1

การเกบและจดการเมลดไม (Seed collection and management))

วตถประสงคในการอบรมเรองน เพอใหผเขารบการอบรมไดเรยนรถง วธการเกบเมลด การรกษา และการปฏบตตอเมลดทเหมาะสม เพอใหสามารถรกษาความมชวตของเมลดใหอยรอดจนถงเวลาน าไปปลก

หวขอทจะตองเรยนรในเรองนประกอบดวย 1. วธการเลอกแมไม และแหลงเกบเมลดทด 2. ก าหนดเวลาการเกบเมลด 3. วธการเกบเมลด 4. การปฏบตตอเมลดในสนาม 5. การคดแยกเมลดไม 6. การเกบรกษาเมลด

1. วธการเลอกแมไม สงส าคญทสดกอนการเกบเมลดไมกคอ การเลอกและหมายแมไมทด แมไมเหลานจะ

เปนตนไมททานจะใชเกบเมลดไมทมคณภาพสง แมไมทดควรมคณลกษณะ ดงน 1. มลกษณะแขงแรงมรปทรงตามวตถประสงคของการใชงาน 2. มอายคอนขางแก 3. ปราศจากโรคและแมลงรบกวน 4. ผลผลตเมลดด 5. เจรญเตบโตอยในกลมไมชนดเดยวกนทมลกษณะแขงแรง

" กลาไมยอมจะมลกษณะเหมอนแมไม " การทจะเกบเมลดไมจากแมไมตนใดนน ควรมการคดเลอกแมไมกอนเพราะวาแมไม

เหลานนจะใหลกไมทมคณลกษณะตามตองการ ถาทานตองการตนไมล าตนตรง เพอใชในการกอสราง ใหเลอกแมไมทเจรญเตบโตเรว ล า

ตนตรง และมกงกานนอย ตองการตนไมทมหลายล าตน เพอเปนอาหารสตว ใหเลอกแมไมทเจรญเตบโตเรว ม

กงกานสาขามาก มหลายล าตน ผลตใบใหมไดรวดเรวภายหลงจากการเกบเกยวเปนอาหารสตว

2

ตะเคยนทอง

ภาพท 2 ตวอยางแหลงผลตเมลดพนธไมสกและไมกระถนเทพา

ตองการตนไมททนตอความแหงแลงหรอน าทวม เลอกแมไมลกษณะดจากแหลงทแหงแลงหรอน าทวม เปนตน

แมไมส าหรบไมผล เกบเมลดจากตนสายพนธทองถน ซงมปรมาณความหวานด ผลสมบรณไดขนาดทตลาดตองการ เปนตนทแตกกงกานในระดบต า ซงจะท าใหเกบผลจากกงต าๆ ไดงาย

ภาพท 1 ภาพตวอยางแมไมทใชประโยชนจากเนอไม

แหลงเกบเมลด การเกบเมลดไมวาจะเปนไมชนดใดกตามควรเกบเมลดจากแมไมทมลกษณะด แหลงทมไม

ลกษณะด หรอหาจากแหลงทผานการปรบปรงพนธแลวของกรมปาไมทมอยตามสถานตาง ๆ การสรางแหล ง เมลด เพ อ เพ มคณภาพทางพนธของเมลดสามารถแบงเปนชนๆ ได 7 ชนดงภาพท 3 ซงเรยงล าดบจากชนเลวทสดระดบ 0 เปนแห ล ง เมล ด ท ไม ไ ดจดการอะไรเลย ไปจนถงดทสดทระดบ 7 ซงเปนสวนผลตเมลดพน ธ ท เ ปนการปลก

3

ภาพท 4 สวนผลตเมลดพนธไมสกและการดแลแบบสวนผลไม

สรางขนโดยมเปาหมายเพอการผลตเมลดพนธดโดยเฉพาะ โดยการคดเลอกสายพนธและวางผงการปลกตามหลกการทางดานพนธศาสตร มการดแลเหมอนสวนผลไม

ภาพท 3 ชนคณภาพเมลด

ส านกวจยและพฒนาการปาไม ไดด าเนนการในการจดสรางแหลงผลตเมลด และจดชนคณภาพเมลดของไมชนดตางๆ ทมอยตามสถานวนวฒนวจย และหนวยงานภาคสนามตางๆ ไวรายละเอยดดงตารางท 1 ในการพจารณาเลอกเกบเมลดชนดไมตางๆทมอยในตาราง หนวยงานเกบเมลดไมไดพจารณาเลอกเกบจากแหลงทมล าดบชนคณภาพทสงกวากอน เพอจะไดเมลดทมคณภาพทดกวา จากนนจงพจารณาแหลงทมคณภาพรองลงมา ชนดไมทไมมในตารางจ าเปนตองเกบจากแหลงทไมมการปรบปรงแตเลอกเกบจากแหลงทมสภาพโดยรวมของหมไม หรอตนแมไมทมลกษณะตามความตองการ

4

ตารางท 1 ชนดไมตางๆ ทไดจ าแนกประเภทแหลงเกบเมลด รวมถงขนาดพนทปลก และศนยวนวฒนวจยภาคตางๆ ทหนวยงานทมแหลงเมลดสงกดอย

ท ชนดไม ประเภทแหลงเมลด เนอท (ไร) ศนยวนวฒนวจยภาค

1 กระเจา GC 6 กลาง

2 กระถนณรงค SO Demon GC 84 ตะวนออกเฉยงเหนอ กลาง

3 กระถนณรงคลกผสม Demon GC 5 ตะวนออกเฉยงเหนอ

4 กระถนเทพา SO PSS SPA Demon 210 กลาง ใต

5 กนเกรา PSS 6 กลาง

6 ไขเขยว SPA 20 ใต

7 เคยม GC 6 กลาง

8 จนทรหอม PSS 25 กลาง

9 ชงชน GC 20 เหนอ ตะวนออกเฉยงเหนอ

10 ซอ SPA GC 55 เหนอ

11 แดง SO PSS SPA GC 299 เหนอ ตะวนออกเฉยงเหนอ กลาง

12 ตะเคยนทอง SPA Demon GC 220 เหนอ ตะวนออกเฉยงเหนอ กลาง

13 ตนเปด SPA 20 เหนอ

14 นนทร GC 100 กลาง

15 ประด PSS SPA Demon GC 503 เหนอ ตะวนออกเฉยงเหนอ กลาง ใต

16 ไผ SPA Demon GC 72 เหนอ กลาง ใต

17 พะยอม GC 90 เหนอ ตะวนออกเฉยงเหนอ

18 พะยง PSS SPA Demon GC 949 เหนอ ตะวนออกเฉยงเหนอ กลาง

19 มะคาโมง PSS SPA 85 เหนอ กลาง

20 มะมวงปา GC 15 เหนอ

21 มะฮอกกานใบใหญ SPA 16 ตะวนออกเฉยงเหนอ

22 ยมหอม SPA 9 กลาง

23 ยมหน Demon GC 30 เหนอ ตะวนออกเฉยงเหนอ

24 ยางนา PSS SPA Demon GC 948 เหนอ ตะวนออกเฉยงเหนอ กลาง ใต

25 รง SPA 25 ตะวนออกเฉยงเหนอ

26 เลยน SPA GC 34 เหนอ กลาง

27 สนคารเบย SO PSS SPA Demon 1094 เหนอ ตะวนออกเฉยงเหนอ กลาง

28 สนประดพทธ SO PSS SPA 33 ตะวนออกเฉยงเหนอ กลาง

5

ตารางท 1 (ตอ) ท ชนดไม ประเภทแหลงเมลด เนอท (ไร) ทองท

29 สนสองใบ PSS SPA Demon GC 839 เหนอ ตะวนออกเฉยงเหนอ

30 สนสามใบ SO PSS SPA Demon 1107 เหนอ

31 สมอพเภก GC 60 เหนอ

32 สะเดา SO PSS SPA GC 247 เหนอ กลาง ใต

33 สะเดาเทยม SO SPA 36 กลาง ใต

34 สก SO SPA Demon GC 4067 เหนอ ตะวนออกเฉยงเหนอ กลาง ใต

35 สาธร PSS 15 ตะวนออกเฉยงเหนอ 36

สนสโดสโตรบส, สนพาทลา-เทคนมาน, สนจน

SO PSS GC

123

เหนอ

37 หวายโปง, หวายก าพวน, หวายน า

SPA 905 ตะวนออกเฉยงเหนอ ใต

38 อฟรกนมะฮอกกาน (คยา)

Demon 2 ใต

39 Acacia aulacocarpa SO GC 6 ตะวนออกเฉยงเหนอ กลาง

40 Acacia crassicarpa GC 64 กลาง

41 Eucalyptus sp. PSS 12 เหนอ 42 E. camaldulensis PSS SPA Demon GC 879 เหนอ ตะวนออกเฉยงเหนอ กลาง

43 E. citriodora PSS GC 58 เหนอ ตะวนออกเฉยงเหนอ กลาง

44 E. cloeziana PSS 25 เหนอ

45 E. tereticornis GC 45 ตะวนออกเฉยงเหนอ

46 E. urophylla SO PSS Demon GC 73 เหนอ ตะวนออกเฉยงเหนอ กลาง

47 Pinus oocarpa SO PSS Demon GC 646 เหนอ

48 ไมอนๆ PSS SPA Demon GC 816 ตะวนออกเฉยงเหนอ กลาง ใต

รวม 15,000 หมายเหต: SO = Seed Orchard (สวนผลตเมลดพนธ) PSS = Provenance Seed Stand (แหลงผลตเมลดพสจนถนก าเนด) SPA = Seed Production Area (แหลงผลตเมลดพนธ) Demon. = Demonstration Plot (แปลงเพอการศกษาทางธรรมชาตวทยาและทองเทยวเชงอนรกษ) GC = Gene Conservation Plot (แปลงอนรกษพนธกรรม)

6

2. ก าหนดเวลาการเกบเมลด

“เวลาทเหมาะสมทสดในการเกบเมลด คอ เวลาทเมลดแกเตมท”

ตารางท 2 เปนตารางสรปขอมลระยะเวลาการออกดอกและเวลาการเกบเมลดไมชนดตางๆไวเปนแนวทางกวางๆ เพอการวางแผนการเกบเมลดไมชนดตางๆใหทนเวลา นอกจากการใชขอมลในตารางนแลว ยงตองใชการสงเกตความสกแกของผลประกอบจงจะเกบเมลดทแกเตมทไดอยางถกตอง

ตารางท 2 ระยะเวลาการออกดอก และชวงเวลาทเหมาะสมตอการเกบเมลดไมชนดตางๆ ชอพนธไม ระยะเวลาออกดอก ระยะเวลาเกบเมลด

1. กระถนณรงค กค-สค พ.ย.- มค. 2. กระถน (Acacia aulacocarpa) -

ก.พ - มค.

3. กระถน (Acacia crassicarpa) -

ก.พ. - พ.ค. 4. กระถน (Acacia holosenicea) -

ก.พ. - มค.

5. กระถน (Acacia leptocarpa) -

มค. - เม.ย. 6. สเสยดแกน เม.ย. - ก.ค. ก.พ. - เม.ย. 7. กระถนเทพา ต.ค. - ธ.ค. มค. - เม.ย. 8. มะคาโมง ก.พ. - มค. ต.ค. - มค. 9. มะยมปา ( ยมปา ) ก.พ. - ม.ค มค. - เม.ย. 10. คาง -

มค.

11. ถอน พ.ค. - ส.ค. ก.พ. - เม.ย. 12. พฤกษ มค. - เม.ย. พ.ย. - มค. 13. ตนเปด ต.ค. - ธ.ค. ม.ค. - ก.พ. 14. มะมวงหมพานต -

ม.ค. - ก.พ.

15. ตะก ( กระทม ) มย. - ก.ย. ก.ค. - ก.พ. 16. สะเดาเทยม ก.พ. - มค. พ.ค. - มย. 17. สะเดา ธ.ค. - ม.ค. มค. - พ.ค. 18. สนทะเล ม.ค. - มค. พ.ย. - เม.ย. 19. ขเหลกอเมรกา -

ก.พ. - มย.

20. คณ ก.พ. - เม.ย. มค. - เม.ย. 21. แสมสาร พ.ค. - ก.ค. ก.พ. - มค. 22. ขเหลกบาน ก.ค. - ส.ค. ก.พ. - เม.ย 23. กลปพฤกษ ก.พ. - เม.ย. ก.พ. - มค. 24. กาลพฤกษ ก.พ. - เม.ย. ก.พ. - มค.

7

ตารางท 2 (ตอ) ชอพนธไม ระยะเวลาออกดอก ระยะเวลาเกบเมลด

25. ยมหน -

ก.พ. - มค. 26. ฝายค า -

มค. - เม.ย.

27. พะยง พ.ย. - ก.ค. ต.ค. - ก.พ. 28. พะยงอนโดนเซย พ.ย. - ก.ค. ต.ค. - ก.พ. 29. กระพ เขาควาย มค. - เม.ย. ม.ค. - มค. 30. ฉนวน มค. - พ.ค. ม.ค. - มค. 31. ชงชน มค. - พ.ค. พ.ย. - พ.ค. 32. หางนกยงฝรง มค. - เม.ย. พ.ย. - มค. 33. ยางนา มค. - พ.ค. ก.พ. - พ.ค. 34. มะเกลอ ม.ค. - ก.ย. ม.ค. - มค. 35. ยางแดง -

มค. - พ.ค.

36. ซาก เม.ย. - พ.ค. ธ.ค. - ก.พ. 37. พนชาด เม.ย. - มย. ก.พ. - พ.ค. 38. ยคาลปตส คามาลดเลนซส -

พ.ย. - ก.ค.

39. ยคาลปตส ซตรโอโดรา -

ธ.ค. - มค. 40. ยคาลปตส โคลอเซยนา -

ส.ค. - ธ.ค.

41. ยคาลปตส ดกรปตา -

พ.ค. - ต.ค. 42. ยคาลปตส แกรนดส -

ม.ค. - ก.ค.

43. ยคาลปตส เทรตคอรนส -

เม.ย. - พ.ค. - ต.ค. 44. กนเกรา , ต าเสา เม.ย. - มย. ก.ย. - พ.ย. 45. แคหางคาง ก.ค. - พ.ย. ม.ค. - มค. 46.มะสง ธ.ค. - ก.พ. ธ.ค. - ก.พ. 47. ซอ ม.ค. - เม.ย. ก.พ. - พ.ค. 48. ตะเคยนทอง ม.ค. - มค. ก.พ. - เม.ย. 49. ขานาง ธ.ค. - ม.ค. ธ.ค. - ม.ค. 50. หลมพอ มค. ก.พ. - ม.ค. 51. ตะแบกนา มย. - ต.ค. ก.พ. - เม.ย. 52. อนทนลบก มค. - พ.ค. ธ.ค. - ก.พ. 53. อนทนลน า มค. - พ.ค. พ.ย. - มค. 54. เสลา มค. - เม.ย. พ.ย. - มค. 55. กระถนยกษ -

ธ.ค. - มค.

56. กระถนบาน -

มค.

8

ตารางท 2 (ตอ) ชอพนธไม ระยะเวลาออกดอก ระยะเวลาเกบเมลด

57. มะมวงปา -

เม.ย - ก.ค 58. เลยน ก.พ. - มค. พ.ย. - ก.พ. 59. บญนาค -

ก.พ

60. สาธร , กระเจาะ มค. - พ.ค. ก.พ. - เม.ย. 61. ปบ (กาสะลอง ) ธ.ค. - มค. ก.พ. - เม.ย. 62. พกล -

ธ.ค.

63. เพกา ( ลนฟา ) ม.ย – ส.ค ม.ค. - เม.ย. 64. นนทรปา ม.ค - ม.ค ต.ค - ก.พ 65. นนทรทอง ม.ค - ม.ค ต.ค - ก.พ 66. ยางบง -

เม.ย - พ.ค

67. สนคารเบย -

ม.ย - ส.ค 68. สนสองใบ -

ม.ค - ม.ย

69. สนสามใบ พ.ย - เม.ย. พ.ย. - ก.พ. 70. ประดปา ม.ค.-เม.ย.

ต.ค - ธ.ค

71. ประดบาน ม.ค.-เม.ย. ต.ค. - ธ.ค. 72. โกงกางใบเลก -

ม.ค.

73. โกงกางใบใหญ -

ม.ค. 74. มะคาแต ม.ค. - พ.ค. ต.ค. - ม.ค. 75. มะกอกปา ธ.ค. – ม.ค. ธ.ค. - เม.ย. 76. มะฮอกกาน ( ใบเลก ) -

ธ.ค. - ม.ค.

77. มะฮอกกาน (ใบใหญ ) -

ธ.ค. - ม.ค. 78. ชมพพนธทพย -

ก.พ. - เม.ย.

79. ทองอไร -

ม.ค. - มค. 80. สก ม.ย. - ต.ค. ม.ค. - เม.ย. 81. สมอไทย เม.ย. - ม.ย ต.ค. - ธ.ค 82. สมอภเภก ม.ค. - พ.ค. ธ.ค. - ก.พ. 83. สมพง -

ก.พ - เม.ย.

84. ไผรวก -

ก.พ – ม.ค. 85. ยมหอม -

ธ.ค. - เม.ย.

86. โมกมน ม.ค. – ม.ค. ม.ค. – ม.ค. 87. แดง ก.พ. - มค. ก.พ. - พ.ค.

9

ดชนความสกแกของผล

ระยะเวลาการสกแกของผลไมชนดตางๆ นน นอกจากจะผนแปรไปตามพนทตางๆ แลว ในพนทใกลเคยงกนยงอาจแตกตางกนไปในแตละตน หรอแมแตในตนเดยวกนการสกแกยงอาจไมพรอมกนอกดวย จ าเปนตองมความรในเรองดชนบงชความสกแกของผลไมแตละชนด โดยทวไปเราสามารถสงเกตการสกแกของผลและเมลดไดจากการเปลยนสของฝกหรอของผล ตนไมสวนมากฝกหรอผลจะเปลยนเปนสน าตาลเมอเมลดภายในแก เชน คน กลปพฤกษ ชยพฤกษ กาฬพฤกษ มะคาโมง มะคาแต ขเหลกปา นนทรปา นนทรบาน หางนกยงฝรง สก กระพ เขาควาย กระพจ น เสยวบาน เสยวดอกขาว จามจร ฯลฯ

บางชนดเปลยนเปนสเขยวนวล สจางลงไมเขยวเขม สเหลอง เชน ผกหวานปา มะมวงปา มะขามปอม มะเกลอ สะเดา ฯลฯ บางชนดอาจเปลยนเปนสเขมขนเปนสแดง มวง หรอ ด า เชน มะเดอ

ไทร หวา พกล ฯลฯ บางชนดผลหรอฝกจะเปลยนสน าตาลแมยงไมแก การสงเกตแตเพยงสของผลจงผดพลาดไดใหสงเกตวามผลหรอฝกบางสวนเรมแตกจงจะเกบได เชน ขเหลกบาน เพกา แดง ทองอไร ยมหน ยมหอม ตนเปด อนทนลน า อนทนลบก เสลา ตะแบก ฯลฯ บางชนดสของผลเปลยนแปลงนอย

หางนกยง นนทรปา

10

ยมหน เพกา มะเดอ

กระบก ซอ จามจร

มากจนสงเกตแทบไมเหน เชน กระบก สมอไทย สมอพเภก ซอ เลยน มะกอกน า มะกอกปา ฯลฯ ใหสงเกตใตตนวามผลรวงหลน ผลทเหลอสวนใหญกจะแกแลว แตขอควรระวงคอผลทหลนนอกฤด จะเปนผลทถกแมลงเจาะ ดงนนจะตองตรวจสอบอยางละเอยดจนแนใจวาเมลดนนแกดแลวกอนการเกบเมลด เชนผลกระบกทหลนในเดอนสงหาคม เปนตน

3. วธการเกบผลหรอฝก

ในการเกบเมลดไมนน ขนตอนการด าเนนการคอตองเกบผลหรอฝกทมเมลดอยภายในกอน จากนนจงน าผลหรอฝกมาแยกเมลดออกจากผลอกครงหนง ซงวธการเกบผลหรอฝกท าไดหลายวธ แตละวธจะมความเหมาะสมกบพชแตละชนด หรอแตละสภาพพนท แตกตางกนไปดงน

การเกบผลทรวงหลนตามธรรมชาต

พชบางชนดฝกจะรวงสพนดนเมอเมลดแกจดโดยเมลดทอยภายในยงไมเสยหาย เชนจามจร บางชนดล าตนสงใหญแผกงกานกวาง การปนเกบท าไดยาก จ าเปนตองรอใหผลรวงหลน เชน กระบก ซอ เลยน ฯลฯ แตควรเกบขณะผลยงสดไมเนาเสย เครองมอทใชส าหรบเกบผลทรวงหลนตาม

พนไดแก คราด ตะแกรงส าหรบรอน ภาชนะใสผลเชนถง ตะกรา ผาใบหรอผาพลาสตกขนาดใหญ โดยท าตามขนตอนตอไปน :

ซอ

11

1. ท าความสะอาดพนดนใตตนแมไมทจะเกบผล เกบกวาดเอาใบไมกงไมรวมทงถากถางวชพชออกใหหมด จะท าใหเกบผลไดงายขน หรอ ปผาพลาสตกหรอผาใบใตตนแมไม เพอวาเมลดไมจะรวงลงบนผาทปไว

2. ใชคราดรวบรวมผล หรอ รวบผาพลาสตกหรอผาใบเพอเกบผลทกวน เปนการปองกนการท าลายของแมลงและโรค ซงอาจเกดขนไดหากผลอยบนพนนานเกนไป

3. ใชตะแกรงรอนเอาผลออกจากไมกงไมทปะปนอย

การเกบผลจากพนดนมขอเสยบางประการ เชน บางผลอาจรวงลงสพนดนในขณะทยงไมแก เชนผลกระบกทหลนในเดอนสงหาคม มโอกาสมากทจะถกแมลงและโรคท าลาย เมลดทอยบนพนดนนานมกสญเสยความงอก

การเขยาตนไม ตนไมทมขนาดเลก และขวผลเปราะ และแหงจดสามารถใชวธเขยาตนหรอกงได ซงท าโดย

1. ท าความสะอาดพนดน ปผาพลาสต กหรอผาใบ 2. เขยาล าตนหรอกงระดบต าดวยมอ (กงทอยสงอาจใชไมต ไมยาว เชอกตะขอ) 3. ใชคราดรวบรวมผล หรอ รวบผาพลาสตกหรอผาใบเพอเกบผล บางครง กงทมผลอาจอยในระดบต าพอทผเกบจะโนมลงเหนอผาทปรองไวแลวเกบผลใหรวง

บนผาป (ถากงมหนามมากควรสวมถงมอหนงหนาๆ)

ภาพตวอยางการเกบเมลดไมสก

12

การลดกงทมผล เมอผลอยสงมอเออมไมถง อาจใชอปกรณทมดามยาวชวยในการลดกง

1. เลอกกงทมผล/ฝกลกษณะดตดอยมากๆ 2. ปผาบนพนดนอยางระมดระวงในจด ทคาดวาฝกหรอผลบนกงทถกตดจะรวงลงบนผา 3. หากจ าเปนอาจตองลดกงเปนชอ เพอใหกงทมผลซงถกตดมโอกาสรวงลงสผาปรองรบไว

โดยไมคางอยตน 4. ท าการตดกงทมผล เกบฝกหรอผลใสกระสอบ

การเกบเมลดโดยวธน อปกรณทจ าเปนคอ กรรไกรลดกงทมดามยาว เลอย หรอ มด ทมดามยาวดามไมไผ อะลมเนยมหรอพลาสตก น าหนกเบา ยาว 4-6 เมตร อาจน ามาใชแทนอปกรณอนๆ ได ส าหรบไมผล ผกตะกราตดไวใกลกบกรรไกรลดกง เพอรองรบผลไมเมอตดกงลง ซงเมลดจะถกเกบโดยปราศจากการเสยหายและไมเปนการท าลายผล

การเหวยงเชอกทมน าหนกถวงปลาย เพอท าใหกงทมเมลดหกลง

1. ผกน าหนกทปลายเชอกดานใดดานหนง 2. เหวยงเชอกปลายทมน าหนกถวงไปบนกงทมเมลด 3. ท าใหกงหกดวยการจบปลายเชอกทงสองขางแลวดงลง

การปนตนไมเพอเกบเมลด

ตนไมทมขนาดใหญ มความสงมาก และขวผลเหนยวการจะเกบผล จ าเปนตองปนตน ซงมความเสยง และอนตรายสง การปนโดยใชเครองมอปนตนไมทมอปกรณชวยปน และเชอกคณภาพพเศษ ชวยใหเกดความปลอดภย ในการปน เปนเรองทตองปฏบตอยางเครงครด ไมควรปนดวยมอ-เทาเปลา

13

การเกบเมลดจากตนไมทตดโคนลง

ถาตนไมจะตองถกตดโคนลง พยายามรอจนกวาเมลดไมนนแกดกอนการตดโคนและจ าไวเสมอวา อยาตดตนไมเพยงเพอเกบเมลด ชนดไมทใชวธนไดคอชนดทออกผลแลวตาย เชนไมไผ

4. การปฏบตตอเมลดในสนาม

การปฏบตตอเมลดหรอผลในภาคสนามเปนขนตอนการดแลผลหลงจากเกบเกยวกอนทจะไปเขาสขบวนการคดแยกเมลดโดยมเปาหมายทจะรกษาหลกฐานแสดงขอมลเมลดและทส าคญทสดคอรกษาความมชวตของเมลด

การรกษาหลกฐานแสดงเมลด

ขอมลแสดงชนดของ แหลงเมลด วนทเกบ และผรบผดชอบในการเกบ จะมประโยชนในการจดการเมลดและการปรบปรงพนธไมแตละชนดในอนาคต การเกบหลกฐานไมใหสบสนควรท าปายตงแตเกบเมลดในภาคสนามดงตวอยาง แผนปายควรท าดวยพลาสตกเขยนดวยปากกาเคมไมละลายน า

(ตวอยางปายแสดงแหลงเมลด)

ศนยเมลดพนธไมภาคเหนอ

อ. งาว จ. ล าปาง

ชนดไม : ยมหน (Chukrasia velutina)

แหลงเมลด : แมพรก ล าปาง

วนท : 15 มนาคม 2541 นน. 20 กก.

ไผเปาะ

14

การรกษาความมชวตของเมลดทอยในฝก

ผลหรอฝกของไม สวนใหญจะเกบมาในขณะทยงไมแหงสนทพอส าหรบเกบรกษา และความชนในเมลดกยงไมลดลงจนถงระดบต า ตองน ามาท าการคดแยกออกจากผลและผงใหแหงกอน โดยใหมความชนของเมลดอยราว 15 % เมลดไมแตละชนดมความสามารถทนทานตอสภาพแวดลอมทไมเอออ านวยแตกตางกน นอกจากนระดบความชนภายในเมลดกมผลตอความสามารถในการทนทานตอสภาพแวดลอม เมลดทมความชนสง จะเสยหายงายจากอณหภมสง หรอจากโรคและแมลง

การเกบรกษาผลหรอฝกของไมในชวงการเกบรกษาชวคราวและระหวางขนสง (ไมรวมถงเมลดทมอายสน) ควรใหอยในสภาพแหง และในทเยนทสดเทาทจะเปนไปได ชวงเวลาระหวางการเกบรกษาผล และการแยกเมลดออก ควรใหสนทสด และหลกเลยงการถกรบกวนจากอนตรายทอยรอบขางทกกรณ

ขอควรค านงและขอควรปฏบตในสนามโดยทวไปในการรกษาใหเมลดทอยในผลหรอฝกใหมชวตรอด

1. ถงทใชบรรจควรเปนถงใหมหรออยางนอยตองสะอาดพอ เพราะถงเกาทใชแลวมกจะมราขน ซงอาจจะลามไปสได สวนถงพลาสตกใชไมไดเพราะจะอบท าใหเกดความรอน จนกวาเมลดจะแหงดแลวเทานน

2. การใชผงยาฆาแมลงและยาฆาเชอรา อาจจ าเปนในกรณทมความเสยงตอการถกท าลายอยางรนแรง แตการใชตองระมดระวงใหมาก โดยเฉพาะกบผลทมเนอเยอและความชนสง ซงอาจจะเปนอนตรายตอเมลดในภายหลงได การใชสารเคมดงกลาวขอใหเปนทางเลอกสดทาย เพราะจรงๆ แลวการรกษาสขลกษณะทด กจะชวยลดปญหาเหลานไปไดในตวอยแลว เชนใชถงใหม เกบเมลดจากบนตนแทนการเกบจากพนดน รกษาอณหภมและความชนใหอยในระดบต าสด แยกเนอผลออกจากเมลดโดยเรว ฯลฯ

3. การเกบรกษาผลหรอฝก จ านวนมาก ตองไดรบการเอาใจใสมากเปนพเศษ ในกรณน าผล หรอ ฝกของมากองรวมกน บรเวณทอยดานนอกกองจะแหงเรว แตอณหภมและความชนภายในกองอาจขนสงจากการหายใจของเมลด ดงนนเราตองกองใหกระจายเปนชนบางๆ สม าเสมอและท าการคนพลกกลบไปมาเปนประจ าทกวนจนกระทงแหงด อยในระดบทการหายใจของเมลดต าสด ซงผลไมหรอผลของสนทอยในกองหรอในถง ไมเกดความรอนอก ท าใหไมเกดเชอราขนได

15

4. ถงทบรรจควรใสผลหรอฝก ไมใหเตมจนเกนไป ถาเปนผลไมสน ควรใสเพยงครงถงเทานนเนองจากผลของไมสนจะอาและขยายตวออกเมอแหง

5. ตองระวงไมคลกเคลาผลทเปนเนอเยอเขาดวยกนกอนท าการแยกเอาเมลดออก เนองจากจะท าใหเกดการเนาเสยขนได

6. ผลหรอฝก ทเกบมาไมควรกองไวบนพนดน การตดเชอราในผล หรอเมลดมกจะเกดจากการสมผสกบเชอจลนทรยทมอยในดนบรเวณปาทเกบเมลด และบรเวณทท าการแยกเมลดออก

การปฏบตหลงการเกบผลจนถงเวลาแยกเมลดออกจากผลแบงออกได 3 ชวงเวลาคอ 1. ชวงการเกบรกษาชวคราวในสนามจนกวาจะท าการขนสง 2. ขณะขนสง และ 3. การรกษาเมลดชวคราวทหนวยงานจนกวาจะท าการคดแยกเมลดออกจากผล/ฝก

การปฏบตตอผลกอนการขนสง

วตถประสงคของการปฏบตตอเมลดกอนการขนสงกคอ เพอลดความเสยหายแกเมลด โดยการเกบผลหรอฝกของไมใหแหงและเยนมากทสด (ยกเวนเมลดทมอายสนไมตองท าใหแหง) ทงนสามารถกระท าไดโดยวางเรยงถงหรอกระสอบ หรอภาชนะบรรจทระบายอากาศไดด ไวในทรมและอากาศถายเทไดสะดวก ไมควรกองกระสอบทบกน ถาหากมโอกาสทจะเกดน าขง หรออาจไดรบอนตรายจากหนหรอแมลง กควรแขวนถงหรอกระสอบไวบนกงไมหรอบนชนเกบและขอเกยวชนดเคลอนยายได หากมโอกาสทจะเกดฝนตก กควรหาทอยใตรมเงา หรอสรางทเกบชวคราว ซงคลมหลงคาดวยผาใบ

ถาเปนไปได ควรท าการตากเมลดใหแหงลวงหนาระหวางการเกบรกษาชวคราว ซงจะชวยท าใหลดน าหนกลง สะดวกตอการขนสงและลดความเสยงตอความเสยหายทจะเกดขนดวย การตากเมลดและการเกบรกษาชวคราวควรท าบนพนผาใบทมความทนทานดวย

การปฏบตตอผลระหวางการขนสง

ในการขนสงผลตองมการวางแผนทด เพอหลกเลยงความลาชาและความลมเหลวในการขนสง โดยปกตจะท าการขนสงผลทางรถยนต อยางนอยกชวงระยะทางหนง การขนสงระยะไกลอาจจะใชบรการรถไฟซงท าใหประหยดกวา แตอาจจะท าใหการควบคมสภาพแวดลอมล าบาก และเปนการเพมภาระในการด าเนนงาน รวมทงอาจเสยงตอการปะปนเมลดจากแหลงตางๆ และเกดความลาชาดวย

16

การขนสงผลโดยใชรถบรรทกกระบะแบบเปดโลง ดกวารถกระบะแบบปด (รถแวน หรอรถคอนเทนเนอร) เพราะมการระบายอากาศไดสะดวก พนกงานขบรถกตองตระหนกถงความส าคญในเรองน และตองน าผลไปสงยงปลายทางโดยไมชกชา การแวะหยดพกระหวางการเดนทางแมแตชวงเวลาสนๆ กอาจจะท าใหเกดความรอนสะสมในกองผลและรถในทรมถาเปนไปไดหรอในกระสอบทขนสงได การเรยงกระสอบหรอถงกควรเรยงใหหลวมๆ เพอการระบายอากาศทด แ

ผลทบรรจในถงหรอกระสอบ ควรไดรบการขนสงไปยงทหมายโดยเรวทสด โดยเฉพาะผลทมเนอเยอหมเมลด และไมบางชนดทเกบมากอนเมลดจะสกหรอแกเตมท ไมควรใหผลคางอยในถงหรอกระสอบนานเกน 2 - 3 วน

ขอมลรายละเอยดเกยวกบการจดสงผล จะตองแจงไปยงหนวยงานปลายทางทจะน าเมลดไปสงเปนการลวงหนา เพอเตรยมความพรอมในการขนถายเมลดลงจากยานพาหนะ หรอถามการขนสงตอเปนทอดๆ กจะตองแจงใหผเกยวของทราบเชนเดยวกน

การปฏบตตอผลระหวางการเกบรกษาชวคราว ณ สถานทท าการแยกเมลด

สงอ านวยความสะดวกในการเกบรกษาเมลดชวคราวทจ าเปน ไดกลาวไวแลวในตอนตน คอจะตองเปนทแหงและเยน สวนความจ าเปนในการปองกนรกษา และการถายเทอากาศนน ขนอยกบชนดไม ระดบความสกแกของเมลด และสภาพแวดลอม ส าหรบลกษณะ/สภาพทวๆ ไป ของวสดอปกรณส าหรบเกบรกษาเมลดชวคราวใหเลอกตามความเหมาะสม คอ

1. กองเมลดบนพน พนทใชส าหรบกองเมลดตองมขนาดใหญพอทจะสามารถกองผลเปนชนบางๆได ควรเปน

พนทเปนฉนวน หรอพนปอฐ หรอจะใหดกเปนพนไม ทมความสะอาด และไมกอใหเกดความเปยกชนจากไอน าในอากาศไดงาย

แตละ lot ตองกองแยกกนใหชดเจน โดยใชไมกระดานกนไว ลานเกบปรมาณมากกองอยกลางแจง ตองมหลงคาขนาดใหญ ซงหลงคานตองสรางขนในกรณ

ทผลไมไดเกบไวในถงหรอกระสอบ

2. กระสอบ หรอภาชนะอนทระบายอากาศได ภาชนะทใสผลควรเกบเรยงกนไวบนชนวางทมหลงคา โดยมากมกจะใชกระสอบ สวนภาชนะ

อนทใชได เชน ตะกรา เขง หรอ โรงเกบทสรางขนเปนพเศษ กอาจจะน ามาใชเกบชวคราวได การบรรจผลใสในถง ตองไมใสจนเตม และตองไมเรยงถงชดกนจนเกนไป ควรจะเรยงถงเพยง

ชนเดยวในแตละชนเกบ หรอแขวนไวเพอใหอากาศถายเทสะดวก

17

3. ถาดตาขายลวด ถาดตาขายลวด มกจะใชเกบ ผลไมชวคราวส าหรบชนดไมทคอนขางจะเกบรกษายาก ถาด

ดงกลาว ควรจะสรางเพอใหใชงานไดสะดวก โดยมขนาด 80x60 ซม. ลวดตาขายทเปนพนถาดควรจะมชองขนาดเลกพอทจะรองรบเมลดทรวงออกจากผลหรอฝกได ขอบของถาดควรจะสงพอใหผล/ฝก กระจายเปนชนบางๆ ได การวางถาดซอนกนตองมชองระบายอากาศระหวางถาดดวย การเรยงถาดอาจจะซอนกนแบบลนชกโตะ หรอ แตละถาดมขาตง สามารถวางซอนกนได

4. ภาชนะเกบผลชวคราวส าหรบเมลดจ านวนนอย เกบในถาดขนาดเลก และเกบในสถานทมหลงคาสงโปรง อากาศถายเทสะดวก

5. การบมผลใหสก

คอกระบวนการท าใหผลสกโดยเลยนแบบธรรมชาต ผลไมหลายชนดขณะทเกบมาจะยงไมแกหรอสกเตมท ผลหรอฝกทเกบมาจะถกน ามาบมเพอใหสกหรอแกภายใตสภาวะแวดลอมทเหมาะสม การบมผลมความจ าเปนและเปนประโยชนในกรณท

5.1 ชวงเวลาทเมลดแกจดกบชวงทเมลดรวงหลนออกจากฝกหรอผล เปนชวงสนๆ จ าเปนตองเกบลวงหนา

5.2 ไมชนดนนมผลทแกหรอสกไมพรอมกน 5.3 ผลผลตในปนนมมาก เกนกวาททมงานผเกบเมลดจะเกบไดทนตามเวลาปกต 5.4 การคาดคะเนชวงเวลาเกบคลาดเคลอน

5.5 เสยงตอการถกท าลาย เชน จากนกหรอแมลง ตองรบท าการเกบมาไวกอน

สภาวะแวดลอมทเหมาะสมในการบมใหสก กเชนเดยวกบสภาพทใชเกบรกษาชวคราวนนเอง คอ เปนบรเวณทถายเทอากาศไดด และเยน ในระหวางการบมนน ผลของไม หรอผลสน จะสญเสยน าไปอยางชาๆ ขณะทเมลดยงสามารถดดซบความแหงรอบๆ จากผลไม/ผลสน และน าไปสการ

มะขามปอม กระบก

18

สกหรอแกเตมท บรรยากาศรอบๆ ควรแหงและเยนพอทจะปองกนไมใหเกดรา และท าใหเมลดหายใจไดสะดวก

การเรงใหผล/ฝกของไมแหงเรวเกนไป เชนผลของสนทยงไมแกเตมท อาจท าใหเกดกรณทเรยกวา " การแขงตวของเปลอกนอก " เหตการณนเกดขนจากบรเวณรอบนอกหรอพนผวของผล แหงเรวกวาความชนทอยภายในจะเคลอนออกมายงพนผวไดทน ผวนอกของผลเกดการแหงสนทและแขงตว ทงยงปองกนความชนทอยภายในไมใหเกดการระเหยออกมาไดอก วธการแกปญหาดงกลาวมทางเดยว คอ เพมความชน (ใหน า) บรเวณพนผวของฝกสนใหม แลวเรมกระบวนการผงใหแหงแบบคอยเปนคอยไปใหมอกท จงจะแกได

เมอไดบมใหสกและแกเตมทแลว ผลหรอฝกของไม หรอผลของสน และเมลดทในผลทมเนอหม กพรอมทจะไดรบการท าใหแหงตอไปโดยวธทเรวขน และการแยกเอาเมลดออกมากสามารถเรมท าได

6. การปฏบตตอเมลดทมอายสน

เมลดทมอายส นเปนเมลดทไมทนทานตอการสญเสยความชน เมอเมลดแกจดจะงอกเลย อาจงอกตงแตบนตนกอนรวงหลน หรอภายใน 1 สปดาหหลงการรวงหลน หลงจากนนเมลดจะสญเสยความมชวตอยางรวดเรว เมลดเหลาน ไดแก เมลดไมตระกลยาง เชน ยางนา เหยง พลวง กราด เตง รง ตะเคยนหน ตะเคยนทอง กฤษณา ฯลฯ

ปญหาทมกเกดขนกบเมลดทมอายสน ในชวงเวลาระหวางการเกบเมลด จนกระทงการแยกเอาเมลดออก ถงการเพาะหวานเมลดเพอเตรยมกลา กคอ อายของเมลดจะลดลงเรอยๆ เมอความชนของเมลดลดลงและเมอความชนของเมลดลดต ากวาจดวกฤต เมลดจะตายหมดหรอลดลงอยางรวดเรว ความชนวกฤตนจะแตกตางกนออกไประหวางชนดของพนธ สายพนธ และ วธการตากเมลด นอกจากนยงมประเดนส าคญบางประการทควรทราบเพมเตม ดงน

1. เมลดทมอายสนจะตาย ถาหากมนแหงเกนกวาขดจ ากด และอณหภมลดต าลงเกนระดบจ าเพาะ เมลดอายสนหลายชนดจะอยไดไมนานแมภายใตสภาพทเหมาะสมกตาม

2. เมลดทมอายสนเกอบทงหมด จะพบอยในทองทเขตรอนชน เมลดบางชนดจะสกแกในชวงฤดฝน ในสภาพธรรมชาต เมลดเหลานจะเรมงอกทนทหลงจากรวงหลนจากตนสพนดน และบางชนดยงเรมงอกแมกระทงยงอยบนตนดวยซ า

19

3. เมลดอายส นสวนใหญ มกจะยงไมมขอมลจากการศกษาวจยเพยงพอเกยวกบขดจ ากดของความชนและอณหภมทมนสามารถคงความมชวตอยได (ระยะเวลาความมชวตเฉลย คอ ชวงเวลาทการงอกของเมลดลดลง จาก 100% ถง 50%)

จากเหตผลดงกลาว เมลดทมอายสนจ านวนมาก ไดสญเสยความมชวต ในชวงตงแตการเกบเมลด จนถงเวลาเพาะเมลด จงไมคอยจะไดน ามาใชในการเพาะปลกสรางสวนปาเทาใดนก ยกเวนการปลกในทองถน

ขอระวงในการจดการเมลดทมอายสน

1. การวางแผน ชวงเวลาเกบจนถงการเพาะเมลด ควรใหสนทสด การขนสงและการแยกเอาเมลดออกควรวางแผนใหด ทางดานผท าการเพาะเมลดกควรจะไดรบแจงใหเตรยมแปลงเพาะไวใหพรอม

2. การถายเทอากาศและความชน ในขณะทเมลดตองมความชนสงจงจะรกษาชวตไวได เมลดทมอายสน รวมทงผลทหมหอเมลด จะมการหายใจเรวมาก จงตองมการระบายอากาศทด ถาเมลดถกเกบในภาชนะปดสนท จะอบชน สญเสยการเปลยนแปลงทางสรระวทยา เกดเชอรา และเกดความรอนสะสม น าไปสการสญเสยความมชวตของเมลดอยางรวดเรว ซงกรณเชนนมกจะเกดขนขณะขนสงโดยรถบรรทกกระบะเปด เปนการไมงายนกทจะสรางความพอดระหวางการระบายอากาศทเพยงพอ เพอรกษาระดบความชนในเมลดใหพอเหมาะ

3. ภาชนะ ถาจ าเปนตองใชถงพลาสตกเปนภาชนะใสเมลด กควรเปดถงเอาไว และดานขางถงควรเจาะรเลกๆ เพอใหระบายอากาศไดดวย ภาชนะจ าพวกตะกรา หรอถงผาจะเหมาะสมกวา หากเปนภาชนะทเปดโลงควรคลมดวยผนผา เพอปองกนการสญเสยความชนขณะขนสง

เหยง ยางนา

20

4.อณหภม ควรหลกเลยงอณหภมทต ากวา 20 oc และเกน 35 oc การขนสงเมลดทางอากาศมกจะประสบกบสภาพอณหภมต า เวนแตจะไดน าเมลดไวในชนเกบของของเครองบน ความรอนจะท าใหเกดการหายใจของเมลด เชน ความรอนจากแสงแดดโดยตรง การถายเทอากาศทดจะลดการสะสมความรอนทเกดจากการหายใจของเมลดลง เมลดอายสนควรไดรบการเกบรกษาใหอยภายในรมโดยไมใหถกแสงแดดโดยตรงตลอดเวลา

5.ระยะเวลาในการออกไปเกบเมลด เวลาทใชในการเดนทางออกไปเกบเมลดทมอายสน ไมควรนานเกน 2 - 3 วน ถาหากไมอาจหลกเลยงได กจะตองเพมภารกจประจ าวนในการตรวจสอบ และ คดแยกเมลดจากผลทไดเกบไวแลว ถาเมลดเกดการเนา หรอมราขน ตองน าออกมาผงในทระบายอากาศไดด เมลดทเนาเสยตองคดแยกออกจากเมลดทยงดอยโดยทนท ผลหรอฝกทไดแยกเอาเมลดออกมาแลวตองรบทงไป หากเมลดเรมงอกออกขณะเดนทาง กควรจะใสไวในภาชนะทแขงแรง หรอในตะกราซงรองดวยกระดาษหนงสอพมพ หรอวสดดดซมอยางอน และใหคงความชนไวเสมอ เมลดบางเมลดเสยเรวมาก ฉะนนจงควรขนสงในในวสดเพาะนนเลย

6.การวจย แนวทางในการศกษาวจยเกยวกบเมลดทมอายสน เพอใหเมลดไมชนดดงกลาว สามารถน าไปใชในการปลกสรางสวนปาในอนาคตได คอ

- หาเปอรเซนตความชนต าสดทเมลดนนสามารถมชวตอยได - หาระดบอณหภมต าสดทเมลดนนสามารถคงความมชวตได

(หรอปจจยรวมระหวางความชนและอณหภม) - หาชวงระยะเวลาทเมลดสามารถคงความมชวต (viability) ภายใตสภาพทเหมาะสม

5. การคดแยกเมลดไม

การคดแยกเมลด คอ การน าเอาเมลดออกจากผลหรอฝก โดยมวตถประสงค เพอใหไดเมลดทสะอาด ปราศจากสงปนเปอน และมสขภาพด เพอเพมประสทธภาพในการงอก เพอยดอายของเมลด เพอลดปรมาตรของเมลดใหเลกลง เพอใหเมลดแตละ lot ผสมเขากนด

หลกการทวไปในการคดแยกเมลด เรมจากกการแยกสงปนเปอนออกจากผลหรอฝกใหมากทสด เชน กง เศษไม เศษหน ใบไม ซงเปนอปสรรคในการคดแยกเมลด และแยกสงเจอปนบางอยางทอาจมเชอจลนทรยตดมาซงอาจลามไปสเมลดได เชน ใบสนทเปนโรค ราใบแหง เศษวสดอนทตดเชอจาก

21

พนดน แยกโดยใชมอเหลอไวเพยงฝกหรอผล ขนตอนนสวนใหญท าในภาคสนามกอนการขนสงเพอลดปรมาณในการขนสง จากนนจงน ามาท าการแยกเมลดออกจากผลในหนวยงาน วธการคดแยกเมลดมหลายวธ สามารถเลอกใชไดตามความเหมาะสมกบปรมาณเมลด ลกษณะเฉพาะของผล ของฝก และของ

เมลดไมแตละชนด เชน ใชคนหยบออก ถาเมลด

จ านวนนอย ใชเครองรอนออก ถาเปนเมลดจ านวนมาก การแยกเมลดทมเนอเยออาจใชเครองตเยอ ใชเครองสถาเมลดมลกษณะแขง แตฝกบาง การแยกโดยใชเครองนน เมลดจะยงไมสะอาดทเดยว ตองน ามารอนดวยตะแกรงแยกสงปนเปอนขนาดใหญออกกอน จากนนใชกระดงฝดเมลดลบและผงละอองขนาดเลกออกไป หากม

เครองเปาลมแยกเมลดจะสะดวกกวาการใชกระดง ขนตอนสดทายตองแยกดวยมออกครงเพอแยกสงปนเปอนทมขนาดและน าหนกใกลเคยงกบเมลด รวมถงเมลดทมรอยต าหนจากแมลงเจาะ ออกใหหมด จงจะไดเมลดสะอาดกอนการเกบ

ไมชนดใดจะใชวธการแยกเมลดออกจากผลวธใดขนอยกบอปกรณเครองมอทมอย และลกษณะของฝกหรอผล ซงแยกไดเปนกลมๆ ดงน

เครองสเมลด เครองตเยอ

เครองเปาลม

22

ท าความสะอาดเมลดขนสดทายดวยมอ

วกลมท 1 เปนผลแหง เชน ผลสก ไมนยมแยกเมลดออกจากผลเพราะท าไดยาก และนาจะท าใหชวตของเมลดสนลง จงแยกเฉพาะสวนเปลอกนอกสดทเปนเยอบางๆ ออก และเกบไวในรปของผล

กลมท 2 เปลอกผลเหนยว เชน ประด จะแยกเมลดออกจากผลตองใชกรรไกรตด ซงใชแรงงานมากไมคมคาตอการลงทน เครองสชวยใหปกของผลขาดดอกเรยกวา ประดตปก

กลมท 3 ฝกแหงจะแตกอาออกและเมลดหลดออกมา ถาฝกแหงมขนาดใหญ เปลอกฝกแขง และหนา ใชมดหรอขวานผาชวยแกะเมลดออกไดเรวขน เชน แดง มะคาโมง หางนกยงฝรง เพกา ฯลฯ

กลมท 4 เปลอกผลหรอฝกไมแขงมาก แตเมลดมเปลอกแขง ใชเครองส หรอเครองตเยอ จะชวยใหแยกเมลดออกจากผลไดเรวขน เชน นนทรปา นนทรบาน พฤกษ เสยวบาน กระถน สเสยดแกน ฯลฯ

แยกเมลดดวยมอ

23

กลมท 5 เปลอกผลหรอฝกไมแขงมาก แตเมลดมเปลอกแขง ตากแดดฝกไมอาออก และมยางเหนยวหอหมเมลดอย เชน คน กลปพฤกษ ชยพฤกษ กาฬพฤกษ หากทบดวยไม คอน หรอสนขวาน ตองท ากอนทฝกจะโดนความชนจากไอฝน ยางหมเมลดจะแหงอย จงจะไดเมลดสะอาด แตถายางเหนยวแลว ใชเครองส หรอเครองตเยอ โดยใชน าเปนตวลาง และปน 2 รอบ จะไดเมลดสะอาด แตตองรบตากแดดทนทหลงการปน เมลดจะไมเสย

กลมท 6 เปลอกผลหรอฝกไมแขงมาก ฝกแหงจะแตกอาออกและเมลดหลดออกมา แตเมลดมเปลอกบาง การใชเครองส หรอเครองตเยอ จะท าใหเมลดแตกหกเสยหายมาก เชน อนทนลน า อนทนลบก เสลา ตะแบก ปบ กาสะลองค า ทองอไร ฯลฯ การท าใหเมลดสะอาดควรแยกผลออกจากกงกาน หรอสงเจอปนกอนทผลจะแตก หลงตากแดดและฝกแตกคอยแยกเมลดออกจากผลดวยมอ

กลมท 7 ฝกแตกและเมลดเบาฟงกระจาย เชน ตนเปด ใชพดลมเปาแลวใชถงตาขายดกเมลด ชวยใหแยกเมลดจากฝกไดเรวขน เมลดทตดปกบางแยกอกครงดวยเครองตเยอ หรอขยดวยมอ แลวเปาลมแยกฝ นออก

กลมท 8 พวกมเนอหมเมลด ใชมอขยถามปรมาณนอย ใชเครองตเยอปนเอเนอผลออก เชน สะเดา กระบก มะขาม ผกหวานปา ซอ (ใชมดผาเปลอกกอน) เลยน มะมวงปา ฯลฯ

กลมท 9 โคนไมสน ใชวธตากโคนบนตะแกรงหางๆ ในโรงพลาสตกใหโคนอาออกเมลดจะกระเดนออกมา เมลดรอดลงใตตะแกรงสภาชนะรองรบดานลาง

กลมท 10 เมลดทมอายสนเชน เมลดตระกลยาง เดดปกออกใหสนแลวน าไปเพาะใหเรวทสด

มะคาโมง

แดง

ขเหลกปา

มะเกลอ

พฤกษ

24

6. การเกบรกษาเมลด

การเกบรกษาเมลดภายใตอณหภมหองปกต (เกบในทโลง) ความสามารถในการงอกของเมลดสวนใหญจะลดลงครงหนง (50%) ในเวลา 6 เดอน หลกการในการเกบรกษาเมลด

เมลดทมเปลอกหมหนาแขง จะรกษาคณภาพไวไดนานกวาเมลดทมเปลอกหมบาง

เพอปรบปรงการเกบรกษาเมลดไม จะตองควบคมความชนของเมลดไมและอณหภมของหองทเกบใหอยในระดบต า

ขนตอนอยางงายๆ ในการเกบรกษาเมลด มดงน

1. ลกษณะเมลดทเกบควรมขนาดใหญ แกจด ลกษณะด และผงแหงสนท เทานน

2. สภาพทเกบ ควรมอากาศแหงและเยน เพอรกษาความสามารถในการงอกใหยนยาว

3. ภาชนะทใชเกบ ควรเปนภาชนะทปดสนทอากาศเขาไมได เชน กระปอง และขวดแกวปากกวางทมฝาปดไดสนท หรอถงพลาสตกปดแนน เพอรกษาความแหงเนองจากเมลดไมจะดดความชนไดงาย

4. การใสสารดดความชน เชน ซลกาเจล ขเถา ไมแหงๆ ถานแหง นมผง ขาวคว (เยน) หรอกระดาษชนเลกๆ ชวยดดซบความชนในเมลดไดดทงสน สารหรอวสดดงกลาวควรมปรมาณหนงในสสวน ของชองวางของภาชนะ

5. การปดฉลากทภาชนะ เกยวกบประเภทของเมลด สถานทเกบและวน เดอน ป ทเกบ เพอเปนหลกฐานแสดงขอมลเมลดไม

เมลดบรรจถง

หองเยนส าหรบเกบรกษาเมลดไม

25

6. หากเปนไปได ควรบนทกเปอรเซนตการงอกของเมลดไมไวดวย ทงนควรทดสอบการงอก 7. ปองกนเมลดทเกบรกษาไวจากการท าลายของแมลง และเชอรากอนการเกบเมลดใน

ภาชนะ ผสมเมลดกบขเถาไมแหงๆ พนผงดวยพรกไทยด าหรอ สะเดา (เมด หรอ ใบ) หรอใชสารสกดจากสะเดา ถวลสง ละหง หรอ ฝาย ในอตราสวนน ามน 1 ชอนชา ตอเมลดไมหนก 1 กก. หรอ ใชลกเหมน 1 หรอ 2 ลก ตอเมลดหนก 10 กก. เปนตน อยางไรกตามการใชสารเคมในการคลกเมลดเปนสงทควรหลกเลยงเพราะมอนตรายตอผปฏบตการ และผใชเมลด ศนยเมลดพนธไมภาคเหนอไดพฒนาวธการก าจดแมลงและไขแมลงทฝงตวอยในเมลด แชแขงเมลดเปนเวลาอยางนอย 48 ชวโมงกอนการเกบรกษาในถงพลาสตกปดแนน พบวาไดผลดมาก

การเกบรกษาเมลดทด คอการใชภาชนะทปดไดสนททสด หลงจากเมลดไดถกผงแหงอยางดแลว เกบเมลดในกระปอง หบโลหะ ขวดแกวปากกวาง

หรอภาชนะพลาสตก ทมฝาปดสนทไดแนน

ขอควรจ าเมอเกบเมลดไมในภาชนะทมฝาปดสนท คอ

อยาเกบเมลดทยงชนอย ใชภาชนะทปดไดสนท อากาศเขาไมได

การทดสอบการงอกของเมลด

เมอจดการเมลดจนอยในภาชนะบรรจเรยบรอยแลว ควรท าการทดสอบการงอกของเมลดตงแตเรมเกบครงหนง จากนนถายงใชไมหมดควรทดสอบซ าอกปละ 1 ครง กอนฤดการเพาะช า เพอจะไดมขอมลความมชวตของเมลดส าหรบวางแผนการจดหาปรมาณเมลดส าหรบเพาะช าไดอยางถกตอง ในการทดสอบนน ท าการสมตวอยางเมลดแตละ lot ๆ ละ 4 ซ า ๆ ละ 100 เมลด มาปฏบตตอเมลดกอนเพาะ ดงตาราง ท 3 กอนเพาะเมลดลงในกระบะทราย ทรดน าพอชน น าไปดแลในหองเพาะทควบคม

ภาชนะบรรจเมลดไม แชเมลดไมในชองแขงเพอฆาแมลง

26

แสง วนละ 12 ชวโมง รดน าทกวนพอชม อยาใหแฉะ เกบขอมลการงอกของเมลดแตละ lot จนกวาจะไมมเมลดทงอกอก

ตารางท 3 ขอมลปฏบตเมลดไมกอนการเพาะ ชอวทยาศาสตร ชอสามญ วธการปฏบต ระยะเวลา

การงอก

จ านวนเมลด/กก

Acacia auriculiformis กระถนณรงค แชในน าเดอด 80-90 .c แลวทงไว

ใหเยน 1 คน

3 - 8 วน 66,600

Acacia mangium กระถนเทพา แชในน าเดอด 80-90 .c แลวทงไว

ใหเยน 1 คน

3 - 6 วน 40,000-

98,000

Albizia lebbeck พฤกษ แชในน าเดอด 80-90 .c แลวทงไว

ใหเยน 1 คน

3 - 4 วน 8,100-10,000

Albiaia lebbeckoides คาง แชในน าเดอด 80-90 .c แลวทงไว

ใหเยน 1 คน 3 - 4 วน 6,000

Anacardium

occidentale

มะมวงหม

พานต

ตดสวนของเมลดออก เพอลดการ

หดตว

12 วน 216-900

Anona muricata ทเรยนเทศ แชน าไว 1 คน 5 - 12 วน 1,750

Artocarpus

heterophyllus

ขนน เอาเยอหมเมลดขางนอกออกแลวแช

น าไว 24 ชม.

3 - 5 วน 45 - 90

การทดสอบการงอกของเมลด

27

ชอวทยาศาสตร ชอสามญ วธการปฏบต ระยะเวลา

การงอก

จ านวนเมลด/กก

Azadirachta indica สะเดา แชน า 3 - 6 วน 3 - 5 วน 4,000-4,700

Cajanus cajan ถวมะแฮะ แชน าเยน 24 ชม. 2 - 3 วน 3,500

Butea monosperma ทองกวาว - 10-15 วน 1,410

Calamus merillii หวาย ตดเปลอกหมเมลดออกบางสวน 3 - 7 วน

Carica papaya มะละกอ เอาเยอหมเมลดออก ลางใหสะอาด

แลวผงลม

7 วน 76,300

Cassia fistula ราชพฤกษ ท าแผลทเมลด แชน า 1 คน 3 - 7 วน 2,000 - 6,000

Cassia occidentale ชมเหดเลก แชในน าเดอด 5 นาท 1 - 3 วน 4,000

Cassia siamea ข เหลกบาน แชในน ารอน 80 90 .c แลวทงไว 1

คน

3 - 5 วน 3,000 -

700,000

Casuarina

equisetifolia

สนทะเล 680,000 -

700,000

Coffee spp, กาแฟ เอาเยอหมเมลดขางนอกออก แลวแช

น าไว 24 ชม.

30 วน 2,000

Dalbergia

cochinchinensis พะยง แชในน ารอน 80 90

.c แลวทงไว 1

คน

5-15 วน 42,000

Delonix regia หางนกยง ตด -ท าแผลปลายเมลด หรอแชกรด

เขมขน 45 นาท

แชในน ารอน ทงไวใหเยน 1 คน

12-20 วน 1,600 - 9,300

Dalbergia cultrata กระพเขาควาย - 7- 15 วน 2,000

Durian ribethinus ทเรยน ลางเยอหมเมลดออกเพาะในทชน

Leucaena diversifolia กระถนยกษใบ

เลก

แชในน ารอนอณหภม 80 -90 .c

แลวทงไว 1 คน

7 - 15 วน 15,000

Leucaena

leucocephala

กระถนยกษ แชน าไว 1 คน 2 - 3 วน 13,000

Levistona

rotundifolia

ปาลมพด แชน า 24 ชม. เอาเปลอกหมจดงอก

ออก

2 - 3 วน

Mangifera indica มะมวง เอาเปลอกหมเมลดออก 6 - 9 วน 40

Manilkara zapote ละมด ท าแผลทเมลดและแชน าไว 1 คน 14 -25 วน 750 - 1,000

Pinus kesiya สนสามใบ แชน าเยน 1 คน 10-15 วน 500

Pterocarpus

macrocarpus

ประด แชน าเยนทงไว 1 คน

4 - 15 วน 19,000-

24,900

Sandoricum indicum กระทอน ถกบหวายเอาเนอหมเมลดออกให

หมดลางน าสะอาด

40 - 60

Sesbania bispinosa โสนคางคก แชน า 24 ชม. 5 - 8 วน 10,000-

15,000

28

ชอวทยาศาสตร ชอสามญ วธการปฏบต ระยะเวลา

การงอก

จ านวนเมลด/กก

Swietenia

macrophylla

มะฮอกกาน แชในน ารอน 5 นาท 14-28 วน 2,300

Tamarindus indica มะขาม แชน า 5 - 6 วน หรอ

แชน ารอน 24 ชม.

13 วน 100 - 2,600

Tectona grandis สก แชในน าไหล 24 ชม. 14-68 วน 2,000

Dalbergia

cochinchinensis

พะยง แชในน ารอนอณหภม 60-70 .c

แลวทงไว 1 คน

5-10 วน 46,200

Eucalyptus ยคาลปตส - 3-10 วน 2,300,000

Afzelia xylocarpa มะคาโมง ตด-ท าแผล แชนาเยนทงไว 1 คน 12-16 วน 150

Xylia kerri แดง แชน ารอนอณหภม 70-80 .c ทงไว

1 คน

5-15 วน 3,000-5,000

Dalbergia oliveri ชงชน แชน ารอนอณหภม 60-70 .c ทงไว

1 คน

10-20 วน 8,700-9,800

Albizia procera ถอน แชน ารอนอณหภม 80-90 .c ทงไว

1 คน

7-15 วน 20,400-

28,000

Cassia fistula คน ตด- ท าแผลปลายเมลด 7-20 วน 6,700-7,900

Cassia bakeriana กลปพฤกษ ตด- ท าแผลปลายเมลด 7-20 วน 4,340

Cassia grandis กาฬพฤกษ ตด- ท าแผลปลายเมลด 7-20 วน 2,300

Bauhinia acuminata เสยวดอกขาว แชน ารอนอณหภม 70 .c ทงไว

1 คน

5-10 วน 9,400

Acacia catechu สเสยดแกน แชน าเยน 1 คน 5-15 วน 21,900

Cassia floribunda ข เหลกอเมรกา แชน ารอนอณหภม 80-90 .c ทงไว

1 คน

53,700

Cassia garetiana ข เหลกปา แชน ารอนอณหภม 80-90 .c ทงไว

1 คน

5-20 วน 30,000

Cassia surattensis ทรงบาดาล แชน ารอนอณหภม 80-90 .c ทงไว

1 คน

10-15 วน 46,500

Diospyros mollis มะเกลอ ตด – ท าแผลปลายเมลด 10-15 วน 6,400

Griricidia sepium แคฝรง แชน าเยน 1 คน 8,500

Gmelina arborea ซอ - 7- 15 วน 2,750-8,000

Holoptelea

integrifolia

กระเจา - 7-15 วน 46,000

Irvingia malayana กระบก - 15-30 วน 140

Lagerstroemia

speciosa

อนทนลน า - 7-20 วน 147,000

Lagerstroemia lodoni เสลา - 10-20 วน 108,000

29

ชอวทยาศาสตร ชอสามญ วธการปฏบต ระยะเวลา

การงอก

จ านวนเมลด/กก

Lagerstroemia

floribunda

ตะแบก - 15-20 วน 190,000

Lagerstroemia

macrocarpa

อนทนลบก - 10-20 วน 46,200

Meli aazedarath เลยน ตด - ท าแผลปลายเมลด แชน า 1

คน

20-30 วน 1,286

Millettia brandisiana กระพจน - 5-15 วน 3,700

Millettia leucantha สาธร (กระ

เจาะ)

- 10-15 วน 3,500

Oroxylum indicum เพกา - 5-10 วน 8,500

Samania saman จามจร แชน ารอนอณหภม 80-90 .c ทงไว

1 คน

5-15 วน 5,700

Senna surattensis ทรงบาดาล แชน ารอนอณหภม 80-90 .c ทงไว

1 คน

5-15 วน 45,000

Sesbania grandiflora แคบาน แชน ารอนอณหภม 80-90 .c ทงไว

1 คน

25,600

Peltophorum

dasyrachis

นนทรปา แชน ารอนอณหภม 70-80 .c ทงไว

1 คน

5-15 วน 28,500