

เกดชนชนกลางใหมในกรงเทพฯ ซงเปนชาวเมองทมการศกษา และชนชนกลางชาวเมองกลมใหมนไดกลาย

เปนพลงขบเคลอนส�าคญของการพฒนาเศรษฐกจและผลกดนกระบวนการสรางประชาธปไตย อนสงผลให

เกดการพงทลายของระบอบเผดจการทหารในป 2516 การเรยกรองประชาธปไตยเสรนยมในป 2535 และ

การประกาศใชรฐธรรมนญฯ ฉบบ พ.ศ. 2540 ซงไดชอวาเปนรฐธรรมนญทเปนประชาธปไตยทสดทเมอง

ไทยเคยมมา

คลนความเปลยนแปลงทางสงคม-เศรษฐกจพนฐานระลอกทสามเรมตนขนในชวงความรงเรองทาง

เศรษฐกจในทศวรรษ 2520 เมอกระบวนการโลกาภวตนในทศวรรษ 2530 ทวความเขมขนขน การกอตวของ

กลมทางสงคมกลมใหมซงมฐานสวนใหญอยในชนบทกเรมเกดขน กลมทางสงคมกลมใหมน ซงถกมองวา

เปน “ชนชนกลางระดบลาง” ไดกลายมาเปนฐานของกล มเสอแดง135 คนกล มนเปนผลพวงมาจาก

กระบวนการท�าใหเปนสมยใหมและการพฒนาทด�าเนนมาอยางยาวนานในไทย ในการเปลยนแปลงเชง

โครงสรางระลอกทสาม

ของไทยน ไดเกดการหดตวของภาคการเกษตร และเกดการเตบโตของภาคอตสาหกรรมและภาค

บรการในพนทเขตชนบท ขณะทความยดหยนของการเดนทางไปมาระหวางเขตชนบทกบเขตเมอง (อนเปน

ผลมาจากการเขาถงเทคโนโลยการสอสารและสารสนเทศททนสมยและกาวหนาแตมราคาถก ซงโลกาภวตน

เออใหเกดขน) ไดท�าใหเสนแบงระหวางชนบทกบเมองมความลนไหลมากขนหรอถงขนมลายไป หรอกลาว

อกอยางหนง การเปลยนแปลงเชงโครงสรางในระลอกทสาม ท�าใหชนบท “กลายเปนเมอง” มากขนโดยค�า

134 Thongchai Winichakul. “Thongchai on Thailand in transition,” Presentation text (2009), New Man-

dala. http://asiapacific.anu.edu.ay/ newmandala/2009/12/12/ thongchai-on-thailand-in-transition. Accessed 14

February 2011.135 อภชาต สถตนรามย. “การเปลยนแปลงดานเศรษฐกจ และสงคมของชนชนใหม” บทสมภาษณทาง Voice TV http://

www.voicetv.co.th/content/17003 เขาถงเมอ 14 กมภาพนธ 2554.; Kamol H. “Who are the red shirts and why?,” Bang-

kok Post 24 July 2010. p. 10.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


วา “กลายเปน” ในทน มความหมายแบบท ฌลล เดอเลซ และเฟลกซ กตตารใช136 นนคอ ต�าแหนงทตง

ของสถานทมความส�าคญนอยกวาการตอกย�าแบบแผนและวถชวตแบบเมอง

ส�าหรบชาวชนบท อนเปนการตอกย�าทบทกวขนเรอย ๆ ซงท�าใหบคคลสามารถกลายเปนคนเมอง

ไดโดยไมตองยายเขาไปอาศยในเขตเมอง มองในแงน ความเปนเมองจงไมใชต�าแหนงทตงหรอพนท แต

เปนการกอรปของคานยมและความหมายทางสงคม

นอกจากน เมอกระบวนการพฒนาประชาธปไตยมความกาวหนาขน จงมการจดการเลอกตงอยาง

คอนขางสม�าเสมอนบแตชวงทศวรรษ 2530 การเลอกตงทจดขนอยางสม�าเสมอไมเพยงเปนลทางใหผลง

คะแนนเสยงชาวชนบทสามารถเขาถงสวนแบงทางอ�านาจและบรการสาธารณะพนฐาน เชน สาธารณสขและ

การศกษาไดมากขนเทานน แตยงท�าใหพวกเขารสกถงความเสมอภาคอกดวย กระบวนการเลอกตงทสถาปนา

มนคงขนนบแตทศวรรษ 2530 ไดท�าใหผออกเสยงชาวชนบท ตระหนกถงอ�านาจของตนเองและท�าใหพวก

เขาไดรบสทธประโยชนจากประชาธปไตยเปนครงแรก

ในสายตาของผออกเสยงชาวชนบทเหลาน ประชาธปไตยไมใชหลกการนามธรรมทไมเกยวของกบ

ชวตประจ�าวนของพวกเขาอกตอไป แตกลายมาเปนสงทจบตองไดและสมพนธกบชวตจรง ดงจะเหนตวอยาง

ไดจากโครงการหลกประกนสขภาพถวนหนาทรเรมโดยรฐบาลไทยรกไทยชวง พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร แตได

เกดรฐประหาร 19 กนยายน 2549 ขนและรวมถง หากกระบวนการท�าใหเปนสมยใหมของไทยนบแตชวง

สงครามโลกครงทสองเปนตนมา ซงเกดขนในรปของการเตบโตอยางไมสมดล ไดท�าใหกรงเทพฯ กลายเปน

เมองทไดรบความส�าคญมากกวาทอน และท�าใหเกดชนชนกลางในเมองซงเปนกลมทครอบง�าเศรษฐกจและ

การเมองของประเทศขน กนบไดวานโยบายแบบประชานยมของอดตนายกทกษณ ชนวตร ทเรมตนตงแตป

2544 ไดน�าไปสการเกดขนของกลมทางสงคมกลมใหมในสงคมไทยปจจบน

กลมทางสงคมกลม ใหมนซงนยามกวาง ๆ ไดวาเปน “ชนชนกลางระดบลาง” สวนใหญประกอบ

ดวยผทอาศยอยในเขตทถกท�าใหเปนเมองของชนบท มรายไดและคณภาพชวตท คอย ๆ พฒนาขนจาก

กระบวนการท�าใหเปนสมยใหมและการพฒนาภายในชวงกงศตวรรษทผานมา ทถกกระตนมากยงขนภายใต

นโยบายแบบประชานยมของทกษณ ในขณะทมวลชนชาวชนบทและคนจนเมอง ซงเปนผรวมขบวนการเสอ

แดง ตางอยในสถานะทดกวาเดม อนเปนผลมาจากนโยบายประชานยมของทกษณ แตชนชนกลางในเมอง

กลบรสกวา ความมนคงและมาตรฐานการครองชพของตนตกต�าลง137 นบแตวกฤตเศรษฐกจป 2540 เปนตน

มา นอกจากน ในการนยามตนเองวาเปนไพร เสอแดงยงไดเปดฉากสงครามทางชนชนดวยการยกระดบการ

ตอสจากในเชงปจเจก (สนบสนน พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร) ไปเปนการตอสเชงโครงสราง นนคอเพอลมเลก

โครงสรางทไมเสมอภาคระหวางเมองกบชนบท และระหวางชนชนน�ากบสามญชน

136 Gilles Deleuze and Felix Guattari. (1987). A Thousand Plateaus: Capitalism and Schizophrenia, trans,

by B. Massumi. Minneapolis: University of Minnesota Press. ความรสกถงความเสมอภาคไปจากผลงคะแนนเสยงชาวชนบท

ซงเปนคนสวนใหญของขบวนการเสอแดง137 นธ เอยวศรวงศ. “เสอเหลองเปนใครและออกมาท�าไม,” ประชาไท ออนไลน http://www.prachatai.com/jour-

nal/2010/07/30301. เขาถงเมอ 14 กมภาพนธ 2554

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


หากมองในเชงประวตศาสตร กลมคนสองกลม คอกลมคนชนบทและคนจนเมอง ทประกอบกน

เปนขบวนการเสอแดงน นบวาเปนองคประธานทางการเมองทเกดขนใหมของการเมองไทย พวกเขาเปนสวน

ทไมถกนบรวมใหเปนสวนในพนททางการเมองไทย และเรมเรยกรองทจะใหตนเองไดรบการนบรวมมวลชน

ทเปนคนชนบทไดรบประโยชนอยางมากจากนโยบายประชานยมของพรรคไทยรกไทย พวกเขารสกถกโกง

เมอรฐบาลทตนเองเลอกถกบงคบใหพนจากอ�านาจดวยการรฐประหาร และพวกเขายงเรมรสกถงผลกระทบ

จากการถกทอดทงในทางการเมองเมอคะแนนเสยงของพวกเขาไมไดรบการยอมรบ สบเนองมาจากการท

พรรคไทยรกไทย พรรคพลงประชาชน และ พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร ผน�าทพวกเขาเลอกถกท�าใหไรอ�านาจ

โดยสถาบนทางอ�านาจของคนในเมอง ทงน สงท พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร ท�าในการเมองไทยคอการสรางแนว

รวมกบกลมคนชนบทและคนจนเมอง ซงเปนกลมทถกทอดทงจากชนชนน�าในเมองและชนชนน�าดงเดมมา

แตไหนแตไร ไมวาจะมปญหามากเพยงไรกตาม การเมองแบบประชานยมไดท�าใหพนททางการเมองอนจ�ากด

ทถกครอบง�ามานานโดยกลมชนชนน�าในเมองทมการศกษา ไดเปดกวางขน พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร ไดเขาไป

เปลยนแปลงวถปฏบตของการเมองไทยแบบทเปนอยมาชานาน เขาไดใหความส�าคญแกอ�านาจของประชาชน

ผานคหาเลอกตง ไดสรางเกมทางอ�านาจในรปแบบทตางจากเดมอยางสนเชงขนมา หากจะกลาวในค�าของ

เดอเลซ138 อาจกลาวไดวามการ “สลายเสนแบง” การเมองไทย และท�าลายสมดลทางอ�านาจของสถาบน

ทางการเมองของไทย นกการเมอง ผใชแรงงานในเมอง และมวลชนคนชนบท ไดรบพนททางการเมองมาก

ขนในสมดลทางอ�านาจใหมน โดยแลกกบการสญเสยอ�านาจของฝายชนชนน�า การรฐประหารในป 2549 จง

เปนการตอบโต โดยตรงตอเกมการเมองแบบใหมของ พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร

กลมคนในเมองสวนทเหลอของขบวนการเสอแดง เชน กลมตานรฐประหารและกลมสนบสนน

ประชาธปไตย เปนนกเคลอนไหวรนใหมทไมไดมสายสมพนธโดยตรงกบนกเคลอนไหวรนเดอนตลาคม 2516

และมอบมอถอป 2535 หากแตพวกเขาเปน “พลเมองเนต” ทเรยนรการเมองผานอนเตอรเนต โดยเฉพาะ

จากหองราชด�าเนนในเวบไซตพนทป เชน นกศกษาและกลมฟาเรด (FARED-First Aid Red Shirts) หลง

จากเวบไซตหลายแหงทพวกเขาใชถกปดลง กมการตงเวบ www.thaifreenews.com คนกลมนไมใชกลม

ทสนบสนน พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร หากเปนกลมททนไมไดกบการทประชาธปไตยถกท�าลายโดยทหารหรอ

กลมพนธมตรฯ หลายคนตองการเหนการเมองไทยยคใหม ทไมมผบงการจากหลงฉาก ไมวาจะเปนทหาร

หรอผมบารมนอกรฐธรรมนญ บางคนตองการใหสถาบนกษตรยอยนอกเหนอการเมองอยางแทจรง

กลาวโดยยอ เสอแดงทเปนคนรนใหมเรมจนตนาการถงพนททางการเมองของไทยในแบบใหม และ

คนกลมนยอมกอใหเกดความทาทายตอความเชอกนแพรหลายทวาเสอแดงทงหมดเปนเพยงลวลอของ

พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร เปนทชดเจนวาขบวนการเสอแดงไมไดเกดขนเพยงเพราะ พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร

อยางเดยว อยางทเชอกน แตเกดจากแนวรวมของกลมทหลากหลายทงทเปนคนชนบทและคนเมองทตอตาน

การรฐประหาร สวนกลมทสนบสนน พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร นนเพงจะเรมยดกมการเคลอนไหวหลงจากท

“สามเกลอ” คอวระ มสกพงศ จตพร พรหมพนธ และณฐวฒ ใสยเกอ จากรายการ ความจรงวนน เขามาม

อทธพลในการน�าการเคลอนไหวเทานน แตเนองจากคนสวนใหญของขบวนการเสอแดงเปนผทสนบสนน

138 Gilles Deleuze and Felix Guattari, A Thousand Plateaus.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร139 จงนาพจารณาวา คนกลมนถกปลกส�านกทางการเมองขนมาอยางไร ดงทไดกลาว

มาแลววากลมทสนบสนน พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร ประกอบดวยคนสองกลมทเกยวของกน กลมหนงคอ

ผออกเสยงในชนบท และอกกลมคอผใชแรงงานในเมองและคนจนเมอง ซงการมภมล�าเนาจากชนบทเหมอน

กนท�าใหพวกเขายดโยงกนได คนทงสองกลมนถกดหมนจากชนชนน�าในเมองวาโงเขลาและไมรขอมลขาวสาร

ดงนนจงจ�าเปนตองไดรบการชน�าจากพวกตน ในชวงแรกของการชมนม ผทรวมชมนมกลมนมกถกเรยกวา

เปน “มอบรบจาง” หรอ “มอบเตมเงน” การตระหนกดถงทศนคตทดหมนเชนน ท�าใหพวกเขาผลตเสอยด

ทมขอความวา “ไมตองจาง กมาเอง” ขนมา การดหมนของชนชนน�าในเมองยงท�าใหกลมผสนบสนน พ.ต.ท.

ทกษณ ชนวตร ขยายตวขนอยางรวดเรวเปนเทาทวคณ

ความคบของใจทส�าคญของกลมเสอแดง คอความไมเปนประชาธปไตยของการเมองและสงคมไทย

ตวอยางทพวกเขายกมา ไดแก การรฐประหารป 2549 ทลมอ�านาจรฐบาลทมาจากการเลอกตง การเดนขบวน

ของพนธมตรฯ ทน�าไปสการรฐประหาร รฐธรรมนญป 2550 ทมเปาหมายลดทอนอ�านาจนกการเมองและ

พรรคการเมอง

บทบาทอนไมเหมาะสมของศาลรฐธรรมนญในการตดสนยบพรรคไทยรกไทยและพลงประชาชน

อยางนากงขา ประธานองคมนตรทเลอกขางทางการเมองอยางชดเจนดวยการอยเบองหลงรฐประหาร ความ

ลมเหลวของรฐในการด�าเนนการทางกฎหมายกบการยดท�าเนยบรฐบาลและสนามบนสองแหงของกลมพน

ธมตรฯ

กลาวอยางสน ๆ กลมเสอแดงพยายามเสนอสงทแสดงใหเหนถงระบบ “สองมาตรฐาน” อยางชดเจน

ในสงคมและการเมองไทย ขบวนการเสอแดงเตบโตขนจากกลมผสนบสนน พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร และตอ

ตานรฐประหาร และกลายเปนการตอสเพอประชาธปไตย โดยเรยกรองความยตธรรมใหแกทงสงคม ไมใช

เรยกรองตอการปฏบตอยางไมเสมอภาคทด�ารงอยในระบบสงคมแบบอภชนาธปไตยในรปของความสมพนธ

ระหวางอ�ามาตยกบไพรเทานน

จากบทความของไชยรตน เจรญสนโอฬาร* จะเหนเขาไดใหความส�าคญกบพนททางการเมองของ

กลมคนเสอแดงทใชพนททางการเมองเพอแสดงความคบของใจทส�าคญของกลมเสอแดงตอการไมเปน

ประชาธปไตยของการเมองและสงคมไทย โดยพนททางการเมองทกลมเสอแสดงใช ใชทงในตางจงหวด และ

ระดบภมภาครวมทงในกรงเทพฯ ขณะเดยวกนไดมการสรางเครอขายอยางกวางขวาง โดยการตอสของคน

เสอแดงเหนหรอผใหมการเปลยนแปลงเชงโครงสรางอนเปนผลมาจากกระบวนการพฒนาใหมความทนสมย

139 จากค�าใหสมภาษณของจรล ดษฐาอภชย แกนน�าเสอแดง จากการสมภาษณเมอเดอนมกราคม 2553 กลมทสนบสนน

พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร มประมาณรอยละ 70 ของขบวนการเสอแดง และทงหมดกไมใช “คนรากหญา” อยางทมกจะเขาใจกนดวย จรล

ดษฐาอภชย กลบคดวา สวนใหญของคนเสอแดงเปน “ชนชนกลางระดบลาง” ทอาศยอยในเขตเมองทวประเทศ จ�านวนมากเปนคนท

เกษยณแลวและอยากเหนประเทศไทยเปนไปในทางทดขนส�าหรบคนรนตอไป ด จรล ดษฐาอภชย. “ยงไมมทางออก,” ไทยโพสต 23

สงหาคม 2552. น. 2-5.

*หากนกศกษารฐศาสตรคนใดสนใจแนวคดทฤษฎเกยวกบ ‘พนททางการเมอง’ ทผเขยนบทความน คอไชยรตน เจรญสน

โอฬาร ไดน�ามาเสนอ นกศกษาสามารถศกษาคนควาเพมเตมไดจากไชยรตน เจรญสนโอฬาร. (2541). ‘พนทกบการพฒนา’ วารสาร

ธรรมศาสตร พฤษภาคม-สงหาคม.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


(modernization) ทกอใหเกดความไมเทาเทยมกนระหวางชนบทกบเมอง โดยพนททางการเมองในบทความ

ชนน นนกคอพนทสาธารณะ นนเอง



แนวทางสังคมวิทยาการเมือง · 7.3.4...

Documents