รัฐไทยกับสุขภาพพลเมือง...

รฐไทยกบสขภาพพลเมอง พ.ศ.2475-2500

นาย ธนวา วงศเสงยม

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร ภาควชาประวตศาสตร

คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ปการศกษา 2553

ลขสทธของจฬาลงกรณมหาวทยาลย

THE THAI STATE AND ITS CITIZENS’ HEALTH, 1932-1957

Mr. Tanwa Wongsangiam

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Arts Program in History

Department of History Faculty of Arts

Chulalongkorn University Academic Year 2010

Copyright of Chulalongkorn University

ฉ

กตตกรรมประกาศ

ผ เขยนขอขอบพระคณ “ทน 90 ป จฬาลงกรณมหาวทยาลย” กองทนรชดาภเษกสมโภช ทใหการสนบสนนงานวจยชนนจนส าเรจลงได รวมทงขอขอบพระคณ Asia Research Institute : National University of Singapore ทใหโอกาสผ เขยนไดเขารวมโครงการ “Asian Graduate Student Fellowship 2010” ซงท าใหผ เขยนไดรบความรและประสบการณทางวชาการมากมาย อกทงขอขอบพระคณอาจารยฉลอง สนทราวาณชย อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ทคอยใหค าแนะน าวธการวจย ตลอดจนประเดนและการหาหลกฐานตางๆ แกผ เขยนซงเปนผ ทไมทราบสงใดเกยวกบงานวจยหรองานเขยนมากอนเลย โดยเฉพาะในทางประวตศาสตร ขอขอบพระคณอาจารยจฬศพงศ จฬารตน และคณสรรตน วงศเสงยม ผอ านวยการหอจดหมายเหตแหงชาต ทไดใหความชวยเหลอผ เขยนตงแตกอนทจะเขาศกษาตลอดจนระหวางศกษา ท าใหผ เขยนไดรจกวชาประวตศาสตรมากขน รวมไปถงอาจารยทานอนๆทคอยสอนและใหค าแนะน าตางๆแกผ เขยน และนายแพทยโกมาตร จงเสถยรทรพย ทกรณาสละเวลามาเปนกรรมการภายนอกใหแกผ เขยน ขอบพระคณเปนอยางยง นอกจากนผ เขยนขอขอบพระคณคณสมพร ตงค า และคณวราภรณ นมนวล บคลากรประจ าภาควชาประวตศาสตร รวมไปถงบคลากรทกทานของหองสมดจฬาลงกรณมหาวทยาลย ทคอยชวยเหลอผ เขยนและเพอนๆในการด าเนนงานดานตางๆอยเสมอ

ขอขอบคณเพอนทรวมศกษาทกทานทไดผานความยากล าบากนานปการมาดวยกน อกทงคอยใหความชวยเหลอแนะน าผ เขยนในดานตางๆ ทงทเกยวกบวทยานพนธและการใชชวต โดยเฉพาะแนน ทคอยเปนก าลงใจและกระตนผ เขยนในเวลาเรยนอยเสมอ รวมทงวนเวลาดๆทเคยมใหกนมากมาย ขอขอบคณเพอนเกาทงหลายสมยทผ เขยนเรยนอยทรามาธบด ทมความทรงจ าดๆไวใหผ เขยนยมไดเสมอเมอนกถงแมในยามททอแทใจ และสดทายขอขอบคณออม ผ ทผ เขยนคดถงตลอดเวลา แมวาสวนมากจะคดถงดวยความเศราแตกเปนแรงบนดาลใจใหผ เขยนในการทจะพฒนาตวเองใหมากขนในทกๆเรอง จนสามารถท าวทยานพนธไดส าเรจ แมวาจะไมใชสงทผ เขยนถนดหรอมความรสกทดเลยแมแตนอยนด

สารบญ

หนา

บทคดยอภาษาไทย……………………………………………………………………… ง

บทคดยอภาษาองกฤษ............................................................................................. จ กตตกรรมประกาศ................................................................................................... ฉ สารบญ..................................................................................................................... สารบญตาราง........................................................................................................... สารบญภาพ.............................................................................................................

ช ญ ฏ

บทท 1 บทน า.......................................................................................................... 1 - ความเปนมาและความส าคญของปญหา………………………………………………. - แนวคดทฤษฎทเกยวของ..........................................................................................

1 8

- ทบทวนวรรณกรรม………………………………………………………………………. 13 - วตถประสงคของการวจย..………………………………………………………………. 22 - สมมตฐาน……………………………………………………………….……………….. 23 - ระเบยบวธวจย........……………………………………………………………………... - ขอบเขตของการวจย.................................................................................................

23 23

- ประโยชนทคาดวาจะไดรบ………………..……………………………………………... 24 บทท 2 รฐไทยหลงเปลยนแปลงการปกครองกบการขยายกจการ สขภาพพลเมอง พ.ศ.2475-2481……………………….…………………….. - สภาพปญหาสขภาพของพลเมองและการจดการของรฐกอนพ.ศ.2475.........................

25 30

- จดเรมตนของการด าเนนกจการสขภาพพลเมองหลงพ.ศ.2475..................................... 38 - ปจจยทมผลตอการด าเนนกจการสขภาพพลเมองของรฐ.............................................. - ความคดเหนของราษฎรเกยวกบกจการสขภาพพลเมอง.............................................. - บทบาทของสมาชกสภาผแทนราษฎรในกจการสขภาพพลเมอง................................... - กจการสขภาพพลเมองทรฐไดด าเนนการ................................................................... - กจการดานการสาธารณสขทวไป......................................................................... - กจการดานการขยายการบ าบดโรค......................................................................

40 49 58 72 73 90

หนา

ซ

- กจการดานการควบคมโรคทเปนปญหาส าคญ..................................................... - กจการดานสงเคราะหมารดาและเดก.................................................................. - แนวคดอนๆในทางสขภาพพลเมอง........................................................................... - ผลของกจการสขภาพตอวถชวตของพลเมอง.............................................................

98 109 112 115

บทท 3 การเพมพลเมองและการสรางเสรมรางกายพลเมองในสมย รฐบาลชาตนยม พ.ศ.2481-2487………………………………………….......

119

- นโยบายสรางชาตกบกจการสขภาพพลเมอง.............................................................. 120 - หลกการของการเพมพลเมอง.................................................................................... - การด าเนนการเพมพลเมองของรฐบาล...................................................................... - การเพมการเกด................................................................................................. - การลดการตาย................................................................................................. - การเสรมสรางรางกาย....................................................................................... - ผลของกจการสขภาพตอวถชวตของพลเมอง............................................................. - บทสรปของกจการสขภาพพลเมองสมยสรางชาต.......................................................

130 133 134 141 160 166 167

บทท 4 การขยายกจการสขภาพพลเมองภายหลงสงครามโลกครงท 2 และความชวยเหลอจากตางประเทศ พ.ศ.2488-2500...............................

170

- กจการสขภาพพลเมองในชวงพ.ศ.2488-2490………………………………………… 171 - สมยรฐบาลคณะรฐประหาร พ.ศ.2490-2500………………………………………….. 177 - นโยบายสขภาพพลเมองพ.ศ.2490-2500………………………………………………. - กจการสขภาพพลเมองทรฐไดด าเนนการ................................................................... - ความสมพนธกบตางประเทศในกจการสขภาพพลเมอง............................................... - ความชวยเหลอจากองคการระหวางประเทศ....................................................... - ความชวยเหลอจากสหรฐอเมรกา....................................................................... - ผลของความชวยเหลอจากตางประเทศ...................................................................... - ผลของกจการสขภาพตอวถชวตของพลเมอง............................................................... - ภาพรวมของกจการสขภาพพลเมองหลงสงครามโลกครงท 2.......................................

181 185 194 194 211 216 219 220

หนา

ฌ

บทท 5 บทวเคราะหเปรยบเทยบและสรปผล……………………………..……….... - กจการสขภาพพลเมองในฐานะกจการหนงของประเทศ................................. - เปรยบเทยบกจการสขภาพพลเมองของรฐแตละสมย ระหวางพ.ศ.2475-2500............................................................................... - บทวเคราะหไตรลกษณรฐกบกจการสขภาพพลเมอง....................................... บทท 6 บทสรป........................................................................................................

223 223 232 239 244

รายการอางอง…………………………………………………………………………….. 249 ภาคผนวก................................................................................................................. ประวตผเขยนวทยานพนธ.......................................................................................

280 285

ญ

สารบญตาราง ตารางท 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

สถตจ านวนประชากรของประเทศไทย พ.ศ.2454-2500………....................... กระทถามของผแทนราษฎรทเกยวกบกจการสขภาพพลเมอง ระหวางพ.ศ.2476-2500……………………………………………………….. จ านวนแพทยแผนปจจบนในประเทศไทย พ.ศ.2436-2481............................ จ านวนการปวยและตายดวยโรคตดตออนตรายทวประเทศ ระหวางพ.ศ.2470-2498………………………………………………………. การควบคมโรคตดตอตางๆ ระหวางพ.ศ.2475-2481..................................... สถตผลงานของกองสขศกษา พ.ศ.2475-2498………………………………. ผลการปฏบตงานของแผนกสขศาลา (สถานอนามย) จ านวนสขศาลา และจ านวนผ ปวยทไดรบการบ าบดจากเจาหนาทประจ าสขศาลา…………… จ านวนผชวยแพทยทกรมสาธารณสขผลตไดระหวางพ.ศ.2478-2490............ จ านวนและอตราตายดวยเหตตางๆทงหมด และตายดวยไขจบสน พ.ศ.2475-2497………………………………………………………………. สถตการอบรมนกเรยนผดงครรภชน 2 ณ วชรพยาบาล กรงเทพฯ.................. รายงานสถตชพและอนามย พ.ศ.2475-2498.............................................. จ านวนคนไขทมาใชบรการโรงพยาบาลของกรมการแพทย เทยบกบจ านวนผใชบรการสขศาลาหรอสถานอนามยของกรมอนามย ระหวาง พ.ศ.2479-2498…………………………………………………….. สถตการผลตบคลากรดานสขภาพระหวางพ.ศ. 2475-2498......................... งบประมาณกระทรวงสาธารณสข และทแบงจายใหแก 3 กรมส าคญ............ สถตการตายดวยโรคตางๆทส าคญทวประเทศไทยในทศวรรษ 2490.............. จ านวนพลเมองทไดรบการควบคมโรคไขจบสนแบบใหมโดยใชยา ด.ด.ท. จ านวนและอตราตายดวยโรคไขจบสน พ.ศ.2492-2499…………………….. ผลการปฏบตงานของกองควบคมวณโรค กรมอนามย ระหวาง พ.ศ.2493-2498……………………………………………………… จ านวนคนทไดรบการฉดวคซนปองกนโรคตางๆในทศวรรษ 2490................... สถตการบ าบดโรคคดทะราด......................................................................

หนา 37 61 69 79 80 89 94 96 99 144 159 190 192 193 196 198 202 203 205

ฎ

ตารางท 20 21 22 23

ความชวยเหลอทางเศรษฐกจและสงคมทประเทศไทย ไดรบจากสหรฐอเมรกาในกจการดานตางๆ………………………………….. งบประมาณรายจายกระทรวงตางๆ (บางกระทรวงคดรวมกน) ของรฐบาล ระหวาง พ.ศ.2477-2500…………………………………………………….. กจการทไดรบเงนจากงบประมาณรายจายพเศษอยางสม าเสมอ ระหวาง พ.ศ.2477-2500…………………………………………………….. สรปเปรยบเทยบกจการสขภาพแตละสมยระหวางพ.ศ.2475-2500..............

หนา 213 224 226 238

ฏ

สารบญภาพ

ภาพท 1

การขยายโรงพยาบาลบ าบดโรคทวไปในสวนภมภาค พ.ศ.2485-2499…….....

หนา 189

1

บทท 1

บทน า

ความเปนมาและความส าคญของปญหา

ภายหลงการลมสลายของอาณาจกรอยธยาตามมาดวยชวงสนๆของสมยธนบร ความมนคงทางการเมองกไดเรมกอตวมากขนเมอเขาสสมยรตนโกสนทร มการศกสงครามใหญเพยงในชวงเรมตนของการตงราชวงศ กบคสงครามเกาแกทเปนประเทศเพอนบานคอพมา สงครามครงนนรจกกนในชอ “สงครามเกาทพ” ซงจบลงดวยชยชนะของสยาม หลงจากนนการศกสงครามในรปของการชวงชงความเปนใหญของรฐอาณาจกรแบบจารตกดจะลดลงไป สงทเรมมความส าคญมากขนนอกเหนอจากเรองการเมองกคอเรองความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคม ทางดานสงคมและเศรษฐกจสมยตนรตนโกสนทร ภายหลงการลมสลายของอาณาจกรอยธยา ระบบราชการแบบอยธยากไดเสอมลงไปดวย กลไกของรฐบาลในการควบคมแรงงานไพรไมสามารถท าไดอยางมประสทธภาพ ซงก าลงไพรนเปนฐานส าคญแหงรายไดของรฐบาลท าใหรฐบาลขาดรายไดไปไมนอย จงมความจ าเปนตองใชแรงงานจางนอกระบบไพรมากขนโดยเฉพาะแรงงานจนทมความรความช านาญเฉพาะดาน เชน การตอเรอ การเดนเรอ การคาขาย เปนตน รวมทงความจ าเปนทจะตองซอสนคาบางอยางจากตางประเทศ เชน ปน ท าให “เงนตรา” มความส าคญมากขน สงผลใหกจการคากบตางประเทศมความส าคญตอการอยรอดของรฐบาลชวงตนรตนโกสนทรเนองจากเปนแหลงทมาของเงนตรา นอกจากปรมาณของกจการคาทมากขนแลวประเภทของสนคาสงออกกเปลยนแปลงไปอยางมากจากสมยอยธยา กลาวคอประกอบดวยสนคาทตองผานกระบวนการผลตทซบซอนมากขนกวาการเกบของปาตามเดม เชน สนคาทางการเกษตรและอตสาหกรรมตางๆ ท าให “ก าลงคน” ซงเปนทมาของการผลตมความส าคญมากขน ก าลงคนและการผลตสนคาสงออกทเพมขนนกยงน ามาซงแหลงรายไดทส าคญของรฐบาลอกอยางหนงคอ “ภาษอากร” ทน ารายไดมาสรฐบาลชวงตนสมยรตนโกสนทรอยางมากมายโดยกาวขนสจดสงสดในสมยรชกาลท 3 ทกจการคากบตางประเทศรงเรองและเกดระบบเจาภาษนายอากรขน เหลานแสดงใหเหนถงการทเศรษฐกจของประเทศเรมโนมเอยงไปในทางเศรษฐกจเพอการสงออกมากขน มการผลตจ านวนไมนอยทมงปอนตลาดโลกนอกเหนอไปจากการผลตเพอยงชพแบบเดม ยงมการผลตสนคาเพอตลาดโลกมากขนเทาไร รฐบาลกยงไดประโยชนมากจากการเกบภาษอากรจากผผลตและพอคาผสงออก ไมเพยงเศรษฐกจสงออกเทานนทขยายตว แตการน าเขาสนคาจากตางประเทศกขยายตวเชนกน โดยเฉพาะสนคาฟ มเฟอย จากการทการขยายตวของเศรษฐกจท าใหคนจ านวนหนงมฐานะดขนและเรมบรโภคสนคาฟ มเฟอยรวมทงวฒนธรรมจาก

2

ตางประเทศ กลาวไดวาการขยายตวของเศรษฐกจการคาไดเตบโตอยางรวดเรวในประเทศชวงตนสมยรตนโกสนทร ซงกระทบชวตคนจ านวนมาก รวมทงเปนพนฐานของการพฒนาเศรษฐกจแบบทนนยมในประเทศไทยซงจะเฟองฟหลงการท าสนธสญญาบาวรง1 การเฟองฟของการคากบตางประเทศน ามาซงการตดตอกบชาตตะวนตกมากขน ท าใหเกดการถายทอดความรและวทยาการใหมๆเขาสประเทศ อาจกลาวไดวาในสมยรชกาลท 4 เปนสมยแหงการสรางความทนสมย ชนชนน าสยามเรมมแนวคดแบบความจรงเชงประจกษทเนนความเปนเหตเปนผลและเรองทางโลกมากขนกวาอดมคตในทางธรรมตามแบบจารต2 รฐสยามไดเขาไปสมพนธกบจกรวรรดนยมตะวนตกรวมไปถงระบอบอาณานคมในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต และไดกลายเปนสวนหนงของระบบทนนยมโลกโดยเปนทงแหลงผลตและแหลงบรโภคสนคาทส าคญ แตอปสรรคทส าคญตอพฒนาการของระบอบทนนยมในสยามกคอระบบการเมอง

เศรษฐกจและสงคมแบบจารต* ทไรเสถยรภาพ ขาดความมนคงทางการเมอง ไรระเบยบทางสงคม และกฎหมาย ขาดความเปนเหตเปนผลในเชงเศรษฐกจ ยดตดกบจารตประเพณโบราณ ฯลฯ เปนอปสรรคทงส าหรบชาตมหาอ านาจตะวนตกผ เปนเจาอาณานคม และส าหรบผปกครองของรฐเองในการแสวงหาผลประโยชนทางเศรษฐกจ ท าใหมความจ าเปนจะตองปฏรปการปกครองในสมยรชกาลท 5 เปลยนแปลงรปแบบการปกครองไปสอ านาจรฐทรวมศนยและมอาณาเขตทแนนอนชดเจน โดยอาศยกลไกอ านาจรฐทสรางขนใหมคอระบบราชการทวางอยบนพนฐานของความเปนเหตเปนผลแบบทางโลก เพอเปนเครองมอในการบงคบใชกฎหมาย การรกษาความสงบภายใน การเกบภาษอากร การจดการศกษา การจดการทางการผลต การจดบรการสาธารณปโภค รวมทงการสาธารณสข มขาราชการผ ช านาญในงานดานตางๆเปนผ รบผดชอบในกจการดานนนๆ นอกจากนยงมการแบงเขตการปกครองเปนมณฑลเทศาภบาลเพอใหสามารถควบคมดแลสวนภมภาคไดดขน สวนทางดานของชาตตะวนตกกมการเขามาลงทน เรงขยายการเพาะปลกพชผล

1 ด นธ เอยวศรวงศ, “วฒนธรรมกระฎมพกบวรรณกรรมตนรตนโกสนทร,” ใน ปากไกและใบเรอ (กรงเทพฯ : แพรวส านกพมพ, 2538), หนา 105-216. 2 ด ทวศกด เผอกสม, “การปรบตวทางความร ความจรง และอ านาจของชนชนน าสยาม พ.ศ.2325-2411,” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540).

* หมายถงระบบมลนายและไพรในสงกด ทจะมการเกณฑไพรมาท างานแกสวนกลางตามก าหนดเวลา หรอเมอ

ยามเกดศกสงคราม ไมมหนาทการงานตอรฐทแนนอน นอกจากนยงรวมไปถงการปกครองหวเมองในรปแบบของการกนเมอง ซงสบทอดมาตงแตสมยกรงศรอยธยา ท าใหอ านาจและผลประโยชนในหวเมองตกอย กบผ ปกครองทองถน อ านาจรฐสวนกลางไมสามารถเขาไปควบคมไดโดยตรง.

3

เพอการสงออกจ าหนายในตลาดภายนอก โดยใชเนอทเพาะปลกขนาดใหญ เนนพชผลทเปนทตองการของตลาดโลก รวมไปถงขยายอตสาหกรรมเหมองแรดวย3 ทงหมดนท าใหก าลงคนหรอกคอพลเมองของรฐมความส าคญมากขน โดยเปนทงก าลงการผลตและเปนผบรโภคในระบบเศรษฐกจแบบทนนยม ท าใหผปกครองรฐรวมทงจกรวรรดนยมตะวนตกมความตองการทจะพฒนาก าลงคนของประเทศใหเจรญขนในดานตางๆ ทงวถชวต อาชพ การศกษา รวมไปถงสขภาพดวย โดยเฉพาะการพฒนาสขภาพพลเมองนนจะท าใหอตราการปวยและตายลดลง ท าใหมก าลงคนทจะท าการผลตไดมากขน รวมไปถงประชากรทมสขภาพด ปราศจากความเจบปวยจะท าใหการผลตมประสทธภาพ ซงเครองมอทผปกครองและจกรวรรดนยมตะวนตกน ามาใชในการนกคอ ความรทางการแพทยตะวนตกหรอการแพทยสมยใหม เกดองคกรสถาบนการแพทยสมยใหมขนในประเทศไทยเพอจดการดแลสขภาพของพลเมอง เรมตนจากกรมพยาบาลและโรงพยาบาลศรราช ในปพ.ศ.2431 สมยรชกาลท 5 และขยายกจการมาเรอยๆจนเปนกรมสาธารณสข พ.ศ.2461 ในสมยรชกาลท 6 ในชวงเวลาดงกลาวรฐไดน าความรทางการแพทยสมยใหมมาใชจดการกบสขภาพของพลเมองในหลายๆทาง เชน การปองกนโรคระบาด การสขาภบาล การรกษาความสะอาด การสรางสถานพยาบาลรกษาโรค การจ าหนายยา เปนตน วถทางการแพทยแบบสมยใหมเหลานเขาไปมพนทอยในวถชวตของพลเมองไดในระดบ

หนง นอกเหนอไปจากวถทางการแพทยแบบจารต*ทแพรหลายในหมพลเมองอยกอนแลว นอกจากนปญหาเรองโรคระบาดในชวงพทธศตวรรษท 25 ไดกลายเปนปญหาหลกทท าใหการแพทยสมยใหมสามารถตงมนในฐานะเปนกลไกส าคญของรฐและยงเปนเงอนไขท าใหการแพทยผกพนกนอยางแนนแฟนกบอ านาจรฐ เนองจากรฐจ าเปนตองคอยคอบคมสอดสองดแลและรกษาสขภาพอนามยของพลเมองเพอไมใหปญหาโรคระบาดหรอโรคภยไขเจบอนๆมาบนทอนความมนคงและผลประโยชนทางเศรษฐกจของรฐได มการด าเนนมาตรการตางๆเชน การจดตงใหมแพทยและยาตามหวเมอง การเกบสถตเกยวกบสขภาพพลเมองทงการเกด การตาย และการ

3 ด ฉลอง สนทราวาณชย, “การเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมในเอเชยตะวนออกเฉยงใตหลงการเขามาของระบอบอาณานคม,” เอเชยปรทศน 7, 2 (พฤษภาคม-สงหาคม 2531): 53-63.

* วถทางการแพทยจารตในสมยโบราณทแพรหลายในหมพลเมองมาอยางยาวนานโดยเฉพาะตามชนบทนน ม

มากมายหลายสาขา เปนการผสมผสานกนระหวางความเชอ ไสยศาสตร รวมทงความรเกยวกบรางกายและสมนไพรซงมทงทไดรบอทธพลมาจากอนเดย จน หรอแมแตความรประจ าถนฐานของไทยแตเดม กอเกดเปนวถทางการรกษาหลายแนวทางโดยผ ทตงตนเปนผ รกษากจะเรยกตนวาหมอ เชน หมอผ หมอยา หมอนวด เปนตน ซงพลเมองกจะเลอกใชบรการกนตามแตอาการและชอเสยง ความนยม, อางมาจาก พชาญ พฒนา, ความเปนมาของการแพทยเมองไทย (พระนคร: โรงพมพอกษรบรการ, 2509), หนา 10-13.

4

เจบปวย เหลานท าใหอ านาจรฐสามารถสอดแทรกเขาไปอยในวถชวตของพลเมองทเกยวกบสขภาพไดมากขน4 ตอมา ก ไ ด เ กดการ เปล ยนแปลงการปกครองพ .ศ .2475 เปล ยนจากระบอบสมบรณาญาสทธราชยมาเปนระบอบประชาธปไตยทพระมหากษตรยอยภายใตรฐธรรมนญ หลกการของระบอบประชาธปไตยคออ านาจอธปไตยเปนของประชาชน ประชาชนมสทธเสรภาพ มความเสมอภาคเทาเทยมกน รฐซงถอวาเปนตวแทนของพลเมองในชมชนการเมองเดยวกนจงจ าเปนตองเรงจดการดแลพลเมองในดานตางๆ การจดการดแลดานสขภาพกเปนหนงในภารกจทรฐใหความส าคญ เนองจากเปนการลดอตราการเจบปวยและอตราการตายในหมพลเมองทเปนก าลงของประเทศ ท าใหมประสทธภาพในการประกอบการงานอาชพมากขนและยงมผลในการเพมจ านวนประชากรอกดวย การด าเนนงานของรฐหลงเปลยนแปลงการปกครองนบวามความแตกตางจากสมยสมบรณาญาสทธราชย สวนหนงทส าคญเปนผลมาจากความเปลยนแปลงทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคม ความแตกตางหนงทเหนไดชดคอรฐสมยสมบรณาญาสทธราชยมแนวโนมในการจดการปญหาสขภาพพลเมองโดยใชการปองกนทเปนมาตรการระยะยาว โดยถอ

หลก “ปองกนถกกวาแก”* น ามาซงมาตรการดงเชน การจดการปองกนโรคระบาด การรกษาความสะอาด การจดสขาภบาลทองท การตงแหลงกกกนโรค เปนตน สวนมาตรการทเปนการรกษานนจะกระจกตวอยเฉพาะในเขตเมองหลวง กคอ โรงพยาบาลศรราชและโรงพยาบาลอนๆในกรงเทพฯ ส าหรบเขตหวเมองนนจะเนนขยายการปองกนโรคมากกวา และใหทองถนชวยแบงเบาภาระคาใชจายไปจากรฐดวยเชนการจดการสขาภบาลกจะใชรายไดจากทองทเอง แตภายหลงจากเปลยนแปลงการปกครองแลว รฐบาลทถอวาเปนตวแทนอ านาจของประชาชนมองวา ราษฎรในหวเมองไดรบความทกขยากล าบากมามากแลว ควรทจะไดรบการชวยเหลออยางเรงดวน น ามาซงแนวโนมการใชมาตรการทจะเหนผลรวดเรว คอการขยายสถานรกษาพยาบาลสหวเมองในรปของสขศาลา เพอเรงแกไขปญหาสขภาพของคนในทองท5

4 ทวศกด เผอกสม, “วาทกรรมการแพทยสมยใหมของตะวนตกกบการปกครองของรฐไทย : ขอสงเกตเบองตน,” วารสารธรรมศาสตร 26, 2 (พฤษภาคม-สงหาคม 2543): หนา 84-85.

* เปนหลกการสากลทางการแพทยและสาธารณสขทเปนทยอมรบกนในวงการสาธารณสขระหวางประเทศตงแต

ชวงพทธศตวรรษท 24-25 ดงทไดมการประชมดานสขอนามยระหวางประเทศ (International Sanitary Conference) ครงแรกในปพ.ศ.2394 ทประเทศฝรงเศส เพอหาทางปองกนการระบาดของอหวาตกโรคทเปนปญหาทวยโรปมาตงแตพทธทศวรรษ 2370 หลงจากนนกไดจดการประชมขนอกหลายครงจนตอมาพฒนาไปเปนองคการอนามยโลก (WHO) ในปพ.ศ.2491.

5 ทวศกด เผอกสม, เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม: ประวตศาสตรการแพทยสมยใหมในสงคมไทย (กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2550), หนา 171-175.

5

ประเดนทส าคญคอ หากจะมองแตเพยงวาความเปลยนแปลงทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคม จากความเปนรฐสมบรณาญาสทธราชย มาสรฐประชาธปไตย เปนผลท าใหรฐเหนความส าคญในการเขาจดการกบปญหาสขภาพของพลเมองสบตอกนมาในสมยของรฐบาลประชาธปไตย กดจะเปนการมองทขาดพลวตในการทจะเหนความเปลยนแปลงของกระบวนการทรฐเขาจดการกบสขภาพพลเมอง เพราะแมแตในสมยรฐบาลประชาธปไตยเองกมการใหความส าคญกบรปแบบในการด าเนนงานแตกตางกนออกไป สมพนธกบสถานการณและบรบททางสงคม ตลอดจนเปาหมายอดมการณโดยรวมของรฐบาลแตละสมยในระหวาง พ.ศ.2475-2500 กลาวโดยคราวๆกคอ ในชวง 6-7 ปแรกภายหลงการเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 ทเวลาสวนใหญอยภายใตการน าของรฐบาลพระยาพหลพลพยหเสนา กจการสขภาพพลเมองจะเนนทการกระจายบรการสขภาพโดยเฉพาะดานการ รกษาพยาบาลสหวเมองและทองถนใหกวางขวางขน โดยการสรางสขศาลาและขยายหนวยอนามย รวมทงการยกระดบสขาภบาลเปนเทศบาลเพอเปาหมายในการวางรากฐานการปกครองระบอบประชาธปไตยแกประชาชนโดยเฉพาะในสวนทองถน กจการสขภาพพลเมองทงการรกษาพยาบาลและการปองกนโรคถอเปนงานสวนหนงของเทศบาล6 และยงเปนการขบเนนใหเหนวารฐบาลในระบอบใหมมความใสใจในปญหาของประชาชน และยงเปนการไดประโยชนในทางการผลตดวย การเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 ยงมผลท าใหพลเมองมความตนตวทางการเมองมากขนและตองการมสวนรวมในการเปลยนแปลงทางสงคมทเกยวของกบตนดวย น าไปสการแสดงความคดเหนของพลเมองในเรองกจการบานเมองผานชองทางตางๆ เชน หนงสอพมพ จดหมายแสดงความคดเหนมายงรฐบาล เปนตน ซงกมสวนในการชแนะใหรฐบาลเหนปญหาทเกดขนในสงคมจากมมมองของพลเมอง และกไดมการเสนอแนวทางการแกไขปญหาตางๆดวย ซงบางอยางกมผลตอการด าเนนการของรฐบาล นอกจากนยงมสถาบนทเกดขนใหมซงถอเปนปากเสยงของพลเมองโดยเฉพาะ คอสภาผแทนราษฎรทไดพยายามตรวจสอบการท างานของรฐบาลและเรงรดใหรฐบาลด าเนนการแกปญหาตางๆในทองถน แสดงใหเหนวาแมรฐบาลจะมอ านาจในการด าเนนการตางๆแกพลเมองเพอใหเกดประโยชนแกรฐ แตกมการถวงดลจากฝายตางๆ ทท าใหรฐบาลตองค านงถงประโยชนของพลเมองดวย ตอมาหลงจากสนสดยคสมยของพระยาพหลพลพยหเสนา ในพ.ศ.2481 กเขาสสมยของนายกรฐมนตรคนใหมคอจอมพลป.พบลสงคราม นโยบายของรฐบาลกเปลยนมาเปนการสราง

6 เพญศร กววงศประเสรฐ, “บทบาทของรฐตอปญหาสขภาพของประชาชน (พ.ศ.2325-หลงการเปลยนแปลงการ

ปกครอง พ.ศ.2475),” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาสงคมศาสตรการแพทยและสาธารณสข บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, 2528), หนา 180-181.

6

ลทธเชอผ น า กคอนายกรฐมนตร ซงมนโยบายส าคญคอชาตนยม ตองการสรางชาตใหเปนมหาอ านาจ โดยรฐบาลนเหนวารากฐานทส าคญของความเจรญของชาตกคอพลเมอง ดงนนจงมความพยายามทจะพฒนาพลเมองของชาตทงในทางปรมาณและคณภาพ และตองเปนไปในแบบทรฐตองการดวย วธการของรฐคอการเผยแพรรฐนยมใหพลเมองปฏบตตาม มจ านวน 12 ฉบบ ครอบคลมตงแตเรองการแตงกาย ภาษา ไปจนถงกจวตรประจ าวน ซงสวนหนงเปนเรองเกยวกบสขภาพ เชน การรกษาความสะอาด การระวงตนไมใหเปนโรค การสรางรางกายใหแขงแรง เปาหมายกเพอใหพลเมองมสขภาพทด สามารถประกอบอาชพการงานเปนก าลงแกชาตได7 กลาวไดวาในยคนนโยบายในการจดการสขภาพของพลเมองโดยรฐเปล ยนจากการขยายกจการรกษาพยาบาลสคนหมมากในภาพรวม มาเปนการสรางสขภาพพลเมองเปนรายบคคล และเปนการเนนทรายละเอยดถงขนวถชวตและการปฏบตตว ไมไดจ ากดเพยงเรองเกยวกบโรคภยไขเจบเทานน โดยใชการประชาสมพนธ ปลกเราอารมณ ความรสกใหพลเมองมความรสกรวมกนกบรฐบาล และปฏบตในแนวทางทรฐบาลตองการ ซงเปาหมายหลกของรฐบาลชาตนยมของจอมพลป.พบลสงครามคอการเพมพลเมองเพอสรางชาตใหเปนมหาอ านาจ โดยมการด าเนนการในหลายทาง ไดแก การเพมการเกด การลดการตาย และการเสรมสรางรางกาย อยางไรกตามการเขารวมในสงครามโลกครงท 2 โดยเปนพนธมตรกบญป นและประกาศสงครามกบฝายองกฤษและสหรฐอเมรกา ในปพ.ศ.2485 ท าใหเกดปญหาเศรษฐกจระหวางประเทศจากการทไมสามารถคาขายกบอดตประเทศค คาส าคญเชนองกฤษและสหรฐอเมรกาได ท าใหขาดแคลนเครองอปโภคบรโภค รวมไปถงเวชภณฑและยารกษาโรค กอใหเกดความเสยหายมาก น าไปสการกอตงกระทรวงสาธารณสขในปพ.ศ.2485 ใหเปนอสระจากกระทรวงมหาดไทย โดยมจดมงหมายหนงทส าคญกคอการผลตเวชภณฑตางๆขนใชเอง8 ภาวะสงครามทเกดขนในชวงนนาจะมผลท าใหรฐบาลใหความส าคญกบกจการดานอนโดยเฉพาะการทหารมากกวาการจดบรการทางสขภาพแกพลเมอง กจกรรมตางๆทเปนการจดบรการทางสขภาพแกพลเมองทรฐเขาไปจดการโดยตรงจงไมเดนชดเทาสมยรฐบาลกอนหนานน แตเปลยนไปเปนการโฆษณาสงเสรมใหพลเมองดแลและสรางสขภาพของตนเองแทน เมอสงครามสนสดลงในปพ.ศ.2488 และจอมพลป.พบลสงครามตองลงจากอ านาจ กจะเขาสชวงสมยสนๆ ของรฐบาลพลเรอนทมทมาจากกลมตอตานญป นเดม ตามดวยสมยของคณะรฐประหารทจอมพลป.พบลสงครามไดกลบมาสต าแหนงนายกรฐมนตรอกครงในระหวางพ.ศ.

7 เรองเดยวกน, หนา 190-193. 8 เรองเดยวกน, หนา 196-198.

7

2490-2500 ในชวงสมยนประเทศไทยไดเขาไปเปนสมาชกขององคการสหประชาชาต และองคการดานสาธารณสขระดบโลกทเพงเกดขน คอองคการอนามยโลก (WHO) รวมทงสถานการณระหวางประเทศทเปนชวงของความขดแยงทางความคดระหวางคายโลกเสรตะวนตกทมสหรฐอเมรกาเปนผน า กบคายคอมมวนสตทมสหภาพโซเวยตเปนผน า รฐบาลไทยเลอกทจะอยฝายโลกเสร น ามาซงความชวยเหลอทางดานเศรษฐกจและทางทหารอยางมหาศาลจากสหรฐอเมรกา รวมไปถงความชวยเหลอตางๆจากองคการระหวางประเทศดวย ท าใหกจการสขภาพพลเมองในชวงนสมพนธเปนอยางมากกบความชวยเหลอจากตางประเทศ โดยเฉพาะความรและวทยาการใหมๆในการจดการกบปญหาสขภาพตางๆ กลาวไดวาปจจยทางการเมองระหวางประเทศในทศวรรษ 2490 มสวนผลกดนใหรฐเรงด าเนนกจการตางๆทเกยวของกบพลเมองซงรวมถงกจการสขภาพดวย นอกจากนนความพยายามแทรกซมพลเมองและโฆษณากลาวรายรฐบาลในการบรหารประเทศโดยฝายตอตานรฐบาลกเปนอกปจจยหนงทท าใหรฐบาลตองเรงขยายการควบคมดแลพลเมอง วธการหนงกคอการขยายกจการโรงพยาบาลทวประเทศ จนมโรงพยาบาลครบทกจงหวดไดในชวงปลายพทธทศวรรษ 2490 นอกจากนยงมการจดการกบปญหาโรคตางๆทท าใหคนตายและเจบปวยมากโดยไดรบความชวยเหลอจากองคการระหวางประเทศและสหรฐอเมรกา ซงกไดผลในการลดการตายและการเจบปวยของประชากรอยางมาก โดยสรปแลวจะเหนไดวาการแพทยและการสาธารณสข หรอกคอกระบวนการจดการสขภาพของพลเมองนน แทจรงแลวกคอสวนหนงของกลไกรฐในการจะใชควบคมพลเมองเพอใหเกดประโยชนแกรฐ ซงรปแบบของการด าเนนการกจะปรบเปลยนไปตามอดมการณของรฐรวมทงสถานการณโดยรวมในแตละยคสมย ดงนนการศกษารปแบบการจดการสขภาพพลเมองโดยรฐแตละสมยในชวงเวลาทศกษา จงสามารถสะทอนใหเหนสถานการณของรฐสมยนนๆไดเปนอยางด รวมทงความส าคญของกจการสขภาพพลเมองในทศนะของรฐแตละยคสมยดวย นอกจากนยงสามารถแสดงใหเหนถงพฒนาการในความสมพนธเชงอ านาจระหวางรฐกบพลเมองผานการจดการสขภาพและผลกระทบทเกดขนแกสงคมและวถชวตของประชาชน โดยเฉพาะในปจจบนทกจการดานการแพทยและสาธารณสขเปนปญหาทมการถกเถยงกนมากอยางหลายแงมม เชน ปญหาความสมพนธระหวางแพทยกบผ ปวยทมการฟองรองแพทยกนมากขน ปญหาระบบหลกประกนสขภาพถวนหนา ปญหาการคมครองผ เสยหายจากบรการสาธารณสข ปญหาขาดแคลนแพทยโดยเฉพาะในชนบท เปนตน การยอนกลบไปมองประวตศาสตรของการพฒนากจการแพทยและสาธารณสขในประเทศไทย โดยเฉพาะในแงมมความสมพนธของรฐ แพทย และพลเมอง อาจท าใหเกดความเขาใจในตนตอของปญหาตางๆ ทสงสมมาจนถงปจจบนไดมากขน

8

แนวคดทฤษฎทเกยวของ

แนวคดทส าคญเปนอนดบแรกคอแนวคดเกยวกบ “รฐ” รฐเปนสถาบนทางสงคมของมนษยมาชานาน นกปรชญาการเมองสมยกรกโบราณหลายทานไดพยายามอธบายความหมายและหนาทของรฐไวตางๆกน เชน โสเครตส (Socretes, พ.ศ.74-144) อธบายวารฐเปนสงทดและจ าเปน การอยรวมกนของมนษยคอก าเนดของรฐ และรฐเปนแหลงทท าใหมนษยพบกบชวตทด9 ตอมาเพลโต (Plato, พ.ศ.116-196) อธบายวา รฐคอองคกรสงสดในการจดระเบยบสงคมเพอประโยชนสขแกสมาชกแหงรฐ รฐจงมอ านาจเหนอกวาบคคลอนในรฐดวยความชอบธรรม10 หลงจากนนไมนานอรสโตเตล (Aristotle, พ.ศ.159-221) อธบายวา บคคลเปนสวนหนงของรฐและไดรบประโยชนจากรฐ รฐจ าเปนตองมกฎหมายเพอจดระเบยบสงคม11 กลาวไดวานกปรชญาการเมองสมยกรกโบราณหรออาจเรยกวายคคลาสสคใหความส าคญกบเปาหมายแหงรฐ ซงกคอการมสงคมทด มชวตทด มความสขรวมกน โดยถอวาอ านาจการเมองคอวถทางทจะน าไปสการบรรลเปาหมายน จงเชดชผปกครองทมคณธรรม

ตรงกนขามกบแนวคดของนกปรชญาการเมองในสมยตอมาทส าคญคอแมคเคยเวลล (Nicolo Machiavelli, พ.ศ.2012-2070) ทอธบายวา รฐคอผ ใชอ านาจในทางการเมองและกลวธทจะน ามาและรกษาไวซงอ านาจรวมไปถงการขยายอ านาจ ซงแยกเปนอสระจากสวนอนๆ ทงคณธรรม จรยธรรม หรอศาสนา การกระท าเพอความปลอดภยของรฐไมตองค านงถงความยตธรรมหรอไมยตธรรม มนษยธรรมหรอความโหดราย นบวาแนวคดเกยวกบรฐของแมคเคยเวลลเปนการมงเนนชวตทเปนจรงมากกวาชวตทควรจะเปน ใชอ านาจทางการเมองเพอรกษารฐและขยายรฐโดยไมตองใสใจถงชวตทดของประชาชนในรฐ ซ ายงเหนประชาชนเปนเพยงเครองมอในการตอส เพอใหไดมาซงอ านาจรฐและการรกษาอ านาจรฐอกดวย12

ในเวลาตอมาไมนานกมกลมแนวคดการเมองแบบสญญาประชาคมทคดคานค าอธบายของแมคเคยเวลลโดยเหนวารฐจะตองมหนาทในการสงเสรมสวสดภาพและความปลอดภยของประชาชนดวย นกคดในกลมนเชน โธมส ฮอบส (Thomas Hobbes, พ.ศ.2131-2222) ทอธบายวารฐเกดจากการทประชาชนยอมสละสทธเสรภาพสวนหนงใหกบองคอธปตยเพอใหคอยปกปองสทธ

9 สมบต ธ ารงธญวงศ, การเมอง: แนวความคดและการพฒนา, (กรงเทพฯ: คณะรฐประศาสนศาสตร สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร, 2546), หนา 25-26. 10 เรองเดยวกน, หนา 45-46. 11 เรองเดยวกน, หนา 77-78. 12 เรองเดยวกน, หนา 102-103 และ 154..

9

เสรภาพของตนไมใหถกผ อนละเมด เพอบรรลจดมงหมายแหงสนตภาพรวมกน 13 จอหน ลอค (John Locke, พ.ศ.2175-2247) อธบายวา สทธแหงรฐทงหมดเปนของประชาชน สวนรฐบาลมเพยงหนาทในการกระท าเพอผลประโยชนของประชาชน14 สวนรสโซ (Jean Jacques Rousseau, พ.ศ.2255-2321) ไมเนนการคงอยของรฐ แตมงเนนถงประชาคม คอระบบทสมาชกรวมกนรกษาประโยชนสวนรวม สมาชกทกคนมฐานะเทาเทยมกนและไดรบประโยชนเทาๆกน15

ในเวลาตอมากมนกคดทใหความเหนเกยวกบรฐในทางตรงขามกบแนวทางเดมๆ ทส าคญคอ คารล มารกซ (Karl Marx, พ.ศ.2361-2426) อธบายวารฐเปนเครองมอในการวางกรอบของสงคม และเปนเครองมอทชนชนปกครองหรอชนชนทเหนอกวาใชบบบงคบชนชนใตปกครองหรอชนชนทต ากวา เพอเอาเปรยบชนชนเหลานน ซงหากการตอสทางชนชนส าเรจแลวชนชนผกดขจะถกก าจดออกไปเหลอเพยงชนชนแรงงานทมความเสมอภาค รฐกจะไมจ าเปนตองมอยอกตอไป 16 ตอมาในพทธศตวรรษท 25 กเรมมการพจารณารฐในแงของโครงสรางตามกฎหมาย ดงเชนทปรากฏในอนสญญามอนเตวเดโอ วาดวยสทธและหนาทของรฐ (The Montevideo Convention on the Rights and Duties of State) ในปพ.ศ.2476 ซงก าหนดวาองคประกอบทส าคญของรฐไดแกประชากรทอยรวมกนอยางถาวร อาณาเขตทก าหนดไวชดเจน รฐบาล และความสามารถทจะสถาปนาความสมพนธกบตางรฐได17

ส าหรบในสงคมไทย นกคดผ มบทบาทส าคญในการเผยแพรความรเกยวกบรฐเปนทานแรกๆ กคอหลวงประดษฐมนธรรมหรอนายปรด พนมยงค ซงภายหลงจากทส าเรจการศกษาจากประเทศฝรงเศสแลวกไดกลบมาเปนอาจารยทโรงเรยนกฎหมายกระทรวงยตธรรมในระหวางปพ.ศ.2470-2475 รวมทงไดจดพมพหนงสอ “นตสาสน” และหนงสอกฎหมายอนๆออกเผยแพรเพอเปนความรแกพลเมอง แนวความคดเกยวกบรฐของปรด พนมยงค ปรากฏอยในการสอนวชากฎหมายปกครองซงทานเปนผสอนในระหวางปพ.ศ.2474-2475 โดยไดอธบายวารฐมหนาทตองรกษาอสรภาพและความเสมอภาคของมนษย ตองคมครองรางกาย ชอเสยง ทรพยสน รกษาความสงบเรยบรอยทงภายในและภายนอกประเทศ และรฐยงมหนาทตองจดการรกษาและบ ารงรางกาย อนามย ทรพยสน เพอใหประเทศมความสมบรณ กลาวโดยสรปคอปรด พนมยงคเหนวากจการ

13 เรองเดยวกน, หนา 141-142. 14 เรองเดยวกน, หนา 163. 15 เรองเดยวกน, หนา 186. 16 สมพงศ ชมาก, องคการระหวางประเทศ: สนนบาตชาต สหประชาชาต, (กรงเทพฯ: โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2533), หนา 4-5.

17 http://en.wikipedia.org/wiki/Montevideo_Convention.

10

ของรฐในทางปกครองแบงไดเปน 2 ประเภท ไดแก กจการทรฐท าโดยความจ าเปนเพอปองกนและรกษาความสงบเรยบรอย และกจการทรฐท าเพอสงเสรมบ ารงฐานะความเปนอยและความสขสมบรณของราษฎร 18 แนวคดเ รองรฐของปรด พนมยงค มส ง ท เ ปนการทาทายระบอบสมบรณาญาสทธราชยในสมยนนหลายอยาง เชน เรองสทธเสรภาพและความเสมอภาค การแบงแยกอ านาจ ซงตอมาแนวคดเหลานกไดเปนหลกการของรฐประชาธปไตยหลงเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.247519

ส าหรบนกวชาการไทยในปจจบนทศกษาเรองรฐกบสงคมไทยทส าคญทานหนงกคอ ชยอนนต สมทวณช ซงไดมองรฐผานรปแบบส าคญหลายประการ เชน โครงสรางของรฐ ภารกจแตละดาน โครงสรางทางสงคม โครงสรางทางเศรษฐกจ ทศทางของการเปลยนแปลง เปนตน และไดน าเสนอทฤษฎส าคญคอทฤษฎไตรลกษณรฐ หมายถงรฐทประสานมตของรฐ 3 ดานเขาดวยกนคอ ดานความมนคง ดานการพฒนา และดานประชาธปไตย มตของรฐทง 3 ดานนสมพนธกนอยางแยกไมออก แตละดานตางขบดนซงกนและกน และขบเคลอนไปพรอมๆกน ในบางสถานการณ มตหนงๆอาจเปนดานหลก สวนมตอนเปนดานรอง แตมตดานรองกยงด ารงอย มไดถกขจดออกไปหรอถกบดบงโดยสนเชง ลกษณะสามมตของรฐนเกดจากพฒนาการอนยาวนานและเปนผลตผลของสงคมไทยยคใหมทเกดขนหลงพ.ศ.2475 โดยปญหาทยงใหญของรฐไทยกคอการจดดลยภาพระหวางมตทงสามดานใหเหมาะสมในแตละสมย เพอผลกดนการเปลยนแปลงทางสงคมใหเปนไปในทางทจะเปนประโยชนมากทสด20

โดยสรปแลวในการศกษาถงบทบาทของรฐในกจการสขภาพพลเมองจะตองมความเขาใจถงเปาหมายและอ านาจหนาทตางๆของรฐ กลาวคอ ในดานหนงรฐเปนผใชอ านาจเหนอประชาชนพลเมองและกมความจ าเปนทจะตองรกษาผลประโยชนของรฐเปนส าคญ รวมไปถงการขยายอ านาจและรกษาอ านาจรฐ หรออาจเรยกไดวารกษาความมนคงของรฐ แตเนองจากรฐไมมตวตนทชดเจนจงไดมกลมคนทเปนผกมอ านาจรฐและก าหนดทศทางกจกรรมตางๆของรฐ ซงกลมคนทกมอ านาจนกมทงกลมทเปนผกมอ านาจในทางปกครอง และผ ทกมอ านาจในทางเศรษฐกจ กลมคนผกมอ านาจรฐนอกจากจะท าหนาทในการรกษาประโยชนของรฐแลวกยงอาจใชอ านาจในการรกษาหรอตกตวงผลประโยชนเขาสกลมตนดวย รวมไปถงการเอาเปรยบผอยใตอ านาจ แตกตาง

18 ปรด พนมยงค, “ค าอธบายกฎหมายปกครอง (พ.ศ.2475 แกไขปรบปรง พ.ศ.2513) ใน ประชมกฎหมายมหาชนและเอกชนของปรด พนมยงค (กรงเทพฯ: ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2553), หนา 61 และ 162. 19 ดแนวคดเรองรฐของปรด พนมยงค เพมเตมไดใน เปรมจตร กลนอบล, “รฐในทศนะของ ดร.ปรด พนมยงค,” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาการปกครอง คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2536).

20 ชยอนนต สมทวณช, รฐ (กรงเทพฯ: ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2535), หนา 198-201.

11

กนไปตามลกษณะของกลมผ มอ านาจนน อยางไรกตามรฐยงมอกดานหนงคอเปนการรวมตวกนของประชาชนในรฐ ซงใหอ านาจแกรฐไมวาจะดวยวธใดกตาม เพอใหเปนตวแทนในการคมครองประชาชนใหมความสงบสขสนต ปลอดภยจากภยอนตรายตางๆ รวมทงท าประโยชนแกประชาชนทงในฐานะมนษยและในฐานะพลเมองของรฐ ดงนนรฐทมแตการใชอ านาจเพอประโยชนของรฐและกลมผกมอ านาจรฐจงไมอาจจะคงอยไดหากไมมการคมครองและใหประโยชนแกประชาชนพลเมองตามสมควร ในงานวจยชนนประโยชนของพลเมองดงกลาวกคอประโยชนในทางสขภาพ และประโยชนทรฐจะไดกคอประโยชนในทางความมนคงและประโยชนทางเศรษฐกจ ซงตางกมการถวงดลฉดดงซงกนและกนแตกตางกนไปในรฐแตละสมย

แนวคดทส าคญล าดบตอมากคอแนวคดเกยวกบพลเมองหรอราษฎร ปรด พนมยงค เปนนกคดทานแรกๆในประเทศไทยทใหความส าคญกบพลเมองหรอราษฎรในฐานะทเปนมนษย โดยไดกลาวถง “สทธของมนษยชน” ทหมายถงวามนษยเกดมายอมมสทธและหนาททจะด ารงชวต และรวมกนอยเปนหมคณะ ซงแบงไดเปนอก 3 สวน คอ เสรภาพ ความเสมอภาค และภราดรภาพ ซงหลกการเหลานตอมากไดกลายเปนหลกการของการเปลยนแปลงการปกครองเปนประชาธปไตยในปพ.ศ.2475 ในหลกการเรองภราดรภาพปรด พนมยงคไดกลาวไววานอกจากเสรภาพและความเสมอภาคของมนษยแลว มนษยยงตองมการชวยเหลอซงกนและกนดวย อาจกระท าโดยเอกชนชวยเหลอกนเอง หรอรฐชวยเหลอเอกชน และปรด พนมยงคกยงไดกลาวถงหนาทของรฐไวในอกตอนหนงวามหนาทในการรกษาความสงบและบ ารงความสขของราษฎร 21 นบวาเปนหลกการพนฐานทท าใหรฐด าเนนการทเปนประโยชนตอพลเมองในลกษณะตางๆ รวมไปถงกจการดานสขภาพ

ส าหรบความแตกตางระหวางความหมายของค าวาพลเมองกบราษฎรนน ชาญวทย เกษตรศร และ นครนทร เมฆไตรรตน อธบายไวสอดคลองกนวา ภายหลงจากทมการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคมในสยามตงแตชวงตนสมยรตนโกสนทร และโดยเฉพาะอยางยงในสมยทมการปฏรปของรชกาลท 5 มการเลกทาส เลกไพร เปลยนเปนการเกณฑทหาร ค าวา “ไพร ทาส ขา ขขา” กหมดความหมายดานการปกครองไป (เหลอแตความหมายทางดานสงคมและวฒนธรรม) หลงจากนนค าบางค าจงไดถกน ามาใช ซงอาจจะเปนค าเกาทมมานานแลว แตจะถกใชในความหมายใหม คอค าวา “พลเมอง” และ “ราษฎร” ซงปรากฏวาค าวา “พลเมอง” มความหมายอยางกลางๆ บงบอกการมส านกทางการเมองแบบไมมการแบงแยกฐานะทางสงคม และเนนความ

21 ปรด พนมยงค, “ค าอธบายกฎหมายปกครอง (พ.ศ.2475 แกไขปรบปรง พ.ศ.2513) ใน ประชมกฎหมายมหาชนและเอกชนของปรด พนมยงค, หนา 54-61 และ 162.

12

สามคคเปนหลก เพราะทกคนกลวนแลวแตเปนพลเมองทงสน นอกจากนยงเนนในเรอง “หนาท” ทงหนาทการงานและหนาททมตอรฐ สวนค าวา “ราษฎร” จะมการใชโดยสามญชนทมความคดอานอยางเชนเทยนวรรณตงแตสมยรชกาลท 5 และตอมาไดเปนทยอมรบจากคนระดบลางของสงคมและใชกนอยางแพรหลาย มความหมายทางการเมองคนละแบบกบค าวาพลเมอง คอค าวา “ราษฎร” จะใชในความหมายทเนนใหเหนวาสงคมมการแบงแยกฐานะ เปนเจานาย เปนราษฎร เนนส านกของสทธมากกวาหนาท เมอมการเปลยนแปลงการปกครองสระบอบประชาธปไตยเมอพ.ศ.2475 คณะผกอการกใชชอวาคณะราษฎร สะทอนใหเหนความคดทางการเมองสมยใหมในแบบประชาธปไตยตะวนตก ในแงของ “ราษฎร” ทพงมสทธมเสยงในการปกครอง (น าไปสการแสดงออกซงการเรยกรองตางๆของราษฎรตอรฐ) ซงในทสดแลวค าวา “ประชาชน” จะเขามามบทบาทแทนทค าวา “ราษฎร” เมอจตส านกทางการเมองของคนไทยมเพมมากขน22

สวนธเนศ อาภรณสวรรณ อธบายวา ภาวะของการเปนพลเมองกคอสงคมการแสดงออกทรวมศนยของสทธทางการเมองของราษฎร เปนการเปลยนผานจากสถานะของผอยใตการปกครองทมฐานะและอภสทธแตกตางกนตามต าแหนงทางสงคมของแตละคน เชน ไพร ทาส ขนนาง เจานาย มาสการเปนสมาชกทมศกดและสทธเทาเทยมกนดวยการเปนพลเมองของรฐทเหมอนกน ภาวะการเปนพลเมองประกอบดวย 3 สวนส าคญคอ สทธพลเมอง (civil rights) สทธการเมอง (political rights) และสทธทางสงคม (social rights) สทธพลเมองคอสวนทปกปองเสรภาพของปจเจกชน สทธการเมองคอสวนทประกนการมสวนรวมในการใชอ านาจการเมองของประชาชน และสทธทางสงคมคอสวนทอ านวยตอการเขาถงความสขและความพงพอใจในชวตทางวตถและทางวฒนธรรม ซงตรงกบสทธพนฐานของความเปนมนษย23 นอกจากนแลวยงมผ ทอภปรายไวอยางนาสนใจถงความแตกตางระหวางพลเมองและปจเจกชน รวมไปถงความเปนพลเมองด ยทธนา วรณปตกล และ สพตา เรงจต ไดอธบายวาปจเจกชนด ารงอยไดดวยตวเองและตระหนกรในศกยภาพของตน สวนพลเมองถกจ ากดขอบเขตดวยเพอนบานหรอเพอนรวมสงคม พลเมองจงมมตของการใชชวตทางการเมองรวมกบผ อน ซงรฐจะจดการฝกอบรมพลเมองโดยใชการศกษา ตงแตสมยสมบรณาญาสทธราชยจนถงสมยประชาธปไตย โดยมเปาหมายใหเปนพลเมองทด คอการไมตอตานนโยบายของรฐและปฏบตตาม

22 ชาญวทย เกษตรศร, ประวตการเมองไทย 2475-2500 (กรงเทพฯ: มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและ

มนษยศาสตร, 2549), หนา 44-46, และ นครนทร เมฆไตรรตน, ความคด ความร และอ านาจการเมอง ในการปฏวตสยาม 2475 (กรงเทพฯ: ฟาเดยวกน, 2546), หนา 180-182.

23 ธเนศ อาภรณสวรรณ, ความคดการเมองไพรกระฎมพแหงกรงรตนโกสนทร (กรงเทพฯ: มตชน, 2549), หนา 94-95.

13

ดงนนพลเมองจะถกจ ากดขอบเขตในขนพนฐานดวยอ านาจของรฐ ในขณะทปจเจกบคคลสามารถด ารงอยไดดวยตนเอง และมความคดเปนกบฏตอนโยบายของรฐเปนครงคราว ซงการไมเชอฟงรฐในบางเรองนน บางครงจะกลายเปนปญหาทางจรยธรรมทรฐน ามาครอบง าประชาชนใหสบสนระหวางการเปนคนดกบการเปนพลเมองด โดยพยายามปลกฝงความถกผด ควรไมควร ตามแนวทางของรฐ24 ดงนนในเรองสขภาพของพลเมองในดานหนงจงเปนพนททรฐพยายามขยายอ านาจไปใหถง ซงพลเมองมหนาทตองปฏบตตามแนวทางของรฐ เพอใหเกดประโยชนตอรฐและประโยชนตอตนเองดวย โดยมวธการคอรฐขยายกลไกในทางสขภาพลงไปสพลเมอง อาศยความรในทางสขภาพทเหนอกวาพลเมองท าการปฏบตการในทางการแพทยและการสาธารณสข รวมไปถงการใชวธกลอมเกลาอบรมพลเมองใหเชอฟงและปฏบตตามแนวทางของรฐ แตในอกดานหนงการมสขภาพดกถอเปนความสขในชวตความเปนอยของพลเมองซงรฐจ าเปนตองจดการบ ารง เปนสทธของพลเมองทควรจะไดรบจากรฐอกดวย โดยอยในสทธทางสงคม ซงเปนสทธขนพนฐานของมนษย ซงพลเมองกมความตระหนกและมการเรยกรองเพอใหไดมาผานชองทางตางๆ เปนความพยายามมสวนรวมและก าหนดทศทางในการด าเนนการของรฐไดในระดบหนง

ทบทวนวรรณกรรม

ส าหรบงานเขยนเกยวกบบทบาทของรฐในการจดการปญหาดานสขภาพของพลเมองนน ชาตชาย มกสง ไดท าการศกษารวบรวมและอภปรายใหเหนถงพฒนาการในการเขยนไวในบทความเรอง “การแพทยและการสาธารณสขในประวตศาสตรนพนธไทย : จากวาทกรรมชนชนน าสการตอบโตการครอบง าอ านาจ”25 โดยแสดงใหเหนถงพฒนาการการเขยนประวตศาสตรการแพทยทเรมจากแบบราชาชาตนยม ทใหความส าคญกบชนชนน าหรอมหาบรษผ น าการเปลยนแปลงมาสวงการแพทย โดยการเลอกรบการแพทยตะวนตก ท าใหการแพทยการสาธารณสขในประเทศมความกาวหนา รวมไปถงประวตศาสตรนพนธของการคนหาบดาของการแพทยแผนปจจบนของไทย เชน เรองพระบดาแหงการแพทยไทย (2521)26 ซงสวนใหญจะเปน

24 ยทธนา วรณปตกล และสพตา เรงจต, ส านกพลเมอง ความเรยงวาดวยประชาชนบนเสนทางประชาสงคม

(กรงเทพฯ: มลนธการเรยนรและพฒนาประชาสงคม (CIVICNET), 2542), หนา 67-70. 25 ชาตชาย มกสง, “การแพทยและการสาธารณสขในประวตศาสตรนพนธไทย: จากวาทกรรมชนชนน าสการตอบ

โตการครอบง าอ านาจ,” ใน พหลกษณทางการแพทยกบสขภาพในมตสงคมวฒนธรรม, โกมาตร จงเสถยรทรพย, บรรณาธการ (กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร, 2549), หนา 77-156. 26 บญเสรม นามวง (รวบรวม), พระบดาแหงการแพทยไทย (กรงเทพฯ: สาสนประชาราษฎร, 2521).

14

งานเขยนทอธบายถงบทบาทของรฐในสมยสมบรณาญาสทธราชย และมกจะแสดงใหเหนแตภาพในดานดทมแตความเจรญกาวหนา หรอไมกจะเปนการเขยนประวตศาสตร “การพฒนา” คอการใหความชอบธรรมกบอ านาจรฐ ซงลกษณะเดนของงานเขยนแนวนเปนการน าเอาประวตศาสตรมาชวยยนยนความชอบธรรมและสนบสนนการใชนโยบายของรฐดานการแพทยและสาธารณสข และใหความส าคญกบประวตสถาบนทรฐใชในการจดการ โดยผ เขยนกมกเปนผ ทมสวนรวมด าเนนการอยในสถาบนนนๆเอง เชน ประวตกระทรวงสาธารณสขโดยพระบ าราศนราดร (2500)27 รวมไปถงประวตและผลงานของหนวยงานตางๆทปรากฏในอนสรณกระทรวงสาธารณสขครบรอบ 15 ป พ.ศ.250028 การเขยนประวตศาสตรการแพทยและสาธารณสขโดยองกบสถาบนเชนนยงนยมเขยนกนเรอยมาอยางยาวนาน เชน ประวตการแพทยสมยกรงรตนโกสนทรโดยโรงพยาบาลศรราช (2525)29 ประวตการพยาบาลในประเทศไทยโดยกองวทยาลยพยาบาล (2529)30 เปนตน ซงแนวทางการเขยนสวนใหญมกเปนการบรรยายเหตการณทเกดขนตามล าดบเวลา และสมพนธกบสถาบนนนๆเปนสวนใหญ ยงขาดความเปนประวตศาสตรทตองมการวเคราะหสงเคราะหใหเหนถงอทธพลหรอบทบาทของสถาบนทางการแพทยทมตอสงคมหรอพลเมอง31 ภายหลงเหตการณ 14 ตลาคม พ.ศ.2516 ทท าใหเกดความสนใจทางดานมวลชนหรอสงคมมากขนนอกเหนอไปจากกลมผปกครองทงกลมเจาหรอรฐบาล น าไปสการเปลยนโครงสรางกระทรวงสาธารณสขและการจดบรการทางการแพทยทเปลยนไปเปนเนนสรางความสมดลระหวางการรกษากบการปองกน และจดบรการใหประชาชนอยางทวถงและเปนธรรมมากขน สงผลใหเกดการศกษาเรองการจดการเกยวกบสขภาพของรฐโดยมการวเคราะหเชอมโยงกบบรบททางสงคมดานตางๆมากขนกวาการเขยนในเชงมหาบรษและการเขยนเชงการพฒนาแบบเดม โดยเฉพาะงานคนควาวจยในระดบวทยานพนธทเกดขนมากมายตงแตชวงทศวรรษ 2520 จนถงปจจบน เชน งานวจยของยวด ตปนยากร เรอง “ววฒนาการของการแพทยไทยตงแตสมยเรมตน

27 พระบ าราศนราดร, “ประวตกระทรวงสาธารณสข,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, (พระนคร: โรงพมพอดม, 2500), หนา 1-54. 28 กระทรวงสาธารณสข, อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500 (พระนคร: โรงพมพอดม, 2500). 29 จรล เกรนพงษ (บรรณาธการ), ประวตการแพทยสมยกรงรตนโกสนทร (กรงเทพฯ: โรงพยาบาลศรราช คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล, 2525). 30 ผกา เศรษฐจนทร, กลยา ตนตผลาชวะ และ เฟองฟา นรพลลภ (เรยบเรยง), ประวตการพยาบาลในประเทศไทย (กรงเทพฯ: กองงานวทยาลยพยาบาล ส านกงานปลดกระทรวง กระทรวงสาธารณสข, 2529).

31 ชาตชาย มกสง, “การแพทยและการสาธารณสขในประวตศาสตรนพนธไทย: จากวาทกรรมชนชนน าสการตอบโตการครอบง าอ านาจ,” หนา 103.

15

จนถงสนสดรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว” (2522)32 ทแมจะยงองอยกบสถาบนพระมหากษตรยในการท าใหการแพทยและสาธารณสขสมยใหมเจรญขนในประเทศไทย แตกมการวเคราะหสมพนธกบบรบททางสงคมดานอนๆดวย มการคนควาถงโรคทพบมากในสงคมตงแตสมยอยธยา รวมทงการแพทยแบบดงเดมทราษฎรใชตอสกบโรคเหลานมากอนทการแพทยสมยใหมจะพฒนา หรอในงานวจยของจตรพธ ชมพนช เรอง “การศกษาวเคราะหแนวคดและกระบวนการสรางแผนพฒนาสงคมในประเทศไทย : ศกษาเฉพาะกรณแผนสาธารณสขไทย” (2526)33 ซงเสนอวาแนวทางการพฒนาสาธารณสขชวงทศวรรษ 2500 ตกอยภายใตกรอบการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแบบกระแสหลกเปนส าคญ โดยเชอวาเมอเศรษฐกจโดยรวมดขนแลวความเปนอยของประชาชนกจะดขนดวย หรอในวทยานพนธปรญญาเอกของวรยา ศวะศรยานนทเรอง “The Transfer of Medical Technology from the First World to the Third World : A Case Study of the RockeyFeller Foundation’s Role in a Thai Medical School (1923-1935)” (2527)34 ซงเสนอขอสรปวา การบรหารจดการการสาธารณสขของรฐไทยนนไมไดเกดขนจากอ านาจภายในอาณาเขตของรฐไทยอยางเดยว เนองจากการเมองระหวางประเทศกมสวนส าคญในการก าหนดทศทางการสาธารณสขภายในของไทย และพฒนาการทางเศรษฐกจของทนนยมโลกกมสวนส าคญอยางมากตอนโยบายการด าเนนการบรหารจดการสาธารณสขของไทย ซงยอมรบเอาการแพทยสมยใหมทมรปแบบของการแพทยแบบทนนยมเสรนยม โดยเนนเทคโนโลยทางการแพทยทกาวหนาและตองน าเขามาจากตางประเทศเปนหลก มการสรปวาในการกาวสภาวะความทนสมยดานสาธารณสขนน นโยบายระหวางประเทศของสหรฐอเมรกาและการพฒนาทนนยมโลกมสวนอยางส าคญในการท าใหรฐบาลไทยตองยอมตามเงอนไขของตางประเทศเพอแลกกบการพฒนาการแพทยในประเทศไทยใหทนสมย ไมใชเกดจากความปรชาสามารถของมหาบรษไทยตามการเขยนประวตศาสตรแบบราชาชาตนยมทเปนวาทกรรมหลกเทานน35

32 ยวด ตปนยากร, “ววฒนาการของการแพทยไทยตงแตสมยเรมตนจนถงสนสดรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว,” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2522). 33 จตรพธ ชมพนท, “การศกษาวเคราะหแนวคดและกระบวนการสรางแผนพฒนาสงคมในประเทศไทย : ศกษาเฉพาะกรณแผนสาธารณสข,” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาสงคมสงเคราะห คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2526). 34 Wariya Siwasariyanon, “The Transfer of Medical Technology from the First World to the Third World,” (Doctoral dissertation, American studies, University of Hawaii, 1984).

35 ชาตชาย มกสง, “การแพทยและการสาธารณสขในประวตศาสตรนพนธไทย: จากวาทกรรมชนชนน าสการตอบโตการครอบง าอ านาจ,” หนา 108-109.

16

ตอมากมงานศกษาเกยวกบการบรหารจดการของรฐดานการแพทยและการสาธารณสขในวทยานพนธของเพญศร กววงศประเสรฐ เรอง “บทบาทของรฐตอปญหาสขภาพของประชาชน (พ.ศ.2325-หลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475)” (2528)36 ซงเปนงานอกชนหนงทไดรบการอางองกนอยางกวางขวางในการศกษาประวตศาสตรการแพทยและการสาธารณสข ประเดนส าคญของงานชนนกยงไมพนการประเมนบทบาทและรปแบบการจดการของรฐในดานการจดการสขภาพแกประชาชนในแตละสมย แตงานชนนไดไปไกลกวาการศกษาเรองการขยายตวของสถาบนและการบรการสาธารณสขในเชงปรมาณ โดยไดสนใจวเคราะหถงปญหาในเชงคณภาพของการจดการสาธารณสขของรฐดวยวา ในแตละชวงสมยการจดการดานการรกษาและการปองกนซงเปนปญหามาตลอดในระบบสาธารณสขไทยนนรฐไดจดการอยางไร และกอใหเกดปญหาในการจดการสขภาพทตอเนองมาจนถงปจจบนอยางไร เชน การทเนนคณภาพทางการแพทยมากกวาการสาธารณสขท าใหเกดการขาดแคลนแพทยและตองพงพาเทคโนโลยจากตางประเทศ เปนตน หรอในวทยานพนธของสกจ ดานยทธศลป เรอง “การสาธารณสขแบบสมยใหมในรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว (พ.ศ.2453-2468)” (2533)37 ทเปนการศกษาเกยวกบบทบาทของรฐและชนชนน าในการสถาปนาระบบการแพทยสมยใหมทเปนผลมาจากความเปลยนแปลงทางการเมอง เศรษฐกจ สงคม ทงจากภายในและภายนอกรฐไทย จนเปนผลใหรฐตองจดใหมการสาธารณสขแบบใหม เพอประโยชนในการขยายบทบาทดานการปกครองของรฐ38 ในเวลาตอมากไดมผท าการศกษาประวตศาสตรสขภาพในแงมมอนๆทนอกเหนอจากประวตศาสตรการแพทยและสาธารณสข เชน ในงานวจยของวรนารถ แกวค ร ทศกษาประวตศาสตรของโรค เรอง “โรคระบาดในชมชนภาคกลางของไทย พ.ศ.2440-2475” (2535)39 โดยศกษาความเปนมาของปญหาโรคระบาดในสงคมไทยทกระทบชวตของพลเมองจ านวนมาก

36 เพญศร กววงศประเสรฐ, “บทบาทของรฐตอปญหาสขภาพของประชาชน (พ.ศ.2325-หลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475),” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาสงคมศาสตรการแพทยและสาธารณสข บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, 2528). 37 สกจ ดานยทธศลป, “การสาธารณสขแบบสมยใหมในรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว (พ.ศ.2453-2468),” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร, 2533).

38 ชาตชาย มกสง, “การแพทยและการสาธารณสขในประวตศาสตรนพนธไทย: จากวาทกรรมชนชนน าสการตอบโตการครอบง าอ านาจ,” หนา 109-111. 39วรนารถ แกวคร, “โรคระบาดในชมชนภาคกลางของไทย พ.ศ.2440-2475: การศกษาในเชงประวตศาสตร,” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2535).

17

และสมพนธกบการขยายตวของชมชนเมองและการคมนาคม โดยมโรคทส าคญไดแก อหวาตกโรค ไขทรพษ และกาฬโรค รวมไปถงการจดการของรฐตอปญหาโรคระบาดเหลาน ซงบางอยางกท าใหเกดความเดอดรอนแกพลเมอง หรอในงานวจยของมนฤทย ไชยวเศษ เรอง “ประวตศาสตรสงคม: สวมและเครองสขภณฑในประเทศไทย (พ.ศ.2440-2540)” (2542)40 ทศกษาถงพฤตกรรมการถายของพลเมอง รวมทงการด าเนนการของรฐในการควบคมพฤตกรรมนใหถกสขลกษณะ ซงเปลยนไปในแตละสมยตามบรบทของสงคมการเมอง ในเวลาตอมาประเดนการศกษาบทบาทของรฐทเขามามอ านาจในดานสขภาพอนามยของประชาชนไดรบความสนใจในหมนกวชาการเปนอยางมาก ซงอาจเปนเพราะความดงดดใจของวธศกษา “วเคราะหวาทกรรม” ของมเชล ฟโกต (Michel Foucault, 1924-1984) นกปรชญาทมชอเสยงในแนวการศกษาสกลหลงสมยใหม (Postmodern) ทเปดโปงใหเหนถงความแยบคายของอ านาจ งานศกษาแนวทางนในดานประวตศาสตรการแพทยและการสาธารณสขทปรากฏขนอยางเดนชด ไดแกงานวจยของทวศกด เผอกสม เรอง “เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม : ประวตศาสตรการแพทยสมยใหมในสงคมไทย” (2550)41 ซงมหนวยของการศกษาวเคราะหอยทรฐเชนกน แตไมไดเปนการประเมนบทบาทของรฐในแงบวก หากแตเปนการมองรฐในฐานะผกระท าในการก าหนดระบบสาธารณสขจากการใชอ านาจผานความรสมยใหม งานชนนจงเปนการเปดโปงใหเหนวาทกรรมทางการแพทยของรฐทน ามาเปนเครองมอในการปกครอง รวมทงการเสนอวาหลงการเปลยนแปลงการปกครองไดมแนวคดจะใชการสาธารณสขในการสรางชาตทเรยกวา “รฐเวชกรรม” ขน งานชนนยงแสดงใหเหนถงวธการศกษาในแนวประวตศาสตรภมปญญาวาสงคมไทยมองเรองเชอโรค รางกาย และความเจบปวย เปลยนแปลงมาอยางตอเนองทกสมย และการแพทยแผนสมยใหมไดเขาไปมสวนในการสรางค าอธบายเรองเหลานขนมาและเปลยนความสมพนธของผคนกบรฐในสงคมไทยในดานการจดการสขภาพ42

40 มนฤทย ไชยวเศษ, “ประวตศาสตรสงคม: สวมและเครองสขภณฑในประเทศไทย (พ.ศ.2440-2540),” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2542). 41 ทวศกด เผอกสม, เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม: ประวตศาสตรการแพทยสมยใหมในสงคมไทย (กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2550).


18

นอกจากนยงมวทยานพนธของกองสกล กวนรวกล เรอง “การสรางรางกายพลเมองไทยในสมยจอมพล ป. พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487” (2545)43 ไดแสดงใหเหนถงกระบวนการควบคมจดการของอ านาจรฐทแสดงออกผานวธการตางๆ เพอด าเนนการใหรางกายประชาชนซงเปนเปาหมายทอ านาจรฐมงหวงจะจดการใหเปนไปตามความประสงคของรฐ และในกระบวนการน การแพทยไดถกใชเปนเครองมอทางอ านาจทส าคญในการควบคมสงคม งานชนนไดแสดงใหเหนถงวาทกรรมทรฐสรางขนมาก ากบ ควบคมประชากรของรฐเกยวกบความคด วธการคด และวธการปฏบตเกยวกบรางกายในระดบบคคลใหมความสอดคลองกบความตองการหรอจดมงหมายของรฐ โดยมองผานรฐทอยในชวงการสรางชาตใหทนสมยหลงการเปลยนแปลงการปกครองเมอพ.ศ.2475 โดยในกระบวนการสรางชาตนนตองการพลเมองทมรางกายแขงแรงสขภาพดมาเปนก าลงการผลตทางเศรษฐกจและตองเสยภาษใหแกรฐ รวมทงเปนก าลงปองกนประเทศชาตในยามสงคราม เชนเดยวกบบทความของชาตชาย มกสง เรอง “วาทกรรมทางการแพทยกบนโยบายการสรางชาตสมยจอมพล ป.พบลสงคราม (พ.ศ.2481-2487)” (2548)44 ซงสนใจการเผยแพรอ านาจของการแพทยทแยกไมออกจากบรบททางเศรษฐกจและการเมองของยคสมย โดยพยายามแสดงใหเหนวาในยคการสรางชาตหลงเปลยนแปลงการปกครองไดเกดการขยายตวของระบบการแพทยแผนปจจบนในสงคมไทยมากกวาครงใดๆ นอกจากนยงมงานทศกษาบทบาทของรฐในการบรหารงานดานสาธารณสขซงสมพนธกบภาวะทางการเมอง คองานวจยของววรรณ เอกรนทรากล เรอง “การบรหารงานสาธารณสขในประเทศไทย พ.ศ.2501-2520” (2547)45 ซงเสนอวาการบรหารงานสาธารณสขกอนพ.ศ.2516 อยในการควบคมของรฐอยางสนเชง โดยรฐใชการบรหารงานสาธารณสขเปนเครองมอในนโยบายการพฒนาชนบทเพอสรางความนยมในหมประชาชน และเปนเครองมอในสงครามมวลชนเพอตอตานลทธคอมมวนสต46 นอกจากนตงแตชวงทศวรรษ 2540 เปนตนไป เปนชวงเวลาทการแพทยและสาธารณสขมประเดนปญหาใหถกเถยงกนมาก เชน เรองการฟองรองแพทย เรองสาธารณสขมลฐาน เรอง

43 กองสกล กวนรวกล, “การสรางรางกายพลเมองไทยในสมยจอมพล ป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487,” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชามานษยวทยา คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร , 2545). 44 ชาตชาย มกสง, “วาทกรรมทางการแพทยกบนโยบายการสรางชาต สมยจอมพลป.พบลสงคราม (พ.ศ.2481-2487),” สงคมศาสตร 17, 1 (มกราคม-มถนายน 2548): 45-89. 45 ววรรณ เอกรนทรากล, “การบรหารงานสาธารณสขในประเทศไทย พ.ศ.2501-2520,” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2547).


19

หลกประกนสขภาพถวนหนา เปนตน ท าใหมความพยายามทจะศกษาวจยถงพฒนาการของระบบบรการทางการแพทยและสาธารณสขเพอใหเขาใจปญหาทเกดมากขน โดยเปนงานวจยกงประวตศาสตร กงสงคมวทยามานษยวทยา เชน งานวจยเรอง “ประวตศาสตรการพฒนางานสาธารณสขของไทย: บทวเคราะหการกระจายอ านาจและผลกระทบตอระบบสาธารณสข” (2541)47 โดยชชย ศภวงศ และงานวจยเรอง “ความร อ านาจ และระบบราชการ: บทวเคราะหวฒนธรรมราชการสาธารณสข” (2545)48 โดยโกมาตร จงเสถยรทรพย ซงงานวจยทงสองชนนไดรบการสนบสนนจากสถาบนวจยระบบสาธารณสข สงกดกระทรวงสาธารณสข โดยจะมงวเคราะหถงสงทเกดขนในระบบการจดการดานสขภาพของรฐ รวมไปถงปญหาตางๆในการด าเนนงาน โดยไมไดโยงความสมพนธกบบรบททางการเมอง เศรษฐกจ และสงคมมากนก แตกท าใหทราบถงจดออนตางๆของระบบรวมทงทมาของจดออนนน จะเหนไดวางานศกษาทผานมาทงหมด หากมใชเปนการศกษาทชวงเวลาใดชวงเวลาหนงโดยเฉพาะ กจะเปนการศกษาทประเดนใดประเดนหนงโดยเฉพาะ หรอไมกใชวธการศกษาหรออธบายแบบใดแบบหนงโดยเฉพาะ เชน งานของเพญศร กววงศประเสรฐจะเนนทบทบาทของรฐในกจการดานการแพทยและสาธารณสขแตละสมย เนนขอมลตวเลขและสถตตางๆแสดงถงการด าเนนการของรฐ ใชหลกฐานของราชการเปนหลกโดยเฉพาะหลกฐานทรวบรวมท าขนโดยกระทรวงสาธารณสขเองในรปอนสรณกระทรวง ท าใหการเชอมโยงกบบรบทอนทงในทางการเมองเศรษฐกจ สงคม มนอย มองเหนเพยงสงตางๆทรฐไดด าเนนการหรอไมไดด าเนนการเทานน ยงไมท าใหมองเหนถงการใหความหมายและความส าคญของกจการสขภาพในสายตาของผปกครองในสถานการณตางๆ ทแตกตางกน โดยเฉพาะในแงมมทรฐใชอ านาจทเหนอกวาครอบคลมพลเมองในทางสขภาพอยางไร ซงในแตละสมยกยงมชวงเวลายอยๆทอดมการณและสถานการณแตกตางกน และสงผลถงกจการตางๆในรายละเอยด ในอกทางหนง งานศกษาบางชนกจะเนนทประเดนวาทกรรมและการใชอ านาจของรฐอยางมาก วเคราะหวพากษในแนวทางหลงสมยใหม มองวารฐใชกจการสขภาพเพอควบคมพลเมองเพอประโยชนทางเศรษฐกจ และเปนการใชอ านาจของรฐเหนอรางกายของพลเมอง ดงปรากฏในการวเคราะหของทวศกด เผอกสม การมองเชนนท าใหกจการสขภาพพลเมองเหมอนกบเปนกจการทเปนไปเพอประโยชนของรฐในทางการเมองและเศรษฐกจเพยงอย างเดยว โดยท

47 ชชย ศภวงศ, ประวตศาสตรการพฒนางานสาธารณสขของไทย: บทวเคราะหการกระจายอ านาจและผลกระทบตอระบบสาธารณสข (นนทบร: สถาบนวจยระบบสาธารณสข, 2541). 48 โกมาตร จงเสถยรทรพย, ความร อ านาจ และระบบราชการ: บทวเคราะหวฒนธรรมราชการสาธารณสข (นนทบร: สถาบนวจยระบบสาธารณสข, 2545).

20

พลเมองไมไดประโยชนดวยเลย ซงอนทจรงแลวไมไดเปนเชนนน กจการสขภาพของรฐบาลท าใหเกดประโยชนแกประชาชนพลเมองไดมาก ลดการตายและการเจบปวยไดมาก และในบางครงรฐเองกไมใชวาจะท าไดตามตองการทกอยาง แตยงอาจถกกดดนหรอกระตนไดจากปจจยบางอยาง เชน การเรยกรองจากราษฎรหรอผ แทนราษฎร ความเปลยนแปลงของอดมการณแนวคดทางการเมอง ความสมพนธกบตางประเทศ เปนตน นอกจากนในงานศกษาเฉพาะประเดนในชวงสมยหนงๆทแมจะสามารถเขาถงในรายละเอยด เชนในงานของกองสกล กวนรวกลทศกษาถงการสรางรางกายพลเมองในชวงสมยจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487 ท าใหเขาใจกจการสขภาพทเกดขนในชวงนนไดในระดบหนง แตกอาจยงไมครอบคลมทกดาน เพราะการเสรมสรางรางกายพลเมองกเปนเพยงสวนหนงของกจการสขภาพเทานน ยงมสวนอนๆอก เชนกจการทางการแพทยและสาธารณสขทมงลดการตายและการเจบปวยเปนหลก ความส าคญของกจการสขภาพในสมยจอมพลป.พบลสงครามอยทการเพมพลเมอง จงตองแบงไดเปน การเพมการเกด การลดการตาย และการเสรมสรางรางกาย หากแยกศกษาเฉพาะเรองใดเรองหนงจะท าใหไมอาจเหนภาพไดอยางครบถวนและชดเจน นธ เอยวศรวงศ ไดเคยใหความเหนเกยวกบสถานะของการศกษาประวตศาสตรการแพทยไทยทผานมาวาเนนเฉพาะเรองของการแพทย เรมตงแตการมหลกฐานสมยสโขทยจากจารกตางๆ ต าราการแพทยสมยอยธยาในรชสมยของสมเดจพระนารายณ มาจนถงกรงรตนโกสนทรสมยรชกาลท 3 และรชกาลท 4 ทมชชนนารน าเอาการแพทยแผนตะวนตกเขามาความเปลยนแปลงจงเกดขนจากการเขามาของตะวนตก การกลาวถงประวตศาสตรจงมกกลาวถงแตความเปลยนแปลงทเกดจากการเขามาของวฒนธรรมตะวนตก แลวตอมาการแพทยตะวนตกนกจะขยายไปทวประเทศไมวาจะดวยวธใดกตาม ซง นธ เอยวศรวงศ เหนวาการศกษาประวตศาสตรการแพทยทผานมามกจะมแตเรองแพทย เรองยา ยงไมมการศกษาวาการแพทยมผลกระทบถงคนอยางไร แมวาในงานบางชนจะไดมการหยบยกสถตการตายจากโรคตางๆมาใหด แลวอธบายวาพอมการแพทยเขามาคนกรอดตายมากขน แตกไมไดมการวเคราะหเพมเตมในแงทวาเมอมการแพทยตางๆเขามาไดสงผลกระทบตอคน หรอไปกระทบความสมพนธของคนกลมตางๆอยางไร รวมทงความสมพนธระหวางคนไขกบแพทย ซงปรากฏวาแพทยสมยใหมมอ านาจสงมาก49 อกประเดนหนงท นธ เอยวศรวงศ เหนวาส าคญคอประวตศาสตรการแพทยทสมพนธเชอมโยงกบสงอน เชน สมพนธเชอมโยงกบอ านาจรฐ ซงหมายความวาประวตศาสตรการแพทย

49 นธ เอยวศรวงศ, “องคความรดานประวตศาสตรการแพทยและสาธารณสขไทย: สถานะ วาระการวจย และแนวทางการศกษาในอนาคต,” ใน พรมแดนความรประวตศาสตรการแพทยและการสาธารณสขไทย, โกมาตร จงเสถยรทรพย, ชาตชาย มกสง, บรรณาธการ (นนทบร: ส านกวจยสงคมและสขภาพ, 2548), หนา 18-20.

21

ไทยไมไดบงเอญไปพองกบการเมองไทย แตเปนการทรฐจะคอยก ากบวาเมอไรคนจะเจบปวย เมอไรจะหาย หรอจะตองรกษาอยางไร ซงเทากบเปนการไปเพมอ านาจรฐใหมากขนทงนน คอกอนหนานความเจบปวยเปนเรองของครอบครวหรอชมชน แตเมอรฐเขามาก ากบรฐกจะเปนผบอกเองวาใครจะเจบปวย เจบปวยแลวรกษาอยางไร รวมทงจะปองกนไมใหเจบปวยอยางไร การแพทยและการสาธารณสขแบบนของรฐไทยไดเกดขนพรอมกบการขยายตวของอ านาจรฐ คอตงแตการพยายามจะขยายอ านาจสวนกลางนบตงแตรชกาลท 5 เปนตนมา สมยตอมาคอสมยรฐบาลเผดจการของจอมพลป.พบลสงคราม และอกสมยคอจอมพลสฤษฎ ธนะรชต นบเปนเครองมอของรฐในการจะครอบง าประชาชน เปนอ านาจรฐทจะมาก ากบพฤตกรรมของประชาชน นอกจากน การแพทยสมพนธเชอมโยงกนอยางไรบางในดานเศรษฐกจ การศกษา หรอดานการตอรองทางการเมอง ซงอาชพแพทยสามารถตอรองทางการเมองไดสงมาก ซงเปนสงทตองศกษาวาท าไมจงเปนเชนนน การจดองคกร การปฏบตงานในกลมวชาชพนมความสมพนธกบคนอนในสงคมอยางไร มกระบวนการสรางความชอบธรรมใหแกวชาชพตนเองอยางไร50 โดยสรปแลวการศกษาประวตศาสตรการแพทย จะตองมองควบคไปกบบรบททางการเมอง เศรษฐกจ และสงคมในยคสมยนนๆดวย เนองจากประวตศาสตรการแพทยไมใชประวตศาสตรทด ารงอยลอยๆในสงคมไทย ไมสามารถด าเนนไปดวยพลงขบเคลอนทางประวตศาสตรทเปนเอกเทศในตวเอง จ าเปนตองมความสมพนธกบสงคมทการแพทยนนตงอยดวย การศกษาประวตศาสตรการแพทยควบคไปกบบรบททางการเมอง เศรษฐกจ และสงคม จงจะสามารถท าใหเหนพลวตตางๆทเกดขนได นอกจากนยงตองท าความเขาใจในแนววพากษวา โครงสรางความสมพนธทกลมหรอสถาบนในสงคมมอ านาจแตกตางกน ท าใหในสงคมหรอวฒนธรรมใดๆลวนแตมความสมพนธเชงอ านาจก ากบอยทงสน และความสมพนธเชงอ านาจเหลานอาจแสดงออกในรปแบบทหยาบ หรอในรปแบบทมความละเอยดออนซอนเรน ไมสามารถเหนไดอยางตรงไปตรงมา โดยเฉพาะความสมพนธทมลกษณะของการครอบง าเชงอ านาจของทศนะกระแสหลกทท าใหเกดความชอบธรรมในการเอารดเอาเปรยบ51 ซงตามทศนะของ Foucault ไดชใหเหนวา รางกายคอจดเชอมโยงกจกรรมในชวตประจ าวนและอ านาจของสถาบนทางสงคม และประชากรกไดกลายเปนประเดนปญหาทรฐตองเขามาควบคมเอาใจใสในฐานะแรงงานการ

50 เรองเดยวกน, หนา 28-31.

51 โกมาตร จงเสถยรทรพย, “พหลกษณทางการแพทย: มมมองมานษยวทยากบความหลากหลายของวฒนธรรมสขภาพ,” ใน พหลกษณทางการแพทยกบสขภาพในมตสงคมวฒนธรรม, หนา 27-28.

22

ผลต รฐจงตองพยายามแทรกอ านาจไปใหถงรางกายของประชากร และการแพทยกไดกลายเปนภารกจหลกของรฐ52 แตการจะมองแตในมมมองเชงอ านาจเชนนกออกจะเปนการไมยตธรรมทงตอรฐเองและตอพลเมอง เนองจากเหนแตอ านาจของรฐมากเกนไปในขณะทไมเหนถงความคดหรอการเคลอนไหวของฝายพลเมอง ดงนนในงานวจยชนนกจะไดพยายามมองใหเหนวากจการสขภาพนนเปนกจการทมประโยชนทงตอรฐและตอพลเมองเหลอมล ากนอย ในบางชวงเวลาอาจจะตองเนนประโยชนตอรฐมากเปนพเศษ ในขณะทบางชวงเวลากอาจมแรงผลกดนบางอยางทท าให รฐตองหนมาใสใจกบประโยชนของพลเมองมากขน ดงนนการด าเนนการดานสขภาพพลเมอง แมจะเปนการด าเนนการดวยอ านาจของรฐ แตกถกก ากบไดโดยบรบททางการเมอง เศรษฐกจ และสงคม รวมทงปจจยจากฝายพลเมองหรอทองถนเอง ซงยงมหลกฐานและประเดนบางอยางทไมคอยไดรบการใหความส าคญนกในการศกษาทผานมา เชน หลกฐานเกยวกบความคดเหนของประชาชนพลเมองตอกจการสขภาพของรฐบาล และการใหความส าคญกบกจการสขภาพในสถาบนอนทไมใชรฐบาลแตสามารถสงผลถงการด าเนนงานของรฐบาล เชน สภาผแทนราษฎร ซงกถอวาเปนตวแทนจากฝายพลเมองในกลมผ มอ านาจของรฐ หรอแมแตค าอธบายความหมายของกจการสขภาพแตละอยางของรฐบาล วาท าไปเพราะอะไร มหลกการและความส าคญอยางไร รวมทงความส าคญของกจการสขภาพพลเมองเมอเปรยบเทยบกบกจการอนของประเทศและงบประมาณทไดรบ ตลอดจนผลทเกดขนในสงคมและวถชวตของประชาชน เปนตน

วตถประสงคของการวจย

1.เพอศกษาความสมพนธระหวางกระบวนการจดการสขภาพพลเมองกบสถานการณในดานตางๆของรฐไทยทงทางการเมอง เศรษฐกจ สงคม ตงแตพ.ศ.2475-2500 2.เพอใหเหนพลวตของความสมพนธเชงอ านาจระหวางรฐกบพลเมองผานการจดการสขภาพ ในชวงพ.ศ.2475-2500 3.เพอใหเหนความเปลยนแปลงทเกดขนในสงคม ซงเปนผลมาจากกระบวนการจดการสขภาพโดยรฐ ในชวง พ.ศ.2475-2500

52 กองสกล กวนรวกล, “การสรางรางกายพลเมองไทยในสมยจอมพล ป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487,” หนา 7-

12.

23

สมมตฐาน

1.กระบวนการและรปแบบของการจดการสขภาพพลเมองโดยรฐ สมพนธอยางใกลชดกบอดมการณหลกของรฐและสถานการณทรฐตองเผชญในแตละยคสมย 2.รฐใชความเปนผ ทเหนอกวาทางการเมอง และความเหนอกวาทางความรดานการแพทยและสาธารณสข ในการเขาจดการสขภาพพลเมองของรฐตามทเหนสมควร เพอผลประโยชนของรฐ 3.การทรฐเขาจดการสขภาพพลเมองมผลใหเกดความเปลยนแปลงในวถชวตของคนในสงคมอยางกวางขวาง

ระเบยบวธวจย

ใชการพรรณนาเชงวเคราะห ศกษากระบวนการทางประวตศาสตรทเกดขน เกยวกบบทบาทและอ านาจของรฐไทยในการจดการสขภาพของพลเมองทสมพนธกบสถานการณและชวงเวลาตางๆ ประกอบกบวเคราะหถงความเปลยนแปลงทเกดขนตอวถชวตของประชาชนทงในระยะสนและในระยะยาว อนเกดจากมาตรการตางๆของรฐในทางสขภาพ

ขอบเขตของการวจย

ชวงเวลาทจะเปนหลกในการเรมตนศกษาอยางแทจรงคอหลงการเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 ทมการปกครองโดยคณะรฐบาล สภาฯ ภายใตรฐธรรมนญในระบอบประชาธปไตย แตจะได มการยอนไปพจารณาโดยคราวๆให เ ขาใจถงบทบาทของ รฐสมบรณาญาสทธราชยเดมในการจดการสขภาพของพลเมองกอนการเปลยนแปลงการปกครอง เพอเปนทางน าในการเปรยบเทยบความแตกตางระหวางรฐสมบรณาญาสทธราชยกบรฐประชาธปไตยในการจดการกบสขภาพของพลเมอง รวมทงเพอใหสามารถอธบายในแนวคดวธการใหมๆทเกดขน อนอาจสมพนธกบการเปลยนแปลงทางการเมอง เศรษฐกจ สงคมได หลงจากนนจะศกษาถงบทบาทของรฐไทยสมยประชาธปไตย ในการเขาจดการกบสขภาพของพลเมองโดยพจารณาประกอบกบบรบททางการเมอง เศรษฐกจ สงคมในสมยนน และอดมการณหลกของรฐบาลนนๆดวย เพอคนหาจดมงหมายทแทจรงของการเขาจดการสขภาพของพลเมอง วาอดมการณหลกและสถานการณของรฐ จะมผลในการทรฐเขาจดการกบสขภาพพลเมองอยางไรบาง

ขอบเขตการศกษาจะก าหนดสนสดเมอหมดสมยของรฐบาลจอมพลป.พบลสงครามชวงท 2 ในป พ.ศ.2500 เนองจากหลงจากนนจะเปนการเขาสสมยของคณะปฏวตทมอ านาจมาก และมแนวคดนโยบายแตกตางไปจากชวงสมยของรฐกอนหนานนหลายอยาง เชน แนวคดประชาธปไตย

24

แบบไทยๆ แนวคดในการพฒนาเศรษฐกจและสงคม แนวคดพอขนอปถมภ เปนตน ซงนบวาการศกษาประวตศาสตรการแพทยชวงพ.ศ.2475-2500 ในบรบททสมพนธกบสงคมยงมคอนขางนอยอย เมอเทยบกบชวงสมยอนๆ เชน กอนเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 หรอแมแตหลงพ.ศ.2500 กมการศกษาเรองการจดการสขภาพกบบรบทชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแลว ดงนนชวงเวลา พ.ศ.2475-2500 จงเปนชวงเวลาทนาสนใจในการศกษาเรองน

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1.ไดเหนกระบวนการจดการสขภาพพลเมองของรฐไทยชวงพ.ศ.2475-2500 ทสมพนธกบสถานการณของรฐในแตละชวงเวลา 2.ไดเหนความสมพนธเชงอ านาจของรฐทแทรกอยในวถชวตดานสขภาพของพลเมอง 3.ไดเหนวถชวตของพลเมอง รวมทงสงคมทเปลยนแปลงไป จากการจดการดานสขภาพโดยรฐ

25

บทท 2

รฐไทยหลงเปลยนแปลงการปกครอง

กบการขยายกจการสขภาพพลเมอง พ.ศ.2475 – 2481

การเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 นอกจากจะเปนการเปลยนระบอบการปกครองจากรฐสมบรณาญาสทธราชยมาเปนการปกครองภายใตระบอบรฐธรรมนญแลว ยงเปนจดเรมตนของการสถาปนารฐประชาชาตทมพฒนาการจากรฐสมบรณาญาสทธราชยในสมยรชกาลท 5 โดยนกวชาการไดกลาวถงองคประกอบของรฐประชาชาตวา มแบบแผนทเปนอดมคต แตกเปนสงซงสามารถคดค านงถงได โดยจะตองมองคประกอบ 4 ประการคอ ประชากร ดนแดนทแนนอน รฐบาล และอ านาจอธปไตย สมเกยรต วนทะนะอธบายวาการเกดขนของรฐประชาชาตนนไมสามารถเกดขนไดในระยะเวลาปสองป แตไดเรมพฒนามาตงแตสมยรชกาลท 5 สวนการเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 เปนจดเรมส าคญทจะกอใหเกดการเปลยนแปลงในการสราง “รฐแบบใหม” ขนมา ซงองคประกอบของรฐแบบใหมนนจะตองสมพนธกบองคประกอบ 4 ประการของรฐประชาชาต53

การเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 ไดท าใหความสมพนธระหวางรฐกบพลเมองเปลยนแปลงไป จากความสมพนธระหวางกษตรยทมอ านาจเหนอชวตของอาณาประชาราษฎรในระบอบสมบรณาญาสทธราชย เปลยนเปนความสมพนธในรปแบบใหมทอ านาจอธปตยของรฐมฐานมาจากประชาชนในรฐ ซงใหสทธอ านาจแกประชาชนพลเมองโดยหลกการในการควบคมนโยบายและผลประโยชนแหงรฐใหสอดคลองตองกนกบผลประโยชนของประชาชน การเปลยนแปลงในระบบความสมพนธเชนนท าใหความสมพนธในความเออเฟอไดเปลยนแปลงไป คอจากความเออเฟอทกษตรยทรงมตออาณาประชาราษฎรใตรมโพธสมภาร เปลยนเปนความเออเฟอทประชาชนพลเมองมตอสมาชกคนอนๆในชมชนทางการเมองเดยวกน และความคดทวารฐประชาชาตเปนองครวมของสมาชกทกคนท าใหรฐตองมหนาทใหความเออเฟอตอสมาชกทกคนในรฐอยางเทาเทยมและทวถงกน หลกการนเองทเปนพนฐานในการทรฐด าเนนกจการดานตางๆทเปนประโยชนแกพลเมอง รวมทงกจการดานสขภาพ54

53 สมเกยรต วนทะนะ, “เมองไทยยคใหม: สมพนธภาพระหวางรฐกบประวตศาสตรส านก,” ใน อยเมองไทย,

สมบต จนทรวงศ และชยวฒน สถาอานนท, บรรณาธการ (กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2530), หนา 72-73. 54 ทวศกด เผอกสม, เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม: ประวตศาสตรการแพทยสมยใหมในสงคมไทย, (กรงเทพ:

ส านกพมพแหงจฬาลงกรณทหาวทยาลย, 2550), หนา 233-234.

26

คณะราษฎรไดพยายามทจะท าใหการเปลยนแปลงการปกครองมาสระบอบรฐธรรมนญมความหมายยงขนดวยการประกาศอดมการณซงถอเปนนโยบายของการเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 คอหลก 6 ประการ ดงน

1. จะตองรกษาความเปนเอกราชทงหลาย เชน เอกราชในทางการเมอง การศาล ในทางเศรษฐกจ ฯลฯ ของประเทศไวใหมนคง

2. จะตองรกษาความปลอดภยภายในประเทศใหการประทษรายตอกนลดนอยลงใหมาก 3. ตองบ ารงความสขสมบรณของราษฎรในทางเศรษฐกจ โดยรฐบาลใหมจะจดหางานให

ราษฎรทกคนท า จะวางโครงการเศรษฐกจแหงชาตไมปลอยใหราษฎรอดอยาก 4. จะตองใหราษฎรมสทธเสมอภาคกน (ไมใชพวกเจามสทธยงกวาราษฎรเชนทเปนอย) 5. จะตองใหราษฎรไดมเสรภาพ มความเปนอสระ เมอเสรภาพนไมขดตอหลก 4 ประการ

ดงกลาวขางตน 6. จะตองใหการศกษาอยางเตมทแกราษฎร55

คณะราษฎรตองการสถาปนาหลก 6 ประการเปนอดมการณคกบการปกครองตามระบอบรฐธรรมนญ คณะรฐบาลในระบอบใหมจะตองบรหารราชการแผนดนใหเปนไปตามหลก 6 ประการน จากค าแถลงนโยบายของรฐบาลคณะตางๆหลงเปลยนแปลงการปกครองจะพบวาหลก 6 ประการของคณะราษฎรเปนนโยบายของรฐบาลคณะตางๆตอกนมาอกนาน แสดงใหเหนถงพลงของหลก 6 ประการทสถาปนาขนมาพรอมกบการปกครองตามระบอบใหมวาสามารถสรางความคาดหวงใหแกสงคม และรฐบาลในระบอบใหมกพยายามทจะท าใหหลก 6 ประการเปนอดมการณทควบคกบการปกครองในระบอบรฐธรรมนญโดยการพยายามทจะอธบายวาการปกครองในระบอบรฐธรรมนญจะน าความสขความเจรญมาสราษฎรตามหลก 6 ประการ การผสมผสานระบอบการปกครองตามหลกรฐธรรมนญกบหลก 6 ประการของคณะราษฎรนไดกลายเปนอดมการณของการปกครองในระบอบใหมทท าใหเกดความคาดหวงวาการปกครองตามระบอบใหมนจะบรรลถงเปาหมาย และแนนอนวาในระบบการเมองตามระบอบรฐธรรมนญน ความชอบธรรมทางการเมองยอมขนอยกบผลการบรหารตามนโยบาย ท าใหรฐบาลในระบอบใหมตองพยายามรกษาความชอบธรรมนดวยการบรหารราชการตามนโยบายคอหลก 6 ประการใหได56

55 “ประกาศของคณะราษฎรฉบบท 1,” ใน เอกสารการเมองการปกครองไทย (พ.ศ.2417-2477), ชยอนนต สมท

วณช และขตตยา กรรณสต, รวบรวม (กรงเทพฯ: สถาบนสยามศกษา สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย, 2532), หนา 169.

56 เรองวทย ลมปนาท, “บทบาทของรฐในระบบทนนยมของไทย (พ.ศ.2475-2500),” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2537), หนา 56-58.

27

สงทคณะราษฎรด าเนนการไดแก การปฏรปสงคม โดยการประกาศสทธมนษยชน ใหบคคลทกคนเสมอภาคกนตามกฎหมาย เลกระบอบอภสทธตามฐานนดรศกดและชาตก าเนด การปฏรปการศกษา โดยจดตงแผนการศกษาแหงชาต พ.ศ.2475 ซงจะเปนแผนการศกษาทมงเสรมราษฎรทวไปใหรหนงสอโดยเรว โดยเลกการเกบเงนศกษาพลและก าหนดใหมการศกษาภาคบงคบถงประถมปท 4 ไมเลอกวาจะเปนเดกชายหรอหญง แผนการศกษานเปนครงแรกทมการเปลยนเปาหมายการศกษาจากการผลตขาราชการมาสการศกษามวลชนเพอด าเนนการใหประชาชนรหนงสออยางทวถง นอกจากนจากหลกการในดานเศรษฐกจทจะมงใหราษฎรมงานท าจงไดมการตงโรงเรยนอาชวะ โรงเรยนพาณชย และโรงเรยนสารพดชาง เพอฝกใหราษฎรมทกษะในการท างาน การปฏรประบบราชการ เพอใหเปนการปกครองตามแบบสมยใหม โดยจะตองเปนการปกครองดวยกฎหมายแบบนตรฐ การด าเนนการใดๆของรฐบาลจะตองมกฎหมายรองรบทแนนอน สภาผแทนราษฎรจงตองรบด าเนนการออกกฎหมายใหครอบคลมการทวดานอยางรวดเรว57

ในเวลาตอมาแมวาจะเกดความเปลยนแปลงทางการเมองขนอยางตอเนองในชวง 1 ปหลงเปลยนแปลงการปกครอง แตเมอเหตการณตางๆสงบลง การปฏรปทางการเมองและสงคมกไดด าเนนตอไป ตงแตเรองการกระจายอ านาจเพอใหมการสรางประชาธปไตยในระดบทองถนซงปรากฏเปนกฎหมายการปกครองสวนทองถน พ.ศ.2476 และท าใหเกดการจดตงเทศบาลทวประเทศ นอกจากนกคอการตงกรมโฆษณาการ ซงในระบบใหมถอวารฐบาลบรหารประเทศในนามของประชาชน ตองรบผดชอบตอประชาชน ดงนนรฐบาลจงไดตงกรมโฆษณาการขนใน พ.ศ.2476 เพอเผยแพรผลงานของรฐบาลใหประชาชนไดรบทราบ ในดานระบบราชการกมการออกประมวลกฎหมายแพงและพาณชย และพระธรรมนญศาลยตธรรม รวมทงประมวลวธพจารณาความแพงและพจารณาความอาญา ในปพ.ศ.2477 ท าใหประเทศสยามมประมวลกฎหมายครบถวนตามหลกสากลนยมเปนครงแรก ซงเปนเงอนไขส าคญทจะน าไปสการแกไขปญหาเอกราชทมาจากสนธสญญาทไมเปนธรรมกบตางประเทศ ในดานการศกษากมการขยายการศกษาในระดบอดมศกษา คอการตงมหาวทยาลยธรรมศาสตรและการเมองในพ.ศ.2477 มเปาหมายใหเปนตลาดวชาเปดรบนกศกษาโดยไมจ ากด เพอเปดโอกาสใหราษฎรมความรกวางขวางมากขน รวมทงเปนสถานทเผยแพรความรประชาธปไตยส าหรบประเทศเพอท าใหระบอบประชาธปไตยมความมนคงตอไป นอกจากนกลมคณะราษฎรกไดเรมรณรงคใหมการพฒนาแนวคดใหมอยางจรงจงนนคอ “ลทธชชาต” หรอลทธ “ชาตนยม” โดยมงจะสราง “ชาตไทย” ใหเปนสญลกษณใหมแทนทสถาบนพระมหากษตรยอนเปนสญลกษณสมยสมบรณาญาสทธราชย โดยเนนการกระตน

57 สธาชย ยมประเสรฐ, สายธารประวตศาสตรประชาธปไตยไทย (กรงเทพฯ: พ.เพรส, 2551), หนา 30-31.

28

ใหเกดความรกชาตในหมประชาชน สดดความเปนเอกราชแหงชาต ความเปนปกแผนของประชาชน และไมเชดชระบอบศกดนา58

ส าหรบในดานสขภาพของพลเมองนน ดงทไดกลาวไวแลวขางตนถงองคประกอบของรฐประชาชาตทง 4 ประการคอ ประชากร ดนแดนทแนนอน รฐบาล และอ านาจอธปไตย การศกษาถงบทบาทของรฐกบปญหาสขภาพพลเมอง โดยหลกแลวกคอการศกษาถงความสมพนธระหวางองคประกอบ 2 สวนของรฐประชาชาตไทยกคอรฐบาลและประชากร ซงพฒนาขนหลงการเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 โดยมงศกษาเรองสขภาพของพลเมองหรอประชากร ซงมความสมพนธอยกบทงการเมอง เศรษฐกจ และสงคม

ในเรองความสมพนธระหวางรฐบาลและพลเมอง ปรด พนมยงค ผน าความคดคนส าคญของคณะราษฎรมความเหนวากจกรรมในทางการเมองและการปกครองทส าคญมเพยงสองสวนใหญๆคอ การกระท าเพอปองกนรกษาความสงบเรยบรอย กบการบ ารงฐานะความเปนอยและความสขของราษฎร และยงเหนวารฐสมบรณาญาสทธราชยทผานมาท าหนาทแตเพยงรกษาความสงบเรยบรอยอยางเดยว ยงบ ารงความสขสมบรณของราษฎรนอยไป59 นอกจากนปรด พนมยงค ยงเปนผ ทใหความส าคญกบหลกสทธมนษยชนในการปกครองมาตงแตกอนเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 ในสมยทเปนอาจารยสอนวชากฎหมายปกครองทโรงเรยนกฎหมายกระทรวงยตธรรมระหวางปพ.ศ.2474-2475 โดยอธบายวาความสขสมบรณของราษฎรนนเปนไปตามหลกสทธมนษยชน คอมสทธและหนาทในการด ารงชวต มอาหาร รบประทานดวยความพอใจ มเครองนงหม มสถานทอยอนเหมาะแกความสขและความพอใจของบคคล เปนตน60 แนวคดเรองรฐในระบอบใหมตองบ ารงความสขของราษฎรนปรากฏอยในหลก 6 ประการดวยในขอท 3 ทระบวารฐตองบ ารงความสขสมบรณของราษฎรในทางเศรษฐกจ กจการดานสขภาพพลเมองจงเปนกจการหนงทรฐในระบอบใหมใหความส าคญเนองจากเปนสวนหนงของการบ ารงความสขของราษฎรและเปนการสรางความชอบธรรมใหแกรฐบาลในระบอบใหมทท าการบ ารงความสขของราษฎรมากกวารฐบาลในระบอบเกาโดยเฉพาะความสขของราษฎรในสวนหวเมองและทองถน

58 เรองเดยวกน, หนา 38-40. 59 นครนทร เมฆไตรรตน, การปฏวตสยาม พ.ศ.2475 (กรงเทพฯ: มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและ

มนษยศาสตร, 2535), หนา 143-145. 60 ปรด พนมยงค, “ค าอธบายกฎหมายปกครอง (พ.ศ.2475 แกไขปรบปรง พ.ศ.2513),” ใน ประชมกฎหมายมหาชนและเอกชนของปรด พนมยงค (กรงเทพฯ: ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2553), หนา 53-62.

29

กลมวชาชพแพทยในสมยนนกมความเหนทสอดคลองกบปรด พนมยงคในเรองการบ ารง

ความเปนอยของราษฎร โดยจากค าบอกเลาของนายแพทยเสม พรงพวงแกว* แพทยผอาวโสซงผานชวงชวตในสมยการเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 และยงมชวตอยจนถงปจจบน (พ.ศ.2553) ไดใหความเหนถงความสมพนธระหวางหลกการเปลยนแปลงการปกครองกบกจการสขภาพพลเมองวา หลกของการเปลยนแปลงการปกครองทส าคญคอ “หนงตองใหคนมอาหารกน...สองตองใหคนมงานท า...สามตองใหคนมการศกษา...สตองใหมการรกษาพยาบาล...แลวถงจะมาพดถงเรองเสรภาพเปนอยางทหา”61 จะเหนไดวาแมหลกการของการเปลยนแปลงการปกครองทนายแพทยเสม พรงพวงแกวกลาวถงจะไมตรงกบหลก 6 ประการของคณะราษฎรนก แตกแสดงใหเหนถงมมมองของวชาชพแพทยตอปญหาบานเมองทตองไดรบการแกไขในสมยนน ซงมกจการดานรกษาพยาบาลหรอกคอกจการสขภาพพลเมองรวมอยกบกจการดานบ ารงฐานะความเปนอยของพลเมองดานอนๆ โดยมองวากจการเหลานมนาจะมความส าคญมากกวาเรองของสทธเสรภาพทเปนหลกการโดยตรงของประชาธปไตยเสยอก

* นายแพทยเสม พรงพวงแกว เปนหนงในนายแพทยผบกเบกการแพทยชนบทในยคแรกๆ เกดเมอวนท 31

พฤษภาคม พ.ศ.2454 ส าเรจการศกษาปรญญาแพทยศาสตรบณฑตจากคณะแพทยศาสตรแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย (คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาลในขณะนน ซงยงอยในสงกดของจฬาลงกรณมหาวทยาลย) เมอปพ.ศ.2478 ผลงานทส าคญเชน การจดตงโรงพยาบาลเอกเทศทอมพวาเพอจดการปญหาอหวาตกโรคระบาดในปพ.ศ.2478 การไปปฏบตหนาททจงหวดเชยงรายในปพ.ศ.2484 และไดรวมมอกบประชาชนจดตงโรงพยาบาลเชยงรายประชานเคราะหไดส าเรจ ตอมาไดด ารงต าแนงผอ านวยการโรงพยาบาลหญงสงกดกรมการแพทยและมบทบาทในการกอตงโรงเรยนพยาบาลผดงครรภในปพ .ศ.2494 รวมทงมบทบาทในการผลกดนใหเกดการสรางโรงพยาบาลประจ าจงหวดจนครบทกจงหวดในปลายทศวรรษ 2490 ตอมากยงไดมบทบาทในการปรบโครงสรางกระทรวงสาธารณสขใหมการกระจายอ านาจมากขนภายหลงเหตการณ 14 ตลาคม พ.ศ.2516 และไดเปนรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขในระหวางปพ.ศ.2524-2526 สมยรฐบาลพลเอกเปรม ตณสลานนทเปนนายกรฐมนตร ดประวตของนายแพทยเสมเพมเตมไดใน สนตสข โสภณสร, เกยรตประวตแพทยไทยฝากไวใหคนรนหลง: ชวตและผลงานของศาสตราจารยนายแพทยเสม พรงพวงแกว (นนทบร: ส านกวจยสงคมและสขภาพ, 2549). 61 เสม พรงพวงแกว, ใน สาธารณสขชมชน: ประวตศาสตรและความทรงจ า, การสมมนาผ รเหนประวตศาสตรระบบสขภาพไทย ครงท 1 เมอวนท 19 กนยายน พ.ศ.2551, ทวศกด เผอกสม, บรรณาธการ (นนทบร: ส านกวจยสงคมและสขภาพ, 2552), หนา 19.

30

สภาพปญหาสขภาพพลเมองและการจดการของรฐกอนพ.ศ.247562

จากหลกฐานทางประวตศาสตรตางๆ ทงพงศาวดาร ต านาน และโดยเฉพาะบนทกของชาวตางประเทศทเดนทางเขามาตดตอคาขายตงแตสมยอยธยามาจนถงสมยรตนโกสนทร ระบวามโรคทพบมากในสงคมไทยหลายอยาง ทงโรคผวหนง เชน โรคเรอน เกลอน หด แผลตามตว คดทะราด หด อสกอใส ฯลฯ โรคทางเดนอาหาร เชน โรคบด โรคปวง โรคพยาธ ฯลฯ โรคทางเดนหายใจ เชน โรคหวด โรคหอบ โรคปอดบวม วณโรค ฯลฯ รวมไปถงโรคไขชนดตางๆ โดยเฉพาะไขปาทมอาการไขเปนพกๆ ซงเปนกนมากจนเปนเรองปกต แตผ ทเปนถงขนรายแรงมนอย นอกจากน ยงมโรคอนๆอก เชน กามโรค มะเรง ฝหนอง เปนตน63 โรคเหลานยงเปนโรคทพบไดในสงคมไทยเรอยมาแมในชวงทการแพทยสมยใหมไดแพรหลายแลว อาจเปนเพราะสภาพภมประเทศทอยในเขตรอนชนมสวนชวยสงเสรมการเกดโรคบางชนด โดยเฉพาะโรคทางเดนอาหารและโรคทางเดนหายใจ รวมทงวถชวตคนในชนบททตองท างานหนก ตากแดด ตากลม ตากฝน กอาจท าใหเกดโรคทางผวหนงไดงาย

นอกจากโรคทเกดทวไปในสงคมแลวกยงมสวนของโรคระบาด*ทเกดขนเปนครงคราวโดยในสมยอยธยามปรากฏในหลกฐานหลายชนดวาโรคระบาดทรายแรงอยางหนงคอโรคไขทรพษหรอ

62สามารถอานเพมเตมถงสภาพปญหาดานสขภาพของพลเมองและการจดการของรฐกอนพ.ศ.2475 ไดในงานวจย

หลายชน เชน - วรนารถ แกวคร, “โรคระบาดในชมชนภาคกลางของไทย พ.ศ.2440-2475: การศกษาเชงประวตศาสตร,” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2535).

- เพญศร กววงศประเสรฐ, “บทบาทของรฐตอปญหาสขภาพของประชาชน (พ.ศ.2325-หลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475),” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาสงคมศาสตรการแพทยและสาธารณสข บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, 2528).

- ยวด ตปนยากร, “ววฒนาการของการแพทยไทยตงแตสมยเรมตนจนถงสนสดรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว,” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย , 2522).

- ทวศกด เผอกสม, เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม: ประวตศาสตรการแพทยสมยใหมในสงคมไทย (กรงเทพ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณทหาวทยาลย, 2550).

63 วรนารถ แกวคร, “โรคระบาดในชมชนภาคกลางของไทย พ.ศ.2440-2475: การศกษาเชงประวตศาสตร,” หนา 7-10.

* ค าวาโรคระบาด (epidemic) แทจรงแลวไมใชชอของกลมโรคโดยตรง แตเปนการสอความหมายถงปรากฏการณ

ทเกดโรคอยางหนงขนในกลมประชากรในชวงเวลาหนง ในอตราทสงมากกวาทคาดการณไว โดยเทยบกบประวตในอดต หากเปนการระบาดของโรคไปทวโลกกจะเรยกวา pandemic การนยามโรคใดๆเปนโรคระบาดจงขนอยกบความรสกของผนยามเปนส าคญวาคาดการณวาโรคนนควรจะเกดมากหรอนอยอยางไร ดงนนบางครงโรคทเกดขนจ านวนนอยแตหายากเชนโรคพษ

31

ทชาวบานเรยกวาฝดาษ* ซงเปนโรคทเกดขนบอยในยามศกสงครามท าใหมผ เจบปวยและเสยชวตมากมาย รวมทงอาการของโรคทท าใหเกดแผลพพองขนตามตวเปนทนารงเกยจ ท าใหโรคนเปนทหวาดกลวกนมาก ตอมาในสมยตนรตนโกสนทรกมโรคระบาดรายแรงอกอยางหนงทมทมาจาก

การตดตอสมพนธกบตางประเทศ คออหวาตกโรค**ซงมการระบาดในประเทศเมอปพ.ศ.2363 ใน

สนขบากอาจถอเปนโรคระบาดได ในขณะทโรคทเกดเปนจ านวนมากทวไปเชนโรคหวดอาจไมถอเปนโรคระบาด ตางจากค าวาโรคตดตอ (communicable disease) ซงมความหมายใกลเคยงกบค าวาโรคตดเชอ (infectious disease) หมายถงกลมโรคหนงทสามารถตดตอกนระหวางคนไดผานทางเชอโรค ซงสามารถตดตอกนไดหลายทาง เชน การสมผส การหายใจ อาหารหรอน าดม พาหะ เปนตน ค าวาโรคระบาดทใชในยคสมยทศกษานคอนขางสมพนธกบค าวาโรคตดตออนตรายหรอโรคตดตอรายแรง หมายความวาเปนโรคทตดตอกนไดรวดเรว สรางความเจบปวยและการตายไดรวดเรว เชน ไขทรพษ อหวาตกโรค กาฬโรค เปนตน นอกจากนยงมค าวาโรคประจ าถน (endemic) ทเกดอยางทวไปในทองทหนงๆ แตเกดในอตราทสง เชนมาลาเรยเปนโรคประจ าถนในภาคเหนอของประเทศไทย, อางมาจาก http://en.wikipedia.org/wiki/Epidemic และ http://en.wikipedia.org/wiki/Infectious_disease.

* ไขทรพษหรอฝดาษ (smallpox) เปนโรคทเกดจากเชอไวรส ตดตอระหวางคนกบคนโดยตรง เชอโรคจะอยใน

น ามก น าลาย หนอง และสะเกดจากผวหนงของผ ปวย ผ ปวยจะมอาการมไข มผนและตมน าใสขน จนกลายเปนฝ ตอมาจะแหงและตกสะเกด ใชเวลาประมาณ 10-40 วน หากเปนโรครนแรงกจะมตมขนหนาแนน มเลอดออกตามตวและทางอจจาระ ปสสาวะ หายใจเรว ชพจรเรว และตายภายใน 6 วน โรคไขทรพษเปนโรคทระบาดอยนานแลวในจนและอนเดย และลกลามไประบาดในยโรปชวงพทธศตวรรษท 22 จนกระทงมการคดคนวคซนปองกนโรคไขทรพษโดยเอดเวรด เจนเนอร ในปพ.ศ.2339 ท าใหสามารถปองกนการแพรระบาดของโรคไดมากขน ส าหรบการระบาดในประเทศไทย มการระบาดของโรคไขทรพษมาตงแตสมยอยธยาตามทปรากฏในพงศาวดาร โดยเฉพาะในยามเกดสงคราม และกมการระบาดเกดขนเรอยมา ในสมยนนยงไมมวธการปองกนทไดผล สวนวธการปลกฝปองกนไขทรพษกไดมการน าเขามายงประเทศไทยโดยคณะมชชนนารในสมยรชกาลท 3 และรชกาลท 4 และตอมากเรมมการจดการปลกฝใหพลเมองกวางขวางมากขน ท าใหควบคมการระบาดของโรคไดในระดบหนง และมอตราการตายอยทประมาณ 20-200 คนตอปในทศวรรษ 2470 และ 2480 แตในชวงสงครามโลกครงท 2 ทมปญหาในการน าเขาวคซนจากตางประเทศ กท าใหไขทรพษเกดการระบาดอยางหนกขนอกในระหวางปพ.ศ.2488-2489 ทท าใหมผ เสยชวตถงราว 15,000 คนในชวงเวลา 2 ป, อางมาจาก วรนารถ แกวคร, “โรคระบาดในชมชนภาคกลางของไทย พ.ศ.2440-2475: การศกษาเชงประวตศาสตร,” หนา 123-132, และ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, “ประวตและผลงานของกรมอนามย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500 (พระนคร: โรงพมพอดม, 2500), หนา 249.

**

อหวาตกโรค (Cholera) เปนโรคทเกดจากเชอแบคทเรย ท าใหผ ปวยถายอจจาระเปนน ารวมกบอาเจยน ท าให

สญเสยน าอยางรวดเรว ชพจรเตนชาลง ตวเยน เสยงแหบ หนงเหยว เปนตะครวตามแขนขา ถาอาการไมรนแรงกจะดขนไดเองใน 1-5 วน แตถาสญเสยน าไปมากกจะตายไดอยางรวดเรวภายใน 1-3 วน การตดตอของเชอโรคเกดจากเชอแบคทเรยทอยตามอาหารและแหลงน า มพาหะน าเชอทส าคญคอแมลงวน อหวาตกโรคเปนโรคระบาดทเกาแกในอนเดยชวงพทธศตวรรษท 12 และแพรไปยงจนชวงพทธศตวรรษท 20 จนกระทงแพรไปทวโลก สวนการระบาดในไทยกจะสมพนธกบการระบาดทวโลก เชนการระบาดทวโลกครงแรกในปพ.ศ.2460-2463 ซงตรงกบสมยรชกาลท 2 และรชกาลท 3 มการระบาดเกดขนรนแรงในกรงเทพ และกเกดระบาดอกในสมยรชกาลท 4 และรชกาลท 5 หลงจากนนกมการระบาดเรอยมาโดยมกจะเกดขนในฤดแลงทขาดแคลนน าสะอาด หากเปนการระบาดครงใหญๆจะท าใหมผ เสยชวตไดถงปละ 1,000-4,000 คน เชน การระบาดในชวงปพ.ศ.2470-2473, พ.ศ.2478-2480 และพ.ศ.2486-2490, อางมาจาก วรนารถ แกวคร, “โรคระบาดในชมชนภาคกลางของไทย

32

สมยรชกาลท 2 ซงสมพนธกบการระบาดทวโลกทเรยกวา Asiatic cholera ในระหวางปพ.ศ.2360-2367 หลงจากนนทงโรคไขทรพษและอหวาตกโรคกยงคงเกดการระบาดขนอยางสม าเสมอในประเทศไทย แตภายหลงจากทคณะมชชนนารไดเขามาในประเทศไทยตงแตปลายสมยรชกาลท 3 พรอมทงน าความรและวทยาการใหมๆเขามาซงรวมไปถงความรดานการแพทยสมยใหม กสามารถชวยเหลอในการปองกนและรกษาโรคระบาดเหลานไดบางโดยเฉพาะการปลกฝปองกนไขทรพษ ซงรฐบาลกใหความรวมมอดวยด64 หลงจากทไดมการท าสนธสญญาบาวรงในปพ.ศ.2398 ในสมยรชกาลท 4 ท าใหการตดตอกบตางประเทศเพมขนอยางมาก ตามมาดวยการปฏรปประเทศในสมยรชกาลท 5 ทมการขยายตวของการคมนาคมท าใหโรคระบาดตางๆสามารถแพรกระจายไปสเขตหวเมองและครอบคลมพนทกวางใหญมากขน รวมไปถงการขยายตวของชมชน เมอง และพนทเพาะปลก เขาไปยงพนทซงเดม

เปนปารกรางกท าใหโรคทมอยเดมบางอยางมแนวโนมทจะรนแรงขนโดยเฉพาะโรคไขจบสน* นอกจากนสภาพของความเปนเมองทเพงเกดใหมมประชากรหนาแนนแตการสาธารณสขและสขอนามยยงไมดกเปนการเปดโอกาสใหเกดโรคระบาดใหมๆ ทมาจากการตดตอกบตางประเทศได

พ.ศ.2440-2475: การศกษาเชงประวตศาสตร,” หนา 112-122, และ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, “ประวตและผลงานของกรมอนามย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 249. 64 วรนารถ แกวคร, “โรคระบาดในชมชนภาคกลางของไทย พ.ศ.2440-2475: การศกษาเชงประวตศาสตร,” หนา 10-50.

* โรคไขจบสน หรอไขมาลาเรย (Malaria) เปนโรคทเกดจากเชอโปรโตซวพลาสโมเดยม มพาหะทส าคญคอ

ยงกนปลอง เมอเชอโรคเขาสรางกายผ ปวยเปนเวลา 1-2 สปดาหกจะเพมจ านวนท าลายเซลลตบและเมดเลอดแดง ท าใหผ ปวยมอาการไขและหนาวสนอยางเฉยบพลนเปนเวลาหลายชวโมง ปวดหว คลนไสอาเจยน ปวดเมอยตามตว เปนๆหายๆ เกดขนทกๆ 2-3 วน นอกจากยงท าใหตบและมามท างานผดปกตและมขนาดใหญขน และยงอาจท าใหการท างานของสมองผดปกตได ท าใหเฉอยชา ไมมเรยวแรง โดยเฉพาะในเดกและสตรมครรภจะเกดอาการไดรนแรง ถาเปนการตดเชอมาลาเรยชนดรนแรงอาจท าใหไมรสกตวและตายไดภายใน 2-3 วน แมอาการปวยจะหายไปไดแตเชอกยงอาศยอยในตบและยงเพมจ านวนอย ท าใหโรคนเปนโรคทเรอรง หากไมไดรบการรกษาใหหายขาดกมโอกาสทจะกลบมาเปนใหมไดทกเวลา โรคนไดมการระบาดมาอยางยาวนานในบรเวณพนทราบลมแมน าของเอเชยตะวนออกเฉยงใตรวมทงประเทศไทยดวย และท าใหเกดการตายจ านวนมาก จนกระทงคณะมชชนนารไดเขามาในประเทศไทยกไดมการเผยแพรการใชยาควนนรกษาโรคมาลาเรยแกพลเมองในภมภาคนอยางไดผล และกมการใชยานในการบ าบดรกษาโรคกนเรอยมา แตแมจะเ ปนเชนนน ตงแตทศวรรษ 2470 จนถงทศวรรษ 2490 โรคมาลาเรยกยงเปนโรคทท าใหเกดการตายไดมากทสดในจ านวนโรคทงหมด (หากไมนบการตายในวยทารก) คอปละ 30,000-60,000 คน แลวจงลดเหลอ 10,000-20,000 คนในชวงปลายทศวรรษ 2490 ทมการใชวธฉดด.ด.ท.เพอก าจดยงตามบานเรอน, อางมาจาก อทย สนธนนทน, “การควบคมไขมาลาเรย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 20 ป พ.ศ.2485-2505 (พระนคร: กระทรวง, 2505), หนา 405-422, และ http://en.wikipedia.org/wiki/Malaria.

33

คอกาฬโรค* ซงเรมระบาดในประเทศไทยเมอปพ.ศ.2443 ทภเกต และเขามาระบาดในกรงเทพเมอปพ.ศ.2447 ในสมยรชกาลท 565 ทางดานของรฐและราษฎรนน เมอเกดปญหาสขภาพทไมรนแรงราษฎรสวนใหญจะท าการรกษาตวเองบาง ขอรบการเยยวยาจากหมอเชลยศกด หมอพระ หมอไสยศาสตรบาง ถาเปนกรณโรคระบาดรายแรงกมกแกปญหาดวยการทงบานหรอคนไขทมอาการหนกไวแลวอพยพไปยงทอนเพอหลกหนจากโรค แมแตหมอเชลยศกดกตองหนไปดวยเชนกนจงไมอาจเปนทพงของคนปวยไขได ดวยเหตนการเยยวยารกษาตนเองโดยไมพงวชาชพแพทยจงเปนพฤตกรรมธรรมชาตทสรางสมจากภาวะความจ าเปนทางสงคม เฉพาะในยามโรคทวความรนแรงหรอเปนโรคระบาดอนตรายราษฎรจงหวงพงวชาชพแพทยและบรการของรฐ ซงรฐในสมยตนรตนโกสนทรจะจดบรการดานสขภาพแกราษฎรในกรณเฉพาะหนาทสรางความสญเสยแกสงคมจนอาจกอผลสะเทอนถงความมนคงของรฐเทานน เชน การเกดโรคระบาดทรนแรงคราชวตผคนมากมาย รฐกจะแสดงบทบาทปดเปาทกขภยตามเงอนไขของวทยาการทางการแพทยแหงสงคมยคนน เปนภารกจเฉพาะหนา ยงไมมระบบทแนนอนในการจดบรการสขภาพอนามยแกราษฎร เนองจากรฐในชวงเวลานนเปนรฐจกรวรรดทมสถาบนพระมหากษตรยในราชธานเปนศนยกลางของอ านาจรฐและใชอ านาจผานระบบ “กนเมอง” ของเจาเมองปกครองหวเมองตางๆ ความสมพนธระหวางศนยกลางอ านาจรฐกบเมองตางๆจงหางเหนและมกมอ านาจแตในนามมากกวาความเปนจรง กจการตางๆในหวเมองจงไมไดอยในขายรบผดชอบโดยตรงของรฐสวนกลาง ในขณะทศนยกลางอ านาจรฐจะสามารถควบคมไดจรงกแตเพยงเขตพระนครและเมองใกลเคยงเทานน รฐจงไมม

* กาฬโรค (Plague) เปนโรคทเกดจากเชอแบคทเรยชอ Yersinia Pestis ซงถกคนพบในปพ.ศ.2437 เชอจะอาศย

อยในหมดหนและตดตอมาถงคนโดยจะไปท าลายระบบหลอดเลอดและน าเหลอง ท าใหผ ปวยมผนหรอตมใสขนตามตว หรอมอาการบวมและเลอดออกในอวยวะตางๆ มไขสง หนาวสน คลนไสอาเจยน ทองเสย ทองผก ปวดตามตว เสยการทรงตว หวใจเตนไมเปนจงหวะ พดจาสบสน หวใจจะวายและเสยชวตในทสด หากเชอโรคเขาสระบบเลอดและทางเดนหายใจอาจท าใหเสยชวตไดภายใน 1-3 วนหลงจากเรมมอาการ กาฬโรคเปนโรคทแพรระบาดในยโรปสมยยคกลางเปนตนไป(พทธศตวรรษท 12-23) แลวจงแพรกระจายเขาสเอเชย ประมาณการไดวาเปนโรคทท าใหชาวยโรปเสยชวตรวมแลวถง 25 ลานคน หรอ 1 ใน 4 ของประชากรยโรปทงหมดในสมยนน กาฬโรคไดเขามาระบาดในประเทศไทยดวยซงเปนผลมาจากการระบาดทวโลกในปพ.ศ.2437 โดยเรมจากการระบาดทภเกตในปพ.ศ.2443 และเขามาระบาดทกรงเทพในปพ.ศ.2447 จนกระทงลกลามไปถงทวประเทศ หลงจากนนกมการระบาดขนเกอบทกป มผ เสยชวตปละ 50-200 คน จนกระทงมการใชวธพนด.ด.ท. ฆาหนตามบานเรอนในปพ.ศ.2492 ท าใหกาฬโรคเรมสงบลง, อางมาจาก จาก วรนารถ แกวคร, “โรคระบาดในชมชนภาคกลางของไทย พ.ศ.2440-2475: การศกษาเชงประวตศาสตร,” หนา 82-112, และ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, “ประวตและผลงานของกรมอนามย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 249. 65 วรนารถ แกวคร, “โรคระบาดในชมชนภาคกลางของไทย พ.ศ.2440-2475: การศกษาเชงประวตศาสตร,” หนา 50-82.

34

บทบาทในการแกปญหาสขภาพของราษฎรในเขตหวเมอง สวนราษฎรในเขตราชธานกอยในระบบไพรทตองสงกดมลนาย มลนายจงมหนาทดแลรบผดชอบตอไพรของตนเอง รฐไมมความจ าเปนตองมภาระดแลหรอจดบรการสงคมแกราษฎร ดงนนตราบใดทปญหาความเจบปวยในหมพลเมองไมไดสงผลกระทบทรนแรงตอเสถยรภาพของรฐแลว รฐกจะใหถอเปนหนาทของมลนายตนสงกด66 แนวความคดของรฐเกยวกบบทบาทดานบรการสงคมรวมทงบรการสขภาพอนามยทวไปแกราษฎรไดเปลยนแปลงไปในสมยรชกาลท 5 ราวพ.ศ.2430 เปนตนไป ดานหนงเปนเพราะปจจยภายในสงคมไทยเองทสรางความจ าเปนในขณะนนขนไดแกความจ าเปนทตองแกปญหาสขภาพทอาจบนทอนก าลงของกองทพและราษฎรซงเปนก าลงส าคญในการสรางผลผลตทางเกษตรกรรมอนเปนสนคาสงออกทส าคญของสงคม ทงนมแรงกดดนพนฐานมาจากปญหาโรคระบาดทมแนวโนมทวความรนแรงขนเนองจากการขยายตวของเศรษฐกจสงคมและการคมนาคมสอสาร รวมทงการตดตอการคากบตางประเทศและภายในประเทศมากขน ท าใหการแพรกระจายของโรคระบาดส าคญเชน อหวาตกโรค ขยายขอบเขตการระบาดกวางมากขนซงยอมสงผลสะเทอนตอความมนคงทางเศรษฐกจและการเมองของรฐไดมากขนดวย ในอกดานหนงกมแรงกดดนจากภายนอกสงคมคอภยคกคามจากลทธจกรวรรดนยมท าใหรฐตองจดการปฏรปการปกครองแผนดนเพอรวมศนยอ านาจทงดานเศรษฐกจและการปกครองสสวนกลาง นบเปนจดเรมตนของการสรางรฐสมบรณาญาสทธราชยอยางแทจรง มการยกเลกขนบไพรใหราษฎรทงหมดขนกบรฐโดยตรงไมใชขนกบมลนาย และรฐมนโยบายจะพฒนาประเทศตามแบบตะวนตกเพอใหชาตรอดพนจากการตกเปนอาณานคม ดงนนบทบาทการใหบรการสงคมทจดโดยรฐจงไดเกดขนอยางเปนระบบแนนอน ไมใชเปนบทบาทชวคราวเพอแกปญหาเฉพาะหนาอกตอไป มการสรางโรงพยาบาลศรราชเพอใหบรการรกษาพยาบาลแกราษฎรทวไปและตงกรมพยาบาลเปนหนวยงานทรบผดชอบงานบรการดานสขภาพในปพ.ศ.2429-2431 นบเปนการแสดงบทบาทใหมของรฐทถอไดวาเปนสวนหนงของการปฏรปทางสงคมสความทนสมยตามแบบฉบบตะวนตก ในชวงเวลานรฐเนนการจดบรการดานการรกษาพยาบาลแกราษฎรเฉพาะในเขตพระนครในรปแบบของโรงพยาบาลซงเปนสงใหมส าหรบสงคมไทย แตไมมนโยบายจะขยายบรการรปแบบนไปยงสวนหวเมอง ส าหรบราษฎรทอยในหวเมองนนรฐไดจดบรการในรปแบบของการจ าหนายยาแผนปจจบนเปนบรการดานการบ าบดโรค และจดบรการดานปองกนโรคระบาดดวยการปลกฝปองกนไขทรพษและการให

66 เพญศร กววงศประเสรฐ, “บทบาทของรฐตอปญหาสขภาพของประชาชน(พ.ศ.2325-หลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475),” หนา 30-45.

35

สขศกษาเปนครงคราวเมอเกดการระบาดของโรค ซงกปรากฏวาไมสามารถท าใหปญหาโรคระบาดลดความรนแรงลงไดมากนก บทบาทของรฐดานบรการสงคมในชวงนยงคงเปนรองกจการดานหลกคอการสรางเสถยรภาพทางการเมองและการปกครองเปนส าคญ กจการสขภาพอนามยกเปนเพยงบทบาทเสรมทมผลตอประชากรเพยงจ านวนจ ากดเฉพาะในเขตพระนครมากกวาสวนหวเมองทเปนทอยอาศยของพลเมองสวนใหญของประเทศและรฐยงไมไดถอวาการบรการสขภาพเปนกลไกของรฐทจะสรางการยอมรบตอผ ปกครองในหมราษฎรของประเทศ เนองจากรฐสมบรณาญาสทธราชยในยคนนมอ านาจรวมศนยทมนคงและสมบรณยงแลวในทศนะของผน ารฐ67 งานบรการสขภาพอนามยของรฐสพลเมองไดมนโยบายขยายบรการสหวเมองอยางจรงจงในสมยรชกาลท 6 เมอมการตงกรมพยาบาลขนใหมในสงกดกระทรวงมหาดไทยในพ.ศ.2455 เปนสวนหนงของการปรบปรงสภาพสงคมของประเทศ ซงรฐถอวาเปนบทบาทตามหลงจากการด าเนนการปกครองบานเมองไดเรยบรอยดแลว จงใหความส าคญกบงานดานปองกนและควบคมโรคระบาดเพอลดอตราการตายของประชากร การขยายการจดการสขาภบาลหวเมอง และการกระจายยารกษาโรคตางๆ ผลปรากฏวาการสขาภบาลหวเมองขยายตวอยางรวดเรวและรฐสนบสนนใหทองถนสรางโรงพยาบาลหรอโอสถศาลาส าหรบจ าหนายและแจกยาแกราษฎรโดยอาศยเงนรายไดจากการสขาภบาลและการเรยไรจากคนในทองท สวนรฐจะสรางโรงพยาบาลของรฐเฉพาะในเขตหวเมองทมบทบาทหรอมปญหาทางการเมองและเศรษฐกจ นบเปนชวงเวลาทงานการแพทยและสาธารณสขขยายตวอยางรวดเรวในสวนภมภาคดวยแรงสนบสนนทางเศรษฐกจของทองถนเองเปนส าคญ ตอมากไดมการจดตงกรมสาธารณสขขนในสงกดกระทรวงมหาดไทยในปพ.ศ.2461 และสามารถรวมกจการสขภาพสวนพระนครและภมภาคเขาดวยกนส าเรจในปพ.ศ.2468 ท าใหกจการสขภาพพลเมองไดรบความสนใจจากรฐมากขนเนองจากรฐไดตระหนกแลววางานบรการสขภาพนอกจากจะใหผลดตอสขภาพของประชากรแลวยงเกดประโยชนตอการปกครองและเศรษฐกจของทองถนดวย กลาวคอรฐไดใชบรการสขภาพเปนเครองมอในการเขาถงราษฎร ชวยสรางความสงบเรยบรอยในการปกครองบานเมองพรอมทงเกดผลประโยชนตอสขภาพของราษฎรในขณะเดยวกนดวย ในการจดการดานสขภาพจงเนนเฉพาะกจการในระดบพนฐานเทานนเพอใหสามารถขยายงานไดในขอบเขตทกวางของสวนภมภาคโดยเฉพาะตอปญหาโรคระบาดเปนงานดานหลก นอกจากนยงมการรกษาพยาบาลโรคทวไป การใหค าแนะน าเรองการดแลสขภาพสวนบคคล การจดการอนามยสงแวดลอมในชมชน การจ าหนายยาเพอรกษาโรคทวไป การปลกฝ


36

ปองกนไขทรพษ เปนตน ผลของการด าเนนการทขยายตวในวงกวางนท าใหอตราเพมของประชากรโดยทวไปสงขน กลาวไดวางานบรการสขภาพทรฐจดใหแกราษฎรในชวงปลายสมยสมบรณาญาสทธราชยไดคลคลายพฒนาจากระบบบรการทหละหลวม ไรประสทธภาพ และเนนเฉพาะการรกษาพยาบาลผ เจบปวยในเขตพระนคร มาสการขยายบรการสขภาพขนพนฐานทประกอบดวยงานฝายรกษาพยาบาล ปองกนโรค และสงเสรมสขภาพทวไป ไปยงสวนหวเมองไดกวางขวางขน เพอจดการกบปญหาโรคระบาดทขยายไปสเขตหวเมองมากขนจากความเจรญทางเศรษฐกจและสงคม โดยอยในความรบผดชอบขององคกรใหญเพยงองคกรเดยวคอกรมสาธารณสขสงกดกระทรวงมหาดไทย แตเนองจากอปสรรคหลายอยาง เชน รฐยงคงใหความส าคญกบกจการดานสาธารณสขนอยมากเมอเทยบกบกจการดานอน นอกจากนยงมปญหาภาวะเศรษฐกจของประเทศทเสอมโทรม รวมทงปญหาการขาดแคลนบคลากร ท าใหการขยายกจการดานสขภาพกยงคงไมเพยงพอกบความตองการของราษฎรสวนใหญของประเทศ68 ในปพ.ศ.2473 รฐบาลสยามสมยรชกาลท 7 ไดเชญดร.คารล ซ ซมเมอรแมน (Carle C.Zimmerman) ศาสตราจารยทางสงคมวทยา มหาวทยาลยฮารวารด ใหเขามาส ารวจสภาพเศรษฐกจของชนบทสยาม หลงจากทไดด าเนนการส ารวจเปนเวลา 7 เดอน69 ดร.ซมเมอรแมนกไดจดท ารายงานเสนอในชอ “Siam Rural Economic Survey 1930-1931” โดยไดสรปวาพลเมองประเทศสยามมชวตความเปนอยทดกวาอกหลายประเทศในเอเชย หากจะมสวนทยงลาหลงอยกเนองจากการ “มพลเมองนอยเมอคดเทยบกบขนาดพนท” และม “อตราการตายสง” จ าเปนตองพยายามทวพลเมองเพอใหสามารถผลตพชผลไดมากขน ดร.ซมเมอรแมนเหนวาจ านวนพลเมองเปนปจจยหนงทท าใหเศรษฐกจของประเทศเจรญกาวหนา และสมรรถภาพในทางเศรษฐกจของพลเมองกขนอยกบการมสขภาพด70

68 เรองเดยวกน, หนา 92-171. 69 การส ารวจกระท าในระหวางเดอนธนวาคม พ.ศ.2473 ถงเดอนมถนายน พ.ศ.2474 วธการส ารวจคอการสมเลอกต าบลจากในภาคตางๆตามสดสวนของประชากร รวมแลว 40 ต าบล แลวท าการสมเลอกครอบครวจากหมบานตางๆมาส ารวจสอบถามโดยใหมครอบครวฐานะตางๆปะปนกน ใหครบจ านวนเกณฑทก าหนด หวขอตางๆทท าการส ารวจเชน รายได รายจาย หนสน การเสยภาษอากร สขภาพ อาหาร เปนตน. 70 Carle C.Zimmerman, Siam Rural Economic Survey 1930-1931 (Bangkok: White Lotus, 1999), pp.225-229.

37

ตารางท 1 สถตจ านวนประชากรของประเทศไทย พ.ศ.2454-250071

ป พ.ศ.2454 พ.ศ.2462 พ.ศ.2472 พ.ศ.2480 พ.ศ.2490 พ.ศ.2500 จ านวนประชากร

8,226,408 9,207,355 11,506,207 14,467,105 17,442,689 23,669,459

ดร.ซมเมอรแมนอธบายวาสาเหตส าคญทประเทศสยามมพลเมองนอยนนเกยวกบอตราการตายเปนสวนใหญ เนองจากรฐบาลยงไมไดคดอานลดการตายในชนบทใหนอยลงนอกเหนอไปจากการปลกฝปองกนไขทรพษ รฐบาลยงไมไดคดอานปราบโรคตางๆอยางจรงจงโดยวธใชยาและการแพทยสมยใหม พลเมองประมาณครงหนง “ไมเคยใชยารกษาโรคเลย” สวนอกครงหนงใชยาของหมอพนเมองซงยงไมแนชดในคณภาพการรกษา มพลเมองเพยงสวนนอยมากประมาณ 1 ใน 100 ทยอมใหแพทยรกษาและใชยาสมยใหม นอกจากนยงมปญหาโรคระบาดทวนเวยนมาเปนครงคราวและโรคประจ าถนบางอยางทมชกชมในแตละทองท โดยเฉพาะโรคบดและพยาธล าไสทมแพรหลายทวไปในชนบทโดยเฉพาะในฤดแลงทแหลงน าไมสะอาดเพยงพอ ในผ ใหญนนมกจะตายจากการท “เปนโรคหลายอยางในคราวเดยวกน” สวนเดกนนถาปวยเปนโรคเพยงชนดเดยวกอาจตายได ผประกอบอาชพชาวนาเปนโรคกนมากเนองจากอยกลางแจง ตากแดด และไมคอยมเสอผาหอห มรางกายเพยงพอ ส าหรบในทองถนท มไขจบสนแพรหลายโดยเฉพาะภาคเหนอ พลเมองเกอบทงหมด “เปนไขจบสนเรอรงถงขนตบมามโต” ดร.ซมเมอรแมนไดสรปวาพลเมองเปนจ านวนมากตองเสยชวตเพราะโรคภยไขเจบหลายอยาง วธแกปญหาคอจดการบ ารงการแพทยในชนบทใหมากขน ใหพลเมองนยมใชยาแผนปจจบนมากขน รวมทง

หาทางปองกนโรคทเปนปญหาส าคญทเกดมากในทองทเชนไขจบสนและคดทะราด * ดร.ซมเมอรแมนเสนอใหรฐบาล “จดระเบยบใหมในเรองสขภาพ” เพอใหพลเมองนยมใชการรกษาตาม

71 ตวเลขในปพ.ศ.2454-2490 ไดมาจากการส ารวจส ามะโนครวทวราชอาณาจกรไทยในปนนๆ สวนตวเลขในปพ.ศ.2500 ไดมาจากการรายงานจ านวนราษฎรตามทะเบยนราษฎรของจงหวดตางๆทวราชอาณาจกรไทย รวบรวมและเผยแพร โดย ศน ยสารสนเทศทางประชากรศาสต ร ว ทยาลยประชากรศาสต ร จฬาลงกรณมหาวทยาลย http://www.cps.chula.ac.th/pop_info_2551/Image+Data/Population_statistics/Ps.html.

* โรคคดทะราด (Yaws) เปนโรคตดตอเรอรงเกดจากเชอแบคทเรย ตดตอไดโดยการสมผสผ ปวย มกเกดขนมากใน

วยเดกนกเรยน มอาการเปนตมนน และเปนแผลทวรางกาย ผวหนงหนาขน มกพบทฝามอและฝาเทา ท าใหเกดอาการเจบปวดมากจนเดนหรอท างานไมได อาจหายเองไดในเวลา 3 เดอน แตหากรนแรงกอาจถงขนพการ ปจจบนไดมการปองกนและปราบปรามโรคนจนคาดวาหมดไปแลว, อางมาจาก http://en.wikipedia.org/wiki/Yaws.

38

แนวทางการแพทยสมยใหม รวมทง”เรงอบรมแพทยชนรอง” อยางเรวทสดเทาทจะเปนไปไดเพอใหการแพทยสมยใหมสามารถเขาถงพลเมองในชนบทไดมากขน72 รายงานฉบบนของดร.ซมเมอรแมนคาดวานาจะสงผลตอรฐบาลภายหลงเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 ในการด าเนนงานดานสขภาพพลเมองไมนอย เหนไดจากความสอดคลองของนโยบายบางอยางของรฐบาลกบขอเสนอของดร.ซมเมอรแมน เชน โครงการอนามยหวเมอง โครงการควบคมโรคทเปนปญหาส าคญ การอบรมผชวยแพทย ฯลฯ ดงจะไดกลาวตอไป

จดเรมตนของการด าเนนกจการสขภาพพลเมองหลงพ.ศ.2475

หลงการเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 โครงสรางหนวยราชการทรบผดชอบดแลสขภาพของราษฎรคอกรมสาธารณสขสงกดกระทรวงมหาดไทย ยงมไดมการเปลยนแปลงไปจากยคสมบรณาญาสทธราชยอยางเดนชดแตอยางใด โดยเฉพาะในระหวางปพ .ศ.2475-2477 กจกรรมทด าเนนการยงคงปฏบตตามนโยบายเดมทเคยเปนมาแตกอนการเปลยนแปลงการปกครองทงสน มลเหตของความชะงกงนในการพฒนากจการดานสขภาพพลเมองในระยะนนาจะไดแกปญหาความไมสงบทางการเมองทเกดขนอยางตอเนองในระยะแรกของการเปลยนแปลงการปกครอง อนมตนตอมาจากความขดแยงทางการเมองทงภายในหมผกอการคณะราษฎรเอง และความขดแยงระหวางกลมอ านาจเกากบกลมอ านาจใหม รวมทงความขดแยงในเรองเคาโครงเศรษฐกจของปรด พนมยงค ซงถกมองวาเปนไปในแนวทางของคอมมวนสต ท าใหเกดความผนผวนทางการเมองขนอยางตอเนองในชวงเวลาเพยง 2 ป กลาวคอ การปดสภาฯโดยนายกรฐมนตรพระยามโนปกรณนตธาดา วนท 1 เมษายน พ.ศ.2476 หลงจากนน 1 เดอนเศษกเกดการรฐประหารลมรฐบาลพระยามโนปกรณนตธาดาโดยกลมทหารทน าโดยจอมพลป.พบลสงครามในวนท 20 มถนายน พ.ศ.2476 และพระยาพหลพลพยหเสนาไดเขาด ารงต าแหนงนายกรฐมนตรของรฐบาลใหม หลงจากนนในชวงเดอนตลาคม พ.ศ.2476 กเกดกบฏบวรเดชขนเปนความพยายามทจะยดอ านาจจากรฐบาล แตกถกปราบลงได และในชวงเดอนพฤศจกายน-ธนวาคม พ.ศ.2476 กไดจดใหมการเลอกตงทวประเทศครงแรกและไดรฐบาลใหมมาบรหารประเทศ ความผนผวนทางการเมองเหลานท าใหรฐบาลยงไมมเวลาจดการบรหารกจการของประเทศในดานตางๆไดอยางปกต รวมทงในดานทเกยวกบสขภาพของพลเมองดวย รฐจงยงไมมนโยบายทแนชดเกยวกบการจดการสขภาพของพลเมองในชวงน 73

72 Carle C.Zimmerman, Siam Rural Economic Survey 1930-1931, pp.232-245.

73 เพญศร กววงศประเสรฐ, “บทบาทของรฐตอปญหาสขภาพของประชาชน (พ.ศ.2325-หลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475),” หนา 179-180.

39

นโยบายการจดการสขภาพพลเมองหรอการสาธารณสขเรมปรากฏออกมาใหเหนเดนชด

หลงจากพ.ศ.2477 เปนตนไป โดยเรมจากรฐบาลของพระยาพหลพลพยหเสนา *ทมการแถลงนโยบายของรฐบาลเมอวนท 22 กนยายน พ.ศ.2477 และมนโยบายเกยวกบสขภาพพลเมองแยกเปนการบ าบดโรคและการสาธารณสขทวไป โดยระบวาจะจดการ “ขยายโรงพยาบาลตามจงหวดทจ า เ ปน” และ “ขยายสขศาลาตามทองท ตางๆทอ ย หางไกลจงหวด” รวมทงการ “ รางพระราชบญญตการสาธารณสข” เพอควบคมสขาภบาลทวไป “แกไขพระราชบญญตโรคตดตอ” ใหไดผลดขน และ “ขยายการควบคมโรคซงเปนปญหาส าคญ” เชน ไขจบสน วณโรค โรคเรอน และโรคจต เปนตน74 นโยบายเกยวกบสขภาพพลเมองนไดมการประกาศย าอกครงหนงในค าแถลงนโยบายของรฐบาลพระยาพหลพลพยหเสนาเมอวนท 23 ธนวาคม พ.ศ.2480 ซงกยงคงมการใหความส าคญกบประเดนส าคญคอการบ าบดโรค การสาธารณสขทวไป การควบคมโรคทเปนปญหาส าคญ และมสงทเพมมาใหมคอการสงเคราะหมารดาและเดก75

ค าประกาศนโยบายของรฐบาลตอสภาผ แทนราษฎรเชนนแมวาจะเปนเพยงสวนของหลกการทดสวยงามเพอใหไดรบความไววางใจในการปฏบตหนาทเปนรฐบาลตอไป ส าหรบในทางปฏบตจรงอาจจะไมไดด าเนนการไปตามทประกาศไวทงหมด แตกเปนสงส าคญทแสดงใหเหนถงมมมองทเปลยนไปของรฐเกยวกบการจดการสขภาพพลเมองจากในสมยสมบรณาญาสทธราชยทมงเพยงการขยายกจการสขภาพขนพนฐานไปสหวเมองเพอแกปญหาโรคระบาด มาสการมองในรปของปญหาทกวางขนและวธการจดการกบปญหานน เชน ปญหาการขาดแคลนสถานพยาบาล

* ไดขนเปนนายกรฐมนตรครงแรกหลงจากทมการรฐประหารยดอ านาจจากรฐบาลพระยามโนปกรณนตธาดาเมอ

วนท 20 มถนายน 2476 หลงจากนนในชวงทเปนรฐบาลกไดจดใหมการเลอกตงทวไปครงแรกขนในชวงเดอนพฤศจกายน -ธนวาคม 2476 และไดรบเลอกใหเปนนายกรฐมนตรอกครง หลงจากนนในวนท 13 กนยายน 2477 ฝายบรหารแพคะแนนเสยงในสภาฯเรองสญญาการจ ากดยางพารา ท าใหพระยาพหลฯตองลาออกจากการเปนนายกรฐมนตร แตกไดรบการแตงตงเขามาใหมวนท 22 กนยายน 2477 และกตองลาออกอกครงเมอวนท 27 กรกฎาคม 2480 ดวยกรณทดนพระคลงขางท แตกไดรบการแตงตงใหกลบมาเปนนายกรฐมนตรอกในปเดยวกน ในปตอมารฐบาลแพคะแนนเสยงในสภาฯกรณรายละเอยดงบประมาณแผนดน จงมการยบสภาฯเมอวนท 11 กนยายน 2481 ใหมการเลอกตงทวไปภายใน 90 วน ซงหลงการเลอกตงวนท 12 พฤศจกายน 2481 พระยาพหลพลพยหเสนากปฏเสธไมรบต าแหนงนายกรฐมนตร นายพลตรหลวงพบลสงคราม รฐมนตรวาการกระทรวงกลาโหมจงขนด ารงต าแหนงนายกรฐมนตรแทนเมอวนท 16 ธนวาคม 2481 อางจาก ชาญวทย เกษตรศร, ประวตการเมองไทย 2475-2500, (กรงเทพ : มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2549), หนา 167-170.

74 “ค าแถลงนโยบายของรฐบาล วนท 22 กนยายน 2477,” ใน หจช. (2)สร.0201.10/15 ค าแถลงนโยบายของรฐบาล (20 ธ.ค.2475 – 12 ธ.ค.2490).

75 “ค าแถลงนโยบายของรฐบาล วนท 23 ธนวาคม 2480,” ใน หจช. (2)สร.0201.10/15 ค าแถลงนโยบายของรฐบาล (20 ธ.ค.2475 – 12 ธ.ค.2490).

40

ในสวนภมภาคและทองทหางไกลท าใหตองมนโยบายทจะขยายสถานพยาบาล ปญหาเกยวกบความสะอาดและอนามยในกจการสขาภบาลท าใหตองมรางพระราชบญญตสาธารณสข ปญหาเรองโรคตดตอท าใหตองแกไขพระราชบญญตควบคมโรคตดตอ ปญหาเรองโรคตางๆทคนเปนมากท าใหตองมการขยายการควบคมโรคทเปนปญหาส าคญ ปญหาเรองเดกเกดมาแลวตายมากท าใหตองมงานสงเคราะหมารดาและเดก เปนตน นอกจากนพฒนาการในกจการดานสขภาพพลเมองของรฐบาลจากขนพนฐานมาสการมงเนนไปยงปญหาดานตางๆยงท าใหวธด าเนนการมความหลากหลายมากขนเรอยๆเชน การมผตรวจการสขาภบาล การสรางสถานพยาบาล การจดท ากฎหมาย การอบรมผชวยแพทยและนางผดงครรภ เปนตน เรองเหลานในดานหนงกคอการพฒนาไปตามกาลเวลา เปนปกตของกจการตางๆ เนองจากรฐไดเหนปญหามากขน มประสบการณมากขน สามารถจดการกบปญหาสขภาพของพลเมองไดรอบดานมากขน แตในอกดานหนงกเปนดงท ทวศกด เผอกสม ไดอภปรายเอาไวเกยวกบแนวคดเรองรฐเวชกรรมวาเปนการสรางรฐทมกลไกทางการแพทยเพอคอยสอดสองดแลรางกายของพลเมอง โดยมเปาหมายหลกคอความตองการสรางกลไกขนมาเพอควบคมรางกายของพลเมองใหอยภายใตอ านาจความรทางการแพทย เพอแปรใหรางกายของพลเมองกลายเปนพลงการผลตทมประสทธภาพสงสดตามเหตผลของระบบทน 76 ทวศกด เผอกสมยงไดกลาวอกวาความเปนรฐเวชกรรมในดานหนงกคอความพยายามทจะแปลงใหพนทของรฐไทยกลายเปนพนทในเชงอดมคตทางดานการแพทย การสาธารณสข และระบบการดแลสขภาพพลเมองในสงคมไทย และในอกดานหนงกเพอท าใหรฐไทยสมยใหมสามารถใหความเออเฟอและสรางกลไกในการเขาไปสอดสองดแลควบคมรางกายของพลเมองไดอยางทวถงมากขน ซงเปนอดมคตทเรมตนคดโดยบรรดานกการแพทยและสาธารณสขหลงเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 และตอมาไดกลายสภาพเปนอดมคตในทางนโยบายดานการแพทยและการสาธารณสขไทยในชวงหลงจากนน77

ปจจยทมผลตอการด าเนนกจการสขภาพพลเมองของรฐ

1.แรงผลกดนจากการสาธารณสขระหวางประเทศ ตงแตชวงพทธศตวรรษท 24 โรคระบาดกลายเปนปญหาระดบโลก โรคหลายโรคสามารถ

เกดการระบาดไดอยางรวดเรวและรนแรงขามทวป เชน อหวาตกโรคและกาฬโรค โดยผานทางเรอสนคาและการตดตอคาขายกน รวมไปถงการคนพบเชอโรคทเปนบอเกดของโรคในชวงตนพทธ

76 ทวศกด เผอกสม, เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม: ประวตศาสตรการแพทยสมยใหมในสงคมไทย, หนา 174-

175. 77 เรองเดยวกน, หนา 234.

41

ศตวรรษท 25 น าไปสความพยายามรวมมอกนระหวางประเทศในการปองกนโรคระบาดรวมไปถงโรคอนๆและการสขอนามย โดยเฉพาะทส าคญคอการประชมดานสขอนามยระหวางประเทศ (International Sanitary Conference) ทจดขนครงแรกในปพ.ศ.2394 ทกรงปารส ประเทศฝรงเศส จากปญหาการระบาดของอหวาตกโรคในยโรป หลงจากทไดประชมกนอกหลายครงกไดมการตกลงใช “ระเบยบการอนามยระหวางประเทศ” (International Sanitary Convention) ขนในปพ.ศ.2435 เพอใหมการบงคบใชมาตรการหลายอยางในการปองกนโรคระหวางประเทศ เชน การกกกนเรอและมาตรการตางๆทางสขวทยา โดยมเปาหมายในการปองกนอหวาตกโรคเปนส าคญ และตอมากไดมการเพมโรคทตองปองกนไดแก กาฬโรค (พ.ศ.2440) ไขทรพษ (พ.ศ.2469) ไขรากสาดใหญ (พ.ศ.2469)78

ภายหลงจากสงครามโลกครงท 1 สนสดลง ความรนแรงและความสญเสยทเกดขนกอใหเกดกระแสตอตานสงครามขน พรอมกบกระแสการแสวงหาสนตภาพอนยงยนทวโลกภายใตแนวคดวาดวย “ความมนคงรวมกน” น าไปสการจดตงองคการสนนบาตชาต (League of Nations) ในปพ.ศ.2462 ภารกจหลกขององคการสนนบาตชาตคอการรกษาสนตภาพและมภารกจรองคอการพฒนาเศรษฐกจและสงคมระหวางประเทศ ซงในการด าเนนงานดานสงคมนนองคการสนนบาตชาตไดประสบความส าเรจในระดบหนงโดยไดด าเนนงานผานองคการระหวางประเทศอนๆในดานตางๆ เชน การอนามย แรงงาน การควบคมและปราบปรามยาเสพยตด การปกปองชนกลมนอย เปนตน79 กจการดานสขภาพอนามย การปองกนโรค และการสาธารณสขระหวางประเทศกเปนเรองหนงทอยในความสนใจขององคการสนนบาตชาต มการตง “หนวยงานดานสขภาพแหงองคการสนนบาตชาต” (Health Organization of the League of Nations) ทกรงเจนวาในปพ.ศ.2463 และมการตง “ศนยการควบคมโรคระบาดภาคตะวนออก” (Eastern Epidemiological Intelligence Centre) ทประเทศสงคโปรในปพ.ศ.2468 เพอประโยชนในการควบคมโรคระบาดตางๆในประเทศทางตะวนออก 80 โรคหนงทอยในความสนใจขององคการสนนบาตชาตในขณะนนคอโรคไขจบสน เนองจากภายหลงสงครามโลกครงท 1 สนสดลง โรคไขจบสนกไดระบาดในทตางๆของโลกมากขน และจากผลของสงครามกท าใหยาควนนขาดแคลน

78 ขอมลจากเวบไซตของ Geneva Foundation for Medical Education and Research หวขอ Origin and Development of International Cooperation for Health: Steps toward the Constitution of the World Health Organization, ทมา http://www.gfmer.ch/TMCAM/WHO_Minelli/P1-1.htm. 79 ขจต จตตเสว, องคการระหวางประเทศ: องคการระหวางประเทศในกระแสโลกาภวฒนและภมภาคาภวฒน (กรงเทพฯ: วญชน, 2553) หนา 140-143. 80 พระบ าราศนราดร, “ประวตกระทรวงสาธารณสข,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 37.

42

น าไปสการตงคณะกรรมาธการไขจบสนของสนนบาตชาตในปพ.ศ.2471 ซงมการเสนอแนวทางการแกไขปญหาโรคไขจบสนหลายอยาง มการจดอบรมเรองโรคไขจบสนทสงคโปรระหวางปพ.ศ.2476-2481 โดยเชญผแทนจากประเทศตางๆไปเขารวม ซงประเทศไทยในฐานะทเปนสมาชกสนนบาตชาตและเปนประเทศทมการระบาดของโรคไขจบสนมาก กไดสงผแทนไปรวมอบรมดวยซงกไดประโยชนพอสมควร81

นอกจากองคการสนนบาตชาตแลว อกองคการหนงทมบทบาทมากในการผลกดนใหเกดการพฒนาดานสาธารณสขในประเทศตางๆกคอองคการกาชาดสากล (Red Cross Societies) ซงเปนองคการบรรเทาทกขในยามสงคราม ตามอนสญญาแหงกรงเจนวา พ.ศ.2407 ทก าหนดใหตองชวยเหลอคนเจบไขโดยไมค านงวาเปนชาตใดภาษาใด ส าหรบภารกจหลกๆยามปราศจากศกสงครามกคอการจดการกบปญหาโรคตดตอและโรคระบาดรวมไปถงภาวะขาดแคลนอาหาร ทมกเกดขนภายหลงสงคราม ใหความส าคญกบงานดานอนามยสงเคราะหและอนามยศกษา ตอมาไดมการกอตงสนนบาตสภากาชาด (League of Red Cross Societies) ในปพ.ศ.2462 เพอรวบรวมตดตอประสานงานองคการกาชาดของประเทศตางๆ มการด าเนนงานทส าคญคอจดหาเครองมอและเวชภณฑใหพรอมส าหรบความชวยเหลอผประสบภยทวโลก รวมทงการบรรเทาทกขจากโรคภยไขเจบ โดยถอคต “กนไวดกวาแก” ด าเนนการโดยการชแจงโฆษณาใหประชาชนในสวนตางๆของโลกรจกรกษาตวเอง รจกปองกนตนเองจากโรคภยไขเจบ ท าการสขศกษา แนะน ามารดาใหรจกวธบรบาลทารก รวมไปถงการฉดวคซนปองกนโรคตางๆ82

ส าหรบประเทศไทยกใหความส าคญกบกจการกาชาดมาตงแตพ.ศ.2436 ในชวงเวลาทเกดกรณพพาทกบฝรงเศส น าไปสการจดตงสภาการกศลขนเรยกวา “สภาอณาโลมแดงในพระบรมราชปถมภ” และตอมาในปพ.ศ.2461 ไดเปลยนชอเปน “สภากาชาดสยาม” ซงกไดด าเนนการตามหลกกาชาดสากล มการตงโรงเรยนพยาบาลสภากาชาดในปพ.ศ.2457 สภากาชาดไทยมบทบาทมากในชวงสงครามโลกครงท 2 ทประเทศไทยไดรบภยสงครามดวย โดยเฉพาะจากการทงลกระเบด ซงสภากาชาดกไดคอยชวยบรรเทาทกขทงในพระนครและตางจงหวด นอกจากนยงมงานทส าคญคองานอนกาชาด ทเปนการอบรมเดกใหเปนพลเมองดและมความรในท างสขอนามย83

ประเทศไทยในเวลานนนอกจากจะเปนสมาชกของทงองคการสนนบาตชาตและสนนบาตสภากาชาดแลว ยงไดมสวนรวมในการประชมระหวางประเทศทเกยวของกบกจการสขภาพ

81 พชาญ พฒนา, ความเปนมาของการแพทยเมองไทย (พระนคร: โรงพมพอกษรบรการ, 2509), หนา 353-355. 82 สภากาชาดไทย, ประวตการกาชาด (พระนคร: สภา, 2496) หนา 28-62. 83 เรองเดยวกน, หนา 55-70.

43

พลเมองอกหลายครงในชวงทศวรรษ 2470 เชน ไดเปนเจาภาพจดการประชมสมาคมอายรเวชกรรมแหงบรพประเทศส าหรบโรคเมองรอน ในปพ.ศ.2473 ทกรงเทพฯ และในปพ.ศ.2477 กไดสงผแทนไปเขารวมประชมของสมาคมนอกทนานกง ตอมาในปพ.ศ.2480 กไดสงผแทนไปเขารวมประชมเรองจตอนามยและเรองสาธารณสขทวไปทปารส รวมทงการประชมครงส าคญขององคการสนนบาตชาตในปเดยวกนวาดวยอนามยในชนบททเมองบนดง เกาะชวา84 นบไดวาประเทศไทยไดรบอทธพลจากตางประเทศในการด าเนนการเกยวกบสขภาพพลเมองไมนอย

2.แรงผลกดนทางการเมองการปกครองและอดมการณ ปจจยทางการเมองการปกครองและอดมการณมสวนในการผลกดนใหกจการทเกยวกบ

พลเมองมความส าคญขนในชวงพ.ศ.2477 เปนตนไป กลาวคอเปนผลมาจากการทมการจดการ

เลอกตงทวไปครงแรกขนในชวงเดอนพฤศจกายน-ธนวาคม พ.ศ.2476* ท าใหไดสมาชกสภาผแทนราษฎรประเภทท 1 ทถอวาไดรบเลอกมาจากราษฎรจรงๆถง 78 คน นบเปนครงหนงของสมาชกในรฐสภา อกครงหนงคอสมาชกประเภทท 2 ทมาจากการแตงตงอก 78 คน แลวสมาชกทงสองประเภทกท าการตงรฐบาลชดใหมขนบรหารประเทศ85 ดงนนรฐบาลจงถอไดวามทมาจากราษฎรจรงๆครงหนง การด าเนนนโยบายกตองด าเนนนโยบายทใหผลประโยชนแกราษฎรดวย มเชนนนกไมสามารถด ารงอยได ซงกเชอไดวาในการท าหนาทสมาชกสภาผแทนราษฎร โดยเฉพาะสมาชกประเภทท 1 ทราษฎรเปนผ เลอกเขามา นาจะสามารถท าหนาทกระตนและตรวจสอบการท างานของรฐบาลไดเปนอยางด และอาจถอไดวาเปนครงแรกทผน าทองถนสามารถจะมเสยงในการปกครองซงเดมมกจะถกครอบง าโดยสวนกลางและกรงเทพฯ86 เปนเรองปกตทสมาชกสภาผแทนราษฎรซงมาจากทองถนจะกระตนใหรฐบาลเหนปญหาทเกดแกคนในทองถนบาง รวมถงเรองปญหาในทางสขภาพของพลเมองดวย เชน หนงสอจากพระยาวเศษสงหนาท ผแทนราษฎรจงหวดนครนายก ถงนายกรฐมนตร ลงวนท 13 กรกฎาคม 2477 กลาวถงสภาพปญหาของชาวจงหวดนครนายกในเรองสขภาพอนามยวา

“ราษฎรไมไดรบความแนะน าอบรมเลย เชนสวม บอน า การรกษาตว ไมถกอนามยตง 99% ถงคราวราษฎรเจบปวยกไมไดรบการรกษาพยาบาลเพยงพอเพราะสขศาลาในจงหวดนมอยแหงเดยวคอทตง

84 ดรายละเอยดเกยวกบการประชมระหวางประเทศเรองการสาธารณสขระหวาง พ.ศ.2475-2497 ไดใน บญช

เอกสาร หจช. สร.0201.24.3 การประชมระหวางประเทศ-การสาธารณสข. * เปนการเลอกตงโดยทางออม คอใหราษฎรเลอกผแทนต าบล และผแทนต าบลเลอกสมาชกสภาผแทนราษฎร.

85 สธาชย ยมประเสรฐ, สายธารประวตศาสตรประชาธปไตยไทย, หนา 38. 86 ชาญวทย เกษตรศร, ประวตการเมองไทย 2475-2500, หนา 168.

44

ศาลากลางจงหวดเทานน ราคายากยงแพงมาก สวนผทมาดวยตนเองไมไดเพราะปวยมากหรออยหางไกลกตองใชยากลางบานไปตามมตามเกด หรอถาผปวยไมมงมเงนทองแลวกหมดหวงทจะไดแพทยหลวงไปท าการรกษา เพราะคาเดนทาง คายา คาปวยการแพงมาก การท าใหเปลานนไมม เปนทนาเวทนานกส าหรบราษฎรผยากจน87”

บทบาทของสมาชกสภาผแทนราษฎรทเกยวของกบกจการสขภาพพลเมองจะมการแยกกลาวโดยละเอยดอกครงในหวขอหนงเพอใหเหนถงอทธพลทสถาบนนมตอกจการสขภาพพลเมองในสมยนน

ในชวงเวลาเดยวกนกบการเฟองฟของสถาบนประชาธปไตยในการบรหารประเทศ กไดมการขยายตวของอดมการณเรอง “ชาต” เนองจากในปลายปพ.ศ.2477 ไดเกดกรณการสละราชสมบตของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ดงนนจงไดมการหนไปใหความหมายในเรองชาตเพอเปนการทดแทนและอธบายทกสงทกอยางดวยแนวคดเรองชาต ทกอยางเปนสวนหนงของชาต พระมหากษตรยของชาต รฐธรรมนญของชาต การเศรษฐกจของชาต เอกราชของชาต พลเมองของชาต ความเจรญกาวหนาของชาต ฯลฯ เมอชาตสมยใหมมความเจรญขนกตองมสถาบนใหมๆคอสภาผ แทนราษฎร รฐธรรมนญ เอกราชสมบรณ ฯลฯ ซงถอวาท าใหชาตม สงาราศและมความกาวหนา สถาบนเหลานกยอมมความเจรญเตบโตไปตามกาลเวลา เชน ในอดตรฐบาลท าหนาทแตเพยงรกษาความสงบเรยบรอย แตตอมาไดมหนาทเพมขนคอการประกอบกจซงเกยวกบการสาธารณประโยชนและการสงเสรมฐานะรวมทงบ ารงความสขของพลเมอง88

ภายใตแนวคดเรองชาตนพลเมองกกลายเปนพลเมองของชาต เปนสวนหนงของชาตซงผกพนกบสวนอนๆ เชนความเจรญกาวหนาของชาต หรอเศรษฐกจของชาต ดงนนกจการดานสขภาพซงเปนสวนหนงของการบ ารงความสขของราษฎรหรอพลเมอง จงไดถกน าไปเชอมโยงกบเรองชาตดวย ตามทปรากฏในหลกการของโครงการดานสขภาพตางๆทเกดขนหลงพ.ศ.2477 เชน โครงการควบคมไขจบสน พ.ศ.2479 ระบวาโรคไขจบสนท าใหม “ผปวยและตายเปนจ านวนมาก” สงผลตอ “ความเจรญกาวหนาของชาต”89 โครงการสงเสรมอาหารของชาตพ.ศ.2481 ระบวาการ ”บกพรองอาหาร” ของพลเมองเปน “อปสรรค” แกความเจรญกาวหนาของประเทศชาต90 เปนตน จะเหนไดวากจการดานสขภาพของพลเมองไดเขาไปเชอมโยงกบความเจรญของชาต หรอ

87 หจช. สร.0201.25/751 พระยาวเศษสงหนาทเสนอขอสงเกตเกยวดวยจงหวดนครนายก พ.ศ.2477-2478. 88 นครนทร เมฆไตรรตน, การปฏวตสยาม พ.ศ.2475, หนา 289-292. 89 “โครงการควบคมไขจบสน” ใน หจช. (2)สร.0201.27/9 รายงานการประชมคณะกรรมการพจารณาการ

สาธารณสขและการแพทย (6 ธ.ค.2478 – 12 เม.ย.2480). 90 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยถงคณะรฐมนตรวนท 5 ตลาคม 2481” ใน หจช. (2)สร.

0201.27/10 โครงการสงเสรมอาหารของชาต (5-8 ต.ค.2481).

45

เศรษฐกจของชาต ซงกเปนสาเหตหนงใหเกดกระบวนการรฐเวชกรรมตามแนวคดของทวศกด เผอกสม ทเปนการสรางกลไกของรฐขนเพอควบคมรางกายของพลเมอง เพอแปรใหเกดประสทธภาพสงสดในทางการผลตตามแนวทางของระบบทน

3.แรงผลกดนจากผ เชยวชาญทางการแพทยและการสาธารณสข สาเหตหนงทท าใหรฐบาลใหมสามารถมองเหนปญหาและวธการแกไขอยางเปนระบบและ

มความเปนวชาการมากขน เนองมาจากการเปดโอกาสใหหนวยงานทเกยวของ รวมทงผ มความรและประสบการณในกจการดานการแพทยและสาธารณสขเขามามสวนรวมพจารณาและก าหนดทศทางเกยวกบปญหาการสาธารณสขของประเทศมากขน และสามารถน าเสนอรฐบาลไดโดยตรงดงทมการจดตง“คณะกรรมการพจารณาการสาธารณสขและการแพทย” เมอวนท 17 กรกฎาคม พ.ศ.2477 โดยใหรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยเปนประธานคณะกรรมการ อธบดกรมสาธารณสขเปนรองประธาน มผ แทนจากหนวยงานทเกยวของ เชน กระทรวงธรรมการ

กระทรวงกลาโหม สภากาชาดสยาม แพทยสมาคม * เปนตน มผ ทมความรทางการแพทยและสาธารณสขทงในดานการบรหารและวชาการรวมเปนกรรมการดวย เชน หมอมเจาสกลวรรณากร

วรวรรณ** หมอมเจาวลลภากร วรวรรณ พระไวทยวธการ เปนตน91 คาดวาคณะกรรมการนมการด าเนนการอยางตอเนอง เพราะแมวาเมอคณะรฐมนตรชด

เกาไดลาออกไปในชวงเดอนกนยายน พ.ศ.2477 และคณะกรรมการตางๆทตงขนกถกยบไปดวย แตเมอมรฐบาลใหมเขามาบรหารประเทศ กไดจดการตงคณะกรรมการนขนมาใหมในเดอนตลาคม พ.ศ.2477 ซงกรรมการสวนมากกเปนชดเดม ตอมาในปพ.ศ.2478 กไดมการแบงเปนอนกรรมการตางๆ ไดแก 1.อนกรรมการพจารณาเรองโครงการอนามยในหวเมอง 2.อนกรรมการ

พจารณาเรองการควบคมไขจบสน 3.อนกรรมการพจารณาเรองการควบคมวณโรค * * *

* กอตงเมอป พ.ศ.2464 และไดมการออกวารสารเพอเผยแพรความรแกสมาชกคอ “จดหมายเหตทางแพทยของ

แพทยสมาคมแหงกรงสยาม” ตงแตปพ.ศ.2468.

**

อธบดกรมสาธารณสขคนท 2 ในระหวางปพ.ศ.2469-2475. 91 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยถงนายกรฐมนตร วนท 16 กรกฎาคม 2477” ใน หจช. (2)สร.

0201.21/1 กรรมการพจารณาปญหาการสาธารณสขและการแพทยของประเทศ (29 ต.ค.2475 – 5 ม.ค.2485).

***

วณโรค (Tuberculosis) เปนโรคตดตอทเกดจากเชอแบคทเรย ตดตอทางการหายใจ เชอโรคสามารถเขาไปท า

ใหเกดความเสยหายไดในหลายสวนของรางกาย เชน ระบบน าเหลอง กระดก เยอหมสมอง แตทพบมากทสดกคอวณโรคปอด ผ ปวยจะมอาการคอไอเรอรงเกน 2 สปดาห หรอไอปนเลอด เจบแนนหนาอก มไขต าๆตอนบายหรอตอนเยน เหนอยหอบ ออนเพลย เบออาหาร น าหนกลด นบเปนโรคทสมพนธกบสภาพสงคมและความยากจน เนองจากตดตอไดงายในสภาพชมชน

46

4.อนกรรมการเรองการควบคมโรคเรอน* 5.อนกรรมการพจารณาเรองการควบคมอาหารและยา

6.อนกรรมการพจารณาเรองการควบคมโรคจต ** 7.อนกรรมการพจารณาเรองการควบคม

กามโรค*** 8.อนกรรมการพจารณาเรองการสงเคราะหมารดาและเดกและการอนามยในโรงเรยน

แออด การระบาดของวณโรคมอยทวไปในสงคมไทยชวงสมยทศกษา ผ ทมสวนส าคญในการผลกดนรฐบาลและประชาชนใหท าการปองกนและปราบปรามวณโรคคอ สมเดจฯกรมหลวงสงขลานครนทร โดยการเผยแพรหนงสอความรเกยวกบวณโรคในปพ.ศ.2463 และตอมารฐบาลกรบไปด าเนนการในการควบคมปองกนวณโรคในหมพลเมอง, อางมาจาก ประกอบ วศาลเวทย, “การควบคมวณโรค ,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 20 ป พ.ศ .2485 -2505, หนา 423 -425 และ http://en.wikipedia.org/wiki/Tuberculosis.

* โรคเรอน (Leprosy) เปนโรคเรอรงทเกดจากเชอแบคทเรย มการด าเนนโรคอยางชาๆ เรมจากอาการมผนเลกนอย

หากรบรกษาตงแตตอนนกจะหายขาด แตหากปลอยทงไวผนกจะลกลามมากขน สแดงก า และเกดผลท าลายระบบประสาทสวนปลาย ท าใหอวยวะพการผดรป เชน มอหงก เทากด จมกยบ ใบหหนา เปนตน โรคนตดตอกนไดจากการสมผสผ ปวย หรอการไอจาม โรคเรอนเปนโรคเกาแกทพบตดตอในมนษยมากกวา 4,000 ป การรกษากมกจะใชวธการแยกผ ปวยออกจากสงคม, อางมาจาก http://en.wikipedia.org/wiki/Leprosy.

** โรคจต (Psychosis) หมายถงภาวะผดปกตทางจต ในผ ทมอาการรนแรงกมกจะมการประสาทหลอนคอเหนหรอ

ไดยนในสงทไมมอย มภาวะหลงผดอยางรนแรงเชนคดวามคนจะมาฆาทงทไมม หรอคดวาตนเองเปนพระเจา หรอมพฤตกรรมเปลยนแปลงไป เชน ไมหลบไมนอน ไมทานอาหาร พดคนเดยว ซงโรคจตชนดทถกมองเปนปญหาสงคมในสมยทศกษาน นาจะเปนโรคจตเภท (Schizophrenia) คอเปนโรคทางจตเรอรงซงมผลท าใหเกดการเปลยนแปลงทางความคด ความรสก และพฤตกรรม และมกจะมอาการประสาทหลอน หวาดระแวง อาละวาด พยายามท ารายตนเองหรอผ อน การจดการกบผ ปวยโรคจตในสงคมสมยกอนทยงไมพบวธการรกษากคอการแยกผ ปวยมากกขงในโรงพยาบาล หรอในคก หรอในเกาะ แตกตางกนไปในแตละประเทศ ส าหรบประเทศไทยกใชวธการขงไวในคกจนกระทงสมยรชกาลท 5 พ.ศ.2432 กไดมการตงโรงพยาบาลคนเสยจรตขนทฝงธนบร ซงกคอโรงพยาบาลสมเดจเจาพระยาในปจจบน แตกยงเปนเพยงการน าเอาคนไขโรคจตมากกขงไวในหองลกกรง คนทคลงมากอาจถกตอยจนสลบแลวลามโซตรวน การรกษามเพยงยาแผนโบราณประกอบกบเวทมนตคาถาตามความเชอสมยนน ตอมาเมอราวปพ.ศ.2458 กเรมมการใชแพทยประกาศนยบตรมาดแลคนไขโรคจต มการเปลยนจากการคมขงและการใชยาแผนโบราณมาใชยาสมยใหม มการดแลเลยงอาหารและการหลบนอนทดขน เลกการลามโซเฆยนตเหมอนสมยกอน, อางมาจาก พชาญ พฒนา, ความเปนมาของการแพทยเมองไทย (พระนคร: โรงพมพอกษรบรการ, 2509), หนา 221-224 และ http://en.wikipedia.org/wiki/Psychosis.

*** กามโรค (Sexual Transmitted Disease or Veneral Disease) เปนกลมโรคตดตอทเกดจากพฤตกรรมการรวม

เพศของมนษย ผานทางชองคลอด ทางปาก หรอทางทวารหนก เกดไดทงจากแบคทเรย ไวรส โปรโตซว ห รอเชอรา คนทเปนโรคอาจมหรอไมมอาการ ท าใหสามารถแพรเชอไปยงผ อนไดงาย หากมอาการกมกจะเปนแผลหรอตมหนองหรอฝเรมจากบรเวณอวยวะเพศ หากมอาการรนแรงกจะลกลามไปทวรางกาย สงผลถงระบบการท างานอนๆ เชน ระบบน าเหลอง ระบบประสาท ท าใหเกดความพการหรอเสยชวตได โรคทส าคญเชน ซฟลส (Syphilis) หนองใน (Gonorrhoea) เปนตน โรคเหลาน เ ป น โ ร ค ท ม ในส ง คมมาอย า งย าวนาน เ น อ ง จาก เ ก ย วกบพฤต ก ร รมกา ร ใ ช ช ว ต ของมนษ ย , อ า งมาจาก http://en.wikipedia.org/wiki/Sexually_transmitted_disease.

47

ซงแสดงใหเหนภาพอยางคราวๆถงกจการทางสขภาพพลเมองทรฐเหนวาเปนปญหาและตองการจดการปรบปรงแกไข ในงานวจยของทวศกด เผอกสม ไดชใหเหนวา สาเหตหนงทน าไปสการตงคณะกรรมการพจารณาการแพทยและการสาธารณสขของประเทศในปพ.ศ.2477 กคอปญหาการขาดแคลนแพทยและการทโรงเรยนแพทยไมสามารถผลตแพทยใหเพยงพอกบความตองการของรฐได ซงปญหาการขาดแคลนแพทยกท าใหรฐเรมมความตองการทจะลดมาตรฐานในการผลตแพทยลงเพอทจะผลตแพทยไดมากขน 92 แมแตนายกรฐมนตรพระยาพหลพลพยหเสนากกลาวตอคณะรฐมนตรวาระบบราชการยงขาดแพทยอยมากเนองจาก “การเพาะแพทยในปหนงๆนอยไป” นายกรฐมนตรเหนวาการทจะใชแพทยปรญญาในทกงานนนยง “ไมจ าเปนนก” งานบางอยางเชน

แพทยประจ าทองท แพทยประจ าสขศาลา ควรจะเปนแตแพทยประกาศนยบตร* นายกรฐมนตรจงตองการใหกระทรวงธรรมการหาวธ “เพาะแพทยประกาศนยบตร” ขนมา93 ซงเปนความตองการทไมตรงกบทางมลนธรอคกเฟลเลอร ทตองการเนนคณภาพของแพทยและเปนการแยกแพทยออกจากพนกงานสาธารณสข94

มมมองของผ เชยวชาญดานการแพทยและสาธารณสขในสมยนนตอกจการสขภาพพลเมองของประเทศมปรากฏอยในการบรรยายอบรมทปรกษาเทศบาลในปพ .ศ.2477 ซงม

92 ทวศกด เผอกสม, เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม: ประวตศาสตรการแพทยสมยใหมในสงคมไทย, หนา 168-

169.

* การผลตแพทยประกาศนยบตรเรมตนขนทโรงเรยนราชแพทยาลยทตงขนเมอปพ.ศ.2432 โดยในเวลานนเปน

หลกสตรแพทยหนงเดยวในประเทศ ใชเวลาศกษา 3 ป และตอมาไดเพมเปน 4 ป 5 ป และ 6 ป ตามล าดบ ภายหลงจากมลนธรอคกเฟลเลอรเขามาชวยเหลอปรบปรงหลกสตรแพทยศาสตรศกษาในปพ.ศ.2466 ใหเปนระดบปรญญา ใชเวลาศกษา 6 ป หลกสตรแพทยประกาศนยบตรกถกยกเลกไป โดยแพทยประกาศนยบตรรนสดทายส าเรจการศกษาในปพ.ศ.2470 รวมแลวมแพทยประกาศนยบตรทงหมด 33 รน จ านวน 564 คน, อางมาจาก กรมมหาวทยาลยแพทยศาสตร, “ประวตและผลงานของกรมมหาวทยาลยแพทยศาสตร,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 154-155.

93 “หนงสอจากเลขาธการคณะรฐมนตรถงรฐมนตรวาการกระทรวงธรรมการ วนท 22 พฤษภาคม 2477” ใน หจช. (2)สร.0201.27/4 เรองจดตงโรงเรยนแพทย (23 พ.ค.2475 – 17 พ.ย.2496).

94 แนวคดเรองการผลตแพทยชนรองเพอใหมแพทยเพยงพอกบการชวยเหลอประชาชนไดรบการสนบสนนจากหลายฝาย ทงจากขอเสนอของดร.ซมเมอรแมน บคลากรในกรมสาธารณสข รวมทงจากสอตางๆ ท าใหมลนธรอคกเฟลเลอรเกดความทอใจและลดความชวยเหลอลงตามล าดบตงแตปพ.ศ.2472 และไดยตความชวยเหลออยางสมบรณในปพ.ศ.2474 ตอมารฐบาลหลงพ.ศ.2475 กไดมนโยบายทจะผลตแพทยชนรองหรอผชวยแพทยใหมากขน, ดการถกเถยงเกยวกบเรองนได ใน Wariya Siwasariyanon, “The Transfer of Medical Technology From the First World to the Third World,” (Doctoral dissertation, American studies, University of Hawaii, 1984), “Chapter VI: Prince Mahidol’s Death and the Junior Doctor Controversy”.

48

ผบรรยายเปนผทรงคณวฒในทางการแพทยและสาธารณสขแตละสาขาในสมยนนหลายทาน เชน

พระยาบรรกษเวชชการ * พระไวทยวธการ** พระเชฎฐไวทยาการ หลวงวเชยรแพทยาคม นายแพทยยงค ชตมา เปนตน สวนเรองทบรรยายกเปนเรองเกยวกบการสาธารณสขในแงมมตางๆ เชน เรองน า การก าจดขยะ โรคตดตอ อาหาร ไขจบสน การจดการศพ เรองอนามย การปองกนโรค การบ าบดโรค การสขศกษา เปนตน ดงปรากฏอยในเอกสารการบรรยายในการอบรมทปรกษาเทศบาลเรอง “การสาธารณสขและสาธารณปการ”95

เนอหาในการบรรยายแสดงถงกจการดานสขภาพพลเมองในมมมองของผ เชยวชาญ ซงมาถายทอดแกผ เขารบการอบรมเพอน าไปใชในกจการเทศบาล โดยมองวารฐควรจะ “กระจายงานรบผดชอบ” ทมอยในสวนกลางมากไป จนท าใหดแลทวถงยากนนออกไปอยในการดแลของเทศบาล ความส าคญคอใหเทศบาลมหนาทด าเนนการในเรองเกยวกบสาธารณสขโดยเฉพาะการจดการตลาดใหถกสขลกษณะ การสขาภบาล การสงเคราะหมารดาและเดก และการปองกนและบ าบดโรคโดยทวไป นอกจากนผบรรยายบางทานยงใหความเหนเกยวกบกจการสขภาพพลเมองของประเทศวา แมวาจะเปลยนแปลงการปกครองใหเปนไปตามแผนปจจบนแลว แตหากไมไดก าหนดนโยบายเกยวกบการแพทยใหมความชดเจนกเปนการยากทจะชวยใหบานเมองเจรญขนได เพราะการแพทยและการสาธารณสขของประเทศ “ยงไมเจรญเพยงพอ” ทจะปองกนการเสยชวตและทรพยสนของราษฎรได การแพทยและการสาธารณสขควรจะไดรบ “ความเอาใจใสเปนพเศษ” เพอสงเสรมก าลงของพลเมอง เพราะความเจรญกาวหนาของชาต “ตองอาศยพลเมองเปนส าคญ” ซงกไมใชจะถอเอาจ านวนมากเปนเกณฑเทานน แตจ าเปนตองมพลเมองทมสขภาพสมบรณดวย ดงนนกจการดานสขภาพพลเมองจงไมใชกจการทจะท าอยางคอยเปนคอยไป เพราะพลเมองและเดกทารก “ก าลงจะตายโดยไมไดรบการสงเคราะหแตอยางใด” ผ เสนอจงตองการใหรฐบาลมความกระตอรอรนด าเนนกจการดานนใหส าเรจโดยเรว โดยใชวธการสราง “รฐเวชกรรม” คอรฐตองจดใหมโรงพยาบาล สขศาลา สถานบ าบดโรค ทวประเทศ โดยจางแพทย ผชวยแพทย นางผดงครรภ หมอต าแย ใหชวยกนบ าบดโรค ปองกนโรค และบ ารงสขภาพโดยไมคดมลคาแกพลเมองสวนมาก

* พระยาบรรกษเวชการ (ไลฮวด ตตตรานนท) เปนอธบดกรมสาธารณสขระหวางพ.ศ.2477-2481 และ

รฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขระหวางพ.ศ.2491-2497.

** อธบดกรมสาธารณสขระหวางพ.ศ.2481-2485. 95 พระยาบรรกษเวชการและคนอนๆ, การสาธารณสขและสาธารณปการ: ค าบรรยายในการอบรมทปรกษาการ

เทศบาล พ.ศ.2477 (พระนคร: มหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง, 2477) อางถงใน ทวศกด เผอกสม, เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม: ประวตศาสตรการแพทยสมยใหมในสงคมไทย, หนา 173-174.

49

ทยงไมเคยชนกบการแพทยแผนปจจบน96 นบแตนนมาบคลากรทางการแพทยและสาธารณสขกเปรยบเสมอนกองหนาของรฐบาลในการจดการกบปญหาสขภาพพลเมองของประเทศตงแตขนการวางนโยบายไปจนถงขนการน าไปปฏบตในสงคม

นอกจากแรงผลกดนจากฝายวชาชพในทางสขภาพแลว อกสวนหนงทมความส าคญกคอแรงผลกดนจากราษฎรซงเปนฝายทรบการจดการจากรฐ วามความคดเหนในเรองทเกยวของกบการจดการสขภาพโดยรฐอยางไร ตองการใหออกมาอยในรปแบบใด สงนเปนสงทส าคญเนองจากหลงการเปลยนแปลงการปกครอง 24 มถนายน 2475 ท าใหอ านาจเปนของประชาชน และประชาชนทกคนกมความเสมอภาคกน รฐบาลกเปนรฐบาลพลเรอน ซงตามหลกการแลวประชาชนพลเมองมสทธอ านาจในการควบคมบงการเปลยนแปลงนโยบายและผลประโยชนแหงรฐใหสอดคลองตองกนกบผลประโยชนของประชาชน ดงนนการศกษาถงแนวความคดของประชาชนพลเมองในการจดกจการดานตางๆกเปนสวนหนงทส าคญทจะท าใหเราเขาใจถงกจการดานนนในยคสมยของระบอบประชาธปไตย

ความคดเหนของราษฎรเกยวกบกจการสขภาพพลเมอง

นครนทร เมฆไตรรตนไดท าการศกษาถงความคดเหนของราษฎรผานทางกลมผน าราษฎร เนองจากราษฎรสวนใหญซงมจ านวนประมาณ 11 ลานคนในปพ.ศ.2472 เปนกลมคนทไมไดแสดงความคดเหนดวยตวเอง จงตองศกษาผานกลมผน าราษฎรซงเปนราษฎรสวนนอยทมความแขงขนกระตอรอรน เปนปญญาชนของราษฎรหรอปญญาชนของชาวบาน เชน พวกทนาย เสมยน ผ ใหญบาน ผ น าชาวนา ผน ากรรมกร ครประชาบาล และพระภกษ นอกจากนยงมกลมพอคา รวมทงกลมขาราชการทงขาราชการทองถนและขาราชการชนผ ใหญ ซงรสกวาตนเองกมความเกยวของกบการเปลยนแปลง เนองจากการเปลยนแปลงจากระดบรฐและจากระบบสงคมเศรษฐกจไดเขาไปมผลกระทบตอตนเองและพรรคพวก จงไดมปฏกรยาตอการเปลยนแปลงนน และไดแสดงปฏกรยาออกมาในรปแบบตางๆ รปแบบส าคญรปแบบหนงซงสามารถพจารณาไดอยางชดเจนคอการถวายฎกาตอองคพระมหากษตรย97

96 พระยาบรรกษเวชการและคนอนๆ, การสาธารณสขและสาธารณปการ: ค าบรรยายในการอบรมทปรกษาการ

เทศบาล พ.ศ.2477, อางถงใน ทวศกด เผอกสม, เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม: ประวตศาสตรการแพทยสมยใหมในสงคมไทย, หนา 173-174.

97 อานเพมเตมเกยวกบสถาบนการแสดงความคดเหนของราษฎรไดใน นครนทร เมฆไตรรตน, การปฏวตสยาม พ.ศ.2475, บทท 5 ความนกคดทางการเมองและเศรษฐกจของราษฎร.

50

ในสมยสมบรณาญาสทธราชยนนการถวายฎกาเปนรปแบบการเคลอนไหวทส าคญของราษฎร ในทศวรรษ 2450 คอสมยปลายรชกาลท 5 ตอกบสมยตนรชกาลท 6 ไดมการถวายฎการองทกขกนเปนจ านวนมากจากชาวนาทมปญหาในการท านา นอกจากนกมฎกาขอพระราชทานพระมหากรณาและฎกากลาวโทษเจาหนาท ตอมาในปลายทศวรรษ 2460 ตอตนทศวรรษ 2470 มการถวายฎกาเขามาเปนจ านวนมากถงปละ 600-1,000 ฉบบ และมฎการปแบบใหมเกดขนดวยในสมยรชกาลท 7 คอฎกาแสดงความคดเหน นครนทร เมฆไตรรตนอธบายวาเปนครงแรกทราษฎรมการแสดงความคดเหนใหรฐบาลของพระมหากษตรยด าเนนการหรอเปลยนแปลงการด าเนนการในเรองบางอยาง ท าใหเหนวาราษฎรไมไดเปนผนงดการเปลยนแปลงอยางนงเฉย แตไดพยายามมสวนรวมในการเปลยนแปลงอยดวยในชองทางซงเปนสถาบนการเมองแบบจารต คอยอมรบวาสงคมการเมองประกอบดวยบคคลทมอ านาจและมสถานภาพทไมเสมอภาคกนและอ านาจสงสดนนอยทพระมหากษตรยซงสามารถพระราชทานความยตธรรมใหเกดแกราษฎรโดยสวนรวม ดงนนเมอราษฎรประสบกบปญหาความเดอดรอนกไมใชเปนผนงรอพระมหากรณาธคณถายเดยว แตสามารถกราบบงคมทลเสนอแนะความคดเหนตางๆไดดวย นบวาเปนความกลาหาญในทางวฒนธรรมของราษฎรในสมยสมบรณาญาสทธราชย ซงตอมาภายหลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 ราษฎรกยงคงเหนถงสงคมการเมองทประกอบดวยความไมเทาเทยมกนในอ านาจ แตในครงนอ านาจการบรหารมาอยทรฐบาลคณะราษฎร ซงกกลายมาเปน”เปาหมายใหม” ของราษฎรในการรองทกขและแสดงความคดเหน98 นครนทร เมฆไตรรตนยงไดอธบายอกวาผน าของราษฎรและปญญาชนของชาวบานไดถกปลกใหมความรสกนกคดในระดบทสงมากขนกวาเดมหลงจากเกดการเปลยนแปลงการปกครอง 24 มถนายน พ.ศ.2475 เนองดวยสาเหตหลายๆประการ เชน การทรฐบาลไดจดสงเจาหนาทออกท าการประชาสมพนธเรองรฐธรรมนญและระบอบใหมในทตางๆทวประเทศ การทจ านวนหนงสอพมพเพมขนหลงเหตการณกมสวนชวยผลกดนกระแสความรสกนกคดของราษฎร โดยรวมแลวคงจะท าใหราษฎรมความรสกทตนเตนตามการเปลยนแปลงไปดวย พจารณาไดจากจ านวนหนงสอฎกาและแสดงความคดเหนซงเพมขนเปน 3,000 ฉบบในปพ.ศ.2475 ดวยเหตนรฐบาลจงจดตงหนวยงานพเศษขน คอ “แผนกรบค ารองทกข” สงกดส านกนายกรฐมนตร เพอรบค ารองทกขของราษฎรโดยเฉพาะ ราษฎรไดมหนงสอรองเรยน รองทกข เสนอความคดเหนมายงรฐบาลเ ปนจ านวนมากในหลายๆประเดน ตงแตปญหาเศรษฐกจ การเมอง ไปจนถงวถชวตความเปนอยทวๆไป แสดงใหเหนความตนตวทางความคดของราษฎรตอความเปลยนแปลงทเกดขนในแงมม


51

ตางๆ มการคาดหวงถงยคใหมทางการเมองทเกดขนโดยคณะราษฎรทจะไดท านบ ารงประเทศชาตใหมความเจรญกาวหนา ราษฎรจงไดแสดงออกถงความคาดหวงดวยการสงหนงสอมาแสดงความคดเหนใหรฐบาลด าเนนการในเรองตางๆเพอใหประเทศมความเจรญกาวหนาตามความคดเหนของแตละคน99

ในเรองทเกยวกบสขภาพพลเมองหรอการสาธารณสขกเปนเรองหนงทมการเสนอกนมาก และแสดงใหเหนวาแมแตราษฎรทอยตามชนบทไกลๆ บางกไมไดเรยนหนงสอ บางกเรยนจบเพยงป.4 กสามารถทจะมองเหนปญหาดานสขภาพของตนและสงคม รวมทงสามารถเสนอวธแกปญหาได ซงเปนเรองทนาสนใจวา แนวคดบางอยางกเปนสงทล าสมยมาก และในบางเรองกมการด าเนนการโดยรฐบาลในเวลาตอมา ขอเสนอแนะจากราษฎรเหลานจงอาจเปนค าตอบหนงในการอธบายวา ท าไมนโยบายการสาธารณสขของรฐบาลจงไดพฒนาการมากขนเปนล าดบ ในชวง พ.ศ.2475-2481 และความสมพนธระหวางขอเสนอแนะของราษฎรกบนโยบายและกจการทเกดขนของรฐบาลกแสดงถงความส าคญของราษฎรทเขามามอทธพลตอการบรหารของรฐบาล ความเหนเกยวกบกจการดานสขภาพเปนเรองทราษฎรมการเสนอกนมาอยางตอเนองสม าเสมอ ตงแตป พ.ศ.2475-2476 และเรมลดนอยลงตงแตปพ.ศ.2477 เปนตนมา100 ซงบางครงกเปนการเสนอกจการดานสขภาพรวมกบกจการในดานอนๆของบานเมอง เพอใหงายตอการพจารณาอาจแยกความคดเหนบางอยางทราษฎรมรวมกนในเรองการจดการสขภาพออกเปนดานตางๆ ดงน

ความคดเหนเรองการขยายบรการรกษาพยาบาล - หนงสอจากนายสงวน ศลปเจรญ ลงวนท 13 สงหาคม พ.ศ.2475 เสนอวา แพทยมเพยง

จงหวดละ 1 คน ควรจะ “ขยายออกไปใหถงอ าเภอ” ดวย เพราะราษฎรทางอ าเภอกหวงจะไดรบ “ความสขอนเกยวดวยชวตของมนษยในทางโรคภยไขเจบ” อยางเดยวกบคนทจงหวด ไมควรจะมแพทยแตเฉพาะทตวจงหวดและมณฑล101

- หนงสอจากนายสงวน ศลปเจรญ ลงวนท 3 กนยายน พ.ศ.2475 เสนอวาควรตงโรงพยาบาลตามมณฑลชายแดน และเหนวาแพทยทมประจ าจงหวดอยแลวยง “ไมเพยงพอ” ควรใหมประจ าอ าเภอดวย102


100 พจารณาจากเอกสารในบญช หจช. สร.0201.25 รองเรยนและเสนอความคดเหน. 101 หจช. สร.0201.25/239 นายสงวน ศลปเจรญ เสนอความเหน (พ.ศ.2475). 102 “ความเหนนายสงวน ศลปเจรญ ลงวนท 3/6/75” ใน หจช. สร.0201.25/204 ความเหนเรองการสาธารณสข (พ.ศ.2475).

52

- หนงสอจากจานายสบ หมนไววองวธยทธ ลงวนท 15 กนยายน พ.ศ.2475 เสนอวา “การระงบความทกขของราษฎรในทางโรคพยาธ” (คอความเจบไข) ควรจะจดใหมแพทยหลวง “ประจ าต าบล” ทกๆต าบล103

- หนงสอจากหลวงนนทแพทยพสนต ลงวนท 5 ตลาคม พ.ศ.2475 เสนอวาในมณฑลนครราชสมามพลเมองอยกวาลานคน แตมแพทยเพยง 3-4 คน “เกนความสามารถทจะท าการรกษาพยาบาลไดทวถงกน” และกวาจะเพาะแพทยปรญญาขนใหพอแกความตองการกยงอกนาน จงเหนวาควรอบรม “แพทยแผนปจจบนชน 2” ขน ส าหรบมณฑลนครราชสมา เพอชวยเหลอการรกษาพยาบาล104

- หนงสอจากนายศร โพธปน ครใหญโรงเรยนประชาบาล จงหวดสมทรสาคร ลงวนท 10 ตลาคม พ.ศ.2475 เสนอวา ไมตองตงใจใหสยามม “แพทยวเศษ” และ “โรงพยาบาลหรหรา” แตขอใหมแพทยและโรงพยาบาล “พอรกษาพลเมองทวๆไปทกหยอมหญา”105

- หนงสอจากนายถาย สวรรณกฏ ปลดอ าเภอกมลาไสย จงหวดมหาสารคาม ลงวนท 21 มกราคม พ.ศ.2475 (ปฏทนเกา) เสนอวาอ าเภอหนงๆมพลเมองราว 2-3 หมนคน แตไมมโรงพยาบาล แพทย ยารกษาโรค นอกจากอ าเภอทมศาลจงหวดตงอย เมอปวยกปลอยไป “ตามยถากรรม” ท าให “คนทไมควรจะตายกตาย” ควรใหมแพทยประจ าอยทกอ าเภอ106

- หนงสอจากพระยาราชเดชด ารง ลงวนท 11 ตลาคม พ.ศ.2476 อางถงความเปนขาราชการผปกครองทองทอยใกลชดราษฎร ไดเสนอวาราษฎรตองทนรบทกขจากโรคภยตางๆโดยไมมการรกษาพยาบาลจนถงตายมามากตอมากเปนเวลาชานาน ในขณะทชาวกรงหรอชาวเมองใหญ “แวดลอมไปดวยแพทย” โรงพยาบาล รานขายยา “นบไมถวน” แตราษฎรชาวชนบทในทองทอ าเภอตางๆทหางไกลกปวยไป ไมมแพทยรกษา ไมมยากน จะหายหรอตาย “สดแตบญกรรม” ผ เสนอเหนวาถาจะคดถงสทธและเสรภาพตามรฐธรรมนญแลว “ราษฎรตามชนบทตางๆยอมมความเสยใจ” เพราะราษฎรเหลานไดเสยภาษอากรบ ารงรฐบาล “เหมอนกบราษฎรในกรงหรอในนครตางๆ” แตไมไดรบ “การตอบแทนทเหมอนกน” ผ เสนอขอใหรฐบาล “เปรยบเอาราษฎรเปนสนคาหรอเศรษฐกจของประเทศ” และ “ลงทนบ ารงราษฎร” เพราะชวตราษฎร

103 หจช. สร.0201.25/27 จานายสบ หมนไววองวธยทธ แสดงความเหนเรองโครงการปกครอง (พ.ศ.2475). 104 “ความเหนหลวงนนทแพทยพสนต ลงวนท 5/7/75” ใน หจช. สร.0201.25/204 ความเหนเรองการสาธารณสข (พ.ศ.2475). 105 หจช. สร.0201.25/211 นายศร โพธปน เสนอโครงการจดประเทศใหม (พ.ศ.2475). 106 “ความเหนนายถาย สวรรณกฏ ลงวนท 27/10/75” ใน หจช. สร.0201.25/204 ความเหนเรองการสาธารณสข (พ.ศ.2475).

53

คนหนงยอมท าประโยชนใหแกประเทศไดไมนอย นอกจากนยงไดเสนอโครงการใหรฐบาลจดท าหลายอยาง เชน จดใหมแพทยประกาศนยบตรประจ าทกอ าเภอ จดใหมสขศาลาส าหรบจ าหนายยา ใหรฐบาลออกเงนบ ารงรายปแกโรงพยาบาลของเอกชนหรอมชชนนารในจงหวดทไมมโรงพยาบาลรฐ เพอใหรบรกษาราษฎรไทยโดยไมตองเสยคาใชจาย ใหแพทยประจ าอ าเภออบรมวชาแพทยประจ าต าบลเปนประจ าและใหหมนท าการสขศกษาตามทองทใหมากทสด เปนตน107

จะเหนไดวาผ ทเสนอแนะความคดเหนเกยวกบการจดการสขภาพมายงรฐบาลประกอบไปดวยคนหลากหลายฐานะ เชน ประชาชนธรรมดา คร ขาราชการชนผ นอยประจ าทองท แพทยทอยประจ าทองท จนไปถงขาราชการชนผใหญปกครองทองท ความเหนทมคลายๆกนในเรองการขยายบรการรกษาพยาบาลกคอ ประชาชนพลเมองทอยในสวนทองถน โดยเฉพาะในทองทตางๆทหางไกล ยงขาดบรการทางสขภาพอยมาก ตางจากในกรงเทพหรอเมองใหญๆ สมควรทรฐจะขยายบรการทางสขภาพออกไปในทองถนใหถงในระดบอ าเภอหรอต าบล และสงทผ เสนอความคดเหนหลายทานคดเหมอนกนกคอ บรการทางสขภาพทจะกระจายไปตามทองทตางๆนไมจ าเปนทจะตองใหมคณภาพเตมท ไมตองถงขนเปนแพทยปรญญาทเรยนจบมา ขอแคเปนแพทยประกาศนยบตร หรอผชวยแพทย กเพยงพอทจะท างานชวยเหลอประชาชนไดแลว เพราะสงทส าคญกวาคณภาพของแพทยกคอการมใหทวถงโดยเรว นอกจากนยงสามารถเหนไดถงแนวคดของขาราชการชนผ ใหญผปกครองทองทบางทาน ทเชอมโยงความสมพนธระหวางประชากรกบเศรษฐกจของประเทศ เปรยบราษฎรเปนสนคาทรฐบาลตองลงทนท าการบ ารง ซงเปนแนวคดทเปนไปในทางเดยวกบผ เชยวชาญดานการแพทยและสาธารณสขในสวนกลางทเสนอใหรฐด าเนนการ “รฐเวชกรรม”

สงหนงทคาดวานาจะอยในใจของผ ทเสนอความคดเหนมา โดยพจารณาจากส านวนภาษา การแสดงเหตผล การถายทอดความรสก ทปรากฏในหนงสอแสดงความคดเหนเหลาน นาจะเปนเรองความตระหนกถงสทธและความเสมอภาคของตน โดยเฉพาะคนทอยในสวนทองถน วามสทธไดรบบรการของรฐเทาเทยมกบผ ทอยในเมอง เนองจากตนกเปนประชาชนพลเมองทตองเสยภาษเหมอนกน เรยกไดวาเปนส านกของพลเมองทรบรถงภาระหนาททรฐตองมตอตนรวมไปถงสงทตนพงไดรบจากรฐ นอกจากนยงมความส านกในเรองของสทธและความเสมอภาคเทาเทยมระหวางคนเมองกบคนชนบทในฐานะทเปนพลเมองของประเทศเหมอนกน ซงเปนหลกการของระบอบประชาธปไตยและปรากฏอยในหลก 6 ประการทคณะราษฎรไดประกาศไวตงแตวนท

107 หจช. สร.0201.25/633 พระยาเดชด ารง เรองความปลอดภยของราษฎร (พ.ศ.2476).

54

เปลยนแปลงการปกครอง รวมทงรฐบาลกไดรบรองเปนหลกทวไปของการบรหารประเทศดวย และกไดมการออกเผยแพรหลกการเหลานแกราษฎรมาโดยตลอดตงแตทมการเปลยนแปลงการปกครอง ท าใหราษฎรเหนวานเปนสงทตนสมควรไดรบและน ามาซงการเรยกรองเพอใหไดมา

ในเรองการขยายบรการรกษาพยาบาลนในเวลาตอมารฐบาลกไดจดการใหเกดขนจรงๆ และมหลายประเดนทใกลเคยงกบทราษฎรเสนอความคดเหนมา โดยอยใน “โครงการอนามยหวเมอง” ในชวงปพ.ศ.2478 ดงจะไดกลาวตอไป

ความคดเหนเรองการอนามยและการปองกนโรค - หนงสอจากพระยาอมรวสยสรเดช ลงวนท 5 กรกฎาคม พ.ศ.2475 เสนอ “ทางแกเศรษฐภย”

ของประเทศสยาม อยางหนงคอตองใหทกคนไดรบการอบรมใหมความรวชา “อนามยในประเภทเลยงเดก” เพอปองกนบตรหลานไมใหเกดโรคภยทท าให “ตายกอนวยอนควร” และยงตองลงทนเพาะแพทยและพนกงานผดงครรภซงมความร “พอใชได” ให “ไดสดสวนกบจ านวนพลเมอง” โดยเรว ผ เสนอเหนวาการคดเพมพลเมองใหมากขนโดยรวดเรวเปนสงส าคญ108

- หนงสอจากขนวเศษภาษา ลงวนท 1 สงหาคม พ.ศ.2475 เสนอวาไมควรใหผ ปวยโรคเรอนลงใชน าในแหลงน า เพราะอาจท าใหโรคตดตอกระจายไปตามล าน าได109

- หนงสอจากนายดาบพรมมนทร ไชยวรศลป กบพวก ลงวนท 24 ตลาคม พ.ศ.2475 เสนอวาสถานทควบคมโรคเรอน “ไมพอกบจ านวนผปวย” ขอใหรฐบาลจดตงนคมใหผ ปวยอยและท ามาหาเลยงชพโดยท าการเพาะปลก และ “บงคบ” ผ ปวยดวยโรคเรอนใหมาอยในนคมน และใหท าการรกษาโรคกนจรงๆ โดยหาเงนจากการเรยไรบอกบญ110

- หนงสอจากนายเหรยญ ผวพม ลงวนท 21 มกราคม พ.ศ.2475 (ปฏทนเกา) เสนอวาตามบานเมองและครอบครวของราษฎรในประเทศสวนมาก “ขาดการอนามยและความศวไลซ” จงเปนโรคตดตอกนมาก ควรวางหลกอนามยไวเพอเปนหลกการ เหนวาควรตงโรงพยาบาลรกษาโรคของคนไ ขทกชนดประจ าทกจงหวด และ เสนอใ ห มกฎหมายบางอยาง เชน “พระราชบญญตอาหาร” หามรบประทานอาหารสกดบผดหลกอนามย “พระราชบญญตรกษาโรค” หามผ เปนโรคเรอนเขาคลกคลอยในชมนมชนโดยไมจดการรกษาตวตามหลก

108 หจช. สร.0201.25/308 ความเหนของพระยาอมรวสยสรเดช การปองกนเศรษฐภยของประเทศสยาม (พ.ศ.2475). 109 หจช. สร.0201.25/302 ความเหนของขนวเศษภาษา (พ.ศ.2475). 110 “ความเหนนายดาบพรมมนทร ไชยวรศลป กบพวก ลงวนท 24/7/75” ใน หจช. สร.0201.25/204 ความเหนเรองการสาธารณสข (พ.ศ.2475).

55

อนามย “พระราชบญญตรกษาโรคระบาด” ใหฝงและเผาผ ปวยหรอตายดวยโรคระบาดใหถกตามหลกอนามย “พระราชบญญตจดทะเบยนสมรส” ใหตรวจโรคของคสมรสกอนจะท าการสมรสเพอปองกนโรคในทางสบพนธ เปนตน111

- หนงสอจากนายถาย สวรรณกฏ ปลดอ าเภอกมลาไสย จงหวดมหาสารคาม ลงวนท 8 สงหาคม พ.ศ.2476 เสนอวา จงหวดหนงๆ มแพทยหลวงประจ าทองท 1 คน สาธารณสขจงหวด 1 คน รวมเปน 2 คน ในจงหวดมพลเมองแสนกวาคน ท าให “รกษาปองกนโรคภยไดไมทวถง” มโรคทท าใหคนตายมาก เชน โรคบด โรคชกแหงเดก ตาลขโมย คลอดบตรตาย ฯลฯ ผเสนอเหนวาการทคนตายเพราะโรคเหลานมากเนองจากทองทอยหางไกลแพทย ไมมแพทยไปดแลรกษา นอกจากราษฎรรกษากนเอง โดยกนยารากไมของหมอพนเมอง “รากไมเดยวรกษาโรคไดทกโรค” นบวารฐบาลปลอยใหพลเมอง “เสยงโชคไปตามยถากรรม” โรคซงไมสมควรตายกตายเปลา โรคซงสมควรหายเรวกหายชา ผ เสนอยงเหนวาโรคภยไขเจบเปนปจจยอยางหนงทท าใหเศรษฐกจทรดโทรมหรอไมด าเนนไปตามทควรจะเปน เนองจากทงคนปวยและคนดแลกตองเสยเวลาในการท างานอาชพ เสยรายได ยงอาการโรคเปนอยนานกยงตองเสยเวลาพยาบาลมากขน เสยรายไดมากขน ผ เสนอแนะน าใหรฐบาลเรยกกรมการอ าเภอทตองท างานใกลชดราษฎรอยแลวมาท าการอบรมใหรจกการปองกนโรคทเกดขนบอยในทองท รวมทงเรองอนามยและการท าคลอดบตร112

ความคดเหนในเรองการอนามยและการปองกนโรคทมการเสนอมาขางตนน นบวามความหลากหลายกวาเรองการขยายบรการรกษาพยาบาลทกลมผ เสนอเหนพองตองกนถงความจ าเปนในการขยายบรการสขภาพสทองถน แตในเรองอนามยและการปองกนโรคนมทงการเสนอใหดแลอนามยแมและเดกเพอลดการตายแตวยเยาว มทงการเสนอใหปองกนโรคตางๆทราษฎรเปนกนมาก และท าใหเกดการตายมาก มทงการเสนอใหดแลอนามยดานอาหารการกน มทงการเสนอใหมการปองกนการตดตอของโรคทสามารถระบาดตดตอถงกนได เชน โรคเรอน เปนตน ความเหมอนกนทนาจะอยภายในความคดเหนทหลากหลายเหลาน นาจะเปนการทผ เสนอไดเหนสภาพทไมดในทางอนามยของตนและสงคมของตน สภาพทมการเจบไขไดปวยและมการตายจากโรคตางๆเปนอนมาก รวมไปถง “ความกลว” วาตนเองหรอครอบครวอาจจะเกดการตดโรคจากผ ปวยจนเปนโรคขนมาบาง ความคดเชนนนาจะน าไปสความตองการใหรฐบาลหาทางแกไขในสงตางๆเหลาน ซงผ เสนอหลายทานเหนตรงกนวาตามทเปนอยในเวลานนนบไดวารฐบาลปลอยราษฎรให

111 หจช. สร.0201.25/89 นายเหรยญ ผวพม เสนอความเหนเพอความเจรญของประเทศ (พ.ศ.2475). 112 หจช. สร.0201.25/547 นายถาย สวรรณกฏ เสนอความเหนเรองการอบรมกรมการอ าเภอเกยวกบวชาสตวแพทยและวชาพยาบาลขนตน (พ.ศ.2476).

56

เผชญความทกขยากจากโรคภยไขเจบตามยถากรรม ผ เสนอบางทานไดใหแนวคดเรองความส าคญของชวตประชาชนพลเมองวามความส าคญในทางเศรษฐกจของประเทศ ถาปลอยใหมการตาย การเจบปวยมาก เศรษฐกจของประเทศกจะเสยหายได รวมทงเกดปญหาในการเพมพลเมอง ซงมความส าคญตอความเจรญของประเทศดวย

ผ เสนอบางทานไดกาวล าไปถงการเสนอใหรฐบาลออกกฎหมายบงคบใช เปนเรองทนาทง เพราะเปนการทพลเมองขอใหรฐบาลออกกฎหมายมาควบคมบงคบพลเมองเสยเอง ซงกเปนกฎหมายทเกยวของกบสขภาพและวถชวต อาจท าใหพลเมองตองปรบเปลยนพฤตกรรมการด ารงชวตของตนเองหากมการประกาศใชเปนกฎหมาย ซงในเวลาตอมากฎหมายบางอยางทเกยวกบสขภาพและวถชวตกมการประกาศออกมาบงคบใชจรง การทมราษฎรเปนผ เสนอใหออกกฎหมายโดยเฉพาะทเกยวกบพฤตกรรมทางสขภาพและวถชวต แสดงใหเหนวาแมแตเครองมอส าคญของรฐในการบรหารประเทศและควบคมพลเมองอยางกฎหมายนน ประชาชนคนธรรมดากอาจมสวนรวมในการแสดงความคดเหนตามแนวทางทตนตองการเพอใหรฐบาลพจารณาได และราษฎรสวนหนงเหนวาความปลอดภยในชวตจากโรคภยไขเจบมความส าคญกวาการถกควบคมวถชวตโดยรฐ

ความคดเหนเรองโครงการสาธารณสขอนๆ และการสขาภบาลทวไป - หนงสอจากขนบรรเทาคณาทาร ลงวนท 6 กนยายน พ.ศ.2475 เสนอวาควรแกไข “การ

สาธารณสขในมณฑลภาคอสาน” โดย 1.ออกกฎหมายควบคมการปลกบานเรอนและเลยงสตวใหถกสขาภบาล 2.เพาะแพทยประจ าต าบลขนใหมากทสดทจะท าได 3.เพมผชวยแพทยประจ าสขศาลาจงหวดขนอก 4.แกไขเรอนจ าตามจงหวดทไมถกอนามย113

- หนงสอจากนายบญเกด ธนชาต สาธารณสขจงหวดอางทอง ลงวนท 12 กนยายน พ.ศ.2475 เสนอ “หลกการบ ารงประเทศสยาม” อยางหนงคอใหวางโครงการสาธารณสขหลายเรอง เชน พลเมองตองรจกบรโภคอาหารทเปนประโยชนตอรางกายและปราศจากเชอโรค อาคารทอยอาศยตองอยในหลกอนามยและสขาภบาลทงจะตองรจกการปองกนบ าบดโรค เครองนงหมตองถกหลกอนามย ผ เสนอเหนวา “ควรแกโครงสรางการสาธารณสขใหถงขนาด” จะตองมพระราชบญญตตางๆควบคมการแพทย โรคระบาด ใหแขงแรงทวประเทศ ยกกรมสาธารณสขเปนกรมอสระ บ ารงการแพทยทงของไทยและของฝรง เพอเปนการประหยดและเหมาะแกภม

113 “ความเหนขนบรรเทาคณาหาร ลงวนท 6/6/75” ใน หจช. สร.0201.25/204 ความเหนเรองการสาธารณสข (พ.ศ.2475).

57

ประเทศ มฉะนนจะตองจายคาเวชภณฑบางอยางทไมจ าเปนแกตางชาตมากขน จดระเบยบการอบรมนสยจรรยาบคคลแกนกเรยนและพลเมองใหเหมาะแกอนามย114

- หนงสอจากหลวงบรหารชนบท ลงวนท 25 ตลาคม พ.ศ.2475 เสนอวาการสขาภบาลเปนสงทตองกระท าพรอมกนทกแหง แตการจะจดท ายงหยอนกวากนนนแลวแตภมประเทศ ในชนตนควรจด “สขาภบาลครอบครว” โดยวางขอบงคบใหเจาของบานตองรกษาความสะอาดในครอบครว และตองมกฎหมายบงคบและปรบปรงผกระท าผด สวนในทสาธารณะเชน ถนน ตลาด ควรอยในความบ ารงของรฐบาล และควรใหมแพทยประจ าอ าเภอ 1 นาย มยาประจ าทองทพอควร ควรจดการในพนทชายแดนกอน115

- หนงสอจากนายเรอเอกศร ปาณะวระ แพทยประจ ากองเสนารกษราชนาว ลงวนท 18 พฤศจกายน พ.ศ.2475 เสนอวากจการแพทยของรฐบาลซงแยกกระทรวงอยควรจะ “รวมกนเสยทงหมดใหเปนหนวยงานเดยว” เพราะเวลานมแพทยมากเกอบๆจะเหลอใชเฉพาะในกรงเทพเทานน ในชนบทเปนตรงขาม จงควรรวมกจการแพทยเปนหนงเด ยว รวมการสขาภบาลดวย ควรมโรงพยาบาลตามตางจงหวดใหทว หากตดขดดวยเงนกควรใหมสขศาลาไปกอน และรายไดสขาภบาลจงหวดใดควรใชบ ารงความสขและอนามยราษฎรจงหวดนน116

- หนงสอจากนายจรญ ศรวฒนะกล ลงวนท 18 กมภาพนธ พ.ศ.2475 (ปฏทนเกา) เสนอวาควรจะออกกฎขอบงคบการคาและจ าหนายยาตลอดจนการปรงยาแกโรคตางๆออกจ าหนาย เพราะมผปรงยาซงไมมสรรพคณอนใดออกจ าหนายโดยหวงแตเงนเทานน เปนการหลอกลวงราษฎร117

- หนงสอจากขนบรรเทาคณาพาธ แพทยหลวงประจ าทองทอ าเภอหลบ * จงหวดมหาสารคาม ลงวนท 18 สงหาคม พ.ศ.2476 เสนอวาควรมกฎหมายควบคมการปลกสรางบานใหไดลกษณะสขาภบาลทวไป ควรท าน าประปาหรอน าทสะอาดพอสมควรใชใหทวถง เนองจากราษฎรตามชนบทและหวเมองตางๆเกดโรคเพราะใชน าไมบรสทธ ปวยและตายปละมากๆ คน

114 หจช. สร.0201.25/122 ความเหนของนายบญเกด ธนชาต เรองหลกบ ารงประเทศ (พ.ศ.2475). 115 “ความเหนหลวงบรหารชนบท ลงวนท 25/7/75” ใน หจช. สร.0201.25/204 ความเหนเรองการสาธารณสข (พ.ศ.2475). 116 หจช. สร.0201.25/420 นายเรอเอกศร ปานะวระ วาควรตงกรรมการวางโครงการแพทย (พ.ศ.2475). 117 “ความเหนนายจรญ ศรวฒนะกล ลงวนท 18/11/75” ใน หจช. สร.0201.25/204 ความเหนเรองการสาธารณสข (พ.ศ.2475).

* ในปพ.ศ.2490 ไดมการยกฐานะอ าเภอหลบเปนจงหวดกาฬสนธ.

58

เสยจรตทฝากขงไวในเรอนจ าตางๆควรจะรวมเปนโรงพยาบาลโรคจตเปนแหงๆเพอไดรบการรกษาพยาบาลใหถกตองตามวธของแพทย118

ในเรองโครงการสาธารณสขและสขาภบาลทวไปน ผ เสนอความคดเหนหลายทานเปนผ ทอยในแวดวงการแพทยและสาธารณสข แตไมไดอยในศนยกลางแหงการบรหารกจการและนโยบาย หลายทานเปนเจาหนาททางแพทยและสาธารณสขทอยตามทองถน แตเนองจากเปนผ ทตองปฏบตงานโดยตรง สมพนธกบราษฎรโดยตรง จงอาจเหนปญหาไดมากกวาผ ทก าหนดนโยบายในสวนกลาง โดยเฉพาะปญหาของสวนทองถน ผ เสนอหลายทานไดใหความส าคญกบกจการสขาภบาลทไดประโยชนในการควบคมอนามยดานตางๆ เชน การปลกทอยอาศย การเลยงสตว การประกอบอาชพ การรบประทานอาหาร การปองกนบ าบดโรค เปนตน นอกจากนยงมการเสนอโครงการทเปนการกระจายบรการดานสขภาพทงการบ าบดโรคและการปองกนโรคไปยงพลเมองสวนภมภาค เชน การขยายโรงพยาบาล โอสถสภา สขศาลา การออกพระราชบญญตควบคมการแพทยและโรคระบาดทวประเทศ การควบคมยา เปนตน นบวาในเรองนแพทยหรอเจาหนาทผปฏบตงานสวนภมภาคมความเหนตรงกนกบราชการสวนกลางในการทจะขยายกลไกของรฐในทางการแพทยและสาธารณสขเพอควบคมสขภาพรางกายของพลเมองตามแนวคดเรอง “รฐเวชกรรม” และพลเมองในสวนภมภาคกเปนเปาหมายหลกของความพยายามน อกเรองหนงทมผ เสนอหลายทานเหนตรงกนคอเรองการปรบโครงสรางหนวยงานดานสขภาพ โดยเหนวาขณะน ยงแยกกนอยตามทตางๆ ท าใหขาดประสทธภาพในการด าเนนงาน สมควรจะน ามารวมไวเปนหนวยงานเดยวใหครอบคลมกจการทงหมด ซงในเวลาตอมารฐบาลกมการด าเนนการตามนจรงๆ คอการรวมกจการแพทยและสาธารณสขจากสวนราชการตางๆเขาดวยกนเปน “กระทรวงสาธารณสข” ในปพ.ศ.2485

บทบาทของสมาชกสภาผแทนราษฎรในกจการสขภาพพลเมอง

นอกจากความคดเหนทมาจากราษฎรสงถงรฐบาลโดยตรงแลว ยงมความคดเหนจากสมาชกสภาผแทนราษฎร ซงกถอวาเปนตวแทนของความคดจากราษฎรเชนกน ดารารตน เมตตารกานนทอธบายวา การรบรสภาพของทองถนตางๆสอ านาจรฐสวนกลาง สวนใหญแลวในอดตไดกระท าผาน “ตวแทนของรฐ” ซงกคอขาราชการ จากการไปตรวจราชการตามทตางๆ การรบรขาวสารของรฐจงมกเปนมมมองในมตของขาราชการมากกวาของราษฎรหรอทองถน ดารารตน

118 หจช. สร.0201.25/684 ขนบรรเทาคณาพาธ หารอความเหนรวม 8 ขอ วาสมควรเปลยนแปลงหรอไม (พ.ศ.2475).

59

เมตตารกานนทเหนวาการตรวจราชการของรฐเชนนเปนการตรวจราชการตามหนวยงานหรอแผนกตางๆตามโครงสรางหนาท ไมใชการตรวจสภาพความเปนอยของราษฎรทแทจรง เปนการท าเพอส ารวจถงผลประโยชนทรฐพงจะไดจากการจดเกบภาษเปนส าคญ ไมไดมงการตรวจราชการเพอทจะบ าบดทกขบ ารงสขของราษฎร 119 แตตอมาภายหลงจากทไดมการเปลยนแปลงการปกครองเปนระบอบประชาธปไตยแลวท าใหผกมอ านาจรฐทสวนกลางมโอกาสไดรบรขาวสารของทองถนตางๆทวประเทศผานชองทางอนๆมากขน ไดแก จดหมายรองเรยนและแสดงความคดเหนจากราษฎรดงทไดกลาวในหวขอทแลว รวมไปถงบทบาทของสมาชกสภาผแทนราษฎรทงในและนอกสภาฯ ซงแสดงออกในรปของกระทถาม ค าอภปรายในสภาฯ และปาฐกถาในทตางๆ เปนตน สมาชกสภาผแทนราษฎรรนแรก ภายหลงจากทไดรบการเลอกตงในปพ.ศ.2476 กไดมการแสดงปาฐกถาเกยวกบจงหวดของตนโดยเสนอผานสถานวทยกระจายเสยงของส านกงานโฆษณาการ การแสดงปาฐกถานไดสะทอนใหเหนถงทศนคตและส านกของผแทนราษฎรเหลานนทมตอทองถนของตนทแตกตางจากรายงานของรฐ โดยเปนการสะทอนภาพปญหาภายในทองถนจากทศนะของคนในทองถนเอง ซงผแทนราษฎรหลายทานจากหลายจงหวดกไดมการกลาวถงสภาพปญหาทางสขภาพพลเมองไวดวย เชน ร.ต.ถด รตนพนธ ผแทนราษฎรจงหวดพทลงบรรยายวา การอนามยของพทลงดอยกวาหวเมองทตดตอกนอยาง “หลดลย” เนองจากไมมการสขาภบาล และไมมโรงพยาบาลชวยเหลอความเจบปวยของราษฎรแมแตแหงเดยว 120 นายเลยง ไชยกาล ผ แทนราษฎรจงหวดอบลราชธานบรรยายวา การสาธารณสขในจงหวดอบลราชธานอยในระดบกลางๆ มแพทยประกาศนยบตรเพยง 2-3 คน นบไดวา “มแพทย 1 คน ตอพลเมองมากกวา 2 แสนคน”121 นายพนตรหลวงศกดรณการ ผแทนราษฎรจงหวดบรรมยบรรยายวา การสาธารณสขในจงหวดบรรมยยงไมเรยบรอย ถนนหนทางและบานเรอนขาดการบ ารง การอนามยยง “บกพรองอยมาก”122 หลวงศรเขตตนคร ผ แทนราษฎรจงหวดนนทบรบรรยายวา จงหวดนนทบรมแพทย

119 ดารารตน เมตตารกานนท, “การรวมกลมทางการเมองของ “ส.ส.อสาน” พ.ศ.2476-2494,” (วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543), หนา 130-133. 120 ร.ต.ถด รตนพนธ, “ปาฐกถาเรองสภาพของจงหวดพทลง,” บรรยายทางวทยกระจายเสยงวนท 9 กนยายน พ.ศ.2477 ใน ปาฐกถาของผแทนราษฎร เรอง สภาพของจงหวดตางๆ (กรงเทพฯ: สมาคมมตรภาพญป น-ไทย, 2539), หนา 3. 121 เลยง ไชยกาล, “ปาฐกถาเรองสภาพของจงหวดอบลราชธาน,” บรรยายทางวทยกระจายเสยงวนท 12 พฤศจกายน พ.ศ.2477 ใน ปาฐกถาของผแทนราษฎร เรอง สภาพของจงหวดตางๆ, หนา 25. 122 พนตรหลวงศกดรณการ, “ปาฐกถาเรองสภาพของจงหวดบรรมย,” บรรยายทางวทยกระจายเสยงวนท 8 มกราคม พ.ศ.2477 ใน ปาฐกถาของผแทนราษฎร เรอง สภาพของจงหวดตางๆ, หนา 77.

60

หลวงประจ าจงหวด แตไมเพยงพอแกประชาชน เนองจากตามอ าเภอไมมแพทยประจ า 123 ขนอนทรภกด ผ แทนราษฎรจงหวดเพชรบรณบรรยายวา จงหวดเพชรบรณ “เตมไปดวยไขปา” มแพทยประกาศนยบตร 2 คน ไมพอกบความตองการของประชาชน ราษฎรใชการรกษาพยาบาลแผนโบราณกนมาก คอใช “ยารากไมใบไมและเชอไปในทางผสาง” นบวาพลเมองของจงหวดนยงไมไดรบความคมครองปองกนและการสขศกษาเทาทควร124 นายบญมา เสรฐศร ผ แทนราษฎรจงหวดเลยบรรยายวา พลเมองในจงหวดเลยไมคอยรจกแพทยหลวงประจ าจงหวด เพราะมเพยงคนเดยวและไมสามารถจะไปท าการรกษาพยาบาลไดทวทกอ าเภอและต าบล แพทยหลวงมประโยชนเฉพาะกบ “ขาราชการทอยภายในจงหวดเทานน” ราษฎรจงไมนบถอแพทยหลวง แตไปนบถอ “ยารากไมตางๆ และมนตรเสกเปา” รกษากนไปตามบญตามกรรม125 ฯลฯ ค าบรรยายสภาพของชนบทจากผแทนราษฎรเหลานนบวาสอดคลองกบสภาพชนบททพบในจดหมายแสดงความคดเหนของราษฎรมายงรฐบาล โดยเฉพาะในเรองการมแพทยเฉพาะในตวเมอง ท าใหราษฎรตามชนบทไมไดรบการปองกนและรกษาโรคอยางเพยงพอและตองไปพงแพทยแผนโบราณหรอรกษากนเอง ซงเปนปญหาทพบเกอบทกจงหวด ส าหรบในสวนของกระทถาม ดารารตน เมตตารกานนทไดท าการศกษาและพบวา กระทถามสวนใหญของส.ส.ทมขน สวนมากเกยวกบปญหาความเดอดรอนของคนในทองถน กลาวไดวาเปนลกษณะเดนของกระทถามในชวงแรกๆหลงเปลยนแปลงการปกครองเปนประชาธปไตย กระทถามจากส.ส.มทงทเปนการตงกระทถามเพอใหรฐบาลตอบกลางทประชมสภาฯ ซงจะสามารถซกถามหรออภปรายเพมเตมไดในระดบหนง และอกประเภทหนงคอใหรฐบาลตอบกระทถามในราชกจจานเบกษาเพอใหประชาชนไดรบร นบไดวาเปนครงแรกทผแทนราษฎรไดอาศยรฐสภาเปนเวทสะทอนความคดและความรสกของราษฎรในทองถน และพยายามไมมองผานกรอบแนวคดของระบบราชการทสนใจการท างานของหนวยราชการตางๆเปนหลก นบไดวาเปนสถาบนใหมททาทายวฒนธรรมราชการแบบเดมทฝงแนนในชนชนปกครองมาอยางยาวนาน126 ส าหรบกระทถามทเกยวกบกจการสขภาพพลเมองสามารถรวบรวมไดดงตารางท 2

123 หลวงศรเขตตนคร, “ปาฐกถาเรองสภาพของจงหวดนนทบร,” บรรยายทางวทยกระจายเสยงวนท 4 กมภาพนธ พ.ศ.2477 ใน ปาฐกถาของผแทนราษฎร เรอง สภาพของจงหวดตางๆ, หนา 113. 124 ขนอนทรภกด, “ปาฐกถาเรองสภาพของจงหวดพเพชรบรณ,” บรรยายทางวทยกระจายเสยงวนท 21 กมภาพนธ พ.ศ.2477 ใน ปาฐกถาของผแทนราษฎร เรอง สภาพของจงหวดตางๆ, หนา131. 125 บญมา เสรฐศร, “ปาฐกถาเรองสภาพของจงหวดเลย,” บรรยายทางวทยกระจายเสยงวนท 27 กมภาพนธ พ.ศ.2477 ใน ปาฐกถาของผแทนราษฎร เรอง สภาพของจงหวดตางๆ, หนา137. 126 ดารารตน เมตตารกานนท, “การรวมกลมทางการเมองของ “ส.ส.อสาน” พ.ศ.2476-2494,” หนา 136.

61

ตารางท 2 กระท ถามของผ แทนราษฎรทเกยวกบกจการสขภาพพลเมองระหวางพ.ศ.2476-2500127

วนท ประเภท เรอง ผถาม 15 ม.ค. 2476 สภาฯ นโยบายในเรองแพทยจงหวดหนองคาย ขนวรสษฐดรณเวทย (หนองคาย) 25 ม.ค. 2476 สภาฯ รฐบาลด ารควบคมโรคจตอยางไรหรอไม ทองอนทร ภรพฒน (อบลราชธาน) 25 ม.ค. 2476 สภาฯ เกยวแกโรคเรอน ทองอนทร ภรพฒน (อบลราชธาน) 25 ม.ค. 2476 สภาฯ สขศาลาโรงท ายาและเครองนงหม ทองอย พฒพฒน (ธนบร) 1 ม.ค. 2476 สภาฯ การปวยไขหวดใหญทางจงหวดพทลง ถด รตนพนธ (พทลง) 19 ม.ค. 2476 สภาฯ ระงบโรคไขหวดใหญทางจงหวดแพร วงศ แสนสรพนธ (แพร) 3 ก.พ. 2477 ราชกจฯ อนามยนกโทษ เขยน กาญจนพนธ (สมทรปราการ) 3 ก.พ. 2477 ราชกจฯ โรงพยาบาลตามชายแดน พระศรการวจตร (นครพนม) 5 ก.พ. 2477 สภาฯ โรคซงถวงความเจรญของนกเรยน หลวงนรนทรประสาตรเวช (จนทบร) 16 ก.พ. 2477 สภาฯ การขยายการแพทย ขนวรสษฐดรณเวทย (หนองคาย) 19 ก.พ. 2477 สภาฯ การอบรมแพทยต าบล ทองมวน อตถากร (มหาสารคาม) 19 ก.พ. 2477 สภาฯ การรกษาผ ปวยโรคจต เจอ ศรยาภย (สงขลา) 25 ม.ค. 2477 ราชกจฯ เพมแพทยทจงหวดเลย บญมา เสรฐศร (เลย) 25 ส.ค. 2478 ราชกจฯ การจ าหนายยาต าราหลวง ทองอย พฒพฒน (ธนบร) 27 ส.ค. 2478 สภาฯ โรงพยาบาลจงหวดปตตาน แทน วเศษสมบต (ปตตาน) 27 ส.ค. 2478 สภาฯ การปราบโรคในจงหวดเลย บญมา เสรฐศร (เลย) 17 ต.ค. 2478 สภาฯ ปองกนโรคระบาด พระยาวเศษสงหนาท (นครนายก) 24 ต.ค. 2478 สภาฯ เดกขอทานและผใหญทเปนโรคเรอน หลวงวรนตปรชา (สกลนคร) 27 ต.ค. 2478 ราชกจฯ การควบคมแพทยแผนโบราณ ทองอย พฒพฒน (ธนบร) 4 ก.พ. 2478 สภาฯ โรคอหวาต สนท เจรญรตน (นครราชสมา) 9 ก.พ. 2478 ราชกจฯ การกอสรางโรงพยาบาลจงหวดรอยเอด ขนเสนาสสด (รอยเอด) 3 ม.ค. 2478 ราชกจฯ การวาจางชาวตางประเทศมาปราบยง ทองอย พฒพฒน (ธนบร)

5 ม.ค. 2478 สภาฯ ควบคมเชออหวาตกโรคทเกดจากน าแขง พระยาประมวลวชาพล (สมาชกประเภทท 2)

7 ม.ค. 2478 สภาฯ โรงพยาบาลศรราช บญมา เสรฐศร (เลย) 10 ม.ค. 2478 สภาฯ โรคอหวาตแพรหลายในจงหวดอางทอง เกรน แสนโกศก (อางทอง) 12 ม.ค. 2478 สภาฯ โรคอหวาตทจงหวดสมทรปราการ เขยน กาญจนพนธ (สมทรปราการ)

127 รวบรวมมาจากกระทถามในรายงานการประชมสภาผแทนราษฎรและกระทถามในราชกจจานเบกษาทเกยวของกบกจการสขภาพพลเมอง ระหวาง พ.ศ.2475-2500 เรยงตามล าดบเวลา (กอนปพ.ศ.2485 เปนเวลาตามปฏทนเกา) มการดดแปลงชอหวขอบางเนองจากเนอทมจ ากด รายละเอยดการอางองอยในรายการอางองทายเลม.

62

ตารางท 2 (ตอ)

วนท ประเภท เรอง ผถาม 17 ม.ค. 2478 สภาฯ โรคอหวาตระบาดจงหวดพจตร พษณโลก ขนครการพจตร (พจตร) 24 ม.ค. 2478 สภาฯ โรคอหวาตก าเรบทอ าเภอฟาหยาด เนย สจมา (อบลราชธาน) 24 ม.ค. 2478 สภาฯ พระราชบญญตควบคมผ ปวยเปนโรคเรอน มงคล รตนวจตร (นครศรธรรมราช) 26 ม.ค. 2478 สภาฯ โรคเหนบชา ขนขจรเขานเวศน (ระนอง) 21 ม.ย. 2479 ราชกจฯ โครงการสาธารณสข มนญ บรสทธ (สพรรณบร) 2 ส.ค. 2479 ราชกจฯ สรางโรงพยาบาลจงหวดเลย บญมา เสรฐศร (เลย) 2 ส.ค. 2479 ราชกจฯ อนามยนกโทษ ทองอย พฒพฒน (ธนบร)

12 ก.ย. 2479 สภาฯ ปรบปรงคณะแพทยศาสตรแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย

เทยบ นนทแพศย (อทยธาน)

12 ก.ย. 2479 สภาฯ การศกษาแพทยศาสตร ทองมวน อตถากร (มหาสารคาม) 29 ก.ย. 2479 สภาฯ อนามยของนกโทษ บญมา เสรฐศร (เลย) 6 ต.ค. 2479 สภาฯ แพทยแผนโบราณ พระยาวเศษสงหนาท (นครนายก) 1 ก.พ. 2479 สภาฯ เพมแพทย ถด รตนพนธ (พทลง) 7 ก.พ. 2479 ราชกจฯ การอบรมแพทยประจ าต าบล ถด รตนพนธ (พทลง) 20 ก.พ. 2479 สภาฯ การสอบไลแพทยแผนโบราณ พระยาวเศษสงหนาท (นครนายก) 13 ม.ค. 2479 สภาฯ สบเปลยนแพทยภมภาคใหเขามาอบรม ทองค า คลายโอภาส (ปราจนบร) 26 ม.ค. 2479 สภาฯ โรคอหวาตในจงหวดนครศรธรรมราช มงคล รตนวจตร (นครศรธรรมราช) 21 ม.ย. 2480 ราชกจฯ สวมและขนเทอจจาระ พระยาวเศษสงหนาท (นครนายก)

21 ม.ย. 2480 ราชกจฯ สอบแพทยปรญญาและการสงเคราะห

มารดาทารก บญม ตงคนาคะ (ล าพน)

1 ก.ค. 2480 สภาฯ คนปวยโรคเรอน พระยาวเศษสงหนาท (นครนายก) 1 ม.ค. 2480 สภาฯ ไขจบสน ฉ า จ ารสเนตร (นครศรธรรมราช) 12 ม.ค. 2480 สภาฯ การเรยนวชาแพทย อวน นาครทรรพ (อดรธาน) 12 ม.ค. 2480 สภาฯ การแพทยและการสาธารณสข อวน นาครทรรพ (อดรธาน) 17 ม.ค. 2480 สภาฯ โรคมาลาเรย สงวน พยงพงศ (ปราจนบร) 30 พ.ค. 2481 ราชกจฯ การแพทยและโรงพยาบาล ทม ภรพฒน (อบลราชธาน)

6 ม.ย. 2481 ราชกจฯ การเพาะเภสชกร เยอน พาณชยวทย (พระนครศรอยธยา)

13 ม.ย. 2481 ราชกจฯ คนเปนโรคเรอน ทม ภรพฒน (อบลราชธาน)

63


วนท ประเภท เรอง ผถาม

23 ก.ค. 2481 สภาฯ ใหมหนวยการแพทยโยกยายไปตาม

ทองถนทกนดาร สวชช พนธเศรษฐ (เชยงใหม)

30 ก.ค. 2481 สภาฯ ไขจบสน สวชช พนธเศรษฐ (เชยงใหม)

30 ก.ค. 2481 สภาฯ จ านวนทารกตายคลอดและการทารก

สงเคราะห สวชช พนธเศรษฐ (เชยงใหม)

2 ส.ค. 2481 สภาฯ การบ าบดโรค อวน นาครทรรพ (อดรธาน) 2 ส.ค. 2481 สภาฯ การจายเงนคาท าศพและคาพยาบาล เสงยม เจรญฮวด (ชลบร) 13 ส.ค. 2481 สภาฯ ไขจบสนระบาดทจงหวดเชยงใหม พระศรวรานรกษ (เชยงใหม) 6 ก.ย. 2481 สภาฯ การสรางถนนและการสาธารณสข เฉลม ศรประเสรฐ (เลย) 2 ก.พ. 2481 สภาฯ การปองกนโรคระบาด สวชช พนธเศรษฐ (เชยงใหม)

22 ก.พ. 2481 สภาฯ ปรบปรงคณภาพของสารวตรนกเรยนและ

แพทยประจ าต าบล ขนอนสรกรณ (นครพนม)

25 ก.พ. 2481 สภาฯ การปองกนและปราบปรามกาฬโรค แกว สงหะคเชนทร (พจตร) 4 ม.ค. 2481 สภาฯ โรคทางฟนและทนตแพทย ทองด ณ กาฬสนธ (มหาสารคาม) 4 ม.ค. 2481 สภาฯ อหวาตกโรค สวชช พนธเศรษฐ (เชยงใหม) 22 ก.ค. 2482 สภาฯ เปดสขศาลาอ าเภอ ส าอาง ศรสวสด (ลพบร) 19 ส.ค. 2482 สภาฯ จ านวนแพทยแผนปจจบนทรกษาพยาบาล พระยาอมรวสยสรเดช (ล าปาง) 26 ส.ค. 2482 สภาฯ ทางสาธารณะและโรงพยาบาล สงวน พยงพงศ (ปราจนบร) 9 ก.ย. 2482 สภาฯ ไขจบสนในเขตจงหวดพจตร แกว สงหะคเชนทร (พจตร)

17 ก.ย. 2482 สภาฯ การรกษาพยาบาลราษฎรทเปนโรคเรอนใน

ภาคอสาน อด นตยสทธ (นครราชสมา)

23 ก.ย. 2482 สภาฯ โรงพยาบาลโรคจตภาคอสาน อด นตยสทธ (นครราชสมา) 23 ก.ย. 2482 สภาฯ ไขจบสนในจงหวดล าพน เจาวรทศน ณ ล าพน (ล าพน) 29 ก.ย. 2482 สภาฯ แพทยสาธารณสข เตก ภงคานนท (กาญจนบร) 1 ส.ค. 2483 สภาฯ ตงโรงพยาบาลจงหวดขอนแกน ผล แสนสระด (ขอนแกน)

21 ส.ค. 2484 สภาฯ ขยายการสขาภบาลตามชนบทและเพม

หนวยสาธารณสขเคลอนท อด นตยสทธ (นครราชสมา)

4 ก.ย. 2484 สภาฯ อบรมนางผดงครรภแผนโบราณ พระยาอมรวสยสรเดช (ล าปาง) 4 พ.ย. 2484 ราชกจฯ เพมผชวยแพทย ฟอง สทธธรรม (อบลราชธาน)

64


วนท ประเภท เรอง ผถาม 20 พ.ย. 2484 สภาฯ เพมหนวยสาธารณสขเคลอนทใหมากขน ปรกษ แกวปลง (สรนทร) 20 พ.ย. 2484 สภาฯ ราษฎรเปนโรคเทาชาง เปยม บณยะโชต (นครศรธรรมราช) 2 ธ.ค. 2484 สภาฯ ไขทรพษระบาด อ าไพ อศรางกร ณ อยธยา (สงหบร)

9 ม.ย. 2485 ราชกจฯ ใหรฐบาลสรางสถานพยาบาลส าหรบ

บ าบดโรคแกประชากร อด นตยสทธ (นครราชสมา)

30 ก.ค. 2485 สภาฯ ไขจบสนและโรคบด อนสรกรณ พรหมประกาย

(นครพนม)

13 ส.ค. 2485 สภาฯ ยาต าราหลวงและแพทยประจ าต าบล อนสรกรณ พรหมประกาย

(นครพนม)

17 ก.ย. 2485 สภาฯ เพมแพทยประจ าโรงพยาบาลจงหวด

ปราจนบร สงวน พยงพงศ (ปราจนบร)

5 ธ.ค. 2485 สภาฯ แพทยแผนโบราณ เปยม บณยโชต (นครศรธรรมราช) 5 ธ.ค. 2485 สภา ฯ โรคเรอน ฟอง สทธธรรม (อบลราชธาน) 7 ม.ค. 2486 สภาฯ การกอสรางโรงพยาบาลจงหวดล าปาง พณ อมรวสยสรเดช (ล าปาง) 11 ก.ย. 2486 สภาฯ การสงเสรมใหเดกเกดมามอนามยด อด นตยสทธ (นครราชสมา) 2 ธ.ค. 2486 สภาฯ แพทยประจ าสขศาลา พนธ มลศาสตร (สรนทร) 8 ก.พ. 2487 ราชกจฯ การสงเสรมการคนควาทางแพทย สวชช พนธเศรษฐ (เชยงใหม) 14 พ.ย. 2487 ราชกจฯ ยาแกไขมาลาเรย สวชช พนธเศรษฐ (เชยงใหม)

21 ธ.ค. 2487 สภาฯ สงแพทยไปชวยบ าบดโรคของราษฎร

จงหวดเชยงใหม ภญโญ อนทะววฒน (เชยงใหม)

21 ธ.ค. 2487 สภาฯ การบ าบดโรคคดทะราดและโรคเทาชาง ฉ า จ ารสเนตร (นครศรธรรมราช) 30 ม.ค. 2488 ราชกจฯ อหวาตกโรคระบาด สวชช พนธเศรษฐ (เชยงใหม) 19 ม.ย. 2488 ราชกจฯ ไขทรพษระบาด สวชช พนธเศรษฐ (เชยงใหม)

18 ม.ค. 2489 สภาฯ ไขทรพษระบาดในจงหวดสราษฎรธาน ประเสรฐ ทรพยสนทร

(สราษฎรธาน) 22 เม.ย. 2489 ราชกจฯ การปราบปรามโรคไขทรพษ เสวต ชมแวงวาป (ขอนแกน) 25 เม.ย. 2489 สภาฯ โรคระบาด กจจา วฒนสนธ (ฉะเชงเทรา) 12 ก.ย. 2489 สภาฯ โรคระบาดทจงหวดกาญจนบร จ าลอง ธนะโสภณ (กาญจนบร) 24 ก.ย. 2489 ราชกจฯ การสาธารณสข เชอ สนนเมอง (เพชรบรณ)

65


วนท ประเภท เรอง ผถาม

11 พ.ย. 2489 สภาฯ ไขทรพษระบาดในจงหวดยะลาและ

ปตตาน ประสาท ไชยะโท (ยะลา)

31 ธ.ค. 2489 ราชกจฯ โรงพยาบาลโรคเรอน มงคล รตนวจตร (นครศรธรรมราช)

18 ก.พ. 2490 ราชกจฯ ใหตงโรงพยาบาลเคลอนทรกษาการปวยไข

ของราษฎร เอยม สภาพกล (นครราชสมา)

24 ก.ค. 2490 สภาฯ อหวาตระบาดในจงหวดศรสะเกษ บรณะ จ าปาพนธ (ศรสะเกษ) 7 ส.ค. 2490 สภาฯ โรคระบาดอยางรายแรง สงห ปกาสทธ (รอยเอด) 17 ม.ค. 2491 สภาฯ วคซนปองกนโรคระบาด กวาง ทองทว (กาฬสนธ) 3 ม.ย. 2491 สภาฯ การจดตงโรงเรยนแพทย ช.สายเชอ (รอยเอด) 1 ก.ค. 2491 สภาฯ การปองกนโรคคดทะราด สมบรณ เดชสภา (ปราจนบร) 22 ก.ค. 2491 สภาฯ การปองกนและปราบปรามไขทรพษ สาคร กลนผกา (พงงา) 22 ก.ค. 2491 สภาฯ ยารกษาโรคตามสขศาลาหวเมอง เพง ลมปะพนธ (สโขทย) 16 ธ.ค. 2491 สภาฯ โรควณโรค สวสด สาระศาลน (กาญจนบร) 27 ม.ค. 2492 สภาฯ องคการสงเคราะหทารก พโยม จลานนท (เพชรบร) 12 ก.ค. 2492 ราชกจฯ กจการสาธารณสข ฮวด ทองโรจน (มหาสารคาม)

13 ก.ย. 2492 ราชกจฯ การเพมนางพยาบาลผดงครรภในสวน

ภมภาค นล ประจนต (สรนทร)

25 ต.ค. 2492 ราชกจฯ โรคเรอน นวฒน ศรสวรนนท (รอยเอด) 29 พ.ย. 2492 ราชกจฯ การปราบยงเพอสวสดภาพพลเมอง ทองด อสราชวน (เชยงใหม)

9 ก.พ. 2493 สภาฯ กาฬโรคเกดขนทจงหวดนครราชสมา หลวงระงบประจนตคาม

(นครราชสมา) 17 ก.พ. 2493 สภาฯ การสาธารณสข ฮวด ทองโรจน (มหาสารคาม)

24 ก.พ. 2493 สภาฯ ใบอนญาตผประกอบโรคศลปะ หลวงระงบประจนตคาม

(นครราชสมา) 23 พ.ค. 2493 ราชกจฯ การสรางโรงพยาบาลและสขศาลา บญชวย ศรสวสด (เชยงราย) 15 ม.ย. 2493 สภาฯ นกเรยนปวยเปนโรคคดทะราดและเทาโต ฉ า จ ารสเนตร (นครศรธรรมราช) 18 ก.ค. 2493 ราชกจฯ โรงพยาบาลโรคเรอนและนางผดงครรภ ประวต จนทรพมพ (ขอนแกน) 7 ส.ค. 2493 สภาฯ การปองกนโรครดสดวงตา โสภณ สภธระ (ขอนแกน) 5 ต.ค. 2493 สภาฯ แพทยเถอนระบาดในจงหวดเชยงใหม ทองด อสราชวน (เชยงใหม) 11 ม.ค. 2494 สภาฯ การจดตงสถานพยาบาลคนเปนโรคเรอน นวฒน ศรสวรนนท (รอยเอด)

66


วนท ประเภท เรอง ผถาม 11 พ.ค. 2494 สภาฯ สขศาลาจงหวดกาฬสนธขาดนายแพทย เอจ บญไชย (กาฬสนธ) 25 พ.ค. 2494 สภาฯ โรคระบาดในจงหวดเชยงราย บญชวย อตถากร (มหาสารคาม) 31 ก.ค. 2495 สภาฯ การใชยาซลเฟโทรนรกษาโรคเรอน นวฒน ศรสวรนนท (รอยเอด) 7 ต.ค. 2495 ราชกจฯ การกอสรางโรงพยาบาลจงหวดรอยเอด นวฒน ศรสวรนนท (รอยเอด) 30 ธ.ค. 2495 สภาฯ การเพมแพทยประจ าต าบล สอง มารงกล (บรรมย) 17 ม.ค. 2496 สภาฯ การมารดาและทารกสงเคราะห วเชยร สาคะรชานนท (ชยภม) 27 ส.ค. 2496 สภาฯ การปฏบตงานของนายแพทย ญาต ไหวด (สรนทร) 10 ก.ย. 2496 สภาฯ ไขหวดใหญ หลวงอรรถพรพศาล (ตราด) 11 ก.ย. 2497 สภาฯ การกอสรางโรงพยาบาลในสวนภมภาค ประสทธ ชพนจ (ก าแพงเพชร) 18 ก.ย. 2497 สภาฯ ยาตามโรงพยาบาล สขศาลาตามหวเมอง ขนววรณสขวทยา (นครสวรรค)

21 ก.ย. 2497 ราชกจฯ นางผดงครรภกบแพทยประจ าต าบลตาม

ชนบทตางจงหวด บญชวย ศรสวสด (เชยงราย)

16 พ.ย. 2497 ราชกจฯ โรคพยาธล าไสทางภาคอสาน ดเรก มณรตน (อบลราชธาน) 30 ธ.ค. 2497 สภาฯ หมบานโรคเรอน ผน บญชต (อบลราชธาน) 22 ม.ค. 2498 ราชกจฯ การผลตนกเรยนนางพยาบาล นอม อปรมย (นครศรธรรมราช)

14 ก.ค. 2498 สภาฯ การสงหามไมใหพระภกษรกษาโรคภยไข

เจบใหแกประชาชน หลวงเจรญต ารวจการ (อทยธาน)

9 ส.ค. 2498 ราชกจฯ การจดตงสขาภบาล ถวล วฏฏานนท (สพรรณบร) 30 ส.ค. 2498 ราชกจฯ โรคเทาชาง นอม อปรมย (นครศรธรรมราช) 30 ส.ค. 2498 ราชกจฯ ไขมาลาเรย นอม อปรมย (นครศรธรรมราช)

29 พ.ย. 2498 ราชกจฯ อนามยชน 2 และการเพมพนสมรรถภาพ

ของผชวยแพทย พฒน นลวฒนานนท (สราษฎรธาน)

8 ธ.ค. 2498 สภาฯ เกดไขทรพษในทองทจงหวดสรนทร เหลอม พนธฤกษ (สรนทร) 4 ก.ย. 2499 ราชกจฯ การบ าบดโรคแกประชาชน นอม อปรมย (นครศรธรรมราช) 18 ก.ย. 2499 ราชกจฯ การศกษาของลกคนเปนโรคเรอน นอม อปรมย (นครศรธรรมราช)

29 พ.ย. 2499 สภาฯ การบงคบใหมการตรวจโรคแกขาราชการ

เปนประจ า ญาต ไหวด (สรนทร)

6 ธ.ค. 2499 สภาฯ การแพทยในตางจงหวดและทองทชนบท อรพน ไชยกาล (อบลราชธาน)

67

จากตารางจะพบวามการตงกระทถามรฐบาลเกยวกบกจการสขภาพพลเมองเปนจ านวนมากและสม าเสมอระหวางพ.ศ.2476-2500 เฉลยแลวประมาณปละ 5-8 กระท โดยภาคทมสมาชกสภาผ แทนราษฎรตงกระท ถามในเรองนมากทสดคอภาคอสานมจ านวน 63 กระท รองลงมาคอภาคกลางและภาคตะวนตกมจ านวน 31 กระท รองลงมาอกคอภาคใตและภาคเหนอมจ านวน 24 และ 21 กระทตามล าดบ แตหากนบเปนรายจงหวด จงหวดทมผแทนราษฎรตงกระทถามในเรองนมากทสดคอจงหวดนครศรธรรมราชและเชยงใหม มจ านวนจงหวดละ 13 กระท รองลงมาเปนจงหวดอบลราชธานและนครราชสมา มจ านวน 10 และ 9 กระทตามล าดบ นบวาขนอยกบความกระตอรอรนของผแทนราษฎรจากจงหวดนนๆ ซงผแทนราษฎรทสนใจปญหาเรองสขภาพพลเมองและตงกระทถามรฐบาลบอยครงกมกจะเปนคนเดมๆ เชน บญมา เสรฐศร (เลย) สวชช พนธเศรษฐ (เชยงใหม) อด นตยสทธ (นครราชสมา) เปนตน สวนหนงอาจเปนผลมาจากพนฐานอาชพเดมกอนไดรบเลอกตง ทอาจจะตองเกยวของสมพนธกบชวตของพลเมอง เชน กลมอาชพแพทยเภสชกร ทระหวางปพ.ศ.2476-2500 ไดรบเลอกตงเขามาครงละ 1-3 คน หรออาชพครทไดรบเลอกปละ 1-5 คน ทนายความปละ 5-40 คน ขาราชการประจ าปละ 5-40 คน เปนตน128 สวนสมาชกประเภทท 2 ซงตอมากเปนวฒสภา มการถามเรองสขภาพพลเมองกนนอยมาก

นอกจากนหากพจารณาในแงของประเดนทถาม พบวาเปนเรองเกยวกบการจดการควบคมปองกนโรคมากทสด มจ านวน 74 กระท โดยมทงโรคระบาดทเกดเปนครงคราวในจงหวดตางๆ หรอโรคทคนเปนกนมากในทองถน หรอโรคทตองการใหรฐบาลจดการควบคม เชน โรคจต โรคเรอน รวมไปถงการมารดาทารกสงเคราะห เปนตน รองลงมาคอเรองเกยวกบการขยายบรการรกษาพยาบาลและสาธารณสข มจ านวน 53 กระท ซงมทงการขอใหเพมแพทย ยา และสถานพยาบาล ในจงหวดของตน หรอการกลาวโดยรวมใหรฐบาลจดการขยาย กจการทวทงประเทศ เปนตน นอกจากนกมเ รองอนๆอก เชน อนามย การควบคมคณภาพของแพทย แพทยศาสตรศกษา เปนตน กระท เหลานนบเปนเครองมอชนดของสมาชกสภาผแทนราษฎรซงถอเปนตวแทนของราษฎรจากทองถน สามารถควบคมและกระตนการท างานของรฐบาลในเรองกจการสขภาพไดในระดบหนง มสวนท าใหรฐบาลจดการด าเนนงานดานกจการสขภาพพลเมองดงทเกดขนตามมา และบทบาทเชนนของส.ส.กยงคงมอยอยางสม าเสมอแมในสมยรฐบาลตอๆมา

ตวอยางการอภปรายในกระทถามทเกยวกบกจการสขภาพพลเมอง เชน ในกระทถามเรองนโยบายของรฐบาลเรองแพทยจงหวดหนองคาย ของขนวรสษฐดรณเวทย ผ แทนราษฎร

128 ตารางจ านวนผ ไดรบเลอกตงเปนสมาชกสภาผแทนราษฎรจ าแนกตามลกษณะอาชพ ใน เศรษฐพร คศรพทกษ, “รฐสภา-ภมหลงของสมาชกสภาผแทนราษฎรไทย รน พ.ศ.2476-2512,” ใน สตวการเมอง, ชยอนนต สมทรวณช และคณะ, บรรณาธการ (พระนคร: ไทยวฒนาพานช, 2514), หนา 169.

68

จงหวดหนองคาย เมอวนท 15 มกราคม พ.ศ.2476 (ปฏทนเกา) ขนวรสษฐดรณเวทยตงกระทถามรฐบาลวาจงหวดหนองคายมพลเมอง “เกอบแสนคน” แตมแพทยหลวงประจ าทองทคนเดยว ซงไมพอแกงาน “ไมอาจชวยเหลอคนไขไดทวถง” พระยาพหลพลพยหเสนานายกรฐมนตรไดตอบวา รฐบาลตองการ “ขยายแพทยไปตามจงหวดตางๆ” เพอใหมพอใชงาน “ชวยเหลอราษฎรไดเตมท” แตมปญหา 2 อยางคอ “การเงน” และ “จ านวนแพทยประกาศนยบตรไมเพยงพอ” จงคดจะท าการแกปญหาชนตนโดยใหมการด าเนนงานรวมกนระหวางกรมสาธารณสขกบหนวยงานแพทยทหาร ท าการฝกฝน “พลเสนารกษ” อยในขนผ ชวยแพทย ใหไปประจ าในทตางๆซงมแพทยไมเพยงพอ “ท าการชวยเหลอราษฎรไปตามสมควร” ขนวรสษฐดรณเวทยยงซกถามตอวา เมอไรจะท าไดถงระดบอ าเภอ เพราะ “ทตวจงหวดนนมแพทยอยแลว แตตามชนบทนนไมมเลย” ขนวรสษฐฯเหนวา การทจดแพทยหลวงประจ าจงหวดเพยงจงหวดละ 1 คน เปนการ “ปลอยพลเมองไปตามยถากรรม” ขนวรสษฐยงมการเปรยบเทยบกบประเทศลาวสวนทตดกบชายแดนไทยและอยใตการปกครองของฝรงเศสวา “แมจะเปนเพยงชาตใตอาณานคม แตฝรงเศสผปกครองกไมไดปลอยใหชวตพลเมองเปนไปตามยถากรรม” มการตงโรงพยาบาลและสขศาลาตามเมองและต าบลทส าคญ ซงราษฎรไทยกขามฝงไปใชบรการดวยเนองจากหาไมไดในทองทของตน เรองนไดรบการอภปรายสนบสนนจากหลวงนรนทรประสาตรเวช ผแทนราษฎรจงหวดจนทบร โดยระบวา “ประเทศสยามมพลเมองประมาณ 12 ลานคน แตมแพทยแผนปจจบนรวมทงสนประมาณ 400 คนเทานน คดเปนอตราไดแพทย 1 คนตอพลเมอง 30,000 คน” ซงหลวงนรนทรฯเหนวายงขาดแพทยอยอกเปนจ านวนมาก หลวงนรนทรฯระบวาควรจะมแพทยแผนปจจบน “อยางนอย 6,000 คน คออตราแพทย 1 คนตอพลเมอง 2,000 คน” และตองกระจายใหทวถงตามทองทดวย หลวงนรนทรฯเสนอวา การลงทนท าการแพทยและสาธารณสขของประเทศนนอาจเหนผลไมชดเหมอนลงทนในกจการอน แตกจะท าให “ก าไรทไดจากกจการอนเพมขนหลายเทาตว” สดทายนายกรฐมนตรตอบวา “เรองเหลานจะโทษรฐบาลไมได” จะตองพจารณาทเหตผลตางๆวาทท าไมไดนนเพราะเหตใด จะโทษรฐบาลและเจาหนาทนกไมได นายกรฐมนตรเหนวา “เรองเหลานจะเอาใหไดดงใจกตองหลงจากจดระเบยบบานเมองแลว” ซงรฐบาลกไดพยายามด าเนนการอยแลว129 จากการอภปรายนจะเหนไดวาผแทนราษฎรมความรถงสภาพปญหาตางๆของทองท รวมทงยงทราบถงสถตความเปนไปทงในประเทศและตางประเทศอกดวย ท าใหมขอมลทจะใชซกถามและผลกดนการท างานของรฐบาลไดเปนอยางด นอกจากการอภปรายในกระทถามแลวสมาชกสภาผแทนราษฎรยงม

129 “กระทถามเรอง รฐบาลมนโยบายในเรองแพทยของจงหวดหนองคาย วนท 15 มกราคม 2476,” ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2476 (พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2476), หนา 206-220.

69

บทบาทในการอภปรายและเปนกรรมาธการพจารณากฎหมายตางๆทเกยวของกบกจการสขภาพพลเมอง ทงทรฐบาลเปนผ เสนอมา และทสมาชกสภาฯเปนผ เสนอมาอกดวย

ตารางท 3 จ านวนแพทยแผนปจจบนในประเทศไทย พ.ศ.2436-2481130

พ.ศ. จ านวนแพทยทส าเรจการศกษา

หลกสตรประกาศนยบตร

2436-2470 564

หลกสตรปรญญาบตร

2471 18 2472 16 2473 20 2474 14 2475 16 2476 14 2477 16 2478 27 2479 28 2480 33 2481 18 รวม 220

จากตารางจะเหนไดวาการผลตแพทยแผนปจจบนชน 1 เปนไปอยางชามาก และเปนจ านวนแพทยทไมไดสดสวนกบจ านวนพลเมองอยางชดเจน

130 ตวเลขรวบรวมมาจากจ านวนแพทยทส าเรจการศกษาระหวางพ.ศ.2436-2484 รายงานใน กรมมหาวทยาลยแพทยศาสตร, “ประวตและผลงานของกรมมหาวทยาลยแพทยศาสตร,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบรอบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 154-156.

70

ในงานวจยของสรศกด งามขจรกลกจ ไดชใหเหนวาสมาชกสภาผแทนราษฎรประเภทท 1 ทไดรบการเลอกตงเขามาตงแตสมยแรกในปพ.ศ.2476 มแนวคดโดยรวมคอสนบสนนการปกครองระบอบใหม แตคดคานแนวนโยบายของรฐบาลทเนนในการพฒนากองทพและความมนคง โดยเฉพาะกลมผ แทนราษฎรทมแนวคดแบบผ น าทองถนซงตองการใหรฐบาลมงพฒนาดานเศรษฐกจและสงคม กระจายความเจรญออกไปสทองถนอยางเหมาะสมมากขนกวาในสมยระบอบสมบรณาญาสทธราชย131 สวนดารารตน เมตตารกานนทไดอธบายถงกรณบทบาทของส.ส.อสานวามพฒนาการของการรวมกลมทางการเมองนบตงแตการเลอกตงครงแรก โดยรวมกลมกนอภปรายเรองราษฎรระดบลาง ซงมพนฐานมาจากการเหนสภาพความเปนอยของราษฎรในทองถนและภมภาคของตนเปนหลก ดารารตน เมตตารกานนทสรปวาแนวคดทองถนนยมและภมภาคนยมมสวนส าคญทท าใหส.ส.อสานรวมกลมกนเพอเปนพลงตอรองกบรฐบาลในการชวยเหลอราษฎรในภมภาคของตน132

แมจะมการคดคานจากสมาชกสภาผ แทนราษฎรประเภทท 1 แตรฐบาลกยงคงใหความส าคญกบการพฒนาการทหารและความมนคงมากกวาการพฒนาเศรษฐกจและสงคม เหนไดจากงบประมาณรฐบาลในระหวางพ.ศ.2477-2481 ทเปนงบประมาณดานความมนคงราวรอยละ 45-48 ในขณะทเปนงบประมาณดานเศรษฐกจและสงคมราวรอยละ 26-33133 ซงกจการดานสขภาพพลเมองกเปนกจการสวนเลกๆทอยในกจการดานเศรษฐกจและสงคม สภาพเชนนยงคงอยตอไปอกหลายทศวรรษแมในชวงทกจการสขภาพพลเมองไดยกระดบขนมาอยในฐานะกระทรวงคอกระทรวงสาธารณสขตงแตปพ.ศ.2485 เปนตนไป อยางไรกตามความแตกตางในการมองปญหาของประเทศชาตระหวางรฐบาลกบกลมสมาชกสภาผ แทนราษฎรประเภทท 1 กท าใหเสถยรภาพของรฐบาลถกทาทายไดมากพอสมควรในระหวางพ.ศ.2477-2481 ดงเชนการทรฐบาลตองลาออกหลงจากแพคะแนนในสภาฯเรองพระราชบญญตจ ากดยาง พ.ศ.2477 ความแตกตางระหวางมมมองของรฐบาลและสมาชกสภาผแทนราษฎรเหนไดอยางชดเจนในค าแถลงของพระยาพหลพลพยหเสนานายกรฐมนตรในการลาออกครงนวา

“ในการทสมาชกทงหลายไดมารบหนาทรบภาระในการท างานใหประเทศและเปนทเรยบรอยกนมาจนบดน แตหากทวามเรองทจ าเปนทงสองฝายทจะรกษา ขางฝายทานกตองรกษาสทธของราษฎร ขางสวน

131 สรศกด งามขจรกลกจ, ขบวนการเสรไทยกบความขดแยงทางการเมองภายในประเทศไทยระหวาง พ.ศ.2481-2492 (กรงเทพฯ: สถาบนเอเชยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2532), หนา 29. 132 ดารารตน เมตตารกานนท, “การรวมกลมทางการเมองของ “ส.ส.อสาน” พ.ศ.2476-2494,” หนา 197-198. 133 อางมาจากตารางเปรยบเทยบระหวางงบรกษาความมนคงกบงบเศรษฐกจ ใน สรศกด งามขจรกลกจ, ขบวนการเสรไทยกบความขดแยงทางการเมองภายในประเทศไทยระหวาง พ.ศ.2481-2492, หนา 36.

71

ขาพเจาเลาเมอไดท าอะไรลงไปแลวกตองรกษาความมนคง ...เพราะฉะนนขาพเจาจงไดลาออกจากหนาท”134

โดยสรปแลวทกลาวมาทงหมดในสองหวขอนเปนความพยายามทจะชใหเหนวา การเปลยนแปลงในทางการเมอง หรอกคอการเปลยนแปลงระบอบการปกครองเปนประชาธปไตยเมอวนท 24 มถนายน 2475 ไดท าใหเกดปรากฏการณใหมๆหลายอยางขนในสงคมไทย อยางแรกกคอการหลงไหลของความคดเหนตางๆในกจการบานเมองเขามายงรฐบาล โดยมาจากประชาชนพลเมองหลายกลม เชน ราษฎรธรรมดา ขาราชการชนผ นอยทไมอยในศนยกลางการบรหาร ขาราชการและราษฎรทอยตามสวนภมภาคทหางไกลความเจรญ ผ ทมความรความเชยวชาญในทางการแพทยและสาธารณสข ฯลฯ ไดเสนอความคดเหนเกยวกบกจการบานเมองในดานตางๆมายงผบรหารประเทศโดยตรงได แมวาความเหนทเสนอมาอาจจะไมไดรบการด าเนนการแตกถอวาเปนการมสวนรวมในการพฒนาประเทศในฐานะประชาชนผ เปนเจาของอ านาจอธปไตย ในเรองนความเหนทเกยวกบกจการสขภาพของพลเมองซงตองการใหรฐจดการดแลสขภาพของพลเมองในรปแบบตางๆกเปนเรองทมผ เสนอกนเขามามาก และนาจะมสวนในการท าใหกจการดานการแพทยและสาธารณสขของรฐไดปรากฏขนตามรปแบบทเปนในเวลาตอมา

นอกจากความคดเหนทราษฎรสงมายงรฐบาลโดยตรงแลวกยงมสวนของความคดเหนจากสมาชกสภาผแทนราษฎรทมาจากการเลอกตง ซงกถอไดวาเปนเสยงของราษฎรเชนกน นบไดวาการเปลยนแปลงทางการเมองไดมผลตอการเปลยนแปลงในดานการจดการสขภาพพลเมองของรฐดวย ในดานหนงรฐตองการสรางกลไกทางการแพทยและสาธารณสขขนเพอควบคมสขภาพรางกายของพลเมอง โดยเฉพาะพลเมองในสวนภมภาค เพอแปรใหรางกายของพลเมองไดกลายเปนพลงการผลตทมประสทธภาพเพอประโยชนทางเศรษฐกจในระบบทนนยม แตอกดานหนงนน พลเมองโดยเฉพาะในสวนภมภาคกมการเรยกรองใหรฐด าเนนการคมครองวถชวตในดานสขภาพของตนใหเทาเทยมกบคนในเมองหลวง ตามหลกสทธเสรภาพและความเสมอภาค นอกจากจะเปนการเรยกรองแลวสวนหนงกเปนการก าหนดรปแบบบรการทางสขภาพทรฐจะตองจดท าใหอกดวย สวนสมาชกสภาผ แทนราษฎรกคอยท าหนาทผลกดนและกระตนใหรฐบาลด าเนนการตางๆทเปนประโยชนแกประชาชนโดยเฉพาะในสวนทองถน ท าใหเกดค าถามทนาสนใจวารฐมทางเลอกมากนอยเพยงไรในการจดบรการสขภาพแกพลเมอง สงทคดกนวาเปนความ

134 “รายงานการประชมสภาผแทนราษฎร ครงท 22/2477 วนท 13 กนยายน 2477,” อางถงใน สรศกด งามขจรกลกจ, ขบวนการเสรไทยกบความขดแยงทางการเมองภายในประเทศไทยระหวาง พ.ศ.2481-2492, หนา 35.

72

พยายามใชอ านาจขยายกลไกไปควบคมดแลสขภาพของราษฎรเพอประโยชนของรฐนน รฐท าไดโดยอสระหรอไม หรอสามารถถกจ ากดตรวจสอบไดในระดบหนง

เปนทนาสงเกตวาหนงสอแสดงความคดเหนของราษฎรทสงมายงรฐบาลมมากในชวง พ.ศ.2475-2476 เทานน ตงแตพ.ศ.2477 เปนตนไปมนอยลงเรอยๆ ประเดนนสามารถพจารณาไดหลายอยาง อยางแรกคอการจดรวบรวมเอกสารไมครบถวนมการขาดหายไปในชวงหลงหรออาจจะแยกยายไปอยทอนๆ หรออาจเปนเพราะประชาชนเลกนยมการเสนอความเหนในกจการของประเทศมายงรฐบาลหลงจากเปนทนยมกนมากในชวง 1-2 ปหลงเปลยนแปลงการปกครองทเตมไปดวยความคาดหวงใหมๆ หรออกอยางหนงทอาจเปนไปไดกคอพลเมองเรมไดรบผลจากการด าเนนกจการดานตางๆของรฐบาลซงอาจจะตอบสนองความคาดหวงไดบาง รวมทงการสงตอหนาทการควบคมการด าเนนงานของรฐบาลไปยงสมาชกสภาผแทนราษฎร ซงกท าหนาทกนไดด คอยเรยกรองใหรฐบาลด าเนนการทเปนประโยชนแกราษฎร ท าใหการรองเรยนเสนอความเหนจาก

ราษฎรมายงรฐบาลโดยตรงมนอยลงไปกเปนไปได*

กจการสขภาพพลเมองทรฐไดด าเนนการ

ปรด พนมยงคไดเคยอธบายถงหลกการของการด าเนนกจการสขภาพพลเมองของรฐแทรกอยในค าอธบายเรองกฎหมายปกครอง โดยแยกเปน 2 สวน ไดแกสวนทเกยวกบการรกษาความสงบเรยบรอยของสงคม และสวนทเปนการบ ารงความสขสมบรณของราษฎร กลาวคอการรกษาความสงบเรยบรอยจะเกยวกบการคมครองความปลอดภยอนจะเกดขนกบบคคลหรอทรพยสน อนเนองมาจากโรคภยไขเจบ ซงการกระท าเพอรกษาความสงบเรยบรอยจะเกยวกบการบงคบ กระท าตออสรภาพของมนษย กระท าตอรางกาย เชน การบงคบใหบคคลบางประเภทตองใหแพทยตรวจ การบงคบใหฉดยาหรอปลกฝ การบงคบใหอยหรอไมใหอยในทใดๆระหวางเกดโรคระบาด เปนการกระท าเพอปองกนโรครายทวๆไป หรอการควบคมผ ท าการแพทย เปนตน135 นอกจากกจการสขภาพในสวนทเกยวกบการรกษาความสงบเรยบรอยแลว กยงตองมกจการสขภาพในสวนทเปนการสงเสรมบ ารงฐานะความเปนอยและความสขสมบรณของราษฎรดวย

* ในประเดนน จากการตรวจสอบของนครนทร เมฆไตรรตน พบวา การลดลงของจดหมายแสดงความคดเหนทพบ

ในบญชเอกสารของหอจดหมายเหตแหงชาต นาจะเปนเรองของปญหาการจดการเอกสารทไมมความสมบรณ และมหนงสอรองเรยนและแสดงความคดเหนอกเปนจ านวนมากกระจายไปในทตางๆ อางจาก นครนทร เมฆไตรรตน, ความคด ความร และอ านาจการเมอง ในการปฏวตสยาม 2475, หนา 200-201. 135 ปรด พนมยงค, “ค าอธบายกฎหมายปกครอง (พ.ศ.2475 แกไขปรบปรง พ.ศ.2513) ใน ประชมกฎหมายมหาชนและเอกชนของปรด พนมยงค, หนา 165 และ 171.

73

เชนกน ซงปรด พนมยงคอธบายวางานดานสขภาพพลเมองทเปนการท าเพอบ ารงความสขของราษฎรอยในประเภทงานทางสมาคมกจ คอเกยวกบมนษยและสงคม และกเกยวกบเศรษฐกจดวย136 ในการพจารณาถงกจการทรฐไดด าเนนการในเรองสขภาพพลเมองนน อาจแบงไดเปนกจการ 4 ดานทส าคญ ไดแก การสาธารณสขทวไป การขยายการบ าบดโรค การควบคมโรคทเปนปญหาส าคญ และการสงเคราะหมารดาและเดก ซงกจะมทงสวนทเปนการควบคมบงคบเพอความสงบเรยบรอย และกมทงสวนทเปนการบ ารงสงเสรมราษฎร ดงทปรดไดอธบายไว

1.กจการดานการสาธารณสขทวไป กจการในดานการสาธารณสขทวไปนทเหนไดชดคออยในรปของกฎหมายรวมไปถงสอ

ตางๆ ซงผลตขนมาเพอเปนเครองมอของรฐในการควบคมวถชวตของพลเมองเรองทเกยวของกบสขภาพ และเปนการปรบเปลยนรปแบบการด าเนนชวตของพลเมองในเรองสขภาพใหสอดคลองกบแนวทางการแพทยสมยใหม เพอวาเวลาทรฐบาลด าเนนกจการสขภาพพลเมองในดานอน เชน การขยายการบ าบดโรค การควบคมโรคทเปนปญหา จะไดท าไดงายขนและไดผลมากขน ดงนนกจการดานสาธารณสขทวไปจงเปนกจการทรฐเรงด าเนนการจนส าเรจกอนทจะไดเรมขยายกจการทางสขภาพในดานอนๆ เครองมอทส าคญของรฐบาลในการควบคมดแลวถชวตดานสขภาพของพลเมองมดงน

1.1 พระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ.2477 สบเนองจากภายหลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 การจดการสขาภบาลถก

น ากลบมาพจารณาอกครง โดยมเปาหมายส าคญอยทการกระจายอ านาจออกไปจากสวนกลางและการสนบสนนระบอบการปกครองตวเองของทองถน จงไดมการประกาศใชพระราชบญญตจดระเบยบเทศบาล พ.ศ.2476 อ านาจหนาททถกจดท าขนใหมของเทศบาลนนมสาระส าคญอย 2 ประการคอ 1.มงทจะใหเทศบาลท าหนาทสวนใหญเกยวกบการสาธารณสขและความปลอดภยของประชาชน 2.มงทจะใหเทศบาลเปนองคกรทชวยเผยแพรรปแบบการปกครองระบอบรฐธรรมนญแกประชาชน 137 และในเวลาตอมากไดมการประกาศใชพระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ.2477 มใจความหลกๆคอการจดการควบคมสขาภบาลในทองถนทงในเขตทตง

136 เรองเดยวกน, หนา 177 และ 180.

137 ขอสรปของ สวสด โภชพนธ , “เทศบาลและผลกระทบตออ านาจทองถน พ.ศ.2476-2500,” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2531), หนา 62.

74

เปนเทศบาลแลวและทยงไมไดตงเปนเทศบาล โดยมงเนนในเรองความสะอาด อนามย การปองกนโรค และการจดระเบยบสถานท เชน ตลาด การขายอาหาร เปนตน อนทจรงแลวความคดในเรองการรกษาความสะอาดและการจดระเบยบสถานทสาธารณะเปนสงทรฐบาลคณะราษฎรตองการทจะจดการมากอนหนานแลว ดงทปรากฏในหนงสอจากพระยาพหลพลพยหเสนา นายกรฐมนตร ถงรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทย วนท 24 สงหาคม พ.ศ.2476 แจงวา

“ตามถนนหนทางยงไมสะอาดเรยบรอยเทาทควรและจอดรถเกะกะไมเปนระเบยบ ขอใหสงใหเจาหนาทกวดขนในเรอง 1.การรกษาระเบยบและความสะอาดในถนนหลวงใหเปนระเบยบเรยบรอยและสะอาด เชน ท าความสะอาดตามขางถนนมใหมกลนเหมน หามมใหตากผาและวางหาบขายของลวงล าเขตทควร หามทงเศษอาหารและสงของบนถนนหลวง 2.ระเบยบการเดนรถและจอดรถทกชนดใหเปนไปตามกฎหมายและความปลอดภยของประชาชน 3.การเทขยะมลฝอยใหเปนไปในทางอนามยและความเรยบรอย138”

แมจะมค าสงมาจากนายกรฐมนตรเชนน แตเขาใจวานาจะหมายถงสภาพเฉพาะในเขตเมองหลวงมากกวาทจะหมายถงสภาพทวๆไปของทงประเทศ และในการด าเนนการกคงจะท าเฉพาะในเมองหลวง ยงไมไดกาวลวงเขาไปถงสวนภมภาคมากนก ความพยายามในการควบคมเรองการรกษาความสะอาดและจดระเบยบสถานททวทงประเทศนนเพงจะปรากฏออกมาในพระราชบญญตการสาธารณสขพ.ศ.2477 ทไดมการเสนอรางเขาทประชมสภาฯ เ มอวนท 12 มนาคม พ.ศ.2477 (ปฏทนเกา) โดยรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทย มหลกการคอ “ควบคมการสาธารณสขในทองททเปนเทศบาลแลวและทยงมไดเปนเทศบาล” ซงในทประชมสภาฯ กมสมาชกใหการสนบสนน เชน หลวงนรนทรประสาตรเวช ผแทนราษฎรจงหวดจนทบรเหนวา “เทาทผานมายงไมมกฎหมายใหอ านาจหนาททจะปฏบตการใหเปนไปตามหลกวชาการสาธารณสข เมอถงคราวจ าเปนทจะตองใชบงคบเพอความปลอดภยของคนหมมากกบงคบไมได ท าใหการอนามยของประชาชนทวไปเสอมเสย” ขนวรสษฐดรณเวทย ผแทนราษฎรจงหวดหนองคายเหนวา “พระราชบญญตนขยายการควบคมไปถงการขายอาหาร ซงในชนบทมความจ าเปนอยางยง” เปนตน139 พระราชบญญตการสาธารณสขนประกาศในราชกจจานเบกษาเมอวนท 1 พฤษภาคม พ.ศ.2478 และไดประกาศใชเปนรายทองทในเวลาตอมา โดยม

138 “หนงสอจากนายกรฐมนตรถงรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทย วนท 24 สงหาคม 2476,” ใน หจช. (2)สร.

0201.27/3 การรกษาความสะอาดในถนนหลวงและการเทขยะมลฝอย (1 ก.ย.2475 – 17 ก.พ.2485). 139 “การพจารณารางพระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ.2477 วนท 12 มนาคม 2477,” ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2477 (พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2477), หนา 2748-2752.

75

เนอหาแบงออกเปน 6 หมวด ไดแก 1.การสขาภบาล 2.น า 3.ตลาดและการขายอาหารและสงของ 4.การปองกนและระงบโรคตดตอ 5.สสานและฌาปนสถาน 6.เบดเตลด โดยสรปแลวกคอการใหอ านาจเจาหนาททองถน ซงกคอเทศบาลในทองทซงไดยกฐานะเปนเทศบาลแลว สวนในทองทซงยงไมไดเปนเทศบาลกคอคณะกรรมการจงหวดหรออ าเภอ สามารถออกกฎขอบงคบควบคมพลเมองทอยในทองทในเรองตางๆขางตนใหถกหลกอนามยและความปลอดภยตามค าแนะน าของเจาหนาทสาธารณสขทรฐบาลมอบอ านาจใหตรวจตราดแลการสาธารณสขในทองทนนๆ เชน ออกขอบงคบใหมการเกบขยะมลฝอยและสงปฏกล ก าหนดสถานทหามประกอบกจการคาซงเปนอนตรายแกอนามย มอ านาจสงการเจาของทอยอาศยใหแกไขสงทไมถกสขลกษณะ มอ านาจสงใหสรางหรอหามการสรางสวมในสถานทใดๆ ออกขอบงคบควบคมการใชน าและแหลงน าในทองท จดสรางตลาดสาธารณะและก าหนดระเบยบในตลาด จดระเบยบควบคมการขายหาบเร ก าหนดโรคทตองแจงความและสามารถกกกนผ ปวยหรอผ ตองสงสยวาปวยเปนโรคตดตออนตรายไวในโรงพยาบาลหรอสถานทอนเพอปองกนการตดตอรวมทงก าจดสงของหรอสถานทตองสงสยวาเปนเหตตดตอโรค ฯลฯ นอกจากนยงมการก าหนดบทลงโทษส าหรบผ ทไมปฏบตตามขอบงคบของเจาหนาทไวดวย โดยมากเปนการปรบตงแต 20 บาท ไปจนถง 100 บาท140 พระราชบญญตนหลงจากทไดมการประกาศออกมาในปพ.ศ.2478แลว ในชวงปพ.ศ.2479-2482 กมการประกาศพระราชกฤษฎกาใหใชพระราชบญญตนในพนทตางๆตอเนองกนทกป นบเปนจ านวนพระราชกฤษฎการวมราว 25 ฉบบ ครอบคลมพนทแทบทกจงหวดทวประเทศ ทงทเปนเขตเทศบาลเมองและเขตเทศบาลต าบลหรอทซงไมอยในเขตเทศบาล พรอมกนนนในชวงเวลาเดยวกนกไดมการประกาศเขตควบคมกจการคาซงอาจเปนอนตรายแกอนามยออกมาเปนจ านวนมากพอๆกน โดยในแตละพนทกจะมการควบคมกจการคาทแตกตางกนออกไป จะเหนไดวาพระราชบญญตการสาธารณสขนไมใชกฎหมายทควบคมเรองสขภาพของพลเมองโดยตรงอยางเชนเรองการบ าบดรกษาโรค การปองกนโรค เรองยาหรอสถานพยาบาล แตเปนกฎหมายทควบคมกจการตางๆทสงผลตอสขภาพของพลเมอง โดยผานความรเรองความสะอาดและเชอโรค ซงเปนสวนหนงของความรทางการแพทยสมยใหม141 ท าใหวถชวตของพลเมองในเรองตางๆ เชน ทอยอาศย การกนอาหาร การขบถาย การคาขาย การใชน า การใชทสาธารณะ ฯลฯ ตองมาถกควบคมโดยรฐภายใตค าวา “อนามย” และตองตกเปนสวนหนงในกจการ

140 “พระราชบญญตการสาธารณสข พทธศกราช 2477,” ราชกจจานเบกษา 52 (1 พฤษภาคม 2478): 281-318. 141 สามารถดรายละเอยดเกยวกบววฒนาการแนวคดทางการแพทยสมยใหมเรองความสะอาดและเชอโรคทเขามา

ในสงคมไทยไดใน ทวศกด เผอกสม, เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม: ประวตศาสตรการแพทยสมยใหมในสงคมไทย, บทท 1-2.

76

สาธารณสขของรฐโดยตองมสวนรวมในการปฏบตตนและเปลยนแปลงการใชชวตดวย ซงหากเปลยนแปลงไมทนหรอไมเปนไปตามทรฐตองการกจะมบทลงโทษเตรยมไวให นบไดวานเปนกจการตามแนวคด “รฐเวชกรรม” ของทวศกด เผอกสม ทเปนการขยายกลไกของรฐเพอควบคมรางกายของพลเมองใหอยภายใตความรทางการแพทยและสาธารณสข แตสงทยงเหนไดไมชดนกกคอประโยชนในดานการผลต เพราะหากพจารณาตามกฎหมายนแลว ดจะเปนไปเพอประโยชนในดานการจดระเบยบและความเจรญของบานเมองในลกษณะสขาภบาลและการปองกนโรคมากกวาทจะเปนการเพมจ านวนประชากรหรอความแขงแรงในทางสขภาพเพอการประกอบอาชพและประโยชนการผลต พระราชบญญตสาธารณสขนยงไดมการปรบปรงในรายละเอยดอกหลายครง เชน พระราชบญญตการสาธารณสข (ฉบบท 2) พ.ศ.2482 และ พระราชบญญตสาธารณสข พ.ศ.2484 ซงในคราวปรบปรงพระราชบญญตในปพ.ศ.2484 นน เนองมาจากทประชมสภาฯ ไดอภปรายกนถงความเดอดรอนตางๆทเกดขนกบราษฎรนบตงแตมการประกาศใชพระราชบญญตการสาธารณสขเปนตนมา เชน นายสวาง สนทพนธ ผ แทนราษฎรจงหวดสพรรณบรเหนวาการหามอยกนอยางหนาแนนในอาคารตามเกณฑทก าหนดท าใหเดอดรอนถง “คนยากจนทมลกมากหรอญาตมาก” ซงเชาหองอยไดเพยงหองเดยว พระยาอมรวสยสรเดช ผแทนราษฎรจงหวดล าปางเหนวาการก าหนดเวลาหามขายอาหารหาบเรท าใหเกดความเดอดรอนเพราะเปนชวงเวลาเศรษฐกจไมด จ าเปนตองขายเกนเวลา เมอไปหามกท าใหมรายไดไมพอเลยงครอบครว เปนตน 142 นบวาพระราชบญญตสาธารณสขไดมผลกระทบตอวถชวตของพลเมองพอสมควร

1.2 พระราชบญญตโรคตดตอ พ.ศ.2477 เปนการยกเลกกฎหมายในทางควบคมปองกนโรคตดตอทเคยมมาแทบจะทงหมด ไมวา

จะเปนกฎหมายทบงคบเฉพาะโรค เชน ประกาศจดการปองกนกาฬโรค ร.ศ.123 พระราชบญญตจดการปองกนไขทรพษ พ.ศ.2456 และประกาศจดการปองกนอหวาตกโรคก าหนดใหแจงความคนปวย พ.ศ.2462 เปนตน รวมไปถงกฎหมายทควบคมโรคระบาดโดยรวม เชน พระราชบญญตระงบโรคระบาด พ.ศ.2456 ยกเลกทงหมดและใหเปลยนมาใชพระราชบญญตโรคตดตอ พ.ศ.2477 เรยกไดวาเปนการยกเครองกฎหมายในทางควบคมโรคตดตอ พระราชบญญตโรคตดตอพ.ศ.2477 ไดมการเสนอรางเขามาในสภาฯ เมอวนท 5 มนาคม พ.ศ.2477 โดยรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทย มหลกการส าคญหลายอยางเชน การบงคบใหม

142 “การพจารณารางพระราชบญญตสาธารณสข พ.ศ.2484 วนท 23 กนยายน 2484,” ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2484, (พระนคร: โรงพมพครสภาลาดพราว, 2512), หนา 761-768.

77

การแจงความโรคตดตอทก าหนด การควบคมปองกนและระงบโรคในบานทเกดโรคตดตอ การปองกนโรคในเขตตดโรค การปองกนโรคทชายแดนไมใหลกลามเขามาในประเทศเพอสอดรบกบความตกลงระหวางประเทศ เปนตน รางพระราชบญญตนไดรบการสนบสนนจากสมาชกสภาฯเปนสวนใหญ เชน หลวงนรนทรประสาตรเวช ผแทนราษฎรจงหวดจนทบรเหนวาโรคตดตอบางโรคเปนโรคทรายแรงมาก “ท าลายชวตประชาชนไดรวดเรว” จงควรใหเครองมอแกเจาหนาทสาธารณสขเพอใหท าการปองกนโรคไดทนทวงท นายแทน วเศษสมบต ผ แทนราษฎรจงหวดปตตานเหนวาการทโรคระบาดแลวผ ทเปนโรคไดน าสงของบรโภคมาจ าหนายในตลาด “เปนทนารงเกยจอยางยง” แตกมสมาชกบางสวนทมขอกงวลอย เชน นายกมทะ นรนตพานช ผแทนราษฎรจงหวดตราด ทเหนวาโรคบางโรคแมแตแพทยกยงแยกไมออก ราษฎรทไมมความรในวชาแพทยอาจไมทราบวาโรคนนๆเปนโรคทตองแจงความ อาจถกบทลงโทษโดยไมตงใจได ซงเรองนรฐบาลกชแจงวาจะใหกรมสาธารณสขพมพเอกสารความรเกยวกบโรคอนตรายทตองแจงความแจกจายราษฎรดวย143 พระราชบญญตสาธารณสข พ.ศ.2477 ไดมการประกาศในราชกจจานเบกษาเมอวนท 5 พฤษภาคม 2478 ระบชอโรคตดตออนตรายไว 5 โรคคอ กาฬโรค อหวาตกโรค ไขทรพษ ไขกาฬนก

นางแอน* และไขเหลอง** โดยจะมการประกาศอาการของโรคเหลานในราชกจจานเบกษาและใหถอวาโรคเหลานเปนโรคทตองแจงความ เมอเกดเหตสงสยวามโรคตดตออนตรายขนในสถานทใดใหพนกงานสาธารณสขมอ านาจจดการกกกนผ ปวยหรอผ ตองสงสยวาปวย รวมทงกกกนสถานทตองสงสยนนตามความจ าเปนและสามารถท าลายสงของซงเชอวาเปนเหตตดโรคได นอกจากนยงมมาตรการเรองการรกษาความสะอาดในบาน การปองกนหน การฉดวคซน การปลกฝ การตรวจ

143 “การพจารณารางพระราชบญญตโรคตดตอ พ.ศ.2477 วนท 5 มนาคม 2477,” ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2477, หนา 2163-2173.

* ไขกาฬนกนางแอน (Meningococcemia) เปนโรคทเกดจากเชอแบคทเรย ผ ปวยจะมไขสง ตวรอน หนาวสน

อาเจยน ปวดศรษะ คอแขง ศรษะหงาย ไมมความรสก พบรายงานในประเทศไทยครงแรกเมอพ.ศ.2461 โดยสาเหตไมแนชด สนนษฐานวาตดตอมาจากตางประเทศ หลงจากนนพบสม าเสมอในประเทศไทยแตมปรมาณไมมากนก ผ ปวยจะม อาการรนแรงและมกจะตายในทสด, อางมาจาก วรนารถ แกวคร, “โรคระบาดในชมชนภาคกลางของไทย พ.ศ.2440-2475: การศกษาเชงประวตศาสตร,” หนา 80.

**

ไขเหลอง (Yellow Fever) เปนโรคทเกดจากเชอไวรส มยงเปนพาหะน าโรค ผ ปวยจะมอาการปวดศรษะ ปวดหลง

มไขสง คลนไส อาเจยน ในรายทมอาการรนแรงจะมเลอดออกตามเนอเยอตางๆ อาเจยนเปนเลอด เชอโรคจะไปท าลายตบท าใหมอาการตวและตาเหลอง จงเรยกโรคนวาไขเหลอง, อางมาจาก วรนารถ แกวคร, “โรคระบาดในชมชนภาคกลางของไทย พ.ศ.2440-2475: การศกษาเชงประวตศาสตร,” หนา 80.

78

กกเรอ ฯลฯ ผ ทไมปฏบตตามขอบงคบเหลานกจะมบทลงโทษทงการปรบเปนจ านวน 50-200 บาทหรอจ าคก 1-3 เดอน144

กฎหมายฉบบนตางจากกฎหมายควบคมโรคในสมยกอนทบางฉบบกจะประกาศเฉพาะเวลาทมโรคเกดขนหรอเฉพาะในทองททเกดโรค เมอโรคสงบกจะมประกาศยกเลก หรอกฎหมายบางฉบบกจะประกาศใชเปนทองทไปเมอเหนวาทองทนนมความพรอมจะบงคบใชกฎหมายนแลว แตในพระราชบญญตโรคตดตอ พ.ศ.2477 น เมอประกาศออกมาแลวกใหมผลบงคบใชทวประเทศพรอมกนเลย และใหอ านาจเจาหนาทในทองถนสามารถประกาศเขตตดโรคเมอเกดโรคตดตออนตรายขน และสามารถกระท าการตางๆตามพระราชบญญตเพอท าการควบคมโรคได นบไดวาเปนความพยายามของรฐในการทจะใชกฎหมายเพยงฉบบเดยวเพอครอบคลมโรคตดตออนตรายใหไดทกโรคทกทองทและทกเวลา พระราชบญญตโรคตดตอนมการแกไขเพมเตมในรายละเอยดอกหลายครง ไดแกพระราชบญญตโรคตดตอ (ฉบบท 2) พ.ศ.2479 และพระราชบญญตโรคตดตอ (ฉบบท 3) พ.ศ.2482

144 “พระราชบญญตโรคตดตอ พทธศกราช 2477,” ราชกจจานเบกษา 52 (5 พฤษภาคม 2478): 344-358.

79

ตารางท 4 จ านวนการปวยและตายดวยโรคตดตออนตรายทวประเทศระหวางพ.ศ.2470-2498145

145 ทมา กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, “ประวตและผลงานของกรมอนามย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 249.

80

ตวอยางทเหนไดชดในการใชพระราชบญญตโรคตดตอพ.ศ.2477 เพอควบคมปองกนโรคตดตออนตรายคอเหตการณการระบาดของอหวาตกโรคในชวงปพ.ศ.2478-2480 ทท าใหมผ ปวยปละประมาณ 5,000-6,000 คน จ านวนการตายสงถงปละ 3,000-4,000 คน (ในชวงเวลาปกตจะมผ ปวยและตายจากอหวาตกโรคปละประมาณ 10-200 คน) การระบาดเรมจากจงหวดกาญจนบรและไดแพรกระจายไปตามแมน าล าคลองจนระบาดไปทวภาคกลาง และระบาดตอเนองเปนเวลา 3 ป สงทรฐบาลไดด าเนนการกคอการประกาศเขตตดโรครวมทงประกาศฉดวคซนในจงหวดตางๆทเกดโรคตามพระราชบญญตโรคตดตอพ.ศ.2477 มการระดมเจาหนาทแพทยและพยาบาลรวมทงหนวยเรอสาธารณสขไปตามจงหวดตางๆในเสนทางการระบาด จดตงโรงพยาบาลเอกเทศเพอปองกนโรคและฉดวคซนแกพลเมอง ซงไดด าเนนการฉดวคซนแกพลเมองถงปละกวา 2,000,000 คนในชวงน 146 นอกจากนยงไดมจดการสขศกษาใหพลเมองรจกการปองกนโรค แจกใบปลวค าแนะน าปองกนอหวาตกโรคตามหมบานตางๆ แนะน าการปองกนทางวทยกระจายเสยง ยายผ ปวยหรอผ ตองสงสยวาเปนอหวาตกโรคไปรกษาตวทโรงพยาบาลและกกตวไวจนกวาจะตรวจไมพบเชอโรค ผตายดวยโรคกใหรบเผา ถานบถอศาสนาทตองใชการฝงกอนญาตใหฝงโดยความควบคมของเจาหนาท กวดขนการเกบขยะมลฝอยและการเททงอจจาระ การรณรงคเรองการใชน าสก เปนตน147

ตารางท 5 มาตรการควบคมโรคตดตอตางๆ ระหวางพ.ศ.2475-2481148

พ.ศ. ปลกฝปองกน ไขทรพษ (คน)

ฉดวคซนปองกนอหวาตกโรค (คน)

ฉดวคซนปองกน อหวาต-ไทฟอยด (คน)

ฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบา (คน)

ก าจด สนขเถอน (ตว)

2475 1,877,176

2476 1,432

2477 1,241,645

5,368

2478 1,620,078 2,515,233 43,900

5,638

2479 1,460,413 2,304,724 54,883 2,318 33,497

2480 1,444,588

31,122 1,526 214,058

2481 4,066,561

49,110 2,926 39,377

146 เรองเดยวกน, หนา 205-207. 147 “แถลงการเรองอหวาตกโรค วนท 22 กมภาพนธ 2478,” ใน หหช. (2)สร.0201.27.1/3 การปองกนและปราบ

อหวาตกโรค (26 ม.ค.2478-23 ก.ค.2480). 148 ตวเลขรวบรวมมาจากสถตการด าเนนการควบคมโรคตดตอ รายงานใน กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข , “ประวตและผลงานของกรมอนามย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 203-207, สวนทเวนวางไวคอไมมการรายงานในปนน.

81

หากพจารณาจากการทกฎหมายทงสองฉบบ คอพระราชบญญตการสาธารณสขและพระราชบญญตโรคตดตอ ไดประกาศใชในเวลาไลเลยกนกอาจอนมานไดว ารฐตองการทจะใชกฎหมายทงสองฉบบนควบคกนในการควบคมวถชวตของพลเมองทสงผลตอสขภาพโดยอาศยอ านาจรฐและความรทางการแพทยการสาธารณสขทเหนอกวา พระราชบญญตสาธารณสขใชควบคมชวตความเปนอยของพลเมองในเวลาปกต ใหมความเปนระเบยบ มอนามย ไมเปนทางกอใหเกดโรคได สวนพระราชบญญตโรคตดตอใชควบคมพลเมองเมอเกดโรคตดตออนตรายขนในทองท มการก าหนดวธการปฏบตตวของพลเมอง ก าหนดมาตรการทเจาหนาทสามารถบงคบใชตอชวตและทรพยสนของพลเมอง เปาหมายส าคญคอการท าใหโรคตดตอนนสงบและไมสามารถลกลามไปไดอกในเวลาอนรวดเรวทสด

กฎหมายทงสองฉบบนเกดขนภายหลงจากการแถลงนโยบายของรฐบาลเมอวนท 22 กนยายน พ.ศ.2477 ทมระบวาจะจดใหมพระราชบญญตการสาธารณสขและพระราชบญญตโรคตดตอ เปนเวลา 7 เดอนเศษ คอในเดอนพฤษภาคม พ.ศ.2478 กเกดมพระราชบญญตทงสองฉบบขนมาจรงๆในเวลาใกลเคยงกน อาจเปนไปไดวาพรอมๆกบการกระจายอ านาจไปใหทองถนปกครองตนเอง ผานระบบเทศบาล ซงไดมการตราพระราชบญญตจดระเบยบเทศบาล พ.ศ.2476 และไดยกระดบสขาภบาลหลายแหงเปนเทศบาลนน รฐบาลกไดกระจายอ านาจในทางการแพทยและสาธารณสขสมยใหมไปยงขาราชการสวนทองถนดวยผานทางพระราชบญญตสาธารณสขและพระราชบญญตโรคตดตอ เพอใหขาราชการสวนทองถนน าไปใชบงคบแกพลเมอง ใหพลเมองในทองถนมวถชวตทสอดคลองกบแนวทางการแพทยสมยใหมทงในเรองความสะอาด อนามย การปองกนตนไมใหเกดโรค รวมไปถงการปฏบตตนเมอเกดโรคขน การทสามารถควบคมใหพลเมองด าเนนชวตในแนวทางการแพทยสมยใหมนกเพอใหรฐบาลสามารถขยายกจการดานสขภาพตามแนวทางการแพทยสมยใหมไปสทองถนไดงายขน ไมปรากฏขอมลมากนกถงปฏกรยาของชาวบานทมตอกฏหมายทเขามาควบคมวถชวตในทางสขภาพเหลาน โดยเฉพาะปฏกรยาตอมาตรการของรฐในยามเกดโรคระบาด แตจากค าบอกเลาของแพทยผอาวโสซงเคยปฏบตหนาทในเหตการณการระบาดของอหวาตกโรคเมอปพ.ศ.2478-2480 คอนายแพทยเสม พรงพวงแกว ทไดรบมอบหมายจากกรมสาธารณสขใหไปตง

โรงพยาบาลเอกเทศทอมพวา*เพอปองกนไมใหอหวาตกโรคลกลามมากขน นายแพทยเสม พรง

* จากค าบอกเลาของนายแพทยเสม พรงพวงแกว โรงพยาบาลเอกเทศเปนชอราชการ หมายถงโรงพยาบาลทท าทก

อยางดวยตนเองหมด หมอคนเดยว ไมมพยาบาล และทอมพวาเปนถนชกชมดวยนกเลง ทกคนตองถอดาบ ใครไมถอดาบถอ

82

พวงแกวเลาวาในปนนทางราชการมพระราชบญญตโรคตดตอก าหนดใหประชาชนทกคนตองไปรบการฉดวคซนปองกนอหวาตกโรคตามทเจาหนาทแจง ผ ใดไมยอมฉดจะถกจบและปรบเงน 75 สตางค มการใหเจาหนาทของกรมสาธารณสขในชนผชวยแพทยออกไปบงคบใหชาวบานฉดวคซน ใครไมฉดกจบไปโรงพก ท าใหเกดความไมพอใจกนมากระหวางชาวบานกบเจาหนาทสาธารณสข แลวกเกดกรณทชาวบานบกไปใชดาบฟนเจาหนาทฉดวคซนถงแกความตายทหนวยฉดวคซน นายแพทยเสม พรงพวงแกวใหความเหนในเรองนวา “ทชาวบานเขาโกรธเจาหนาท ไมใชเพราะเสยคาปรบ แตโกรธเพราะถกบงคบ เพราะผอนไปท าลายคณคาชวตของเขา...เอากฏหมายไปบงคบเขา ราษฎรไมชอบการฉดวคซนเพราะการศกษาไมทวถง”149 แสดงใหเหนวามาตรการของรฐในทางสขภาพบางอยางกอาจท าใหเกดปฏกรยาตอตานจากพลเมองไดมากพอสมควร

1.3 พระราชบญญตควบคมการประกอบโรคศลปะ พ.ศ.2479 นอกจากกฎหมายเกยวกบการสาธารณสขและโรคตดตอแลว ยงมการออกกฎหมายทเปน

การควบคมการประกอบวชาชพในทางสขภาพ คอ “พระราชบญญตควบคมการประกอบโรคศลปะ พ.ศ.2479” ซงทวศกด เผอกสมอธบายวาเปนความตอเนองมาจากการก าหนดมาตรฐานระหวางการแพทย “แผนปจจบน” กบการแพทย “แผนโบราณ” ดวยเกณฑของความเปนวทยาศาสตร ทเรมมาตงแตพระราชบญญตการแพทยพ.ศ.2466 ซงกไดมการแกไขเพมเตมในปพ.ศ.2472 และพ.ศ.2476 ทวศกด เผอกสมมองวาเปนการสถาปนาอ านาจและความชอบธรรมใหแกการแพทยสมยใหมของตะวนตกในทางนตบญญต พรอมกบลดระบบการแพทยแบบจารตของไทยใหกลายเปนความรแบบ “ชนสอง” ภายใตโครงสรางของอ านาจของความรแบบใหมไปโดยปรยาย และยงเปนความพยายามสถาปนา “ระเบยบแหงวชาชพ” เพอใหคณะกรรมการแพทยของรฐบาลสามารถควบคมผประกอบโรคศลปและการประกอบอาชพทเกยวของกบสขภาพในสงคมได ผานการสอบขนทะเบยนและออกใบอนญาต150

อยางไรกตามเมอตรวจสอบลกเขาไปในหลกฐานทางประวตศาสตรแลวจะพบวามเบองหลงทซบซอนมากกวานนโดยเฉพาะหลงเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 ทประเดนเรองการควบคมวชาชพดานสขภาพเปนเรองทมการถกเถยงกนอยางมากในสภาฯ โดยเปนการหาความลงตวระหวางการก าหนดมาตรฐานวชาชพดานสขภาพ กบการกระจายบรการดานสขภาพ

วาเปนนกเลงใหญมาก ทกคนอยากมาลองด, อางมาจาก สนตสข โสภณสร, เกยรตประวตแพทยไทยฝากไวใหคนรนหลง : ชวตและผลงานของศาสตราจารยนายแพทยเสม พรงพวงแกว, หนา 44. 149 เรองเดยวกน, หนา 44-45.

150 ดววฒนาการของรฐในการควบคมการประกอบโรคศลปไดใน ทวศกด เผอกสม, เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม: ประวตศาสตรการแพทยสมยใหมในสงคมไทย, หนา 144-171.

83

ใหเพยงพอในทองถน ซงเปนเรองทยากมากในการท าใหเกดความพอดกนทงสองดาน ดงปรากฏวาตองมการแกไขเพมเตมพระราชบญญตเกยวกบเรองนกนหลายครงในชวงเวลาไมนาน ไดแก พระราชบญญตควบคมการประกอบโรคศลปะ พ.ศ.2479 พระราชบญญตควบคมการประกอบโรคศลปะ (ฉบบท 2) พ.ศ.2480 พระราชบญญตควบคมการประกอบโรคศลปะ (ฉบบท 3) พ.ศ.2483 พระราชบญญตควบคมการประกอบโรคศลปะ (ฉบบท 4) พ.ศ.2490 พระราชบญญตควบคมการประกอบโรคศลปะ (ฉบบท 5) พ.ศ.2490 เปนตน ยงไมนบรวมถงความพยายามในการทจะแกไขอกหลายครงซงไมประสบความส าเรจ

เรมจากการทมสมาชกสภาฯ คอนายสวรรณ มหคฆกาญจนะ ผ แทนราษฎรจงหวดสมทรสงครามเสนอใหมการแกไขพระราชบญญตการแพทยทมอยเดมในการประชมสภาฯ วนท 20 กมภาพนธ พ.ศ.2478 (ปฏทนเกา) เนองจากนายสวรรณเหนวาพระราชบญญตเดมยงไมมการคมครองราษฎรอยางเพยงพอ “ผทขออนญาตประกอบโรคศลปในชน 2 มกจะมาท าการประกอบโรคศลปในชน 1” ซงเปนภยแกราษฎรมาก รวมทงตองการใหมการควบคมคณภาพและการปฏบตงานของแพทยชน 2 และผชวยแพทยดวย ขอเสนอนไดรบการสนบสนนจากส.ส.สวนหนง เชน หลวงนรนทรประสาตรเวช ผ แทนราษฎรจงหวดจนทบร ทเหนวาการปรบปรงแกไขพระราชบญญตนจะชวยคมครองความปลอดภยของประชาชนยงขน และไมเหนดวยกบนโยบายของรฐบาลทจะอบรมผชวยแพทยขนมากๆ เนองจากอาจไมมคณภาพ ในทางกลบกนผ ทคดคานรางพระราชบญญตน กลบเปนฝายรฐบาล โดยหลวงธ ารงนาวาสวสด รฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทย กลาววารางพระราชบญญตทฝายผแทนราษฎรเสนอมาเปนการ “ใหอ านาจฝายบรหารมากเกนไปในการจะบงคบการเคลอนไหวของผประกอบโรคศลป” เปนการผดหลกของสภาฯ ทจะท าเชนนน นอกจากนยงอธบายวาการอบรมผชวยแพทยจ านวนมากกเพอแกปญหาแพทยปรญญามจ านวนนอยไมเพยงพอกบพลเมอง ซงผแทนราษฎรทกจงหวดกมการเรยกรองใหสงแพทยและผ ชวยแพทยไปประจ า ฝายรฐบาลเหนวารางพระราชบญญตนควรพจารณาใหรอบคอบ ทประชมในครงนนจงตกลงสงเรองใหรฐบาลเปนผพจารณา151

ตอมาในการประชมสภาฯ วนท 1 กมภาพนธ พ.ศ.2479 (ปฏทนเกา) รฐบาลไดน าเสนอรางพระราชบญญตการแพทยพ.ศ.2479 ตอสภาฯ โดยมหลกการคอใหมการสอบวดความรผ ทจะขออนญาตประกอบโรคศลป ซงกมผอภปรายคดคานหลายทาน เชน นายทองอย พฒพฒน ผแทนจงหวดธนบร เหนวาพระราชบญญตนแมจะมเจตนาดในการควบคมคณภาพของแพทยเพอ

151 “การพจารณารางพระราชบญญตการแพทยแกไขเพมเตม พ.ศ.2478 วนท 20 กมภาพนธ 2478,” ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2478 (พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2481), หนา 524-539.

84

คมครองประชาชนทรบบรการ แตกเปนเหมอน “ดาบทจะเชอดเฉอนแพทยแผนโบราณใหตายดนไปหมดสน” เนองจากแพทยแผนโบราณในเวลานนมจ านวนหลายหมนคน ถาออกกฎหมายมาบงคบใหท าการสอบกจะกอใหเกดความเดอดรอน นอกจากนยงเหนวา “ความนยมของประชาชนสวนใหญอยทแพทยแผนโบราณ” โดยเฉพาะเมอแพทยแผนปจจบนมจ านวนนอย ไมเพยงพอ จงไมสมควรจะไปจ ากดจ านวนแพทยแผนโบราณใหนอยลงไปอก สอดคลองกบความเหนของนายกมทะ นรนตพานช ผแทนราษฎรจงหวดตราดทเหนวาพระราชบญญตนจะท าใหเกดผลรายในทางตรงกนขาม คอ “ปรบมาตรฐานใหต าลงมา” เนองจากมจดมงหมายทจะ “ก าจดแพทยแผนโบราณทยงอยในความตองการของประชาชน และยงท าใหเกดความทอถอยในการประกอบโรคศลปสาขาอนๆแมในสาขาแพทยแผนปจจบนเอง” เปนการมงสงเสรมแพทยแผนปจจบนชน 1 เทานน นายกมทะเหนวาพระราชบญญตการแพทยทมอยเดมเปนการมงสงเสรมใหแพทยแผนโบราณมคณภาพดยงขน และเปดชองทางใหประกอบอาชพเลยงตวได พระราชบญญตใหมจงควรเปดชองไวบาง เนองจาก “เมอเรายงขาดผประกอบโรคศลปตางๆอยกเปนความจ าเปนทจะตองอาศยแพทยแผนโบราณใหชวยกนรกษา ดกวาจะไมมแพทยเสยเลย”152 หลงจากนนกไดมการลงคะแนนและตงกรรมาธการพจารณาจนกระทงเกดเปน “พระราชบญญตควบคมการประกอบโรคศลปะ พ.ศ.2479” ประกาศในราชกจจานเบกษาเมอวนท 26 เมษายน พ.ศ.2480

เนอหาโดยรวมของพระราชบญญตนกคอการตงคณะกรรมการควบคมการประกอบโรคศลปะเพอเปนผพจารณาการขนทะเบยนของผประกอบโรคศลปะประเภทตางๆ ซงมการแบงเปนแผนปจจบนและแผนโบราณ ในประเภทแผนปจจบนยงมการแบงยอยไดอกเปน สาขาเวชกรรม ทนตกรรม เภสชกรรม ผดงครรภ เปนตน ซงในบางสาขากมแบงอกเปนชนท 1 และชนท 2 นบไดวาเปนการเปดโอกาสใหมการท างานไดในทกประเภท ทกระดบชน แตตองอยภายใตการจ าแนกและควบคมคณภาพของรฐบาล นอกจากนยงมบทเฉพาะกาลซงคาดวาจะเปนการเปดชองทางส าหรบแพทยแผนโบราณโดยเฉพาะ กลาวคออนญาตใหผ ทเคยไดขนทะเบยนและรบใบอนญาตแลวตามพระราชบญญตการแพทยพ.ศ.2466 และใบอนญาตยงใชการไดอยกใหถอวาไดท าการขนทะเบยนรบใบอนญาตเรยบรอยแลวตามพระราชบญญตใหมดวย ส าหรบผ ทประกอบอาชพโดยยงไมมใบอนญาตกสามารถมาขอขนทะเบยนรบใบอนญาตไดภายใน 3 เดอนนบตงแตพระราชบญญตนประกาศใช153

152 “การพจารณารางพระราชบญญตการแพทย พ.ศ.2479 วนท 1 กมภาพนธ 2479,” ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 1 พ.ศ.2479, (พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2479), หนา 101-107. 153 “พระราชบญญตควบคมการประกอบโรคศลปะ พ.ศ.2479,” ราชกจจานเบกษา 55 (26 เมษายน 2480): 160-176.

85

อยางไรกตามหลงจากทไดประกาศใชเปนกฎหมายไดราว 10 เดอน ในทประชมสภาฯ วนท 26 กมภาพนธ พ.ศ.2480 กมผแทนราษฎรทเหนวาราษฎรไดรบความเดอดรอนเปนอนมาก สมควรทจะแกไขพระราชบญญตนอก ไดแกนายทอง กนทาธรรม ผแทนราษฎรจงหวดแพรเสนอวาการก าหนดใหแพทยแผนโบราณทประกอบอาชพอาชพอยแลวมาขนทะเบยนภายใน 3 เดอน แตราษฎรตามชนบทไมทราบการประกาศใชกฎหมาย ท าใหมแพทยแผนโบราณจ านวนมากทขนทะเบยนไมทน หมดโอกาสทจะประกอบอาชพ “เดอดรอนไปถงราษฎรตามชนบททยงตองอาศยแพทยแผนโบราณอยมาก” มผ เจบปวยตายไปโดยไมไดรบการรกษาไมวาทางใดๆเปนจ านวนมาก ผ เสนอจงตองการใหขยายการจดทะเบยนออกไปอก ซงรฐบาลไมเหนดวย โดยหลวงธ ารงนาวาสวสด รฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยชแจงวารฐบาลตระหนกดถงความมแพทยแผนปจจบนไมเพยงพอ จงยงเปดโอกาสใหแพทยแผนโบราณทมความรความสามารถประกอบอาชพตอไปได “ไมไดเปนการบบคนหรอตดทอนแพทยแผนโบราณซงควรจะมไดออกไป” ทงยงมการผอนผนไวมากแลวในหลายมาตรา คอแมจะไมมความรความสามารถตามทก าหนดไว แตถามคณสมบต หมายความวา “ไมใชคนทเหลวไหล” กมสทธจะขนทะเบยนรบใบอนญาตได สวนในเรองทแพทยจ านวนมากมาขนทะเบยนไมทนนนรฐบาลชแจงวาไดพจารณาจากจ านวนผมาขนทะเบยนคราวพระราชบญญตการแพทยพ.ศ.2466 และมการค านวณไวแลววาควรจะมผมาขนทะเบยนในครงน เทาไร ซง “จ านวนผมาขนทะเบยนจรงกไมไดแตกตางจากทค านวณมากนก” คอมผประกอบโรคศลปะราว 15 คนตอจ านวนพลเมองหมนคน ส าหรบผ ทขนทะเบยนไมทนกยงมโอกาสจะมาขนทะเบยนโดยการสอบความรได ดงนนรฐบาลจงเหนวาไมสมควรทจะขยายเวลาขนทะเบยนอกเนองจากจะเปนตวอยางทไมด “พอกฏหมายออกไปแลวมผรองขอกแกกฎหมาย” กฎหมายกจะหมดความศกดสทธลง154

การถกเถยงยงคงมขนอกในการประชมสภาฯ วนท 1 มนาคม พ.ศ.2480 (ปฏทนเกา) ฝายทสนบสนนใหมการขยายเวลาขนทะเบยน เชน นายผล แสนสระด ผแทนราษฎรจงหวดขอนแกนเหนวาการขยายเวลาไมเปนการเสยหายอนใดและถงแมจะไมไดขยายเวลาออกไปแพทยแผนโบราณทไมมใบอนญาตกอาจจะฝาฝนท าการอยโดยเฉพาะในทองทหางไกลทการควบคมของรฐเขาไมถง การขยายเวลาใหมาขนทะเบยนจงถอเปนการเปดโอกาสใหรฐบาลในการทจะควบคมแพทยแผนโบราณดวย “รฐไดประโยชน ประชาชนกไดประโยชน” นายผล แสนสระดเหนวา “หากปลอยไปไมใหขนทะเบยนจงถอเปนภยแกประชาชน” สอดคลองกบความเหนของนายฉ า จ ารส

154 “การพจารณารางพระราชบญญตควบคมการประกอบโรคศลปะ (ฉบบท 2) พ.ศ.2480 วนท 26 กมภาพนธ 2480,” ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2480, (พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2491), หนา 1317-1334.

86

เนตร ผ แทนราษฎรจงหวดนครศรธรรมราชทเหนวาแพทยแผนโบราณทมความรปฏบตงานในขณะนนโดยมากกอยในวยชราและตอไปกจะตายไป ผ ทจะมาสอบขนทะเบยนใหมกจะมเปนจ านวนนอยและนบวนกจะยงลดนอยลง ดงนนหากไมขยายเวลาขนทะเบยนตงแตยงท าได ในภายหนาแพทยแผนโบราณกจะหมดไป “เปนการเดอดรอนแกประชาชนทยงนยมแพทยแผนโบราณมากกวาปจจบน และแพทยแผนปจจบนกมไมเพยงพอจะดแลประชาชนได” ทงยงมคารกษาทแพงเกนไปส าหรบราษฎรทยากจนดวย สวนฝายทคดคานนอกจากรฐบาลทเหนวาไมมความจ าเปนเนองจากมแพทยแผนโบราณมาขนทะเบยนในจ านวนทมากพอแลว กยงมส.ส.อกหลายทาน เชน พระยาโอวาทวรกจ ผแทนราษฎรจงหวดพระนครทเหนวาสงทอภปรายกนวามแพทยแผนโบราณจ านวนมากทไมไดขนทะเบยนและถกบบคนใหหมดสนไป “เปนเพยงค าพดของส.ส.” ขอเทจจรงในแตละจงหวดยงไมทราบแนชด และไดอางถงจงหวดพระนครวา “ไมมผทมไดจดทะเบยน” และ “ไมมผใดรองเรยนวาพระราชบญญตใหจดทะเบยนนนท าใหแพทยแผนโบราณเสอมลง” สดทายแลวกไดมการลงคะแนน ผลปรากฏวาทประชมลงมตรบหลกการใหขยายเวลาขนทะเบยน โดยชนะไปดวยคะแนนเพยง 64 ตอ 54155 เปนผลใหเกดพระราชบญญตควบคมการประกอบโรคศลปะ (ฉบบท 2) พ.ศ.2480 ขยายเวลาการขนทะเบยนไปอก 3 เดอน

การถกเถยงเชนนยงคงปรากฏใหเหนในการพจารณาแกไขพระราชบญญตควบคมโรคศลปะอกหลายครง บางกเปนชยชนะของฝายทเนนการควบคมคณภาพผประกอบอาชพ บางกเปนชยชนะของฝายทเนนการขยายจ านวนผประกอบอาชพ แมวาในครงหลงๆสวนมากจะเปนชยชนะของฝายทเนนการควบคมคณภาพ เนองจากมการผลตบคลากรดานการแพทยสมยใหมรวมทงสถานพยาบาลแบบสมยใหมขนมาไดมากขน จนความจ าเปนทจะตองมแพทยแผนโบราณลดนอยลงไป สงทนาสงเกตจากการถกเถยงเกยวกบเรองนคอ “ความลกลนยอนแยง” ทงทพบในบทบาทของส.ส.และรฐบาล หรอทพบในหลกการของการควบคมการประกอบโรคศลปะ เชน ในบางครงผ ทเสนอใหมการควบคมการประกอบโรคศลปะคอฝายส.ส. ในขณะทรฐบาลกลบเปนฝายบายเบยงไมตองการรบอ านาจน หรอความเหลอมล าของหลกการขนทะเบยนวาเปนการควบคมบบคนผประกอบอาชพ หรอเปนการเปดโอกาสใหประกอบอาชพไดโดยถกกฎหมาย กลาวไดวาแมรฐจะมความพยายามสถาปนาการแพทยสมยใหมใหเปนระบบการแพทยหลก แตดวยความจ าเปนกท าใหตองรกษาระบบการแพทยแบบอนไวดวย ซงส.ส.กมบทบาทส าคญในการตอส เพอหาความลงตวระหวางอ านาจรฐกบประโยชนของราษฎร

155 “การพจารณารางพระราชบญญตควบคมการประกอบโรคศลปะ วนท 1 มนาคม 2480,” ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2480, หนา 1356-1391.

87

1.4 สอสาธารณสข นอกจากความพยายามควบคมวถชวตพลเมองในทางสขภาพผานทางกฎหมายแลว ยงม

ความพยายามในการเผยแพรความรในทางสขภาพและสาธารณสขสพลเมอง ซงกไดมการด าเนนการมาตงแตสมยกอนการเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 แลว โดยสอหลกทใชในการเผยแพรความรดานสขภาพและการสาธารณสขสพลเมองกคอ “แถลงการณสาธารณสข” ซงจดท าขนโดยกรมสาธารณสขตงแตปพ.ศ.2467 โดยสมเดจฯกรมพระยาชยนาทนเรนทรเปนผ รเรมในระหวางทด ารงต าแหนงอธบดกรมสาธารณสข โดยเปนการรายงานผลของงานทางดานสาธารณสข การปองกนโรคตดตอ บทความเสนอแนะวธการปองกนและรกษาโรค สถตตางๆเกยวกบงานสาธารณสข เชน การฉดวคซน จ านวนผ ปวยโรคตดตอในเขตตางๆ เ ปนตน จดมงหมายในการด าเนนการกเพอแนะน าใหสงคมไทยสมยนนรจกและเขาใจความหมายของกจการสาธารณสขโดยใชวธการเผยแพรความรในหลกการและการด าเนนงานของกรมสาธารณสข156

ตอมาภายหลงการเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 วธการใช “สอ” ในการเผยแพรความรและกลอมเกลาพลเมอง กไดรบการด าเนนการตอโดยรฐบาลพลเรอนเนองจากสอดคลองกบอดมการณของรฐสมยใหม การรายงานสถตตางๆทปรากฏในแถลงการณสาธารณสขมความเปนระบบมากขน โดยเฉพาะในระหวางปพ.ศ.2478-2481 ทมการระบาดครงใหญของอหวาตกโรค จะมรายงานเกยวกบโรคภยไขเจบประจ าเดอน โรคตดตออนตราย การระบาดของโรคในประเทศใกลเคยง และการประกาศกกกนโรคตามเมองทาตางๆ นอกจากนรฐบาลยงใหความส าคญกบการอนามยแผนใหมนบตงแตปพ.ศ.2479 เปนตนไป ทมบทความหลายดานในเรองนปรากฏในแถลงการณสาธารณสข เชน เรองความกาวหนาและอนามยแผนใหม ยวชนของชาต ความเจรญของรางกายชาวไทยเกยวแกการบรโภคอาหาร ระบอบใหมแหงอนามยชาต การกนอาหาร ฯลฯ แถลงการณสาธารณสขในสมยดงกลาวเปนทแพรหลายมากขน นบไดวาเปนชวงทมการเผยแพรความรทางสาธารณสขเฟองฟมากยคหนง ในการจดวนฉลองรฐธรรมนญของจงหวดตางๆกจะมการจดรานสขศกษาหรอสาธารณสขเปนประจ า รวมทงในงานเทศกาลประจ าปอนๆดวย157 นอกจากสอทเปนการพมพเผยแพรแลวในสมยนยงมการใชสอทเปนเทคโนโลยใหมๆดวย ทส าคญคอวทยกระจายเสยงทเปนทนยมกนมากในสมยนน ซงนบตงแตปพ.ศ.2475 รฐบาล

156 สรรตน สวสด, “บทบาทของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาชยนาทนเรนทรตอการแพทยและการสาธารณสข (พ.ศ.2456-2468),” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2531), หนา 122. 157 เรองเดยวกน, หนา 123.

88

คณะราษฎรกมความพยายามจะน าความรดานสาธารณสขมาเผยแพรผานสอนมากยงขน ดงปรากฏบทความดานสาธารณสขทออกกระจายเสยงในระหวางปพ.ศ.2476-2482 มากมาย โดยแยกเปนหลายดาน เชน การสอนจรรยา การเลยงดบตร ความรเกยวกบเรองโรคภยไขเจบ ความกาวหนาดานการแพทย จตวทยา การสงคมสงเคราะห เปนตน สร รตน สวสด ไดท าการศกษาถงบทความทเกยวกบสขภาพทเผยแพรในสมยดงกลาวแลวสรปวา เรองทไดรบการใหความส าคญมากกวาเรองอนคอเรองการปองกนโรค รองลงมาไดแกเรองการเลยงดบตร การแพทย และจตวทยา โดยเฉพาะในชวงปลายสมยรฐบาลพระยาพหลพลพยหเสนาถงชวงตนสมยรฐบาลจอมพลป.พบลสงครามจะเนนเรองการดแลบตร และจตวทยาการใชชวต เชน การแตงงาน ความรก มตรภาพระหวางเพศเปนพเศษ 158 แสดงใหเหนถงการเรมเขาสชวงสมยแหงชาตนยมและการเพมพลเมอง


89

ตารางท 6 สถตผลงานของกองสขศกษา พ.ศ.2475-2498159

159 ทมา กรมอนามย, “ประวตและผลงานของกรมอนามย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบรอบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 252.

90

2.กจการดานการขยายการบ าบดโรค ในชวงเวลาเดยวกบทมการจดตงคณะกรรมการพจารณาการสาธารณสขและการแพทย

ของประเทศเมอเดอนกรกฎาคม พ.ศ.2477 กมขอเสนอมาจากกระทรวงมหาดไทยวาเปนการสมควรและจ าเปนทจะตองสรางโรงพยาบาลขนตามหวเมอง เพอใหประชาชนพลเมองไดรบความสะดวกในการบ าบดโรคยงขน โดยเปนโครงการของกรมสาธารณสข มความมงหมายจะสรางโรงพยาบาลขนในจงหวดตางๆเพอใหมทวถงกนทกจงหวดภายใน 4 ปนบแตพ.ศ.2477 เปนตนไป การสรางจะไดเฉลยออกเปนภาคๆและเรมจากชายแดนเขามากอนเพอ “Prestige” ของชาต160 คณะรฐมนตรลงมตรบหลกการแลว แตเมอเกดเหตตองเปลยนรฐบาลในชวงเดอนกนยายน พ.ศ.2477 รฐบาลใหมกไมไดรอฟนขนมาพจารณาอก เรองนจงเงยบหายไป นโยบายทจะสรางโรงพยาบาลใหครบทกจงหวดของรฐบาลจงหายไปตงแตนน และจะปรากฏขนใหมในชวงหลงสงครามโลกครงท 2 จบลง สงทเกดขนมาแทนการขยายโรงพยาบาลกคอการขยายสถานพยาบาลหวเมองในรปแบบอน โดยหลกการส าคญไดปรากฏอยใน “โครงการอนามยหวเมอง” ทจดท าโดยคณะกรรมการพจารณาการสาธารณสขและการแพทยในปพ.ศ.2478

เนอหาของโครงการนไดน าเสนอคณะรฐมนตรในวนท 6 ธนวาคม พ.ศ.2478 โครงการอนามยหวเมองนอธบายความหมายไววา “คอการแพทยและการสาธารณสขซงจดท าในจงหวดตางๆนอกจากอ าเภอชนในของจงหวดพระนครและธนบร” โดยใหม คณะกรรมการอนามยในทกจงหวดเพอสงเสรมการแพทยและการสาธารณสขในจงหวดนนๆ ใหมสาธารณสขจงหวดและนายชางสขาภบาลจงหวดละ 1 คน สาธารณสขจงหวดมหนาทด าเนนการดานควบคมโรคตดตอและโรคจต สงเคราะหมารดาและทารก การอนามยนกเรยน การสขาภบาล อาหารและยา การสขศกษา การสถต การปฐมพยาบาล การโรงพยาบาลและสขศาลา มรรยาทผประกอบโรคศลปะ นอกจากนยงมการก าหนดหนวยอนามยเปนล าดบขนคอ - โรงพยาบาลชนท 1 มเตยงประมาณ 200 เตยง มแพทย 8 คน เภสชกร 2 คน พยาบาล 40 คน

และบคลากรอนๆ “บรบรณดวยเครองอปกรณทกอยาง” ท าการรกษาโรคทวไป เปน “โรงพยาบาลประจ าภาค” ตองการใหม 4 แหงคอ ทล าปางประจ าภาคเหนอ ทนครสวรรคประจ าภาคกลาง ทนครราชสมาประจ าภาคอสาน และทสงขลาประจ าภาคใต สามาถใชเปนโรงเรยนอบรมผชวยแพทย อนามย พยาบาล และสารวตรสขาภบาลดวย

160 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยถงนายกรฐมนตร วนท 19 กรกฎาคม 2477,” ใน หจช. (2)สร.

0201.27.2/8 โครงการสรางโรงพยาบาลหวเมองของกระทรวงมหาดไทย (9 ก.พ.2477 – 31 ส.ค.2489).

91

- โรงพยาบาลชนท 2 มเตยงประมาณ 100 เตยง มแพทย 4 คน เภสชกร 1 คน พยาบาล 20 คน และบคลากรอนๆ “มเครองอปกรณพรอมดวยเครองเอกซเรยและลาบอราตอร ” ตงขนใน “จงหวดทหางไกลหรอทตดตอคมนาคมกบโรงพยาบาลชนท 1 ไมสะดวก”

- โรงพยาบาลชนท 3 มเตยงประมาณ 50 เตยง มแพทย 3 คน พยาบาล 10 คน และบคลากรอนๆ ตงขนใน “เมองหรอชมชนซงไมมโรงพยาบาลชนท 1 หรอชนท 2”

- สขศาลาชนท 1 มแพทย 1 คน และบคลากรอน ตงอยใน “ทองทซงหางไกลจากโรงพยาบาล” - สขศาลาชนท 2 มผชวยแพทย 1 คน และบคลากรอน ตงอยใน “ทองทซงไมมสขศาลาชนท 1” - หนวยอนามยเคลอนทออกท าการ “ปองกนและบ าบดโรค และท าการสขศกษาตามทองท” - ส าหรบหมบานทไมมหนวยอนามยตงอยนน ควรจดใหมหบเวชภณฑเพอใช ในการปฐม

พยาบาล โดย “มอบไวกบครโรงเรยนหรอก านนผใหญบาน” นอกจากนยงแนะน าใหมการอบรมหมอเชลยศกดและหมอต าแยซงเปนทนยมและมเปน

จ านวนมากในทองท เพอใหไดประโยชนในทางการแพทยปจจบนมากขน ผ เสนอเหนวา “การสรางหนวยอนามยตามล าดบนเปนการยากทจะเรมตนเพราะเปนของใหม และจะตองจดใหสอดคลองกบระเบยบเทศบาลซงเปนของใหมเชนเดยวกน ในขนแรกจงควรเรมจดการขนในจงหวดใดจงหวดหนงหรอภาคละจงหวดเสยโดยเรวกอน เพอใหทองทอนๆไดเหนตวอยาง”161

กลาวไดวาโครงการอนามยหวเมองนก าลงคดถงการขยายความรทางการแพทยสมยใหมและระบบการดแลสขภาพแบบสมยใหมออกไปครอบคลมพนทหวเมองทงหมด โดยใชหนวยอนามยเปนตวหมายส าคญในการขยายตวในแนวทางของรฐเวชกรรม ตามทเคยไดมบคลากรทางการแพทยและสาธารณสขใหค าอธบายไวในการอบรมทปรกษาการเทศบาลเมอพ.ศ.2477 วา การจดตงสถานพยาบาลตามทองทตางๆเปนสวนหนงของ “วถแหงการเผยแพรคณคาของการแพทยแผนปจจบน” รวมทงเปน “สถานทซงปวงชนทกชนไปเพอท าการบ าบดโรค ปองกนโรค การสขศกษาและประชาคม” เนองจากแมวา “การปองกนดกวาการแก” แตเพอใหประชาชนพลเมองนยมการปองกนกควรใชสถานพยาบาลและการแพทยเชงบ าบดโรค “เปนเครองมอเพอใหพลเมองทราบถงผลดของการแพทยแผนปจจบน” เมอพลเมองนยมการแพทยแผนปจจบนแลวการด าเนนการปองกนโรคหรอการสาธารณสขกจะเปนไปไดโดยงายและปราศจากอปสรรคตางๆ ซง

161 “โครงการอนามยในหวเมอง ลงวนท 27 มนาคม 2477,” ใน หจช. (2)สร.0201.27/9 รายงานการประชม

คณะกรรมการพจารณาการสาธารณสขและการแพทย (6 ธ.ค.2478 – 12 เม.ย.2480).

92

การแพทยบ าบดโรคนน “เหนผลไดทนใจ” จงสามารถใชเปน “เครองลออนดยงส าหรบท าใหราษฎรมความนยมชมชนในการแพทยแผนปจจบน”162

สอดคลองกบความเหนของแพทยผอาวโสอกทานหนงทมประสบการณตรงในการท างานในชนบทสมยนนและยงมชวตมาถงปจจบน (พ.ศ.2553) คอนายแพทยเสม พรงพวงแกว ทใหความเหนไววาตามหลกการสากลนนการปองกนโรคส าคญกวาการรกษาและกลงทนถกกวาดวยแตจรงๆแลวในดานมนษยสมพนธ การรกษาส าคญกวา “ถาเรารกษาพอแมเขาไดน ความผกพนระหวางหมอกบประชาชนกมสง ผดกบทเราไปสรางสวม สรางน าประปาใหเขา เขากขอบคณแตไมเหนชดเทากบหมอรกษาลกของเขาหาย เขารสกผกพนเปนหนบญคณ ท าใหการรกษามบทบาททส าคญมาก” นายแพทยเสม พรงพวงแกวเหนวาเ มอกอนทกรมสาธารณสขขนอยกบกระทรวงมหาดไทย งานดานการปองกน งานอนามยตางๆเปนเรองส าคญ ทางมหาดไทยท าไดเขมแขงมาก “แตเมอตงกระทรวงสาธารณสขในปพ.ศ.2485 งานทางสายรกษากลบเปนฝายชนะ”163 แตจากการวเคราะหถงสงทเกดขนจากโครงการอนามยหวเมองกจะเหนไดวา งานดานรกษาพยาบาลนาจะชนะมากอนหนานนแลว คอตงแตในชวงพ.ศ.2478 เปนตนไป ทแมกรมสาธารณสขยงอยภายใตกระทรวงมหาดไทย แตกไดมความพยายามขยายสถานพยาบาลในระดบตางๆ ทงสขศาลาและโรงพยาบาลไปยงสวนภมภาค และกท าไดส าเรจในระดบหนง

ส าหรบการก าหนดประเภทและขนาดของหนวยอนามยเอาไวกเพอใหสอดคลองกบความเปนไปได และทนอกเหนอไปกวานนกอาจเปนเรองของความคมคาดวย เพอใหเกดเปนหนวยพยาบาลทมขนาดเหมาะสมกบความจ าเปนของทองท จากเดมทเคยมนโยบายทตองการจะสรางโรงพยาบาลใหครบทกจงหวด มาถงโครงการนทตองการใชการสรางโรงพยาบาลขนาดตางๆควบคกบสขศาลาขนาดตางๆ โดยไมไดใชจ านวนจงหวดเปนเกณฑการสราง แตใชความเปนชมนมชนและความใกล-ไกลจากสถานพยาบาลเปนเกณฑ

เราสามารถดผลของกจการในดานขยายสถานพยาบาลทรฐไดกระท าไปในชวงนไดจากรายงานกจการทไดปฏบตตามนโยบายรฐบาลของกระทรวงมหาดไทยในสวนของกรมสาธารณสข ตลอดทงปพ.ศ.2478 และชวง 6 เดอนแรกของปพ.ศ.2479 ซงกจการทเกดขนมดงเชน

162 พระยาบรรกษเวชการและคนอนๆ, การสาธารณสขและสาธารณปการ : ค าบรรยายในการอบรมทปรกษาการ

เทศบาล พ.ศ.2477 อางถงใน ทวศกด เผอกสม, เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม: ประวตศาสตรการแพทยสมยใหมในสงคมไทย, หนา 235-236. 163 สนตสข โสภณสร, เกยรตประวตแพทยไทยฝากไวใหคนรนหลง: ชวตและผลงานของศาสตราจารยนายแพทยเสม พรงพวงแกว, หนา 102-103.

93

- การสรางหรอแตงเตมโรงพยาบาลในบางจงหวด เชน หนองคาย นครราชสมา ระนอง อบลราชธาน นครพนม และระบวาในปตอๆไปจะสรางโรงพยาบาลจงหวดปตตาน

- การสรางหรอแตงเตมสขศาลาในหลายทองท เชน จงหวดสงหบร ชยนาท อตรดตถ ตรง ประจวบครขนธ ลพบร หนองคาย อบลราชธาน สราษฎรธาน สมทรสงคราม ยะลา และระบวาปตอๆไปจะสรางสขศาลาทจงหวดเพชรบร นครปฐม ลพบร แพร เลย เพชรบรณ พทลง ชยภม สตล สขศาลาเหลานสวนมากสรางไดดวยเงนทองท แตบางแหงกไดรบเงนอดหนนจากรฐบาล

- การอบรมผชวยแพทยขนทจงหวดนครราชสมาและเชยงใหมรวม 58 นาย และไดสงไปประจ าตามจงหวดตางๆทางภาคอสานและภาคเหนอ และระบวาในปตอๆไปจะอบรมผชวยแพทยเพมขนอก 104 นายซงสามารถแบงไปท าการในภาคใตไดดวย164

จะเหนไดวาการขยายสถานพยาบาลนนจะเนนการสรางสขศาลามากกวาโรงพยาบาลโดยเรยไรเงนจากทองถนซงรฐจะชวยเหลอจายคากอสรางใหครงหนง รวมทงจดหายาและบคลากรใหโดยเปนชนผชวยแพทย165 ในการสรางจงไมตรงกบหลกการทปรากฏในโครงการอนามยหวเมองซงใหพจารณาความเปนภาค จงหวด ชมนมชน การคมนาคม และความใกล-ไกลเปนเกณฑในการสรางตามล าดบขนของสถานพยาบาล แตในทางปฏบตการสรางจะเกดขนในจงหวดทเรยไรเงนทนพรอมหรอรฐบาลตองการสนบสนนกอน ซงในชวงแรกๆกแทบจะถอเปนสถานพยาบาลประจ าจงหวดไป จงหวดใดไมสรางโรงพยาบาลกจะสรางสขศาลา จงหวดใดทมสขศาลาแลวกเวนไว ไปสรางขนในจงหวดทยงไมมกอน คาดวารฐบาลมเปาหมายทจะท าใหไดจ านวนมากจงหวดทสดกอน สวนในระดบอ าเภอหรอต าบลของจงหวดกจะคอยๆสรางตามมา ซงกสามารถสรางขนไดเปนจ านวนไมนอยภายในเวลาไมนาน โดยจากเดมเมอกอนเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 มสขศาลาทยงอยในรปโอสถศาลาตามจงหวดและอ าเภอตางๆรวม 75 แหง ตอมาไดมการยกระดบโอสถศาลาเปนสขศาลาชน 1 ประจ าอ าเภอ และไดมการสรางสขศาลาชน 2 ประจ าต าบลเพมเตม จนเมอถงปพ.ศ.2479 มสขศาลาชน 1 และชน 2 รวม 168 แหง ตอมาเมอถงปพ.ศ.2481 ไดเพมขนเปน 377 แหง คอโดยเฉลยแลวมสขศาลาจงหวดละประมาณ 4-6 แหง166

164 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยถงนายกรฐมนตรเสนอรายงานกจการทไดปฏบตตามนโยบาย

รฐบาลของกรมสาธารณสขชวงป 2478 และ 6 เดอนแรกของป 2479,” ใน หจช. (3)สร.0201.62/1 โครงการและการปฏบตงานกระทรวงมหาดไทย (พ.ศ.2476-2482).

165 เพญศร กววงศประเสรฐ, “บทบาทของรฐตอปญหาสขภาพของประชาชน(พ.ศ.2325-หลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475),” หนา 182-183.

166 ตวเลขค านวณมาจากจ านวนสขศาลาทรายงานใน กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, “ประวตและผลงานของกรมอนามย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 250.

94

ตารางท 7 ผลการปฏบตงานของแผนกสขศาลา (สถานอนามย) จ านวนสขศาลาและจ านวนผ ปวยทไดรบการบ าบดจากเจาหนาทประจ าสขศาลา167


95

สขศาลาทจดสรางในสวนภมภาคเหลาน สามารถใหบรการสขภาพในขนตน เชน แจกจายยา ใหน าเกลอ และหากมความจ าเปนกสามารถใหผ ปวยบางรายพกรกษาตวได นอกจากนยงมงานเชงรกบางอยางดวย เชน ออกท าการสขศกษาในหมบานหรอต าบล เยยมรกษาผ ปวยตามบาน สงเสรมงานดานอนามยและการปองกนโรค เปนตน จากตารางท 7 จะเหนไดวาสขศาลาสามารถใหบรการสขภาพแกพลเมองทวประเทศไดราวปละ 100,000-200,000 คน ในชวงทศวรรษ 2480 และทศวรรษ 2490 ซงแมจะเปนจ านวนไมมากเมอเทยบกบจ านวนพลเมองทงหมดคอราว 14-23 ลานคนในชวง 2 ทศวรรษ (โปรดดตารางท 1) คอเปนอตราสวนพลเมองทไดรบบรการเพยงประมาณรอยละ 0.3-1 ของจ านวนพลเมองทงหมดเทานน แตหากเทยบกบจ านวนคนตายจากสาเหตตางๆ ในแตละปซงอยทราว 200,000 คน กนบไดวาเปนจ านวนทใกลเคยงกน จงอาจอนมานไดวาสขศาลาทขยายไปใหบรการสขภาพแกประชาชนนาจะชวยเหลอในการลดจ านวนการปวยและตายไดไมนอย ควบคไปกบการขยายการสรางสขศาลากไดมการเรงผลตบคลากรทางสขภาพชน 2 คอผ ชวยแพทยโดยกรมสาธารณสขเรมตงแตปพ .ศ.2478 เปนตนไป โดยรบสมครจากผ ท มประกาศนยบตรพยาบาลจากกรมแพทยทหารบกและกองแพทยทหารเรอ มาท าการอบรมเปนเวลา 6 เดอน (ตงแตปพ.ศ.2485 เปนตนไป ไดขยายเวลาหลกสตรเปน 1 ปและรบผ ทมความรตงแตชนมธยม 3 ขนไป และมอกชอหนงเรยกวานกเรยนสขาภบาล) อบรมทจงหวดพระนคร เชยงใหม และนครราชสมา ไดปละประมาณ 80-130 คน จนถงปพ.ศ.2481 มผชวยแพทยทผานการอบรมรวมแลวจ านวน 391 คน168 นบวาเพยงพอตอการสงไปประจ าตามสขศาลาทวประเทศ และในปตอๆไปกมการผลตผชวยแพทยเพมขนไปอกพรอมๆกบการสรางสขศาลาทเพมขน ชวยแกปญหาการขาดแคลนบคลากรทางการแพทยชน 1 และโรงพยาบาลไดดในระดบหนง กรมสาธารณสขไดท าการผลตผชวยแพทยหรอนกเรยนสขาภบาลดวยหลกสตร 1 ป มาจนถงปพ.ศ.2490 เปนปสดทาย หลงจากนนกไดโอนกจการไปใหแกคณะสาธารณสขศาสตร กรมมหาวทยาลยแพทยศาสตร ซงไดขยายหลกสตรอบรมเปนระยะเวลา 2 ป และ 3 ปในเวลาตอมา169

168 ตวเลขค านวณจากจ านวนผชวยแพทยทผานการอบรม รายงานใน กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, “ประวต

และผลงานของกรมอนามย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 204-207: ค านวณจากจ านวนผชวยแพทยทผลตไดในระหวางปพ.ศ.2478-2481. 169 เรองเดยวกน, หนา 218-219.

96

ตารางท 8 จ านวนผชวยแพทยทกรมสาธารณสขผลตไดระหวางพ.ศ.2478-2490170

พ.ศ. ผชวยแพทยทผานการอบรม (คน)

2478 58 2479 109 2480 129 2481 95 2482 50 2483 53 2484 76 2485 200 2486 200 2487 125 2488 150 2489 150 2490 150 รวม 1,545

โดยสรปแลวในการด าเนนการขยายกจการดานการบ าบดโรคนน ในชวงแรกรฐบาลโดย

การผลกดนของกระทรวงมหาดไทยและกรมสาธารณสขตองการจดท าอยางกวางขวางใหญโตมาก กลาวคอตองการสรางโรงพยาบาลเพมขนใหครบทกจงหวด แตตอมากไดระงบโครงการไปเมอเปลยนรฐบาล สาเหตหนงอาจเปนเรองของงบประมาณทมไมพอเพราะการจดสรางเปนโรงพยาบาลตองใชเงนมาก และทนอกเหนอจากนน แมวาจะมโรงพยาบาลทกจงหวดแตกคงจะครอบคลมไดเพยงแคประชาชนทอยในเขตเมองซงเปนทตงของโรงพยาบาลเทานน หากอยนอกเขตโรงพยาบาลแลวกคงจะไมไดประโยชนอยางใดเลย ตอมารฐบาลจงไดมโครงการทจะสรางสถานพยาบาลตามล าดบขนของความจ าเปนในพนทจากสถานพยาบาลขนาดใหญไปจนถงขนาด

170 ตวเลขรวบรวมมาจากจ านวนผ ชวยแพทยทกรมสาธารณสขผลตได รายงานใน กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, “ประวตและผลงานของกรมอนามย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 204-217.

97

เลก แตคาดวาคงมอปสรรคในเรองงบประมาณและการพจารณาหลกเกณฑของสงทจะสรางรวมทงการขาดบคลากรโดยเฉพาะแพทย จงเปลยนมาใหความส าคญกบการสรางสขศาลาเปนสวนใหญซงเสยคาใชจายนอยแตสรางไดมากแหง สามารถครอบคลมพลเมองไดมากกวาทงในเมองและในชนบทระดบอ าเภอและต าบล และยงสามารถเรยไรเงนจากทองถนมารวมสมทบในการสรางไดดวย นบวาคมคากวาการสรางสถานพยาบาลขนาดใหญ ดงนนแมวาจะไมมนโยบายทผกมดวาจะสรางโรงพยาบาลจนครบทกจงหวดแลว รฐบาลกยงเหนความส าคญของการขยายสถานพยาบาลแตกไดลดระดบลงมา กลาวคอสรางโรงพยาบาลในบางจงหวดทใหญและเปนศนยกลางของภมภาคหรอเปนจงหวดชายแดน จงหวดทไมไดสรางโรงพยาบาลกจะสรางสขศาลาซงเลกกวาและมความสามารถในการใหบรการสขภาพนอยกวาโรงพยาบาลมาก แตสามารถขยายไปไดถงระดบอ าเภอและต าบล

นธ เอยวศรวงศไดอภปรายถงสถาบนสถานพยาบาลตางๆทเกดขนใหมในชวงสมยนวา เมอพลเมองเจบไขไดปวยกแปลวาออนแอแลว จะตอง “แยกออกมาดแลรกษาตางหาก” โดยภายใตการดแลนนกมการใหเรยนรดวยวาอ านาจทแทจรงอยทไหน “อ านาจอยทแพทยทจะสามารถสงวาผ ปวยทานอาหารไดหรอไมได ตองท าอยางไรและตองไมท าอยางไร” ซงสทธอ านาจความชอบธรรมของแพทยกมาจากการท “เขาคอผ รแลวเราเปนผ ไมร” เปนการสอนใหพลเมอง “ยอมรบโครงสรางอ านาจทเปนอยในสงคมขางนอกไปในตว” ดงนนโรงพยาบาลจงถอเปนสถาบนทจะ “กลอมเกลาใหพลเมองยอมรบในอ านาจของผ ร” นอกจากนนโรงพยาบาลกยงบอกใหรดวยวาแพทยมอ านาจมากกวาพยาบาล และพยาบาลกมอ านาจมากกวาเจาหนาทธรการ และเจาหนาทธรการกมอ านาจมากกวาภารโรง เปนล าดบขนเพราะความรทไมเทากน คนทรมากกจะมอ านาจมาก เปนบทเรยนของความสมพนธเชงอ านาจระหวางพลเมองกบรฐและตวแทนของรฐทเปนผ กมความรในเรองตางๆ171 อยางไรกตามในยคสมยแรกของการขยายสถานพยาบาลน สถาบนทนาจะมความส าคญและครอบคลมพลเมองไดมากกวาโรงพยาบาลกคอสขศาลา และผ ทจะไดท างานใกลชดกบพลเมองมากกวาแพทยกคอผชวยแพทย ซงแมจะเปนผ ทมความรเหนอกวาพลเมองในเรองการแพทยสมยใหม แตกไมถอวาหางชนกนมากนก เพราะยงไมใชแพทยจรงๆ ความรทจะท าใหมอ านาจสงการตางๆแกผ ปวยในเรองของการเจบปวยยงไมเทยบเทาแพทย ท าไดเพยงในขนพนฐานเทานน รวมทงพนเพเดมทอาจเปนคนทมภมล าเนาจากทองถน การศกษาไมไดสงมากถงระดบปรญญาแตไดเขารบการอบรมจนส าเรจเปนผชวยแพทยแลวกลบมาปฏบตหนาท

171 นธ เอยวศรวงศ, “องคความรดานประวตศาสตรการแพทยและสาธารณสขไทย: สถานะ วาระการวจย และแนวทางการศกษาในอนาคต,” ใน พรมแดนความรประวตศาสตรการแพทยและการสาธารณสขไทย, โกมาตร จงเสถยรทรพย, ชาตชาย มกสง, บรรณาธการ (นนทบร: ส านกวจยสงคมและสขภาพ, 2548), หนา 29-30.

98

ในทองถน อาจถอไดวาเปนคนของรฐครงหนงและเปนของทองถนครงหนง ความสมพนธเชงอ านาจจงอาจยงมไมมากถงขนาดทนธ เอยวศรวงศอธบาย หากจะมกนาจะเปนเปนอ านาจของความรในวชาชพทอยในฐานะผชวยเหลอชวตมากกวาทจะเปนอ านาจระหวางพลเมองกบรฐ แตเมอสถาบนโรงพยาบาลและบคลากรทางการแพทยชน 1 ขยายตวอยางมากในทศวรรษ 2490 พลเมองจะไดอยภายใตความรและอ านาจของแพทยและรฐโดยตรงมากขน

3.กจการดานการควบคมโรคทเปนปญหาส าคญ โรคทเปนปญหาส าคญตามทปรากฏอยในค าแถลงนโยบายของรฐบาลเมอวนท 22 กนยายน พ.ศ.2477 มอย 4 โรคไดแก ไขจบสน วณโรค โรคเรอน และโรคจต ตอมาในค าแถลงนโยบายของรฐบาลเมอวนท 23 ธนวาคม พ.ศ.2480 มเพมขนมาอกคอโรคคดทะราด เราสามารถแยกพจารณากจการทเกดขนในแตละโรคทปรากฏในหลกฐานไดดงน

3.1 โรคไขจบสน โรคไขจบสนถอวาเปนโรคประจ าภมภาคทท าใหหลายๆประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตตองประสบกบปญหาผ ปวยและตายจากโรคนเปนจ านวนมาก ส าหรบประเทศไทยในระหวางพ.ศ.2475-2500 จ านวนผตายดวยโรคไขจบสนสงถงปละประมาณ 30,000-50,000 คน นบเปนสดสวนถง 10-20% ของจ านวนผตายทงหมดทวประเทศปละประมาณ 200,000-300,000 คน สงยงกวาโรคตดตออนตรายทกโรคแมในเวลาทระบาดหนก สถตการตายจากโรคไขจบสนเปนดงตาราง

99

ตารางท 9 จ านวนและอตราตายดวยเหตตางๆทงหมด และตายดวยไขจบสน พ.ศ.2475-2497172


100

โรคไขจบสนเปนเรองทองคการระหวางประเทศในชวงนนใหความส าคญ กคอองคการสนนบาตชาต โดยศนยการควบคมโรคระบาดภาคตะวนออกแหงสนนบาตชาตทสงคโปรไดจดใหมการอบรมเรองไขจบสนประจ าภมภาคขนทสงคโปรเปนประจ าทกปในชวงพ.ศ.2476 – 2481 และกไดสงค าเชญใหรฐบาลไทยสงแพทยไปเขารบการอบรมดวยโดยจะออกคาใชจายใหสวนหนง ซงรฐบาลไทยกสงแพทยไปเปนประจ าทกปในชวงพ.ศ.2476-2482173 แตหลงจากนนกไมมการจดอบรมอก คาดวาเปนผลมาจากสงครามโลกครงท 2 ความส าคญของการสงแพทยไปอบรมน ปรากฏอยในความเหนทมาจากพระยาบรรกษเวชการ อธบดกรมสาธารณสขในปพ.ศ.2479 ซงระบวา “ตามสถตปรากฏวาจ านวนคนตายดวยไขจบสนนมหลายสบจงหวด ซงมอตราตายสงมากคอจงหวดทางภาคเหนอ ภาคใต ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคกลางบางจงหวด” พระยาบรรกษเวชการจงเหนวาควรสงแพทยหรอสาธารณสขจงหวดไปรบการอบรมในเรองไขจบสนซงสนนบาตชาตจดขน แลวกลบมาประจ าจงหวดเหลานนเพอด าเนนการปองกนตอไป นอกจากน พระยาบรรกษเวชการยงเหนวาผ ทไปอบรมนนนอกจากจะไดรบความรเรองไขจบสนโดยเฉพาะแลว ยงจะไดเหนการสาธารณสขในตางประเทศ น าความรกลบมาใชเปนประโยชนยงขนดวย 174” ปรากฏวามแพทยของกรมสาธารณสขไดเขารบการอบรมเรองไขจบสนทสงคโปรในชวงเวลานนรวม 13 คน175 ในรายงานกจการทไดปฏบตตามนโยบายรฐบาลของกระทรวงมหาดไทยในสวนของกรมสาธารณสข ตลอดทงปพ.ศ.2478 และชวง 6 เดอนแรกของปพ.ศ.2479 ระบถงกจการทไดกระท าในเรองการควบคมไขจบสนวา ไดจดใหมหนวยไขจบสนทเชยงใหมและนนทบร จดการรวมมอกบกระทรวงกลาโหม กระทรวงเศรษฐการ และกระทรวงเกษตราธการ เพอด าเนนการส ารวจและวางวธการควบคมไขจบสนตามสถานทราชการในบรเวณทปรากฏวามไขจบสนชกชม เชน โรงเรยนกสกรรมทหวยแมโจ จงหวดเชยงใหม ตามสถานรถไฟบางแหง โรงเรยนกองบนนอยท 3 จงหวดนครราชสมา นคมไรฝายกงตาคลจงหวดนครสวรรค นอกจากนกไดท าการควบคมตามสถานทสงกดกระทรวงมหาดไทย เชน ทณฑนคมอ าเภอบนนงสตาจงหวดยะลา ทณฑนคมคลองไผ

173 หจช. สร.0201.17/11 สนนบาตชาตจดใหมการอบรมเรองไขจบสนทสงคโปร พ.ศ.2476-2481. 174 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยถงนายกรฐมนตร วนท 30 กนยายน 2479 เรองขออนมตสง

แพทยไปอบรมไขจบสนทสงคโปร,” ใน หจช. สร.0201.17/11 สนนบาตชาตจดใหมการอบรมเรองไขจบสนทสงคโปร พ.ศ.2476-2481.

175 อทย สนธนนทน, “การควบคมไขมาลาเรย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 20 ป พ.ศ.2485-2505, หนา 414.

101

จงหวดนครราชสมา เรอนจ าชวคราวจงหวดนราธวาส ปตตาน นครศรธรรมราช ยะลา176 จะเหนไดวารฐบาลใหความส าคญกบการควบคมหรอคมครองสถานททใหประโยชนแกรฐกอน เชน สถานททางกสกรรม และสถานทราชการ เพอปองกนไมใหโรคไขจบสนท าความเสยหายตอสถานทเหลาน จนกระทบถงผลประโยชนของรฐ แตในการด าเนนการกยงไมไดมโครงการหรอหนวยงานหรอหลกวชาการทแนนอนนก ตอมาชวงปลายปพ.ศ.2479 กมการเสนอโครงการควบคมไขจบสนโดยคณะกรรมการพจารณาการสาธารณสขและการแพทยทมรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยเปนประธาน โครงการนไดถกน าเสนอตอคณะรฐมนตรในรปของรายงานการประชมของคณะกรรมการพจารณาการสาธารณสขและการแพทยในวนท 27 มนาคม พ.ศ.2479 (ปฏทนเกา) โดยระบวาไขจบสนเปนโรคทเกดชกชมแพรหลายมาก มคนตายดวยโรคนปละ 30,000 – 40,000 คน มผ ทปวยประมาณปละ 1,500,000 – 2,500,000 คน “เปนโรคทมจ านวนผปวยและตายสงทสด” ผ ทปวยดวยไขจบสน “มก าลงกายออนแอซบซดประกอบกจการใดๆไมไดอยางคนปกต...เปนอปสรรคแกการกสกรรม อตสาหกรรม และการเจรญกาวหนาของประเทศ” โรคนยงสงผลท าใหผ ปวย “มสตปญญาและสขภาพเสอมลง...ขดขวางการมครรภและมกท าใหแทงบตร” คณะกรรมการฯจงเสนอใหจดการควบคมขนเพอใหโรคนบรรเทาลง โดยการตงองคการส าหรบควบคมไขจบสนคอกองควบคมไ ขจบสนในสวนกลาง และหนวยควบคมไขจบสนประจ าทองถน ใหมการศกษาคนควาในเรองการระบาด ยงทเปนพาหะ วธปองกนและก าจดไขจบสน วธรกษาไขจบสน รวมทงตองท าการส ารวจทองถนในเรองลกษณะภมประเทศ ความเปนอยของพลเมอง ความชกชมของไขจบสน แหลงเพาะพนธยง ชนดยงและชนดของไขจบสน โดยเนนท “ทองถนซงมพลเมองหนาแนน หรอมกจการตางๆของรฐบาลหรอเอกชน” เชนกองทหาร ต ารวจ ทท าการกสกรรม การชลประทาน เหมองแร โรงงานอตสาหกรรม เปนตน เมอท าการส ารวจทองถนใดจนพรอมแลวกจดสงหนวยไปท าการควบคมไขจบสน คณะกรรมการฯยงตองการใหมการเตรยมการ เพอบรรเทาความสญเสยในเวลาระบาดใหทนทวงทเพอลดจ านวนคนปวยและตาย และตองใหมสขศกษาเรองไขจบสนแกชมชนดวย รวมไปถงการตรากฎหมายเพอควบคมไขจบสนโดยเฉพาะในทองททมการระบาดชกชม177



177 “โครงการควบคมไขจบสน,” ใน หจช. (2)สร.0201.27/9 รายงานการประชมคณะกรรมการพจารณาการสาธารณสขและการแพทย (6 ธ.ค.2478 – 12 เม.ย.2480).

102

โครงการนคาดวาจะน าไปสการด าเนนการพอสมควรเหนไดจากกรณทกระทรวงมหาดไทยไดสง “รายงานการปองกนและบ าบดไขจบสนจงหวดเชยงใหมและกาญจนบร ของหนวยสาธารณสขเคลอนท” ตอคณะรฐมนตรเมอวนท 9 พฤศจกายน พ.ศ.2482 โดยรายงานกจการทไดท าไปเชน ตรวจและบ าบดไขจบสนใหแกราษฎร จายยาบ าบดไขจบสนแกราษฎร ประชมราษฎรเพอแนะน าไขจบสน ตรวจหามามโตแกราษฎร ตรวจเลอดหาเชอไขจบสน ส ารวจชนดและแหลงเพาะพนธยงในพนท เปนตน178 ซงสงทไดท ากเปนไปตามหนาทของหนวยส ารวจไขจบสนในโครงการควบคมไขจบสน โครงการควบคมไขจบสนนคอนขางเหนไดชดวาหวงผลในทางการผลตและเศรษฐกจ จากหลกการทบอกวาไขจบสนท าใหเกดอปสรรคตอการกสกรรม อตสาหกรรม และการเจรญกาวหนาของประเทศ ยงถาพจารณาวธการด าเนนการจะพบวาใหความส าคญแกพลเมองหรอทองทแตละแหงไมเทากน โดยทองททพลเมองมากกจะมความส าคญมาก ยงถาเปนบรเวณทมไขจบสนชกชมกยงตองเรงด าเนนการ นอกจากนทองททมกจการทมประโยชนใหรฐมากกจะไดรบการด าเนนการกอน เชน แหลงการเกษตรกรรม อตสาหกรรม ทตงกองทหาร ฯลฯ เพอไมใหทองทเหลานไดรบความเสยหายจากโรคไขจบสนจนกระทบถงความสามารถในการผลตเพอประโยชนของรฐ

3.2 โรคจต โครงการควบคมโรคจตเปนโครงการทเสนอมาจากคณะกรรมการพจารณาการ

สาธารณสขและการแพทย โดยไดน าเสนอคณะรฐมนตรพรอมกบโครงการอนามยหวเมองเมอวนท 6 ธนวาคม พ.ศ.2478 โดยระบวาปญหาเรองโรคจตนนเกยวเนองกบเรอง “ประทษกรรม (Crime)” ผ เปนโรคจตบางชนด “อาจเปนอนตรายแกชมนมชนไดอยางมาก” คณะกรรมการฯเหนวาการจดการควบคมโรคจตอยางเปนกจจะลกษณะถอเปนสวนของการปองกนประทษกรรม และสอดคลองกบหลกมนษยธรรมซงถอวาการคมครองผ เปนโรคจตเปน “หนาทส าคญอนหนงของรฐ” วธด าเนนการทคณะกรรมการฯเสนอคอแบงแยกด าเนนการเปนภาคๆ เพอประโยชนในทางควบคม แตละภาคควรตงโรงพยาบาลโรคจตและ “จตนคม” โรงพยาบาลโรคจตมเพอสงเกตอาการและวนจฉยโรครวมทงท าการบ าบดรกษา สวนจตนคมเปนการน าพาผ ปวยใหกลบสสภาพปกตดวยการท างาน เชน การเกษตร หตถกรรม โดยรบผ ปวยตอเนองมาจากโรงพยาบาล179

178 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยถงเลขาธการคณะรฐมนตร วนท 9 พฤศจกายน 2482,” ใน

หจช. (2)สร.0201.27.1/6 มหาดไทยรายงานการปองกนและบ าบดไขจบสนจงหวดตางๆ (9 พ.ย.2482 – 25 พ.ค.2486). 179 “ขอตกลงของคณะกรรมการพจารณาการสาธารณสขและการแพทยเรองการควบคมโรคจตต ลงวนท 11

กนยายน 2478,” ใน หจช. (2)สร.0201.27/9 รายงานการประชมคณะกรรมการพจารณาการสาธารณสขและการแพทย (6 ธ.ค.2478 – 12 เม.ย.2480).

103

โครงการนแสดงใหเหนถงความพยายามทจะควบคมโรคและผ ปวยทเปนอนตรายตอสงคม โดยไมใชอนตรายในแงของตวโรคทสามารถตดตอหรอแพรระบาดได แตเปนอนตรายในแงของลกษณะอาการของโรคทท าใหผ ปวยอาจกอใหเกดอนตรายแกคนอนในสงคม โดยแสดงความสมพนธกบเรองการประทษกรรม ซงนาจะหมายถงการท ารายรางกายบคคลอน วธการทจะท าใหรฐสามารถด าเนนการควบคมไดคอการอาศยหลกมนษยธรรม ใหการคมครอง ใหการบ าบดรกษา โดยการแยกผ ปวยไปอยในโรงพยาบาลหรอในนคม มชวตและประกอบอาชพไปอยางคนปกต แตอยหางจากสงคม จะกลบเขาสสงคมไดเมอมอาการดขนจนไมเปนอนตรายตอผ อน แตในอกดานหนงกคอการใชอ านาจรฐในการควบคมตวผ ปวยทถอวาเปนอนตรายตอสงคมเอาไวและจ ากดบรเวณใหอยหางจากสงคมรวมทงคนใกลชด แมจะมโครงการทเสนอมาดงน แตในแงของการน าไปปฏบตนนกไมคอยจะตรงกบทวางไวในโครงการเทาใดนก โดยพจารณาจากรายงานกจการทไดปฏบตตามนโยบายรฐบาลของกระทรวงมหาดไทยในสวนของกรมสาธารณสข ตลอดทงปพ.ศ.2478 และชวง 6 เดอนแรกของปพ.ศ.2479 ระบถงกจการทไดกระท าในเรองการควบคมโรคจตไววา มการสรางโรงพยาบาลโรคจตภาคใตทจงหวดสราษฎรธาน และอยระหวางการสรางโรงพยาบาลโรคจตภาคเหนอทล าปาง สวนภาคกลางจะขยายโรงพยาบาลโรคจตทคลองสานจงหวดธนบร และจะตงโรงพยาบาลโรคจตขนทจงหวดนนทบร180 จะเหนไดวามแตการจดตงโรงพยาบาลโรคจตประจ าภาค ไมไดมการจดตงจตนคมหรอจตคลนคตามโครงการ โดยเฉพาะจตนคมทในโครงการตองการใหสรางไวเปนทอยอาศยของผ ปวยโรคจตหลงจากทไดรบการบ าบดจากโรงพยาบาลแลว โดยพยายามฝกใหผ ปวยไดด าเนนชวตอยางปกต ฝกท าการอาชพ เพอฟนฟสภาพจตใจของผ ปวย แตในกจการทเกดขนมเพยงโรงพยาบาลโรคจตเทานน ถอไดวาเปนเพยงความพยายามกกกนและบ าบดรกษาเฉพาะโรค แตไมไดบ าบดรกษาสภาพทางจตใจหรอสงคมของผ ปวย ท าใหภาพของการควบคมบงคบเดนกวาภาพของความเปนมนษยธรรม เนองจากเปนการแยกผ ปวยออกจากสงคมเพอมาควบคมรกษาในโรงพยาบาลเทานนและไมเปดโอกาสใหด าเนนชวตเชนคนปกตตามหลกการทวางไว

3.3 โรคเรอน เรองการจดการควบคมผ เปนโรคเรอนน สวนใหญแลวมการเรมตนขนโดยองคการเอกชน

โดยเฉพาะคณะมชชนนารตงแตชวงกอนจะมการเปลยนแปลงการปกครองพ .ศ.2475



104

สถานพยาบาลทส าคญไดแก โรงพยาบาลโรคเรอนทจงหวดเชยงใหมกอตงโดยนายแพทยแมคเคนแหงคณะมชชนนารอเมรกนเมอพ.ศ.2452 สถานพยาบาลโรคเรอนทพระประแดงจดตงโดยสภากาชาดไทยเมอพ.ศ.2466 และ โรคพยาบาลโรคเรอนจงหวดนครศรธรรมราชจดตงโดยคณะมชชนนารเมอพ.ศ.2468 โรงพยาบาลโรคเรอนของมชชนนารนนรฐบาลไดชวยอดหนนโดยสงเงนบ ารงให เชน โรงพยาบาลโรคเรอนจงหวดเชยงใหมไดเงนบ ารงจากรฐบาลและสภากาชาดปละ 10,000 บาทตงแตปพ.ศ.2470 เนองจากสมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพมสวนชวยเหลอในการตงโรงพยาบาล181 สวนโรงพยาบาลโรคเรอนจงหวดนครศรธรรมราชเพงจะมาไดรบการสนบสนนจากรฐบาลเมอปพ.ศ.2476 หลงจากทนายแพทยอ.บ.แมคเดเนยล ผอ านวยการโรงพยาบาลไดขอการสนบสนนจากรฐบาลพระยาพหลพลพยหเสนาโดยระบวา มผ เปนโรคเรอนในประเทศไทย “มากกวา 20,000 คน” ซงมผ ทไดรบการควบคมรกษา “นอยกวา 4%” หรอประมาณ 800 คน นายแพทยแมคเดเนยลชแจงวากจการโรงพยาบาลโรคเรอนนนไมใชเพยงเปนการรกษาแตยงไดผลทางปองกนดวย “คนไทยทกคนสามารถตดโรคนไดจากการตดตอกบคนทเปนโรคซงยงเดนอยตามทองถนน” จงจ าเปนจะตองน าตวคนทเปนโรคนมาใหทพกพง อาหาร และการรกษาทถกตอง ซง “จะเปนเชนนนไมไดหากปราศจากการสนบสนนจากรฐบาล”182 ซงในวนท 14 กมภาพนธ พ.ศ.2476 (ปฏทนเกา)คณะรฐมนตรกไดลงมตตกลงใหเงนอดหนนแกโรงพยาบาลโรคเรอนจงหวดนครศรธรรมราชปละ 4,000 บาท และรฐบาลกไดน าเรองนไปจดท าเปนแถลงการณโฆษณากจการของรฐบาลดวย โดยระบวา

“รฐบาลไดใสใจและพยายามอยเสมอในอนทจะก าจดโรคเรอนอนเปนโรคทรายแรงเปนภยแกประชาชนอยางมหนตใหสญสนไป...ใหเกดความปลอดภยแกอาณาประชาราษฎรผสญจรไปมา มใหตองหวาดเกรงวาจะตดตอโรคนจากผทเปนโรค...แตโดยทบานเมองก าลงตกอยในฐานะคบขนดวยโภคภย ท าใหรฐบาลไมสามารถจะแสวงหาเงนเปนจ านวนมากเพอมาสรางโรงพยาบาลโรคนโดยเฉพาะได จงไดแตพยายามชวยเหลออดหนนใหทนแกโรงพยาบาลส าหรบโรคนซงมอยแลวในเวลาน ไดแกโรงพยาบาลโรคเรอนของสภากาชาดสยามทพระประแดง โรงพยาบาลโรคเรอนของมชชนนารทจงหวดเชยงใหม และโรงพยาบาลโรคเรอนของมชชนนารทจงหวดนครศรธรรมราช”183

181 ชยศร เขตตานรกษ, “ประวตการควบคมโรคเรอนในประเทศไทย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 20 ป

พ.ศ.2485-2505, หนา 441. 182 “หนงสอจากนายแพทยอ.บ.แมคเดเนยลถงนายกรฐมนตร วนท 22 สงหาคม 2476,” ใน หจช. (2)สร.

0201.27.2/3 โรงพยาบาลโรคเรอน (19 ก.พ.2476-27 ส.ค.2496). 183 “ค าแถลงกจการของรฐบาลโดยกรมโฆษณาการ วนท 20 มนาคม 2476,” ใน หจช. (2)สร.0201.27.2/3

โรงพยาบาลโรคเรอน (19 ก.พ.2476-27 ส.ค.2496).

105

จะเหนไดวาแมวาจะไมไดเปนกจการทรฐด าเนนการเอง แตรฐบาลกสามารถโฆษณาใหพลเมองเหนคณความดของรฐได ตอมากรมสาธารณสขในสงกดกระทรวงมหาดไทยไดพจารณาเหนวาผ ปวยโรคเรอนมอยทกจงหวด และเนองจาก “โรคนเปนโรคตดตอทประชาชนและสงคมรงเกยจ จงจ าเปนจะตองควบคมโรคเรอนใหรดกมและกวางขวางยงขน” กระทรวงมหาดไทยจงไดตดตอขอโอนกจการโรงพยาบาลโรคเรอนพระประแดงจากสภากาชาดไทยมาด าเนนงานเอง เพอความสะดวกในการปรบปรงขยายกจการ โรงพยาบาลโรคเรอนพระประแดงจงไดยายมาสงกดกรมสาธารณสขขนกบกองแพทยสงคมตงแตวนท 1 เมษายน พ.ศ.2477 และไดขยายใหรบผ ปวยไดเพมขนเปนจ านวน 200 คน หลงจากนนในพ.ศ.2478 กรมสาธารณสขไดท าการส ารวจผ ปวยโรคเรอนทกจงหวดเพอพจารณาจดตงโรงพยาบาลในจงหวดทมผ ปวยโรคเรอนมาก ปรากฏวาในภาคอสานมผ ปวยโรคเรอนมากกวาภาคอน และเหนวาจงหวดขอนแกนเปนศนยกลางของภาคอสานรวมทงมจ านวนผ ปวยมากกวาจงหวดอน เหมาะแกการทจะตงโรงพยาบาลเพอใหผ ปวยโรคเรอนทมภมล าเนาใกลเคยงไดมโอกาสมารบการบ าบดไดสะดวก จงไดเรมกอสรางโรงพยาบาลโรคเรอนจงหวดขอนแกนในปพ.ศ.2479 และเปดท าการในปพ.ศ.2483184 ดวยเหตนรฐบาลจงสามารถจดการควบคมผ ปวยโรคเรอนดวยตนเองไดมากขนกวาเดมทตองหวงพงเอกชน

ในเรองการควบคมผ ปวยโรคเรอนนจะไดเหนแงมมบางอยางในการแสดงอ านาจของรฐรวมทงความชงชงรงเกยจของประชาชนพลเมองทมตอผ เปนโรคเรอน แมวาจะไดมการเปลยนแปลงการปกครองมาเปนระบอบประชาธปไตยทเนนเรองสทธเสรภาพและความเสมอภาค กรณนคลายคลงกบการควบคมผ ปวยโรคจตในแงของการแยกผ ปวยออกจากสงคมและกกกนไว แตตางกบผ ปวยโรคจตตรงทผ ปวยโรคเรอนมจตใจทปรกต มความตองการเปนสวนหนงของสงคมและครอบครว เมอถกน าไปกกกนกตองการทจะหลบหนออกมาสสงคมและครอบครว แตกไมเปนทตอนรบ เชน ในบทความเรอง “ประชาชน” ซงลงพมพในหนงสอพมพประชาชาต ฉบบวนท 30 มถนายน พ.ศ.2478 ความวา

“การนงรถนขาพเจาเคยคดวานอกจากแอกซเดนตและกระเปาแลวนาจะไมมภยอยางอนเ ปนแน แตเมอไดเหนผโดยสารรถลากคนหนงเมอ 2-3 วนมาน ขาพเจาลมความคดเดมหมด ผโดยสารรถลากคนนนเปนโรคเรอน...ณ ทหนงทใดในพระนครนคงจะไมมแตคนโรคเรอนคนนน หรอเคยนงแตรถคนนน เราทราบไมไดวารถคนไหนบางทไดถกนงโดยบคคลทเปนโรคชนดน เบาะรถคนไหนบางไดเปอนน ามกน าเหลอง

184 ชยศร เขตตานรกษ, “ประวตการควบคมโรคเรอนในประเทศไทย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 20 ป

พ.ศ.2485-2505, หนา 444 - 445.

106

และเชอโรคของคนเหลาน และผโดยสารคนใดบางจะมบาดแผลไปรบเชอตอไปบาง แตเมอเหนภยต าตาอยเชนน เราไดมการปองกนแลวหรอ?” 185

หนงสอนไดถกสงตอไปยงกระทรวงมหาดไทยเพอหาทางแกไข ซงนายปรด พนมยงครฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยกไดชแจงวา

“เรองคนปวยเปนโรคตดตอโดยสารยวดยานตางๆน...ตามปกตต ารวจไดดแลอยตามหนาท ถาพบปะกจดการจบกมตามทาง แตบคคลจ านวนนมเปนจ านวนมากดวยกน เชนคนทเปนโรคเรอนเทยวระบาดปะปนกบประชาชนอยตามทตางๆกระท าใหเกดความร าคาญกมไมใชจ านวนเลกนอย..เปนการสมควรอยางยงทจะก าจดพวกนอยาใหมปะปนแทรกแซงอยในหมประชมชนได...ต ารวจไดเคยตรวจจบกมและจดการพวกนเปน 2 ลกษณะคอ 1.ถาเปนบคคลตางดาวเขาลกษณะเปนคนจรจดกจบตวมาจดการเนรเทศออกไป 2.ถาเปนคนไทยกไลไปใหพน หรอจดสงโรงพยาบาลโรคเรอนทพระประแดง การกระท า

ดงกลาวจะท าใหคนจ าพวกนเกรงขามและมจ านวนนอยลง ซงสมควรกระท าตอไป”186

จะเหนไดวาแมแตนายปรด พนมยงค ซงไดรบยกยองเปนรฐบรษ เปนหนงในผ รเรมคดการเปลยนแปลงการปกครองและคาดวาเปนผ ทรางหลก 6 ประการของคณะราษฎร ซงมหลกในเรองสทธเสรภาพ ความเสมอภาค กยงเสนอใหใชอ านาจรฐจดการกบผ เปนโรคเรอนโดยการ “ก าจด” “ไลไปใหพน” “เนรเทศ” เพอตองการใหเกด “ความเกรงขาม” จะได “มจ านวนนอยลง” แสดงใหเหนถงเจตนาทแทจรงของรฐบาลทเพยงตองการควบคมและลดจ านวนผ ปวยเหลานออกจากสงคมเทานน ไมไดใสใจทจะดแลรกษาอยางจรงจง แมวาผ ปวยเปนโรคเรอนกถอเปนพลเมองทอาศยอยในประเทศเหมอนกน และกนาจะมสทธและเสรภาพเหมอนพลเมองอนในระบอบประชาธปไตย แตดวยความเปนโรคทมสภาพอนนารงเกยจและสามารถตดตอกบผ อนในสงคมไดงาย จงท าใหไดรบการปฏบตเหมอนเปนพลเมองชน 2 ทจะตองถกควบคมและท าสงใดไดไมเทากบคนอน และดวยความทไมสามารถประกอบอาชพกอาจท าใหรฐมองวาเปนพลเมองทไมคอยมประโยชนนกหรอไมเปนพลเมองเลยกเปนได ถามองในแงนกอาจหมายความวารฐใหการดแล ใหสทธเสรภาพในระบอบประชาธปไตยแกประชาชนพลเมองทเปนประโยชนแกรฐเทานน ซงประชาชนสวนหนงกพรอมทจะใหความรวมมอในการรงเกยจและกดกนคนกลมนออกจากสงคมและสนบสนนใหรฐจดการควบคมผ ปวยเหลาน แตกมอกสวนหนงทแมวาสนบสนนใหรฐแยกคนกลมนออกจากสงคมแตกตองใหการดแลตามหลกมนษยธรรมดวยการใหทพกพง ใหอาหาร ให

185 “หนงสอจากส านกงานการขาวถงคณะรฐมนตรวนท 2 กรกฎาคม 2478 สงขอความตดจากหนงสอพมพมาให

พจารณา,” ใน หจช. (2)สร.0201.27/7 ควบคมคนปวยเปนโรคตดตอ (30 เม.ย. – 27 ก.ค.2478). 186 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยถงคณะรฐมนตร วนท 14 กรกฎาคม 2478,” ใน หจช. (2)สร.

0201.27/7 ควบคมคนปวยเปนโรคตดตอ (30 เม.ย. – 27 ก.ค.2478).

107

การรกษา ใหประกอบอาชพ ตวแทนของคนสวนนกคอคณะมชชนนารทกอตงโรงพยาบาลโรคเรอน รวมทงประชาชนสวนทคดในเชงบญกศล นอกจากการจดการควบคมผ ปวยโรคเรอนโดยการแยกออกจากสงคมแลว รฐบาลยงไดแยกผ ปวยออกจากครอบครวดวย โดยเฉพาะการแยกบตรออกมาจากบดามารดาทเปนโรคเรอน187 ซงในทางการแพทยกอาจเปนเรองทถกตองในการปองกนการตดตอโรค แตในทางมนษยธรรมกอาจมองไดวาเปนเรองทโหดรายในการทแยกบดามารดาและบตรออกจากกน ท าใหภาพของการควบคมผ ปวยเพอความมนคงของรฐเดนกวาภาพของความเปนมนษยธรรม เชนเดยวกบการควบคมผ ปวยโรคจต

ในเรองนหากมองจากมมมองของรฐแลวกคงจะเปนดงทปรด พนมยงคไดอธบายไวในค าอธบายกฎหมายปกครอง โดยถอวาเรองนเปนเรองทรฐตองท าดวยความจ าเปน เพอการรกษาความสงบเรยบรอยของสงคม ซงกจะตองมการบงคบตอประชาชนบาง โดยเฉพาะการบงคบตออสรภาพของมนษย ซงปรด พนมยงคยอมรบวา การบงคบจ ากดสทธเชนนเปนการผดไปจากหลกสทธมนษยชน จะตองท าอยางมขอบเขต เชน ตองมกฎหมายรองรบ ตองท าเพยงทจ าเปนแกการรกษาความสงบเรยบรอย ตองใชอ านาจใหพอดกบภยอนตรายทเกดขน หรอหากแมจะมภยอนตรายตอสงคมแตสงคมสามารถทนไดกไมควรใชอ านาจ เปนตน188 แตในกรณนเปนทปรากฏวาสงคมสวนหนงทนรบไมได จงมความชอบธรรมในการใชอ านาจรฐ

3.4 วณโรค ในเรองการควบคมวณโรคนน จากสถตพบวาในระยะกอนสงครามโลกครงท 2 การระบาด

ของวณโรคคงมอยทวๆไป อตราตายดวยวณโรคมประมาณ 100 คน ตอประชาชน 100,000 คน189 แมจะไดมการระบไวในนโยบายวาเปนโรคส าคญทตองการควบคม แตในทางปฏบตกยงไมไดมการด าเนนการใดๆนกในชวงเวลาน เนองจากการควบคมวณโรคจะตองจดสรางสถานพยาบาลเฉพาะซงตองใชงบประมาณและระยะเวลาพอสมควร ประกอบกบรฐบาลมภาระทจะตองรกษาพยาบาลตลอดจนการควบคมโรคอนๆอกเปนจ านวนมาก รวมทงการปรบปรงการสาธารณสขในบานเมอง จงยงไมไดใหความสนใจมาท าการควบคมปองกนวณโรคนก

แมวารฐจะยงไมไดใหความส าคญกบการควบคมวณโรคมากนก แตกมผ ทใหความส าคญกบเรองนอยในภาคเอกชน คอแพทยสมาคมแหงกรงสยามไดส ารวจพบวามผ ปวยวณโรคเปน

187 “ค าตอบกระทถามของนายทม ภรพฒน เรองการจดการผ ปวยโรคเรอน,” ราชกจจานเบกษา 55 (13 มถนายน

2481): 698-700. 188 ปรด พนมยงค, “ค าอธบายกฎหมายปกครอง (พ.ศ.2475 แกไขปรบปรง พ.ศ.2513),” หนา 165-166. 189 ประกอบ วศาลเวทย, “การควบคมวณโรค,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 20 ป พ.ศ.2485-2505, หนา 424-425.

108

จ านวนมากทสมควรจะไดรบความชวยเหลอในการตรวจและรกษาเปนพเศษและตระหนกถงความรายแรงของวณโรค จงไดประชมและลงมตเมอวนท 29 มถนายน พ.ศ.2477 ใหตงกองการปราบวณโรคของแพทยสมาคมแหงกรงสยามขนโดยตงแพทยผทรงคณวฒในเรองนเปนคณะกรรมการด าเนนกจการเพอท าการปราบวณโรคในประเทศไทยโดยรวมมอกบองคการอนๆและประชาชนทวไป กองการปราบวณโรคนไดจดทะเบยนเปนสมาคมทสมบรณเมอวนท 8 กรกฎาคม พ.ศ.2478 และไดรวมมอกบสภากาชาดสยามใหบรการตรวจวณโรคมาจนถงปพ.ศ.2482 หลงจากปพ.ศ.2482 เปนตนไปกเปนชวงทรฐเรมเขามาจดการกบปญหาวณโรคดวยตนเองมากขน แตการด าเนนการกยงคงเปนแนวทางเดมคอการด าเนนการใหความรและปองกนรกษาแกผ ทเปนโรคไปตามสถานการณ จนถงภายหลงสงครามโลกครงท 2 จงจะเกดแนวทางใหมๆทเปนการเฉพาะ คอการใชวคซนบ.ซ.จ. โดยความชวยเหลอจากองคการระหวางประเทศ190

3.5 โรคคดทะราด แมวาจะเปนโรคทเพงเพมเขามาในการประกาศนโยบายของรฐบาลเมอปพ.ศ.2480 แต

การด าเนนการกไดมการเรมตนไปบางแลว แตมหลกฐานปรากฏนอยมากเกยวกบกจการดานโรคคดทะราดในชวงน หลกฐานเดยวทมคอในรายงานกจการทไดปฏบตตามนโยบายรฐบาลของกระทรวงมหาดไทยในสวนของกรมสาธารณสขชวง 6 เดอนแรกของปพ.ศ.2479 ทมระบวา “ไดด ารทจะก าจดโรคคดทะราดใหเปนกจจะลกษณะยงขน...จงไดสงหนวยสขาภบาลชนบทออกไปท าการส ารวจและท าการบ าบดควบคไปดวยทจงหวดอบลราชธาน ซงปรากฏวาเปนแหลงทมโรคนชกชม”191 อาจกลาวไดวาการด าเนนการของรฐเรองโรคคดทะราดในชวงน ถาจะมกคงเปนเพยงการออกไปส ารวจและบ าบดตามจงหวดหรอทองททมคนเปนโรคมากเทานน ยงไมมโครงการทเปนรปเปนราง จะไดมการด าเนนการอยางจรงจงหลงจากปพ.ศ.2493 เปนตนไปดวยความชวยเหลอจากองคการระหวางประเทศ192

190 ประกอบ วศาลเวทย, “การควบคมวณโรค,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 20 ป พ.ศ.2485-2505, หนา

424-429. 191 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยถงนายกรฐมนตรเสนอรายงานกจการทไดปฏบตตามนโยบาย


192 กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, “ประวตและผลงานของกรมอนามย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 265.

109

4.กจการดานสงเคราะหมารดาและเดก แมวาจะเปนกจการทเพงเพมเขามาในการประกาศนโยบายของรฐบาลเมอปพ.ศ.2480

เชนเดยวกบโรคคดทะราด แตกมการเสนอโครงการมากอนหนานนแลว คอโครงการสงเคราะหแมและเดกและอนามยนกเรยนของคณะกรรมการพจารณาการสาธารณสขและการแพทย ทไดเสนอตอนายกรฐมนตรเมอวนท 5 ตลาคม พ.ศ.2479 เนอหาแบงเปน 3 กจการ - การสงเคราะหมารดา ใหกรมสาธารณสขมหนาทควบคมโดยทวไปในการดแลความสขความ

ปลอดภยแกหญงมครรภและหญงคลอดบตรตลอดจนเดกทเกดมา ตงกรรมการผดงครรภกลางขนมหนาทวางหลกสตรอบรมนางผดงครรภรวมทงสอบความรผ ทจะขนทะเบยนประกอบอาชพผดงครรภ จดใหมสารวตรผดงครรภออกตรวจตามทองถน ดแลสอดสองมรรยาทนางผดงครรภ สงเสรมใหหญงมครรภและแมลกออนบรโภคโปรตนใหมากคอ ไข เนอสตว ถวเหลอง นม

- การสงเคราะหเดก ใหอยในความดแลของเจาหนาทกรมสาธารณสข ใหมหนวยสงเคราะหเดกขนตามโรงพยาบาล สขศาลา และทอนๆซงมสถตทารกเสยชวตสง ใหมระเบยบการใหแจงความคนเกดตอเจาหนาทสงเคราะหเดกเพอเยยมตามก าหนดท าการสอบสวนสภาพทารก แนะน ามารดาใหรจกการเลยงด ใหมการตรวจและแนะน าในทางแพทยและควบคมความสมบรณของเดก ใหมการจดทะเบยนและควบคมสถานทรบเลยงทารกและโรงเลยงเดกก าพรา ปลกฝและฉดยาปองกนโรค ใหการศกษาและโฆษณาการอนามย การเลยงเดก การใหอาหาร และการปองกนโรคตดตอ

- การอนามยนกเรยน คอการท าใหเดกทอยในวยเรยนมรางกายสมบรณ รวมทงการปองกนโรคตดตอ การชวยเหลอเดกทมสตออน เดกตาบอด เดกใบ และเดกทมโรคตางๆ โดยจะตองมการตรวจคนหานกเรยนทเปนโรครวมทงความพการและใหการรกษาโดยแพทย การจดสภาพโรงเรยนใหถกหลกอนามย จดการปองกนและควบคมโรคตดตอและอบตเหต ใหมการสอนการกายบรหาร การบรโภคอาหาร สขศกษา193

โครงการนนาจะมเปาหมายอยทการเพมพลเมองทงในเรองของจ านวนและคณภาพ การทรฐตองใหความส าคญกบการดแลแมและเดกไมใหมการปวยและตาย แสดงวาในเวลานนแมและเดกมการปวยและตายเปนจ านวนมาก สงผลใหจ านวนพลเมองเพมขนชา และการทรฐตองการจะดแลสขภาพของเดกตงแตคลอดไปจนกระทงถงวยเรยน แสดงวามปญหาเรองเดกมสขภาพอนามยไมสมบรณแขงแรง เมอเตบโตขนกไมมก าลงจะประกอบอาชพได รฐจงตองเขามาควบคมดแลให

193 “โครงการสงเคราะหมารดาและเดกกบการอนามยนกเรยน,” ใน หจช. (2)สร.0201.27/9 รายงานการประชม

คณะกรรมการพจารณาการสาธารณสขและการแพทย (6 ธ.ค.2478 – 12 เม.ย.2480).

110

พลเมองมสขภาพทด แขงแรง ไมมโรคประจ าตว ไมพการ ตงแตยงเดก เพอใหเตบโตขนเปนประโยชนตอประเทศชาตได โครงการนคอนขางเหนไดชดวาหวงผลในทางการผลต หรอกคอเรองของเศรษฐกจและความกาวหนาของประเทศ แตแมวาจะมการเสนอโครงการมาอยางพรอมทกดานแตกลบยงไมมการน าไปปฏบตอยางจรงจงนกในสมยรฐบาลพระยาพหลพลพยหเสนา การอบรมนางผดงครรภชน 2 เพอไปปฏบตงานตามสขศาลาตามทองทในงานดานอนามยและเดกจะมการเรมด าเนนการอยางจรงจงหลงปพ.ศ.2482 เปนตนไปในรฐบาลของจอมพลป.พบลสงคราม

ในการพจารณากจการทรฐเขามาควบคมดแลสขภาพของเดก สงหนงทควรพจารณาควบคไปดวยกคอนโยบายในดานการศกษาของรฐ ซงจะท าใหเหนกจการในดานสขภาพพลเมองทแฝงอยในกจการดานการศกษา ดงปรากฏในแผนการศกษาชาตของเจาพระยาธรรมศกดมนตร เมอวนท 20 สงหาคม พ.ศ.2475 เนอหาใหจดการศกษา 3 สวนคอ 1.จรยศกษา อบรมใหมศลธรรมดงาม 2.พฤฒศกษา ใหมปญญาความร 3.พลศกษา ฝกหดใหเปนผ มรางกายบรบรณ นอกจากนยงมหวขอหนงคอเรองการส ารวจอนามย คอใหมการตรวจทางสขาภบาลโรงเรยนเพอตรวจวดความเตบโตแหงรางกายเดก และคอยสกดกนความพการของอวยวะทงหลายทอาจน ามาซงโรคภยบนทอนก าลงและปญญาเดก194

ตอมาวนท 15 กมภาพนธ พ.ศ.2477 (ปฏทนเกา) กระทรวงธรรมการกไดเสนอรางหลกสตรส าหรบชนประถมศกษาและมธยมศกษา ทไดรบการแกไขขนใหม ซงกมการก าหนดวชาทเกยวกบสขภาพลงในหลกสตรดวยไดแก - หลกสตรชนประถมปท 1-4 มวชาการรกษาตว มจดประสงคใหเมอเดกส าเรจการศกษาชน

ประถมบรบรณแลว “มสขนสยและความรในเรองการรกษาตวของตวเองไดเปนปกตสข และชวยเหลอครอบครวและผอนไดบางพอควร” สขนสยทตองการใหเดกมดงเชน นสยความสะอาด นสยการท างาน การเลน การพกผอน นสยการนอน นสยการกนอาหาร ฯลฯ สวนความรเรองการรกษาตวทตองการใหเดกมดงเชน ความเจรญเตบโตของรางกายกบสขภาพ ความสะอาด การออกก าลงกาย เสอผา คณและโทษของบหร เหลา และอนๆ การท างานของอวยวะตางๆ คณคาของนายแพทย นางพยาบาล และโรงพยาบาล โรคตดตอและการปองกน หลกของการสาธารณสข การแจงความคนเกดคนตาย การเลยงเดก ฯลฯ การสอนเรองเหลาน มความมงหมายทจะใหเดกไดรบการอบรมและฝกฝนจนตดเปนนสยและปฏบตไดจรง เมอสอนไปแลวตองคอยกวดขนในการปฏบตอยเสมอ

194 “หนงสอจากเจาพระยาะรรมศกดมนตร ประธานกรรมการการศกษา ถงเสนาบดกระทรวงธรรมการ วนท 20

สงหาคม 2475,” ใน หจช. (2)สร.0201.24/1 หลกสตรส าหรบชนประถมและมธยมศกษาหรอเรองประมวลศกษา (แผนการหรอโครงการศกษาของชาต ตอน 1) (22 ส.ค.2475 – 3 เม.ย.2480).

111

- หลกสตรชนมธยมปท 4 เรยนวชาสรรศาสตรและสขวทยา ใหรเรองการท างานของรางกาย สงแวดลอม อาหาร ทพกอาศย วธรกษาความสะอาดในบานเรอน การท าลายสงโสโครก เชอโรคและสงทน าเชอโรค อ านาจตานทานโรคในตวบคคล การปจจบนพยาบาล ฯลฯ195

นอกจากวชาทชวยเสรมสรางความรและสขนสยเหลานแลว ยงมวชาทตองการเสรมสรางรางกายของเดกโดยเฉพาะ คอวชาพลศกษา ดงทความส าคญปรากฏในค าชแจงของกระทรวงธรรมการเมอปพ.ศ.2479 ระบวา

“องคสามแหงการศกษาคอ พฤฒศกษา จรยศกษา และพลศกษา ในสวนพฤฒศกษากระทรวงธรรมการไดจดการขยายรดหนาออกไปทงในสวนรฐบาลและประชาบาลเปนอนมากแลว ดานจรยศกษากไดกวดขนในศลธรรมมรรยาททงครบาอาจารยและนกเรยนเปนล าดบมา แตส าหรบพลศกษาอนเปนก าลงส าคญแกการศกษาและอาชพของชาตนน กระทรวงธรรมการรสกวายงขาดอย กระทรวงธรรมการเชอวารฐบาลคงจะไมชอบทจะไดพลเมองทมความรศลธรรมด แตเปนคนขโรค ไมมรางกายแขงแรงอดทน กระทรวงธรรมการจงคดจะขยายการพลศกษาใหแพรหลายลงไปในโรงเรยนตางๆทวราชอาณาจกร” 196

จะเหนไดวาในการทรฐบาลเรงจดกจการดานการศกษาของประเทศหลงการเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 นน สงหนงทรฐบาลตองการไดจากการจดการศกษากคอคณภาพของพลเมอง ซงสขภาพของพลเมองกเปนหนงในคณภาพทรฐบาลตองการ รฐบาลตองการใหการศกษาชวยท าใหเดกมสขภาพอนามยทสมบรณมรางกายทแขงแรง เมอโตขนจะไดมก าลงประกอบอาชพเปนประโยชนแกประเทศชาตได เปนความตองการในดานการผลตและเศรษฐกจ นอกจากนรฐยงไดพยายามทจะใสความรเรองการแพทยสมยใหมเขาไปในพลเมองตงแตยงเดก โดยมงหวงวาเมอเตบโตขนจะไดมวถชวตทเขากนไดกบกจการทางการแพทยและสาธารณสขสมยใหม ซงรฐบาลจะไดจดการแกพลเมองมากขนเรอยๆ และจะไดเปนก าลงส าคญของรฐในการรบไปใชและเผยแพรการแพทยสมยใหมในหมพลเมองดวยกน ซงอาจจะยงมผ ทนยมในการแพทยแบบดงเดมอย โดยเฉพาะผ ทไมไดรบการศกษาในแบบของรฐ นเปนหนงในวธการกลอมเกลาพลเมองของรฐทางการแพทยและสาธารณสขเพอควบคมรางกายของพลเมองใหอยภายใตอ านาจความรทางการแพทย

195 “หนงสอจากกรมวชาการถงรฐมนตรวาการกระทรวงธรรมการ วนท 15 กมภาพนธ 2477 สงรางหลกสตรทไดรบ

การปรบปรงแกไข,” ใน หจช. (2)สร.0201.24/1 หลกสตรส าหรบชนประถมและมธยมศกษาหรอเรองประมวลศกษา(แผนการหรอโครงการศกษาของชาตตอน 1) (22 ส.ค.2475 – 3 เม.ย.2480).

196 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงธรรมการถงนายกรฐมนตร วนท 26 พฤษภาคม 2479,” ใน หจช. สร.0201.14/16 เรองขยายการพลศกษาในโรงเรยนทวไป (พ.ศ.2479).

112

ในภาพรวมแลวกจการและโครงการตางๆดานสขภาพพลเมองทรฐบาลไดด าเนนการในระหวางปพ.ศ.2477-2481 นบวาสวนใหญแลวกเปนสงทเคยมผ เสนอหรอเรยกรองใหด าเนนการมากอนแลวทงสน เชน ค าแนะน าของดร.ซมเมอรแมนตงแตชวงกอนการเปลยนแปลงการปกครองทเสนอใหรฐบาลจดการอบรมแพทยชนรองหรอผ ชวยแพทยเพอชวยในการขยายการแพทยสมยใหมไปยงชนบท รวมทงการจดการควบคมโรคทเปนปญหาส าคญ นอกจากนการเรยกรองของราษฎรและสมาชกสภาผแทนราษฎรทตองการใหขยายบรการรกษาพยาบาลไปสชนบทมากขนกไดรบการตอบสนองจากรฐบาลในระดบหนง รวมไปถงการออกกฎหมายเพอปรบปรงการสาธารณสขและการปองกนโรคในทองถน นบไดวารฐบาลไดรบอทธพลจากเสยงเรยกรองเหลาน มากพอสมควร มสวนในการถวงดลและก าหนดทศทางของรฐบาลในการด าเนนการดานสขภาพพลเมอง ไมใชเปนการทรฐบาลสามารถใชอ านาจด าเนนการไดตามตองการ ท าใหในการพจารณาบทบาทของรฐในกจการสขภาพพลเมองจะตองลดมมมองเรองอ านาจรฐทท าเพอประโยชนของรฐลงบาง และหนมาพจารณาปจจยอนๆทสงผลประกอบกนมากขน

แนวคดอนๆในทางสขภาพพลเมอง

ในชวงปลายของสมยทพนเอกพระยาพหลพลพยหเสนาเปนนายกรฐมนตร ในเดอนสงหาคม พ.ศ.2480 รฐบาลไดสงตวแทนเขารวมประชมระหวางประเทศวาดวยการอนามยในชนบทในบรพทศไกล จดขนโดยสนนบาตชาต ทเมองบนดง เกาะชวา การประชมครงนสนนบาตชาตไดมการสงคณะกรรมการหลายนายมาตดตอกบเจาหนาทสาธารณสขของประเทศอนเดย ซลอน มลาย ไทย อนโดจน เนเดรลนดอนดส และฟลปปนส เพอดกจการอนามยชนบทในทองทตางๆของประเทศเหลานในชวงปพ.ศ.2479 เพอน าไปเปนขอมลในการประชมในปพ.ศ.2480 ในสวนของประเทศไทยกไดตอนรบคณะกรรมการของสนนบาตชาตทมาดงานในชวงเดอนพฤษภาคม พ.ศ.2479 โดยไดไปดกจการทจงหวดนครปฐม สมทรปราการ พระนครศรอยธยา ลพบร เชยงใหม197 เมอสนนบาตชาตมหนงสอเชญใหประเทศไทยสงตวแทนเขารวมประชมในเดอนสงหาคม

พ.ศ.2480* กระทรวงมหาดไทยไดเสนอตอรฐบาลวาการประชมเรองนเปนเรองส าคญส าหรบ

197 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยถงนายกรฐมนตร วนท 17 เมษายน 2479 และรางก าหนดการด

งานโดยกรมสาธารณสข” ใน หจช. สร.0201.24.3/8 การประชมวาดวยการอนามยในชนบท (Rural Hygiene) (พ.ศ.2478-2481).

* ชวงปพ.ศ.2475-2479 ประเทศไทยไดรบค าเชญใหสงผแทนเขารวมการประชมระหวางประเทศเกยวกบกจการ

ดานสขภาพในหลายๆดานเปนจ านวนหลายครง แตสวนมากรฐบาลไทยกปฏเสธทจะสงผแทนเขารวมโดยใหเหตผลเปนตนวา

113

ความกาวหนาในการจดการสาธารณสขของประเทศไทยเปนอนมาก สมควรทรฐบาลจะสงตวแทนเขารวมประชม โดยควรจะเปนผ ทเกยวของในเรองการอนามยในชนบทและเปนผ ทรอบรในการสาธารณสข การปกครอง การเกษตร การสหกรณ การปรบปรงแกไขสภาพแหงชนบท และปญหาเรองประชาชน โดยทระเบยบวาระการประชมตามทสนนบาตชาตไดก าหนดไวนนมหวขอส าคญ 5 ขอ คอ 1.การสาธารณสขและการแพทยทวไป 2.การแกไขปรบปรงสภาพแหงชนบทและการรวมมอของพลเมอง 3.การสขาภบาลและวศวกรรมสขาภบาล 4.เรองอาหาร 5.วธการระงบโรคตดตอบางอยางในชนบท198 ในทสดคณะรฐมนตรกไดอนมตใหสงพระยาประกตกลศาสตรนาย

ชางใหญกรมโยธาเทศบาล และพระชาญวธเวชช*หวหนากองสาธารณสขทองทกรมสาธารณสข เปนตวแทนรฐบาลไปเขารวมประชม หลงจากทไดไปประชมกลบมาแลวพระยาประกตกลศาสตรและพระชาญวธเวชชกไดท ารายงานการประชมเสนออธบดกรมสาธารณสขในวนท 30 กนยายน พ.ศ.2480 และไดใหขอเสนอแนะเปนรายเรองดงน - เรองการสาธารณสขและการแพทยทวไป ผ เสนอเหนวาการปองกนโรคจะท าใหอนามยของ

พลเมองดขนเรวและประหยดกวาวธการอนๆ รฐบาลควรจะถอคตนเปนนโยบายและ “อยาใหการสาธารณสขอยลาหลงการแพทยไดไมวาขณะใด” ควรใหมผ ชวยแพทยประจ าต าบลเพอเกบสถตจ านวนคนปวยและตายตามชนบท การมโรงพยาบาลประจ าเมองและมสขศาลาประจ าทองถนหางออกไปนบวาเปนรากฐานทด แตการตดตอกบราษฎรทวไปยงเปนปญหาทยากอยจงจ าเปนจะตองมผชวยแพทยอยประจ าต าบลใหมหนาททงการรกษาพยาบาลและการสาธารณสข โดยควรจะอบรมขนมาจากคนในทองทนนเองและรกษาสภาพความเปนคนชนบทใหมากทสด

กจการดานการแพทยการสาธารณสขไทยยงไมพรอมทจะน าเขาสกจการระหวางประเทศ หรอไมกเรองทประชมนนไมไดอย ในปญหาของประเทศไทย หรอไมมผ เชยวชาญทจะท าใหไดรบประโยชนจากการประชม เชน การประชมของสมาคมอายรเวชกรรมและโอสถกรรมของทหาร การประชมสมาคมศลยแพทย การประชมวาดวยโรงพยาบาลเปนตน แตการเขารวมประชมเรองการอนามยชนบทในปพ.ศ.2480 เขาใจวานาจะเปนเพราะรฐบาลเหนวาหวขอการประชมมความส าคญและกตองการทจะดกจการระหวางประเทศมาใชในการจดการสขภาพพลเมองของไทย (ดเอกสารการประชมระหวางประเทศเรองการสาธารณสข พ.ศ.2475-2497 ไดใน หจช. สร.0201.24.3 การประชมระหวางประเทศ-การสาธารณสข).

198 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยถงนายกรฐมนตร วนท 26 พฤศจกายน 2479” ใน หจช. สร.0201.24.3/8 การประชมวาดวยการอนามยในชนบท (Rural Hygiene) (พ.ศ.2478-2481).

* พระชาญวธเวช (นายแพทยแสง สทธพงษ) เปน อธบดกรมสาธารณสขระหวางพ.ศ.2485-2489 และ

รฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขเปนเวลา 6 เดอนในปพ.ศ.2490.

114

- เรองการแกไขปรบปรงสภาพแหงชนบทและการรวมมอของพลเมอง ผ เสนอเหนวาควรใหความส าคญเรองสวสดภาพชนบทเปนปญหาใหม ซงเปนปญหาใหญโตกวางานสาธารณสขโดยเฉพาะ ตองประสานกนทงดานกระทรวงมหาดไทย เศรษฐการ เกษตราธการ และธรรมการ โดยมหลกการคอตราบใดทราษฎรยงไมมสวสดภาพในทางเศรษฐกจ จะหวงความเจรญในทางสาธารณสขมากนกไมได ความเจรญของชาตจะเกดขนไดกตอเมอราษฎรตามชนบทไดเลอนฐานะเจรญขนเปนล าดบ ความหมดเปลองในชวตจะตองลดนอยลงและการท ามาหากนจะตองทวผลขน รฐบาลจะตองจดกจการทเปนประโยชนตอราษฎรในทางอาชพ

- เรองการสขาภบาลและวศวกรรมสขาภบาล ผ เสนอเหนวาควรใหความส าคญในเรองการก าหนดผงเมองหมบานและทองถน เรองน าบรโภคตามชนบทกควรมการคนควาและบ ารงเ ปนพเศษ การจดการสวมควรใหมทกบาน รวมทงการก าจดขยะมลฝอย

- เรองอาหาร ผ เสนอเหนวาอาหารเปนเรองส าคญยงของการสาธารณสข ควรมแผนกพเศษเรองอาหารคอยคนควาความรและโฆษณาแกประชาชน

- เรองการระงบโรคตดตอบางอยางในชนบท ผ เสนอเหนวามโรคทส าคญและเปนปญหาในทางสขภาพพลเมองอยหลายโรค ไดแก โรคไขจบสน เปนโรคทมความส าคญในการก าจดใหหมดไป ควรยกฐานะเปนกองการใหญอนหนงในกรมสาธารณสข วณโรค วธทจะใหประโยชนมากทสดคอการสขศกษาและควรขยายหนวยอนามยใหมมากขน กาฬโรค แมวาจะปรากฏเปนปญหานอยในประเทศเวลาน แตกไมควรจะลดกจการลงเพราะเมอเกดชกชมในประเทศอนกอาจระบาดมาในประเทศไทยไดสะดวก โรคคดทะราด ควรจดใหมหนวยเคลอนทโดยเฉพาะ ท าการรกษาไปพรอมกบการสขศกษา นอกจากนยงม โรคเรอน โรคจต เปนตน199

กลาวไดวาสงทไดจากการประชมในครงนคอการใหความส าคญกบอนามยในชนบทมากขนโดยใชการสาธารณสขและการปองกนโรครวมทงการสขาภบาล ตองการทจะเขาไปใหถงประชาชนในชนบทใหมากกวาเดมโดยใชบคลากรทมาจากทองถนเองและมความเปนขาราชการนอยลง นอกจากนยงมแนวคดอกอยางทส าคญคอการบ ารงสวสดภาพดานตางๆของประชาชนในชนบทควบคไปกบดานสขภาพ โดยบ ารงพลเมองในทางเศรษฐกจเพอใหมความเปนอยทดขนและมสขภาพทดขนตามมา เปนการคดในทางกลบกนกบแนวคดรฐเวชกรรมทตองการใหพลเมองมสขภาพทดเพอเปนประโยชนตอเศรษฐกจและความเจรญกาวหนาตอประเทศ

199 “รายงานการประชมวาดวยการอนามยในชนบทในบรพทศไกลสงถงอธบดกรมสาธารณสข วนท 30 กนยายน

2480” ใน หจช. สร.0201.24.3/8 การประชมวาดวยการอนามยในชนบท (Rural Hygiene) (พ.ศ.2478-2481).

115

โดยสรปแลวกจการดานสขภาพพลเมองสวนมากทรฐไดด าเนนการในระหวางพ.ศ.2475-2481 ถกก าหนดโดยหลกการและแนวคดหลายอยางรวมกนอยในการจดการกบพลเมอง มทงความตองการจดระเบยบวถชวตพลเมอง ความตองการขยายกลไกการควบคมและคมครองพลเมอง ความตองการเพมพลเมองในทางปรมาณและคณภาพเพอประโยชนทางเศรษฐกจ เปนตน ยงไมเดนชดนกวาความตองการหลกของรฐในชวงนจะอยในดานใด สวนหนงเปนผลมาจากอดมการณทางการเมองของรฐทมหลายอยางซงเพงเกดขนมา เชน แนวคดเ รองชาต แนวคดประชาธปไตย ความตองการเผยแพรระบอบการปกครองใหมรวมทงรฐบาลใหเปนทนยม เปนตน อยางไรกตามในการจดกจการสขภาพพลเมองทเกดขนจรงกไมคอยเปนไปตามหลกการนกเนองจากการขาดแคลนงบประมาณและบคลากร ซงสวนหนงกแสดงใหเหนวารฐยงค งใหความส าคญกบกจการดานสขภาพพลเมองนอยมากเมอเทยบกบกจการดานอนของประเทศ กจการดานสขภาพพลเมองเกอบทงหมดอยภายใตการด าเนนงานของกรมสาธารณสขซงเปนเพยงกรมหนงในกระทรวงมหาดไทยเทานน แสดงใหเหนวาในสายตาของรฐ กจการดานสขภาพพลเมองยงไมใชกจการหลกทส าคญของประเทศ ไมอาจเทยบไดกบกจการอนเชน การตางประเทศ การทหาร การศกษา การเศรษฐกจ การเกษตร ฯลฯ ซงมความส าคญในระดบกระทรวง อยางไรกต า ม ก จ ก า ร ด า นส ข ภ าพ ใน ช ว ง น ก ม ค ว า ม เ ปล ย น แปล ง ท ก า ว ห น า ไ ป จ ากสม ยสมบรณาญาสทธราชยอยบาง กลาวคอมความกาวหนาจากทเปนเพยงการขยายบรการสขภาพขนพนฐานสหวเมองในชวงปลายสมยสมบรณาญาสทธราชย200 มาเปนการขยายกจการสขภาพทลงลกในการแกไขปญหาแตละดานมากขนรวมไปถงการควบคมและครอบคลมพลเมองไดมากขนดวย

ผลของกจการสขภาพตอวถชวตของพลเมอง

ดงทไดกลาวไวแลววาการเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 โดยคณะราษฎร รวมทงการเผยแพรหลกการของประชาธปไตยไปสราษฎรในเวลาตอมา ท าใหราษฎรมความคาดหวงทจะไดเหนความเปลยนแปลงของประเทศทจะเปนประโยชนแกตน น ามาซงการเรยกรองการด าเนนการตางๆจากรฐบาลผานหลายชองทาง ทงทางตรงคอการสงจดหมายแสดงความคดเหนมายงรฐบาล และทางออมคอความคดเหนผานสมาชกสภาผ แทนราษฎร ความเปนไปดงนไดสงผลถงการด าเนนการของรฐบาลไมนอย ดงทเหนแลวในการด าเนนกจการดานสขภาพ ไดแกการ

200 เพญศร กววงศประเสรฐ, “บทบาทของรฐตอปญหาสขภาพของประชาชน (พ.ศ.2325-หลงการเปลยนแปลงการ

ปกครอง พ.ศ.2475),” หนา 239.

116

ขยายสถานพยาบาลคอสขศาลาสทองถน การปรบปรงแกไขกฎหมายทเกยวกบการสาธารณสขและการปองกนโรคระบาด รวมไปถงการจดการควบคมโรคตางๆทเปนปญหาส าคญของสงคม การด าเนนการเหลานเปนการด าเนนการทเกนกวาบรการขนพนฐานในทางสขภาพทมมาแตเดมกอนการเปลยนแปลงการปกครอง ซงเมอมการขยายบรการทเปนการเฉพาะและหลากหลายมากขนกยอมสงผลถงวถชวตของพลเมองไดมากขน ประเดนแรกคอการปรบปรงกฎหมายการสาธารณสขและโรคระบาดทสงผลตอวถชวตของพลเมองโดยตรง เนองจากพลเมองตองปรบเปลยนวถชวตไปตามทกฎหมายก าหนด ไม เชนนนจะเปนการฝาฝนกฎหมายและน ามาซงการลงโทษ การปรบเปลยนวถชวตดงกลาวกคอการปรบตวใหเขากบหลกการของการแพทยสมยใหมซงรฐบาลเหนวาเปนสงทดและสมควรน ามาเปนการแพทยหลกของประเทศและพลเมอง น าไปสการน าหลกการแพทยสมยใหมสอดแทรกเขาไปในกฎหมายเพอใหพลเมองปฏบตตาม ซงกฎหมายดงกลาวกสงผลตอวถชวตของพลเมองไมนอยเนองจากครอบคลมถงการด าเนนชวตและการประกอบอาชพ เชน เรองการคาขายตามตลาด การขายของหาบเร การรกษาความสะอาดบานเรอนและถนนหนทาง การสรางสวมและการขบถาย เปนตน นบวาท าใหพลเมองตองคอยระแวดระวงตนในการด าเนนชวตมากขนเพอไมเปนการเสยงตอการผดกฎหมาย และการทตองคอยระวงตนในการปฏบตตวกท าใหตองซมซบถงหลกการแพทยสมยใหมทสอดแทรกอยในกฎหมายไปโดยปรยายบางไมมากกนอย ซงเปนสงทแตกตางไปจากความรหรอความไมรในแบบจารตทสงสมมานานในสงคมทองถน ประเดนตอมาคอการขยายบรการรกษาพยาบาลทางการแพทยสมยใหมในรปสถานพยาบาลตางๆ โดยเฉพาะสขศาลาทเขาไปอยในทองถน สถานพยาบาลเหลานมบทบาทในการรกษาโรค ปองกนโรค และใหการสขศกษาแกพลเมองในทองทตามแนวทางการแพทยสมยใหม ซงจากตวเลขจ านวนผ เขารบบรการกนบวาเปนทนยมในระดบหนง แสดงใหเหนวาพลเมองเรมมการเปลยนแปลงจากการพงพาการแพทยพนบานในทองถน มาพงพาการแพทยสมยใหมของรฐกนมากขน โดยถอไดวาเปนความสมครใจเลอกใชบรการจากรฐ ซงตางจากกฎหมายการสาธารณสขทเปนการบงคบควบคม การทสมครใจเขารบบรการทางสขภาพตามแนวทางการแพทยสมยใหมดงนจะเปดโอกาสใหเกดผลทตามมาคอพลเมองไดเหนถงปฏบตการและผลของการแพทยสมยใหมโดยตรงและใกลชดยงขน หากไดรบผลการรกษาทดกยอมเปนทนบถอเลอมใสและนยมในหมพลเมอง หากไมดกจะไมเปนทนยม ซงผลกเปนไปดงตวเลขจ านวนผ เขารบบรการ กคอเปนทนยม นอกจากนความพยายามในการขนทะเบยนแพทยแผนโบราณนาจะสงผลกระทบตอคนในทองถนไมนอย เนองจากการขนทะเบยนยอมท าใหมแพทยแผนโบราณทสามารถปฏบตหนาทไดตามกฏหมายลดนอยลง เปนการล าบากแกพลเมองในทองถนชนบทซงหางไกล

117

ความเจรญและบรการสขภาพจากรฐ อยางไรกตามหลกของการขนทะเบยนแพทยแผนโบราณในมมมองของรฐกคอการคมครองพลเมองจากบรการทางการแพทยทไมดหรอไมนาเชอถอ แตส าหรบพลเมองในทองถนแลว ความไดผลหรอไมไดผล ความนาเชอถอหรอไมนาเชอถอ ไมนาจะส าคญเทากบความอนใจทมผ คอยดแลยามเจบปวย เปนเหตใหเกดการถกเถยงในสภาผแทนราษฎรเกยวกบเรองนอยบอยครง การทพลเมองเรมเปลยนจากการพงพาแพทยพนบานในชมชนมาเปนพงแพทยและสถานพยาบาลของรฐ ท าใหตองเปลยนแปลงรปแบบความสมพนธระหวางผ รกษากบผ รบการรกษาดวย กลาวคอรปแบบเดมจะเปนความสมพนธทคอนขางใกลชดเนองจากแพทยพนบานกเปนคนในชมชนดวยกน ในเรองคารกษากไมตายตว อาจใหเปนเงนทองหรอสงของตามสมควรเมอรกษาใหหายจากโรคได แตในรปแบบใหมเปนการทชาวบานไปเขารบการรกษาจากเจาหนาทของรฐ ซงกเปนตวแทนในการใชความรทางการแพทยสมยใหมดวย แมบางครงผ ทท าการรกษาจะไมใชแพทยโดยตรงแตกท าหนาทในฐานะของแพทยหรอหมอ คอท าการรกษาโรค เมอเปนดงนนรปแบบความสมพนธจงเปนความสมพนธตามบทบาทหนาทเปนหลกคอหมอกบคนไข ซงคนไขกตองยอมตนอยในค าสงของหมอ และจายเงนเปนคายา คาหมอ และคาบ ารงรฐตามเกณฑ นอกจากนยงมประเดนเรองการควบคมโรคตางๆทเปนปญหาส าคญ เชน โรคไขจบสน โรคเรอน โรคจต รวมไปถงการสงเคราะหมารดาและเดก ซงแมวาจากสถตจะยงไมเหนผลการด าเนนงานทเดนชดนก โรคทมมากและเปนปญหากยงคงมมากและเปนปญหาอยตลอดชวงสมย สวนหนงเปนผลมาจากวทยาการทางการแพทยของสมยนนทยงไมพบวธทดในการจดการกบโรคตางๆเหลาน อยางไรกตามผลของกจการควบคมโรคทเปนปญหาส าคญกไดท าใหกลมคนหรอทองททมโรคเหลานตกเปนเปาหมายทไดรบการเพงเลงจากรฐ และตกอยภายใตการจดการซงเพมขนจากพลเมองหรอทองทอนๆ

โดยรวมแลวเนอหาในบทนตองการจะชใหเหนวากจการสขภาพพลเมองโดยรฐในชวงหลงจากปพ.ศ.2475 ไดรบอทธพลจากปจจยหลายๆอยางทไมตายตวและมการขบเคลอนไปเรอยๆ ไมวาจะเปนการเสนอความคดเหนจากกลมราษฎรเรยกรองใหรฐบาลจดการดแลปญหาสขภาพของราษฎร ทเกดขนหลงการเปลยนแปลงการปกครองพ .ศ.2475 การตอส เรยกรองจากสมาชกสภาผแทนราษฎรทตองการใหรฐบาลใชทรพยากรในการพฒนาคณภาพชวตของประชาชนในชนบท หรอแนวคดเรองทรฐตองบ ารงความสขรวมทงเศรษฐกจความเปนอยของราษฎรซงเกดขนตงแตกอนการเปลยนแปลงการปกครอง แนวคดเรองความเสมอภาคเทาเทยมกนทเกดขนจากส านกความเปนประชาธปไตยและความเปนมนษย ความพยายามสรางความชอบธรรมของรฐบาลระบอบใหมทตองการแสดงใหเหนวารฐบาลใหมบ ารงความสขของราษฎรและบรหารอยาง

118

มหลกวชามากกวารฐบาลเกา แนวคดเรองชาตทอธบายถงทกสงทกอยางในสงคมอยางสมพนธกนท าใหกจการดานสขภาพพลเมองกลายเปนกจการทส าคญอยางหนงของชาตสงผลตอเศรษฐกจและความเจรญกาวหนาของชาต เหลานท าใหรฐเขาด าเนนการจดการกบสขภาพของพลเมองในดานตางๆ มการมองในสงทเปนปญหาและวธการแกปญหา ซงโดยมากแลวมกจะเปนการจดการในภาครวมใหครอบคลมพลเมองมากๆเชน การขยายโรงพยาบาล สขศาลา การควบคมปองกนโรคตางๆ การใชกฎหมายสาธารณสข เปนตน ซงการทรฐอยภายใตอทธพลและการตรวจสอบจากหลายฝายรวมทงจากวงนอกของอ านาจรฐในการด าเนนการดานสขภาพพลเมอง ท าใหค าอธบายวาเปนการขยายอ านาจรฐไปควบคมรางกายพลเมองเพอประโยชนในทางเศรษฐกจ ไมเพยงพอทจะอธบายปรากฏการณตางๆทเกดขนได การขยายอ านาจของรฐแมวาสวนใหญจะค านงถงประโยชนของรฐเปนส าคญ แตกยงตองค านงถงประโยชนของพลเมองดวย แตไมวาจะเปนไปเพอประโยชนของรฐหรอประโยชนของพลเมอง การด าเนนการดานสขภาพของรฐกไดสงผลตอวถชวตของพลเมองอยางกวางขวาง

119

บทท 3

การเพมพลเมองและการสรางเสรมรางกายพลเมอง

ในสมยรฐบาลชาตนยม พ.ศ.2481-2487

หลงจากทรฐบาลของพระยาพหลพลพยหเสนาแพญตตในสภาฯในเรองวธการเสนอรางพระราชบญญตงบประมาณรายจายประจ าปพ.ศ.2481 รฐบาลจงไดประกาศยบสภาฯในวนท 11 กนยายน พ.ศ.2481 และใหมการเลอกตงใหมในวนท 12 พฤศจกายน พ.ศ.2481 ในครงนพระยาพหลพลพยหเสนาประกาศทจะไมรบต าแหนงนายกรฐมนตร คณะราษฎรจงไดพจารณาเลอกนายกรฐมนตรคนใหมโดยเสนอชอจอมพลป.พบลสงคราม (ยศขณะนนคอพนเอกหลวงพบลสงคราม) เขารบต าแหนงนายกรฐมนตร เมอวนท 16 ธนวาคม พ.ศ.2481 สธาชย ยมประเสรฐไดกลาวถงรฐบาลใหมของจอมพลป.พบลสงครามวา มแนวโนมในทางทใชอ านาจเดดขาดแบบลทธทหารนยมมากขน ลกษณะนมทมาจากสถานการณระหวางประเทศในขณะนน กลาวคอกระแสความคดแบบอ านาจเดดขาดพฒนาขนทงในอตาล ญป น เยอรมน ประเทศเหลานสรางชาตดวยระบอบฟาสซสต ซงเปนระบอบทวางรากฐานอยทลทธชาตนยมและทหารนยมและประสบความส าเรจ ในขณะทประเทศประชาธปไตยเตมรปแบบเชนฝรงเศสมแตเหตการณวนวายเปลยนรฐบาลเสมอ ท าใหรฐบาลจอมพลป.พบลสงครามมแนวโนมจะรบความคดแบบอ านาจเดดขาดทจะสรางชาตภายใตผน าทเขมแขง แตกระนนรฐบาลของจอมพลป.พบลสงครามกมลกษณะพเศษคอยงคงรกษาระบอบรฐธรรมนญอนเปนเปาหมายทคณะราษฎรตองการสถาปนาอยตอไป และอยางมเสถยรภาพอกดวย ดงทจอมพลป.พบลสงครามแสดงเจตนารมณใหเหนเสมอวาตนตองการรกษาหลกการเดมของคณะราษฎร สธาชย ยมประเสรฐสรปวาระบอบพบลสงครามม “ทวลกษณะ” ทงทเปนประชาธปไตยแบบกาวหนาอนเปนอทธพลทตกทอดมาจากการปฏวตพ.ศ.2475 แตอกดานหนงกเปนการปกครองทมแนวโนมเบดเสรจแบบเผดจการทหาร1 สธาชย ยมประเสรฐยงไดอธบายตอวา ภายใตระบอบพบลสงคราม การปฏรปทางเศรษฐกจและสงคมกยงด าเนนอยตอไป เชน การประกาศเลกภาษรชชปการและใชประมวลรษฎากรแทนในเดอนมนาคม พ.ศ.2481 ซงเปนการปรบปรงระบบภาษใหเปนธรรมมากขนและยกเลกภาษรายหวแบบศกดนา นอกจากนกคอการทรฐบาลจอมพลป.พบลสงครามไดมการรณรงคลทธชาตนยมมากยงขนโดยมการออก “นโยบายสรางชาต” เพอรณรงคใหประชาชนไทยม

1 สธาชย ยมประเสรฐ, สายธารประวตศาสตรประชาธปไตยไทย (กรงเทพฯ: พ.เพรส, 2551), หนา 42-43.

120

ความรกชาตและเสยสละเพอชาต ในสมยนความเปนประชาชนจะมความส าคญมากยงขนในฐานะทเปนองคประกอบทส าคญภายในชาตและเปนพลงรวมสรางชาต การสรางชาตนน สวนหนงรฐบาลกไดมเปาหมายทจะเรงรดใหราษฎรมความรถงขนอานออกเขยนไดมากยงขน จงไดตงโครงการศกษาผ ใหญเพอใหผ ใหญทพนวยเรยนไดกลบเขามาเรยนหนงสอใหอานออกเขยนไดโดยเรว นอกจากนกคอการเรงการศกษาภาคบงคบใหทวถงทงประเทศมากขน สวนในทางวฒนธรรมกไดมการก าหนดแบบแผนปฏบตอนดงามทเรยกวา “รฐนยม” เพอใหประชาชนไดยดถอและปฏบตตามและในทสดกไดออกมาเปนกฎหมายบงคบใช ไดแก พระราชบญญตบ ารงวฒนธรรมแหงชาต พ.ศ.2483 และพระราชกฤษฎกาก าหนดวฒนธรรมทประชาชนไทยตองปฏบตตาม ซงก าหนดแบบแผนการปฏบตตงแตเรองการแตงกาย กรยามารยาท และกจวตรประจ าวนของประชาชน2 ซงสวนหนงกเกยวของกบการจดการกบรางกายและสขภาพของประชาชนดวย

นโยบายสรางชาตกบกจการสขภาพพลเมอง

ภายหลงจากทเขามาด ารงต าแหนงนายกรฐมนตรในปลายปพ.ศ.2481 จอมพลป.พบลสงครามกเรมด าเนนนโยบายชาตนยมภายใตค าขวญของ “การสรางชาต” ดงทจอมพลป.พบลสงครามอธบายวา “การสรางชาตกคอการสรางตวของคนทกคนในบรรดาประชากรของชาตใหด ถาเราทกคนมรางกายแขงแรง มวฒนธรรมด มศลธรรมดงามและมอารยธรรมด ดอยางไทยซงไมมใครจะดกวาอยแลว ประกอบอาชพใหรมรวยดงนชาตไทยกจะดตามไปดวยโดยมตองสงสยเลย”3 ลกษณะส าคญของการเมองไทยตลอดยคแรกของจอมพลป.พบลสงคราม (พ.ศ.2481-2487) คอการปลกเราความรสกชาตนยม เพอสรางชาตใหมความกาวหนาและเขมแขงทดเทยมอารยประเทศ ภายใตการชน าของผน า4 ชาญวทย เกษตรศรใหความเหนวา การทนโยบายสรางชาตของจอมพลป.พบลสงครามกอตวขนไดกเพราะจอมพลป.พบลสงครามสามารถผนกอ านาจทางการเมองได การมอ านาจทางการเมองอยางตอเนองเปนปจจยส าคญอยางหนงทท าใหผ น าทางทหารสามารถกาวเขามาปรบเปลยนกลไกของรฐดานพลเรอนใหตอบสนองตอนโยบายสรางชาต มการประกาศใชรฐนยม

2 เรองเดยวกน, หนา 43-44. 3 “สนทรพจนของนายกรฐมนตรกลาวทางวทยกระจายเสยงแดประชาชนชาวไทยทงมวลในอภลกขตสมยแหงงาน

เฉลมฉลองวนชาต 24 มถนายน 2483,” ใน หจช. (2)สร.0201.10/50 นายกรฐมนตรกลาวค าปราศรยแกประชาชนและสนทรพจน โอวาท สาสนวงวอน (14 พ.ย.2482 – 17 ม.ค.2485).

4 ทวศกด เผอกสม, เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม: ประวตศาสตรการแพทยสมยใหมในสงคมไทย (กรงเทพ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2550), หนา 176-177.

121

12 ฉบบ ในระหวางพ.ศ.2482-2485* สอดคลองกบค าอธบายของชยอนนต สมทวณชทระบวาเมอจอมพลป.พบลสงครามขนเปนผน าประเทศ แนวโนมของการสงเสรมอ านาจเดดขาดของบคคลเหนอระบอบการเมองและระบบราชการกเรมมความเขมขนมากขนเปนล าดบ ดงจะเหนไดจากการทรฐเรมขยายบทบาทเขาไปแทรกแซงวถชวตของประชาชนมากขนทกท นบตงแตการก าหนดเอกลกษณของชาตและประชาชนเสยใหมไปจนถงการก าหนดวาอะไรควรกระท าในแตละวน5 หรออาจกลาวไดวา “การสรางชาต” และ “วฒนธรรมการเมองแบบใหม” ของจอมพลป.พบลสงครามไดไปไกลกวาเรองของหลกใหญๆ ลงสรายละเอยดท “หยมหยม” หรอ “เขาไปยงกบหวหของผคน” มากขน แถมสข นมนนทใหความเหนวา ในทางจตวทยา รฐนยมทง 12 ฉบบท าใหราษฎรรสกวาประเทศก าลงเขาสยคใหมจรงๆ โดยทรฐบาลมการออกกฎระเบยบตางๆแนะน าราษฎรถงวธการปฏบตตนในสงคมรปใหม ตงแตเรองการปองกนประเทศ ไปจนถงการแบงเวลาในชวตประจ าวน6 นอกจากน ในการด าเนนนโยบายของจอมพลป.พบลสงคราม ค าวา “ประชาชน” เปนค าทถกใชบอยขนและไดเขามาแทนทค าวา “ราษฎร” ชาญวทย เกษตรศรอธบายวา ค าวาประชาชนถกใชในแงความหมายของมวลชน และเปนมวลชนทรฐบาลพยายามจงใจใหคลอยตามและเปนฐานสนบสนน7 สอดคลองกบนครนทร เมฆไตรรตนทอธบายวาลกษณะเดนหนงของการด าเนน

* รฐนยมฉบบท 1 เรองการใชชอประเทศ ประชาชน และสญชาต (24 มถนายน 2482)

รฐนยมฉบบท 2 เรองการปองกนภยทจะบงเกดแกชาต (3 กรกฎาคม 2482) รฐนยมฉบบท 3 เรองการเรยกชอชาวไทย (2 สงหาคม 2482) รฐนยมฉบบท 4 เรองการเคารพธงชาต เพลงชาต และเพลงสรรเสรญพระบารม (8 กนยายน 2482) รฐนยมฉบบท 5 เรองใหชาวไทยพยายามใชเครองอปโภคบรโภคทมก าเนดหรอท าขนในประเทศไทย (1 พฤศจกายน 2482) รฐนยมฉบบท 6 เรองท านองและเนอรองเพลงชาต (10 ธนวาคม 2482) รฐนยมฉบบท 7 เรองชกชวนใหชาวไทยรวมกนสรางชาต (21 มนาคม 2482) รฐนยมฉบบท 8 เรองเพลงสรรเสรญพระบารม (1 เมษายน 2483) รฐนยมฉบบท 9 เรองภาษาและหนงสอไทยกบหนาทพลเมองด (24 มถนายน 2483) รฐนยมฉบบท 10 เรองการแตงกายของประชาชนชาวไทย (15 มกราคม 2484) รฐนยมฉบบท 11 เรองกจประจ าวนของคนไทย (8 กนยายน 2485) รฐนยมฉบบท 12 เรองการชวยเหลอคมครองเดก คนชรา หรอคนทพพลภาพ (28 มกราคม 2485) อางมาจาก ชาญวทย เกษตรศร, ประวตการเมองไทย 2475-2500 (กรงเทพ: มลนธโครงการต าราสงคมศาสตร

และมนษยศาสตร, 2549), หนา 199-200. 5 ชยอนนต สมทวณช, 100 ปแหงการปฏรประบบราชการ: ววฒนาการของอ านาจรฐและอ านาจการเมอง,

(กรงเทพฯ: สถาบนนโยบายศกษา, 2541), หนา 108-109. 6 แถมสข นมนนท, เมองไทยสมยสงครามโลกครงทสอง, (กรงเทพฯ: สายธาร, 2544) หนา 62-63.

7 ชาญวทย เกษตรศร, ประวตการเมองไทย 2475-2500, หนา 200-203.

122

นโยบายของจอมพลป.พบลสงครามคอการปลกเราใหราษฎรมความรสกวา ประเทศและระบอบการเมองไดกาวเขาสยคใหมอยางแทจรง รฐบาลกบราษฎรเปนหนงเดยวกน และทกสงทรฐบาลด าเนนการเปนไปตาม “มตมหาชน”8 ส าหรบกจการสขภาพพลเมองนนกลาวไดวาในชวงแรกๆของรฐบาล ระหวางปพ.ศ.2481-2484 เปนสงทด าเนนการสบเนองจากสมยรฐบาลพระยาพหลพลพยหเสนา เปนการขยายกจการเดมใหมากขนและกวางขวางขน ยงไมมการเพมเตมหลกการใหมๆมากนก ในการแถลงนโยบายดานการสาธารณสขของรฐบาลเมอปพ.ศ.2481 กเปนเพยงการกลาวสรปความสนๆ ไมมการแจกแจงสงทจะท า กลาวแตเพยงวารฐบาลจะจดใหม “สถานพยาบาลพรอมดวยเจาหนาทเพมขนในสวนภมภาค” เพอให “ราษฎรในชนบทไดรบความสะดวกในการบ าบดโรค” “ขยายการสงเสรมสขาภบาลตามชนบทและเพมหนวยสาธารณสขเคลอนทใหมากขน” และ “สงเสรมการสาธารณสขในเขตเทศบาลใหเปนไปดวยด”9 ตอมาในเวลาไมถง 1 ป ในเดอนมถนายน พ.ศ.2482 รฐบาลกไดมการโฆษณากจการทไดด าเนนการตอประชาชนทางวทยกระจายเสยง กจการดานการแพทยและสาธารณสขอยในสวนของกระทรวงมหาดไทย โดยประกาศวาไดมการ จดการอบรมผชวยแพทยไปประจ าสวนภมภาคตามชนบทตางๆเพอแกปญหาแพทยไมพอ สงเสรมการผดงครรภและบรบาลทารกโดยจดอบรมหมอต าแยไปประจ าทองท จดหนวยสาธารณสขเคลอนทเพอท าการสงเสรมการสขาภบาลในชนบท การสขศกษา การบ าบดโรค และส ารวจอนามยแกประชาชน จดการปองกนไขจบสนบรเวณทมชกชม จดการใหมบอน าสะอาดเพอปองกนโรคทางล าไส เปนตน10 ซงสงตางๆเหลานกไดมการเรมด าเนนการมาตงแตสมยพระยาพหลพลพยหเสนาแลวเกอบทงสน (ดในบทท 2) สงทอาจจะเปนการเพมขนมากคอการจดสรรใหมเงนทนเรมแรกส าหรบบ ารงทองท เพอบ ารง “การสาธารณสข การทาง การเหมองฝายและพนง” ตามทองทต าบลจงหวดตางๆซงขาดความเจรญเนองจาก “อยหางไกลและบกพรองทางเศรษฐกจ” นบวาเปนสวนหนงของความพยายามในการบ ารงชนบท ซงเปนอทธพลมาจากการประชมสนนบาตชาตวาดวยการอนามยชนบทในปพ.ศ.2480 มหลายทองทกนดารทไดรบเงนชวยเหลอในสวนนเชนทองทในจงหวดแมฮองสอน เปนตน

8 นครนทร เมฆไตรรตน, ความคด ความร และอ านาจการเมองในการปฎวตสยาม 2475, (กรงเทพฯ: ฟาเดยวกน, 2546) หนา 393.

9 “ค าแถลงนโยบายของรฐบาลวนท 26 ธนวาคม 2481,” ใน หจช. (2)สร.0201.10/15 ค าแถลงนโยบายของรฐบาล (20 ธ.ค.2475-12 ธ.ค.2490).

10 “ค าปราศรยทางวทยกระจายเสยงเรองการปฏบตตามนโยบายของกระทรวงมหาดไทย วนท 5 มถนายน 2482,” ใน หจช. (2)สร.0201.93/8 รฐมนตรกลาวสนทรพจนทางวทยกระจายเสยง (24 ก.พ.2476 – 27 ม.ค.2494).

123

ในดานสาธารณสขกไดมการน าเงนสวนนไปจดท าตยาต าราหลวง ขดบอน าสะอาด ท าสวม สรางสขศาลา เกบขยะมลฝอย ฯลฯ11 เนองจาก

“การสาธารณสขของราษฎรในทองถนจะเปนผลทจะเกดแกความเขมแขงของชาต แตปรากฏวาในสวนภมภาคราษฎรรอดพนจากการถกเบยดเบยนดวยโรคภยไดนอย เพราะสถานทจะบ าบดโรคยงมอยนอยมาก ไมพอกบความตองการของปวงชน สวนมากมกจะตงอยในเมองหรอจงหวด กวาทคนไขจะเดนทางมารกษากพอดอาการหนกแทบจะรกษาไมไดอยแลว...ควรจะจายเงนสวนหนงในเงนชวยบ ารงทองทไว

สมทบทนในการจดตงสขศาลาประจ าอ าเภอทกๆอ าเภอ”12

แมวากจการดานการแพทยและการสาธารณสขภาพรวมในชวงแรกนจะไมมความแตกตางไปจากสมยกอนหนานมากนก กไมไดหมายความวากจการสขภาพพลเมองจะไมไดมความส าคญ รฐบาลและโดยเฉพาะนายกรฐมนตรยงคงใหความส าคญกบกจการสขภาพพลเมอง แตหนไปเนนในเรองของสขภาพบคคลแทนและเชอมโยงเขากบนโยบายการสรางชาตใหเปนมหาอ านาจโดยการใหพลเมอง "สรางตนเอง” ดงจะเหนไดจากค าปราศรยหลายครงของนายกรฐมนตรตอประชาชนในชวงปพ.ศ.2482-2483 เชน ค าปราศรยยทางวทยกระจายเสยงในวนสนป 31 มนาคม พ.ศ.2482 (ปฏทนเกา) กลาววา

“งานสรางชาตนนเปนงานใหญ ใหญยงสงใดๆทงสน...หลกส าคญมอยอยางเดยว คอ ใหพนองชาวไทยทกคนสรางตวของทานเอง ซงเปนการรวมกนสรางชาตไปพรอมกนดวย...รฐบาลปรารถนาทจะใหพนองชาวไทยทกคนมพลานามยด แขงแรง ไมขโรคออนแอ การททานจะสรางตวของทานใหสมบรณในพลานามยไดดงวาน ยอมขนอยทสภาพการกนอยหลบนอนของทาน ซงจะตองใหเปนไปตามค าแนะน าของนายแพทยแหงกรมสาธารณสข...ถาทานไมปฏบตกคอวาทานไมตองการชวยรฐบาลสรางตวของทานโดยตรง และชาตไทยเรากจะไดรบผลคอมแตคนพกลพการ ไมสมประกอบ ออนแอ ออดแอด ขโรค สามวนดสวนไข และชาตจะไดก าลงจากไหน”13

และ ค าปราศรยทางวทยกระจายเสยงในวนชาต 24 มถนายน พ.ศ.2483 กลาววา “ประชาชนอนเปนพลเมองของชาตนน จ าจะตองปฏบตความเปนอยใหชอบดวยหนาทของแตละคน เชนใครมรางกายออนแอ ตองบ ารงก าลงใหแขงแรงขน ใครเสอมโทรมในอนามยถงเจบไข ตองรบรกษา ใคร

11 “รายงานคณะกรรมการควบคมโครงการบ ารงทองท ครงท 1 วนท 29 มถนายน 2482,” ใน หจช. (2)สร.

0201.5.1/3 กรรมการรายงานโครงการและวธปฏบตการบ ารงทองท (28 ส.ค.-22 ธ.ค. 2482). 12 “หนงสอจากร.ท.อด นตยสทธ ผแทนราษฎรจงหวดนครราชสมาถงนายกรฐมนตร วนท 25 สงหาคม 2482,” ใน

หจช. สร.0201.25/808 เสนอความเหนเกยวกบนโยบายทวไปของรฐบาล (พ.ศ.2482). 13 “ค าปราศรยของนายกรฐมนตร กลาวแกประชากรของชาตโดยทางวทยกระจายเสยง ในอภลกขตสมยแหงวน

ทายศก 31 มนาคม 2482,” ใน หจช.(2)สร.0201.10/50 นายกรฐมนตรกลาวค าปราศรยแกประชาชนและสนทรพจน โอวาท สาสนวงวอน (14 พ.ย.2482 – 17 ม.ค.2485).

124

สมบรณในพลานามยแลว ตองบ ารงตวไวอยาใหโรคาพยาธมาเบยดเบยน...ทกคนตองคดถงประโยชนสวนรวมมากกวาสวนตว”14

จะเหนไดวารฐบาลใชวธกระตนอารมณความรสกรวมของประชาชนในทางชาตนยม เพอใหประชาชนปฏบตตามนโยบายของรฐบาล ในทนคอการใหประชาชนสรางและรกษารางกายตนเองใหแขงแรง ไมมโรคภยไขเจบ โดยการเชอฟงเจาหนาทในทางการแพทยและสาธารณสข ซงถอเปนตวแทนของรฐบาลในการดแลสขภาพของประชาชน การดแลสขภาพบคคลไมไดเปนเพยงเรองสวนตวอกตอไป แตถอเปนเรองสวนรวม เปนหนาททรฐบาลตองการใหประชาชนท าเพอประโยชนของชาตบานเมอง การสรางความเขมแขงในรางกายของพลเมองยงมความเขมขนขนเมอมการก าหนดรฐนยมทเกยวกบการปฏบตกจวตรประจ าวนและการกนอยของประชาชน ในรฐนยมฉบบท 11 ลงวนท 8 กนยายน พ.ศ.2484 เรองกจวตรประจ าวน มเนอหาสวนหนงคอตองการใหชาวไทยมกจวตรประจ าวนตามปกตไดแก การบรโภคอาหารใหตรงตามเวลาไมเกน 4 มอ นอนวนละ 6-8 ชวโมง เวลาเยนควรออกก าลงกายโดยเลนกฬาวนละอยางนอย 1 ชวโมง เปนตน โดยระบวาจะมผลใหประชาชนพลเมองมสขภาพรางกายแขงแรง15 การก าหนดกจวตรประจ าวนดงกลาวตงอยบนพนฐานของความรทางการแพทยสมยใหม ทเปนบอเกดของอ านาจในการชน าก ากบพฤตกรรมของผ คนโดยการตดสนวาพฤตกรรมใดถกหรอผด และผกขาดในการก าหนดวาควรกนอาหารอยางไร ควรพกผอนอยางไร ควรท าใหรางกายแขงแรงปราศจากโรคโดยวธใด ควรตองออกก าลงกายอยางไร เหลานลวนแตเปนสงซงสรางจากความรทางการแพทยสมยใหมทงสน ดงนนอ านาจทเขาไปเปนตวการขบเคลอนทแทจรงในกรณนกคอการทรฐอาศย “วาทกรรมทางการแพทย” เขาไปควบคมก ากบจดการกบรางกายของประชาชน โดยลงลกไปถงกจวตรประจ าวนของผคน ซงตางไปจากเดมทแมวาจะมสวนทเปนการควบคมจดการกบวถชวตของประชาชนกเปนเพยงในสวนของการด าเนนชวตโดยทวไป ใหมความเปนระเบยบเรยบรอย ถกหลกอนามย ทงในยามปกตและในยามทเกดโรคระบาดเทานน (ดในบทท 2) แตในสมยรฐบาลชาตนยมนการควบคมวถชวตของประชาชนไดเขาไปถงการ “กนอยหลบนอน” ชาตชาย มกสงเหนวาการทรฐอาศยวาทกรรมทางการแพทยเปนเครองมอทางการเมอง นอกจากจะเปนการปพนฐานดานความคดเกยวกบอนามย

14 “สนทรพจนของนายกรฐมนตรกลาวทางวทยกระจายเสยงแดประชาชนชาวไทยทงมวลในอภลกขตสมยแหงงาน

เฉลมฉลองวนชาต 24 มถนายน 2483,” ใน หจช. (2)สร.0201.10/50 นายกรฐมนตรกลาวค าปราศรยแกประชาชนและสนทรพจน โอวาท สาสนวงวอน (14 พ.ย.2482 – 17 ม.ค.2485).

15 “ประกาศส านกนายกรฐมนตรวาดวยรฐนยมฉบบท 11 เรองกจประจ าวนของคนไทย,” ราชกจจานเบกษา 58 (9 กนยายน 2484):1132-1133.

125

ใหประชาชนหนมายอมรบการแพทยสมยใหมมากขนแลว ยงเปนการสถาปนาอ านาจรฐใหมความส าคญตอวถชวตของประชาชนมากขนผานทางเจาหนาททางการแพทยอกดวย16 สอดคลองกบความเหนของนธ เอยวศรวงศทวา การทรฐบาลเนนใหพลเมองเชอฟงและปฏบตตามเจาหนาททางการแพทยในเรองทเกยวของกบสขภาพของตนแสดงใหเหนถงความเปลยนแปลงทางสงคมทส าคญ กลาวคอ ในสงคมกอนสมยใหม ความร วชาการ และความช านาญตางๆจะเปนสมบตของทกคน เชน เมอคนโบราณจะสรางบานกไมตองไปหาวศวกรเพราะวศวกรกอยในหมบานหรออยทตวเอง อยทลง พนอง จงสามารถสรางบานไดโดยไมตองอาศยคนภายนอกมากนก สวนในทางการแพทยแมจะไมถงขนาดนนเสยทเดยว แตกยงคลายคลงกน คอวธการดแลสขภาพของคนในสงคมกอนสมยใหมมการกระจายความรออกไปกวางขวางพอสมควรและกมความหลากหลายตางๆกนไป ไมไดกระจกตวอยกบคนบางกลม หรอเฉพาะในมอแพทยอยางทเปนในสมยหลง แตเมอเขาสสงคมสมยใหมแลวกไดมวชาเฉพาะตางๆเกดขนมา เพอตอบสนองระบบการผลตในเชงอตสาหกรรม มการแยกเอาวชาเหลานไปไวทตวระบบ ตวบคคล ตามหลกแบงงานกนท า ท าใหเกดภาวะทสงคมตองพงพาระบบและบคคลทกมความรความช านาญเหลานมากขน17 ซงเมอนานวนเขากอาจเปนสาเหตหนงทท าใหความรความช านาญในสวนของสงคมและทองถนลดลงจนไมอาจพงตวเองได และตองพงพารฐและบคลากรเฉพาะทางแมในเรองเลกๆนอยๆ

ดงนนในชวงเวลานความรทางการแพทยสมยใหมในสงคมไทยจงถกผลตขนโดยสถาบนทางการแพทยและบคลากรทางการแพทย เชน โรงพยาบาล สขศาลา ทก าลงขยายตว และทส าคญกคอการเผยแพรความรทางการแพทยผานการใหความรดานสขศกษากบประชาชน ซงสอมวลชนตางๆทก าลงเกดขนและขยายตวอยางมากในสงคมไทยกลายเปนเครองมอส าคญในกระบวนการสรางและสบทอดวาทกรรมการแพทยสมยใหมใหกลายเปนวาทกรรมชดหลกของสงคม รฐบาลไดใชวธการประชาสมพนธอดมการณของรฐผานชองทางการสอสารสมยใหมทก าลงขยายตวและได รบความสนใจจากมวลชนอยางมหาศาลในขณะนนอยาง เชน วทยกระจายเสยง รวมถงสอสงพมพทผลตใหเขาใจไดงายอยางเชนภาพโปสเตอรและใบปลวตางๆ

16 ชาตชาย มกสง, “วาทกรรมทางการแพทยกบนโยบายการสรางชาต สมยจอมพลป.พบลสงคราม (พ.ศ.2481-

2487),” สงคมศาสตร 17, 1 (มกราคม-มถนายน 2548): 58. 17 นธ เอยวศรวงศ, “องคความรดานประวตศาสตรการแพทยและสาธารณสขไทย: สถานะ วาระการวจย และแนวทางการศกษาในอนาคต,” ใน พรมแดนความรประวตศาสตรการแพทยและการสาธารณสขไทย, โกมาตร จงเสถยรทรพย, ชาตชาย มกสง, บรรณาธการ (นนทบร: ส านกวจยสงคมและสขภาพ, 2548), หนา 25-26.

126

รวมไปถงภาพยนตรสขศกษา ซงตางกไดมการผลตขนเปนจ านวนมากในขณะนน 18 นายแพทยสอน อนตะรกานนทผซงท าหนาทหวหนากองสขศกษาเปนเวลา 30 ประหวาง พ.ศ.2467-2497 ไดใหความเหนไววา “การสขศกษาโดยภาพยนตรอนมอปกรณพรอมมลและทนสมย ไดผลดยงกวาวธอนใด ส าหรบการสขศกษาแกประชาชน”19 จะเหนไดวาในชวงสมยรฐบาลจอมพลป.พบลสงครามนมสอทเผยแพรความรเกยวกบสขภาพอนามยและการแพทยสมยใหมจ านวนมากและหลากหลายชองทาง ชาตชาย มกสงไดสรปวา การด าเนนนโยบายสาธารณสขในชวงแรกของรฐบาลจอมพลป.พบลสงครามเปนการสรางจตส านกของประชาชนใหหนมายอมรบการแพทยสมยใหมผานทางสถาบนทางสงคมตางๆอนเปนการผลตซ าทางอดมการณ เพอครอบง าความคดของประชาชน ซงการแพทยสมยใหมไดถกรฐสถาปนาใหเปนความจรงและชวยสรางความทนสมยใหแกรฐไปพรอมกนดวย เพราะชนชนปกครองคดวาการสรางชาตใหมอารยะกคอการท าใหประชาชนหนมายอมรบวธคดทเปนวทยาศาสตรแทนการยดถอความเชอดงเดมทประชาชนมความเชอถออยกอน เชน ไสยศาสตรและโหราศาสตร20 ดงนนบทบาทของการแพทยสมยใหมจงมความส าคญในฐานะทเปนตวแทนของความรทเปนวทยาศาสตร ทเกยวพนกบการท าใหชวตทางกายภาพของผคนดขนอยางเหนไดชด และท าใหความรทางการแพทยสมยใหมสมพนธอยกบอ านาจรฐอยางแนนแฟน และรฐถอเปนภารกจทตองท าตอมาในรฐบาลทกสมย ตอมาตงแตชวงกลางปพ.ศ.2484 เปนตนไปเรมมการปรากฏเดนชดขนมาของแนวคดใหมทสงผลทงตอกระบวนการสรางชาตและตอกจการสขภาพพลเมอง แนวคดนคอเรอง “การเพมพลเมอง” ซงเปนขนตอของการใชวาทกรรมการแพทยสมยใหมเพอสรางความเขมแขงในรางกายของพลเมอง และคาดวาสวนหนงนาจะเปนผลมาจากสถานการณทางการเมองระหวางประเทศในขณะนนดวย ซงอยในบรรยากาศของสงครามโลกครงท 2 และในชวงตนปพ.ศ.2484 ไทยกไดท าสงครามกบอนโดจนฝรงเศส อนน ามาซงการทไทยไดดนแดนบางสวนของอนโดจนมาอยในครอบครอง นบวาเปนการประสบความส าเรจของรฐบาลในกจการดานการเมองระหวางประเทศ

18 ชาตชาย มกสง, “วาทกรรมทางการแพทยกบนโยบายการสรางชาต สมยจอมพลป.พบลสงคราม (พ.ศ.2481-

2487),” หนา 59-62. 19 สอน อนตะรกานนท, “การสขศกษาในวงงานสาธารณสขยคแรก,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบรอบ 20

ป พ.ศ.2485-2505, (พระนคร: กระทรวง, 2505), หนา 472. 20 ชาตชาย มกสง, “วาทกรรมทางการแพทยกบนโยบายการสรางชาต สมยจอมพลป.พบลสงคราม (พ.ศ.2481-

2487),” หนา 65-66.

127

และยงท าใหความคดทางชาตนยมสรางชาตใหเปนมหาอ านาจมความเขมขนยงขนไปอก และเปนทมาหนงของแนวคดการเพมพลเมองเพอใหชาตไดเปนมหาอ านาจ หลกการ เ ร อง เพ มพล เ มอง น เ ปนการ เสนอมาจาก กรมสาธารณสข เสนอตอกระทรวงมหาดไทย และกระทรวงมหาดไทยกเสนอตอรฐบาลในชวงเดอนสงหาคม พ.ศ.2484 มหลกการวาการเรงเพมจ านวนประชากรของประเทศไทยเปน “ปจจยส าคญสวนหนงของการสรางชาต” จ าเปนทรฐบาลจะตองรบด าเนนการโดยเรว เพอประโยชนแกการขยายตวกาวหนาของประเทศชาต21 หลงจากนนการเพมพลเมองกกลายเปนกจการทมความส าคญตอชาตดงปรากฏในค ากลาวของนายกรฐมนตรหลายครงในปพ.ศ.2486 ทวา “ก าลงคนเปนรากแกวทส าคญยง...ทจะบนดาลใหกจการนอยใหญเกดเปนผลใหมอยดกนดขนได...ชาตไทยจะปลอดภยอยทเรามก าลงคนมาก และชาตไทยจะเปนมหาอ านาจ...กอยทมก าลงคนมาก”22 ดงนนรฐบาลจงมความจ าเปนตอง “เรงรดชาตของเราใหมพลเมองเพมขนกวาน อยางนอยจะตองม 40 ลานคน และยงมากกวานนกยงด”23

แนวคดเรองการเพมพลเมองนถกน าไปเชอมโยงกบสขภาพของพลเมองและเปนสาเหตใหเกดการตงกระทรวงสาธารณสขขนในปพ.ศ.2485 ดงปรากฏในค าสงของนายกรฐมนตรใหตงคณะกรรมการพจารณาปรบปรงการแพทยเมอวนท 7 กมภาพนธ พ.ศ.2485 ทวา

“ดวยปรากฏมานานแลววาประชากรของชาตมอนามยไมด กบไดรบการรกษาพยาบาลกไมทวถงและสมบรณเพยงพอ จงท าใหมผถงแกกรรมลงในวยเยาวมาก ท าใหมการเพมพลเมองไมเปนไปตามสดสวนอนพงประสงค จงเหนเปนการสมควรทจะปรบปรงกจการของชาตในสวนนใหรดกมย งขนและ

เหมาะสมแกกาลสมย โดยมความประสงคจะรวมกจการแพทยทงสนขนเปนหนวยเดยว”24

21 “การเรงเพมจ านวนประชากรประเทศไทย,” ใน หจช. (2)สร.0201.5/23 เรองเพมจ านวนประชากรประเทศไทย

(10 ส.ค.2484 – 31 ต.ค.2484). 22 “ค ากลาวของจอมพลป.พบลสงครามในหนงสอคมอสมรส ซงแจกในงานวนของแม 10 มนาคม พ.ศ.2486,” นกร

(12 มนาคม 2486): 2, อางถงใน ทวศกด เผอกสม, เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม: ประวตศาสตรการแพทยสมยใหมในสงคมไทย, หนา 179.

23 “สาสนอวยพรของจอมพลป.พบลสงครามแกคสมรสของชาต 21 ค ทจงหวดล าปาง เมอวนท 23 พฤษภาคม พ.ศ.2486,” นกร (24 พฤษภาคม 2486):1, อางถงใน ทวศกด เผอกสม, เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม: ประวตศาสตรการแพทยสมยใหมในสงคมไทย, หนา 179.

24 “ค าสงนายกรฐมนตรเรองตงกรรมการพจารณาจดการปรบปรงการแพทย วนท 7 กมภาพนธ 2485,” ใน หจช. สร.0201.6/23 ยบเลกสภากาชาดไทย (พ.ศ.2485).

128

เมอคณะกรรมการไดประชมกนจนส าเรจแลวกไดมการกอตงกระทรวงสาธารณสขขนเมอ

วนท 10 มนาคม พ.ศ.2485* การกอตงกระทรวงสาธารณสข แมวาจะเกดขนไดอยางรวดเรว คอเรมจากค าสงจดตงคณะกรรมการพจารณาจดการปรบปรงการแพทยในเดอนกมภาพนธ พ .ศ.2485 แลวตอมาอกเพยง 1 เดอนกสามารถประกาศกอตงกระทรวงสาธารณสขไดในเดอนมนาคม พ.ศ.2485 แตในเบองหลงของการกอตงกมอปสรรคมากมายเชนกน ดงทพระยาสนทรพพธ อดตรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขระหวางพ.ศ.2489-2490 ไดบรรยายไววา ก าเนดของกระทรวงสาธารณสขมลกษณะเปน “ลกผลกคน” คอเมอเรมจะจดตงกมเสยงคดคานวา “ไมจ าเปน ไมเปนสงส าคญ” และเมอตงมาแลวกยงมการวพากษวจารณอยากใหยบเลกไปอก แสดงว าในวงการเมองบางสวน “ยงไมเหนความส าคญในเรองความเจบไขไดปวยของมนษยนก” ยงไมเขาใจวา “สขภาพอนามยเปนปจจยส าคญแกชวตประชากร ซงกคอก าลงของประเทศชาต” แตเนองจากจอมพลป.พบลสงครามนายกรฐมนตรเหนความส าคญของการ “สรางก าลงคนเพอสรางชาต” การกอตงกระทรวงสาธารณสขจงเกดขนได และกไดด าเนนงานจนประสบความส าเรจอยางดในชวงทศวรรษ 2490 ทสามารถลดการเจบปวยและการตายของประชากรไดอยางมากมาย จนกจการเปนทยอมรบในความส าคญ25

ในชวงปพ.ศ.2485 ทกระทรวงสาธารณสขไดกอตงขน เปนเวลาทรฐบาลไดเขารวม “วงศไพบลยแหงเอเชย” เปนมตรรวมรบกบญป นไดราว 3 เดอน และไดประกาศสงครามกบฝายสมพนธมตรคอ องกฤษและอเมรกา สถานการณทางการเมองภายในประเทศขณะนนจอมพลป.พบลสงครามเปนผ มอ านาจเบดเสรจ เนองจากหลงการประกาศรวมมอกบฝายญป น กลมพลเรอนในคณะราษฎรทน าโดยนายปรด พนมยงคไดถกลดบทบาทลงในทางการเมอง ท าใหฝายทหารและกลมทสนบสนนจอมพลป.พบลสงครามไดกาวขนมามอ านาจแทน ในการแถลงนโยบายเมอวนท 14 มนาคม พ.ศ.2485 ปรากฏวานโยบายของกระทรวงสาธารณสขไดรบการเนนจากรฐบาลมากพอสมควร โดยระบวานโยบายของกระทรวงสาธารณสขนนมงผลส าคญในทาง “เพมพนประชากรของชาต” และไมเพยงจะเพมเฉพาะในทางปรมาณเทานน แตสนใจในทาง “คณภาพและวฒนธรรม” ดวย และไดมการแจกแจงกจการทจะด าเนนการอยางยดยาว ไดแก

* ในครงแรกทกอตงขนในปพ.ศ.2485 ใชชอวา “กระทรวงการสาธารณสข” แตตอมาในปพ.ศ.2495 ไดมการเปลยน

ชอเปน “กระทรวงสาธารณสข” นอกจากน “กรมสาธารณสข” กเปลยนชอเปน “กรมอนามย”, อางมาจาก พระบ าราศนราดร, “ประวตกระทรวงสาธารณสข,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 53-54, แตในทนเพอความสะดวกและเขาใจงาย จะขอใชค าวา “กระทรวงสาธารณสข” ตลอดทงการศกษา. 25 พระยาสนทรพพธ, “สาธารณสขศกษา,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, (พระนคร : โรงพมพอดม, 2500), หนา 461-462.

129

1. จะจดการปองกนและก าจดโรคส าคญซงเปนเหตใหประชากรตายมาก และหาวธทางสงเสรมใหเดกเกดมามอนามยด ไมตายเสยแตอายยงเยาว

2. จะปรบปรงการสขาภบาลชนบทและในเขตเทศบาลใหมสภาพดขน กบจะเรงเผยแพรการสขศกษาแกประชาชนยงขน

3. จะจดใหมสถานพยาบาลส าหรบบ าบดโรคแกประชากรใหมากแหงขน เชน การเพมสขศาลา โรงพยาบาลบ าบดโรคทวไปและบ าบดโรคเฉพาะ เชน โรคไขจบสน กามโรค วณโรค และโรคเรอน เปนตน

4. จะจดขยายการรบนกศกษาในทางแพทยศาสตร เภสชกรรมศาสตร และสตวแพทยศาสตร ใหมจ านวนผ ส าเรจการศกษาตามมาตรฐานสากลใหมากขน จะจดการอบรมบรรดานายแพทยและเภสชกรทส าเรจการศกษาไปแลวใหมความรเพมพนยงขนดวย

5. จะจดการอบรมเจาหนาทใหมความรในทางวชาการและปฏบตการ เพอชวยเหลอนายแพทยในทางธรการทวไป

6. จะจดใหมการตรวจคนหาความรในเรองสรรพคณยาสมนไพรและยาอนๆภายในประเทศ เพอน ามาดดแปลงเปนยาแผนปจจบนและจะขยายกจการท ายาใหมากชนดและมปรมาณมากขน นอกจากนจะจดท าวคซนและเซรมส าหรบปองกนและบ าบดโรคตางๆใหมมากชนด และมปรมาณพอกบความตองการภายในประเทศ

7. จะสงเสรมใหประชาชนมวฒนธรรมและมการครองชพเหมาะสมกบความเปนอยตามทองถนภมล าเนานนๆ กบจะจดการสงเคราะหผ ไรอาชพใหมงานท า ตลอดจนอปการะคนทพพลภาพ คนชรา และเดกไรทพงดวย26 กลาวไดวาแมความตองการเพมพลเมองจะไมใชเปนแนวคดใหมทเพงเกด กลาวคอม

ขอเสนอใหท าการเพมพลเมองมาตงแตกอนมการเปลยนแปลงการปกครองแลว เชน ขอเสนอจากดร.ซมเมอรแมน และการเพมพลเมองกเปนเปาหมายทแอบแฝงอยในกจการดานสขภาพเสมอมา หลกการทปรากฏในโครงการสขภาพหลายอยางในสมยรฐบาลพระยาพหลพลพยหเสนากเนนใหเหนถงความจ าเปนของการลดอตราการปวยและตายจากโรคตางๆ เพอประโยชนในทางการผลตและเศรษฐกจ ซงตางจากความตองการเพมพลเมองอยางเขมขนในสมยรฐบาลจอมพลป.พบลสงคราม ซงกองสกล กวนรวกลเหนวาเปนการสะทอนใหเหนถงความคดของรฐบาลจอมพลป.พบลสงคราม ทมตอพลเมองของรฐในรปแบบของชวการเมอง (biopolitics) ทถอเปนเครองมอของ

26 “ค าแถลงนโยบายของคณะรฐบาล จอมพลป.พบลสงคราม เปนนายกรฐมนตร วนท 14 มนาคม 2485,” ใน

หจช. (2)สร.0201.10/15 ค าแถลงนโยบายของรฐบาล 20 ธ.ค.2475 – 12 ธ.ค.2490.

130

รฐซงรฐตองท าการเพมจ านวนพลเมองเพอสรางชาตไปสการเปนชาตมหาอ านาจในกระแสของการเมองชาตนยม การเพมจ านวนประชากรยงตองด าเนนการควบคไปกบการพฒนาคณภาพของประชากรและศกยภาพรางกายของพลเมอง ซงรฐจะเขาไปควบคมประชากรครอบคลมตงแตการเพมอตราการเกด ลดอตราการตาย และสงเสรมการสมรส ฯลฯ27

กลาวไดวาจอมพลป.พบลสงครามตองการพฒนาการแพทยและการสาธารณสขเพอใชเปนเครองมอของรฐในการเรงเพมจ านวนประชากรของประเทศใหมากขน โดยมเปาหมายทตองการน าพาประเทศไปสการเปนมหาอ านาจ จงตองการก าลงคนทมคณภาพตามทรฐตองการจ านวนมหาศาลซงสมพนธกบระบบทนนยม เนองจากก าลงคนน าไปสการประกอบอาชพการงานทงการเกษตรและอตสาหกรรม พฒนาระบบเศรษฐกจของประเทศ น ารายไดเขารฐ รฐบาลตองการใหกระทรวงสาธารณสขรบหนาทน ดงค าปราศรยในวนเปดกระทรวงสาธารณสขของนายกรฐมนตรทกลาวไววา

“การสาธารณสขนไดเปนการสรางชาตโดยแท...หากการสาธารณสขและการแพทยไดกาวหนาไปเพยงไร ก าลงของประเทสกจะเพมขนทงปรมาณและคณภาพ เปนพลเมองทปราศจากโรคภยไขเจบและไมตายตงแตยงเยาวดวย เมอจ านวนพลเมองของเรามากขน ทงประกอบไปดวยผมก าลงวงชาแขงแรงแลว ประเทสชาตของเรากยอมจะมก าลงอ านาดสามารถจะชวยกนฟนฝาอปสคใดๆไดทงสน”28

ดงนนในเวลาตอมา นโยบายส าคญทไดรบการเนนใหปฏบตเปนรปธรรมอยางกวางขวางในหมประชาชน กคอความตองการทจะเรงเพมจ านวนประชากรในทกวถทาง ซงมาตรการหลกกคอการสนบสนนใหเพมอตราการเกดและลดอตราการตาย รวมทงการเสรมสรางรางกายของพลเมอง โดยอาศยความกาวหนาทางการแพทยและสาธารณสขสมยใหมเปนเครองมอ

หลกการของการเพมพลเมอง

กระทรวงมหาดไทยไดน าเสนอบนทกหลกการเพมจ านวนพลเมองตอรฐบาลเปนครงแรกเมอเดอนสงหาคม พ.ศ.248429 และในชวงเดอนกนยายนของปเดยวกนกมการหยบยกบนทกน ขนมาพดอกครงในการประชมขาหลวงประจ าจงหวด พ .ศ.2484 โดยมพระไวทยวธการเปน

27 กองสกล กวนรวกล, “การสรางรางกายพลเมองไทยในสมยจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487,” หนา 57. 28 “สนทรพจนในวนพธเปดกระทรวงสาธารณสข,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500,

หนา 62-63. 29 “การเรงเพมจ านวนประชากรประเทศไทย,” ใน หจช. (2)สร.0201.5/23 เรองเพมจ านวนประชากรประเทศไทย (10 ส.ค.2484 – 31 ต.ค.2484).

131

ผบรรยายโดยอยในหวขอเรอง “สาธารณสขเกยวกบนโยบายสรางชาต”30 เนอหาของบนทกหลกการเพมพลเมองคอการกลาวถงสถานะทางดานประชากรของประเทศไทยในขณะนน โดยระบวาประเทศไทยมประชากรประมาณ “16 ลานคนในปพ.ศ.2484” และจะเพมขนอกราว “370,000 คนตอป” ในบนทกระบวาการเพมจ านวนประชากรตามธรรมชาตนนจะเรงใหเพมเรวขนไดโดยการ “สงเสรมการเกดและการลดอตราการตายของประชากร” โดยไดมการอธบายวาประเทศไทยในเวลานนอยใน “ระยะเรมตนของวถทางเจรญ” ถาสถานการณทวไปรวมทงการผลตเครองอปโภคบรโภคยงคงอยในระดบเดมแลว กอาจมประชากรไดอยางมากราว “48 ลานคน” และถามการปรบปรงเกษตรกรรมและอตสาหกรรมใหเจรญยงขนแลวกอาจมประชากรไดมากขนไปอก ในบนทกไดอธบายถงหลกวชาประชากรวา “ประเทศใดมคนเกดรวมกบคนเขาประเทศมากกวาคนตายกบคนออกประเทศ ประเทศนนกมประชากรเพมขน” จ านวนเพมนเรยกวา “จ านวนเพมจรง (Actual increase)” แตในแงของการบ ารงประเทศนนในบนทกตองการใหเพงเลงถงการเพมซงไดจาก “คนเกดมากกวาคนตาย” เปนส าคญ ซงเรยกวา “จ านวนเพมตามธรรมชาต (Natural increase)”31 ในบนทกยงระบวาประเทศไทยมประชากรเพมขนในอตราทสง คดเปนอตราเพมจรงไดพนละ 29.0 ตอป สงกวาเมอประมาณ 10 ปกอนหนา ซงอยทประมาณพนละ 22.4 ตอป และถาพจารณาการเพมตามธรรมชาตกจะพบวาประเทศไทย “มคนเกดมากกวาคนตายกวาเทาตวเสมอมา” ในปพ.ศ.2482 อตราการเกดอยทพนละ 36.5 อตราตายพนละ 16.9 คดเปนอตราเพมตามธรรมชาตพนละ 19.6 ตอป ซงเปนอตราทสงมาก ในบนทกยงไดมการเปรยบเทยบกบอตราการเพมตามธรรมชาตของประเทศอนๆโดยเฉพาะประเทศใกลเคยง เชน เสตรทเซตเทลเมนต (20.9) สหรฐมลาย (20.6) ลงกา (14.9) ญป น (13.6) พมา (8.9) เยอรมน (6.5) องกฤษ (2.5) และฝรงเศส (-0.3 : เกดนอยกวาตาย) เปนตน จะเหนไดวาประเทศไทยมอตราการเพมตามธรรมชาตทคอนขางสงเมอเทยบกบประเทศอน ในบนทกอธบายวาการทอตราการเพมประชากรของประเทศไทยสงมากเชนนเปนเพราะมอตราการเกดสงมาก แตก “ไมไดสงกวาทจะเปนไปได” ดงนนถามความตองการกสามารถ “สงเสรมใหอตราการเกดสงขนไดอกบาง” สวนอตราการตายนนบนทกระบวาคอนขางต าเมอเทยบกบประเทศใกลเคยง แตเนองจาก “การแจงความคนตายในบางจงหวดยงบกพรองอย โดยเฉพาะในหมวดอายต ากวา 1 ป” จงสนนษฐานไดวาตามทเปนจรงนน

30 พระไวทยวธการ, “สาธารณสขเกยวกบนโยบายสางชาต,” ใน รายงานการประชมขาหลวงประจ าจงหวด พ.ศ.2484 เลม 1, (พระนคร: โรงพมพกรมรถไฟ, 2486), หนา 147-170. 31 “การเรงเพมจ านวนประชากรประเทศไทย,” ใน หจช. (2)สร.0201.5/23 เรองเพมจ านวนประชากรประเทศไทย (10 ส.ค.2484 – 31 ต.ค.2484).

132

“อตราการตายของประเทศไทยคงสงกวาทค านวณได” ดงนนถาตองการใหอตราการเพมตามธรรมชาตสงขนอกกควรเพงเลงในการ “ลดอตราการตายใหต าลงอก เทาทการสาธารณสข การศกษา และเศรษฐกจของประเทศจะท าใหเปนไปได”32 นอกจากนในบนทกยงมการกลาวถงความสมพนธระหวางอตราการเกดกบฐานะของประชากร โดยระบวา ”คนทยากจนและท างานหนกมกใหก าเนดในอตราสงกวาคนทมงคงและไมตองท างานหนก” ซงเปนขอควรระวงเพราะถาจะประกาศใหพลเมองมบตรมากๆทวกนแลว คนจนกจะมบตรไดมากกวาและเรวกวาคนทมฐานะดในทางการเงนและมการศกษาด ประชากรอาจเปลยนไปในทาง “เสอม” และรฐบาลกจะตองมภาระมากขนในการสงเคราะหคนยากจน อกเรองหนงกคอเ รองคณภาพของประชากรทจะเรงให เพมขน โดยมการอางถงหลก “ยเจนกส”

(Eugenics)* วา “เดกทสมบรณแขงแรงยอมเกดมาจากบดามารดาทสมบรณทงรางกายและจตใจ” แตในหมพลเมองนน “มผทเปนโรคหรอพการซงอาจสบตอกนไดทางพนธกรรมเชนโรคจต ปะปนอยดวยเปนจ านวนมาก” ถาไมระวงปองกนแลวโรคและความพการเหลานกจะมขนแพรหลายในหมชนรนหลง และรฐบาลกจะตองมภาระมากขนอกในการสงเคราะหควบคมดแลบคคลเหลาน ในตอนทายของบนทกมการเสนอวธการเพมพลเมองดวย โดยแยกเปนวธการสงเสรมใหมคนเกดมากขนเชน การประกาศใหครอบครวควรมบตรมากๆ ถามบตรมากรฐบาลกจะชวยอปการะ การสงเสรมการสมรส การควบคมการใชเครองคมก าเนด การควบคมกามโรค การเพมโทษในการท าแทงบตร การเกบภาษชายโสด วธการลดจ านวนคนตายเชน บ ารงกจการสาธารณสขโดยเฉพาะการปองกนโรค การสงเคราะหมารดาและเดก วธการสงเสรมใหประชากรมคณภาพดขนเชน การตรวจโรคพนธกรรมของคสมรส เปนตน33 จะเหนไดวาประชากรไดกลายมาเปนเปาหมายสงสดของรฐ ซงมใชเพยงแคการปกครองประชากร แตคอการจดสวสดการ ยกระดบสภาพความเปนอย เพมความมงคง ยดอายขยและพฒนาสขภาพประชากร วธการทรฐใชบรรลเปาหมายกมอยภายในประชากรเองโดยรฐจะเขา

32 เรองเดยวกน.

* ยเจนกส (Eugenics) เปนชอเรยกของวทยาศาสตรประยกตทถกน ามาใชในเรองการเคลอนไหวทางสงคม โดยมง

ปฏบตการเพอพฒนาคณลกษณะทางพนธกรรมของประชากร เชนการเพมจ านวนประชากรทมลกษณะทางพนธกรรมทด และการลดจ านวนประชากรทมลกษณะทางพนธกรรมทไมด หรอไมเปนทตองการ ยเจนกสเปนทนยมมากในและมการน ามาใชโดยรฐบาลหลายแหงในโลกในชวงทศวรรษ 2440 ถงราวทศวรรษ 2480 แตหลงจากสงครามโลกครงท 2 แนวคดนกเรมเสอมความนยมเนองจากเชอมโยงกบการด าเนนการอยางโหดรายของกลมนาซเยอรมนในระหวางสงคราม, อางมาจาก http://en.wikipedia.org/wiki/Eugenics.

33 “การเรงเพมจ านวนประชากรประเทศไทย,” ใน หจช. (2)สร.0201.5/23 เรองเพมจ านวนประชากรประเทศไทย (10 ส.ค.2484 – 31 ต.ค.2484).

133

แทรกแซง เชน กระตนใหเพมอตราการเกด หรอก าหนดทศทางกจกรรมสวนตางๆของประชากร มาตรการการเพมจ านวนประชากรในสมยนชใหเหนวา คาเฉลยทางสถต คออตราการเกดและการตายนนสามารถเพมขนและลดลงได และเนองจากจ านวนประชากรนอยเกนไปเมอเทยบกบเนอทของประเทศและศกยภาพในการเปนมหาอ านาจ ในสายตาของรฐจ านวนประชากรในขณะนนจงอยในภาวะทไมปกต รฐบาลจงพยายามสรางมาตรฐานและบรรทดฐานในการด ารงชวตใหประชาชนทกคนปฏบตเพอใหสอดคลองกบการสรางชาตและสรางประชากร แนวคดทวาจ านวนประชากรจะน าชาตสมหาอ านาจไดกอใหเกดปฏบตการตางๆมากมาย เชน การสงเสรมใหสตรมบตรมาก การประกวดแมและเดก การตรวจโรคกอนการสมรส ฯลฯ ซงมผลชกน าประชาชนใหปรบเปลยนวถการด ารงชวตใหสอดคลองกบบรรทดฐานทสรางขนใหม34

การด าเนนการเพมพลเมองของรฐบาล

การเพมพลเมองในสมยสรางชาตนมไดค านงถงปรมาณเพยงอยางเดยว แตมการใหความส าคญกบคณภาพของพลเมองดวย คณภาพของพลเมองสามารถแบงไดเปน 2 อยาง อยางแรกคอคณภาพทางรางกาย ซงแสดงออกดวยความสมบรณแขงแรงของรางกาย ปราศจากโรคภยไขเจบ มก าลงวงชาทจะประกอบการงานอาชพไดอยางเตมท อยางทสองคอคณภาพทางจตใจ ซงแสดงออกโดยความมอารยะ ความมวฒนธรรม ทนสมย การปฏบตตนทเปนระเบยบเรยบรอย มความรกชาต มคณธรรม เปนตน คณภาพทางรางกายจะมความสมพนธกบกจการดานสขภาพคอนขางมาก เนองจากสขภาพกคอความสมบรณแขงแรงในชวต ซงกจะมผลไปถงการเกดและการตายท าใหไดผลในทางปรมาณดวย ในขณะทคณภาพทางจตใจจะสมพนธกบกจการดานวฒนธรรม เชน มารยาท การแตงกาย การใชภาษา การปฏบตตว เปนตน ในทนจะมงศกษาการเพมพลเมองทมความสมพนธกบสขภาพหรอคณภาพทางรางกายเปนหลก ซงสามารถแบงออกเปน 3 กระบวนการหลกๆ ไดแก การเพมการเกด การลดการตาย และการเสรมสรางรางกาย สองกระบวนการแรกจะมงผลในทางปรมาณเปนหลก ในขณะทกระบวนการสดทายมงทคณภาพ อยางไรกตามเมอพจารณาลงในรายละเอยดแลวกจะพบวาในกระบวนการทงทางปรมาณและคณภาพกมความคาบเกยวกนอยไมไดแบงแยกกนโดยเดดขาด แตจะมลกษณะของการเสรมซงกนและกน

34 กองสกล กวนรวกล, “การสรางรางกายพลเมองไทยในสมยจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487,” หนา 30-

31.

134

1.การเพมการเกด35 แมวาจากบนทกเรองการเพมพลเมองไดระบไวแลววาประเทศไทยมอตราการเกดทสงตามธรรมชาตอยแลว แตรฐบาลกยงตองการใชวธการเพมการเกดใหมากขนไปอกในการเพมพลเมองของประเทศ ซงอาจเปนเรองยากในการทจะจนตนาการถงความพยายามเพมจ านวนการเกดของมนษย เนองจากการเกดเปนกระบวนการตามธรรมชาต คอนขางมล าดบขนทแนนอน เรมตงแตการเขาสวยเจรญพนธ การหาค การสมรส ชวงเวลากอนจะตงครรภ ชวงการตงครรภ 9 เดอน จนกระทงคลอดออกมาเปนทารก เปนล าดบขนปกตธรรมดาของมนษยในแทบจะทกทของโลก ตางจากการตายทแมจะเปนธรรมชาตเชนกน แตกสามารถหาสาเหตการตายซงมทงทปกตและทอาจจะไมปกตหรอทเปนปญหา สามารถหาทางแกปญหาหรอปองกนไปไดบาง เชน การทเดกเกดมาแลวตายมากกสามารถหาทางใหเดกเกดมาแลวไมตองตายหรอตายนอยลง การทคนตายเพราะโรคตางๆมากกสามารถหาทางปองกนโรคนนๆ การทคนอายสนจากปจจยตางๆกอาจหาทางเพอยดอายใหยาวนานขนได เปนตน แตในทางการเกดทกอยางคอนขางเปนไปตามธรรมชาตตามล าดบขนอยแลว อาจมสงทไมปกตอยตามระหวางขนตอนบาง เชน การคมก าเนด การมกามโรค การทคสมรสไมแขงแรง ฯลฯ ซงกสามารถหาทางแกกนไปได อาจกลาวไดวาเรองของการเพมการเกดไมใชเรองการแกปญหาทเกดขนเปนหลก แตเปนการเรงเราหรอเพมหรอเสรมกระบวนการตามธรรมชาตทมอยแลวใหเกดไดเรวขน มากขน ดขน ซงสดทายแลวกตองขนอย กบพลเมองผปฏบตเองวาจะถกเรงเราไดมากนอยเพยงไร รฐท าไดเพยงแคหาทางในการเรงเราเทานน

1.1 การเรงเราการแตงงานและก าเนดบตร ในบนทกเรองการเพมพลเมองเมอปพ.ศ.2484 ไดเสนอแนวทางในการเรงเราการเพมการเกดของประชากร เชน การก าหนดเกณฑจ านวนบตรขนต า 4 คน หมายความวาถามบตรมากกวา 4 คน รฐบาลกจะชวยอปการะ การชวยเหลอแกผ ทจะท าการสมรสแตอตคตดานการเงน การยอมใหคสมรสทเปนหมนหยากนได การควบคมการใชเครองคมก าเนด การควบคมกามโรค การเพมโทษในการท าแทง การเกบภาษชายโสด การตงองคกรขนเพอชกจงใหเกดการสมรสกน เปนตน แมจะท าการเสนอมาเชนนแตในบนทกกไดระบไววา อตราการเกดของประเทศไทยนน “สงอยแลว” การจะด าเนนการใชวธตางๆเหลานตองพจารณาอยางรอบคอบ เพราะวธสงเสรมการเกดบางวธก “สนเปลองคาใชจายมาก” ควรด าเนนการกตอเมอแนใจวา “รายไดของประเทศจะเพมพนขนตาม

35 สามารถอานเพมเตมเกยวกบการเพมจ านวนประชากร โดยเฉพาะทสมพนธกบการเพมอตราการเกดไดใน กอง

สกล กวนรวกล, “การสรางรางกายพลเมองไทยในสมยจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487,” บทท 2 การเพมจ านวนประชากร: การพฒนารางทางสงคม (social body) สความเปนมหาอ านาจ.

135

สวนของประชากรทเพมขน” มฉะนนแลว “มาตรฐานการด ารงชพของราษฎรจะต าลง” นอกจากนนยงจะตอง “จดการสาธารณสขใหเจรญขนทนกน” เพอปองกนไมใหคนทเกดมากขนนนตายเปนจ านวนมากอก36 แนวทางทมการเสนอมาในการเพมอตราการเกดของพลเมองน ไดน าไปสการปฏบตการทชดเจนอยางหนงในปตอมาคอพ.ศ.2485 เมอมการตงกระทรวงสาธารณสขขน กไดมการตงองคการสงเสรมการสมรสขนในกระทรวงสาธารณสข โดยมจดประสงคดงเชน เพอจดวางมาตรฐานการสมรสของคนไทยใหเหมาะสม และชแจงชกจงใหพลเมองตระหนกถงคณคาของการสมรส รวมทงการก าหนดพธการสมรสมากคในคราวเดยวกนเพอความประหยดและสะดวก เปนตน องคการสงเสรมการสมรสมคตพจนทส าคญคอ ทกคนมหนาทสรางชาต การสมรสเปนการสรางชาต สมรสเมอวยหนมสาวท าใหชาตเจรญ การสมรสทมหลกฐานใหความมนคงแกชาต และคสมรสทมสขภาพดท าใหชาตแขงแรง37 หนงสอ “คมอสมรส” ทจดท าโดยกระทรวงสาธารณสขเมอปพ.ศ.2486 ไดชใหเหนความส าคญของการสมรสวา ถามการสบพนธใหมลกหลานไดมากเทาไรกยอมจะหมายถงความเจรญรงเรองของวงศสกลนนในอนาคต และเปนการเพมพลเมองของชาตใหมจ านวนมากขน สงผลใหชาตมความเขมแขงตอไป หากชาตใดมคนอยจ านวนนอยและมไดมการสบพนธใหก าเนดลกหลานเพอเพมคนในชาตใหทวจ านวนขน โดยการปรบปรงการสบพนธตามธรรมชาต ประเทศนนกจะกาวหนาอยางเชองชา หรออาจเสอมโทรมสญสนชาตกเปนได ดงนนจงจ าเปนทคนในชาตจะตองกระตอรอรนในการสรางชาตโดยเพมพลเมองใหมาก และมสมรรถภาพพอแกการชวยปกครองประเทศใหมนคงถาวรและเจรญสมบรณพนสขยงๆขนไปเมอเทยบกบประเทศมหาอ านาจทงหลาย38 องคการสงเสรมการสมรสไดมความพยายามด าเนนการหลายประการในการสนบสนนใหพลเมองท าการสมรส เชน การจดงานประกอบพธสมรสหมของชาตครงแรก ณ ท าเนยบสามคคชยเมอวนท 29 มนาคม พ.ศ.2486 มบาวสาวเขารวมพธสมรส 72 ค และจอมพลป.พบลสงครามไดมอบเงนทนของขวญใหคสมรสคละ 80 บาท ครงท 2 ไดจดใหมพธสมรสหมขนทกจงหวดพรอมๆ


(10 ส.ค.2484 – 31 ต.ค.2484). 37 ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข, “ประวตและผลงานของส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข,” ใน อนสรณ

กระทรวงสาธารณสขครบรอบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 69-73. 38 กระทรวงสาธารณสข, คมอสมรส, (พระนคร : กระทรวง, 2486,) หนา 1-3, อางถงใน กองสกล กวนรวกล, “การ

สรางรางกายพลเมองไทยในสมยจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487,” หนา 39.

136

กนในวนท 1 มกราคม พ.ศ.2487 นอกจากนยงมการสรางแรงจงใจในการสมรสใหแกพลเมอง เชน จะยกเงนคาเลาเรยนตงแตชนประถมจนถงชนม.6 ใหแกลกคนแรกของคสมรสทกคทองคการสงเสรมการสมรสไดประกอบพธให การพจารณาการเลอนขนเงนเดอนโดยดจากสถานภาพการสมรส และยงมวธการทเปนการบงคบใหแตงงานทางออมดวย คอการจดเกบภาษชายโสดตามพระราชบญญตภาษชายโสดพ.ศ.2487 กลาวคอส าหรบชายโสดทอาย 25 ปขนไปนอกเหนอจากจะเสยภาษเงนไดบคคลธรรมดาแลว ถามเงนไดพงประเมนตงแตปละ 960 บาทขนไปตองเสยภาษชายโสดเพมอก 5 บาท หรอในอตรารอยละ 10 ของภาษเงนไดทตองเสยแลวแตอยางใดจะมากกวากน39 ควบคไปกบการสรางแรงจงใจในการสมรส ทางการยงไดแสดงใหเหนประโยชนของการสมรสและโทษของการเปนโสด ดงทนพ.พน ไวทยการ ประธานกรรมการองคการสงเสรมการสมรสไดกลาวไวในเรอง “สงเสรมการสมรส” วา ชวตสมรสนนคอ “ความสดชน ระเบยบเรยบรอย และสะดวกสบายดวยประการทงปวง” ดงนนจงปรากฏวาบรรดาผ ทสมรสแลว “มกมสขภาพดขนกวากอนท าการสมรส” โดยมหลกฐานคอ “อตราตายของชายทแตงงานแลวมกต ากวาอตราตายของชายโสดเปนอนมาก” ส าหรบผหญงกเชนเดยวกน “อตราตายของผมเรอนแลวมกต ากวาของหญงโสด” เรองนไดรบการอธบายวาเปนเพราะ ผ ทสมรสแลวมกจะ “ด ารงชวตอยในความคมครองอนดและดวยความยบยงชงใจมากกวาคนโสด” “มคทกขคสข ทปรกษาทซอสตย ผดแลยามเจบไขและมลกไวชมเชยสบตระกล” และ “เปนผมหลกมฐานดขนกวาเมอเปนโสด ทนรายจายสวนตว ท างานไดมากขนเพอหารายไดมาเลยงครอบครว และเมอรบราชการกจะมทางกาวหนาดกวาชายโสด”40 แมในบางประเดนจะไมสมเหตสมผลนก แตการชกจงหรอโฆษณาชวนเชอในลกษณะนกมขนอยางแพรหลาย นอกจากการสงเสรมการสมรสแลว ทางการยงไดมการสงเสรมการมบตรมาก ซงสงผลถงการเพมจ านวนประชากรโดยตรง โดยมนโยบายวาหากผใดมบตร 6 คนขนไป บตรทงหมดจะไดรบทนการศกษาทกคน ทางกระทรวงมหาดไทยจงไดจดการส ารวจคนทมลกตงแต 6 คนขนไปโดยเลอกเฉพาะพอเดยวแมเดยวใน 44 จงหวด นอกจากนนทางราชการยงใหความชวยเหลอในดานตางๆ เชน การลดคาเลาเรยน และการจดสถานเลยงดเดกใหกบครอบครวทมไดอยในขอบขายของผจะไดรบการสงเคราะหดวย41


43. 40 หจช. (2)สร.0201.30/9 องคการสงเสรมการสมรส (19 ส.ค.2485-15 พ.ย.2487). 41 กองสกล กวนรวกล, “การสรางรางกายพลเมองไทยในสมยจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487,” หนา 49.

137

1.2 การก าหนดมาตรฐานการแตงงานและก าเนดบตร ในการเพมจ านวนพลเมองโดยการเพมอตราการเกดนน ไมไดค านงเพยงปรมาณเทานน แตยงใหความส าคญกบคณภาพของประชากรทจะเกดขนอกดวย ตวอยางหนงทเหนไดชดคอแนวคดยเจนกสทปรากฏในสมยสรางชาต42 กองสกล กวนรวกลอธบายวา ยเจนกสมไดใหความส าคญกบ “ขนาด” ของชาต แตใหความส าคญกบ “คณภาพ” ของชาต พยายามก าหนดคณภาพของชาตผานทาง “ธรรมชาต” โดยใชวธการเลอกสบพนธ เชน เชอวาเดกทสมบรณ ยอมไดก าเนดมาจากบดามารดาทมความสมบรณทงในทางรางกายและจตใจ วาทกรรมยเจนกสมอทธพลตอทงการพฒนาคณภาพทางรางกายและจตใจของประชากรรนน เพอสบทอดลกษณะทดใหประชากรรนหลงตอไป43 กลาวไดวาแนวคดยเจนกส คอการพฒนาคณภาพประชากรทสมพนธกบเรองเพศ ซงครอบคลมถงการสมรส การสบพนธ การใหก าเนดบตร ฯลฯ ดงค าบรรยายเรอง “พนธด” ทางวทยกระจายเสยงของแพทยหญง อบ คณวศาล แหงกรมประชาสงเคราะห เมอปพ.ศ.2484 ซงอธบายวาหลกของการเพมพลเมอง “มใชค านงถงแตปรมาณเทานนแตตองค านงถงคณภาพดวย” การมพลเมองจ านวนมากแตดอยคณภาพ “มใชสงทพงประสงคของชาต” เพราะพลเมองเชนนน “ไมสามารถเปนก าลงของชาตได” พลเมองทจะเปนก าลงเขมแขงของชาตไดกคอ “พลเมองทสมบรณทงกายและใจ” มรางกายแขงแรง ไมออนแอขโรค มสมรรถภาพตาม “หลกการบ ารงพนธมนษย (Eugenics)” และ “การทลกทดกมาจากพอแมทด” พลเมองจะมสขภาพอนามยสมบรณกเพราะพอแมดเปนส าคญ ดงนนตองใหความส าคญกบ “การเลอกคแตงงานดวย...ไมควรจะแตงงานกบบคคลทมโรคดวยความสงสารหรอชอบพอในคณสมบตอะไรกตาม ...ซงเปนการเสยงภยพบตและเปนผลราย นาจะค านงถงประเทศชาตดวย เพอความรวมมอในการสรางชาตตอไป”44 สอดคลองกบบทความเรอง “แนวปฏบตในการเพมพลเมอง” โดยนายแพทยประวต ตณฑสรตน หวหนาแผนกสงเคราะหมารดาและเดกแหงกรมสาธารณสข เมอปพ.ศ.2485 ทเรยกรองใหพลเมอง “พยายามเลอกคทสมบรณทงรางกายและสมอง” เพอใหได “พนธ ทด” เพอจะไดเพมพลเมองใหมากขนทงในแงปรมาณและคณภาพ โดยควรจะเลอกคสมรสท “สมบรณแขงแรง ม

42 สามารถอานรายละเอยดเกยวกบวาทกรรมยเจนกสในสมยนไดใน กองสกล กวนรวกล , “การสรางรางกาย

พลเมองไทยในสมยจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487,” บทท 2 หวขอยเจนกสและการเพมจ านวนประชากร: วาทกรรมบนเรอนรางของประชากร, หนา 31-52.

43 กองสกล กวนรวกล, “การสรางรางกายพลเมองไทยในสมยจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487,” หนา 31-32.

44 อบ คณวศาล, “พนธด,” ประชาชาต(13 ตลาคม 2484): 1, อางถงใน กองสกล กวนรวกล, “การสรางรางกายพลเมองไทยในสมยจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487,” หนา 33.

138

ขนาดรางกายสงใหญพอสมควร มใชผเจบปวยออดแอดหรอมรางกายเตยเลกผอมบาง” รวมทงศกยภาพทางสมองกมความส าคญเชนกน “ควรเลอกคทมใชคนทมจตใจทรามหรอปญญาทบ หรอโงเงาจนเกนไป”45 แนวคดยเจนกสไดน าไปสปฏบตการทางสงคม โดยเฉพาะในประเดนทเกยวของกบการดแลรกษารางกายกอนการสมรสเพอลกทเกดมาจะไดมรางกายทสมบรณและแขงแรง รฐบาลไดตระหนกวาการเรงเพมประชากรของประเทศ จะตองค านงถงการสงเสรมใหพลเมองรนหลงมคณภาพดงเดมหรอดขนเปนนโยบายควบคกนไปดวย โดยการควบคมการสมรสของพลเมองใหมการตรวจทางการแพทยและไดรบใบอนญาตจากเจาหนาทเสยกอนจงท าการสมรสได ในการตรวจรางกายของผ ทจะท าการสมรสนน แพทยจะพจารณาโรคทางพนธกรรมหรอโรคตดตอทอาจเปนอนตรายตออกฝายหนง โรคประสาทบางโรค และความพการแตก าเนดบางชนด เปนตน46 การตรวจโรคกอนท าการสมรสไดรบการรณรงคผานหนวยราชการ ชกชวนใหชายหญงทจะท าการสมรสไดไปพบแพทยประจ าจงหวดใหท าการตรวจรางกายเสยกอน โดยแพทยจะท าการตรวจใหโดยไมคดมลคา เมอพบวาคสมรสมรางกายไมสมบรณหรอมอาการปวยอยางใดอยางหนงอย กจะแนะน าวธปองกนรกษาใหอยางดทสด และจะรกษาความลบในการตรวจโรคไวไมเปดเผย ถาหากตรวจแลวคสมรสมรางกายสมบรณ กจะออกหนงสอส าคญเปนหลกฐานให47 นอกจากการตรวจรางกายเพอปองกนโรคในการสมรสแลว ยงมการใหความส าคญกบอายของการสมรสทจะมผลตอสขภาพรางกายและจตใจของทารกทจะเกดมาดวย ดงท นพ.พน ไวทยการ ประธานองคการสงเสรมการสมรส ไดกลาวไวในเรอง “สงเสรมการสมรส” ถงอายทเหมาะสมแกการสมรสทงในทางการแพทยและสงคมวทยาวาชายควรจะมอายตงแต 20-30 ป และหญงควรมอายตงแต 18-25 ป เนองจาก “รางกายของผทมอายต ากวาเกณฑอาจไมเจรญเตมท” บตรทเกดมาจงอาจเปน “คนออนแอทงรางกายและจตใจ” อกทงเหนวาผ ทสมรสในวยรน “ยงไมอยในสถานะทจะท าหนาทบดามารดาไดดโดยสมบรณ” สวนผหญงทท าการสมรสเมออายสงกวาเกณฑดงกลาว “กอาจประสบอปสรรคบางประการในการคลอดบตร เนองจากอวยวะบางสวนไมอาจขยายตวออกไดเหมอนสตรทอายนอยกวา”48

45 ประวต ตณฑสรตน, “แนวปฏบตในการเพมพลเมอง,” ประชาชาต(27 กมภาพนธ 2485): 5, อางถงใน กองสกล

กวนรวกล, “การสรางรางกายพลเมองไทยในสมยจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487,” หนา 34. 46 “การเรงเพมจ านวนประชากรประเทศไทย,” ใน หจช. (2)สร.0201.5/23 เรองเพมจ านวนประชากรประเทศไทย

(10 ส.ค.2484 – 31 ต.ค.2484). 47 กองสกล กวนรวกล, “การสรางรางกายพลเมองไทยในสมยจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487,” หนา 36. 48 หจช. (2)สร.0201.30/9 องคการสงเสรมการสมรส (19 ส.ค.2485-15 พ.ย.2487).

139

จะเหนไดวาความพยายามเพมประชากรโดยการเพมอตราการเกดด าเนนควบคไปกบการควบคมคณภาพของประชากรทจะเกดขนมาในรนถดไป แนวคดยเจนกสซงกคอสวนหนงของการควบคมและพฒนาคณภาพของประชากรจงไดมบทบาทส าคญในการกอรปปฏบตการทางสงคมทเกยวของกบการเพมประชากรในสมยการสรางชาต ดงนนแนวคดยเจนกสและแนวคดทวาจ านวนประชากรจะน าชาตสมหาอ านาจจงมความเกยวของกนอยางใกลชด ปฏบตการพฒนาคณภาพของประชากรซงสมพนธกบการสมรส เปนความพยายามในการใชอ านาจของรฐผานทางเรองเพศ เพอทจะเพมจ านวนและคณภาพของประชากร ซงเชอวาจะน าพาชาตสความเปนมหาอ านาจในอนาคต49 กองสกล กวนรวกลไดอธบายวา ในอดตการเรงรดการเพมประชากรโดยการเพมอตราการเกดไมสามารถถกน ามาใชไดเนองจากเงอนไขไมอ านวย แตแนวคดนถกน ามาใชไดในสมยจอมพลป.พบลสงครามเนองจากแนวความคดทางการแพทยและสาธารณสขสมยใหมสามารถพฒนามาเปนสถาบนของรฐทมนคงไดในรปแบบของการกอตงกระทรวงสาธารณสขในปพ.ศ.2485 และมการตงองคการสงเสรมการสมรสขนมารองรบการเมองชวภาพของการเรงรดกระบวนการสบพนธตามธรรมชาต เรมตงแตการใหหญงสาวดแลสขภาพเพอจะไดเปน “แมพนธ” ทดกอนการสมรส การชใหเหนความส าคญของการแตงงานโดยการ “สมรสเมอหนมท าใหชาตเจรญ” จนไปถงการสงเสรมการเลอกคครองทดและการมลกทสมบรณแขงแรงจ านวนมาก ซงเปนเปาหมายของการสรางประชากรรนตอไป ในนโยบายสรางชาตใหเปนมหาอ านาจ50 การเพมจ านวนประชากรเพอน าชาตไปสมหาอ านาจไดกลายเปนนโยบายหลกในเรองประชากรในบรบททางสงคมขณะนน โดยเฉพาะจากภาครฐ ซงน าไปสการรณรงคและกจกรรมทหลากหลายดงทไดกลาวไปแลว ส าหรบในภาคสวนอนๆ กมทงทสนบสนนและคดคานการด าเนนการของรฐ หรอแมบางครงจะสนบสนนแตกอาจมการใหเหตผลและรายละเอยดทแตกตางกน เชน ในสวนความคดเหนของประชาชน นายเออง แกวภกด พลเมองจงหวดนครปฐมเหนวาการตงสมาคมสงเคราะหผ มบตรมากของทางราชการ “อยในความนยมและปลาบปลมของประชาชน”51 สวนนายบร ลกสนพรหม พลเมองจงหวดพระนครเสนอความเหนวา “ควรยอมใหชายทมรายไดดสามารถสมรสกบหญงไดหลายคน” เนองจากผ หญงมจ านวนมากกวาผ ชายแตกฎหมายระบใหผชายจดทะเบยนรบผหญงเปนภรรยาไดเพยงคนเดยว จงมผหญงทมไดสมรสเปน

49 กองสกล กวนรวกล, “การสรางรางกายพลเมองไทยในสมยจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487,” หนา 38. 50 เรองเดยวกน, หนา 39. 51 หจช. สร.0201.25/919 ความเหนนายเออง แกวภกด เรองการเพมพลเมอง (พ.ศ.2485).

140

จ านวนมากท าให “ไมมโอกาสชวยชาตบานเมองในดานเพมพนประชากร” รวมทง “บางรายยงเสยคนและเปนภยแกสงคมเพราะขาดผอปการะดแล”52 เปนตน อยางไรกตามยงมสวนของความคดเหนทคดคานการด าเนนนโยบายเพมการเกดบางอยางของรฐอยบาง เชน ทว แรงข า นกวชาการดานประชากรเหนวา อตราการเพมประชากรของประเทศไทยสงอยแลว ไทยมอตราการเกดทสง โดย “เปนไปเองตามธรรมชาตมากกวาทชวยใหเกดขน” จงไมจ าเปนตองชวยสงเสรม ดงมาตรการเชน ออกกฎหมายบงคบแตงงาน หรอเกบภาษชายโสด หรอการด าเนนการใดๆ ซงอาจเปนการ “เดอดรอนและฝนใจผไมสมครใจโดยไมจ าเปน” ทว แรงข ายงไดเปรยบเทยบกบบางประเทศทมนโยบายสงเสรมการสมรสโดยใหทนหรอเกบภาษชายโสดกเนองจาก “อตราการเกดของประเทศนนต ามาก” จนเปนทนาวตกวาจ านวนพลเมองจะลดลง แตส าหรบประเทศไทยทอตราการเกดสง เพยงแค “รกษาอตราการเกดใหอยในระดบนเรอยไป” กนบวาดแลว ทว แรงข าเหนวาถาตองการกจะใหอตราการเพมประชากรสงขนอก กควรไปด าเนนการในดาน “ลดอตราการตาย” ใหต าลง ซง “ในขณะนแมอตราการตายจะไมสงมาก แตกสามารถลดใหต าลงอกไดมาก เพราะในปหนงๆพลเมองตองเสยชวตดวยโรคทอาจปองกนไดเปนจ านวนมาก”53 หรอแมแตในรฐบาลเองกมผ ไมเหนดวยกบนโยบายของรฐ เชน หลวงสนธสงครามชย รฐมนตรวาการกระทรวงศกษาธการเหนวา การใหความอปการะแกผ มบตรมาก เชน การใหทนการศกษาหรองดเกบคาเลาเรยนในครอบครวทมบตร 4 คน หรอ 6 คนขนไป “ไมเปนการยตธรรมนก” เพราะ “ไมใชการอดหนนทประชาชนไดรบทวถงกน” ผ ทจะไดรบประโยชนจากทนเลาเรยนมกเปน “บคคลในเมอง มฐานะพอกนพอใช สามารถใหบตรเขาเรยนในโรงเรยนได และมถนทอยใกลกบโรงเรยนรฐบาล” แตส าหรบผ ทอยหางไกลออกไปจากตวเมองและโรงเรยน “ไมไดรบประโยชนจากเกณฑการใหทนเลาเรยนนเลย” หลวงสนธสงครามชยเหนวา “ควรจะท าการอดหนนผมบตรมากดวยตวเงน เพอใชท านบ ารงบตรใหทวถงกนทวประเทศ” ส าหรบการเพมเงนเดอนแกขาราชการทมบตรมากกเปนวธการทไมเสมอภาค เนองจาก “ผทเปนขาราชการอยกจะไดเปรยบผทไมเปนขาราชการ” ส าหรบการใหก เงนเพอเปนทนการสมรสกบคสมรสทอตคตกเปนเรองยงยาก เนองจาก “จะมคนจ านวนมากตองการเงนทนท านองน แมทงทบางคนอาจอาศยทนของตนเองได การพสจนความอตคตของบคคลท าไดยากและจะกอภาระแกเจาหนาทมากมาย เปนชองทางใหเกดความไมเสมอภาคไดงาย” นอกจากนนหลวงสนธสงครามชยยงเหนวา “ชาวชนบทมบตรกนคน

52 หจช. สร.0201.25/1034 นายบร ลกสนพรหม เรองการเพมจ านวนประชากรของประเทศ (พ.ศ.2486). 53 ทว แรงข า, สถตพยากรณชพบางเรอง (พระนคร: กองทะเบยน กรมมหาดไทย, 2484), หนา 7-9 อางถงใน กอง

สกล กวนรวกล, “การสรางรางกายพลเมองไทยในสมยจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487,” หนา 41.

141

ละจ านวนมากๆ และคงมตลอดไปจนกวาจะพนวยทสามารถใหก าเนดแกเดกได เรงหรอไมเรงการเกดกมผลเทากน ควรจะหนไปเนนเรองการลดจ านวนการตายมากกวา โดยเฉพาะในกลม เดกทารกทมอตราการตายสง”54 จากทกลาวมาทงหมดจะเหนไดวาการเพมจ านวนประชากรเพอสรางชาตใหเปนมหาอ านาจคอนโยบายหลกทมอทธพลในสมยนน แมแนวทางการปฏบตในบางกรณกมไดมความชดเจนนกเนองจากความเหนทหลากหลาย แตกไดน าไปสปฏบตการซงสมพนธกบประชากรทงในแงปรมาณและคณภาพมากมาย มการควบคมโดยสถาบนของรฐทตงขนใหม โดยในสวนของการเรงเพมอตราการเกดจะใชวธการกระตน สงเสรม เรงเรา ใหชายหญงในวยหนมสาวท าการสมรสและใหก าเนดบตร พรอมทงมการก าหนดบรรทดฐานของการเลอกคสมรสดวยเพอควบคมคณภาพของประชากรทจะเกดขนมาในรนถดไป การด าเนนการเหลานโดยรฐคาดวาจะไดรบความสนใจในหมพลเมองมากพอสมควร พจารณาจากจ านวนความคดเหนทปรากฏตามสอสาธารณะ เชน หนงสอพมพ จดหมายแสดงความคดเหน รวมทงจ านวนคสมรสทเขารวมพธสมรสของทางราชการ อยางไรกตามการเพมจ านวนประชากรโดยวธการเพมการเกดกไมใชวาจะไดรบการยอมรบโดยปราศจากการโตแยง ยงมชนชนน าและนกวชาการบางสวนทเหนวาการใชวธเรงเราการเกดนนไมคอยไดผล หรอยงยากสนเปลอง รวมทงอาจกอความเดอดรอนแกประชาชน จงตองการใหหนไปสนใจวธการอนทเหนไดชดหรอมเหตมผลมากกวา คอการลดอตราการตายซงยงมมากอยและสามารถจะลดลงไดอกดวยการแพทยและการสาธารณสข

2.การลดการตาย ในบนทกเ รองหลกการเพมจ านวนประชากรประเทศไทยโดยกรมสาธารณสข กระทรวงมหาดไทยเมอปพ.ศ.2484 ระบวาโรคสวนมากของประชาชนชาวไทยเปนโรคทอาจปองกนมใหเกดขนได และถาจะจดการรกษาพยาบาลใหดทวถงกนแลวกสามารถจะปองกนมใหผ ปวยถงแกความตายไดเปนจ านวนมาก โดยเฉพาะการปองกนการตายในวยเดกและทารก ฉะนน ถาไดบ ารงการสาธารณสข “ใหเจรญยงขนจนถงขดอนสมควรแลว” กจะลดอตราตายของประชากรลงไดอก กจะเปนการเพมอตราการเพมตามธรรมชาตของประชากรในประเทศใหสงขน

54 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงศกษาธการถงเลขาธการคณะรฐมนตร วนท 29 ตลาคม 2484” ใน หจช.

(2)สร.0201.5/23 เรองเพมจ านวนประชากรประเทศไทย (10 ส.ค.2484 – 31 ต.ค.2484).

142

ไดในตว ถอเปน “วธการทสมเหตสมผลทสดส าหรบสถานะของประเทศ” ตามความเหนจากกรมสาธารณสข55 กลาวไดวาการลดอตราการตายเปนสงทเกยวของกบสขภาพ ความเจบปวย และการแพทยการสาธารณสขโดยตรง ประเดนทท าใหเรองนส าคญคอการตายทเกดขนจ านวนมากเปนการตายทอาจสามารถปองกนได หากท าการพฒนากจการแพทยและสาธารณสขใหดขนและทวถง การพฒนาการแพทยและสาธารณสขนอกจากจะไดผลในการลดอตราการตาย ซงเปนผลในทางการเพมพลเมองในเชงปรมาณแลว ยงชวยลดความเจบปวยในหมพลเมอง ท าใหมรางกายทแขงแรง สามารถประกอบกจการงานอาชพไดอยางเตมก าลง เปนการเสรมสรางประชากรในทางคณภาพอกดวย อาจสามารถเรยกกจการทงสองอยางนรวมกนวา “การลดการตายและการเจบปวย” จงจะเปนความหมายทสมบรณมากขน สามารถแยกยอยออกไดเปนหลายกจการทไดรบการด าเนนการในสมยน

2.1 การสงเคราะหมารดาและเดก ในบนทกเรองหลกการเพมจ านวนประชากรประเทศไทยโดยกรมสาธารณสขเมอพ .ศ.2484 นน มการเนนถงความส าคญของกจการสงเคราะหมารดาและเดกในฐานทจะชวยลดจ านวนการตายลงไดมาก เพราะเดกออนมอตราตายสงกวาชวงอายอนๆ(ยกเวนวยชรา) ในบนทกระบวาอตราทารกตายของประเทศไทยจากการค านวณในปพ.ศ.2482 อยท 101 ตอ 1,000 ของจ านวนคนเกด แตเนองจากการแจงความคนตายในบางจงหวดยงบกพรองอยโดยเฉพาะในหมวดอายต ากวา 1 ป จงท าใหอตราทารกตายนต ากวาความเปนจรง ซงกรมสาธารณสขคาดวาอยในราว 145 ตอ 1,000 ซงนบวาไมสงมากเมอเทยบกบประเทศทใกลเคยง เชน พมา 222.6 , สเตรตสเซตเตลเมนตส 151.5 , สหรฐมลาย 147 , ลงกา 161 และญป น 106 อยางไรกตามในบนทกเหนวาอตรา 145 นควรจะลดลงไดอกมากถาไดจดการสงเคราะหมารดาและเดกใหดทวถงกน เมอจ านวนตายของเดกลดนอยลง จ านวนคนตายทวราชอาณาจกรกลดนอยลงดวย ประเทศกจะไดก าไรจากคนเกดมากกวาคนตายในปหนงๆเปนจ านวนมากขน อตราเพมตามธรรมชาตของประเทศกจะสงขน ในบนทกจงเสนอวาควรใหความส าคญกบกจการสงเคราะหมารดาและเดก นอกจากนบนทกยงระบถงวธการทสามารถท าไดในกจการสงเคราะหมารดาและเดกไดแกการขยายจ านวนนางผดงครรภและนางอนามยพยาบาลไปประจ าการตามอ าเภอและต าบลเพอชวยเหลอในการคลอดบตรโดยปลอดภยและใหความรในเรองการดแลทารกเมอคลอดออกมาแลวใหมรางกายแขงแรง ซง


(10 ส.ค.2484 – 31 ต.ค.2484).

143

กรมสาธารณสขกไดจดใหมการอบรมนางผดงครรภชนสองทกป เรมตงแตปพ.ศ.2482 และจะขยายใหมากขนอกจนเปนการเพยงพอ รวมทงการจดแผนกสงเคราะหมารดาและเดกตามโรงพยาบาลในจงหวดตางๆดวย56 บนทกเรองการเพมประชากรประเทศไทยนไดถกสงตอไปใหหลายหนวยงานพจารณา ซงกไดรบค าตอบเปนท านองวาทกๆกจการทกระทรวงมหาดไทยเสนอมาในบนทกเปนเรองทควรจดท าใหเปนผล โดยเรองทควรจดท ากอนคอกจการสงเคราะหมารดาและเดก เพราะเปนเรองทไดผลแนนอนทสดในการเพมจ านวนประชากร นอกจากผลในทางปรมาณคอท าใหการตายแตเดกลดนอยลงแลว ยงจะไดผลในทางคณภาพคอไดพลเมองทแขงแรงมอนามยดดวย นอกจากนนยงเปนงานกศลสาธารณประโยชนอยในตว “ประชาชนยอมอนโมทนา เปนงานทมแตทางด ไมมทางเสย”57 ในการฝกอบรมนางผดงครรภประกาศนยบตรหรอผดงครรภชน 2 เพอสงออกไปปฏบตงานตามชนบทจะใชวธการคดเลอกผหญงทมภมล าเนาตามอ าเภอแหงจงหวดตางๆมารบการอบรมใหเปนนางผดงครรภชน 2 เมอเสรจการอบรมแลวกจะสงออกไปประจ าเพอท าการสงเคราะหมารดาและเดกตามสขศาลาของอ าเภอนน58 นอกจากประโยชนในทางสงเคราะหมารดาและเดกแลว รฐบาลยงคาดหวงใหนางผดงครรภชน 2 มหนาทในการอบรมจตใจพลเมองเรมตงแตหญงตงครรภ ชแจงแนะน าใหรจกปฏบตตนเพอสขภาพของตนและบตรในครรภ เมอคลอดบตรแลวกตองแนะน าใหบดามารดารจกวธเลยงดบตรใหมความสขสมบรณ เพอให “มจตใจดและเปนพลเมองทเขมแขงของชาต”59 กลาวไดวาเปนอกหนงมาตรการทรฐบาลท าเพอควบคมคณภาพของพลเมองในรนตอไป ไมใชหวงเพยงการเพมจ านวนเพยงอยางเดยว การผลตนางผดงครรภชน 2 ในลกษณะน จะท าการอบรมผ เขารวมโดยใชทนของกรมสาธารณสข หรอทเรยกวา “ในบ ารง” แตกมบางสวนทสมครเขารบการอบรมโดยใชทนของตนเองเรยกวา “นอกบ ารง” การอบรมใชเวลา 1 ป สามารถผลตไดปละประมาณ 70-80 คน เรมตงแตปพ.ศ.2482 จนเมอถงปพ.ศ.2487 มนางผดงครรภชน 2 ทส าเรจการอบรมและถกสงไปปฏบตหนาท

56 เรองเดยวกน. 57 “หนงสอจากหลวงวจตรวาทการถงเลขาธการคณะรฐมนตร วนท 21 ตลาคม 2484,” ใน หจช. (2)สร.0201.5/23

เรองเพมจ านวนประชากรประเทศไทย (10 ส.ค.2484 – 31 ต.ค.2484). 58 “ระเบยบการอบรมนกเรยนผดงครรภชน 2 พ.ศ.2484,” ใน หจช. (2(สร.0201.27/16 อบรมนกเรยนผดงครรภชน

2 (10 เม.ย.2485 – 17 พ.ย.2496). 59 “โครงการอบรมนางผดงครรภชน 2 เพอใหไดจ านวนมากขนโดยเรว,” ใน หจช. (2(สร.0201.27/16 อบรม

นกเรยนผดงครรภชน 2 (10 เม.ย.2485 – 17 พ.ย.2496).

144

ตามสขศาลาอ าเภอตางๆจ านวนประมาณ 400 คน60 เทยบกบจ านวนอ าเภอทวประเทศ 424 อ าเภอ นบเปนจ านวนทไมหางกนมาก ใชเวลาอกไมนานกสามารถขยายนางผดงครรภชน 2 ไดครอบคลมทกอ าเภอ และยงมแผนการจะขยายตอไปอกใหถงในระดบต าบล61 นอกจากนยงมการจดหนวยสงเคราะหมารดาและเดกเคลอนทออกไปด าเนนงานแนะน าสงสอนพลเมองตามบานเรอนและทชมนมชนดวย ตารางท 10 สถตการอบรมนกเรยนผดงครรภชน 2 ณ วชรพยาบาล กรงเทพฯ62

60 ตวเลขค านวณมาจากจ านวนางผดงครรภชน 2 ทส าเรจการอบรม รายงานใน กรมอนามย, “ประวตและผลงาน

ของกรมอนามย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบรอบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 207-213. 61 “โครงการอบรมนางผดงครรภชน 2 เพอใหไดจ านวนมากขนโดยเรว,” ใน หจช. (2)สร.0201.27/16 อบรม

นกเรยนผดงครรภชน 2 (10 เม.ย.2485 – 17 พ.ย.2496). 62 ทมา กรมอนามย, “ประวตและผลงานของกรมอนามย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบรอบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 251.

145

นอกจากการฝกอบรมนางผดงครรภแลว รฐบาลยงใชการเผยแพรความรทางสาธารณะ ช ชวนใหพลเมองรถงความส าคญของการดแลแมและเดก เชน การจดใหมวนของแมขนเพอใหประชาชนชาวไทยไดรสกถงความส าคญของแม และเพอใหผหญงทเปนแมทงหลายไดรวมประชมพบปะกนเพอความสามคคและรบความรในเรองการสงเคราะหแมและเดก เพอชวยกนลดอตราการปวยและตายของแมและเดกใหนอยลง โดยก าหนดใหวนท 10 มนาคม ซงเปนวนกอตงกระทรวงสาธารณสข เปนวนแมของชาต เ รมเปนครงแรกในปพ.ศ.248663 ในรายการวทยกระจายเสยง บทสนทนานายมน-นายคงทเปนเหมอนกระบอกเสยงของรฐบาลกชชวนวา “เวลานมเดกเกดมาตายปละมากๆ ท าใหการเพมพลเมองไมสมประสงค” เพราะฉะนน “พอแมตองดแลเดกทเกดมาใหด ตองเรยนรจนสามารถอนบาลทารกได เพอใหเดกทเกดมาตายนอยลงไป”64 ซงกเปนไปในทางเดยวกบความคดเหนจากราษฎรบางสวนเชนความเหนของนายเออง แกวภกดทระบวาผหญงไทยเปนจ านวนมาก “เลยงและรกษาทารกไมเปน” เดกทเกดมาจงเสยชวตปละมากๆ “เปนการเสยหายตอการเพมพลเมอง” จงเสนอใหเรงอบรมผหญงไทยในการดแลรกษาทารกอยางจรงจงทวประเทศ65

2.2 การขยายการปองกนและบ าบดโรค กจการดานขยายการปองกนและบ าบดโรคเปนเรองทเกยวของกบการแพทยและการสาธารณสขโดยตรง แมวาในยคสมยแหงการสรางชาตนจะมจดประสงคหลกทจ าเพาะเจาะจงคอการเพมพลเมอง แตในการด าเนนการของเรองนกไมตางจากสมยกอนหนามากนก สวนมากเปนการขยายงานเดมทมอย กจกรรมหลกๆกคอการขยายการสรางสถานพยาบาลตามตางจงหวด ทงในรปแบบโรงพยาบาลและสขศาลา การควบคมปองกนโรคจ าเพาะทเปนปญหาบางโรคเชน โรคไขจบสน โรคเรอน การปองกนโรคตดตออนตราย เปนตน ค าอธบายเรองนโยบายการแพทยและการสาธารณสขทเกยวของกบการขยายการปองกนและบ าบดโรคปรากฏอยในค าบรรยายเรอง “นโยบายและองคการสาธารณสขของชาต”66 โดยพระไวทยวธการ ในการประชมขาหลวงประชม

63 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขถงเลขาธการคณะรฐมนตร วนท 17 กมภาพนธ 2486,” ใน

หจช. (2)สร.0201.27/20 งานวนของแม (17-26 ก.พ.2486). 64 “บทสนทนาระหวางนายมน ชชาต กบนายคง รกไทย แสดงทางวทยกระจายเสยงวนท 23 กมภาพนธ 2486,” ใน

หจช. (2)สร.0201.18.1/4 บทสนทนาระหวางนายมน ชชาต กบนายคง รกไทย พฤศจกายน 2485 ถง กมภาพนธ 2485 (1 พ.ย.2485 – 7 เม.ย.2486).

65 หจช. สร.0201.25/919 ความเหนนายเออง แกวภกด เรองการเพมพลเมอง (พ.ศ.2485). 66 พระไวทยวธการ, “นโยบายและองคการสาธารณสขของชาต,” ใน รายงานการประชมขาหลวงประจ าจงหวด พ.ศ.2484 เลม 1 , (พระนคร: โรงพมพกรมรถไฟ, 2486), หนา 12-146.

146

ขาหลวงประจ าจงหวดเมอปพ.ศ.2484 โดยเปนการอบรมใหขาหลวงประจ าจงหวดเหนถงความส าคญของกจการดานการแพทยสาธารณสข รวมทงวธการน าไปปฏบตในพนท 2.2.1 การขยายการปองกนโรค ในสวนของการปองกนโรคไดมการพดถงโรคตดตอทท าลายชวตประชากร ซงโรคบางโรคสามารถหาวธปองกนได เชน ไขทรพษ ซงปองกนไดโดยการปลกฝ ผปกครองพนทจะตองหมนส ารวจตรวจตราจ านวนพลเมองผ รบการปลกฝในพนทในแตละปหรอแตละฤดการระบาด หากมจ านวนผปลกฝต ากวาเกณฑกตองเรงท าการปลกฝแกพลเมอง ส าหรบกาฬโรค สามารถปองกนไดโดยการก าจดหนและแนะน าใหพลเมองท าความสะอาดบรเวณบาน นอกจากนยงมโรคไขจบสน ซงท าใหคนตายเปนจ านวนมากและเกดอยทวไป แตการปองกนท าไดล าบาก เนองจากประเทศไทยเปนประเทศกสกรรม มพนทน าขงเปนแหลงเพาะพนธยงอยทวไป และยงมแหลงน าในปาอก ซงเปนการยากทจะท าการก าจดยงทเปนพาหะโรคใหหมดสนไปได กตองเปลยนมาใชวธปองกนกงรกษา คอก าจดตวเชอโรคทอยในเลอดคนแทน เมอยงมากดกไมสามารถเปนพาหะน าเชอโรคไปแพรไดอก ท าไดโดยการเรงใชยาควนนตามพนทตางๆ โดยเฉพาะในแหลงทมไขจบสนชม67 กจการควบคมและปองกนโรคตามทเปนไปในสมยน ยงคงอาศยเครองมอหลกคอพระราชบญญตโรคตดตอทประกาศครงแรกเมอปพ.ศ.2477 และไดมการแกไขปรบปรงในรายละเอยดอกหลายครง ซงกครอบคลมโรคตดตอหลายโรค เชน กาฬโรค อหวาตกโรค ไขทรพษ ไขกาฬนางแอน รวมทงใหความส าคญโรคทคนเปนกนมาก เชน โรคบด คดทะราด ไขหวดใหญ ไขปอดอกเสบ เปนตน68 แตในการจดการกบโรคตดตออนตรายบางโรค รฐบาลกเลอกทจะใชวธทคอนขางรนแรงและเดดขาด อนเปนลกษณะของรฐบาลอ านาจนยมโดยเฉพาะในชวงเวลาสงคราม ตวอยางทเหนไดชดคอในชวงปพ.ศ.2486-2487 เกดมอหวาตกโรคระบาดขนและท าใหมผ ปวยจ านวนประมาณปละ 1,500-2,000 คน จ านวนการตายถง 1,000-1,500 คน (และจะระบาดตอไปจนถงปพ.ศ.2490 โดยทวความรนแรงมากขนท าใหมผ ปวยถงปละประมาณ 5,000-6,000 คน ผตายปละประมาณ 3,000-4,000 คน)69 นายกรฐมนตรจงสงการขาหลวงทกจงหวดวา “บานหรอโรงเรอนหรออาคารใด ทเกดกาฬโรคหรออหวาตกโรค ใหจดการเผาเสยทนท เนองจากเปนโรคท

67 เรองเดยวกน, หนา 128-131. 68 “รายงานกจการงานทกระทรวงสาธารณสขไดปฏบตอยและทจะปฏบตตอไป พ.ศ.2486,” ใน หจช. (3)สร.

0201.62/15 โครงการและการปฏบตงานกระทรวงสาธารณสข (14 พ.ค.2486-18 ก.ย.2490). 69 กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, “ประวตและผลงานของกรมอนามย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ

15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 249.

147

รายแรง”70 จนท าใหกระทรวงสาธารณสขตองชแจงกลบไปในทางวชาการและการปฏบตวา ในการปราบกาฬโรคนน เจาหนาทสาธารณสขจะปฏบตการตามพระราชบญญตโรคตดตอ ซงจะมการสงเผาบานหรออาคารโรงเรอนทเกดกาฬโรค “ตามทเหนวาจ าเปนเทานน” เชน บานหรอโรงเรอนทรกรงรง บานทสรางดวยกระบอกไมไผจ านวนมากอนเปนทใหหนสามารถหลบซอนได เ ปนตน สวนการปราบอหวาตกโรคนน “ไมจ าเปนตองเผาท าลายอาคารบานเรอนของผปวย เพราะเชออหวาตกโรคไมไดอาศยสถานทและวตถเปนทางแพรหลาย การตดตอเปนไประหวางคนตอคนจากการบรโภคอาหารและแหลงน า”71 นอกจากนนายกรฐมนตรยงสงใหระวงการรบประทานของประชาชนเพอไมใหโรคนลกลามมากขน โดยกวดขนการขายของกนตามตลาด ใหรกษาความสะอาดใหด กวดขนการขายอาหารสกตามรานตางๆ ใหปองกนแมลงวนและสงสกปรก ทส าคญคอใหหาทางหามการขายของรบประทานหาบเร เพราะท าใหประชาชนรบประทานไมเปนเวลาและ “เปนบอเกดของโรคมากกวาสงอน” และ “ตองหาทางใหประชาชนดมน าตมอยเสมอ”72 นบไดวาลกษณะอ านาจนยมของรฐบาลทเพมขนมาจากรฐบาลสมยกอนหนาไดท าใหมาตรการในการควบคมปองกนโรคตางๆทวความเขมขนขนดวย ส าหรบโรคบางโรคทรฐบาลเหนวาเปนโรคทสงผลเสยรายแรงเปนพเศษ กจะมมาตรการทเพมขนมา เชน โรคไขจบสน และโรคเรอน ในสวนของโรคไขจบสน มการตรากฎหมายเปนการเฉพาะคอพระราชบญญตไขจบสน พ.ศ.2485 ทมการเสนอรางเขาสสภาฯเมอวนท 16 เมษายน พ.ศ.2485 โดยพ.ต.ชวง เชวงศกดสงคราม รฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขไดชแจงถงความจ าเปนในการทจะตองมกฎหมายควบคมโรคไขจบสนวา ตามสถตในปพ.ศ.2482 มคนตายดวยโรคไขจบสน 37,813 คน ซงเมอเทยบกบสถตสากลทวาคนปวยเปนไขจบสน 60 คน จะมคนตาย 1 คน ท าใหเมอค านวณจากจ านวนผตายแลว “ประเทศไทยอาจมผเจบปวยประมาณ 2,268,780 คน” ซง “ราษฎรของเรามประมาณ 2 ลานคน” นบวา “ราษฎรเปนไขกนทกคนในแตละป เปนทนาวตกในเรองการทวจ านวนพลเมอง” (จากการส ารวจส ามะโนประชากรทวราชอาณาจกรในปพ.ศ.2480 พบวาประเทศไทยมประชากรราว 14 ลานคน ซงตวเลขทรฐมนตรวาการกระทรวง

70 “หนงสอจากเลขาธการคณะรฐมนตรถงรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทย วนท 21 มกราคม พ.ศ.2486,” ใน

หจช. (2)สร.0201.27.1/7 ใหขาหลวงสงเผาบานเรอนหรออาคารทกอเกดกาฬโรคหรออหวาตกโรค (21 ม.ค.2486-28 ก.ย.2487).

71 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขถงเลขาธการคณะรฐมนตร วนท 12 กมภาพนธ พ.ศ.2486,” ใน หจช. (2)สร.0201.27.1/7 ใหขาหลวงสงเผาบานเรอนหรออาคารทกอเกดกาฬโรคหรออหวาตกโรค (21 ม.ค.2486-28 ก.ย.2487).

72 “หนงสอจากนายกรฐมนตรถงรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยและรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขวนท 17 มถนายน 2486,” ใน หจช. (2)สร.0201.27.1/3 การปองกนและปราบอหวาตกโรค (26 ม.ค.2478-23 ก.ค.2480).

148

สาธารณสขกลาววามจ านวนราษฎรราว 2 ลานคนนน ไมทราบวาเปนตวเลขทมาจากทใด หรอเกดจากความผดพลาดในดานใด หรอวาเปนความจงใจทจะพดใหปญหาไขจบสนดมความรนแรงในระดบสงสดเพอโนมนาวใหเกดการจดการ – ผ เขยน) รฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขยงไดระบวาผ ทเปนไขจบสนในระยะตงครรภจะท าใหลกทเกดมาออนแอ เปนการ “บนทอนสมรรถภาพพลเมองลงไปอก” นบไดวาความตองการควบคมไขจบสนเปนผลสวนหนงจากความตองการเพมพลเมองทงในทางคณภาพและปรมาณ นอกจากนรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขยงกลาวอกวายงการคมนาคมและชลประทานขยายไปกวางขวางขนกยงท าใหโรคไขจบสนระบาดไปไดกวางไกลมากขนแมแตในทองททไมเคยเกดการระบาด ซงรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขระบวาการจะควบคมไขจบสนใหไดผลดนนนอกจากจะตองม “เจาหนาทและเงนเพยงพอ” แลวยงจะตองไดรบ “ความรวมมอจากประชาชน” จงตองมกฎหมายใหอ านาจเจาหนาทในการด าเนนการอยางเขมแขงและใหประชาชนใหความรวมมอ ซงกเปนทท ากนใน “ตางประเทศทมไขจบสนชกชม” วธการหนงทรฐบาลตองการกระท ากคอการด าเนนการกบบคคลทไดรบเชอโรคมาแลวซงสามารถรกษาใหหายได กอาจใชอ านาจกฎหมายควบคมไวใหไดรบการรกษาอยางเตมทจนหายขาดเพอไมใหไปแพรเชอตอไป มเชนนน “เมอเวลาเปนไขทกจะมาขอยาทแลวกหายไปท าใหไมหายขาด” นอกจากนกตองการควบคมบงคบใหราษฎรปองกนยง เชน การใหนอนในมง การใหดแลแหลงน า เปนตน73 พระราชบญญตไขจบสน พ.ศ.2485 ไดมการประกาศในราชกจจานเบกษาเมอวนท 4 สงหาคม พ.ศ.2485 โดยมเนอความส าคญเชน การใหอ านาจขาหลวงประจ าจงหวดประกาศเขตควบคมไขจบสนในพนทเมอเหนวามไขจบสนเกดขนชกชม ในเขตควบคมไขจบสนพลเมองมหนาทตองแจงความเมอพบผ ปวยหรอผ ตองสงสยวาเปนไขจบสนรวมไปถงการตองนอนในม งทกนยง และเจาหนาทมอ านาจสงการใหพลเมองในพนทนนเขารบการตรวจหรอบ าบดโรค ควบคมใหคนในพนทท าการก าจดยงและแหลงเพาะพนธยงในบรเวณของตน และใหเจาพนกงานเขาไปเพอจดการควบคมใดๆในพนทนนตามความจ าเปน มการก าหนดโทษส าหรบผ ฝาฝนหรอแมแตละเลยไวดวยเปนโทษปรบ 50-1,000 บาท74 แสดงใหเหนถงความรายแรงของโรคไขจบสนในบางพนทถงขนทตองตรากฏหมายมารองรบการควบคมไขจบสนโดยเฉพาะในบรเวณทมการระบาดชกชม บรเวณหนงทถอวามไขจบสนระบาดชกชมอยางมากคอภาคเหนอ เนองจากพนทมปาเขาและแหลงน าธรรมชาตมาก เปนแหลงเพาะพนธยง และโดยเฉพาะในระหวางสงครามโลกครงท 2

73 “การพจารณารางพระราชบญญตไขจบสน พ.ศ.2485 วนท 16 เมษายน 2485,” ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ พ.ศ.2484-2485, (พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2486) หนา 491-504.

74 “พระราชบญญตไขจบสน พทธศกราช 2485,” ราชกจจานเบกษา 59 (4 สงหาคม 2485): 1408-1414.

149

ซงพนทภาคเหนอเปนฐานทพส าคญในการท าสงครามขยายดนแดนเขาไปในรฐฉานทางตอนเหนอของพมา เชน เชยงตง เชยงของ ฯลฯ75 ในปพ.ศ.2485 มรายงานวาทองทภาคเหนอในความครอบครองของกองทพพายพมไขจบสนชกชมและเปนปญหามากในสถานะสงคราม “จ านวนผตายดวยโรคไขจบสนยงมากกวาจ านวนผบาดเจบดวยอาวธขา ศก” น าไปสการตง “คณะกรรมการปราบปรามไขจบสน” และ “โครงการปราบปรามไขจบสนในทองทซงอยในความครอบครองของกองทพพายพ” โดยความรวมมอระหวางกองทพพายพและกรมสาธารณสข มการด าเนนการเชน การจดสถานพยาบาลและสถานพกฟน การจดหนวยเคลอนท การตรวจหาไขจบสน การแจกจายยา เปนตน76 แมในโครงการจะหนกไปในทางดแลกองทหาร แตพลเมองในบรเวณใกลเคยงโดยเฉพาะในจงหวดเชยงใหม ล าปาง และเชยงราย ทอาจมพาหะน าโรคมาตดตอสทหารกไดรบอานสงสในการจดการไปดวย จะเห นไดวาการจดการควบคมไขจบสนใหความส าคญเปนพเศษกบบรเวณทมผลประโยชนของรฐ นอกจากโรคไขจบสนแลว อกโรคหนงทมความพยายามควบคมเปนพเศษคอโรคเรอน โดยไดมเสนอโครงการควบคมคนโรคเรอนจากรฐมนตรกระทรวงสาธารณสขมายงคณะรฐมนตรเมอวนท 14 เมษายน พ.ศ.2486 โดยมหลกการวา “โรคเรอนเปนโรคทตดตอกนดวยการสมผส...เปนไดทงชายและหญงทกอาย โดยเฉพาะเดกออนจะตดโรคนไดงายกวาผใหญ...เมอเปนขนแลวรกษายากและเปนทรงเกยจในสงคม” มการอางถงจ านวนผ ปวยจากการส ารวจวามมากกวา 20,000 คน รวมไปถงอายขยเฉลยของคนทเปนโรคเรอนซงอยทประมาณ 41 ปหรอนอยกวานนหากมโรคอนแทรกแซง ในบนทกโครงการระบวาหากคดจากอายขยน จ านวนคนโรคเรอนทมอยมากกวา 20,000 คนนน “อาจจะหมดไปไดภายใน 50 ป หากไมมคนเปนโรคเรอนเพมขนใหมอก” จงจ าเปนจะตองควบคมและกกกนคนโรคเรอนทมอยเพอไมใหตดตอกบคนอนเพมขน ผ เสนอเหนวาการควบคมทมอยคอการแยกผ ปวยไปอยในโรงพยาบาลหรอนคมโรคเรอน ซงรวมทกแหงแลวรบผ ปวยได 1,650 คน ยงไมเพยงพอท าใหคนเปนโรคเรอนออกมาปะปนในสงคมเปนจ านวนมาก จ าเปนจะตองมการขยายโรงพยาบาลและนคมโรคเรอนเพมขนอก รวมทงจดตงเปนหมบานตามจงหวดตางๆดวย ใหมเพยงพอกบการรบคนโรคเรอนทงหมดไวควบคมและกกกน รวมทงจะตองม

75 ชาญวทย เกษตรศร, ประวตการเมองไทย 2475-2500, หนา 289. 76 “โครงการปราบปรามไขจบสนในทองทซงอยในความครอบครองของกองทพพายพ ,” ใน หจช. (2)สร.

0201.27.1/6 มหาดไทยรายงานการปองกนและบ าบดไขจบสนจงหวดตางๆ (9 พ.ย.2482-25 พ.ค.2486).

150

กฎหมายบงคบเปนการเฉพาะส าหรบผ เปนโรคน และควรทจะตงองคการกองควบคมโรคเรอนขนเพอควบคมด าเนนการดวย77 ควบคไปกบการเสนอโครงการควบคมโรคเรอน กมการตราพระราชบญญตโรคเรอน พ.ศ.2486 ขนอกดวยโดยประกาศในราชกจจานเบกษาเมอวนท 28 กนยายน พ.ศ.2486 มเนอความส าคญคอการใหอ านาจเจาหนาทในทองททมโรคเรอนชกชมก าหนดใหโรคเรอนเปนโรคทตองแจงความในทองทนน มการก าหนดขอบงคบส าหรบผ เปนโรคเรอน เชน หามสมรสยกเวนกบผ เปนโรคเรอนดวยกนและตองมการคมก าเนดดวย หามเขาเรยนในโรงเรยนยกเวนโรงเรยนเฉพาะส าหรบผเปนโรคเรอน หามเขาในทประชาชนชมนมกน หามเขาพกอาศยในโรงแรม วด ศาลเจา ฯลฯ หามประกอบอาชพทก าหนด หามรองน าประปาสาธารณะ หามอาบน า ซกฟอกเสอผาในแมน าล าคลองสาธารณะ หามโดยสารยวดยานสาธารณะยกเวนในความควบคมของเจาพนกงานสาธารณสข นอกจากนยงใหเจาหนาทสาธารณสขมอ านาจเรยกบคคลใดๆทสงสยวาเปนโรคเรอนมาใหแพทยตรวจรางกาย มอ านาจแยกลกคลอดใหมของผ เปนโรคเรอนไปไวทสถานอนบาลจนกวาอายครบ 9 ป เจาหนาทสาธารณสขมอ านาจก าหนดใหบคคลเปนโรคเรอนไปอยในสถานโรคเรอนแหงใดแหงหนงเพอการรกษาพยาบาล หรออนญาตใหไมตองไปอยสถานพยาบาลแตอยภายในบรเวณบานทมทกนอยตางหาก ไมใหปะปนกบคนอน ส าหรบผ ปวยบางคนทแพทยเหนวาไมเปนอนตรายตอสงคมกอาจใหออกจากสถานโรคเรอน แตตองไปรายงานตวกบเจาหนาทสาธารณสขในจงหวดทตนอย ในการนมบทลงโทษดวยการปรบไมเกน 100 บาท และจ าคกไมเกน 1 เดอน78 จะเหนไดวาผ ปวยเปนโรคเรอนกยงคงถกจ ากดสทธในการด ารงชวตเปนพลเมองชน 2 อยเชนเดม ทงยงมการตราเปนกฏหมายลายลกษณอกษรมาใชบงคบและก าหนดโทษทณฑดวย แตในเนอความของกฏหมายกยงมการผอนผนอนญาตอยบางในบางสงทมนษยสมควรไดรบ เชน สทธในการแตงงาน การเขาเรยน การอยบาน การอยในสงคม โดยอยภายใตขอจ ากดและการควบคมทก าหนด เขาท านองวาตองเสยสละสทธบางอยางเพอความมนคงปลอดภยของสงคม ในเรองการควบคมโรคเรอนนจะเหนความแตกตางจากสมยกอนหนานอยบาง กลาวคออนทจรงไดเคยมการเสนอรางกฎหมายควบคมโรคเรอนกนมาในสภาฯตงแตปพ.ศ.2477 แลว โดยในครงแรกเปนการเสนอรางมาจากสมาชกสภาผ แทนราษฎรเอง คอนายมงคล รตนวจตร ผแทนราษฎรจงหวดนครศรธรรมราช เมอวนท 13 สงหาคม พ.ศ.2477 ซงกไดรบการสนบสนนจาก

77 “โครงการควบคมคนโรคเรอน,” ใน หจช. (2)สร.0201.27.1/8 โครงการควบคมโรคเรอน (14 เม.ย.2486-28 ม.ย.

2491). 78 “พระราชบญญตโรคเรอน พทธศกราช 2486,” ราชกจจานเบกษา 60 (28 กนยายน 2486): 1432-1438.

151

ส.ส.บางสวน เชน ขนพเคราะหคด ผแทนราษฎรจงหวดขขนธเหนวาการทโรคเรอนแพรหลายมานานเพราะวารฐบาลไมไดออกพระราชบญญตมาควบคม ท าใหเกดการตดตอกนไดงายทงจากในครอบครวเองจนลามไปถงบคคลอน เหนวา “ควรหามมใหผปวยมาปะปนกบผอนและจ ากดอยเสยทใดทหนง” สอดคลองกบความเหนของ ร.ท.ทองด า คลายโอภาส ผแทนราษฎรจงหวดปราจนบรซงยกตวอยางประเทศจนและอเมรกาท “ไมปลอยใหคนโรคเรอนอยในประเทศเลย” แตเอาไปปลอยเกาะไวในทซงหางจากพลเมอง แตกมฝายทคดคานการออกกฎหมายมาควบคม เชน หลวงนรนทรประสาตรเวช ผแทนราษฎรจงหวดจนทบรเหนวาเรองนเปนปญหาทางวชาการ ไมใชแคเรองทางปกครอง จงควรใหมการพจารณาอยางรอบคอบกอน “การออกกฎหมายบงคบอาจท าใหเกดผลเสย” เชน ท าใหคนเปนโรคเรอนหลบหลกซอนตวอยในสงคม ท าใหเปนภยแกประชาชน มการยกตวอยางประเทศอนเดยและฟลปปนสทเคยใชกฎหมายบงคบเชนนแตไมไดผล ตองเปลยนมาใชการสขศกษา สวนนายทองอนทร ภรพฒน ผแทนราษฎรจงหวดอบลราชธานเหนวารฐบาลควรจะจดท านคมและโรงพยาบาลโรคเรอนใหส าเรจดกอน ใหในนคมมโรงเรยน โรงงานพรอมสรรพ ใหเปนทนยมของราษฎร “แลวผปวยกจะสมครใจไปเขาโรงพยาบาลหรอนคมนนเอง”79 ผลสดทายทประชมลงมตใหรฐบาลเปนผ น าไปพจารณา แตหลงจากนนรฐบาลกไมไดน ารางกฎหมายทผานการพจารณากลบมาเขาสสภาฯ ตอมาเมอถงปพ.ศ.2483 ไดมสมาชกสภาผแทนราษฎรเสนอรางพระราชบญญตนคมโรคเรอนขนอก เมอวนท 22 สงหาคม พ.ศ.2483 คอนายทองมวน อตถากร ผ แทนราษฎรจงหวดมหาสารคาม เสนอหลกการใหมกฎหมายควบคมผ ปวยโรคเรอนใหอยภายในเขตทจ ากด ไมอยปะปนกบคนด หางไกลจากหมบาน ซง “ไมถอเปนการผดศลธรรมทจะจบคนพลดพรากจากครอบครว...เนองจากผปวยโรคเรอนมหนาทอยแลวทจะเจยมเนอเจยมตว ยอมพลดพรากจากหมบาน...เพราะเปนโรคทนาเกลยดมาก...และนบวนจะยงแพรหลาย” นอกจากนผ เสนอเหนวาการใชวธละมนละมอมโดยทางชกชวนใหไปรกษาทโรงพยาบาลโรคเรอนนนไมเปนผล เพราะไมมใครอยากจะจากครอบครวของตน80 ในครงนทประชมลงมตใหรฐบาลรบเรองไปพจารณาอกครง และตอมากเกดเปนพระราชบญญตโรคเรอนพ.ศ.2486 ทมเนอหาในทางบงคบราษฎรทเปนโรคเรอนดงทไดกลาวไวขางตน

79 “การพจารณารางพระราชบญญตควบคมผ ปวยโรคเรอน พ.ศ.2477 วนท 13 สงหาคม 2477,” ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2477 (พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2478), หนา 375-387. 80 “การพจารณารางพระราชบญญตนคมโรคเรอน พ.ศ.2483 วนท 22 สงหาคม 2483,” ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2483 (พระนคร: โรงพมพไทยพทยา, 2484) หนา 541-553.

152

จะเหนไดวาในสมยรฐบาลพระยาพหลพลพยหเสนาระหวางพ.ศ.2477-2481 ความพยายามในการใหมกฎหมายควบคมโรคเรอนยงไมประสบผลนก เหตผลหนงอาจเปนเพราะการค านงถงสทธเสรภาพของประชาชนหลงจากทไดเปลยนแปลงการปกครองเปนประชาธปไตยไดไมนาน แมจะมการควบคมบงคบผ ปวยโรคเรอนหรอโรคอนๆใหไปรกษาตวยงโรงพยาบาล แตกไมถงขนจะตองตราเปนกฎหมายบงคบ ยกเวนในบางโรคทเปนโรคตดตออนตรายจงจะมกฎหมายบงคบ แตเมอมาถงสมยรฐบาลจอมพลป.พบลสงคราม แนวคดอ านาจนยมเรมแพรหลายทงในรฐบาลหรอแมแตสภาฯเอง มผลท าใหกจการตางๆมความเขมขนในทางใชอ านาจบงคบมากขน มการออกกฎหมายควบคมเฉพาะโรค เชน โรคเรอน โรคไขจบสน โดยเฉพาะในการควบคมโรคเรอนทแมจะมการถกเถยงกนมานานถงเรองผลดผลเสยของการใชกฎหมายบงคบ รวมทงมการยกตวอยางถงประเทศทใชกฎหมายบงคบแลวไมไดผล แตสดทายกยงคงมการประกาศเปนกฎหมายเพอควบคมบงคบผ ปวย อาจกลาวไดวามการค านงถงหลกวชาการทเกยวกบโรคนนๆรวมไปถงผลทเกดขนกบพลเมองนอยลง และหนไปเนนการบงคบควบคมมากขน อกประเดนหนงทนาสนใจในเรองการควบคมโรคเรอนคอดวยความทโรคเรอนเปนโรคทมสภาพนารงเกยจ นากลว จงท าใหประชาชนรวมไปถงผ ทเกยวของตางๆมแนวโนมทจะกลวโรคเรอนมากกวาความเปนจรง ซงกระทรวงสาธารณสขเองกไดเคยช แจงหลายครงวาตามหลกวชาการแพทยปรากฏวาโรคเรอน “ไมเปนโรคทตดตอกนไดงาย” จะตดตอโดยการ “สมผสใกลชดกบผปวยเปนเวลานาน” นอกจากนยงชแจงวาโรคเรอนไมสามารถตดตอกนทางน าเนองจาก “เชอโรคไมเจรญตวในน าเพราะไมมอาหารส าหรบเชอโรคจะยงชพอยได” แตกยงคงปรากฏวามผรองเรยนอยบอยครงถงเรองผ ปวยโรคเรอนมาใชแหลงน าสาธารณะ 81 ดงนนปญหาสวนใหญจงไมไดอยทการตดตอของโรค แตเปนความรสกรงเกยจของคนในสงคมทมตอสภาพของโรค และเปนหลกทท าใหรฐสามารถด าเนนการควบคมบงคบไดอยางชอบธรรม นอกจากการปองกนโรคตางๆโดยใชมาตรการในทางบงคบแลว ยงมการขยายการสขศกษา เชน การจดหนวยสขศกษาโดยภาพยนตรไปแสดงแกประชาชนในทองทจงหวดตางๆ ท าการสขศกษาแกนกเรยนเปนประจ า จดสรางภาพยนตรเพอเผยแพรสงเสรมการสาธารณสขและการอนามย จดพมพเอกสารค าแนะน าในทางสาธารณสขแจกแกประชาชน รวมทงจดหนวยออก

81 “กระทถามเรองโรงพยาบาลโรคเรอนจงหวดขอนแกน วนท 28 สงหาคม 2484,” ใน รายงานการประชมสภา

ผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2484 (พระนคร: โรงพมพครสภาลาดพราว, 2512) หนา 442-443.

153

ใหค าแนะน าประชาชนในการปองกนโรคภยไขเจบในยามทเหตการณคบขน นอกจากนยงมการสขศกษาเรองการปองกนโรคและการอนามยเผยแพรทางวทยกระจายเสยงเปนประจ าทกวนดวย82 2.2.2 การขยายการบ าบดโรค ในสวนของการขยายการบ าบดโรคนนไดมการย าถงความส าคญของการบ าบดโรคไวในปาถกฐาเรองนโยบายและองคการสาธารณสขของชาตในการประชมขาหลวงประจ าจงหวดเมอปพ.ศ.2484 วาการบ าบดโรคเปนเครองมอชกจงใหประชาชนเลอมไสในการแพทยแผนปจจบน ซงจะมประโยชนตอกจการในทางปองกนโรคและเสรมสรางอนามยดวย สวนแผนการขยายสถานพยาบาลสวนภมภาคในสมยนกเปนแผนการเดยวกบโครงการอนามยหวเมองทมการเสนอเมอปพ.ศ.2478 ในสมยรฐบาลพระยาพหลพลพยหเสนา คอความตองการจดสถานพยาบาลตามล าดบชน ใหมโรงพยาบาลชน 1 ประจ าภาค 5 ภาค มโรงพยาบาลขนาดกลางหรอขนาดยอมประจ าจงหวดตามความเหมาะสม หรออาจเปนสขศาลาชน 1 สวนตามอ าเภอและต าบลทส าคญกใหมสขศาลาชน 2 ในการสรางโรงพยาบาลหรอสขศาลามวธอย 3 อยางคอ สรางดวยงบประมาณแผนดน สรางดวยเงนบ ารงทองท และสรางดวยเงนบรจาคขององคการหรอบคคล แตในการจดสรางโรงพยาบาลกมอปสรรคอยทการจดหาแพทยทไมสามารถจดหาใหไดครบตามความตองการของแตละจงหวด รวมทงความสบสนในการจดการโรงพยาบาลเนองจากโรงพยาบาลบางจงหวดเปนของรฐบาลด าเนนการ และบางจงหวดเปนของเทศบาลด าเนนการ ทเปนเชนนเพราะแมเทศบาลจะมหนาทจดสถานพยาบาลแกประชาชนในทองท แตสถานะของเทศบาลแตละแหงไมเหมอนกน รฐบาลจงตองเขาชวยเหลอ บางแหงทเทศบาลไมสามารถสรางโรงพยาบาลไดเอง หรอสรางแลวไมมเจาหนาท ไมมเงน ร ฐบาลกตองรบมาจดท าตอโดยเจาหนาทและเงนของรฐบาล83 กลาวไดวาในสวนของนโยบายขยายการบ าบดโรคในสมยนไมแตกตางจากในสมยกอนหนานมากนก คอเปนความพยายามขยายสถานพยาบาลนะระดบตางๆสสวนภมภาคตามความจ าเปนโดยอาศยความรวมมอและทนจากทองถนรวมกบงบประมาณของรฐบาล สงทแตกตางกนคอผลของการด าเนนการเนองมาจากสถานการณคอในระหวางสงครามโลกครงท 2 ไดเกดภาวะขาดแคลนเวชภณฑและอปกรณการแพทยอยางรนแรงเนองจากตองจดซอจากประเทศทางยโรปและอเมรกา ในภาวะทประกาศสงครามกบประเทศเหลานซงอย ฝายสมพนธมตรจงมปญหามาก รวมไปถงวสดการกอสรางทราคาสงและขาดแคลน ท าใหโครงการขยายโรงพยาบาลถกระงบไปใน

82 “รายงานกจการงานทกระทรวงสาธารณสขไดปฏบตอยและทจะปฏบตตอไป พ.ศ.2486,” ใน หจช. (3)สร.

0201.62/15 โครงการและการปฏบตงานกระทรวงสาธารณสข (14 พ.ค.2486-18 ก.ย.2490). 83 พระไวทยวธการ, “นโยบายและองคการสาธารณสขของชาต,” ใน รายงานการประชมขาหลวงประจ าจงหวด

พ.ศ.2484 เลม 1, หนา 131-137.

154

ปพ.ศ.248684 แตกนบวาโรงพยาบาลทมอยขณะนนครอบคลมอยทกภมภาคตามสมควร เชน ภาคเหนอมทจงหวดเชยงใหม เชยงราย ล าปาง ภาคอสานมทจงหวดอบลราชธาน นครพนม หนองคาย รอยเอด ขอนแกน ปราจนบร นครราชสมา ภาคตะวนออกมทจงหวดจนทบร ฉะเชงเทรา ชลบร ภาคกลางและตะวนตกมทจงหวดอยธยา ตาก ระนอง นครสวรรค ราชบร สพรรณบร นครปฐม และภาคใตมทจงหวดสราษฎรธาน ปตตาน นราธวาส นครศรธรรมราช สงขลา เปนตน85 ส าหรบสขศาลากไดรบผลกระทบจากการสงครามและการขาดแคลนงบประมาณจนสรางไดนอยกวาในชวงกอนหนาน กลาวคอในระหวางปพ.ศ.2478-2481 สามารถสรางไดถงปละ 70-140 แหง แตในระหวางปพ.ศ.2481-2487 การสรางเหลอเพยงปละประมาณ 20-40 แหง86 อาจเปนไปไดวารฐบาลในชวงนเหนวามจ านวนสขศาลามากพอสมควรและครอบคลมทวประเทศแลว แมจะยงไมทวถงในทกอ าเภอและต าบล กถอวาเพยงพอตอจ านวนพลเมองในระดบหนง อตราการขยายตวของสขศาลาจะอยในระดบนตอไปจนถงชวงปพ.ศ.2500 จงจะไดมการเตบโตขนใหมจากนโยบายการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของรฐบาล อยางไรกตามแมวาจะไมมการขยายกจการสขศาลามากนก แตในการผลตผชวยแพทยซงถอไดวา เปนบคลากรประจ าสขศาลากลบเปนตรงกนขาม คอมการผลตมากขน คอจากเดมทผลตไดราว 50-100 คนตอปในระหวางพ.ศ.2478-2484 แตเมอถงปพ.ศ.2485 กมการขยายหลกสตรจาก 6 เดอนเปน 1 ปและเพมจ านวนการผลตเปนปละ 150-200 คน จนถงปพ.ศ.2490 (โปรดดตารางท 8) คาดวาจดประสงคทท าใหเกดการผลตผชวยแพทยมากขนนาจะเปนเชนเดยวกบการผลตนางผดงครรภชน 2 ทเกดขนในเวลาใกลเคยงกน (พ.ศ.2482) กลาวคอใหบคลากรทผลตขนชวยเหลอในการอบรมพลเมองตามนโยบายสรางรางกายและนโยบายวฒนธรรมอนๆของรฐบาล รวมทงใหชวยเหลอในเรองการเพมการเกดและลดการตายในหมพลเมองดวย การขยายกจการบ าบดโรคยงมประโยชนมากในกจการขยายดนแดนระหวางสงคราม ดงทในบทสนทนานายมนนายคงเมอปพ.ศ.2485 กลาวถงความชวยเหลอของรฐบาลตอจงหวดทไดคนมาในบรเวณอนโดจน เชน จงหวดพบลสงคราม จงหวดลานชาง จงหวดพระตะบอง โดยโฆษณาวารฐบาลไดใหความชวยเหลออยางกวางขวางโดยเฉพาะในเรองจ าเปนคอการสาธารณสข เชน

84 เพญศร กววงศประเสรฐ, “บทบาทของรฐตอปญหาสขภาพของประชาชน(พ.ศ.2325-หลงการเปลยนแปลงการ

ปกครอง พ.ศ.2475),” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาสงคมศาสตรการแพทยและสาธารณสข บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, 2528), หนา 206-207.

85 “รายงานกจการงานทกระทรวงสาธารณสขไดปฏบตอยและทจะปฏบตตอไป พ.ศ.2486,” ใน หจช. (3)สร.0201.62/15 โครงการและการปฏบตงานกระทรวงสาธารณสข (14 พ.ค.2486-18 ก.ย.2490).

86 ตวเลขค านวณมาจากจ านวนสขศาลาทมการสราง รายงานใน กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, “ประวตและผลงานของกรมอนามย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 250.

155

เปดสถานพยาบาลตามอ าเภอตางๆ สงแพทยและผชวยแพทยไปประจ า สงหนวยสาธารณสขเคลอนทไปท าการ ดวยความคดทตองการใหราษฎรบรเวณนนมาเปนพลเมองของไทย มสขภาพอนามยด รางกายแขงแรง เปนประโยชนตอประเทศชาต87 ซงกเปนการสรางความนยมตอรฐบาลไทยในดนแดนเหลานนดวย 2.3 การปรบปรงสภาพแวดลอม ในสมยสรางชาตของรฐบาลจอมพลป.พบลสงคราม ความสะอาดและความเปนระเบยบของพนทเปนประเดนหนงทราชการใหความส าคญ โดยถอวาการทรางกายจะสขภาพด แขงแรง สมบรณ กยอมตองอยในสงแวดลอมทเปนระเบยบ เรยบรอย ถกสขลกษณะ จงจ าเปนตองจดการปรบเปลยนสงแวดลอมทางกายภาพใหถกสขอนามยซงเออตอการ “อยด” ของพลเมอง88 เมอพลเมองมความเปนอยทดแลวการตายและการเจบปวยกจะลดลงเปนผลในทางเพมพลเมอง นอกจากนยงเกยวของกบหนาตาและความสมพนธระหวางประเทศ ดงปรากฏในบทสทนานายมนนายคงวา “การทมบานเมองสกปรกโสมมและมโรคบอยๆกชวนใหโลกเขาดถกและรงเกยจ จนไมชากจะยนมอเขามาชวยท าลายรงเชอโรคโดยอางวาเพอสนตสขของประเทศชาตอนๆ เปนปจจยอนหนงของการลาเมองขนทเราจะตองปองกน”89 แตในสภาพทเปนอยนนรฐบาลเหนวาประเทศไทย

“ยงสกปรกอยมาก..ในล าคลองมขยะมลฝอยและสงปฏกลอยเกลอนกลาดทงสองฝงคลอง มหญาขนรกเปนพง..ถนนบางถนนมกองขยะเกลอนอยขางถนน...พนทบางแหงลมมน าเนาขง ท าใหมกลนเหมนและเพาะยงตลอดป...ตามเคหะสถานบานชองของประชาชนกสกปรก มมลฝอยและเศษอาหารทงอยในบาน

และกองทงอยหนาบานเตมไปดวยแมลงวน...ปลอยใหมน าเนาและหญารกในบรเวณบาน” 90

รฐบาลจงตองการใหกระทรวงมหาดไทยหาทางด าเนนการในเรองความสะอาดน และถาจ าเปนกใหออกกฏหมายบงคบใหประชาชนท าความสะอาดในบรเวณทของตน กฏหมายทม

87 “บทสนทนาระหวางนายมน ชชาต กบนายคง รกไทย แสดงทางวทยกระจายเสยงวนท 25 ธนวาคม พ.ศ.2485,”

ใน หจช. (2)สร.0201.18.1/4 บทสนทนาระหวางนายมน ชชาต กบนายคง รกไทย พฤศจกายน 2485 ถงกมภาพนธ 2485 (1 พ.ย.2485-7 เม.ย.2486).

88กองสกล กวนรวกล, “การสรางรางกายพลเมองไทยในสมยจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487,” หนา 58-59..

89 “บทสนทนาระหวางนายมน ชชาต กบนายคง รกไทย แสดงทางวทยกระจายเสยงวนท 14-15 กนยายน พ.ศ.2484,” ใน หจช. (2)สร.0201.18.1/1 บทสนทนาระหวางนายมนกบนายคง แสดงทางวทยกระจายเสยงประจ าเดอนตลาคม (14 ก.ย.2484 – 27 พ.ย.2484).

90 “หนงสอจากเลขาธการคณะรฐมนตรถงรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทย วนท 1 กนยายน พ.ศ.2484,” ใน หจช. (2)สร.0201.27/3 การรกษาความสะอาดในถนนหลวงและการเทขยะมลฝอย (1 ก.ย.2475 – 17 ก.พ.2485).

156

ความส าคญซงใชในกจการนไดแกพระราชบญญตการสาธารณสขซงตราไวครงแรกเมอปพ .ศ.2477 จนเมอมาถงในชวงสมยรฐบาลนกไดมการแกไขเพมเตมอก 2 ครงในปพ.ศ.2482 และพ.ศ.2484 แสดงใหเหนถงความส าคญของกจการน พระราชบญญตสาธารณสข พ.ศ.2484 ไดมการประกาศใชทวราชอาณาจกรโดยมหลกการเพอจะปรบปรงและจดการสขาภบาลในทองทชนบทใหดยงขน โดยเฉพาะในทชมนมชนซงมประชากรอยจ านวนมาก และทองทตามแนวทางหลวงทกจงหวดตองมสภาพถกสขลกษณะโดยประกาศเปนเขตควบคมกจการคาซงอาจเปนอนตรายแกอนามย91 ส าหรบในเขตกรงเทพกไดมการเรงด าเนนการเชนกน โดยการออกประกาศเทศบญญตเรองการเรขายก าหนดใหผขายเรขายของไดในทจ ากด การบ ารงรกษาคลองและทางระบายน า การจบกมคนโรคเรอนไปกกยงโรงพยาบาล การจดการลกษณะสขาภบาลตามอาคารบานเรอน เปนตน ซงไดมรายงานกลบมายงรฐบาลวา หลงจากทด าเนนการเรองความสะอาดเปนเวลา 3 เดอน กปรากฏชดวาความเจบไขไดปวยดวยโรคตดตอในเขตกรงเทพและธนบรลดนอยลง เชน โรค

ไขรากสาดนอย*ทเคยมเปนประจ าเดอนละประมาณ 50 ราย ตายประมาณ 15 ราย ไดลดลงเหลอเพยง 12 ราย ไมมตายเลย โรคตดตออนตรายอยางอนกไมไดเกดขน จ านวนคนโรคเรอนในทชมนมชนกลดนอยลง92

91 “หนงสอจากปลดกระทรวงมหาดไทยถงคณะกรรมการจงหวดทกจงหวด วนท 30 พฤษภาคม พ.ศ.2484,” ใน

หจช. (2)สร.0201.27/19 การบงคบใหราษฎรรกษาบรเวณบาน ตวบาน และภายในบานใหสะอาดถกตองอนามย (19 ม.ค.-6 ก.พ. 2486).

* โรคไขรากสาดนอย (Typhoid Fever) เปนโรคทเกดจากเชอแบคทเรย ตดตอผานทางอาหารและน าดมทปะปน

เชอโรค อาการคอมไขสงรวมกบปวดทองและทองเสย มระยะด าเนนโรคประมาณ 4 สปดาหแลวอาการกจะลดลง แตหากมอาการแทรกซอนในระบบทางเดนอาหาร เชน เลอดออกในล าไส ล าไสทะล กอาจท าใหถงแกชวตได เปนโรคทพบไดบอยในประเทศไทยสมยทศกษา โดยเฉพาะบรเวณชมชนหนาแนนและชวงฤดแลง ตางจากโรคไขรากสาดใหญ (Typhus) ซงเปนโรคทเกดจากแบคทเรยเชนกน แตมแมลงปรสตเปนพาหะ เชน เหา เหบ หมด โลน มอาการคอ ไขสง ปวดศรษะอยางรนแรง ปวดกลามเนอ ซมเซา ไวตอแสง และเพอ เปนโรคทพบมากในชวงสงครามโลกครงท 2 ในคายกกกนของนาซเยอรมนทท าใหมผ เสยชวตหลายพนคน และยงมชนดทระบาดตามปาละเมาะ ซงจะท าใหมอาการในระบบทางเดนอาหารรวมดวย พบการระบาดอยางรนแรงในกองทหารในพมา มาเลเซย และศรลงการะหวางสงครามโลกครงท 2 เปนเหตใหทหารญป นซงเขามาประจ าการในประเทศไทยเกรงวาจะเกดการระบาดในประเทศไทยดวยจงขอใหรฐบาลไทยประกาศใหโรคไขรากสาดใหญเปนโรคตดตออนตรายในปพ.ศ.2485 แตกไมมรายงานผ ปวยโรคนในประเทศไทยจนถงปพ.ศ.2495 เปนโรคทพบนอยมากในประเทศไทย, อางมาจาก พชาญ พฒนา, ความเปนมาของการแพทยเมองไทย (พระนคร: โรงพมพอกษรบรการ, 2509), หนา 311 และ http://en.wikipedia.org/wiki/Typhoid_fever.

92 “รายงานแจงผลการด าเนนการจดท าความสะอาดในเขตเทศบาลกรงเทพและธนบร วนท 3 ธนวาคม พ.ศ.2484,” ใน หจช. (2)สร.0201.27/3 การรกษาความสะอาดในถนนหลวงและการเทขยะมลฝอย (1 ก.ย.2475 – 17 ก.พ.2485).

157

พนททรฐบาลตองการเขาไปควบคมในเรองความสะอาดและอนามยนครอบคลมทงพนทสาธารณะ พนทราชการ และพนทสวนบคคล ในสวนของพนทสาธารณะนอกจากจะมการควบคมในกจการคาทเปนอนตรายตออนามยแลว ยงมการควบคมในสวนของพฤตกรรมพลเมอง เชน การออกประกาศเทศบาลนครกรงเทพเรองหามบวนน าลายน าหมากในทสาธารณะ โดยใหเหตผลวานอกจากจะท าใหสถานทสกปรกแลว ยงอาจเปนการแพรเชอโรคตอผ อนได จนไปถงการใหเลกรบประทานหมากในทสด การหามเททงขยะมลฝอยลงบนทสาธารณะ การหามมใหนงบนพนตามตลาดและทางเทา เปนตน ส าหรบในสวนราชการกมการกวดขนใหขาราชการรกษาความสะอาดบานพกและสถานทราชการใหสะอาดเรยบรอย เปนตวอยางแกประชาชน ถาไมปฏบตตองไดรบโทษ ในสวนของพนทสวนบคคลกมโครงการใหประชาชนเลกอยแพหรอปลกบานในแมน าล าคลอง เนองจากเมอพลเมองมากขนโรคระบาดในน าอาจมมากขน ใหมการปรบปรงบานเรอนทรกรงรง และยงหามมใหมโรงเลยงสตวในเขตเทศบาล เปนตน93 นอกจากวธการบงคบโดยการใชกฎหมายและประกาศเทศบญญตตางๆแลว รฐบาลยงไดด าเนนการในสวนของการอบรมและชแจงชกจง โดยเฉพาะในสวนพนทสวนบคคลซงตองใชวธใหขาราชการไปอธบายและชกจงประชาชนใหเหนประโยชนของการด าเนนชวตและจดการสงแวดลอมใหถกสขอนามย บานเรอนวรถกสรางอยางแขงแรงมนคง พนทสวนตางๆในบานเรอนควรเปนระเบยบเรยบรอยและสะอาด เพราะจะสงผลใหผอยอาศยมสขภาพแขงแรงสมบรณ พนทกควรจดระเบยบโดยจ าแนกออกเปนสวนตางๆใหชดเจน เชน หองครว หองนอน หองน า ฯลฯ เพราะนอกจากจะถกตองตามสขลกษณะแลวยงแสดงใหเหนถงการด าเนนชวตอยางอารยชนดวย94 นอกจากนยงมการใชวธการรณรงคโดยการประกาศใหวนท 27 พฤศจกายนของทกปเปนวนสาธารณสข เนองจากเปนวนคลายวนกอตงกรมสาธารณสข โดยเรมตงแตปพ.ศ.2483 มการชกชวนใหประชาชนทวประเทศชวยกนจดท าความสะอาดบานเรอน โดยระบวาเปนไปเพอการปองกนโรคตางๆทประชาชนเปนกนมาก เชน วณโรค คดทะราด โรคตดตอและโรคผวหนงอนๆ ท าใหสขภาพชาวไทยไมสมบรณ และโรคเหลานมาจากการอยในบานเรอนทสกปรกไมถกสขลกษณะ การทจะปองกนโรคเหลานกโดยการทจดการบานเรอนใหสะอาดเรยบรอยอยเสมอ การชกชวนเชนนมไปเกอบทกปไปจนถงปพ.ศ.2496 เปนอยางนอย และในบางปกเปนการก าหนดใหทง


61. 94 เรองเดยวกน, หนา 63-64.

158

สปดาหนนเปนสปดาหสาธารณสขและชกชวนใหท าความสะอาดกนตลอดทงสปดาห มรายงานวากจกรรมวนสาธารณสขนไดรบความรวมมอเปนอยางดจากประชาชน95 โดยรวมแลวกจการดานการลดการตายและการเจบปวยนเกยวกบการแพทยและสาธารณสขโดยตรง ซงนอกจากจะไดผลในทางเพมพลเมองในทางปรมาณแลว ยงเปนการควบคมคณภาพรางกายของพลเมอง คอสขภาพและความเจบปวย แตจะแตกตางจากในกจการเรงเพมการเกดตรงทในการเพมการเกดนน คณภาพของพลเมองทถกควบคมคอพลเมองรนตอไปทจะถอก าเนดขนในอนาคต แตในการลดการตายและการเจบปวยนคณภาพของพลเมองทถกควบคมคณภาพคอพลเมองรนนในปจจบน พลเมองทมชวตอย มกจการงานอาชพ ผลทเกดขนจงเหนไดรวดเรวและเปนรปธรรมมากกวา แตกจการทด าเนนการกตองเปนรปธรรมมากกวาเชนกน ทงการขยายกลไกรฐดานการแพทยและสาธารณสข การใชกฏหมายบงคบ มากกวาทจะเปนการโฆษณาชกจงหรอกระตนเรงเราพลเมองดงเชนในการเพมการเกด และเปนสงทแสดงใหเหนถงความเหนอกวาทงทางอ านาจและความรของรฐทมตอพลเมอง

95 หจช. (2)สร.0201.27/14 วนสาธารณสข (6 ต.ค.2483 – 19 พ.ย.2496).

159

ตารางท 11 รายงานสถตชพและอนามย พ.ศ.2475-249896 (อตรา หมายถงอตราเทยบจ านวนการเกดหรอการตายนนตอจ านวนคนพนคน)

ผลการด าเนนงานของกจการเพมพลเมองดวยวธการเพมอตราการเกดและลดอตราการตายอาจพจารณาไดจากสถตชพและอนามยดงตารางจะเหนไดวาในชวงระหวางพ.ศ.2484-2486 ทมการใชวธการกระตนใหเพมอตราการเกดตางๆ จ านวนคนเกดใหมไดเพมขนมาอย ในระดบ 5 แสนคน เกอบถง 6 แสนคนตอป จากเดมทอยในระดบ 4 แสนถง 5 แสนตนๆ แลวกเรมลดลงคาดวาจะเปนผลมาจากสงครามและการเปลยนแปลงรฐบาลและนโยบาย สวนผลของการลดอตราการตายไมสามารถสรปไดนกเนองจากอยในภาวะสงคราม ซงเปนตวแปรส าคญทท าใหการด าเนนการใดๆไดรบผลนอยลง


160

3.การเสรมสรางรางกาย การเสรมสรางรางกายพลเมองนนไมไดสงผลถงการเพมจ านวนในทางปรมาณนก แตกมความส าคญในการควบคมคณภาพรางกายของพลเมอง และรฐบาลในสมยสรางชาตกไดด าเนนการในเรองนมาตงแตกอนทจะมการใหความส าคญกบกจการเพมพลเมองในชวงปพ.ศ.2484 กอนหนานนรฐบาลไดมการเนนถงความส าคญของการ “สรางตนเอง” เพอเปนสวนหนงของการสรางชาตดงทไดกลาวไวแลวในชวงแรกๆของบทน กจการเสรมสรางรางกายพลเมองนท าใหรฐบาลไดเขาไปสพนทสวนตวของพลเมองตงแตการกน การอย การดแลรางกาย และกจวตรประจ าวนตางๆ ในทนจะขอยกตวอยางในเรองของอาหารการกนและการดแลรางกาย เพอแสดงใหเหนถงอ านาจและวาทกรรมของรฐทพยายามแผเขาไปใหถงวถชวตของพลเมอง 3.1 การสงเสรมอาหารและสขอนามยของการบรโภค

ผ ทมบทบาทส าคญอยางยงในการผลกดนเรองกจการสงเสรมอาหารของชาตคอนายแพทยยงค ชตมา (ยงฮว ชวเจรญวงศ) โดยหลงจากทกลบจากการศกษาทางสาธารณสขศาสตรในอเมรกาเมอพ.ศ.2477 แลวกไดรบมอบหมายจากกรมสาธารณสขใหท างานดานสงเสรมอาหารโดยมหนาทเผยแพรความรและชกชวนใหประชาชนมความตระหนกถงความส าคญของอาหารและการบรโภคอาหารใหครบถวนตามสดสวน นายแพทยยงคไดเขยนหนงสอและบทความเกยวกบอาหารออกเผยแพรจ านวนหลายชน เชน “สยามกาวหนาและอนามยแผนใหม (2479)” “ถวเหลอง (2479)” “ท าไมตองปฏรปอาหารการกนของชาต? (2480)” เปนตน97 ในบทความเรอง “ท าไมตองปฏรปอาหารการกนของชาต?” โดยสรปแลวนายแพทยยงคระบวา “รากฐานแหงการเจรญของประเทศชาตอยทคนและก าลงคน” และ”แมวาการศกษาของประชาชนจะด การคมนาคมจะสะดวก การอตสาหกรรมจะกาวหนา แตถาหากพลเ มองออดแอด ออนแอขโรค ท างานหนกไมได อายสน ความเจรญทแทจรงยอมเกดขนไมได” ซงจะตองแกปญหาดวยการ “ปฏวตอาหารการกน” เนองจากนายแพทยยงคเหนวา “รากฐานของสขภาพอยทการกนกอนอยางอน มนษยโดยเฉพาะเดกทารกปวยและตายกนมากๆเนองจากการกนไมเปนหรอบกพรองอาหาร

97 ดประวตและบทความของนายแพทยยงค ชตมาไดใน ประมวลบทความของนายแพทยยงค ชตมา (ทระลกใน

งานพระราชทานเพลงศพนายแพทยยงค ชตมา วนท 8 สงหาคม พ.ศ.2507), อางถงใน ทวศกด เผอกสม, เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม: ประวตศาสตรการแพทยสมยใหมในสงคมไทย, หนา 186.

161

ธาตส าคญเปนสวนใหญ” เพราะฉะนนในระบบใหมแหงอนามยชาต อาหารการกนตองเปนหนวยส าคญทสด98 นายแพทยยงคไดเสนอ “ลทธโปรตนนสม” (Proteinism) เพออนามยและเศรษฐกจเพราะ “โปรตนมความสมพนธตอเศรษฐกจและอนามยของชาตอยางมากมาย” พลเมองทกนโปรตนไมพอจะ “อดมไปดวยโรคภยและผอมเตย” ทารกและมารดาเจบปวยตายกนมากทกปกเพราะไดรบโปรตนไมเพยงพอ นายแพทยยงคเหนวาลทธโปรตนนสมจ าเปนอยางยงทตองน ามาใชโดยดวนแกประเทศชาต ซงถวเหลองกเปน “พชมหศจรรยทเหมาะจะใชเปนแกนแหงลทธโปรตนนสม” นายแพทยยงคระบวาถวเหลองเปนพชทมประโยชนมากในทางอนามยและในทางเศรษฐกจ ประโยชนในทางเศรษฐกจคอชวยบ ารงดนท าใหการเพาะปลกพชเศรษฐกจอยางอนเชนขาวกจะท าไดดไปดวย แตประโยชนทแทจรงคอในแงอนามยของชาตซงรฐบาลจะใชไดโดยการสงเสรมการปลกและกนถวเหลองทงชาต เพราะมประโยชนในการ “ปราบโรคเหนบชาและท าใหสขภาพแขงแรง เปนสขาหารชนเลศและราคาถก ปลกงายขายคลอง คนจนกสามารถซอกนได” นายแพทยยงคเหนวามนษยใดไดกนถวเหลองแลวกเทากบไดโปรตนเพอใชสอยในการสรางรางกายใหเตบใหญสมสวนสมบรณ “อยในสขภาพอยางสดขดไมเจบปวยและตายงาย ทงไมเกยจครานหรอซม” นายแพทยยงคสรปวาถาไดโฆษณาลทธโปรตนนสมใหราษฎรชนบทนยมกนไดกจะท าใหเกดผลดแกชาตทกๆดาน สขภาพพลเมองและเศรษฐกจจะดขนอยางจรงจง99

โครงการสงเสรมอาหารของชาตไดเรมเปนรปเปนรางขนในชวงเดอนตลาคม พ.ศ.2481 กรมสาธารณสข (สมยทยงไมไดตงเปนกระทรวง) ไดเสนอตอกระทรวงมหาดไทยวา จากการสบสวนคนควาตามหลกวชาการในทางการแพทยและสาธารณสขปรากฏวา การบรโภคอาหารของพลเมองในประเทศสยามโดยทวๆไป “สวนมากยงบกพรองไมถกตองตามหลกวชาการ” เปนเหตส าคญทท าใหพลเมองมรางกายไมเจรญเตบโตและ “ไมมก าลงพอทจะตานทานโรคภยไขเจบตางๆได” กรมสาธารณสขระบวาความบกพรองอาหารมชกชมแพรหลายทวประเทศโดยเฉพาะทภาคอสานและภาคเหนอ จ านวนผตายจากการบกพรองธาตอาหารส าคญมปละหลายพนเทาททราบ “แตทจรงนนอาจเปนจ านวนหมนๆ เพราะการรายงานสถตยงไมดพอ” สวนจ านวนผ ปวยทรนแรงและเรอรงกมมาก “เปนจ านวนแสนๆ” และผ ทไมปรากฏอาการปวยแตมสขภาพออนแอ แขงคด

98 ยงค ชตมา, “ท าไมตองปฏรปอาหารการกนของชาต?,” ใน ประมวลบทความของนายแพทยยงค ชตมา, 2507,

หนา 37-49, อางถงในทวศกด เผอกสม, เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม: ประวตศาสตรการแพทยสมยใหมในสงคมไทย, 2550, หนา 186-187.

99 “รายงานการไปตางประเทศระยะเวลา 5 เดอนครง เมษายน-ตลาคม 2480 ของนายแพทยตรวจการยงฮว ชวเจรญวงศ” ใน หจช. สร.0201.24.3/10 การประชมเรองสาธารณสขหรอเรองสขาภบาล (พ.ศ.2479-2481).

162

ขอมอเลก ฟนผ ผอม เตย ประกอบการอาชพไมไดเตมทเชนคนปกต และปราศจากก าลงมานะทงกายและใจนน “มมากเปนจ านวนลาน” ดงนนกรมสาธารณสขจงสรปวาวาการบกพรองธาตส าคญในอาหารการกนเปนอปสรรคแกการกสกรรม อตสาหกรรม และการเจรญกาวหนาของชาต การสงเสรมอาหารการบรโภคของพลเมองใหมมาตรฐานดยงขน “เปนปจจยของงานอนามยอนแทจรง และจะลดอตราเจบปวยและตายไดอยางเหนผลทนใจ” รวมทงจะท าใหผ ทไมปรากฏอาการปวยมสขภาพทงกายและใจดขนอกมากตอมาก นอกจากนกจการสงเสรมอาหารยงสอดคลองกบขอแนะน าของสนนบาตชาตจากการประชมวาดวยอนามยในชนบททจดขนเมอปพ.ศ.2480 ทเมองบนดงประเทศอนโดนเซย และประเทศไทยกไดรบรองไปแลววาจะยดถอเปนแนวทางในการจดระเบยบการอนามยในชนบทใหเหมาะสมสถานะและภาวะของประเทศไทยตอไป กรมสาธารณสขจงเสนอใหจดตงกองสงเสรมอาหารขนในกรมสาธารณสขเพอจะไดจดงานนใหเปนชนเปนอนและลงมอท างานไดทนทเพอประโยชนอนใหญหลวงตอประเทศชาต นอกจากจดตงกองสงเสรมอาหารแลวยงตองด าเนนกจการตางๆเชน การสรางต ารา การโฆษณา การปราบโรคบกพรองธาตอาหาร การส ารวจทองถนตางๆ การสงเสรมมาตรฐานการกนอยของชาวชนบท การศกษาในแงเศรษฐกจและอตสาหกรรมของอาหาร เปนตน100

ขอเสนอจากกรมสาธารณสขไดน าไปสการจดตงองคการสงเสรมอาหารขนในพ.ศ.2481 และเลอนสถานะเปนกองสงเสรมอาหารในปพ.ศ.2482 ตอมาเมอจดตงกรมประชาสงเคราะหขนในพ.ศ.2483 กไดโอนกองสงเสรมอาหารมาสงกดกรมประชาสงเคราะหโดยเปลยนชอเปนกองบรโภคสงเคราะห และเมอตงกระทรวงสาธารณสขในปพ.ศ.2485 กองบรโภคสงเคราะหกไดถกโอนมาเปนกองอาหารและยาในสงกดกรมสาธารณสข กระทรวงสาธารณสข101

กจกรรมหลกของการสงเสรมอาหารคอการโฆษณาชวนเชอใหพลเมองเหนความส าคญของการกนอาหารอยางถกหลกวชา ใหไดสารอาหารครบถวน โดยเฉพาะโปรตนทจะท าใหรางกายแขงแรงเปนก าลงของชาต การโฆษณานไดท าในหลายทางเชน ทางวทยกระจายเสยงผานรายการบทสนทนานายมนนายคงทพดถงเรองคนไทยขาดโปรตน และเรยกรองใหคนไทยปฏวตอาหารการกนเปนการสรางชาตโดยชวยกนกนโปรตนในชวตประจ าวน102 การเผยแพรค าขวญ “กนกบมากๆ

100 “โครงการสงเสรมอาหารของชาต โดยกรมสาธารณสข” ใน หจช. (2)สร.0201.27/10 โครงการสงเสรมอาหาร

ของชาต (5-8 ต.ค.2481). 101 ทวศกด เผอกสม, เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม : ประวตศาสตรการแพทยสมยใหมในสงคมไทย, หนา 187. 102 “บทสนทนาระหวางนายมน ชชาต กบนายคง รกไทย แสดงทางวทยกระจายเสยง 10 ตลาคม 2484,” ใน หจช.

(2)สร.0201.18.1/1 บทสนทนาระหวางนายมนกบนายคง แสดงทางวทยกระจายเสยงประจ าเดอนตลาคม 2484 (14 ก.ย.-27 พ.ย.2484).

163

กนขาวแตพอควร” รวมทงการเผยแพรบทความตางๆของนายแพทยยงค เชน “ขนแรกแหงการสรางชาต (พ.ศ.2483)”, “การบรโภคเนอสตว (พ.ศ.2484)”, “อาหารกบการทวพลเมอง (พ.ศ.2485)” ฯลฯ103

นอกจากการโฆษณาในสวนสงทควรกนแลว ยงไดมความพยายามหามกนในสงบางอยางหรอพฤตกรรมการกนบางอยางดวย เชน การหามกนหมากทงดวยเหตผลในเรองความสะอาดของสถานทและเหตผลเรองเสยสขภาพ การหามบรโภคสตว แมลง และอาหารบางชนด เชน ไสเดอน กงกอ ง คางคก เปนตน สวนในเรองพฤตกรรมการกนกมการชกชวนใหประชาชนเลกกนจบกนจบโดยใหเหตผลวาไมดตอสขภาพ ควรจะกนใหเปนเวลา104 การสงเสรมอาหารยงรวมไปถงความพยายามเพมผลผลตอาหารทมประโยชนตอสขภาพโดยการก าหนดเปนสวนหนงของวถชวตและการประกอบอาชพ ไดแกการประกาศพระราชบญญตการท าสวนครวและเลยงสตว พ .ศ.2482 ก าหนดใหประชาชนปลกผกสวนครวและเลยงสตวไวรบประทานในครวเรอน สวนหนงกเพอปองกนการขาดแคลนอาหารและสะสมเสบยงยามสงคราม อกสวนหนงกเ ปนการกระตนใหประชาชนผลตและบรโภคอาหารทมคณคาตอรางกาย โดยเฉพาะเนอสตวทมโปรตน และผกผลไมทมวตามนและเกลอแร105

นบไดวากจการสรางเสรมสขภาพรางกายผานทางอาหารการกนมความสมพนธกบนโยบายสรางชาตเปนอยางยง โดยเปนสวนหนงของการสรางความแขงแรงของรางกายเพอประโยชนในการประกอบอาชพ ซงกสมพนธอยกบเศรษฐกจและทนนยม อนจะน ามาซงความมงคงเขมแขงของชาต รวมทงสมพนธอยกบกจการเพมพลเมองดวยทงในทางปรมาณและคณภาพ

3.2 การสรางเสรมรางกาย การสรางเสรมรางกายของพลเมองเปนเรองหนงทรฐบาลหยบยกขนมาพดถงมากในสมย

น โดยอธบายวาเปนการสรางตนเอง ซงเปนสวนหนงของการสรางชาต หลกการกวางๆทมการโฆษณาอยบอยครงมดงเชน การชกชวนใหพลเมองกน นอน ท างาน พกผอนใหเปนเวลาตามรฐ

103 ดรายละเอยดกจการสงเสรมอาหารในชวงนใน ทวศกด เผอกสม, เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม :

ประวตศาสตรการแพทยสมยใหมในสงคมไทย, หนา 182-190, และ กองสกล กวนรวกล, “การสรางรางกายพลเมองไทยในสมยจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487,” หนา 87-97.

104 ดรายละเอยดเกยวกบสขอนามยของการบรโภคไดใน กองสกล กวนรวกล, “การสรางรางกายพลเมองไทยในสมยจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487,” หนา 70-86.

105 กองสกล กวนรวกล, “การสรางรางกายพลเมองไทยในสมยจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487,” หนา 93-94.

164

นยมฉบบท 11 ผดงอนามยตามค าแนะน าของเจาหนาทสาธารณสข รกษาตนไมใหเจบปวย ประกอบอาชพใหเกดผล เปนตน106

สวนในดานรายละเอยดนนนบวาหยมหยมและสมพนธกบวถชวตของประชาชนอยางมาก เชน การสวมหมวก เสอ กางเกง รองเทา การแปรงฟน การหวผม ฯลฯ มการชกชวนใหประชาชนปฏบตในสงเหลาน รวมทงมการบรรยายคณและโทษของการไมปฏบตดวยซงกมกจะเปนเหตผลในทางสขภาพและความเปนอารยะ เชน การสวมหมวกไดรบการอธบายวาเปนการปองกนความรอนจากแสงแดดทจะท าใหเกดอาการหนามดวงเวยน เปนอนตรายตอรางกาย และยงชวยปองกนน าคางและเพมความอบอนใหแกศรษะ ชวยปองกนโรคหวด การสวมรองเทาไดรบค าอธบายวาเปนสงปฏบตในประเทศทเปนอารยะ หากไมใสรองเทากจะถกมองวาเปนพวกปาเถอน รวมทงยงท าใหเปนโรคไดหลายชนดจนถงตายได, ส าหรบการแปรงฟนไดรบค าอธบายวา การไมแปรงฟนจะท าใหฟนเสยเปนหนอง แลวหนองนนจะลงไปสกระเพาะและล าไสจนถงตายได การแปรงฟนจงมประโยชนในการท าใหอายยนยาว รวมทงมฟนขาวสะอาดเปนเกยรตแกประเทศชาต นอกจากน รฐบาลยงไดมการรณรงคใหเลกประเพณหรอแนวทางการปฏบตบางอยางทเหนวาขดตอความเจรญของสขภาพอนามย เชน การใหเลกการนงพบเพยบตามพนเนองจากเปนการสกปรก การใหเลกการอมเดกเขาสะเอวเนองจากท าใหเดกมรปรางผดสวน และท าใหมนสยขออนขแย ตดผ เลยงด มจตใจออน รวมทงมความรสกทางเพศเรวหรอมากกวาปกต การใหเลกการเคยวอาหารปอนเดกเนองจากดไมเจรญ ท าใหเกดความรสกขยะแขยง และยงเปนการไมสะอาดท าใหเดกตดโรคจากผปอนจนถงตายได การควบคมไมใหมการเคยวอาหารปอนเดกจะชวยลดอตราการตายของทารกไดมาก เปนตน107

ค าอธบายทวาพฤตกรรมใดควรปฏบตเพราะดตอสขภาพ และพฤตกรรมใดไมควรปฏบตเพราะเกดผลรายแกสขภาพ มไดองกบขอเทจจรงทไดรบการพสจนหรอวจยในทางวชาการเสมอไป สวนมากเปนเพยงการยกขนมากลาวอางลอยๆโดยไมกลาวถงแหลงทมา หรอสาเหตและกระบวนการทเกยวของกบสขภาพทชดเจน ทงยงมแนวโนมในการสรางภาพทเกนจรง น าไปเชอมโยงกบผลเสยอยางรายแรงทสดคออนตรายถงแกชวตไปจนถงการเพมหรอลดจ านวนพลเมองของประเทศ จดประสงคเพอกอใหเกดความกลวหรอกงวลขนในจตใจพลเมอง อนอาจจะ

106 “สาสนวงวอนของนายกรฐมนตร วนท 28 มกราคม 2485,” ใน หจช. (2)สร.0201.10/50 นายกรฐมนตรกลาวค า

ปราศรยแกประชาชนและสนทรพจน โอวาท สาสนวงวอน (14 พ.ย.2482-17 ม.ค.2485). 107 กองสกล กวนรวกล, “การสรางรางกายพลเมองไทยในสมยจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487,” หนา 64-

70.

165

น าไปสการปฏบตในสงทรฐโฆษณาชวนเชอได กลาวไดวาค าอธบายเหลานถกสรางขนเพยงเพอสนบสนนนโยบายของทางราชการเทานน

นอกจากความพยายามควบคมพฤตกรรมบางอยางทอาจสงผลเสยตอสขภาพอนามยแลว ยงมความพยายามทจะเสรมสรางความเขมแขงของรางกายพลเมองดวยโดยการชกชวนใหออกก าลงหรอเลนกฬารวมทงการเผยแพรแนวคดเรองทรวดทรงและเรอนรางในอดมคต ในสวนของการออกก าลงกายนนมการจดใหมการฝกเดนทางไกลส าหรบหนวยราชการตางๆอยางแพรหลาย ในการเดนทางไกล ขาราชการจะตองปฏบตตามกฏเกณฑและระเบยบวนยอยางเครงรด เชน เดนชดขวาของถนน, เดนตรงคอคนหนา หามกลาววาจาคะนองหรอลอเลยนกน หามสบบหร เปนตน นอกจากนกยงมการฝกใหปฏบตตามวถปฏบตในทางสขภาพตามนโยบายของรฐบาล เชน การใหสวมหมวก การใหรบประทานอาหารเปนเวลา การหามกนจบกนจบ การแบงเวลาประจ าวนอยางเปนสดสวนทงกน นอน พกผอน ออกก าลงกาย เปนตน ท าใหกจกรรมนไดประโยชนทงในทางการสรางรางกายใหมสขภาพดตามแนวทางของรฐและการสรางวนยในการปฏบตตามผบงคบบญชา นอกจากนยงไดมการกระตนใหพลเมองทวไปท าการออกก าลงโดยการเผยแพรและสงเสรมทากายบรหารตามพนทและสอตางๆ เชน ตามงานวนแม งานวนชาต ตามตลาดนด ทางวทยกระจายเสยง ทางบทความตางๆ เปนตน ทงยงมการสงเสรมใหประชาชนเลนกลามเพอความก าย าล าสนของรางกาย ซงจะไดประโยชนทงในดานความแขงแรงและความสวยงามของรปทรง มการน าเสนอภาพเรอนรางในอดมคตวาผชายควรจะมรปรางก าย า ล าสน มใชผอมแหงและบอบบาง ส าหรบผหญงกตองมเรอนรางทถกสขลกษณะซงถกก าหนดโดยมาตรฐานน าหนกและสวนสง คอการมรปรางสงโปรง สมสวน ไมผอมและไมอวน เปนตน108 โดยสรปแลวในสมยสรางชาตรฐบาลไดมการใหความส าคญกบการเสรมสรางรางกายพลเมองเพอความเขมแขงของชาต โดยมประเดนใหญๆทส าคญ 2 อยางคอเรองการสรางเสรมรางกายและการบรโภค ทางการไดมการเผยแพรความรเรองการดแลรางกายและการรบประทานอาหารอยางถกหลกอนามยผานทางสอตางๆ เชน วทยกระจายเสยง หนงสอพมพ การบรรยายอบรมพลเมองตามทองทตางๆ ฯลฯ เพอกระตนเตอนใหพลเมองตระหนกถงการสรางวนยในการกนอยตามบรรทดฐานทราชการสรางขน กองสกลใหความเหนวาในการสงเสรมดานกนดอยดของพลเมอง มตทางดานสขภาพอนามยถกเผยแพรพรอมๆกบแนวคดเรองอารยธรรม จนในหลายกรณแบบแผนพฤตกรรมทเออตอการมสขภาพดซอนทบและไมสามารถแยกออกไดจากความมอารยธรรมในการด าเนนชวต ความรในการดแลสขภาพรางกายซงเผยแพรโดยทางราชการ นอกจากจะ


166

เปนแนวทางปฏบตในการดแลรกษาสขภาพแลว ยงเปนตวบงชวาพฤตกรรมเชนไรดตอสขภาพ และพฤตกรรมเชนไรมโทษตอสขภาพ ในขณะเดยวกนยงเปนแนวทางในการจ าแนกรางกายทสขภาพดออกจากรางกายทสขภาพไมด หรอจ าแนกรางกายทปกตออกจากรางกายทผดปกต รางกายของพลเมองถกน าไปเชอมโยงกบภาพลกษณความยงใหญเกรยงไกรของชาต เพอทจะกาวสความเปนมหาอ านาจ พลเมองทพงประสงคมใชจะมรางกายทมสขภาพดแตเพยงอยางเดยว ยงจะตองมรปรางน าหนกสวนสงทไดมาตรฐานซงน ามาจากสากล นอกจากนรฐบาลยงไดรณรงคใหพลเมองปฏวตแบบแผนการบรโภคแบบดงเดมโดยหนมา “กนกบมากๆกนขาวแตพอควร” พรอมทงสงเสรมการผลตอาหารทมคณคาตอรางกาย รวมทงสงเสรมใหพลเมองออกก าลงกายเลนกฬาและเดนทางไกล เพราะนอกจากจะสงเสรมสขภาพรางกายใหแขงแรง มรปรางทไดสดสวนแลว ยงเปนการฝกวนยและความเชอฟงไปในตว109


กจการสขภาพพลเมองระหวางพ.ศ.2481-2487 ซงอยภายใตแนวคดหลกคอการเพมพลเมองและการสรางเสรมรางกายพลเมอง มการด าเนนการทหลากหลายควบคไปกบการด าเนนนโยบายชาตนยมในเรองอนๆของรฐบาล กจการสขภาพพลเมองซงสมพนธกบนโยบายชาตนยมไดเขาไปเกยวของกบวถชวตของพลเมองซงสมพนธกบสขภาพและรางกายแทบจะทงหมด ไมไดจ ากดอยเพยงเรองการแพทยและการสาธารณสข มการใชสอโฆษณาและการประชาสมพนธอยางกวางขวางและไดผลเปนอยางด เชน การประชาสมพนธใหพลเมองเรงสรางตนเองเพอสรางชาต การใชรฐนยมฉบบท 11 เพอใหประชาชนดแลรกษารางกายตนเองใหดในชวตประจ าวน การประชาสมพนธเรองอาหารการกน เปนตน การประชาสมพนธทมการผลตซ าอยางตอเนองเชนนไดท าใหนโยบายตางๆของรฐบาลไดเขาไปอยในวถชวตของพลเมอง ในสวนของการเรงเพมอตราการเกด นโยบายสงเสรมการแตงงานและการใหพลเมองมบตรมากๆ เปนทนยมสนใจของพลเมองไมนอย ดงทไดมจดหมายแสดงความคดเหนเกยวกบกจการนมายงรฐบาลหลายครง และมาตรการตางๆของรฐบาลกไดมผลตอวถชวตของพลเมองในกลมตางๆ อยางกวางขวาง เชน การสงเสรมการแตงงาน การก าหนดอายทควรแตงงาน การจดงานสมรสหม การใหเงนสนบสนนครอบครวทมบตรมาก ตลอดจนการจดเกบภาษชายโสด นบวาสงผลถงวถชวตของพลเมองโดยตรงในเรองของการมครอบครว การเปนโสด การแตงงาน การมลก ไมใชเรองสวนตวอกตอไป แตเปนเรองทสมพนธกบความเจรญของประเทศชาต นอกจากนการ

109 เรองเดยวกน, หนา 116.

167

เผยแพรแนวคดเรองยเจนกสของรฐบาลท าใหพลเมองมสงทตองคดค านงในการเลอกคครองเพมขน และส าหรบบางคนกอาจถงขนเปนอปสรรคหากมลกษณะทไมตรงตามหลก “พนธด” ของแนวคดยเจนกส ในเรองการสรางเสรมรางกายกเปนเชนเดยวกน คอรฐบาลมการก าหนดสงทควรท าและไมควรท าในการกน การอย การรกษาทรวดทรง ฯลฯ ความพยายามควบคมไปถงชวตประจ าวนของรฐบาลดงนยอมสงผลถงพลเมองอยางมาก โดยเฉพาะหากการควบคมนนเปนการขดกนกบสงทเปนวถชวตของพลเมองมาอยางยาวนาน เชน การหามกนหมาก การหามกนสตวบางประเภท เปนตน ซงกไมมหลกฐานวาพลเมองยอมปฏบตตามการควบคมทขดกบความเคยชนเชนนมากนอยเพยงไร ขออางทรฐบาลใชในการด าเนนการทขดกบความรสกของพลเมองเชนนกยงคงเปนเรองความเจรญและความเปนอารยะของประเทศชาต ส าหรบในเรองการลดการตายและการเจบปวยกมการด าเนนการเชนเดยวกบสมยกอนหนา คอการขยายสถานพยาบาลสทองถนและการควบคมโรคทเปนปญหาตางๆ ในสวนของพลเมองกมการประชาสมพนธใหพลเมองคอยระวงตนเองจากการเจบปวยโดยการปฏบตตามค าสงของเจาหนาทสาธารณสขของรฐ หากมการเจบปวยกใหรบไปหาแพทยเพอท าการรกษา โดยรวมแลวกคอรฐตองการใหพลเมองคอยเชอฟงและปฏบตตามค าสงของรฐในทางสขภาพ นอกจากนยงมการด าเนนการเชงอ านาจกบผ ปวยหรอทองถนทมโรคบางโรคมากขน เชน พระราชบญญตไขจบสน พ.ศ.2485 และพระราชบญญตโรคเรอน พ.ศ.2486 สวนหนงนาจะเปนผลมาจากลกษณะอ านาจนยมของรฐบาล การประกาศเปนกฎหมายควบคมโรคเฉพาะดงนท าใหผ ปวยทเปนโรคหรอเปนผอยในเขตของโรคตองมความระวงตวมากขนและปฏบตตามทกฎหมายสงโดยเครงครด มฉะนนจะถกลงโทษได โดยรวมแลวนบวากจการสขภาพพลเมองในสมยรฐบาลชาตนยมของจอมพลป.พบลสงครามไดสงผลกระทบอยางมากตอวถชวตของพลเมอง และเปนผลกระทบทกวางขวางกวาในสมยกอนหนา เนองจากไมไดถกก าหนดโดยหลกการแพทยสมยใหมเทานน แตยงมหลกการทางวฒนธรรมและหลกทางชาตนยมอกดวย โดยรฐไดน าวถชวตของพลเมองไปสมพนธกบความเจรญของประเทศชาต เรยกรองใหพลเมองเสยสละความสขความเคยชนสวนตนแลวมาปฏบตตามแนวทางการด าเนนชวตทรฐบาลก าหนด

บทสรปของกจการสขภาพพลเมองสมยสรางชาต

ในชวงสมยรฐบาลจอมพลป.พบลสงครามระหวางพ.ศ.2481-2487 รฐบาลไดด าเนนนโยบายชาตนยมทเนนการเชอผน า เพอเปาหมายความเปนชาตมหาอ านาจททนสมย โดยเฉพาะ

168

ในชวงเวลาทบรรยากาศสถานการณระหวางประเทศก าลงตงเครยดจนกระทงเขาสภาวะสงครามในทสด แนวคดหลกอนหนงทรฐบาลใชเพอน าไปสเปาหมายความเปนมหาอ านาจกคอแนวคดเรองการเพมพลเมองเพอเปนก าลงของประเทศ ความตองการเพมพลเมองของรฐบาลไมไดจ ากดอยเพยงแคจ านวนปรมาณเทานน แตยงครอบคลมไปถงคณภาพความเขมแขงของพลเมองดวย ทงในดานรางกายและจตใจ การสงเสรมคณภาพทางดานจตใจจะมการด าเนนการผานทางการกลอมเกลาทางสงคมถงเรอง ความมวนย ความเปนพลเมองด ความเสยสละเพอประเทศชาต ความมอารยะ ฯลฯ ในขณะทคณภาพทางรางกายหรอกคอสขภาพ จะมทงการกลอมเกลาดวยเรองความมอนามย การกนดอยด และการปฏบตการดานการแพทยและสาธารณสขสประชาชน ครอบคลมหลกการใหญๆ 3 เรอง คอ การเรงอตราการเกด การลดอตราการตาย และการเสรมสรางความเขมแขงของพลเมองทงในรนนและรนถดๆไป เปาหมายเพอเพมจ านวนประชากรทงในเชงปรมาณและคณภาพ ซงกมผลใหประชาชนตองปรบตวในวถชวตอยางมหาศาล ทงการกน การอย กจวตรประจ าวน การเลอกคครอง ฯลฯ นบไดวากจการสขภาพพลเมองทรฐด าเนนการในชวงนมเหตผลและเปาหมายทคอนขางชดเจนคอการเพมพลเมองเพอสงเสรมนโยบายชาตนยมในการน าชาตใหเขมแขงเปนมหาอ านาจ การเพมจ านวนพลเมองเพอความเปนมหาอ านาจนนาจะหมายถงมหาอ านาจทางเศรษฐกจ คอมก าลงคนมากเพอการผลต การประกอบอาชพ น าความมงคงมาสประเทศชาต มากกวาท จะหมายถงมหาอ านาจในทางทหารทจะใชก าลงคนในการปองกนประเทศโดยตรง นอกจากนเหตผลของรฐบางอยางทมความส าคญในสมยกอนหนานและสงผลตอกจการของรฐบาล เชน เหตผลดานประชาธปไตย รฐธรรมนญ ระบอบการปกครองใหม ความเสมอภาค เทาเทยม ทวถง (รายละเอยดในบทท 2) กไมไดมการกลาวถงในสมยนมากนก ทกอยางตองหลกทางใหกบวาทกรรมหลกคอชาตนยมเชอผน า ซงชาตนยมสมยนจะมความเขมขนกวาสมยทผานมาทเนนความเชอมสมพนธของสถาบนตางๆและความเปนหนงเดยวของคนในชาต แตเมอมาถงสมยนกไดเพมแนวคดเรองผน าและความเปนมหาอ านาจเขาไปดวย รวมทงเนนย าใหทกคนตองเสยสละทกอยางไดเพอชาต ท าใหกจการตางๆคอนขางจะมศนยรวมหรอการรเรมจากรฐบาลและตวผน า การมสวนรวมของประชาชนซงเปนสงทเหนไดชดในชวง 2-3 ปหลงเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 มาบดนกไมคอยปรากฏใหเหนแลว อยางเดยวทประชาชนพลเมองจะมสวนรวมไดกคอการปฏบตตนตามแนวทางของรฐบาลและผน า รวมทงผ เชยวชาญทางวชาชพซงกท าตามนโยบายของรฐบาล อยางไรกตามนโยบายชาตนยมเชอผน า สรางชาตใหเปนมหาอ านาจ รวมไปถ งแนวคดการเพมพลเมอง กไดเปนนโยบายเฉพาะชวงสมยนเทานน เมอสถานการณเมองเปลยนแปลงไป มการเปลยนรฐบาล ฝายอกษะและญป นทรฐบาลเดมสนบสนนแพสงคราม นโยบายตางๆเหลานก

169

เปนอนตกไปดวย กจการตางๆทมการด าเนนการกไดถกลมเลกไปหรอไมได รบการด าเนนการตอ เชน องคการสงเสรมการสมรส, การอปการะลกไทย, การจดงานวนแม เปนตน110 แตกปฏเสธไมไดวากจการหลายอยางในทางสขภาพพลเมองทรฐบาลจอมพลป.พบลสงครามไดใหความส าคญด าเนนการไว กถอเปนรากฐานของกจการสขภาพพลเมองทส าคญๆของรฐบาลในเวลาตอมา รวมไปถงการหยงรากลงในวถชวตของพลเมองใหเรมมการปรบเปลยนพฤตกรรมในทางสขภาพใหสอดคลองกบวถการแพทยสมยใหมมากขน เชน การดแลแมและเดก การกนอาหารทมประโยชน เปนตน

110 เพญศร กววงศประเสรฐ, “บทบาทของรฐตอปญหาสขภาพของประชาชน(พ.ศ.2325-หลงการเปลยนแปลงการ

ปกครอง พ.ศ.2475),” หนา 205-206.

170

บทท 4

การขยายกจการสขภาพพลเมองภายหลงสงครามโลกครงท 2

และความชวยเหลอจากตางประเทศ พ.ศ.2488-2500

หลงจากทจอมพลป.พบลสงครามลาออกจากต าแหนงนายกรฐมนตรเมอวนท 24 กรกฎาคม พ.ศ.2487 จากความพายแพคะแนนเสยงภายในสภาฯตอกลมการเมองของนายปรด พนมยงค ซงไดสนบสนนใหนายควง อภยวงศด ารงต าแหนงนายกรฐมนตรคนตอไป ความผนผวนทางการเมองกเกดขนอยางตอเนองในชวงปพ.ศ.2487-2488 เรมตงแตการปลดจอมพลป.พบลสงครามออกจากต าแหนงผบญชาการทหารสงสด การยกเลกนโยบายวฒนธรรมในสมยจอมพลป.พบลสงคราม เชน การยกเลกระเบยบค าแทนชอ ค ารบและค าปฏเสธ การเลกบงคบสวมหมวก เลกการหามกนหมาก ใหเสรภาพการแตงกาย เลกการปรบปรงอกษรไทย ฯลฯ และในเดอนสงหาคม พ.ศ.2488 สงครามโลกครงท 2 กไดสนสดลงดวยความพายแพของฝายอกษะ จงมความจ าเปนตองตงรฐบาลใหมทมม.ร.ว.เสนย ปราโมชเปนนายกรฐมนตรเพอท าการเจรจาสนตภาพกบฝายสมพนธมตร ซงกส าเรจลงไดดวยการลงนามในความตกลงสมบรณแบบเมอวนท 1 มกราคม พ.ศ.2489 โดยความสนบสนนจากสหรฐอเมรกา หลงจากนนกไดจดใหมการเลอกตงใหมในวนท 6 มกราคม พ.ศ.24891 ในชวงสนๆ 2 ประหวางพ.ศ.2488-2490 การเมองไทยหลงสงครามโลกครงท 2 มความพยายามอยางจรงจงของกลมผน าทมความคดเสรนยม (และสงคมนยมบางสวน) รวมทงกลมอนรกษนยม ทจะสถาปนาระบอบประชาธปไตยทสมบรณยงขน มทงการรางรฐธรรมนญใหมเพอใชแทนฉบบพ.ศ.2475 มทงการอนญาตใหมการตงพรรคการเมอง มการเลอกตง และมความพยายามทจะแยกขาราชการการเมองออกจากขาราชการประจ า กระแสแนวคดทางการเมองเชนน เปนผลมาจากชยชนะในสงครามโลกครง ท 2 ของฝายสมพนธมตร ทถอตนวาเปนฝายประชาธปไตย (เสรนยม) ท าใหแนวคดประชาธปไตยไดรบการยอมรบและชนชม ซงกสงผลตอการเมองภายในของไทยดวย กลาวคอการกาวขนมามบทบาทของผน าไทยทมความคดโนมเอยงไปในทางดานเสรนยมและอนรกษนยมไดเขามามบทบาทแทนกลมอ านาจนยม และท าใหการเมองในระบอบประชาธปไตยแนวรฐสภาหรอเสรนยมแบบตะวนตกเฟองฟ 2 สงผลตอการด าเนนกจการหลายดานของประเทศรวมทงกจการดานสขภาพดวย

1 สธาชย ยมประเสรฐ, สายธารประวตศาสตรประชาธปไตยไทย (กรงเทพฯ: พ.เพรส, 2551), หนา 50-55. 2 ชาญวทย เกษตรศร, ประวตการเมองไทย 2475-2500, (กรงเทพ: มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและ

มนษยศาสตร, 2549), หนา 435-438.

171

กจการสขภาพพลเมองในชวงพ.ศ.2488-2490

หลงจากทจอมพลป.พบลสงครามตองลงจากอ านาจแลว นโยบายวฒนธรรมตางๆกถกยกเลกไป นโยบายชาตนยมตางๆ กถกลดความส าคญลงไปดวย กจการบางอยางทเรมท าไวกไมมการด าเนนการตอ เชน การสงเสรมการสมรส การจดงานวนแม การอปการะลกไทย การเสรมสรางรางกาย เปนตน แตความส าคญของพลเมองกไมไดลดนอยตามไปดวย การเพมจ านวนพลเมองยงคงเปนสงทรฐบาลทกสมยตองการด าเนนการเพอประโยชนตางๆทจะตามมา กจการสขภาพจงเปนสงทรฐใหความส าคญเสมอ เพยงแตลดลกษณะทเปนชาตนยมลงไป คงเหลอไวแตกจการทเกยวของกบสขภาพพลเมองในภาพรวม เชน การบ าบดและปองกนโรค การสงเคราะหมารดาและเดก ในชวงปพ.ศ.2488-2490 ประเทศไทยมการเปลยนรฐบาลหลายครงและมนายกรฐมนตรด ารงต าแหนงหลายทาน ไดแก ม.ร.ว.เสนย ปราโมช นายควง อภยวงศ นายปรด พนมยงค พล.ร.ต.ถวลย ธ ารงนาวาสวสด แตละทานกมการประกาศนโยบายทแตกตางกนออกไป แตเกยวกบกจการสขภาพพลเมองนนไมตางกนมากนก รฐบาลของม.ร.ว.เสนย ปราโมชไดระบถงความส าคญของการ “ฟนฟสภาพภายหลงสงคราม ทงในทางศลธรรมและอนามย” รวมไปถงการแกไขปญหายาและเวชภณฑขาดแคลนทเกดขนในระหวางสงคราม3 ตอมาในสมยรฐบาลนายปรด พนมยงค กไดเนนถงความส าคญของกจการสาธารณสข 4 ประการไดแกการ “ผลตหมอ ผลตยา รกษา และปองกน” ซงยงไมสมบรณด ตองเรงท าการปรบปรง โดยการผลตแพทยใหมากขน ผลตยาใหมากขน สรางโรงพยาบาลใหทวถงทกจงหวด อบรมพลเมองใหมความรในการรกษาสขภาพอนามยและการปองกนโรค เปนตน4 ซงตอมากไดรบการเนนย าอกในสมยรฐบาลของพลเรอตรถวลย ธ ารงนาวาสวสด ถงความมงหมายในการจะด าเนนการดานสขภาพใหเปนผลถงประชาชนใหกวางขวางยงขนทงในทางปองกนโรคและรกษาโรค จนไปถงขนจะจดใหมการประกนสขภาพความเจบปวยแกประชาชน5 กลาวไดวานโยบายของรฐบาลภายหลงสงครามในเรองสขภาพพลเมองเปนไปในทศทางเดยวกนคอการฟนฟสภาพสงคมและสขภาพอนามยทเสอมโทรมลงจากภาวะสงครามรวมทงความตองการขยายบรการดานสขภาพใหกวางขวางเขาถงพลเมองมากขน

3 “ค าแถลงนโยบายของรฐบาลม.ร.ว.เสนย ปราโมช วนท 19 กนยายน 2488,” ใน หจช. (2)สร.0201.10/15 ค า

แถลงนโยบายของรฐบาล (20 ธ.ค.2475-12 ธ.ค.2490). 4 “ค าแถลงนโยบายของรฐบาลนายปรด พนมยงค วนท 13 มถนายน 2489,” ใน หจช. (2)สร.0201.10/15 ค าแถลง

นโยบายของรฐบาล (20 ธ.ค.2475-12 ธ.ค.2490). 5 “ค าแถลงนโยบายของรฐบาลพลเรอตรถวลย ธ ารงนาวาสวสด วนท 5 มถนายน 2490,” ใน หจช. (2)สร.

0201.10/15 ค าแถลงนโยบายของรฐบาล (20 ธ.ค.2475-12 ธ.ค.2490).

172

ความพยายามจะขยายกจการสขภาพพลเมองใหครอบคลมพลเมองมากขนเหนไดชดเจนในกจการดานการขยายการบ าบดโรค ทมการตงเปาหมายวาจะสรางโรงพยาบาลใหครบทกจงหวดโดยรฐบาลของนายปรด พนมยงค ในชวงเดอนเมษายน พ..ศ.2489 กระทรวงสาธารณสขไดใหค าอธบายเรองนไววาการบรณะการโรงพยาบาลของประเทศตองใชวธ “ปรบปรงงานเกาทมอยใหคณภาพดขนและจดสรางโรงพยาบาลขนใหมตามก าลงทมใหทวถงทกจงหวด” โดยเรมจากจงหวดทยงไมมโรงพยาบาลจ านวน 37 แหง และตงเปาหมายวา “จะสรางใหครบถวนภายในระยะเวลา 4 ป จะเปนขนาดใดกตามแตภาวะของจงหวดนน” เกณฑการสรางคอ 1.เฉลยสรางใหทวถงกนทกภาคในปหนงๆ 2.เรมจากชายแดนเขามาหาศนยกลางของประเทศเพราะเกยวกบเกยรตยศของชาต 3.จงหวดทราษฎรใหความรวมมอเรยไรดควรไดสรางกอน 4.โดยมากควรเปนโรงพยาบาลขนาดกลางทมเตยงรบผ ปวยในไดอยางนอย 50 เตยง นอกจากนในการบรณะโรงพยาบาลทมอยแลว ถาเดมเปนของรฐกควรขยายเพมเตมตามจ านวนพลเมอง ส าหรบโรงพยาบาลทเปนของเทศบาลซงเกอบทงหมดอยในสภาพเสอมโทรม ชวยประชาชนไดไมเตมทเพราะขาดก าลงเงน กระทรวงสาธารณสขเหนสมควรใหโอนมาเปนของรฐบาลทงหมดเพอบรณะใหไดมาตรฐานเทาเทยมกน นอกจากนนยงไดเสนอใหมการขยายโรงพยาบาลบ าบดโรคเฉพาะดวย โดยเฉพาะโรคทเกยวของกบสงคม ไดแก โรคจต โรคเรอน วณโรค และโรคตดตออนตราย ซงกระทรวงสาธารณสขเหนวาควรขยายโรงพยาบาลเหลานตามภาคตางๆ6 ในการน านโยบายนไปปฏบตในสวนภมภาค กระทรวงสาธารณสขไดสงหนงสอไปยงคณะกรรมการจงหวดทกจงหวดชแจงถงความจ าเปนในการขยายการจดตงโรงพยาบาลตามจงหวดและสขศาลาตามทองทใหแพรหลายเพอสงเสรมใหประชาชนตามทองถนตางๆไดรบการบ าบดและปองกนโรคโดยทวถงยงขน โดยการ “จดสรางโรงพยาบาลประจ าจงหวดในจงหวดทยงไมม ส าหรบจงหวดทมอยแลวกท าการขยายใหเพยงพอแกพลเมอง” ในสวนของสขศาลาทมอยคอนขางทวถงในระดบอ าเภอและกงอ าเภอแลว แตตามต าบลยงมอยนอยแหง จงตองการใหเรงจดตง “สขศาลาประจ าต าบลในบรเวณทเปนชมนมชนหนาแนน” นอกจากนกระทรวงสาธารณสขยงเลงเหนถงปญหาส าคญคอการขาดแคลนงบประมาณทจะน าไปใชด าเนนการ เนองจากรฐบาลมรายจายมาก “หากจะรอคอยงบประมาณแผนดนมาใชในกจการขยายโรงพยาบาลและสขศาลากไมมทางจะส าเรจลงได” กระทรวงสาธารณสขจงไดจดตงองคการกศลขนเปนการเฉพาะส าหรบกจการน เรยกวา “องคการกศลสาธารณสข” ในปพ.ศ.2489 ส าหรบหาเงนทนสะสมชวยเหลอ

6 “โครงการบรณะการโรงพยาบาล วนท 30 เมษายน 2489,” ใน หจช. (2)สร.0201.27.2/8 โครงการสราง

โรงพยาบาลหวเมองของกระทรวงมหาดไทย (9 ก.พ.2477-31 ส.ค.2489).

173

จงหวดตางๆตามความจ าเปน และใหแตละจงหวดจดตงองคการนขนเปนประจ าส าหรบจงหวดนนๆดวยเพอเปนเงนทนสวนของจงหวดโดยตรง เปนการอาศยความตงใจรวมมอของทองถนเอง และใหสรรหากลมคนในทองถนเขามารวมเปนคณะกรรมการองคการดวย7 กลาวไดวาในเรองของการขยายกจการดานบ าบดโรคในสมยนกยงคงไมตางจากเดมคอเนนการสรางสถานพยาบาลในระดบตางๆใหครอบคลมในสวนภมภาค อาจจะแตกตางตรงทในสมยนมความพยายามก าหนดเปาหมายในการมโรงพยาบาลครบทกจงหวด (จากทเคยมความพยายามมาแลวครงหนงในปพ.ศ.2477 แตกไดลมเลกไป) รวมทงความพยายามในการดงความรวมมอและทนจากประชาชนอยางเปนหลกเปนฐานมากขน มการตงเปนองคการเพอการน โดยเฉพาะ ซงในชวงแรกๆกสามารถรวบรวมเงนทนไดมากพอสมควรคอเมอถงเดอนเมษายน พ.ศ.2490 องคการกศลสาธารณสขในสวนกลางไดรบเงนบรจาครวม 140,240 บาท สวนองคการของจงหวดตางๆกไดจดตงขนในหลายจงหวด เชน เชยงใหม นครราชสมา รอยเอด นาน เชยงราย สรนทร อยธยา พจตร เพชรบร พทลง ตรง ระยอง เปนตน8 แตตอมาไมนานในปเดยวกนองคการกศลสาธารณสขกไดถกยบเลกไปเพราะกระทรวงมหาดไทยสงระงบการเรยไรเพอเปนการลดคาครองชพของประชาชน และขอใหกระทรวงสาธารณสขสงระงบการเรยไรเพอสรางโรงพยาบาลและสขศาลา9 ความพยายามในการขยายการบ าบดโรคยงสงผลถงความตองการทจะผลตบคลากรทางการแพทยใหไดจ านวนเพมขนโดยเรว ดงทมขอเสนอมาจากกระทรวงสาธารณสขวา “ในปจจบนมผนยมศกษาดานแพทยศาสตรมากขนจนเกนความสามารถทคณะแพทยศาสตรและศรราชพยาบาลจะรบไวได” และ “ประเทศชาตกมความตองการแพทยอกเปนจ านวนมาก อยางนอยควรจะผลตแพทยใหไดปละ 200 คน และควรจะเพมขนอกเทาทจะเพมได” กระทรวงสาธารณสขเหนวาสถานศกษาแพทยศาสตรเทาทมอยเพยงแหงเดยวในประเทศในขณะนไมเพยงพอ สมควรจดตงโรงเรยนแพทยขนอกแหงหนงโดยรวมมอกบองคการสถานทรกษาพยาบาลเชนโรงพยาบาล

7 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขถงคณะกรรมการจงหวดทกจงหวด วนท 21 สงหาคม 2489,”

ใน หจช. (2)สร.0201.27.2/8 โครงการสรางโรงพยาบาลหวเมองของกระทรวงมหาดไทย (9 ก.พ.2477-31 ส.ค.2489). 8 “บนทกแสดงกจการในหนาทกระทรวงสาธารณสขทไดจดท าไปตามค าแถลงนโยบายของรฐบาล (ตงแต 26

สงหาคม 2489 ถง 30 เมษายน 2490” ใน หจช. (3)สร.0201.62/15 โครงการและการปฏบตงานกระทรวงสาธารณสข (14 พ.ค.2486-18 ก.ย.2490).

9 ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข, “ประวตและผลงานของส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบรอบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, (พระนคร: โรงพมพอดม, 2500), หนา 80-81.

174

จฬาลงกรณ10 น าไปสการจดตงคณะแพทยศาสตรโรงพยาบาลจฬาลงกรณในปพ .ศ.2490 เชนเดยวกบการผลตนางพยาบาลและผดงครรภทมการเสนอมาจากกระทรวงสาธารณสขใหจดตงโรงเรยนอบรมนางพยาบาลและผดงครรภเพมขนตามภาคตางๆโดยรบผ มภมล าเนาในภาคนนและมเงอนไขใหผ ทส าเรจการศกษาแลวตองปฏบตราชการ11 ในสวนของกจการควบคมปองกนโรค ในชวงปพ.ศ.2488-2490 ไดเกดอหวาตกโรคระบาดมาก ท าใหมจ านวนผ ปวยถงปละประมาณ 5,000-6,000 คน จ านวนผตายปละประมาณ 3,000-4,000 คน นอกจากนในชวงเวลาเดยวกนยงเกดไขทรพษระบาดหนกระหวางปพ.ศ.2488-2489 จ านวนผ ปวยสงถงปละประมาณ 25,000-35,000 คน ผตายปละประมาณ 7,000-9,000 คน12 นบวาเปนสถานการณโรคระบาดทคอนขางรนแรง อาจเปนผลพวงจากภยสงคราม รฐบาลตองเรงระดมเจาหนาทตลอดจนนกเรยนแพทยและพยาบาลเพอจดการควบคมปองกนโรค แตกยงมปญหาการขาดแคลนยาและเวชภณฑโดยเฉพาะวคซนปองกนอหวาตกโรคและหนองฝส าหรบไขทรพษซงขาดแคลนมากในชวงสงครามเนองจากไมสามารถสงซอจากตางประเทศได แตเมอสงครามสงบลงและมการเจรจาสนตภาพระหวางประเทศไทยกบประเทศฝายสมพนธมตร เหตการณกคลคลายลงบางโดยสามารถขอใหองคการสหประชาชาตชวยสงซอวคซนปองกนอหวาตกโรคจากตางประเทศมาใช เปนผลใหท าการปราบปรามอหวาตกโรคและไขทรพษจนลดการระบาดลงได13 นบไดวาเปนกจกรรมแรกๆของความสมพนธระหวางประเทศไทยกบองคการระหวางประเทศภายหลงสงคราม ในการทจะขอความชวยเหลอตางๆโดยเฉพาะในทางการแพทยและสาธารณสข ซงจะปรากฏชดอยางยงในชวงทศวรรษ 2490 นอกจากโรคตดตออนตรายแลวอกโรคหนงทยงคงความส าคญและเปนทสนใจของรฐบาลมาตลอดทกสมยกคอโรคไขจบสนอนเนองมาจากความรายแรงของโรคและการเปนโรคทเปนสาเหตการตายอนดบหนงในแตละป ในวนท 17 เมษายน พ.ศ.2489 กระทรวงสาธารณสขกไดมการเสนอโครงการควบคมไขจบสนขนโดยชแจงวาสถานการณของโรคไขจบสนในประเทศนนแมจะมความพยายามควบคมมาโดยตลอดทกรฐบาลแต “ความรนแรงชกชมของโรคกลบมมากขน”

10 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขถงเลขาธการคณะรฐมนตร วนท 27 สงหาคม 2489,” ใน หจช.

(2)สร.0201.27/4 เรองจดตงโรงเรยนแพทย (23 พ.ค.2475-17 พ.ย.2496). 11 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขถงเลขาธการคณะรฐมนตร วนท 8 กนยายน 2490,” ใน หจช.

(2)สร.0201.27/16 อบรมนกเรยนผดงครรภชน 2 (10 เม.ย.2485-17 พ.ย.2496). 12 กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, “ประวตและผลงานของกรมอนามย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบรอบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, (พระนคร: โรงพมพอดม, 2500), หนา 249.

13 “บนทกกจการทไดปฏบตไปตามค าแถลงนโยบายของรฐบาล วนท 25 มนาคม 2489,” ใน หจช. (3)สร.0201.62/15 โครงการและการปฏบตงานกระทรวงสาธารณสข (14 พ.ค.2486-18 ก.ย.2490).

175

ดวยสาเหตหลายอยางเชน การเกดอทกภยครงใหญในปพ.ศ.2485 ทท าใหโรคไขจบสนระบาดตามบรเวณทลมน าทวๆไป บางแหงทเดมโรคนไมชกชมกกลายเปนชกชมมากขน หรอการสงทหารไปปฏบตราชการบรเวณภาคเหนอและสหรฐไทยเดมในชวงสงครามโลกรวมทงการเกณฑคนไปท าการสรางทางคมนาคมและเมองทเพชรบรณ อนเปนแหลงทมไขจบสนชกชม เมอคนเหลานกลบบานกไดน าเชอไขจบสนไปแพรหลายในภมล าเนาตอไป ท าใหนบจากปพ.ศ.2485 เปนตนมาจ านวนโรคไขจบสนจงไดมมากขนและมความชกชมสงขนกวาเดมอกมาก14 จ านวนผตายจากเดม 30,000-40,000 คนตอป กเพมขนเปน 40,000-50,000 คนตอป (ดตารางท 9)15 ในโครงการควบคมไขจบสนพ.ศ.2489 นมการระบชดวาการควบคมไขจบสนเปนงานทจะตอง “ลงทนมาก” จงตองค านงถง “ผลในทางเศรษฐกจทรฐจะไดประโยชนกลบคนมา” จ าเปนตองพจารณาถงสภาพของทองท ความหนาแนนของพลเมอง “พจารณาความเจรญในทางเศรษฐกจและสงคมมากกวาประโยชนของเอกชน” และเลอกใชวธด าเนนการใหเหมาะสมกบภาวะของทองทนน โดยเฉพาะการปองกนไขจบสนในฤดท านาเนองจากรฐบาลตองการใหไดจ านวนขาวเพยงพอแกความตองการของประเทศ และไขจบสนมกระบาดในฤดท านาคอฤดฝนทกป ถาชาวนาปวยเปนไขกนเปนจ านวนมากกจะท านาไดผลไมเตมท “จ าเปนตองชวยชาวนาในเรองนใหมากทสดเทาทจะท าได” วธการทเสนอใหมการจดท าคอการเพมจ านวนยาควนนใหมแจกและจ าหนายแพรหลายตามโรงพยาบาลและสขศาลา โดยเฉพาะจงหวดตางๆในลมแมน าเจาพระยาและจงหวดอนๆทเปน “บรเวณส าคญในการปลกขาว” กตองจดสงหนวยเคลอนทควบคมไขจบสนเขาไป “ชวยเหลอชาวนาเทาทจะท าได” มการถอนหนวยเคลอนทประจ าภาคอนๆมาเพมในภาคกลางอนเปนแหลงท านาดวย ส าหรบในทอนๆทมความส าคญในการท านารองลงมาหรอเปนทการคมนาคมไมสะดวกทจะขนขาวมาสตลาด ถามไขจบสนระบาดขนกคอยแจงมาทกระทรวงสาธารณสข แลวจงจะจดสงหนวยเคลอนทและเวชภณฑไป16 โครงการควบคมไขจบสนพ.ศ.2489 นเปนอกครงหนงทแสดงใหเหนวากจการควบคมโรคไขจบสนสมพนธอยางแนบแนนกบเศรษฐกจและความเจรญของประเทศชาต ในการด าเนนการกตองมการล าดบความส าคญกอนหลงโดยด าเนนการในแหลงและกลมคนทมประโยชนตอ

14 “โครงการณควบคมไขมาลาเรย วนท 17 เมษายน 2489,” ใน หจช. (3)สร.0201.62/15 โครงการและการ

ปฏบตงานกระทรวงสาธารณสข (14 พ.ค.2486-18 ก.ย.2490). 15 กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, “ประวตและผลงานของกรมอนามย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ

15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 259. 16 “โครงการณควบคมไขมาลาเรย วนท 17 เมษายน 2489,” ใน หจช. (3)สร.0201.62/15 โครงการและการ

ปฏบตงานกระทรวงสาธารณสข (14 พ.ค.2486-18 ก.ย.2490).

176

ประเทศชาตมากกวา รองลงมากด าเนนการในแหลงทเกดโรคนชกชม ส าหรบแหลงอนๆกด าเนนการลดหลนกนไป สาเหตทเปนเชนนส าหรบโรคนกคงเปนเพราะโรคไขจบสนเปนโรคทสรางความเสยหายไดมากจรงๆ และเสยหายไดหลายดาน ทงในดานการผลต เศรษฐกจ หรอแมแตความมนคง อนเนองมาจากอตราการตายทสงมากในแตละป และเปนมาอยางยาวนานโดยไมมแนวโนมวาสถานการณจะดขน กลาวคอตงแตทศวรรษ 2470 มาจนถงชวงตนทศวรรษ 2490 ยงไมมมาตรการใดทไดผลอยางแทจรง จ านวนผตายดวยโรคไขจบสนในแตละปอยทประมาณ 30,000-50,000 คน เทยบกบจ านวนผตายจากทกสาเหตในแตละปประมาณ 200,000-300,000 คน17 นบไดวาเปนอตราสวนราว 1 ใน 6 ของจ านวนผตายทงหมด นอกจากนโรคไขจบสนยงเปนโรคทเปนไดเรอรง ยงมจ านวนผ ปวยอกมากทมเชออยในรางกายทงทแสดงอาการและไมแสดงอาการ รอเวลาทโรคจะก าเรบขน ซงจากค าอธบายหลายครงของกระทรวงสาธารณสขทผานมา ผ ปวยทตดเชอเรอรงอาจมเปนจ านวนนบลานคนและมกอาการเซองซมประกอบการงานอาชพไดไมเตมท สงผลเสยตอระบบเศรษฐกจ ดงนนโรคไขจบสนจงเปนปญหาดานสขภาพรายแรงส าหรบรฐบาลทกสมยทตองการหาวธจดการปองกน ดวยความทเปนโรคทสงผลเสยอยางรายแรงเชนน โดยเฉพาะในทางเศรษฐกจ จงไมนาแปลกใจทเมอรฐบาลทกสมยด าเนนการใดๆในการควบคมไขจบสนกมกจะเนนในบรเวณหรอกลมคนทส าคญกบเศรษฐกจกอนกลมอนๆ เพอลดความเสยหายลงใหเหลอนอยทสด การควบคมไขจบสนในชวงหลงสงครามโลกยงแสดงใหเหนถงความพยายามชวงแรกๆในการขอความชวยเหลอจากตางประเทศภายหลงสงคราม คอการทกระทรวงสาธารณสขเสนอใหรฐบาลเชอเชญใหมลนธรอคกเฟลเลอรชวยเหลอสงผ เชยวชาญดานการแพทยและสาธารณสขมาท าการอบรมบคลากร โดยเฉพาะในดานมาลาเรยทเกยวกบการกสกรรมและชลประทานในประเทศเขตรอน รวมทงชวยวางแผนปรบปรงงานดานบ าบดและปองกนโรคในประเทศตอไปในอนาคต18 แตกไดรบการปฏเสธจากมลนธรอคกเฟลเลอรโดยใหเหตผลวามผ เสนอขอมามากมาย จงยงไมสามารถปฏบตตามขอเรยกรองของประเทศไทยไดในอนาคตอนใกล โดยสรปแลวรฐบาลในชวงน (พ.ศ.2488-2490) มความตองการจะขยายกจการดานสขภาพใหกวางขวางครอบคลมพลเมองมากยงขนไปอก ซงสวนหนงเปนผลมาจากการกลบมาเฟองฟของแนวคดประชาธปไตยทท าใหการด าเนนกจการตางๆตองเนนความทวถงและเทาเทยม


18 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขถงนายกรฐมนตรวนท 1 กรกฎาคม 2489,” ใน หจช. (2)สร.0201.27/8 รอคกเฟลเลอร (11 ก.ค.2478-11 พ.ย.2489).

177

มเพยงเรองการควบคมไขจบสนทรฐบาลจ าเปนตองใหความส าคญกบสวนทสงผลกบประเทศอยางมากกอนสวนอน เชน ชาวนาและแหลงเกษตรกรรม ความพยายามขยายบรการดานสขภาพยงสามารถเรยกคะแนนนยมมาสรฐบาลทมาจากการเลอกตงไปดวยในตว นอกจากนยงเปนการแกไขฟนฟสภาพและปญหาตางๆทเกดขนตงแตสมยสงคราม แตในเรองแนวทางการด าเนนการแตละอยางกไมไดแตกตางไปจากสมยกอนหนานมากนก มเพยงการเพมเตมในรายละเอยดและหลกการบางอยาง อาจเรยกไดวาเปนการเปลยนแปลงในทางปรมาณเปนหลก เชน ปรมาณสถานพยาบาลทเพมขน ปรมาณเจาหนาททเพมขน แตผลของการด าเนนการกไมมอะไรทเหนไดวาแตกตางจากเดมเปนผลงานทเดนชดนก ปญหาหนงทอาจสงผลตอกจการกคอความผนผวนทางการเมองทเกดขนอยางตอเนองในชวงเวลาอนสน กลาวคอแมวาจะมความพยายามปรบปรงการปกครองใหเปนประชาธปไตยมากขนหลงสงคราม มการเลอกตง มรฐธรรมนญฉบบใหม แตรฐบาลทมาจากการเลอกตงกท าหนาทไดไมนานแลวกตองเปลยนรฐบาลใหม เปนเชนนอยหลายครงในชวงเวลาเพยง 2 ป ท าใหแตละรฐบาลไมมเวลาทจะด าเนนกจการตางๆของประเทศไดอยางเตมท ตองวนวายอยกบประเดนทางการเมอง จนถงประเดนทมความรนแรงคอกรณสวรรคตของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดล ทรฐบาลไมสามารถคลคลายใหกระจางชดได จนเปนตนตอหนงของความเปลยนแปลงทางการเมองไปสการรฐประหารโดยคณะทหารเมอวนท 8 พฤศจกายน พ.ศ.249019

สมยรฐบาลคณะรฐประหาร พ.ศ.2490-2500

คณะรฐประหารพ.ศ.2490 ไดอางเหตผลในการยดอ านาจวารฐบาลพลเรอนทบรหารประเทศมความผดพลาดในเรองการทจรตคอรปชน และไมสามารถจดการคลคลายเรองกรณสวรรคตไดและอางวาทหารเปนผ รบผดชอบการเมอง เปนผกมชะตาบานเมอง จงตองท าการยดอ านาจเพอแกไขสถานการณ หลงจากทคณะรฐประหารยดอ านาจแลวกไดเชญใหจอมพลป.พบลสงครามมาเปนหวหนาคณะ เพอชวยในการสรางเอกภาพในหมทหารและชวยใหไดรบการสนบสนนจากประชาชนมากขน แตกระนนคณะรฐประหารกไดพยายามแสดงตนวาไมตองการอ านาจจงไดเชญนายควง อภยวงศ หวหนาพรรคประชาธปตยมาเปนนายกรฐมนตรเพอใหเหนวายงมการปกครองโดยฝายพลเรอนและยงเปนประชาธปไตยในรปแบบอย หลงจากนนรฐบาลรกษาการของนายควง อภยวงศกไดจดใหมการเลอกตงในวนท 29 มกราคม พ.ศ.2491 ซงพรรค

19 ดรายละเอยดเกยวกบความผนผวนทางการเมองชวงเวลานไดใน ชาญวทย เกษตรศร , ประวตการเมองไทย

2475-2500, หนา 435-465.

178

ประชาธปตยชนะการเลอกตง ท าใหนายควงไดกลบเขามาด ารงต าแหนงนายกรฐมนตรตอไป แตคณะรฐประหารกไมไดยนยอมใหพรรคประชาธปตยบรหารประเทศนานนก หลงจากทรฐบาลใหมไดรบการรบรองจากนานาชาตแลว คณะรฐประหารกไดบบใหนายควง อภยวงศลาออกจากต าแหนงนายกรฐมนตร และใหจอมพลป.พบลสงครามเขารบต าแหนงนายกรฐมนตรแทนเมอวนท 8 เมษายน พ.ศ.249120 ชาญวทย เกษตรศรกลาววาการรฐประหารพ.ศ.2490 เปนหวเลยวหวตอหนงทส าคญในประวตศาสตรการเมองไทย เปนการตดอ านาจของฝายเสรนยมและสงคมนยมในกลมผน าประเทศ น ามาซงความชะงกงนของระบอบประชาธปไตยของไทยหลงจากทไดมความพยายามผลกดนใหเกดขนในสมยหลงสงครามโลก ท าใหการปกครองไทยกเขาสชวงสมยของระบบอ านาจนยม21 สอดคลองกบสธาชย ย มประเสรฐทกลาววาการรฐประหารครง น ถอเปนจดสนสดแหงประชาธปไตยของคณะราษฎรและเปนการเรมตนของ “วฏจกรทชวราย” ทางการเมองทกองทพจะเขามามบทบาททางการเมองและกลายเปนอปสรรคส าคญในการพฒนาระบอบประชาธปไตย22 รฐบาลใหมของจอมพลป.พบลสงครามไดแสดงทาททกระตอรอรนในการสนบสนนคายเสรประชาธปไตยโดยการน าของสหรฐอเมรกาและตอตานคอมมวนสตอยางเตมทในชวงบรรยากาศของสงครามเยน ท าใหรฐบาลคณะรฐประหารไดรบการรบรองอยางรวดเรวจากรฐบาลของประเทศตะวนตกโดยเฉพาะอยางยงจากสหรฐอเมรกาและองกฤษ รวมทงความสนบสนนตางๆทตามมาอยางมากมายซงมสวนท าใหฝายอ านาจนยมสามารถอยในต าแหนงไปไดอกนาน ประเทศไทยและรฐบาลไทยกลายเปนเปาหมายส าคญของสหรฐอเมรกาและมหาอ านาจตะวนตกในอนทจะใชเปนฐานทมนตอตานคอมมวนสต และกเปนจดเรมตนของยคสมยทชาญวทย เกษตรศรเรยกวา “ยคสมยอเมรกนในไทย” ซงจะท าใหเกดความชวยเหลอทงทางดานเศรษฐกจและการทหาร รวมไปถงการพฒนาสงคมดานตางๆ23 ชยชนะของจนคอมมวนสตในปพ.ศ.2492 และสงครามเกาหลทเกดขนตามมาในปพ.ศ.2493 ท าใหสหรฐยงตองการเพมบทบาทของตนในพนแผนดนเอเชยและประเทศไทยกไดกลายเปนจดยทธศาสตรส าคญในการเมองระหวางประเทศยคหลงสงครามโลก ไทยไดด าเนนนโยบายทจะอยคายโลกเสรประชาธปไตยอยางเตมท ดงจะเหนไดจากการด าเนนนโยบายตางประเทศของไทยตามล าดบ เรมจากการรบรองรฐบาลหนเบาไดในเวยดนามในปพ.ศ.2493

20 สธาชย ยมประเสรฐ, สายธารประวตศาสตรประชาธปไตยไทย, หนา 67-68. 21 ชาญวทย เกษตรศร, ประวตการเมองไทย 2475-2500, หนา 455-458 22 สธาชย ยมประเสรฐ, สายธารประวตศาสตรประชาธปไตยไทย, หนา 65. 23 ชาญวทย เกษตรศร, ประวตการเมองไทย 2475-2500, หนา 465-466.

179

การสงทหารไทยไปรวมรบในเกาหลเปนชาตแรกในเอเชยในเดอนกรกฎาคมพ.ศ.2493 เปนตน ในเวลาเดยวกนสหรฐและไทยกเรมการลงนามในสญญาความชวยเหลอ ชาญวทย เกษตรศรอธบายวาเปนกาวใหมของการเมองไทยทประเทศยอมรบอยางเปนทางการในการนยามฐานะทางเศรษฐกจของตนวา “ดอยพฒนา” มความจ าเปนทจะตอง “พฒนา” และพรอมทจะรบความชวยเหลอในรปแบบตางๆ อนเปนลกษณะใหมของความสมพนธระหวางประเทศยคหลงสงครามโลกครงท 2 อนเปนยคสมยทสหรฐกลายเปนมหาอ านาจอนดบ 1 แขงขนกบสหภาพโซเวยต พยายามทจะดงประเทศเลกประเทศนอยในโลกมาเปนสมครพรรคพวกและบรวารของตน อนเปนตนก าเนดของการทไทยตองกลายเปนประเทศทตอง “พงพา” จากภายนอกเปนระยะเวลายาวนานพอสมควร ตวอยางความชวงเหลอทไทยไดรบจากสหรฐเชน การลงนามในสญญาฟลไบรทเพอชวยเหลอในดานการพฒนาการศกษาของไทย ในปพ.ศ.2493 และการลงนามใน Economic and Technical Cooperation Agreement เปนความชวยเหลอทางเศรษฐกจและความเชยวชาญเฉพาะดาน ในปเดยวกน24 ในชวงหลงจากปพ.ศ.2495 เมอนายพลไอเซนฮาวรไดขนเปนประธานาธบดของสหรฐอเมรกา นโยบายตางประเทศของสหรฐกแขงกราวมากขน มการสรางทฤษฎโดมโนโดยเชอวาการทประเทศหนงกลายเปนคอมมวนสตกจะสงผลใหประเทศทอยถดไปกลายเปนคอมมวนสตดวย เมอเปนดงนกเกดภาพของการทคอมมวนสตจะเคลอนจากจนเขาสอนโดจนแลวมาเขาไทยจนไปตอถงมลาย อนโดนเซย ตลอดจนถงออสเตรเลยและนวซแลนด ประเทศทงหลายในเอเชยจะกลายเปนคอมมวนสตหมด สหรฐอเมรกาและพนธมตรจงจ าเปนตองสราง “นโยบายปดลอม” (Containment Policy) โดยพยายามหาพนธมตรในเอเชยเขารวมเปนองคการปองกนรวมกนในเอเชย เชนเดยวกบทไดท าในยโรปในกรณของ NATO (North Atlantic Treaty Organization) น าไปสการจดตงองคการสนธสญญาปองกนแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต (สปอ.) หรอ SEATO (Southeast Asia Collective Defence Treaty Organization) ในปพ.ศ.2497 ซงไทยกไดเขารวมเปนสมาชกดวย นบไดวาเปนจดสดยอดแหงความสมพนธระหวางไทยและสหรฐอเมรกาและท าใหความชวยเหลอทงดานทหารและเศรษฐกจของสหรฐอเมรกาตอไทยกยงเพมพนขนตามล าดบ และภาคอสานของไทยกไดกลายเปนเขตยทธศาสตรทส าคญในการตอตานคอมมวนสต ท าใหมโครงการตางๆเกดขนมากมายในภมภาค เชน การสรางถนนมตรภาพ เปนตน25

24 เรองเดยวกน, หนา 477-478. 25 เรองเดยวกน, หนา 480-483.

180

ทางดานของสถานการณภายในประเทศกเปนสถานการณความขดแยงทงระหวางกลมอ านาจนยมกบกลมอนรกษนยมซงเปนการตอสในสภาฯ และความขดแยงระหวางรฐบาลกบกลมทตอตานคณะรฐประหารทพยายามจะกอการลมลางรฐบาลหลายครงในชวงพ.ศ.2491-2494 ซงรฐบาลกไดท าการปราบปรามกวาดลางอยางรนแรง นอกจากความขดแยงกบกลมผ น าทางการเมองแลว ในทศวรรษท 2490 กลมหรอองคการทอาจเรยกไดวาเปน “ขบวนการมวลชน” ไดพฒนาไปอยางมาก สธาชย ยมประเสรฐอธบายวาความหมายของขบวนการมวลชนกคอการเคลอนไหวของประชาชนในวงกวาง โดยมเปาหมายจะเรยกรองสทธและผลประโยชนของประชาชนเอง ขบวนการมวลชนจะเปดทางใหประชาชนคนสามญในระดบลางลงไปเขามามสวนรวมทางการเมองมากขน แทนทจะท าใหเรองการเมองการปกครองถกผกขาดในหมชนชนน าในลกษณะเดม สธาชย ยมประเสรฐเหนวาอทธพลส าคญทกอใหเกดการเคลอนไหวของมวลชนในระยะนกคอการขยายตวของอดมการณสงคมนยมในสงคมไทย โดยเฉพาะอยางยงหลงจากพ.ศ.2492 เมอเกดการปฏวตจนไปสระบอบคอมมวนสต ลกษณะพเศษของอดมการณสงคมนยมท มสวนหนนชวยการพฒนาของขบวนการมวลชนกคอการใหความส าคญเปนพเศษแกประชาชนชนลางทยากจนและถกกดข นอกจากนยงมการใหความหมายแก “ประชาธปไตย” ในขอบเขตทกวางมากขนยงกวาประชาธปไตยในทางการเมอง นนคอประชาธปไตยในทางเศรษฐกจ ทจะใหโภคทรพยกระจายไปสชนชนลางโดยเสนอนโยบายทจะสรางสงคมใหมนษยมความเสมอภาคกนอยางแทจรงมากขน ขจดชองวางทางชนชนและสรางสงคมใหมทมนษยมความเทาเทยมกน ผ ทมบทบาทในขบวนการสงคมนยมไทยในทศวรรษ 2490 มทงกลมปญญาชนหวกาวหนา เชน กหลาบ สายประดษฐ และคณะทรวมกนออกวารสารชอ “อกษรสาสน” เปนหนงสอเผยแพรแนวคดสงคมนยมทส าคญ นอกจากนยงมขบวนการทางการเมองนาม “พรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย” เปนตน26 หนงในการเคลอนไหวของขบวนการมวลชนทส าคญคอการตอตานการเปนพนธมตรกบสหรฐในการสงทหารไปรวมสงครามเกาหลในปพ.ศ.2493 ความเคลอนไหวนตอมาไดถกเรยกวา “ขบวนการสนตภาพ” มผลงนามสนบสนนนบแสนคน และตอมากมการจดตงองคกรมสาขาตามจงหวดตางๆ จนน ามาซงการกวาดลางจบกมโดยรฐบาลในปพ.ศ.2495 และเพอเปนหลกประกนในการปราบปรามการเคลอนไหวของมวลชนตอไป รฐบาลกไดออกพระราชบญญตคอมมวนสตพ.ศ.2495 ซงจะกลายเปนกฎหมายครอบจกรวาลทใชปราบปรามประชาชนกนตอมา27

26 สธาชย ยมประเสรฐ, สายธารประวตศาสตรประชาธปไตยไทย, หนา 73-76. 27 เรองเดยวกน, หนา 77.

181

จากบรบททางการเมองเหลานไดสงผลถงกจการสขภาพพลเมองของรฐในหลายๆทาง โดยเฉพาะทสมพนธกบความชวยเหลอจากสหรฐอเมรกาและองคการระหวางประเทศ ท าใหกจการสขภาพพลเมองในชวงนมลกษณะใหมๆเกดขนหลายอยาง นอกจากนยงไดรบผลกระทบจากการตอสแขงขนระหวางแนวคดคอมมวนสตกบแนวคดเสรประชาธปไตย ทงจากเหตการณระหวางประเทศในชวงสงครามเยนและเหตการณภายในประเทศทมสวนหนงของสงคมทชนชมหลกการของสงคมนยมและพยายามทจะเผยแพรแนวคดนในหมประชาชนพลเมองใหมากขนทงในทางเปดเผยและในทางลบ รฐบาลมความจ าเปนจะตองด าเนนการทงในดานปราบปรามโดยใชก าลงและการชวงชงฐานมวลชนมใหไปอยกบฝายคอมมวนสตมากขน หนงในวธการของรฐบาลกคอความพยายามพฒนาเศรษฐกจและสงคมรวมไปถงคณภาพชวตดานตางๆ โดยเฉพาะในสวนภมภาคและทองถนอนเปนแหลงทอยของประชาชนหมมาก ดวยความชวยเหลอจากสหรฐอเมรกาและองคการระหวางประเทศ กจการหนงทมความส าคญกคอกจการสขภาพพลเมอง ทจะมการขยายลงไปถงประชาชนพลเมองมากขนกวาสมยใดๆทผานมา

นโยบายสขภาพพลเมองพ.ศ.2490-2500

เมอจอมพลป.พบลสงครามไดหวนกลบมาเปนผน าประเทศอกครงหนง รฐบาลกยงคงยดนโยบาย “เพมประชากรเพอความมนคงของชาต” ซงกไมไดด าเนนการอยางปลกเราโจงแจงเหมอนชวงกอนสงครามโลกครงท 2 แตจะปลอยใหเปนไปตามธรรมชาต ไปตามระบบมากขน ใหความส าคญกบการพฒนากจการสขภาพพลเมองในดานตางๆ เพอใหเกดผลในการรกษาและเพมพนประชากร เปนทมาของกจการส าคญหลายอยางในชวงสมยน เชน การขยายโรงพยาบาลประจ าจงหวดจนครบทกจงหวดทวประเทศ และทเหนไดอยางชดเจนถงการคงอยของแนวคดเพมพลเมองกคอการตงโรงพยาบาลหญงทเรมสรางเมอปพ.ศ.2492 เปดใชเมอปพ.ศ.2494 และไดรบการยกฐานะเปน “กอง” หนงของกรมการแพทยในปพ.ศ.2495 โดยมจดประสงคเพอลดอตราการตายของมารดาและทารกกลงสงครามโลกครงท 2 โดยเปนการผลกดนจากทานผหญงละเอยด พบลสงคราม ซงกไดรบการสนบสนนจากจอมพลป.พบลสงครามนายกรฐมนตร และนายแพทย

นตย เวชชวศษฏ * อธบดกรมการแพทย28

* อธบดกรมการแพทยคนแรกตงแตสมยทกอตงกระทรวงสาธารณสขในปพ.ศ.2485 และมกรมการแพทยเปนกรม

หนง ไดด ารงต าแหนงอธบดอยางยาวนานระหวางพ.ศ.2485-2501 และเปนผ มบทบาทในการกอตงสมาคมวทยาลยศลยแพทยนานาชาตแหงประเทศไทยในปพ.ศ.2497. 28 สนตสข โสภณสร, เกยรตประวตแพทยไทยฝากไวใหคนรนหลง: ชวตและผลงานของศาสตราจารยนายแพทยเสม พรงพวงแกว, (นนทบร: ส านกวจยสงคมและสขภาพ, 2549), หนา 106.

182

ในปพ.ศ.2492 ไดมการประกาศใชรฐธรรมนญฉบบใหมคอฉบบพ.ศ.2492 ขนเพอใชแทนฉบบชวคราวของคณะรฐประหาร รฐธรรมนญฉบบนเปนฉบบแรกทมการก าหนดหมวดหวขอแนวนโยบายแหงรฐไว ซงกมเรองกจการสขภาพพลเมองระบอยดวยคอ มาตรา 72 “รฐพงสงเสรมการสาธารณสข ตลอดถงการมารดาและทารกสงเคราะห การปองกนและปราบโรคระบาด รฐจะตองกระท าใหแกประชาชนโดยไมคดมลคา”29 นบไดวาเปนครงแรกของการประกาศกจการสขภาพพลเมองอยในรฐธรรมนญอนเปนกฎหมายสงสดของประเทศ ถอไดวากจการสขภาพพลเมองไดกาวขนไปอกขน มความส าคญไมใชเพยงแคนโยบายทกลาวกนแตในสภาฯหรอหรอเปนสงทใชโฆษณาสประชาชน แตเปนเสมอนขอผกมดหรอสญญาทรฐบาลจะตองด าเนนการใหลลวงไปแกพลเมอง ส าหรบในสวนนโยบายทรฐบาลแถลงตอสภาฯนนสวนมากกเปนเรองเดมๆ และมเพมขนบางในบางประการ เชน การขยายการบ าบดโรคแกประชาชนโดยจดใหมสถานพยาบาลและเวชภณฑเพมขน, การขยายสขศกษาใหประชาชนรเรองอนามยดขน, ขยายการมารดาและทารกสงเคราะหโดยจดใหมนางผดงครรภและสถานผดงครรภเพมขน, จดการปองกนโรคตดตอและโรคอนทส าคญ, บ ารงและสงเสรมการสขาภบาล, ขยายการอนามยนกเรยน, สงเสรมการศกษาและวจยในทางการแพทยและสาธารณสข, รวมมอกบองคการระหวางประเทศทเกยวกบการแพทยและสาธารณสข30 นบวากวางขวางและครอบคลมมาก เรยกไดวานกเรองใดไดกใสลงไปทงหมด แตโดยมากกเปนกจการสขภาพทวๆไปดงเชนทเคยมในทกรฐบาลทผานมา แตเนนทการจดใหมมากขนและดยงขน นอกจากนดงทไดกลาวไวแลววากจการสขภาพพลเมองเปนสวนหนงของความพยายามชวงชงมวลชนในการตอสกบฝายคอมมวนสต การโฆษณาโจมตของฝายคอมมวนสตในชวงเวลานนมกจะมงเนนไปในเรองทงบประมาณสวนใหญของชาตถกใชไปในทางทหารและต ารวจ ในขณะทราษฎรกเผชญกบการขดรดท าใหคณภาพชวตย าแย “เปนประชาธปไตยทอยบนความหวของราษฎร” ฝายคอมมวนสตเรยกรองใหรฐบาลตดงบประมาณทางทหารแลวหนมาพฒนาความเปนอยของราษฎร โดยปรบปรงการศกษาและการสาธารณสข31 นบวาเปนประเดนปญหาทรฐบาลไดรบการโจมตมาตงแตหลงการเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 โดยกลมสมาชกสภาผแทน

29 “รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2492,” ราชกจจานเบกษา 66 (23 มนาคม 2492): 24. 30 “ค าแถลงนโยบายรฐบาลจอมพลป.พบลสงครามเปนนายกรฐมนตร วนท 6 กรกฎาคม 2492,” ใน หจช. (2)สร.

0201.10/88 ค าแถลงนโยบายของรฐบาล (ตอน 3) (2 พ.ค.2492-5 ส.ค.2497). 31 “ใบปลวคดคานประชาธปไตยโดยพรรคคอมมวนสตไทย วนท 9 ธนวาคม 2498,” ใน หจช. (3)สร.0201.23/12

ใบปลวเปนปฏปกษตอรฐบาล (9-22 ธ.ค.2498).

183

ราษฎรโดยเฉพาะทมาจากทองถน คอการทรฐบาลใหความส าคญกบความมนคงและการทหารมากกวาการพฒนาเศรษฐกจและสงคมรวมไปถงคณภาพชวตของประชาชน (ดในบทท 2) แตกไมเคยไดมการเปลยนแปลงแกไข โดยเฉพาะเมอประเทศไทยเขาสวงจรการปกครองแบบอ านาจนยมซงเรมมเคาลางตงแตสมยรฐบาลชาตนยมเชอผน าในสมยสงครามโลกครงท 2 งบประมาณสวนใหญยงถกใชไปในทางความมนคงมากขน และกเปนเหตใหเกดเสยงโจมตมากขนโดยเฉพาะในเรองการรวมมอดานความมนคงกบฝายสหรฐอเมรกา และในครงนการโจมตไมไดจ ากดอยแตเพยงในสภาฯ แตสามารถแพรหลายอยในสงคมไดไมนอย สถานการณในขณะนนนบวาลอแหลมพอสมควร ดงเชนทมจดหมายแสดงความคดเหนจากราษฎรสงมายงรฐบาลในปพ.ศ.2493 แสดงความเหนวาเหตการณการเมองอยในภาวะ “คบขน” โดยในทางโฆษณาแลวฝายคอมมวนสตไดเปรยบเพราะ “เพยงแตหาเรองรายๆมากลาวอางกไดทงนน” ผสงยงเหนวาเนองจากชาวไทยไมคอยสนใจการเมองและไมมการศกษาเพยงพอท าให “ถกชกจงไดงาย” จงเสนอวารฐบาลควรด าเนนงานหลายอยางเพอปรบปรงราชการ อยางหนงกคอดแลเรองการเจบไขไดปวยของประชาชน “เนองจากขณะนการแพทยไดกาวหนาไปมากมาย มยารกษาโรคตางๆแทบทกชนด โอกาสทจะมชวตยนยาวกมาก แตประเทศไทยกยงลาหลงอยมาก อตราตายของเดกทารกสง ดงนนถารฐบาลจะพจารณาการสาธารณสขเปนพเศษกจะดมาก”32 ปญหาการโจมตการท างานของรฐบาลและการแทรกซมของฝายคอมมวนสตในหมประชาชนยงคงมอยตลอดทศวรรษ 2490 ไปจนถงทศวรรษ 2500 ดงปรากฏในรายงานการปฏบตงานของขาราชการในสวนภมภาคในเรองการปองกนการแทรกซมของคอมมวนสตในปพ.ศ.2505 ทระบวารฐบาลตองรบด าเนนการแกไขปองกนเรองตางๆทเปนจดลอแหลมซงเปนชองทางใหคอมมวนสตเขามาแทรกซมไดงาย ซงในรายงานระบวาประเดนทส าคญอยางหนงทฝายคอมมวนสตมกใชโจมตรฐบาลและชชวนประชาชนใหคลอยตามกคอ “การขาดแคลนแพทยและพยาบาลตลอดจนยารกษาโรคไปยงชนบททหางไกล” ซงกเปนสงทมอยจรง33 รฐบาลเองกเลงเหนถงประโยชนของกจการสขภาพพลเมองในการชวงชงมวลชนกบฝายคอมมวนสตโดยในการประชมขาหลวงตรวจการกระทรวงมหาดไทยภาค ขาหลวงประจ าจงหวด ปลดจงหวด และนายอ าเภอ เพอฟงค าชแจงในการปฏบตตามนโยบายของรฐบาล ในชวงเดอน

32 “หนงสอจากนายชาญ สนทรชย ถงคณะรฐมนตรวนท 18 ธนวาคม 2493,” ใน หจช. สร.0201.25/1308

ความเหนของนายชาญ สนทรชย (พ.ศ.2493-2494). 33 “บนทกรายงานขอสงเกตเกยวกบการปฏบตงานของขาราชการในสวนภมภาคและการปองกนการแทรกซมของ

คอมมวนสต โดยนายถวล แววศร วนท 10 พฤษภาคม 2505,” ใน หจช. (3)สร.0201.23/2 เบดเสรจเรองการจดการปองกนระงบการแทรกซมของคอมมวนสต (1 ม.ค.2497-10 พ.ค.2505).

184

มกราคม พ.ศ.2494 นายกรฐมนตรไดชแจงขาราชการถงสถานการณโลกในสมยนนทมการแบงเปนโลกประชาธปไตยและโลกคอมมวนสต สาระส าคญของการประชมนคอการเนนความส าคญของการผลตตามระบอบประชาธปไตยโดยการใชวธตางๆ โดยเหนวา “ราษฎรเปนทงทนและแรงงานของประเทศ” กจการสขภาพพลเมองกเปนวธการหนงทจะบ ารงการผลตของราษฎร “เมอการผลตสมบรณด ราษฎรสมบรณดกจะไมไปตามค าโฆษณาของคอมมวนสต”34 และยงไดกลาวย าอกทในการแถลงนโยบายในปพ.ศ.2494 วารฐบาลจะยดมนอยในฝายเสรประชาธปไตยตอตานลทธคอมมวนสต จะเรงรดสงเสรมการรกษาพยาบาลและอนามยของประชาชน รวมทงการชวยเหลอประชาชนทางสวสดการใหทวยงขน35 กจการสขภาพพลเมองไดท าควบคไปกบการปรบปรงสภาพความเปนอย ในทองทตางๆ โดยมหลกการวาในชวงเวลารวมสมยกนนนประเทศประชาธปไตยตางๆ “มความจ าเปนอนรบดวนในการหาทางชวยเหลอใหราษฎรมความเปนอยดกนด มความผาสกสมบรณมากยงขน” เกดเปนแผนการบรณะชนบท พ.ศ.2494 ซงมความมงหมายใหการใชจายเงนของรฐบาลบงเกดผลถงมอราษฎรโดยใกลชดและรวดเรว เปนการ “เรงรดบรณะชนบทและประชาชนในสวนภมภาคใหไดรบการท านบ ารงและสงเสรมใหมสวสดภาพ ความผาสข สะดวกสบาย มพลานามย มเสถยรภาพและฐานะการครองชพดขนตามควรแกอตภาพ”36 ทองททไดรบการใสใจจากรฐบาลมากเปนพเศษคอภาคอสานเหนไดจากการทนายกรฐมนตรไดเดนทางไปตรวจราชการในภาคนนดวยตนเองในปพ.ศ.2496 และไดกลบมาบรรยายถงสภาพทางสขภาพตอทประชมสภาฯวา ทภาคอสานนน “การอนามยนาเปนหวง ...ผคนรบประทานอาหารไมถกตองตามหลกอนามยจนเปนโรคกนมากโดยเฉพาะโรคนว...จะตองมการแกไขปรบปรงในเรองน”37 สอดคลองกบความเหนของประชาชนทปรากฏในหนงสอพมพปพ.ศ.2499 ทระบวา “ภาคอสานก าลงเปนแหลงเพาะโรค...รอนอบอาวและขาดแคลนน าสะอาด...การสขาภบาลอยในระดบเสอมทราม...ท าใหมผปวยและตายโรคทางเดนอาหารเปนจ านวนมากโดยเฉพาะในกลมเดก” รวมทงการแสดงความวตกวาโรคระบาดทเกดขน

34 “ค ากลาวของนายกรฐมนตรในการประชมขาหลวงตรวจการกระทรวงมหาดไทย ปพ.ศ.2494,” ใน หจช. (2)สร.

0201.5/27 การประชมขาหลวงตรวจการกระทรวงมหาดไทย (16 ธ.ค.2485-18 ม.ย.2495). 35 “ค าแถลงนโยบายของรฐบาลจอมพลป.พบลสงครามเปนนายกรฐมนตร วนท 11 ธนวาคม 2494,” ใน หจช.

(2)สร.0201.10/88 ค าแถลงนโยบายของรฐบาล (ตอน 3) (2 พ.ค.2492-5 ส.ค.2497). 36 “แผนการบรณะชนบท พ.ศ.2494,” ใน หจช. (2)สร.0201.5/26 โครงการบรณะชนบท หรอแผนการบรณะชนบท

(17 พ.ย.2485-26 ก.ค.2495). 37 “นายกรฐมนตรตอบกระทถามของนายสอง มารงกล วนท 18 กนยายน 2496,” ใน หจช. (2)สร.0201.35.2/14

กระทถามสมาชกสภาผแทนราษฎร (28 ต.ค.2489-19 ธ.ค.2496).

185

ประจ าในภาคนเชนอหวาตกโรคและไขรากสาดอาจขยายตวลกลามไปยงภาคอนๆ 38 นอกจากความพยายามปรบปรงสภาพของทองทแลวรฐบาลยงตองการทจะเขาไปปรบปรงถงในระดบครวเรอนดงทมการวางโครงการบรณะครวเรอนในปพ.ศ.2496 โดยใหมการดแลเรองการประกอบอาชพ การส ามะโนครว การสงคมสงเคราะห ใหครวเรอนมนโยบายเศรษฐกจของตวเอง จดสขาภบาลในบาน ตรวจสถตการสาธารณสข ระเบยบการกนการอย การอนามย การสงเคราะหมารดาและเดก การบ าบดและปองกนโรคภยตางๆในครวเรอน เปนตน39 ดวยหลกการตางๆเหลานรฐบาลจงไดมการขยายกจการสขภาพพลเมองอยางมากโดยเฉพาะในเชงปรมาณเพอใหครอบคลมจ านวนประชาชนมากยงขนโดยเฉพาะในสวนภมภาค เชน การวางโครงการอบรมนางผดงครรภชน 2 ทจะสงออกไปปฏบตงานในสวนภมภาคเพมขนอกเทาตวจากเดมอบรมไดปละประมาณ 100 คน กเพมเปน 200 คน, การวางโครงการจะสรางสขศาลาชน 2 เพมขนเปนปละ 100 แหงจนกระทงมครบทกต าบล เปนตน40 โครงการเหลานเมอท าแลวกตองจดการโฆษณาใหประชาชนรบรดวยเนองจาก “มคนบางกลมบอกวาหลงเปลยนการปกครองมาแลวไมมอะไรดเลย” 41 นบไดวาเปนความพยายามของรฐบาลในการชวงชงความนยมจากประชาชน

กจการสขภาพพลเมองทรฐบาลไดด าเนนการ

กจการสขภาพพลเมองทรฐบาลไดมการใหความส าคญและเรงด าเนนการเปนอยางมากในชวงทศวรรษ 2490 จนเหนผลไดอยางชดเจน ไดแกกจการขยายการบรการรกษาพยาบาล โดยเฉพาะความพยายามจะขยายโรงพยาบาลบ าบดโรคทวไปใหทวถงในทกจงหวดของประเทศ อนเปนแนวคดทสบเ นองตอจากสมยรฐบาลพลเรอนภายหลงสงครามโลก การขยายสถานพยาบาลใหทวทงประเทศนยงสอดคลองกบความมงหมายของรฐในทางการเมองทจะขยายกลไกของรฐเพอสอดสองดแล ควบคมพลเมองใหอยในวถทางของรฐบาล โดยเฉพาะในบรรยากาศทมการตอส ระหวางอดมการณและรฐบาลไดเลอกอยขางฝายเสรประชาธปไตย การ

38 “รายงานขาวในหนงสอพมพประชามต วนท 20 พฤษภาคม 2499,”ใน หจช. (3)สร.0201.59/19 โครงการ

สงเสรมสขศกษาและอนามยโรงเรยน (29 ส.ค.2499-16 ส.ค.2500). 39 “รายงานการประชมเรองการบรณะครวเรอนครงท 1 วนท 23 กมภาพนธ 2496,” ใน หจช. (2)สร.0201.5/58

การบรณะครอบครว หรอการอบรมสงคมสงเคราะห (16 ม.ค.-18 ม.ย.2496). 40 “โครงการและงบประมาณทจะขยายงานสาธารณสข วนท 27 กรกฎาคม 2491,” ใน หจช.(3)สร.0201.62/22

โครงการและการปฏบตงานกระทรวงสาธารณสข พ.ศ.2491-2492 (2 ม.ค.2491-19 ต.ค.2492). 41 “ค าสงนายกรฐมนตรวนท 13 มถนายน 2493,” ใน หจช. (2)สร.0201.27/31 รายงานผลปฏบตงานในดาน

สาธารณสข (10 ม.ย.-20 ก.ค.2493).

186

ขยายสถานพยาบาลไปตงอยตามสวนภมภาคกเปรยบเสมอนการตงหนวยราชการประจ าทองทเพมขนอกหนงแหง ควบคมดแลกจการของพลเมองเพมขนอกหนงดาน คอดานสขภาพและวถชวต ซงจะตางกบกจการในดานควบคมปองกนโรคทจะตองขนอยกบสถานการณของโรคและวธการควบคม เชน การใชหนวยเคลอนท การใชมาตรการปองกนตางๆในยามโรคเกดการระบาด เปนตน ซงจะควบคมไดนอยกวาและไมยนนานเทาการไปตงสถานพยาบาลอยประจ าทใจกลางของแหลงทอยของพลเมอง ความพยายามขยายการตงสถานพยาบาลใหครอบคลมประชากรไดมากๆนไดมการด าเนนการมาในทกรฐบาลตงแตหลงเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 แตสวนมากจะเปนในลกษณะสขศาลาทครอบคลมพลเมองในระดบอ าเภอหรอต าบล ซงกสามารถขยายไดมากและรวดเรวพอสมควรจนอาจกลาวไดวาครอบคลมในระดบอ าเภอทวประเทศแลว (ในราวปพ.ศ.2485 มจ านวนอ าเภอทวประเทศ 424 อ าเภอ มจ านวนสขศาลาทงสน 516 แหง และเพมเปน 735 แหงในปพ.ศ.2498 (ดตารางท 7)42 โดยเฉลยแลวนบไดวามสขศาลาอ าเภอละ 1-2 แหงทวประเทศ) ขนตอไปของการขยายสขศาลาคอการขยายใหครอบคลมในระดบต าบล (ในราวปพ.ศ.2485 มจ านวนต าบลทวประเทศ 4,883 ต าบล43 ซงตองใชเวลาอกนานนบสบปกวาทจะขยายสถานพยาบาลไดครอบคลมระดบต าบลและไดเปลยนชอเปนสถานอนามย สวนสขศาลาชน 1 เดมกจะไดพฒนาไปเปนโรงพยาบาลประจ าอ าเภอ) นบไดวากจการขยายสขศาลาหรอแทจรงกคอการใหบรการสขภาพแกพลเมองสวนภมภาคในขนพนฐาน ไดกาวหนาขนมามากหลงจากทไดมการเรมตนในชวงหลงการเปลยนแปลงการปกครอง จนมาถงสมยนไดครอบคลมพลเมองสวนภมภาคและนบวาเพยงพอในระดบหนง จนสามารถทจะลดระดบของการขยายกจการในดานนลงไดบาง ดงปรากฏวามการสรางสขศาลาในชวงนเพยงปละประมาณ 10-30 แหงเทานน ตางจากเมอตอนเรมตนกจการชวงหลงการเปลยนแปลงการปกครองทสรางสขศาลาปละประมาณ 60-100 แหง (ดตารางท 7)44 กจการทไดรบความส าคญขนมาแทนทกจการขยายสขศาลาในชวงนกคอกจการขยายโรงพยาบาลบ าบดโรคทวไปตามจงหวดตางๆ ซงอยในหนาทของกรมการแพทย ในขณะทการขยายสขศาลาอยใน

42 กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, “ประวตและผลงานของกรมอนามย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ

15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 250. 43 “โครงการอบรมนางผดงครรภชน 2 เพอใหไดจ านวนมากขนโดยเรววนท 28 กรกฎาคม 2485,” ใน หจช. (2)สร.

0201.27/16 อบรมนกเรยนผดงครรภชน 2 (10 เม.ย.2485-17 พ.ย.2496). 44 กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, “ประวตและผลงานของกรมอนามย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ

15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 250.

187

หนาทของกรมสาธารณสขซงตอมาไดเปลยนชอเปนกรมอนามยในปพ.ศ.2495 นบไดวานอกจากเปนการขยายกจการสขภาพพลเมองในดานรกษาพยาบาลในเชงปรมาณใหครอบคลมพลเมองทวประเทศแลว ยงเปนการเปลยนแปลงในเชงคณภาพจากระดบพนฐานของสขศาลาทเปนเพยงแหลงแจกจายยาแผนปจจบนรวมไปถงรกษาพยาบาลโรคในขนตน มาสระดบของโรงพยาบาลทเนนการรกษาโรคทวไปและสามารถรบผ ปวยในไดดวย เปนการใชจดเดนโดยตรงของกจการรกษาพยาบาลทมการเนนย ามาตงแตสมยหลงเปลยนแปลงการปกครอง คอการเหนผลทรวดเรวและท าใหประชาชนนยมการแพทยแผนปจจบน ซงจะสงผลตอเนองมาถงการนยมรฐบาลได บคคลทอยเบองหลงนโยบายการสรางโรงพยาบาลใหครบทกจงหวดของรฐบาลและมสวนผลกดนจนประสบความส าเรจนน มอย 2 ทาน ทานแรกคออธบดนายแพทยนตย เวชชวศษฏ อธบดกรมการแพทยระหวางพ.ศ.2485-2501 ซงมความสมพนธสวนตวใกลชดกบจอมพลป.พบลสงคราม จะเหนไดวานบตงแตกอตงกระทรวงสาธารณสขพ.ศ.2485 จนกระทงพ.ศ.2500 กรมอนๆในกระทรวงสาธารณสขไดมการเปลยนแปลงตวอธบดหลายทาน เชน กรมสาธารณสข (กรมอนามย) มการเปลยนตวอธบดถง 4 ทาน ไดแก นายแพทยแสง สทธพงศ (พระชาญวธเวชช) นายแพทยช ศตะจตต (พระเชฏฐไวทยาการ) หลวงพยงเวชชศาสตร และนายแพทยสวสด แดงสวาง ในขณะทนายแพทยนตย เวชชวศษฏ ด ารงต าแหนงอธบดกรมการแพทยแตเพยงผ เดยวตลอดระยะเวลา 15-16 ป ท าใหนโยบายการบรหารงานของกรมการแพทยเปนไปอยางตอเนองและกาวหนากวากรมอนๆ อกทานหนงทมสวนผลกดนกจการสรางโรงพยาบาลทกจงหวดกคอนายแพทยเสม พรงพวงแกว ในเรองเบองหลงของนโยบายสรางโรงพยาบาลทกจงหวดน นายแพทยเสม พรงพวงแกวเลาใหฟงวา นายแพทยนตย เวชชวศษฏ เปนหมอผาตดและเปนแพทยประจ าครอบครวของจอมพลป.พบลสงคราม และเคยชวยรกษาจอมพลป.พบลสงครามเมอถกยง รวมทงเคยชวยรกษาชวตลกชายคนเลกของจอมพลป.พบลสงครามดวย ท าใหจอมพลป.พบลสงครามเชอถอนายแพทยนตย เวชชวศษฏมาก “ความคดตางๆของจอมพลป.เรองตงโรงพยาบาลกมาจากนายแพทยนตยทงนน”45 ทางดานของนายแพทยเสม พรงพวงแกวกเปนผ ซงเคยไดไปดงานการแพทยในสหรฐอเมรกาในปพ.ศ.2492 และไดเปนตวแทนของกรมการแพทยรวมกบคณะแพทยอเมรกนในการส ารวจโรงพยาบาลสวนภมภาคทวประเทศไทยในปพ.ศ.2493 ซงนายแพทยเสม พรงพวงแกวกไดเลาวา การไปดงานทอเมรกาท าใหไดรบความคดใหมๆหลายอยางเชนความคดเรองสราง

45 สนตสข โสภณสร, เกยรตประวตแพทยไทยฝากไวใหคนรนหลง: ชวตและผลงานของศาสตราจารยนายแพทยเสม พรงพวงแกว, หนา 102-102.

188

โรงพยาบาลทวประเทศ ซง “แมจะคดไวเปนเวลานานแลวแตการไปอเมรกาชวยย าใหเหนถงความส าคญของเรองน” ดงนนหลงจากปพ.ศ.2492 เปนตนมา นายแพทยเสม พรงพวงแกวกไดรวมงานกบนายแพทยนตย เวชชวศษฏในการด าเนนงานสรางโรงพยาบาลใหครบทกจงหวด ซงกไดรบการสนบสนนเปนอยางดจากจอมพลป.พบลสงคราม นายกรฐมนตร มการสรางโรงพยาบาลประจ าจงหวดเพมมากขน มการโอนสขศาลาชน 1 จากกรมอนามย และโอนโรงพยาบาลของเทศบาลในจงหวดตางๆของกระทรวงมหาดไทยมาด าเนนการยกฐานะเปนโรงพยาบาลประจ าจงหวด โดยประสานกบการผลตพยาบาลของกรมการแพทยซงไดเรมมาตงแตพ.ศ.2489 เมอผลตส าเรจในแตละรนกพรอมสงไปประจ าการในโรงพยาบาลภมภาคตางๆ การขยายโรงพยาบาลประจ าจงหวดไดเพมขนอยางรวดเรวยงขนในระหวางพ.ศ.2495-2500 ทรฐไดจดสรรรายไดพเศษจากการเกบอากรสงบรโภคจ าพวกบหร สรา ในรปของแสตมปการกศลบ ารงการศกษาและสาธารณสข (แสตมป ก.ศ.ส.) ใหแกกระทรวงสาธารณสขและกระทรวงศกษาธการปละ 10-20 ลานบาท ในสวนของกระทรวงสาธารณสขจะมอบเงนพเศษสวนนเกอบทงหมดใหกรมการแพทย เพอน าไปจดสรางโรงพยาบาลในสวนภมภาค การสรางโรงพยาบาลในสวนภมภาคจงเปนไปอยางรวดเรวจนเมอถงปพ.ศ.2500 กสามารถสรางโรงพยาบาลประจ าจงหวดครบทกจงหวดในเวลานน คอ 77 โรงพยาบาลใน 72 จงหวด46


189

ภาพท 1 การขยายโรงพยาบาลบ าบดโรคทวไปในสวนภมภาค พ.ศ.2485-249947

47 ทมา กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข, “ประวตและผลงานของกรมการแพทย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 144.

190

ตารางท 12 จ านวนคนไขทมาใชบรการโรงพยาบาลของกรมการแพทยเทยบกบจ านวนผใชบรการสขศาลาหรอสถานอนามยของกรมอนามย ระหวาง พ.ศ.2479-249848

พ.ศ. จ านวนคนไขโรงพยาบาลกรมการแพทย จ านวนคนไข

สขศาลา กรมอนามย

ผปวยใน ผปวยนอก ทนตกรรม โรงพยาบาลเฉพาะ* รวม

2479

86,762 2480

102,336

2481

214,316 2482

152,082

2483

105,250 2484

61,125

2485 12,963 61,829

43,512 118,304 107,455 2486 12,647 41,812

28,789 83,248 100,582

2487 15,766 57,373

7,526 80,665 90,396 2488 10,176 40,282

4,531 54,989 94,939

2489 15,263 63,875

4,831 83,969 71,780 2490 16,410 67,397

6,606 90,413 79,320

2491 15,454 73,679 3,458 8,880 101,471 103,795 2492 24,398 108,646 3,303 9,858 146,205 167,571 2493 27,360 137,704 4,557 12,399 182,020 148,617 2494 52,652 195,195 8,238 41,219 297,304 91,838 2495 65,047 242,478 11,765 108,454 427,744 222,503 2496 76,002 286,973 18,298 122,358 503,631 93,958 2497 106,622 538,483 25,351 167,004 837,460 142,775 2498 132,662 745,534 27,445 207,341 1,112,982 181,754

48 ตวเลขไดจากการรวบรวมและค านวณจากสถตผ เขารบบรการโรงพยาบาลของกรมการแพทยและสขศาลาทรายงานใน กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข, “ประวตและผลงานของกรมการแพทย,” ในอนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 108-144, และ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, “ประวตและผลงานของกรมอนามย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 250.

* หมายถงโรงพยาบาลเฉพาะโรค เชน โรงพยาบาลโรคเรอน โรงพยาบาลโรคจต รวมไปถงโรงพยาบาลเฉพาะกลม

เชน โรงพยาบาลหญง โรงพยาบาลสงฆ.

191

จากตารางจะเหนไดวาในชวงกอนปพ.ศ.2492 ทยงไมมการขยายโรงพยาบาลสสวนภมภาคอยางจรงจงนน จ านวนผ ปวยทเขารบบรการในโรงพยาบาลของกรมการแพทยแตละปอยทราว 50,000-100,000 คน ซงอยในระดบเดยวกบจ านวนผ ทเขารบบรการทสขศาลา ทงนยงไมไดนบวาจ านวนดงกลาวเปนจ านวนทรวมอยกบจ านวนผ ปวยของโรงพยาบาลเฉพาะและจ านวนผ ปวยของโรงพยาบาลทอยในกรงเทพอกหลายแหง จ านวนผ ปวยในสวนภมภาคทไดใชบรการโรงพยาบาลของกรมการแพทยในชวงนคงจะมนอยกวานนมาก และผ ปวยในสวนภมภาคกตองอาศยสขศาลาประจ าทองถนเปนส าคญ แตภายหลงจากปพ.ศ.2492 เปนตนไปทมการเรงสรางโรงพยาบาลบ าบดโรคทวไปของกรมการแพทยในสวนภมภาค จ านวนผ เขารบบรการกเพมขนอยางรวดเรว ซงกนาจะเปนผ ทใชบรการในสวนภมภาคเชนกน ในขณะทจ านวนผ ทใชบรการสขศาลากยงคงมากอยในระดบเดมหรอมากขนเลกนอย นบไดวากจการขยายโรงพยาบาลในสมยน ไดท าใหประชาชนในสวนภมภาคสามารถเขาถงบรการดานรกษาพยาบาลไดมากกวาสมยกอนหนาน การขยายกจการโรงพยาบาลซงถอเปนสถานพยาบาลชน 1 ยงตองท าควบคไปกบการเพมการผลตบคลากรดานสขภาพชน 1 ดวย โดยเฉพาะการผลตแพทย ทนตแพทย เภสชกร และพยาบาลทจะไปประจ าโรงพยาบาลสวนภมภาค หนวยงานทมบทบาทมากในเรองนคอกรมมหาวทยาลยแพทยศาสตร ซงในระหวางปพ.ศ.2490-2498 ไดมการขยายงานดานการศกษาและการผลตบคลากรดานสขภาพเพมขนหลายประเภทไดแก การตงคณะแพทยศาสตรโรงพยาบาลจฬาลงกรณ พ.ศ.2490 การตงหลกสตรสาธารณสขศาสตรมหาบณฑตเปดสอน พ.ศ.2491 การรบโอนกจการผลตผชวยแพทยจากกรมสาธารณสขมาเปนหลกสตรวชาการสขาภบาลเปดสอน พ.ศ.2492 หลกสตรพยาบาลสาธารณสขเปดสอน พ.ศ.2496 เปนตน49 โดยเฉพาะการขยายตวของการผลตแพทยในทศวรรษ 2490 ทสามารถผลตแพทยเพมขนไดเปนปละ 100-200 คน จากเดมทผลตไดเพยงปละ 20-50 คนในทศวรรษ 2470 และทศวรรษ 2480

49 กรมมหาวทยาลยแพทยศาสตร, “ประวตและผลงานของกรมมหาวทยาลยแพทยศาสตร,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 166.

192

ตารางท 13 สถตการผลตบคลากรดานสขภาพระหวางพ.ศ. 2475-249850

พ.ศ. แพทย ทนตแพทย เภสชกร พยาบาล สขาภบาล

2475 16

5 16

2476 14

29

2477 16

32

2478 27

35

2479 28

1 26

2480 33

39

2481 18

4 40

2482 24

10 44

2483 27

7 64

2484 14

47

2485 31

19 55

2486 37 6 27 64

2487 46 8 42 65

2488 51 2

65

2489 58 9 31 65

2490 22

27 62

2491 51 12 37 51

2492 65 9 59

2493 116 9 52 112 111

2494 221 8 55 68

2495 184 7 38 74 30

2496 213 8 42 65 53

2497 168 12 41 69 74

2498 130 14 36 68 26

รวม 1,610 104 533 1,255 294

50 ตวเลขรวบรวมมาจากจ านวนผส าเรจการศกษาในสาขาตางๆ รายงานใน กรมมหาวทยาลยแพทยศาสตร , “ประวตและผลงานของกรมมหาวทยาลยแพทยศาสตร,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 156-166.

193

ความส าคญของกจการขยายบรการรกษาพยาบาลในชวงนยงสามารถพจารณาไดจากงบประมาณของกระทรวงสาธารณสขทเพมขนอยางมากในชวงทศวรรษ 2490 โดยเฉพาะอยางยงในระหวางปพ.ศ.2494-2499 ทมการเรงขยายโรงพยาบาลใหทวถงทกจงหวด และงบประมาณทเพมขนนสวนมากกแบงไปใชจายใน 3 กรมใหญทเกยวของกบบรการรกษาพยาบาล คอ กรมการแพทย กรมมหาวทยาลยแพทยศาสตร และกรมอนามย โดยเฉพาะกรมการแพทยจะไดรบงบประมาณมากเปนพเศษราว 2 เทาของกรมอนเนองจากเกยวของกบการขยายโรงพยาบาลโดยตรง สวนกรมอนามยนนแมวาสวนมากจะเกยวของกบการปองกนโรคและสงเสรมสขภาพทวไป แตกมสวนทเกยวกบการขยายบรการรกษาพยาบาลอยคอสขศาลา ซงถอเปนก ารรกษาพยาบาลระดบทองถน ส าหรบกรมมหาวทยาลยแพทยศาสตรนน แมวากอนหนาทศวรรษ 2490 จะไมไดเปนกรมใหญทไดรบงบประมาณมากนก แตเมอเขาสทศวรรษ 2490 ทมนโยบายการขยายโรงพยาบาล กรมมหาวทยาลยแพทยศาสตรกมความส าคญขนมาในระดบเดยวกบกรมอนามย เนองจากเปนผผลตบคลากรในทางสขภาพเพอไปใชในโรงพยาบาล

ตารางท 14 งบประมาณกระทรวงสาธารณสข และทแบงจายใหแก 3 กรมส าคญ51

พ.ศ. งบประมาณ

กระทรวงสาธารณสข

งบประมาณทแตละกรมไดรบ

กรมการแพทย กรมมหาวทยาลยแพทยศาสตร

กรมอนามย (กรมสาธารณสข)

2485 3,235,023 509,110 171,400 381,990

2486 4,411,719 1,194,846 728,928 1,780,848

2487 5,968,953 1,631,468 1,106,859 2,390,705

2488 9,168,219 2,484,649 2,452,851 3,611,816

2489 12,480,508 3,756,423 1,621,690 4,924,431

2490 23,454,733 10,939,316 4,542,144 7,116,410

2491 30,325,187 10,783,722 7,588,165 9,570,536

2492 34,018,464 17,094,590 7,413,594 6,842,950

2493 55,365,349 26,259,519 9,939,424 9,384,440

2494 78,125,637 29,250,505 12,473,184 17,033,351

2495 74,183,991 31,287,428 16,468,290 16,954,638

2496 127,039,249 68,059,221 24,175,500 24,358,195

2497 114,483,452 51,276,597 22,246,205 31,288,330

2498 86,528,496 36,958,576 19,969,130 27,378,560

2499 86,781,637 35,577,969 17,649,130 30,754,958

51 ตวเลขรวบรวมและค านวณมาจากพระราชบญญตงบประมาณและพระราชบญญตงบประมาณเพมเตมประจ าปทเกยวของ รายละเอยดการอางองอยในรายการอางอง.

194

นอกจากกจการขยายบรการรกษาพยาบาลแลวกยงมกจการ อนๆอกทรฐบาลไดด าเนนการ ซงโดยมากกเปนแนวทางเดมๆจากทไดเคยปฏบตมาแลว เชน การจดหนวยสาธารณสขเคลอนท การจดการอบรมนกเรยนผดงครรภชน 2 เพมขนเพอสงไปปฏบตงานตามสขศาลาตามภมภาค การสรางสถานสงเคราะหแมและเดกประจ าภาคตางๆ การสรางดานกกตรวจโรคคนเขาเมอง การจดสรางสระน า บอน า และถงน าในทองทกนดาร เปนตน52 รวมไปถงกจการดานอนๆโดยเฉพาะการควบคมปองกนโรคทเปนปญหาส าคญๆ ซงจะไดรบความชวยเหลออยางมากจากตางประเทศ ดงจะกลาวตอไป

ความสมพนธกบตางประเทศในกจการสขภาพพลเมอง

นอกจากกจการสขภาพพลเมองทรฐบาลไดพยายามด าเนนการไปตามนโยบายแลว ยงมกจการบางอยางทเกยวของกบความสมพนธระหวางประเทศ ความสมพนธระหวางไทยกบตางประเทศเกยวกบกจการสขภาพพลเมองในชวงนอาจสามารถแยกไดเปน 2 ลกษณะ ลกษณะแรกคอความชวยเหลอทไทยไดรบจากองคการระหวางประเทศโดยเฉพาะองคการทเกยวกบสขภาพ เชน องคการอนามยโลก (WHO) กองทนชวยเหลอเดกแหงสหประชาชาต (UNICEF) เปนตน ลกษณะทสองคอความชวยเหลอทไทยไดรบจากสหรฐอเมรกาโดยเฉพาะ เปนความชวยเหลอทางเศรษฐกจและสงคมซงรวมถงกจการสขภาพพลเมองดวย ความชวยเหลอในกจการสขภาพพลเมองทประเทศไทยไดรบโดยมากจะอยในรปการรบคณะผ เชยวชาญพรอมทงอปกรณตางๆมาด าเนนการภายในประเทศคดเปนมลคาจ านวนเงนไดสวนหนง แลวกจะใหรฐบาลจดงบประมาณเปนจ านวนเทาๆกนรวมสมทบดวยโดยถอเปนคาใชจายอนๆเชนคาอาหาร คาทพก เปนตน

1.ความชวยเหลอจากองคการระหวางประเทศ องคการทเปนตวหลกส าคญในการใหความชวยเหลอแกประเทศไทยในกจการสขภาพพลเมองคอองคการอนามยโลก ซงเปนองคการช านาญการพเศษขององคการสหประชาชาต กอตงขนเมอวนท 7 เมษายน พ.ศ.2491 โดยไทยไดเขารวมเปนสมาชกดวย และในการประชมสมชชาสมยแรกเมอวนท 24 มถนายน พ.ศ.2491 ประเทศไทยกไดสงตวแทนไปเขารวมประชม ซงทประชมกไดตกลงหลกการส าคญหลายอยาง เชน โรคตดตออนตรายซงเกดขนแกประเทศใดๆใหถอวามความส าคญแกประเทศอนดวย ถาประเทศทเกดโรคไมมเจาหนาทหรอเครองมอ กใหรองขอไปยงองคการอนามยโลก ถาหากประเทศใดขาดผด าเนนการในทางวชาการกอาจรองขอใหองคการ

52 “โครงการด าเนนงานของกรมสาธารณสขวนท 7 ตลาคม 2492,” ใน หจช. (3)สร.0201.62/22 โครงการและการ

ปฏบตงานกระทรวงสาธารณสข พ.ศ.2491-2492 (2 ม.ค.2491-19 ต.ค.2492).

195

อนามยโลกจดสงผ เชยวชาญพรอมดวยอปกรณตางๆเขาไปชวยเหลอไดตามสมควร การก าหนดใหประเทศตางๆเรมลงมอด าเนนการในทางสงเสรมสขภาพอนามยและควบคมปองกนโรคตางๆ ตามล าดบความส าคญของโรคทเปนภยแกประชาชนดงน 1.ไขจบสน 2.วณโรค 3.กามโรค 4.การสงเคราะหแมและเดก 5.การสขาภบาล 6.อาหารการบรโภค เรองทส าคญรองๆลงมาไดแกการปกครองสาธารณสข เชน โรงพยาบาล สขศาลา การอนามยในโรงงาน การแพทยสงคม การพยาบาล การสขศกษา โรคพยาธตางๆ โรคไวรสตางๆ ปญหาสขภาพจตรวมทงโรคพษสราเรอรงและยาเสพยตด เปนตน53 จะเหนไดวาองคการอนามยโลกใหความส าคญกบการควบคมปองกนโรคตางๆโดยเฉพาะโรคทเปนปญหาตอสงคม ซงตวแทนรฐบาลไทยทไปเขารวมประชมกรายงานตอรฐบาลวาประเทศไทยควรขอความชวยเหลอจากองคการอนามยโลกในการควบคมปองกนโรคเหลาน ซงรฐบาลกรบฟงและใหความส าคญกบกจการควบคมปองกนโรคเฉพาะตางๆมากขน จากเดมทมโรคทอยในความสนใจและมการด าเนนการจรงๆอยไมกโรค เชน ไขจบสน โรคเรอน โรคจต มาถงสมยนกมการใหความส าคญกบโรคอนๆมากขน โดยเฉพาะในดานการแสวงหาความรในทางวชาการระหวางประเทศเกยวกบวธจดการโรค เหนไดจากการสงตวแทนรฐบาลไปเขารวมประชมเกยวกบโรคตางๆเหลานในเวทระหวางประเทศมากขนในชวงทศวรรษ 2490 จากเดมทแทบไมเคยสงไปเลยในชวงกอนหนาน เชน การสงตวแทนรฐบาลไปเขารวมประชมวาดวยสขภาพจตทลอนดอน พ.ศ.2491 การสงตวแทนรฐบาลไปเขารวมประชมเรองโรคมะเรงทกรงปารส พ.ศ.2493 และพ.ศ.2495 การสงตวแทนรฐบาลไปเขารวมประชมเรองวณโรคทลอนดอน พ.ศ.2495 การสงตวแทนรฐบาลไปเขารวมประชมเรองโรคกลวน าทอนเดย พ.ศ.2495 เปนตน54

53 “รายงานผลการประชมองคการอนามยโลกครงท 1 วนท 18 กมภาพนธ 2492,” ใน หจช. (3)สร.0201.7.1/7 การ

ประชมสมชชาองคการอนามยโลก ครง 1-5 (13 พ.ค.2491-30 ธ.ค.2495). 54 ดเอกสารการประชมระหวางประเทศเรองการสาธารณสขทงหมดไดใน หจช. สร.0201.24.3 การประชมระหวาง

ประเทศ-การสาธารณสข (2475-2497).

196

ตารางท 15 สถตการตายดวยโรคตางๆทส าคญทวประเทศไทยในทศวรรษ 249055

55 ทมา ส านกงานสถตกลาง, สมดสถตรายปประเทศไทย บรรพ 22 (ภาค 1) พ.ศ.2488-2498, (กรงเทพฯ: ส านกงานสถตกลาง ส านกงานสภาพฒนาเศรษฐกจแหงชาต, 2499), หนา 98.

197

1.1 การควบคมโรคไขจบสน ในปพ.ศ.2491 ภายหลงจากทไดมการประชมสมยแรกขององคการอนามยโลกแลว องคการอนามยโลกไดพจารณาวาโรคไขจบสนเปนปญหาทส าคญ จงตดสนใจอนมตงบประมาณใหแกรฐบาลในประเทศทางเอเชยซงประสงคจะขอความชวยเหลอส าหรบงานควบคมโรคไขจบสนของประเทศนนๆ สอดคลองกบองคการกองทนชวยเหลอเดกแหงสหประชาชาต (UNICEF) ทไดสงผ เชยวชาญมาท าการส ารวจประเทศในเอเชยและเหนวาควรจะท าการควบคมโรคไขจบสนในภมภาคน จงเกดเปนคณะกรรมการผสมระหวางองคการทงสองเพอพจารณาปญหานรวมกนและไดสงหนงสอไปยงประเทศตางๆในเอเชยวาประสงคจะรบความชวยเหลอในเรองการควบคมโรคไขจบสนจากองคการหรอไม ประเทศไทยกเปนประเทศหนงทไดรบการสอบถามนและกระทรวงสาธารณสขกไดพจารณาวาควรขอใหองคการอนามยโลกสงผ เชยวชาญเขามาเรมวธการควบคมโรคไขจบสนใหเปนตวอยางขนกอน โดยท าการเปนเวลา 2 ป “เพอใหการควบคมโรคไขจบสนซงเปนเหตใหมคนตายมากทสดและเปนผลรายแกการเกษตรไดผลตามแบบอยางของตางประเทศ” 56 ซงรฐบาลกอนมตใหด าเนนการ ภายหลงการสงคณะผ เชยวชาญเขามาด าเนนการควบคมโรคไขจบสนเปนตวอยางทจงหวดเชยงใหมเปนเวลา 2 ป กไดมการรายงานผลการด าเนนงานในปพ.ศ.2493 วา หลงจากทคณะไดมการส ารวจและพจารณายงทเปนพาหะของโรค ซงท าใหโรคระบาดในชวงเดอนมถนายนถงธนวาคม จนพบชนดของยงทเปนตวการการระบาดของโรคแลว คณะผ เ ชยวชาญกไดด าเนนการฉดพนด.ด.ท.ทกบานเรอนในอ าเภอทมโรคชกชมเปนการทดลองเปนจ านวนประมาณ 14,000 หลงคาเรอน ครอบคลมพลเมอง 66,000 คน หลงจากนนกไดใหเจาหนาทลงมอท าการส ารวจยงอกครงกปรากฏวาไมพบยงทเปนตวการดงกลาวแลว คณะผ เชยวชาญจงสรปไดวาการพนด.ด.ท.ทกบานเรอนนจะท าใหโรคไขจบสนลดลงอยางแนนอนในปถดไป จงเสนอใหขยายการควบคมโรคไขจบสนออกไปอกในบรเวณทใกลเคยงในปตอไปเพอใหครอบคลมพลเมองมากขนเปน 300,000 คน ซงกระทรวงสาธารณสขกเหนวาโครงการทจะขยายงานนจะไดประโยชนแกประชาชนสวนใหญในทางสงเสรมสขภาพและจะชวยเพมพนผลตผลเกษตรกรรม รวมทงจะเปนการสงเสรมเศรษฐกจทองถนดวย57 รฐบาลจงอนมตใหด าเนนการ

56 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขถงเลขาธการคณะรฐมนตรวนท 5 ตลาคม 2491,” ใน หจช.

(2)สร.0201.27.1/13 ขอคณะผ เชยวชาญควบคมไขมาลาเรย (5 ต.ค.2491-14 ก.ย.2493). 57 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขถงเลขาธการคณะรฐมนตรวนท 19 สงหาคม 2493,” ใน หจช.

(2)สร.0201.27.1/13 ขอคณะผ เชยวชาญควบคมไขมาลาเรย (5 ต.ค.2491-14 ก.ย.2493).

198

อยางไรกตามองคการอนามยโลกและยนเซฟกไดยตการชวยเหลอโครงการนในปพ .ศ.2494 และโอนหนาทในความชวยเหลอไปใหแกสหรฐอเมรกาแทนโดยอยภายใตความควบคมของหนวยงานองคการบรหารการรวมมอกบตางประเทศของสหรฐอเมรกา ( International Cooperation Administration: ICA) ท าใหกจการไดขยายตวจากทเปนเพยงการควบคมเปนตวอยางในบรเวณภาคเหนอ เปลยนไปสการควบคมโรคไขจบสนในบรเวณอนๆทวประเทศโดยการฉดพนด.ด.ท.ตามบานเรอน ครอบคลมพลเมองไดปละหลายลานคน จนถงปพ.ศ.2499 สามารถครอบคลมพลเมองถงสบลานคนใน 59 จงหวด ท าใหจากเดมทมจ านวนผตายดวยโรคไขจบสนสงถงเฉลยปละ 47,000 คนในชวงกอนทจะเรมมการใชวธฉดพนด.ด.ท. หลงจากทไดมการใชวธฉดพนด.ด.ท.แลวจ านวนผตายกลดลงตามล าดบจนเหลอเพยงราว 14,000 คนในปพ.ศ.2498 และมแนวโนมทจะลดลงตอไปอก58 ตารางท 16 จ านวนพลเมองทไดรบการควบคมโรคไขจบสนแบบใหมโดยใชยา ด.ด.ท. จ านวนและอตราตายดวยโรคไขจบสน พ.ศ.2492-249959


15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 226-265. 59 ทมา เรองเดยวกน, หนา 260.

199

กลาวไดวาเมอกอนสงครามโลกครงท 2 วทยาการทางการแพทยยงไมพบวธทจะควบคมโรคไขจบสนอยางไดผลดและไมสนเปลอง ท าไดเพยงการควบคมแหลงเพาะพนธยงและแจกจายยาบ าบดโรคใหแกประชาชนในทองททมไขมาลาเรยชกชม แตภายหลงสงครามโลกครงท 2 กมการคนพบการควบคมโรคไขจบสนโดยใชสารเคมก าจดแมลงทเปนพาหะของโรค โดยใชวธการพนสารเคมใหตดคางอยกบบานเรอนเปนการปองกนและก าจดยงไมใหเขามาสมผสกบผคน ซงไ ดผลอยางดยงเปนทสนใจของประเทศตางๆรวมถงประเทศไทยดวยจนตองขอรองใหองคการอนามยโลกเขามาด าเนนการเปนตวอยาง และตอมากไดรบความชวยเหลอจากสหรฐอเมรกาในการขยายกจการนไปทวประเทศ ซงจากผลส าเรจเปนอยางดในชวงนท าใหองคการอนามยโลกพจารณาวาในขณะทก าลงมความสะดวกในการทจะท าลายยงกนปลองทน าโรค กควรทจะรบเรงด าเนนงานใหโรคไขจบสนหมดไปจากโลก องคการอนามยโลกจงเสนอตอทประชมในปพ.ศ.2499 ขอใหทกประเทศ “เรงรดก าจดกวาดลางโรคไขจบสนใหหมดสนไปโดยเรวทสด โดยการใชสารเคมก าจดแมลงท าลายยงทเปนพาหะของโรครวมทงตดตามคนหาผปวยซงยงมเชอโรคอยแลวท าการบ าบดรกษาจนหมดเชอ” ซงประเทศสมาชกกตกลงรบไปด าเนนการรวมทงประเทศไทยดวย การควบคมโรคไขจบสนจงเปนอนสนสดยตลง การด าเนนงานดวยความชวยเหลอทางเศรษฐกจและวชาการจากรฐบาลสหรฐอเมรกาตอจากนนจงเปนการปฏบตงานเพอบรรลเปาหมายใหมคอการก าจดกวาดลางไขมาลาเรยในทศวรรษ 250060 การใชวธพนด.ด.ท.ตามบานเรอนนนยงไดประโยชนในการควบคมโรคเทาชางอกดวยเนองจากมพาหะเปนยงเชนเดยวกนและเปนโรคทมอยชกชมไมนอยในประเทศไทยโดยเฉพาะในภาคใต ถอวาเปนปญหาส าคญของการสาธารณสขอกเรองหนงเนองจากบคคลทไดรบเชอโรคนในรางกายจะมการอกเสบของตอมและทอน าเหลอง ท าใหเกดเปนไขบอยๆและมอาการแขนขาโต ท าใหไมสามารถทจะประกอบอาชพไดตามปกต กระทรวงสาธารณสขจงเสนอใหรฐบาลรองขอใหองคการอนามยโลกสงผ เชยวชาญมาท าการศกษาภาวะโรคนในประเทศไทยและวางแผนการควบคมในปพ.ศ.2494 เนองจาก “เปนโรคทสกดกนความเจรญในทางเศรษฐกจของประชาชนอกโรคหนง...นอกจากนนยงท าใหรางกายพการกลายเปนบคคลทมสภาพนารงเกยจนาเวทนาอยางมาก” 61 ซงกไดขอสรปวาสามารถท าการควบคมโรคเทาชางโดยการพนด .ด.ท.ใหตดคางตาม

60 อทย สนธนนทน, “การควบคมไขมาลาเรย,” ใน, อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 20 ป พ.ศ.2485-2505, (พระ

นคร: กระทรวง, 2505), หนา 414-422. 61 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขถงเลขาธการคณะรฐมนตรวนท 3 มนาคม 2494,” ใน หจช.

(2)สร.0201.27.1/17 โรคเทาชาง (3 ม.ค.-21 ธ.ค.2494).

200

บานเรอนเชนเดยวกบการควบคมโรคไขจบสน ดงนนจงไดด าเนนการควบคมโรคเทาชางพรอมกนไปกบการควบคมโรคไขจบสนตงแตปพ.ศ.2494 เปนตนมา62 จะเหนไดวาความส าคญของกจการควบคมโรคไขจบสนรวมไปถงโรคเทาชางกยงคงสมพนธอยกบเศรษฐกจความเจรญของชาตโดยเฉพาะในการเกษตรกรรม แตในสมยนดวยวทยาการทกาวหนาขนซงไดรบความชวยเหลอมาจากตางประเทศ ท าใหการควบคมโรคไขจบสนสามารถเปนไปไดอยางทวถงแกพลเมองของประเทศมากขนกวาเดมทมกจะจ ากดอยเฉพาะในบรเวณทส าคญทางเศรษฐกจและการเกษตรกรรมเทานน ซงกไดผลส าเรจในการปองกนการสญเสยชวตของพลเมองใหกบโรคนไดอยางมาก แตกตองแลกกบการเขาไปในวถชวตของพลเมองมากขนโดยการใชสารเคมซงเปนสงทไมคนเคยของชาวบานและยงไมมการรบประกนวาเปนอนตรายตอมนษยหรอไม พนไปตามบานเรอนทอยอาศยตามก าหนดเวลา ไมพบหลกฐานวาประชาชนคดอยางไรกบการด าเนนการนแตกเปนไปไดวาในระยะแรกๆจะมองดวยสายตาทไมไววางใจ

1.2 การควบคมวณโรค ในชวงหลงสงครามโลกครงทสอง วณโรคไดกลายเปนโรคทอยในความสนใจของวงการแพทยและสาธารณสขระหวางประเทศมากถงขนาดทมผกลาวไวในการประชมระหวางประเทศเรองวณโรคในปพ.ศ.2496 วา “วณโรคเปนเครองชใหเหนถงสภาพของการสาธารณสขในประเทศนนๆไดดทเดยว” เนองจากเกยวของไปถงการบรโภคอาหารทมประโยชน การบ ารงรางกายใหแขงแรงของคนในประเทศ การมบานทถกสขลกษณะไมแออด63 และองคการอนามยโลกกไดจดโรคนเปนโรคทมความส าคญล าดบท 2 รองจากโรคไขจบสน แสดงใหเหนถงความส าคญของโรคน ในสงคมระหวางประเทศสมยนน ส าหรบสถานการณของโรคนในประเทศไทย ในปพ.ศ.2492 กระทรวงสาธารณสขไดเสนอรายงานตอรฐบาลวาวณโรคเปนโรคตดตอเรอรง “เปนภยแกสขภาพ ขดขวางทางท ามาหากน” มคนตายดวยโรคนปละประมาณ 10,000 คน จ านวนผ ปวยปละประมาณ 100,000 คน ถอวาอยในอนดบท 3 ตามความส าคญของโรคทวประเทศ (ไขจบสนอนดบ 1, โรคทางล าไสอนดบ 2) โดยเฉพาะในเขตเทศบาลนครกรงเทพมคนตายดวยโรคนปละประมาณ 1,500 คน จ านวนผ ปวยอาจมถง 15,000 คน “เปนจ านวนผปวยทสงกวาในทองทใดๆทงสนเพราะมประชากรอยหนาแนน


15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 226. 63 “เสนอรายงานการประชมเรองอนามยและการปองกนวณโรค วนท 17 กมภาพนธ 2496,” ใน หจช. สร.

0201.24.3/17 การประชมระหวางประเทศของสมาคมปราบวณโรค (พ.ศ.2482-2496).

201

กวาทอน โรคสามารถตดตอกนงายกวาในชนบทซงอยกนกระจดกระจาย” ส าหรบสถานพยาบาลทมอยทจงหวดนนทบรกมเพยง 75 เตยง เปนจ านวนทหางไกลจากจ านวนผ ปวยมาก ผ เชยวชาญทางวณโรคแหงองคการอนามยโลกกใหความเหนวาควรลงมอท าการควบคมโรคนโดยเนนหนกไปในทาง “ฉดวคซนปองกนแกเดกนกเรยนและเดกทเกดใหมๆ” โดยเรมจากการขอใหองคการอนามยโลกสงคณะผ เชยวชาญมาแสดงวธควบคมโรคโดยเฉพาะการฉดวคซนบ .ซ.จ.เปนตวอยาง64 น าไปสการตงโครงการควบคมวณโรคขนในปพ.ศ.2494 ดวยความรวมมอกบองคการอนามยโลกและยนเซฟ โดยมการจดใหงานดานการควบคมวณโรคอยภายใตสงกดเดยวกนคอกองควบคมวณโรคและกองโรงพยาบาลวณโรค รวมทงจดใหมการฉดวคซนบ.ซ.จ เปนสวนหนงในการควบคมโรคน รวมทงการส ารวจการระบาดของโรคโดยการใชหนวยเคลอนทท าการเอกซเรยแกประชาชน65 ตอมาในปพ.ศ.2495 องคการอนามยโลกและยนเซฟตองการจะขยายกจการควบคมวณโรคในประเทศไทยใหมากขนจงเสนอโครงการฉดวคซนบ.ซ.จ.ใหแกประชาชนโดยทวไป โดยเฉพาะชวงอายทภมคมกนต าตงแตเดกทารกไปจนถงอาย 20 ป โดยมงหวงจะฉดใหไดจ านวนปละ 1 ลานคนไปทกป จนกระทงครอบคลมจ านวนเยาวชนอยางนอย 5 ลานคน66 โครงการฉดวคซนบ.ซ.จ.ใหแกประชาชนทวประเทศไดเรมขนในปพ.ศ.2496 โดยจดตงหนวยบ.ซ.จ.เคลอนทไปปฏบตงาน

ตามจงหวดตางๆทกจงหวด จนเมอถงปพ.ศ.2499 ไดท าการทดสอบทเบอรคลน*แกประชาชนทงหมดราว 6,500,000 คน และฉดวคซนบ.ซ.จ.ราว 2,300,000 คน (หลงจากปพ.ศ.2500 กไดเรมปฏบตการฉดวคซนบ.ซ.จ.ในระยะถาวร โดยเขาปฏบตงานตามจงหวดตางๆประมาณ 3 ปครง เนองจากภมคมกนวณโรคจากวคซนจะอยไดนานประมาณ 3 ป) โดยจะเนนการฉดใหแกผ มอายต ากวา 20 ป เนองจากผ ทมอายเกน 20 ปเคยไดรบเชอวณโรคแลวประมาณ 93% ซงจะท าใหมภมคมกนแลว ปฏบตการฉดวคซนบ.ซ.จ.ทวประเทศนยนเซฟไดใหความชวยเหลอตอไปอกจนถงพ.ศ.250467

64 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขถงเลขาธการคณะรฐมนตรวนท 27 พฤษภาคม 2492,” ใน

หจช. (2)สร.0201.27.1/14 วณโรคหรอเรองการควบคมวณโรครวมกบองคการอนามยโลก (27 พ.ค.2492-22 ก.ค.2495). 65 ประกอบ วศาลเวทย, “การควบคมวณโรค,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 20 ป พ.ศ.2485-2505, หนา

430-431. 66 “โครงการฉดวคซนบ.ซ.จ.ใหแกประชาชนทวประเทศ วนท 29 กมภาพนธ 2495,” ใน หจช. (2)สร.0201.27.1/14

วณโรคหรอเรองการควบคมวณโรครวมกบองคการอนามยโลก (27 พ.ค.2492-22 ก.ค.2495).

* Tuberculin test คอการทดสอบการตดเชอวณโรคโดยการ ฉดเชอวณโรคทไดจากการสกดจ านวนเลกนอยเขาไป

ทางผวหนงผ รบการทดสอบ และตรวจดปฏกรยาภมแพทเกดขนซงจะบอกใหทราบวาเคยไดรบเชอวณโรคมากอนหรอไม. 67 ประกอบ วศาลเวทย, “การควบคมวณโรค,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 20 ป พ.ศ.2485-2505, หนา

431-434.

202

ตารางท 17 ผลการปฏบตงานของกองควบคมวณโรค กรมอนามย ระหวาง พ.ศ.2493-249868

กลาวไดวาวณโรคเปนโรคทเปนปญหาสงคมโดยเฉพาะในเขตเมองทประชาชนอยกนหนาแนนท าใหเกดการตดตอไดงาย จงมความจ าเปนทจะตองจดการควบคมปองกนโรค โดยการจดตงสถานพยาบาลเฉพาะโรค มองคกรทควบคมดแลเปนการเฉพาะ แตกยงไมเปนการเพยงพอ มความจ าเปนทจะตองออกท าการควบคมโรคในหมประชาชนทวไปดวยโดยการฉดวคซน ซงเปนวธทไดรบการยอมรบอยางแพรหลายหลงสงครามโลกครงท 2 และเปนทางใหรฐเขาไปก ากบดแลวถชวตพลเมองในทางปองกนโรคไดมากขนโดยความชวยเหลอจากวทยาการตางประเทศ และเปนการควบคมโรคโดยทวไปทไมขนกบการระบาดของโรคดงเชนในการปลกฝปองกนไขทรพษ หรอการฉดวคซนปองกนอหวาตกโรค รวมทงมก าหนดเวลาในการฉดวคซนดวย นอกจากนวยเดกและเยาวชนยงเปนกลมทไดรบการควบคมเปนพเศษ มการกระท าซ าๆและเพมโรคทตองการใหฉด


203

วคซนมากขนโดยเฉพาะในเดกเลก เชน โรคคอตบ* โรคไอกรน** จนกระทงในชวงสมยตอๆมากกลายเปนเรองปกตของประชาชนในการน าเดกไปฉดวคซน ตารางท 18 จ านวนคนทไดรบการฉดวคซนปองกนโรคตางๆในทศวรรษ 249069

พ.ศ. จ านวนผท ไดรบการปลกฝหรอฉดวคซนปองกนโรค

ไขทรพษ อหวาตกโรค อหวาต-ไทฟอยด พษสนขบา คอตบ ไอกรน

2490 2,119,120 833,349 2491 2,139,285 438,311

26,172 2492 1,737,882 349,707 522,220 5,981 2493 1,632,218 96,874 155,132

2494 1,955,443 197,473 370,801

37,845 2495

2496 4,268,152

1,182,096 2,340 22,372 2497 2,800,928

1,257,050 2,340 116,000 10,137

2498 2,924,097

302,063 3,561 94,727 9,441

* โรคคอตบ (Diphtheria) เปนโรคตดเชอเฉยบพลนของระบบทางเดนหายใจ เกดจากเชอแบคทเรย ท าใหเกดการ

อกเสบในล าคอ หากมอาการรนแรงจะท าใหทางเดนหายใจตบตน ท าใหถงตายได พบไดมากในเดกอาย 1-6 ป ปองกนโดยการใหเดกฉดวคซนในชวง 2-18 เดอนหลงถอก าเนด นายแพทยประเวศ วะส ไดเลาถงปญหาโรคคอตบในประเทศไทยวา “เมอกอนตอนผมเรยนแพทยทศรราช (พ.ศ.2493-2498)...กมเรอนชอดพธเรย...มเดกเจาะ(คอ)กนยวเยยเลย...ตอมาดพธเรยกหายไป โปลโอกหมดไป คดทะราดไมม...เรองตางๆมนพฒนาขนมามหาศาล” อางมาจาก นายแพทยประเวศ วะส, ใน สาธารณสขชมชน: ประวตศาสตรและความทรงจ า, การสมมนาผ รเหนประวตศาสตรระบบสขภาพไทย ครงท 1 เมอวนท 19 กนยายน พ . ศ . 2551 , ( นนทบ ร : ส านก ว จ ยส ง คมและส ขภ าพ , 2 5 52 ) , ห น า 1 2 -13 , และ http://en.wikipedia.org/wiki/Diphtheria.

**

โรคไอกรน (Pertussis) เปนโรคตดเชอระบบทางเดนหายใจ เกดจากเชอแบคทเรย เกดมากในเดกเลก ท าใหม

อาการไอซอนๆกนจนหายใจไมทน และในบางครงกท าใหหยดหายใจได อาการอาจเรอรงนาน 2-3 เดอน, อางมาจาก http://en.wikipedia.org/wiki/Pertussis. 69 ตวเลขรวบรวมมาจากสถตการด าเนนการควบคมโรคตดตอ รายงานใน กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, “ประวตและผลงานของกรมอนามย,” หนา 216-244, สวนทเวนวางไวคอไมมการรายงานในปนน.

204

1.3การควบคมคดทะราด คดทะราดเปนโรคทเปนปญหาอยในสงคมไทยมาชานานโดยเฉพาะในชนบทมผ เปนโรคน กนมาก แตกยงไมมการส ารวจหรอด าเนนการทจรงจงนก จนกระทงในปพ.ศ.2493 มการเสนอความรวมมอมาจากองคการอนามยโลกและยนเซฟผานทางกระทรวงสาธารณสขเกยวกบแผนการควบคมโรคคดทะราดในประเทศไทยโดยระบวาโรคคดทะราดเปนโรคทมแพรหลายทวไปในประเทศไทย จากการส ารวจคราวๆพบจ านวนผ ปวยถงกวา 200,000 รายทวประเทศ โดยเฉพาะในกลมวยเดกอายต ากวา 18 ปและหญงในระยะมบตรไดเปนโรคนกนกวา 80% และอยในระยะทตดตอได องคการอนามยโลกเหนวาคดทะราดเปนโรคทท าใหชาวชนบทและชาวนา “เสอมสมรรถภาพลงไปมากในการประกอบอาชพ ท าใหการผลตอาหารทวไปตกต าลง สมพนธกบปญหาการผลตอาหารและภาวะขาดสารอาหารในประเทศไทย” ส าหรบการควบคมโรคนเทาทมอยมเพยงหนวยปราบคดทะราดเคลอนทของกรมสาธารณสขทออกบ าบดโรคคดทะราดแกประชาชนตามจงหวดตางๆ แตกไมประสบความส าเรจนกเนองจากคนไขสวนใหญไมกลบมาใหท าการบ าบดซ าใหครบตามความจ าเปน ท าใหการควบคมการตดตอของโรคไมไดผล “เปนเพยงการระงบโรคชวคราวไมเปนการท าใหโรคนมลดนอยลง” องคการอนามยโลกจงเสนอวาถงเวลาแลวทจะตองมแผนการควบคมทแนนอนเรมตงแตการศกษาการระบาดของโรค การวนจฉย ตลอดจนการรกษา จดตงหนวยควบคมโรคคดทะราดพเศษดวยความรวมมอของผ เชยวชาญจากองคการอนามยโลกและยนเซฟ ออกตรวจเยยมตามบานทกบานเพอจะไดพบจ านวนผ ปวยดวยโรคคดทะราดทงหมด แบงแยกผ ปวยในระยะตดตอทจะตองไดรบการบ าบดทนท รวมทงจดตงวธตดตามผ ปวยในการรกษา นอกจากนเชอโรคของคดทะราดยงเปนเชอประเภทเดยวกบเชอกามโรคและซฟลส จง เสนอใหด าเนนการเพอควบคมและรกษาโรคเหลานไปพรอมกนดวยโดยเฉพาะในเดกและหญงมครรภ70 ซงรฐบาลกอนมตใหด าเนนการได โดยคณะผ เชยวชาญไดเรมด าเนนการในราวเดอนพฤษภาคม พ.ศ.2493 ตอมาภายหลงจากทไดเรมด าเนนการตามโครงการแลวประมาณ 5 เดอนโดยเรมตนทจงหวดราชบรทมโรคนชกชม คณะผ เชยวชาญจากองคการอนามยโลกและยนเซฟกไดขอขยายกจการ เนองจากเมอลงไปด าเนนการส ารวจอยางแทจรงแลวปรากฏวา อาจมผ ปวยคดทะราดทวประเทศไทยทงหมดไมต ากวา 1 ลานคน จากเดมทคาดไวเพยง 200,000 คน คณะผ เชยวชาญจงเสนอใหขยายงานควบคมโรคคดทะราดตลอดทวประเทศไทยไปจนกวาโรคคดทะราดจะหมดไป

70 “เสนอแผนการปราบโรคคดทะราดในประเทศไทย วนท 23 มกราคม 2493,” ใน หจช. (2)สร.0201.27.1/15

โครงการควบคมโรคคดทะราด (15 ก.พ.2493-6 ม.ย.2495).

205

หรอลดนอยลงจนไมมความส าคญทางสาธารณสข ซงคาดวาจะตองใชเวลาประมาณ 3 ป ตงแตปพ.ศ.2494-249671 แตตอมาเนองจากภาระของงานทหนกมากเนองจากจ านวนผ ปวยทมากเกนก าลงเจาหนาท จงตองขยายเวลาเพมไปอก 5 ป72 ซงการด าเนนการกไดผลเปนอยางดกลาวคอในชวงพ.ศ.2493-2498 สามารถตรวจและบ าบดผ ปวยไดเพมขนทกปทวประเทศ จนเมอถงปพ.ศ.2498 มจ านวนผไดรบการตรวจแลวรวมทงหมดราว 10 ลานคน จ านวนผไดรบการบ าบดรวมราว 1 ลานคน นบวาใกลเคยงกบจ านวนผ ปวยตามทองคการอนามยโลกไดคาดการณไวตอนแรกแลว จงอาจกลาวไดวาปญหาโรคคดทะราดในสงคมไดลดลงเปนอยางมากจนแทบไมเหลอความส าคญในทางสาธารณสขดวยความชวยเหลอจากองคการระหวางประเทศ ตารางท 19 สถตการบ าบดโรคคดทะราด73

71 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขถงเลขาธการคณะรฐมนตรวนท 27 กนยายน 2493,” ใน หจช.

(2)สร.0201.27.1/15 โครงการควบคมโรคคดทะราด (15 ก.พ.2493-6 ม.ย.2495). 72 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขถงเลขาธการคณะรฐมนตรวนท 7 กมภาพนธ 2495,” ใน หจช.

(2)สร.0201.27.1/15 โครงการควบคมโรคคดทะราด (15 ก.พ.2493-6 ม.ย.2495). 73 ทมา กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, “ประวตและผลงานของกรมอนามย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสข

ครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 258.

206

1.4 การควบคมโรคเรอน โรคเรอนนบวาเปนโรคทสงคมเกลยดกลว และรฐบาลกนบวายงไมเคยประสบความส าเรจในการแกไขปญหาเรองผ ปวยโรคเรอนในสงคม แมจะมการตงสถานพยาบาลโรคเรอนหลายแหงทงในกรงเทพและสวนภมภาค การส ารวจผ ปวยโรคเรอนเพอน าสงสถานพยาบาล รวมไปถงการตรากฎหมายควบคมโรคเรอน แมวามาตรการตางๆเหลานจะท าใหผ ปวยโรคเรอนทปะปนอยในสงคมลดลงไดบาง แตกยงคงเปนปญหาอยโดยเฉพาะในพระนคร ผ ปวยโรคเรอนทถกน าตวสงสถานพยาบาลทพระประแดงไดหลบหนกลบมายงสงคมเปนจ านวนมาก จนถงขนในปพ.ศ.2495 มการเสนอใหรฐบาลสรางสถานพยาบาลโรคเรอนใหอยหางไกลสงคมจนไมสามารถหนกลบมาได เชนตามเกาะหางไกลดงทท ากนในชวาและฟลปปนส74 อยางไรกตามในปพ.ศ.2496 กระทรวงสาธารณสขกไดชแจงถงเรองนวาวธการควบคมโรคเรอนโดยการบงคบควบคมเชนการน าผ ปวยไปกกกนไวทเกาะหางไกลเพอไมใหตดตอกบสงคมดงทท าในชวาและฟลปปนสไมเปนการไดผล เนองจากปญหาการจดสงน าและอาหารรวมไปถงการจดสงญาตทมาเยยมเยยน นอกจากนผ ปวยโรคเรอนเปนผ ทมจตใจเชนคนปกต การมกฎหมายบงคบเชนนจะยงท าให “หวาดกลวและหลบหนไปซกซอนตามทตางๆได” เปนเหตใหโรคนตดตอกบคนอนๆอก ดงนนจ านวนผ ปวยโรคเรอนในฟลปปนสทมการควบคมเชนนจงไมไดลดลง กระทรวงสาธารณสขเหนวาการควบคมโรคเรอนควรจะเปลยนจากวธกกกนมาเปนวธ “ควบคมดวยความปราณ” เชน การจดนคมหรอหมบานโดยใหทอยอาศย มทท ามาหากนและมเครองบนเทงใจ โดยมผปกครองอยางใกลชด จดนคมใหเปนทนาอย หากเปนดงนคนโรคเรอนกจะสมครใจขอมาเขารบการรกษาตวทนคมมากยงขน และจะไมกระจดกระจายดงทเปนอย กระทรวงสาธารณสขระบวาในเวลานนมสถานพยาบาลโรคเรอนอย 8 แหง คอ 1.โรงพยาบาลโรคเรอนพระประแดงจงหวดสมทรปราการ 2.โรงพยาบาลโรคเรอนภาคอสานจงหวดขอนแกน 3.นคมโรคเรอนจงหวดนครศรธรรมราช 4.นคมโรคเรอนจงหวดเชยงราย 5.หมบานโรคเรอนจงหวดอบลราชธาน 6.หมบานโรคเรอนจงหวดนครราชสมา 7.หมบานโรคเรอนจงหวดนาน 8.หมบานโรคเรอนจงหวดแมฮองสอน รวมทงหมดสามารถรบผ ปวยไดราว 1,500 คน ซงยงไมเพยงพอกบจ านวนผ ปวยโรคเรอนทวประเทศทคาดวาจะมมากกวา 20,000 คน น าไปสการจดตงโครงการควบคมโรคเรอน

74 “หนงสอจากกรมประชาสมพนธถงเลขาธการคณะรฐมนตรวนท 27 พฤษภาคม 2495,” ใน หจช. (2)สร.

0201.27.2/3 โรงพยาบาลโรคเรอน (19 ก.พ.2476-27 ส.ค.2496).

207

พ.ศ.2496 เพอขยายโรงพยาบาล นคม และหมบานเดมใหมทรบผ ปวยไดมากขน รวมทงจดตงขนใหมตามจงหวดตางๆ75 ประเดนโตเถยงเรองการควบคมผ ปวยโรคเรอนดวยการบงคบหรอการเมตตาน เปนสงทมการเรมตนกนมาตงแตสมยหลงการเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 ดงทไดกลาวแลวในบทท 2 และบทท 3 โดยสวนมากเปนการโตเถยงกนในสภาฯระหวางส.ส.กบรฐบาล หรอระหวางส.ส.ดวยกนเอง ประเดนการถกเถยงกเปนเชนเดยวกนคอควรจะเนนทการขยายโรงพยาบาลหรอนคมใหมากๆและดๆ เพอใหผ ปวยโรคเรอนสมครใจมาอยเอง หรอควรจะออกเปนกฎหมายบงคบ ซงในทายทสดแลวรฐบาลสมยอ านาจนยมเชอผน าของจอมพลป.พบลสงครามกเลอกใชวธการออกกฎหมายบงคบคอพระราชบญญตโรคเรอน พ.ศ.2486 ซงหากพจารณาตามตรรกะแลวกอาจไมสมเหตสมผลนก ในเมอยงมจ านวนผ ปวยมากกวาจ านวนสถานพยาบาลทสามารถรองรบได การบงคบใดๆกไมนาจะประสบผล มแตจะสรางความเดอดรอนแกผถกบงคบ ซงเมอมาถงปพ.ศ.2496ดงกลาวกเปนเรองทมการยอมรบแลววาการใชวธบงคบทผานมาไมประสบผล ควรจะเปลยนแนวทางไปใหความส าคญกบการขยายสถานพยาบาลผ ปวย และตอมาในปพ.ศ.2498 กไดมการยกเลกพระราชบญญตโรคเรอน พ.ศ.2486 เนองจากเหนวาผดหลกมนษยธรรม และท าใหเกดปญหาสงคมเนองมาจากการแยกกกกนผ ปวยจากญาตมตร และปญหาผ ปวยหลบหน สถานพยาบาลผ ปวยทในเวลานนมอย 13 แหง ซงเดมใชแยกกกกนผ ปวยเปนหลก กเปลยนมาเปนทพกส าหรบผ ปวยทเปนโรคจนกระทงพการ และการรบรกษาในสถานพยาบาลกพจารณาถงความสมครใจของผ ปวยดวย ในสถานพยาบาลมการด าเนนการทงทางดานรางกายคอการรกษาโรค และดานสงคมเศรษฐกจคอการประกอบอาชพควบคกนไป76 กจการควบคมโรคเรอนนไดรบความชวยเหลอจากองคการอนามยโลกและยนเซฟในดานเครองมอและเวชภณฑ รวมทงการสงผ เชยวชาญมาท าการส ารวจและบ าบดรกษาตามหลก

วชาการแผนใหม* จนกระทงในปพ.ศ.2499 ไดมการทดลองจดหนวยออกไปรกษาผ ปวยโรคเรอน

75 “โครงการควบคมโรคเรอน 5 ป วนท 27 สงหาคม 2496,” ใน หจช. (2)สร.0201.27.2/3 โรงพยาบาลโรคเรอน

(19 ก.พ.2476-27 ส.ค.2496). 76 Charoon Pirayavaraporn, Leprosy Control in Thailand (Bangkok: Department of Communicable Disease Control, 1996), p.25.

* การบ าบดผ ปวยโรคเรอนวธเดมใชน ามนกระเบาซงกไดผลในการบ าบดตามสมควร แตกท าใหผ ปวยทอถอยใน

การรกษาเนองจากท าใหปวดบรเวณทฉดยาจนถงขนเปนฝในบางครง จนถงปพ.ศ.2494 ไดมการบ าบดโรคเรอนโดยวธแผนใหมโดยใชยาซลโฟนหรอแดปโซน (Sulphones/Dapsone) ซงเปนความรทมาจากตางประเทศทก าลงนยมใชยาชนดนในการบ าบดผ ปวยโรคเรอน เนองจากไดผลดเปนทพอใจและราคาถกมาก รวมทงไมท าใหเกดอาการแพในผ ปวย จงไดมการใชยา

208

ตามเคหะสถานบานชองเองโดยไมตองน าผ ปวยมาพกรกษาในสถานพยาบาล เรมทจงหวดขอนแกน วธการรกษาแผนใหมนใชเวลารกษาไมเกน 2 ปผ ปวยกจะหายจากโรค ซงกไดผลเปนทนาพอใจใน 2 ปแรก จงไดมการขยายงานออกไปยงทองทอนๆทมโรคนชกชมเปนโครงการระยะยาว คอในทกจงหวดทวประเทศ77 จะเหนไดวาแนวโนมการจดการกบผ ปวยโรคเรอนในชวงปลายทศวรรษ 2490 จะเนนหลกมนษยธรรมมากขนกวาเดมทใชการควบคมบงคบ กลาวคอมการใสใจกบอารมณความรสกของผ ปวยมากขนดวยการปรบปรงสถานพยาบาลโรคเรอนใหมความนาอย สนบสนนการประกอบอาชพเลยงตนเอง จนไปถงการออกไปท าการบ าบดรกษาผ ปวยตามบานเรอนโดยไมตองน าตวมาไวทสถานพยาบาลเพอทไมตองแยกจากครอบครว และในเวลาดงกลาวนเรมมแนวทางการรกษาทสามารถท าใหผ ปวยหายจากโรคไดอยางจรงจงมากขนกวาทจะเปนเพยงการควบคมใหออกหางจากสงคมอยางทแลวมา สวนหนงนบวาเปนผลมาจากแนวคดและวทยาการจากตางประเทศรวมทงหลกสทธมนษยชนทเฟองฟในทศวรรษ 2490 จากค าประกาศปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนโดยทประชมสหประชาชาตในปพ.ศ.2491

1.5 การสงเคราะหแมและเดก ในทศวรรษ 2490 กจการสงเคราะหแมและเดกไดส าเรจผลอยางด สามารถท าใหอตราการตายของทารกลดลงจากอตรา 90-100 คน ตอคนเกด 1,000 คน ในชวงกอนพ.ศ.2490 ลดลงเหลอ 60-70 คน ตอคนเกด 1,000 คนในชวงทศวรรษ 249078 สวนหนงเปนผลมาจากนโยบายการฝกอบรบนางผดงครรภชน 2 ไปปฏบตงานตามสขศาลาสวนภมภาคทไดเรมด าเนนการมาตงแตสมยรฐบาลของจอมพลป.พบลสงครามและมาเหนผลในชวงน อกสวนหนงกมาจากความชวยเหลอขององคการอนามยโลกและยนเซฟ ทเรมมการใหความชวยเหลอในกจการดานนพรอมๆกบทไดใหความชวยเหลอในเรองการควบคมโรคไขจบสนในปพ.ศ.2493 มการตงองคการสงเคราะหแมและเดกแหงประเทศไทยขน และในปตอๆมากมการจดตงหนวยเคลอนทสงเคราะหแมและเดกออกปฏบตงานในสวนภมภาค ตงสถานสงเคราะหแมและเดกทพระนคร และสถาน

ซลโฟนตงแตนนมา อางมาจาก ชยศร เขตตานรกษ, “ประวตการควบคมโรคเรอนในประเทศไทย,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 20 ป พ.ศ.2485-2505, หนา 447-448.

77 หมอมเจาวลภากร วรวรรณ, “ความชวยเหลอดานสาธารณสขจากองคการระหวางประเทศและตางประเทศ,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 20 ป พ.ศ.2485-2505, หนา 508-509.


209

สงเคราะหแมและเดกจงหวดเชยงใหมเปนตวอยางในการด าเนนการ79 และในปพ.ศ.2496 ยนเซฟกยงชวยเหลอในดานเครองมอเครองใชส าหรบการสงเคราะหมารดาและเดกประจ าสขศาลาตางๆทขาดแคลนจ านวน 40 แหงดวย80 1.6 ความชวยเหลออนๆ นอกจากความชวยเหลอตางๆทกลาวมาทงหมดแลวยงมโครงการความชวยเหลออนๆอก เชน ความชวยเหลอในกจการดานโภชนาการทเรมขนในปพ.ศ.2499 โดยจดสงผ เชยวชาญมาท าการส ารวจภาวะโภชนาการและโรคขาดธาตอาหารบางอยาง จนตอมาท าใหกระทรวงสาธารณสขสามารถตงโครงการโภชนาการชนบทและโครงการควบคมโรคคอพอกเฉพาะถนขนได , โครงการบ าบดโรคฟนนกเรยน เปนตน นอกจากนยงมความชวยเหลอในลกษณะของการใหทนแพทยไทยไปศกษาและดงานวชาการแพทยสาขาตางๆในตางประเทศดวย81 โดยสรปแลวความชวยเหลอตางๆทประเทศไทยไดรบจากองคการระหวางประเทศในกจการดานสขภาพพลเมองเปนสวนหนงของความเปนสงคมหรอประชาคมระหวางประเทศ ซงเปนสงทถอก าเนดขนและมความส าคญในชวงพทธศตวรรษท 24-25 โดยมทมาจากการปฏวตอตสาหกรรมและเทคโนโลย การคนพบเครองจกรท าใหการผลตทางเกษตรกรรมมประสทธภาพมากขน รวมทงกจการอตสาหกรรมตางๆกมความส าคญมากขน ขจต จตตเสว ไดอธบายวาการปฏวตอตสาหกรรมมความส าคญมากในการเกดองคการระหวางประเทศ เพราะน ามาซงวาระ (agenda) ของการปฏบตภารกจตางๆ เชน การเพมผลผลต การผลกดนใหเกดการคาขายแลกเปลยน การพฒนาคมนาคม รวมไปถงความจ าเปนในการบรหารจดการแบบองคกรสมยใหม สงทเกดขนคอเครอขายเชอมโยงทางเศรษฐกจในระดบโลก ซงมความจ าเปนจะตองยอมรบกฎระเบยบหรอมาตรฐานรวมกนบางประการ82 ประเดนดานสขภาพอนามยและโรคภยไขเจบกเปนเรองหนงทส าคญตอเศรษฐกจและสามารถผลกดนใหเกดความรวมมอหรอความชวยเหลอระหวางประเทศได โดยเฉพาะภายหลงจากการพฒนาทรวดเรวในการขนสง สอสาร และการคา


15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 261-262. 80 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขถงเลขาธการคณะรฐมนตรวนท 4 มนาคม 2495,” ใน หจช.

(2)สร.0201.27.2/39 การปรบปรงสขศาลาชน 1 ดวยความชวยเหลอจากกองทนฉกเฉนระหวางประเทศ (4-21 ม.ค.2495). 81 ดรายละเอยดความชวยเหลอตางๆทประเทศไทยไดรบจากองคการระหวางประเทศในกจการดานการแพทยและ

สาธารณสขไดใน หมอมเจาวลภากร วรวรรณ, “ความชวยเหลอดานสาธารณสขจากองคการระหวางประเทศและตางประเทศ,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 20 ป พ.ศ.2485-2505, หนา 509-512. 82 ขจต จตตเสว, องคการระหวางประเทศ: องคการระหวางประเทศในกระแสโลกาภวฒนและภมภาคาภวฒน, (กรงเทพฯ: วญชน, 2553), หนา 73-74.

210

ระหวางประเทศ ทท าใหโรคภยไขเจบและการสาธารณสขสามารถเปนปญหาระดบโลก จงมการตงองคการเฉพาะขนเพอก ากบดแลปญหานคอองคการอนามยโลกทตงขนในปพ .ศ.2491 โดยมกจกรรมครอบคลมงานดานสขภาพอนามยตางๆระหวางประเทศ เชน การปองกนโรคระบาด การจดท าแนวปฏบตดานการแพทยและสาธารณสขเพอขจดโรคทเปนปญหาสงคม เชน ไขจบสน วณโรค รวมไปถงการชวยเหลอฝกอบรมบคลากรทางการแพทยและสาธารณสขในประเทศก าลงพฒนา83 นอกจากเรองเศรษฐกจและผลประโยชนระหวางประเทศแลว อกปจจยหนงทมผลท าใหประเดนเรองสขภาพมความส าคญในระดบระหวางประเทศแทนทจะเปนเรองของเจาของประเทศเทานน คอปจจยดานสทธมนษยชน ทไดรบการยอมรบและใหความส าคญกนเปนเรองสากลอยางเปนทางการตงแตตนทศวรรษ 2490 มการประกาศปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน (Universal Declaration of Human Rights) ซงทประชมองคการสหประชาชาตใหการรบรองเมอวนท 10 ธนวาคม พ.ศ.2491 เปนการประกาศเจตนารมณในการรบรองสทธขนพนฐานของมนษยซงประเทศไทยกออกเสยงสนบสนนดวย ปฏญญานมเนอหาทใหความส าคญกบเกยรตของความเปนมนษยและสทธทเทาเทยมกนในดานตางๆ ซงมนษยควรไดรบความคมครอง มการระบชดถงสทธในทางสขภาพของมนษยดวย คอมาตราท 25

“(1) ทกคนมสทธในมาตรฐานการครองชพอนเพยงพอส าหรบสขภาพและความเปนอยดของตนและครอบครว รวมทงอาหาร เครองนงหม ทอยอาศย และการดแลรกษาทางการแพทยและบรการสงคมทจ าเปน และมสทธในความมนคงในยามวางงาน เจบปวยพการ เปนหมาย วยชรา หรอขาดอาชพอน ในพฤตการณทนอกเหนออ านาจของตน

(2) มารดาและเดกมสทธทจะไดรบการดแลรกษาและชวยเหลอเปนพเศษ เดกทงปวงไมวาจะเกดในหรอ

นอกสมรส จะตองไดรบการคมครองในทางสงคมเชนเดยวกน”84

นบไดวาหลกสทธมนษยชนไดท าใหสขภาพของมนษยมความส าคญมากขนและเปนสงทนานาชาตใหความส าคญมากขนในฐานะมนษยธรรมและไมไดจ ากดเฉพาะสขภาพพลเมองในประเทศของตนเทานน แตยงรวมไปถงสขภาพของพลเมองในประเทศอนดวย ซงกมองคการระหวางประเทศดานสขภาพเปนศนยกลางในความรวมมอและชวยเหลอโดยเฉพาะส าหรบประเทศทก าลงพฒนาและประสบความล าบากในการจดการกบปญหาสขภาพพลเมองในประเทศ

83 เรองเดยวกน, หนา 79. 84 คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต, ปฎญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน: Universal Declaration of Human Rights, (กรงเทพฯ: ส านกงานคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต, 2550), หนา 36-38.

211

ของตน หลกสทธมนษยชนนยงมสวนในการเปลยนแปลงวธการจดการกบโรคบางโรคทเดมมกจะใชการควบคมบงคบ เชน โรคเรอน โรคจต ใหเปลยนมาใชวธทละมนละมอมมากขน อยางไรกตามการควบคมบงคบกยงคงมอยและไมเคยมเสนแบงทชดเจนระหวางสทธมนษยชนกบการควบคมบงคบเพอความสงบเรยบรอยและความมนคง ไมวาจะในสมยใดๆหรอในกจการใดๆ

2.ความชวยเหลอจากสหรฐอเมรกา ความชวยเหลอจากสหรฐอเมรกามความซบซอนมากกวาความชวยเหลอจากองคการระหวางประเทศ เนองจากความชวยเหลอจากสหรฐอเมรกาจะสมพนธกบสถานการณทางการเมองระหวางประเทศ การตอสชวงชงระหวางคายเสรประชาธปไตยกบคายคอมมวนสต ความชวยเหลอทใหแกประเทศไทยจะเปนไปเพอเหตผลดานความมนคงเปนส าคญ ทงในดานการทหารและการพฒนาเศรษฐกจและสงคม รวมไปถงการพฒนาทองททมความส าคญในทางยทธศาสตร ความชวยเหลอทรฐบาลสหรฐอเมรกามตอประเทศตางๆในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตในกจการดานพลเรอนสามารถแบงออกเปน 2 ประเภท ไดแก 1.โครงการรวมมอทางเศรษฐกจ (ECA : Economic Cooperation Administration) และ 2.โครงการชวยเหลอทางวชาการ (Techmical Assistance Programme) หรอทเรยกกนวาความชวยเหลอตามโครงการขอ 4 ของประธานาธบดทรแมน ความชวยเหลอแรกใชงบประมาณทเหลอมาจากการชวยเหลอจนคณะชาต ภายหลงจากทจนคณะชาตไดปราชยตอฝายจนคอมมวนสตจนตองถอยรนออกจากจนแผนดนใหญในปพ.ศ.2493 รฐบาลสหรฐจงน าเงนนมาชวยเหลอประเทศตางๆในเอเชยตะวนออกเฉยงใตโดยรวมแลวประมาณ 60 ลานเหรยญสหรฐ ซงจะไดรบประมาณประเทศละ 10 ลานเหรยญสหรฐในขนตน85 ส าหรบความชวยเหลอประเภททสองตามโครงการขอ 4 นนมาจากค าแถลงของประธานาธบดแหงสหรฐอเมรกาในทประชมสหประชาชาตเมอปพ.ศ.2493 ซงในขอ 4 ของค าแถลงนนมใจความวาประธานาธบดทรแมนไดเสนอใหชวยเหลอประเทศก าลงพฒนาตางๆ โดยสงผ เชยวชาญทางการเกษตร สาธารณสข อตสาหกรรม การศกษา การคมนาคม ฯลฯ ไปชวยด าเนนการและฝกอบรมเจาหนาทของประเทศเหลานนในความรสาขานนๆโดยไมเรยกรองสงตอบแทนใดๆ86

85 “หนงสอจากประธานกรรมการด าเนนงานตามโครงการขอ 4 ของประธานาธบดทรแมนถงเลขาธการ

คณะรฐมนตรวนท 28 ตลาคม 2493,” ใน หจช. (2)สร.0201.96/6 คณะกรรมการด าเนนงานตามขอ 4 ของประธานาธบดทรแมน (18 ก.ค.2493-17 ก.ค.2496).

86 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศถงเลขาธการคณะรฐมนตรวนท 12 ธนวาคม 2492,” ใน หจช. (2)สร.0201.96/2 เบดเสรจความตกลงวาดวยความรวมมอทางเศรษฐกจและทางเทคนคระหวางไทย-อเมรกา (27 ต.ค.2492-25 ธ.ค.2496).

212

กจการความชวยเหลอส าหรบประเทศไทยนน รฐบาลอเมรกนไดจดตงคณะกรรมการด าเนนงานขนในปพ.ศ.2493 มาประจ าประเทศไทยเรยกวา STEM (Special Technical and Economic Mission) หรอเรยกเปนภาษาไทยวาคณะผแทนฝายเศรษฐกจและวชาการซงจะเปนผกลนกรองค าขอของฝายไทยและสงตอไปยงส านกงานใหญกรงวอชงตนเพอขอจายงบจาก ECA ซง STEM นมแผนกสาธารณสขรวมอยดวย ในเวลาตอมา ECA นนจะไดเปลยนชอเปน MSA (Mutual Security Agency) , FOA (Foreign Operations Administration) และ ICA (International Cooperation Administration) ตามล าดบ สวน STEM กจะไดเปลยนชอเปน USOM (United States Operation Missions) ส าหรบฝายไทยเองกไดตงคณะกรรมการขนเพอปฏบตงานรวมกนกบฝายสหรฐอเมรกาคอ “คณะกรรมการด าเนนงานตามโครงการชวยเหลอทางเศรษฐกจและวชาการของสหรฐอเมรกา” หรอ “ก.ศ.ว.”87 รฐบาลไทยไดมการลงนามความตกลงวาดวยความชวยเหลอทางเศรษฐกจและวชาการกบรฐบาลสหรฐอเมรกาเมอวนท 19 กนยายน พ.ศ.2493 โดยประกาศหลกการส าคญวาเสรภาพของเอกชน สถาบนอนเสร และความเปนเอกราชขนอยกบ “เศรษฐกจทมนคงและเสถยรภาพทางความสมพนธระหวางประเทศ” ซงรฐบาลสหรฐอเมรกาจะใหความชวยเหลอแกรฐบาลไทยเพอใหบรรลวตถประสงคดงกลาว โดยรฐบาลไทยกตองพยายามในการชวยตนเองอยางเตมทดวย นอกจากนเปนทนาสงเกตวามขอผกพนขอหนงทก าหนดใหรฐบาลไทยท าการโฆษณาแกประชาชนอยางเตมทถงวตถประสงคและความคบหนาของกจการภายใตความตกลงนรวมทงเรองเงนทน โภคภณฑ และบรการทไดรบความชวยเหลอ ใหโฆษณาแกประชาชนทกๆ 3 เดอน88 เหนไดชดวาหวงผลประโยชนในทางการเมองคอหวงความนยมจากประชาชน เปนทนาสงเกตวาในจ านวนความชวยเหลอดานตางๆทประเทศไทยไดรบจากสหรฐอเมรกา (เฉพาะกจการดานพลเรอน) นบวากจการดานสขภาพพลเมองเปนกจการทไดรบความชวยเหลอคดเปนมลคาไดมากเปนอนดบตนๆ พจารณาจากงบประมาณความชวยเหลอในปแรก (พ.ศ.2493) ซงกจการสขภาพไดรบงบประมาณเปนอนดบ 2 ราว 10 ลานเหรยญสหรฐ (จากงบประมาณรวม 57 ลานเหรยญ ; อนดบ 1 ไดแก

87 หมอมเจาวลภากร วรวรรณ, “ความชวยเหลอดานสาธารณสขจากองคการระหวางประเทศและตางประเทศ,” ใน

กระทรวงสาธารณสข, อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 20 ป พ.ศ.2485-2505, หนา 516-517. 88 “ความตกลงวาดวยความรวมมอทางเศรษฐกจและเทคนคระหวางรฐบาลไทยกบรฐบาลสหรฐอเมรกาวนท 19

กนยายน 2493,” ใน หจช. (2)สร.0201.96/2 เบดเสรจความตกลงวาดวยความรวมมอทางเศรษฐกจและทางเทคนคระหวางไทย-อเมรกา (27 ต.ค.2492-25 ธ.ค.2496).

213

กจการเกษตรกรรมและปาไม 12 ลานเหรยญ, อนดบ 3 ไดแกการศกษา 6 ลานเหรยญ)89 แสดงใหเหนถงความส าคญของกจการดานสขภาพพลเมองในสายตาของตางประเทศผ ใหความชวยเหลอ เนองจากไดประโยชนหลายทาง ทงทางมนษยธรรม, พฒนาสงคม, พฒนาการผลตและเศรษฐกจ รวมทงความนยมจากประชาชน เปนตน ตารางท 20 ความชวยเหลอทางเศรษฐกจและสงคมทประเทศไทยไดรบจากสหรฐอเมรกาในกจการดานตางๆ90

กจการ มลคาความชวยเหลอตอป (ลานเหรยญสหรฐฯ)

2494 2495 2496 2497

การสาธารณสข 2.058 2.494 2.225 1.210

เกษตรกรรม การปาไม และการประมง 2.153 2.936 2.075 2.100

การคมนาคมขนสง 3.932 0.576 0.680 0.775

การศกษา - 0.469 0.865 0.530

ความชวยเหลอดานอนๆ 0.733 0.519 0.355 0.385

รวม 8.876 6.994 6.200 5.000

ส าหรบกจการสขภาพพลเมองทสหรฐอเมรกาไดด าเนนการชวยเหลอมดงเชน การจดตงหนวยสขศกษาและใหอปกรณในทางสขศกษา การรบงานควบคมโรคไขจบสนและโรคเทาชางทวประเทศโดยการฉดพนด.ด.ทตามบานเรอนตอเนองจากทองคการอนามยโลกและยนเซฟไดเรมกจการไว การชวยเหลอการสรางสขศาลาและโรงพยาบาลตางๆในสวนภมภาคพรอมทงเครองอปกณทจ าเปน การจดตงหนวยอนามยโรงเรยน, การจดตงหนวยควบคมโรคพยาธล าไส เปนตน91 ในจ านวนนนบวาภาคอสานเปนบรเวณทไดรบการใหความส าคญเปนพเศษ ดงเชนทไดมโครงการ

89 “เสนอบนทกความชวยเหลอทประเทศไทยไดรบจากองคการสหประชาชาตและสหรฐอเมรกา วนท 23 มกราคม

2494,” ใน หจช. (2)สร.0201.96/16 บนทกยนยนผลประโยชนทไดรบการชวยเหลอจากอเมรกา (23 ม.ค.2494-22 ส.ค.2496). 90 ทมา James C.Ingram, Economic Change in Thailand since 1850, (Stanford. CA: Stanford University Press, 1955), p.224.

91 หมอมเจาวลภากร วรวรรณ, “ความชวยเหลอดานสาธารณสขจากองคการระหวางประเทศและตางประเทศ,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 20 ป พ.ศ.2485-2505, หนา 518-522.

214

บรณะและท านบ ารงจงหวดตางๆทางภาคอสาน โดยถอเปนโครงการพเศษและฉกเฉนซงจะปฏบตใหเสรจสนไปในระยะเวลา 1 ป โดยแยกออกจากโครงการอนๆในปนน มการก าหนดจงหวดทอยในบรเวณฉกเฉนคออยใกลบรเวณชายแดนหรอเปนจดยทธศาสตร เชน เลย หนองคาย อดรธาน นครพนม สกลนคร ขอนแกน กาฬสนธ มหาสารคาม รอยเอด อบลราชธาน ศรสะเกษ สรนทร บรรมย นครราชสมา การชวยเหลอตามโครงการฉกเฉนจะแยกเปน การบรรเทาทกขและการอพยพประชากร (อพยพชาวญวนจากภาคอสานไปภาคใต) การสาธารณสข การเกษตร ชลประทาน ปศสตว ประมง, การคมนาคมสอสาร ซงในจ านวนนนบวางบประมาณของกจการสาธารณสขไดรบมากทสดคอ 1,120,000 เหรยญสหรฐ รวมกบเงนจากรฐบาลไทย 28,500,000 บาท ใชในการปราบโรคไขจบสนและโรคเทาชาง การสขาภบาลสงแวดลอม การควบคมโรคทางเดนอาหาร การควบคมโรคพยาธล าไส การสรางโรงพยาบาลและสาธารณสขจงหวด การศกษาทางแพทย การอนามยศกษา เปนตน92 จะเหนไดวาความชวยเหลอตางๆทไทยไดรบจากสหรฐอเมรกาในกจการดานเศรษฐกจและสงคมซงแมจะเปนกจการดานพลเรอน แตกยงคงสมพนธอยกบหลกการความมนคง แสดงใหเหนถงการชวงชงพนทและมวลชนกบฝายคอมมวนสต ทงในการเรงด าเนนการในพนทยทธศาสตร และการใหความส าคญกบการโฆษณาผลของกจการ แมแตชอขององคการทเปนผด าเนนการใหความชวยเหลอกยงมความหมายถงกจการดานความมนคง เชน MSA (Mutual Security Agency) หรอองคการบรหารความมนคงรวมกน หรอกระทงในปพ.ศ.2494 หลงจากทรฐบาลสหรฐอเมรกามการออกกฎหมายใหมวาดวยความมนคงรวมกน รฐบาลสหรฐกไดมการสงหนงสอมาใหรฐบาลไทยยนยนหลกการบางประการเพอพจารณาการใหความชวยเหลอตอไป เชน ยนยนวาจะรวมธ ารงไวซงสนตภาพของโลกและสงเสรมการปองกนประเทศของไทยเองและของโลกเสร เปนตน93 ความชวยเหลอจากตางประเทศโดยเฉพาะสหรฐอเมรกานน นอกจากจะเปนไปเพอประโยชนในดานความมนคงทามกลางความขดแยงทางการเมองระหวางประเทศแลว ยงเปนไปเพอพฒนาและควบคมสภาวะการตลาดและทรพยากรของประเทศก าลงพฒนา เพอประโยชนของประเทศทพฒนาแลว โดยเฉพาะอยางยงการลงทนในประเทศเกษตรกรรม ทโรคเมองรอนตางๆ

92 “หนงสอจากประธานก.ศ.ว.ถงเลขาธการคณะรฐมนตรวนท 23 กรกฎาคม 2496,” ใน หจช. (2)สร.0201.37/1

การบรณะจงหวดตางๆภาคอสาน (13 พ.ค.-30 ต.ค.2496). 93 “หนงสอจากรฐมนตรวาการกระทรวงตางประเทศถงนายกรฐมนตรวนท 14 ธนวาคม 2494,” ใน หจช. (2)สร.

0201.96/2 เบดเสรจความตกลงวาดวยความรวมมอทางเศรษฐกจและทางเทคนคระหวางไทย -อเมรกา (27 ต.ค.2492-25 ธ.ค.2496).

215

เชนโรคไขจบสนเปนอปสรรคส าคญของคนในประเทศในการพฒนาเศรษฐกจและการผลตอยางเตมท ขวญสดา รตนชยอธบายวาประเทศทพฒนาแลวเชอวาวทยาศาสตรทางการแพทยจะชวยใหสขภาพอนามยของประชาชนในประเทศก าลงพฒนาเหลานดขนได และยงเปนการเพมประสทธภาพในการท างานของคนในประเทศดวย รวมทงเปนการชวยใหคนทองถนยอมรบวฒนธรรมทางดานอตสาหกรรม เพอทประเทศพฒนาแลวจะไดสามารถขยายอ านาจเขาไปครอบง าเศรษฐกจและการเมองของประเทศเหลานนไดสะดวกยงขน94 ประเทศไทยมพฒนาการการรบความชวยเหลอจากสหรฐอเมรกาในทางสขภาพมาตงแตสมยกอนการเปลยแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 โดยเปนความชวยเหลอจากมลนธรอคกเฟลเลอรทมความสมพนธกบรฐบาลสหรฐอเมรกา ความชวยเหลอทส าคญของมลนธทมตอประเทศไทยในสมยนนกคอโครงการปราบพยาธปากขอในชนบททไดเขามาด าเนนการรวมกบสภากาชาดและรฐบาลไทยในระหวางปพ.ศ.2460-247195 สวนสาเหตทเลอกด าเนนการในเรองโรคพยาธปากขอนนกเหนไดชดวาหวงผลในทางการผลต เนองจากผลทตามมาจากโรคพยาธปาคขอกคอโรคโลหตจาง ซงจะท าใหรางกายออนเพลย เพราะพยาธดดกนเลอดในรางกาย โรคโลหตจางทเกดขนจากพยาธปากขอนมแนวโนมทจะรนแรงในคนทมแรธาตและโปรตนต า(ซงคนไทยในสมยนนกเขาขายทตองระวงเนองจากนยมบรโภคขาวเปนอาหารหลก ยงไมมการรณรงคใหรบประทานอาหารประเภทโปรตนซงเกดขนในสมยจอมพลป.พบลสงคราม) ดงนนโรคพยาธปากขอจงมกเกยวโยงกบโรคขาดสารอาหาร และในสภาพอากาศทรอนและชนโดยเฉพาะในเขตทมการท าเหมองแรหรอการปลกขาวกมสวนชวยใหพยาธปากขอแพรพนธไดรวดเรว ดงนนเมอโรคนเกดขนกบกรรมการหรอเกษตรกรแลวกยอมท าใหการผลตลดลง เปนผลเสยตอการลงทน การใหความชวยเหลอในดานก าจดโรคพยาธปากขอนจงเหนไดชดวาเปนความตองการเพมประสทธภาพการผลต96 และเมอท าส าเรจไดผลดในระดบหนงแลวมลนธรอคกเฟลเลอรกด าเนนการขนตอไปคอการเขาชวยพฒนาหลกสตรแพทยศาสตรศกษาทโรงศรราชพยาบาลในระหวางปพ .ศ.2466-247897 เพอท าใหการแพทยสมยใหมไดกลายเปนการแพทยแนวทางหลกของรฐ อนจะเปนประโยชนในการลงทนในขนตอๆไป หลงจากนนประเทศไทยกไดมการรบความชวยเหลอในกจกรรมดานสขภาพจาก

94 ขวญสดา รตนชย, “จกรพรรดนยมในการสาธารณสข,” สงคมศาสตรการแพทย 2(1) (ตลาคม-ธนวาคม 2521): 38. 95 เพญศร กววงศประเสรฐ, “บทบาทของรฐตอปญหาสขภาพของประชาชน(พ.ศ.2325-หลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475),” หนา 127-132. 96 ขวญสดา รตนชย, “จกรพรรดนยมในการสาธารณสข,” หนา 40-41. 97 เพญศร กววงศประเสรฐ, “บทบาทของรฐตอปญหาสขภาพของประชาชน(พ.ศ.2325-หลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475),” หนา 159-161.

216

ตางประเทศอยางเดนชดอกครงในชวงหลงสงครามโลกครงท 2 และมประเทศหรอองคการระหวางประเทศทเขามามสวนรวมในการใหความชวยเหลอมากขนกวาเดม กจการทชวยเหลอกมความหลากหลายกวาเดมมาก มการใชเทคในโลยตางๆ โดยโรคทเปนเปาหมายส าคญในการก าจดในชวงนไดเปลยนไปเปนโรคไขจบสน ซงกยงคงเปนโรคทเกยวกบประสทธภาพในการผลตเชนเดม ความสมพนธระหวางสหรฐอเมรกาและประเทศไทยในสมยนอาจอธบายไดดวยแนวคดทฤษฎระหวางประเทศบางประการ เชน แนวคดรฐบาลสมพนธนยม (Intergovernmentalism) ซงอธบายวาวารฐเปนศนยกลางและเชอวาการเมองระหวางประเทศเปนเรองของการตอสแกงแยงกนโดยอยระหวาง “สงครามและสนตภาพ” โดยถอวาองคการระหวางประเทศเปนเพยงการทรฐตางๆเขามาปกปองผลประโยชนแหงรฐตน จงใหความส าคญกบความสมพนธระหวางรฐเปนหลก 98 ดงทเกดคอความสมพนธระหวางรฐไทยกบสหรฐอเมรกา ซงสหรฐอเมรกาพยายามเขามาปกปองผลประโยชนของตนในประเทศไทยและตอส แกงแยงกบฝายตรงขามคอฝายคอมมวนสต นอกจากนยงมแนวคดภารกจนยม (Functionalism) ซงอธบายวา รฐบาลตองแสวงหาผลประโยชนใหชาตและประชาชนของตนโดยรวมมอกบรฐอน โดยยดหลกความตองการรวมกนส าหรบระบบการจดการสมยใหม มงความรวมมอขามชาตในทางเทคนคโดยเฉพาะอยางยงในทางเศรษฐกจและสงคม ซงเมอปลกฝงความรวมมอทางดานใดดานหนงแลวจะเกดการ “spill over” หรอขยายไปยงดานอนๆดวย และท าใหเกดประโยชนรวมกน99 ดงทเกดขนคอการทสหรฐอเมรกาใหความชวยเหลอทางดานการทหารและความมนคงมหาศาลแกประเทศไทย และกไดขยายไปสการพฒนาเศรษฐกจและสงคม ซงกจการสขภาพกเปนล าดบตนๆทไดรบความส าคญ

ผลของความชวยเหลอจากตางประเทศ

ในเรองของความชวยเหลอจากตางประเทศ อาจกลาวไดวาในชวงหลงจากสงครามโลกครงท 2 สนสดลงกไดมความพยายามทจะชวยเหลอประเทศก าลงพฒนาตางๆในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมเพอความมงหมายหลายอยาง เชน พฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศก าลงพฒนาเพอประโยชนทางเศรษฐกจการคาของประเทศผ ใหความชวยเหลอเอง รวมไปถงเศรษฐกจโลก การใชความชวยเหลอเพอหาแนวรวมสนบสนนฝายตนในบรรยากาศการตอสของอดมการณทางการเมอง หรอแมแตหลกมนษยธรรมกนาจะสงผลใหเกดการชวยเหลอโดยเฉพาะในกจการบางอยางเชน กจการสขภาพ การศกษา การชวยเหลอเดก เปนตน สงผลใหเกดองคการ

98 ขจต จตตเสว, องคการระหวางประเทศ: องคการระหวางประเทศในกระแสโลกาภวฒนและภมภาคาภวฒน, หนา 24-28. 99 เรองเดยวกน, หนา 28-35.

217

ระหวางประเทศทมขนเพอชวยเหลอกจการเหลานในประเทศตางๆโดยเฉพาะเชนองคการอนามยโลก องคการชวยเหลอเดกแหงสหประชาชาต ส าหรบความชวยเหลอในกจการสขภาพจะมลกษณะเฉพาะทนอกจากจะเปนไปเพอหลกมนษยธรรมหรอสทธมนษยชนแลว โรคภยไขเจบบางอยางยงสามารถแพรกระจายไดอยางกวางขวาง น าไปสความจ าเปนทจะตองหาทางปองกนรวมกน การใหความชวยเหลอกถอเปนการชวยปองกนตวเองไปดวย นอกจากนกจการดานสขภาพยงสมพนธกบเศรษฐกจโดยตรง คอสมพนธทงกบจ านวนคนทสามารถประกอบอาชพซงเปนก าลงการผลต รวมทงความแขงแรงของคนทจะสงผลถงประสทธภาพในการผลต การปรบปรงสขภาพและคณภาพชวตของคนจงสมพนธกบการพฒนาการผลตและเศรษฐกจ ดงทเหนไดบอยครงในการอธบายเหตผลของการด าเนนการปองกนโรคใดๆกมกจะระบวาโรคนนๆท าใหคนตายมาก หรอหากมชวตอยกไมสามารถประกอบอาชพไดเตมท เปนผลเสยตอเศรษฐกจ จงตองจดการปองกน นอกจากนยงไดผลในทางขยายกลไกของรฐดานการกลอมเกลาและบรการทางสงคมไปสพลเมองโดยเฉพาะในสวนภมภาค ความชวยเหลอจากตางประเทศในกจการสขภาพของพลเมองท าใหการด าเนนการมลกษณะเปนวชาการมากขน มการส ารวจจ านวนคนเปนโรค การตงสถานคนควาวจยโรค การใชเครองมออปกรณตางๆ รวมทงเทคนคใหมๆทตองอาศยความเชยวชาญ ถอวาเปนความเปลยนแปลงทงในเชงปรมาณและคณภาพ ซงตางจากสมยกอนหนานทมกจะมเพยงการขยายกจการในทางปรมาณ นบไดวารฐบาลในชวงนไดใหความส าคญกบการขยายกจการสขภาพในเชงคณภาพมากขน ตงแตกจการบ าบดโรคทมการใหความส าคญกบการขยายสถานพยาบาลในระดบของโรงพยาบาลสภมภาค และในกจการควบคมปองกนโรคทไดรบความชวยเหลอในดานวชาการและเทคนคใหมๆจากตางประเทศ ความเปลยนแปลงในเชงคณภาพทน ามาซงมาตรการใหมๆหลายอยางไดครอบคลมพลเมองมากขนและสงผลใหตองปรบวถชวต เชน การพนด.ด.ท.ตามบานเรอน การฉดวคซนแกเดกและเยาวชน เปนตน วธการใหมๆเหลานรวมทงความชวยเหลอในเรองเงนทนและทรพยากรตางๆท าใหกจการสขภาพพลเมองประสบความส าเรจอยางด สามารถลดการตายและความเจบปวยบางอยางทเปนปญหาเรอรงของสงคมไทยมาอยางยาวนาน เชน การลดจ านวนผ ทตายจากโรคไขจบสนตอปลงไดจาก 40,000-50,000 คนเหลอเพยง 15,000 คน การลดอตราการตายของทารกตอปจาก 100 คนตอเดกเกดพนคน เหลอเพยง 50 คนตอเดกเกดพนคน การบ าบดผ ปวยโรคคดทะราดจนแทบไมเหลอเปนปญหาสงคม เปนตน จากการทไดเหนตางประเทศใหความส าคญกบการเขามาชวยเหลอพฒนากจการสขภาพพลเมองอยางใหญโตรวมทงเหนความส าเรจของกจการดงน ท าใหรฐบาลไทยเองกใหความส าคญกบกจการสขภาพพลเมองมากขนโดยการเพมงบประมาณของกระทรวง

218

สาธารณสขทกปจากเดมทอยในระดบ 3-7 ลานบาทในชวง 2-3 ปหลงจากกอตงกระทรวง ภายหลงสงครามโลกครงท 2 กไดมการเพมขนเปน 20-30 ลานบาท และในชวงหลงจากปพ.ศ.2493 ทเรมมการรบความชวยเหลอจากตางประเทศ งบประมาณของกระทรวงสาธารณสขกเพมขนเปน 50-120 ลานบาท100 ในปพ.ศ.2496 ไดมการสรปผลประโยชนทไดรบจากความชวยเหลอของตางประเทศโดยเฉพาะจากสหรฐอเมรกาวา มผลในทางฟนฟและพฒนาเศรษฐกจของประเทศทงในระยะสนและระยะยาว โดยเฉพาะใน 3 กจการหลกคอ การเกษตร การสาธารณสข และการศกษา จะท าใหไดประโยชนอยางลกซง โดยเปนการเพมการผลตทงในทางตรงและทางออม แตกยอมรบวาการทตองคอยจดสรรงบประมาณจ านวนมากเพอรวมทนการความชวยเหลอจากตางประเทศท าใหเกดปญหาในการจดการงบประมาณของประเทศพอสมควร101 นอกจากนยงเปนทนาสงเกตวาแมผน าประเทศในชวงทศวรรษนเปนคนเดยวกบในสมยสงครามโลกครงท 2 ทมนโยบายชาตนยมสรางชาต รวมทงการรวมมอกบญป นและตอตานฝายสมพนธมตร แตมาในสมยนกลบมความสมพนธกบสหรฐอเมรกาทเปนผน าฝายสมพนธมตรเดมอยางแนบแนน มการรบความชวยเหลอตางๆอยางมากมาย แมแตเรองกจการดานสขภาพทเมอสมยสรางชาตมการใหค าอธบายไววา “การทมบานเมองสกปรกโสมมและมโรคบอยๆกชวนใหโลกเขาดถกและรงเกยจ จนไมชากจะยนมอเขามาชวยท าลายรงเชอโรคโดยอางวาเพอสนตสขของประเทศชาตอนๆ เปนปจจยอนหนงของการลาเมองขนทเราจะตองปองกน”102 แมจะเคยใหเหตผลไวโดยสมพนธกบเอกราชซงเปนเรองทส าคญดงน แตเมอมาถงสมยนกกลบเปนฝายเชอเชญตอนรบการเขามาใหความชวยเหลอของตางประเทศอยางกระตอรอรน แสดงให เหนถงการเปลยนแปลงเหตผลและล าดบความส าคญของรฐวา สงทส าคญทสดในเวลานส าหรบรฐบาลคอการรวมมอกบฝายเสรประชาธปไตยในการตอสกบฝายคอมมวนสตเพอความมนคงของประเทศ รวมทงการอาศยความชวยเหลอเพอเรงพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศ ความชวยเหลอจากตางประเทศยงคงมอยอยางตอเนองและไดมการเพมขนอกในชวงทศวรรษ 2500 ในสมย

100 ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข, “ประวตและผลงานของส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข,” ใน อนสรณ

กระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 103-104. 101 “หนงสอจากประธานก.ศ.ว.ถงนายกรฐมนตรวนท 8 ธนวาคม 2496,” ใน หจช. (2)สร.0201.96/2 เบดเสรจ

ความตกลงวาดวยความรวมมอทางเศรษฐกจและทางเทคนคระหวางไทย-อเมรกา (27 ต.ค.2492-25 ธ.ค.2496). 102 “บทสนทนาระหวางนายมน ชชาต กบนายคง รกไทย แสดงทางวทยกระจายเสยงวนท 14-15 กนยายน พ.ศ.

2484,” ใน หจช. (2)สร.0201.18.1/1 บทสนทนาระหวางนายมนกบนายคง แสดงทางวทยกระจายเสยงประจ าเดอนตลาคม (14 ก.ย.2484 – 27 พ.ย.2484).

219

รฐบาลคณะปฏวตของจอมพลสฤษด ธนะรชต ทมนโยบายตอตานคอมมวนสตอยางเตมท และมการเรมใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม


การขยายบรการรกษาพยาบาลในรปโรงพยาบาลประจ าจงหวดในทศวรรษ 2490 ท าใหพลเมองจ านวนมากในสวนภมภาคไดมโอกาสเขารบบรการทางการแพทยสมยใหมในลกษณะชนหนง กลาวคอมแพทย มพยาบาล มอปกรณการตรวจและรกษาโรคตางๆททนสมย รวมทงสามารถเขาพกท าการรกษาในโรงพยาบาลได ตางจากเดมทตองพงพงสขศาลาซงผท าการรกษาสวนมากอยในระดบผชวยแพทยเทานน ไมมอปกรณหรอเตยงทพกในการใหการรกษามากนก ดวยคณภาพในการใหบรการรกษาพยาบาลของโรงพยาบาลกสามารถดงดดใหมผ มาเขารบบรการจ านวนมากตามสถตทปรากฏ แตการเขารบการรกษาในโรงพยาบาลกมความแตกตางจากการรกษาตามสขศาลา ซงเปนสงทพลเมองจะตองปรบตว กลาวคอในโรงพยาบาลผ ทท าการรกษาคอแพทยซงมความรในทางการแพทยสมยใหมอยางเตมทและมอ านาจเตมในการรกษาผ ปวย การจะด าเนนการกบผ ปวยอยางไรอยในดลพนจของแพทย เปนความสมพนธทเตมไปดวยอ านาจทางวชาชพมากกวาสมยทตองตดตอกบผชวยแพทยและสขศาลา นอกจากนนสบเนองจากโรงพยาบาลเปนสถานพยาบาลขนาดใหญ ใชการรกษาตามแนวทางการแพทยสมยใหม แพทยทปฏบตงานกเปนผ ทส าเรจการศกษาระดบปรญญา ยาทใชกเปนยาแผนปจจบนทโดยมากตองน าเขาจากตางประเทศ โดยรวมแลวคาใชจายในการด าเนนกจการจงเปนจ านวนมาก ทางดานของผ ปวยเมอมาเขารบการรกษากหมายถงการยอมรบแลวในการทจะปฏบตตามค าสงของแพทยผ รกษา ซงจะท าการตรวจวนจฉยโรคไปจนถงการรกษาโรค ความจ าเปนทจะตองใชยาและเครองมอตางๆระหวางการรกษา รวมทงคาบรการทางการแพทย ท าใหผ ปวยตองรบภาระคาใชจายในการรกษามากขนกวาสมยทผานมาเปนจ านวนไมนอย ท าใหเกดการเปลยนแปลงอนๆในวถชวตตามมาเพอรกษาความสมดลในรายรบและรายจาย ส าหรบพลเมองทมฐานะไมเพยงพอส าหรบการไปรกษาทโรงพยาบาล กอาจยงใชบรการสขศาลาและแพทยพนบานซงคาดวานาจะยงพอมเหลออยในทองถนแตมจ านวนนอยลงจากผลของการขนทะเบยนแพทยแผนโบราณ นอกจากบรการรกษาพยาบาลแลวพลเมองยงไดรบผลจากการขยายการควบคมปองกนโรคของรฐบาลซงไดรบความชวยเหลอจากตางประเทศอยางมาก สามารถท าใหอตราการปวยและตายจากโรคหลายอยางทเปนปญหาในสงคมมาอยางยาวนานลดลงไดมากมาย เชน ไขจบสน คดทะราด วณโรค ฯลฯ แตกตองแลกกบการทพลเมองตองปรบตวใหเขากบการรบวทยาการทาง

220

การแพทยใหมๆ ทเขามาในชมชนเพอจดการกบโรคเหลาน เชน การฉดด.ด.ท.ตามบานเรอน การฉดวคซนบ.ซ.จ. เปนตน ซงวทยาการเหลานกมแนวโนมทจะเพมขนเรอยๆ จากโรคหนงเพมไปสอกโรคหนง จากมาตรการหนงไปสอกมาตรการหนง ซงพลเมองกตองคอยปรบตวตาม อยางไรกตามผลทเกดขนจากการลดลงของการตายและการเจบปวยจากโรคเหลานอยางมากในเวลาอนรวดเรว นาจะมผลในการท าใหพลเมองมประสทธภาพการผลตเพมมากขนสมดงความตงใจของรฐบาล การผลตทเพมขนนท าใหพลเมองสวนหนงมรายไดเพมมากขน แตรายไดทเพมขนบางสวนกอาจตองถกใชไปในการดแลรกษาสขภาพ โดยเฉพาะการเขารบการรกษาในโรงพยาบาลซงตองเสยคาใชจายสง

ภาพรวมของกจการสขภาพพลเมองหลงสงครามโลกครงท 2

ภายหลงการสนสดของสงครามโลกครงท 2 พรอมๆกบการสนสดของสมยแหงรฐบาลชาตนยมเชอผ น า ประเทศไทยกไดกาวสชวงสนๆของสมยรฐบาลพลเรอนและการเฟองฟของแนวคดประชาธปไตยตามแบบของประเทศตะวนตก มการจดตงพรรคการเมอง มการเลอกตง มการตรารฐธรรมนญฉบบใหม ความเฟองฟของแนวคดประชาธปไตยนกไดสงผลถงกจการสขภาพพลเมองดวย เนองจากหลกการประชาธปไตยจะสมพนธอยกบประโยชนของประชาชน หลกเรองความเสมอภาค เทาเทยม ทวถง รวมไปถงการเรยกคะแนนความนยมจากประชาชน คลายกบสงทเกดขนในชวงหลงจากเปลยนแปลงการปกครองใหมๆ มการวางนโยบายจะขยายบรการทางสขภาพไปใหทวถงประชาชนในสวนภมภาคโดยการจดใหมโรงพยาบาลทกจงหวด และขยายสขศาลาใหทวถงในระดบอ าเภอและต าบลทเปนทชมนมชน แมวาในทสดแลวจะไมไดเหนผลในการด าเนนการใดๆทเปนรปธรรมนก เนองจากความผนผวนทางการเมองทมการเปลยนแปลงรฐบาลหลายครงในชวงเวลาเพยง 2 ป ท าใหแตละรฐบาลไมสามารถทจะด าเนนการใดๆไดอยางจรงจง แตกนบวาแสดงถงหลกการประชาธปไตยทกลบมาสงผลตอการวางนโยบายของรฐบาล หลงจากทถกบดบงไปบางดวยวาทกรรมชาตนยมเชอผน าในสมยทผานมา เมอมาถงสมยรฐบาลคณะรฐประหารในชวงทศวรรษ 2490 ความตองการขยายกจการสขภาพพลเมองสประชาชนกยงคงอย แมวาความเฟองฟของประชาธปไตยจะลดลงแลว แตกถกแทนทดวยแนวคดความมนคงในบรรยากาศของการตอสของอดมการณการเมองระหวางประเทศ ซงประเทศไทยเลอกอยฝายเสรประชาธปไตยและตอตานฝายคอมมวนสต กจการสขภาพพลเมองกนบไดวาเปนสวนหนงของการชวงชงฐานมวลชน รวมทงควบคมอยในความดแล ไมใหถกฝายคอมมวนสตแทรกแซงมาเขาถงได มการด าเนนการขยายกจการสขภาพพลเมองอยางจรงจงและรอบดาน ซงกไดรบความสนบสนนเปนอยางมากจากสหรฐอเมรกาผน าฝายเสรประชาธปไตย และ

221

จากองคการระหวางประเทศทเกยวกบสขภาพ กจการสขภาพพลเมองยงไดรบค าอธบายวาเปนสวนหนงของการพฒนาเศรษฐกจอกดวย โดยสมพนธกบการปรบปรงการผลตของประชากร เมอมองในแงของบรบททางเศรษฐกจ ชวงทศวรรษ 2490 เปนชวงสมยทกลมผน ารฐบาลซงมทมาจากการรฐประหารไดท าทกวถทางทจะสรางอาณาจกรทางเศรษฐกจโดยเขาไปมสวนในทกกจการทางธรกจทงในและนอกอ านาจรฐ มความพยายามทจะสรางชาตและสรางฐานการผลตโดยใชงบประมาณรฐ เงนจากกลมธรกจ และความชวยเหลอจากตางประเทศ ภาวะคกคามทางการเมองจากภายนอกไดหมดไปจากการเมองระหวางประเทศแตเปลยนมาเปนอ านาจทางเศรษฐกจแทน อทธพลอเมรกาไดเขามาแทนองกฤษและฝรงเศส ในชวงทศวรรษน ระบบทนนยมรฐถอเปนเปาหมายสงสดของการพฒนาทางเศรษฐกจ ความชวยเหลอระหวางประเทศผานทางองคการระหวางประเทศเชน ธนาคารโลก (IMF) องคการสหประชาชาต (UN) องคการอาหารและการเกษตรแหงสหประชาชาต (FAO) รวมทงความชวยเหลอจากอเมรกาไดเขาไปยงกลมประเทศก าลงพฒนาซงมประเทศไทยดวย สวนในทางธรกจกมความเชอมโยงทางธรกจกบบรษทขามชาตใหญๆ เชน บรษทยา บรษทเครองมอการผลต โดยมกลมเกษตรกรรมเปนเปาหมายหลก รวมไปถงสนคาอปโภคบรโภคพนฐาน103 การแพทยและกจการสขภาพกถอเปนสวนหนงของผลประโยชนทางเศรษฐกจกจเสมอ กลมทหารทมอ านาจปกครองตองการใหกจการสขภาพชวยสรางรฐชาตนยมทมอตราการเกดของประชากรสงและอตราการตายต า และเพอการนเครอขายโรงพยาบาลกถกสรางขนเพอสงเสรมบรการดานสขภาพ ความสมพนธทแนบแนนระหวางนายแพทยนตย เวชชวศษฏ กบจอมพลป.พบลสงคราม ท าใหโครงการสรางเครอขายโรงพยาบาลการแพทยสมยใหมส าเรจลลวงไปได รฐยงไดขอความชวยเหลอในการปรบปรงกจการสขภาพแมและเดกจากองคการอนามยโลก (WHO) และกองทนเพอเดกแหงสหประชาชาต (UNICEF) เปนกจการทรวมทงการใหการศกษาและการใหบรการแมและเดกซงจะชวยประชาชนใหตอบรบตอการแพทยสมยใหมมากขน ความสมพนธระหวางความมนคงของชาตและการพฒนาสาธารณสขสงผลใหมการปรบปรงสขภาพแมและเดกเพอการเตบโตของประชากร โดยแลกกบการทรฐบาลยอมจายทรพยากรในการสรางเครอขายโรงพยาบาลเพอทจะปองกนจากการยอมใหประชาชนรกษากนเอง ในชวงเวลาของการพฒนาทมปญหาในการตอบสนองความตองการของประชาชนในชนบททางดานสขภาพ กมการใชผชวย

103 Chanet Wallop Khumthong, “The Politics and Socio-Economic Transformation of the Thai Health Care System,” ใน พรมแดนความรประวตศาสตรการแพทยและการสาธารณสขไทย , โกมาตร จงเสถยรทรพย, ชาตชาย มกสง, บรรณาธการ (นนทบร: ส านกวจยสงคมและสขภาพ, 2548), หนา 148-149.

222

แพทยแทนแพทยปรญญา ในรปแบบนท าใหกลมบคลากรทางการแพทยอนๆไดเขามามบทบาทบางแตกตองอยในระดบทควบคมไดเพอไมใหเกดผลเสยตอกจการผกขาดทางการแพทยสมยใหม อยางไรกตามการเขาถงบรการสขภาพอยางเทาเทยมและทวถงยงคงเปนปญหาทแกไมไดโดยเฉพาะส าหรบชาวชนบททรายไดนอย เนองจากธรรมชาตของการสรางโรงพยาบาลทตองเสยคาใชจายสง ท าใหประชาชนผ เขาใชบรการกตองมคาใชจายสงดวย การจดโครงสรางสภาการแพทยทมสมาชกเปนชนชนน าคอแพทยจากโรงเรยนแพทยสะทอนใหเหนถงความเปนอตสาหกรรมสขภาพ ซงสนบสนนในทางการแพทยมากกวาสาธารณสขและการแพทยสงคม ชเนฎฐ วลลภ ขมทอง ไดใหค านยามระบบการแพทยและสาธารณสขชวงนวา “การใหบรการทางการแพทยและสขภาพเชงพาณชยภายใตภาพของระบบสาธารณสขเพอประชาชน (Health Care and Medical Services Commercialised under the Cloak of Public Sector Health Care System)104

104 Chanet Wallop Khumthong, “The Politics and Socio-Economic Transformation of the Thai Health Care System,” หนา 152-153.

บทท 5

บทวเคราะหและเปรยบเทยบ

ในบทนจะท าการวเคราะหเปรยบเทยบความสมพนธระหวางรฐและสขภาพพลเมองระหวางพ.ศ.2475-2500 ในแงมมตางๆ เพอใหเขาใจในภาพรวมไดมากยงขน

กจการสขภาพพลเมองในฐานะกจการหนงของประเทศ

ในบทตางๆทผานมา ผ เขยนไดพยายามอธบายถงความส าคญของกจการสขภาพพลเมองทมตอรฐบาลแตละสมย อนเปนสาเหตใหรฐบาลนนๆใสใจกบปญหาสขภาพพลเมอง เชน บางรฐบาลตองการใชกจการสขภาพพลเมองในการเรยกความนยมจากประชาชน บางรฐบาลตองการใชกจการสขภาพพลเมองในการเพมจ านวนพลเมองเพอสนบสนนนโยบายชาตนยม สรางชาตใหเปนมหาอ านาจ บางรฐบาลตองการใชกจการสขภาพพลเมองเปนฐานชวงชงพลเมองจากการแทรกซมของกลมการเมองฝายตรงขาม และเพอสงเสรมความรวมมอระหวางประเทศ ผลกดนประเทศเขาสฐานะทสงขนในสายตาของนานาชาต เปนตน อยางไรกตามแมวากจการสขภาพพลเมองจะมความส าคญตอรฐบาลดงทกลาวมา แตกเปนเพยงหนงในกจการตางๆของรฐบาลซงกลวนมความส าคญในการพฒนาประเทศทงสน การจะเปรยบเทยบวากจการใดส าคญกวากอนเปนเรองทท าไดยากเพราะอย ทมมมองของแตละคน ซงในทนคอมมมองของรฐบาลในการใหความส าคญกบกจการดานตางๆของประเทศซงจะน าไปสการด าเนนการ การเปรยบเทยบความส าคญของกจการตางๆในมมมองของรฐบาลอาจสามารถพจารณาไดคราวๆผานงบประมาณรายจายประจ าป ซงมการแบงจายใหแกกระทรวง ทบวง กรมตางๆ มากนอยตามล าดบความส าคญของงาน การเปรยบเทยบเชนนจะมประโยชนอยางยงเมอพจารณากจการสขภาพพลเมองกบกจการดานอนทสมพนธกบพลเมองเชนกน เชน การศกษา การเกษตร การคมนาคม การเศรษฐกจ การอตสาหกรรม เปนตน

224

ตารางท 21 งบประมาณรายจายกระทรวงตางๆ (บางกระทรวงคดรวมกน) ของรฐบาลระหวาง พ.ศ.2477-25001

พ.ศ. งบประมาณท งหมด

กลาโหม มหาดไทย สาธารณสข

* ศกษาธการ

**

เศรษฐการ- พาณชย-

อตสาหกรรม ***

เกษตร-สหกรณ ****

คมนาคม *****

2477 79,259,614 16,971,360 18,887,256 1,363,510 8,408,029 6,942,678

2478 89,041,371 22,671,382 19,838,446 1,609,428 10,011,713 3,336,248 4,280,092

2479 102,445,816 23,550,000 21,715,705 2,028,102 11,181,402 11,583,045 4,348,181

2480 105,456,781 27,000,000 21,172,951 2,198,689 12,054,677 11,866,779 4,660,538

2481 116,768,968 28,158,959 23,319,832 2,151,377 15,370,051 12,859,628 5,637,082

2482 (6 เดอน)

62,576,661 16,210,000 11,963,079 1,044,574 7,114,233 6,492,916 2,843,703

2483 (15 เดอน)

146,226,581 46,926,733 25,233,654 2,949,728 14,584,971 13,686,821 6,887,525

2484 153,252,124 38,550,000 32,074,342 3,168,071 18,374,906 14,927,166 8,609,899 323,309

2485 147,681,783 40,721,794 28,930,450 3,235,023 17,091,021 1,478,872 6,867,503 18,450,495

2486 150,997,769 40,377,125 27,195,918 4,411,719 18,825,797 1,727,439 6,957,604 19,509,669

2487 235,460,328 47,236,167 38,837,525 5,968,953 21,936,057 1,951,502 8,712,438 20,558,278

2488 327,246,023 47,142,923 45,724,301 9,168,219 22,866,847 2,103,498 9,809,977 29,718,511

2489 507,020,391 144,679,834 71,630,692 12,480,508 26,355,065 2,287,148 12,256,825 29,491,604

1 ตวเลขรวบรวมและค านวณมาจากพระราชบญญตงบประมาณและพระราชบญญตงบประมาณเพมเตมประจ าปทเกยวของ โดยค านวณรวมทงงบประมาณประจ าปและงบประมาณเพมเตมประจ าปนนของแตละกระทรวง บางกระทรวงทกจการมความสมพนธกนกน ามารวมเขาดวยกน และงบประมาณบางสวนทไมไดอยในงบประมาณของกระทรวงใดๆ แตเปนกจการทเ กยวของกบกระทรวงนนกจะน ามารวมดวย เชน เงนบ ารงประถมศกษาน ามารวมเขากบงบประมาณกระทรวงศกษาธการ เงนบ ารงก าลงทางเรอน ามารวมเขากบงบประมาณกระทรวงกลาโหม เปนตน รายละเอยดการอางองอยในรายการอางอง.

* ระหวางปพ.ศ.2477-2484 งบประมาณทปรากฏเปนงบประมาณของกรมสาธารณสขในสงกดกระทรวงมหาดไทย

ภายหลงจากพ.ศ.2485 ทมการกอตงกระทรวงสาธารณสข งบประมาณทปรากฏจงเปนงบประมาณของกระทรวงสาธารณสข.

**

เดมเรยกวากระทรวงธรรมการแตไดเปลยนเปนกระทรวงศกษาธการในปพ.ศ.2484.

***

เดมคอกระทรวงเศรษฐการหรอกระทรวงการเศรษฐกจ ตอมาในปพ.ศ.2485 กไดมการแยกเปนกระทรวง

อตสาหกรรมและกระทรวงพาณชย งบประมาณทปรากฏคองบประมาณของกระทรวงพาณชยและกระทรวงอตสาหกรรมรวมกน และตอมาในปพ.ศ.2496 กระทรวงพาณชยกเปลยนชอกลบมาเปนกระทรวงเศรษฐการ.

****

เดมเปนกจการทอยในสงกดกระทรวงเศรษฐการ มกรมเกษตร กรมชลประทาน กรมการประมง กรมสหกรณ

กรมทดนและโลหกจ และกรมปาไม แตในปพ.ศ.2478 กรมเหลานไดแยกมาตงเปนกระทรวงใหมคอกระทรวงเกษตราธการ และตอมาในปพ.ศ.2495 กไดแยกเปนกระทรวงสหกรณเพมอก 1 กระทรวง งบประมาณทปรากฏคองบประมาณของกระทรวงเกษตราธการและกระทรวงสหกรณรวมกน.

*****

เดมเปนกจการทอยในสงกดกระทรวงเศรษฐการ มกรมเจาทา กรมไปรษณยโทรเลข กรมรถไฟ แตในปพ.ศ.

2484 ไดมการแยกมาตงเปนกระทรวงใหมคอกระทรวงคมนาคม และเพมกรมการขนสง และกรมทางไวในสงกดดวย.

225


พ.ศ. งบประมาณ ท งหมด

กลาโหม มหาดไทย สาธารณสข ศกษาธการ เศรษฐการ- พาณชย-

อตสาหกรรม

เกษตร-สหกรณ

คมนาคม

2490 557,793,245 134,999,721 88,527,143 23,454,733 36,317,704 3,329,131 19,469,025 56,583,381

2491 678,927,109 147,291,185 108,893,678 30,325,187 88,266,704 2,881,027 24,103,242 81,971,730

2492 752,911,997 175,957,747 120,704,452 34,018,464 94,989,761 4,839,161 40,778,998 91,130,590

2493 924,852,463 208,034,554 141,411,226 55,365,349 125,794,786 13,180,989 56,467,731 108,882,800

2494 1,178,468,462 256,553,000 175,785,300 78,125,637 158,392,280 10,534,745 61,514,431 124,356,377

2495 1,354,956,478 377,992,247 262,869,351 74,183,991 215,545,022 5,566,404 59,830,910 47,910,798

2496 1,859,822,324 462,310,000 381,235,926 127,039,249 273,139,779 8,734,967 110,916,394 59,060,087

2497 2,043,710,917 595,104,000 400,134,007 114,483,452 300,987,713 19,843,655 122,876,510 60,025,312

2498 1,979,722,722 595,104,000 386,817,410 86,528,496 250,979,271 8,305,591 85,105,738 43,918,863

2499* 4,647,480,504 802,143,193 606,629,746 86,781,637 268,719,768 14,113,527 97,796,930 49,652,587

2500 5,069,990,082 758,463,193 525,327,692 69,609,885 133,102,047 16,925,127 72,973,316 46,363,343

จะเหนไดวากระทรวงทไดรบงบประมาณมากทสดเปนอนดบท 1 เกอบทกปกคอกระทรวงกลาโหม ซงจะไดรบประมาณรอยละ 20-30 ของงบประมาณทงหมด รองลงมากคอกระทรวงมหาดไทยซงไดรบใกลเคยงกนคอประมาณรอยละ 15-25 ของงบประมาณทงหมด รองลงมาอกคอกระทรวงศกษาธการไดรบประมาณรอยละ 8-15 ของงบประมาณทงหมด และกระทรวงคมนาคมซงไดรบประมาณรอยละ 8-13 ของงบประมาณทงหมด (ตงแตปพ.ศ.2495 เปนตนไป ลดลงเหลอรอยละ 2-4) รองจากนนจงเปนกระทรวงอนๆตามล าดบกลาวคอ กระทรวงสาธารณสขไดรบประมาณรอยละ 2-7 ของงบประมาณทงหมด กระทรวงในกลมเกษตรและสหกรณไดรบรวมกนประมาณรอยละ 2-6 ของงบประมาณทงหมด และกระทรวงในกลมเศรษฐการ-พาณชย-อตสาหกรรมไดรบนอยทสดคอประมาณรอยละ 0.5-1.5 ของงบประมาณทงหมดเทานน นอกจากงบประมาณประจ าปส าหรบกระทรวงตางๆแลว ยงมงบประมาณรายจายพเศษหรอทตอมาเรยกวางบประมาณรายจายวสามญ ซงเปนเงนทรฐบาลตองการใชจายในการบ ารงหรอสงเสรมหรอลงทนในกจการใดๆเปนการพเศษนอกเหนอไปจากงบประมาณทจดใหกบกระทรวงเจาของกจการนน เชน เงนพเศษในการปองกนประเทศ เงนบ ารงการขนสง การทาง การรถไฟ เปนตน ยงเวลาผานไปกจการทรฐบาลตองการบ ารงกมมากขน จนกระทงงบประมาณพเศษนมมลคาสงขนจนเกอบจะอยในระดบเดยวกบงบประมาณสามญ และกจการทไดรบการบ ารงเปน

* งบประมาณรายจายรวมของประเทศระหวางปพ.ศ.2499-2500 ทเพมขนอยางมากผดปกต ทงทกจการหลกดาน

ตางๆกใชงบประมาณในระดบเดม เปนเพราะใชงบประมาณในการขนเงนเดอนขาราชการและสมาชกสภาผแทนราษฎรปละราว 1,500-2,000 ลานบาท.

226

พเศษบางอยางกไดรบเงนมากกวางบประมาณประจ าปของบางกระทรวงเสยอก กจการทไดรบการบ ารงจากรฐบาลอยางมากและตอเนองมดงเชน การรถไฟ การทาง การไปรษณยโทรเลข การขนสง การชลประทาน เปนตน

ตารางท 22 กจการทไดรบเงนจากงบประมาณรายจายพเศษอยางสม าเสมอระหวาง พ.ศ.2477-25002

พ.ศ. งบประมาณพเศษท งหมด

การรถไฟ ชลประทาน ไปรษณย- โทรเลข

การสหกรณ การสรางทาง การขนสง

2477 5,183,305 1,547,000 1,529,805 178,000 700,000 1,165,000

2478 9,179,827 1,434,000 1,502,000 390,000 700,000 3,276,000

2479 13,021,351 2,660,800 975,397 415,000 1400,000 4,500,000

2480 15,941,688 2,349,700 1,950,224 633,953 1000,000 6,000,000 2,924,000

2481 24,160,227 2,500,000 2,217,206 352,070 48,000 8,930,627 4,000,000

2482 15,815,279 1,221,300 863,236 207,256 100,000 6,787,589 2,586,000

2483 25,203,064 3,874,690 2,635,577 771,226 180,000 6,937,498 5,198,200

2484 58,234,963 4,944,800 3,233,072 2,031,285

12,355,923 6,364,044

2485 96,137,609 1,423,183 2,808,456 1,947,960 10,000 13,809,950 2,549,218

2486 129,757,593 1,972,660 2,804,500 451,003 58,548 8,799,910 2,112,649

2487 198,072,751 4,261,570 4,214,150 3,239,385 58,000 26,865,000 2,268,288

2488 300,891,719 1,113,850 3,892,756 124,590 98,500 5,269,700 1,596,888

2489 676,339,709 22,216,060 5,054,446 851,314 2,498,500 4,596,700 1,721,248

2490 702,934,922 51,916,500 9,273,516 6,000,000 7,309,000 12,269,180 6,607,748

2491 1,169,266,355 90,372,200 15,403,456 10,208,000 11,008,150 16,642,964 2,492,776

2492 1,546,744,298 188,201,375 50,977,079 6,572,316 4,569,800 30,406,620 8,546,076

2493 1,744,738,770 162,432,250 84,139,608 5,363,857 15,968,960 126,627,275 33,274,213

2494 2,318,888,444 67,487,740 201,809,560 10,372,765 10,125,500 185,948,773 52,161,180*

2495 3,281,955,493 55,719,500 197,000,000 5,500,000 21,461,163 159,059,140

2496 3,388,206,616 151,110,000 198,065,220 12,000,000 42,070,000 263,000,000

2497 3,633,326,776 57,000,000 105,554,700 20,000,000 40,000,000 560,000,000

2498 3,436,762,742 57,000,000 95,600,000 15,000,000 38,100,000 423,490,860

2499 1,264,935,807 369,000,000 183,382,340 13,245,946 10,000,000 235,614,760

2500 1,274,066,297 262,000,000 177,645,380 17,700,426 11,040,440 254,003,970

2 ตวเลขรวบรวมและค านวณมาจากงบประมาณรายจายพเศษหรองบประมาณรายจายวสามญ ทงประเภทลงทนและไมลงทน ทปรากฏในพระราชบญญตงบประมาณประจ าปและพระราชบญญตงบประมาณเพมเตมประจ าปทเกยวของ.

* หลงจากปพ.ศ.2494 เงนบ ารงการขนสงกเปลยนเปนเงนสนบสนนบรษทตางๆทเกยวกบการขนสง เชน บรษท

ขนสง บรษทการบน เปนตน.

227

เงนงบประมาณรายจายพเศษนแมจะคดรวมเปนมลคาจ านวนมาก แตกมการใชจายในสวนทสงผลถงประชาชนนอยเมอเทยบกบมลคารวมทงหมด โดยสวนใหญจะใชไปในการเพมเงนปองกนประเทศ เพมเงนเดอนพเศษขาราชการ หรอในชวงหลงสงครามโลกครงท 2 กตองใชเงนจ านวนมากในการเจรจาและจายคาชดเชยใหแกฝายสมพนธมตร รวมทงเงนบ ารงองคการระหวางประเทศ กจการทสงผลถงประชาชนและไดรบการจายเงนบ ารงอยางสม าเสมอจากรฐบาลกคอกจการทรวบรวมไวในตารางท 22 ไดแก การรถไฟ การชลประทาน การไปรษณยโทรเลข การสรางทาง การสหกรณ การขนสง เปนตน โดยกจการดานการรถไฟ การชลประทาน และการสรางทางจะไดรบการบ ารงมากเปนพเศษ ซงเปนกจการในกลมการคมนาคมขนสงและการเกษตรกรรม นอกจากกจการทไดรบการบ ารงอยางสม าเสมอเหลานแลวยงมอกหลายกจการทมกจะไดรบการบ ารงจากรฐบาลอยเสมอๆ โดยจะเปนกจการในกลมอตสาหกรรมและการคา รวมไปถงการพฒนาการเกษตรและสงทอ เชน การบ ารงอตสาหกรรมฝาย อตสาหกรรมน าตาล เปนตน ซงแมวาแตละกจการยอยๆจะไดรบเงนไมมากเทากจการในกลมการคมนาคม แตเมอมหลายโครงการรวมกนแลวกนบเปนมลคามหาศาลในกจการกลมเศรษฐกจและอตสาหกรรม3 กจการดานการแพทยและสาธารณสขแทบไมไดรบเงนบ ารงจากงบประมาณพเศษนเลย แมวาจะเปนกจการทมความส าคญเชนเดยวกน การบ ารงจะมนานๆครงและเปนจ านวนทไมมากนกเมอเทยบกบกจการทไดรบการบ ารงอนๆ โดยมกเปนการบ ารงเรองการเภสชกรรมและเวชภณฑ ซงกไมใชเปนกจการสขภาพทสงผลกบประชาชนมากดงเชนการขยายโรงพยาบาลหรอสขศาลาหรอบคลากร หรอหากจะมเงนบ ารงดานสขภาพของประชาชนบางกจะอยในเงนทบ ารงในภาพรวมตางๆ เชน เงนบ ารงทองท เงนบ ารงเศรษฐกจ และเงนทใชในการรวมมอกบตางประเทศ เปนตน เมอพจารณารวมกนระหวางงบประมาณรายจายสามญและงบประมาณรายจายพเศษกอาจพบแนวโนมทนาสนใจเกยวกบกจการทรฐบาลใหความส าคญบางประการ (พจารณาเฉพาะกจการทไดรบงบประมาณมาก หรอเกยวของสมพนธกบวถชวตของประชาชน) กลาวคอกจการอนดบแรกทรฐบาลใหความส าคญคอความมนคง ทงความมนคงในแงของการปองกนประเทศซงเปนหนาทของกระทรวงกลาโหม และความมนคงในแงของการรกษาความสงบภายใน ซงเปนหนาทของหลายหนวยงานรวมกนแตสวนใหญแลวเปนหนาทของกระทรวงมหาดไทย ทงกระทรวงกลาโหมและกระทรวงมหาดไทยไดรบงบประมาณเปนอนดบ 1 และ 2 ตลอดมา รวมทงไดรบเงนบ ารงจากงบประมาณรายจายพเศษเปนจ านวนมากดวย เชน เงนปองกนประเทศ เงน

3 ดรายละเอยดไดในงบประมาณรายจายพเศษหรองบประมาณรายจายวสามญ ในพระราชบญญตงบประมาณและพระราชบญญตงบประมาณเพมเตมของปทเกยวของ.

228

บ ารงทองท เปนตน นอกจากนยงมเงนทสมพนธกบเหตการณพเศษตางๆอก เชน เงนคาใชจายในการปราบกบฏ เงนทใชในการเจรจากบสหประชาชาต รวมทงเงนชดเชยทตองจายแกฝายสมพนธมตร ฯลฯ การใชเงนจ านวนมากไปในเรองความมนคงเชนนเปนสงทรฐบาลไดรบการวพากษวจารณตลอดมา ตงแตการคดคานจากส.ส.ในสภาฯโดยเฉพาะกลมทไดรบการเลอกตงมาจากทองถน ไปจนถงค าโฆษณาโจมตจากฝายคอมมวนสตตอตานรฐบาลในทศวรรษ 2490 ทลวนตองการใหรฐบาลใชจายเงนในการบ ารงเศรษฐกจและสงคมใหประชาชนไดรบประโยชนมากขนกวาการบ ารงดานความมนคง กจการล าดบท 2 ทรฐบาลใหความส าคญคอกจการดานการคมนาคมขนสง โดยกระทรวงคมนาคมเปนกระทรวงทมการเตบโตเรวมากหลงจากทกอตงกระทรวงในปพ.ศ.2484 กไดรบงบประมาณแบบกาวกระโดดขนมาอยในล าดบตนๆเมอเทยบกบกระทรวงอน และกยงคงเพมมากขนอกในทศวรรษ 2490 นอกจากนกจการบางอยางของกระทรวงคมนาคมยงไดรบการใหความส าคญจากรฐบาลอยางมาก คอไดรบเงนบ ารงจากงบประมาณรายจายพเศษอยางมหาศาล คอกจการดานการรถไฟและการสรางทาง รวมไปถงการขนสงและการไปรษณยโทรเลข สาเหตทกจการเหลานไดรบความส าคญอยางมากจากรฐบาลคงเปนเพราะเปนกจการทเกยวเนองอยกบความมนคงดวย กลาวคอการขยายการคมนาคมสอสารไปถงประชาชนไดอยางกวางไกลกเทากบการขยายขอบเขตอ านาจของรฐในการเขาถงประชาชนไดมากขนดวย รวมทงยงสงผลตอการขยายการด าเนนกจการอนๆของรฐตอประชาชนไดอก โดยเฉพาะในชวงทศวรรษ 2490 ทรฐตองการควบคมปองกนพลเมองจากการแทรกซมของฝายคอมมวนสต ซงกไดรบความสนบสนนอยางมากจากสหรฐอเมรกาดวย กจการดานการคมนาคมสอสารเปนกจการทมความส าคญอยางยงในชวงสงครามโลกครงท 2 เนองจากมประโยชนในการล าเลยงทหาร เสบยง และอาวธยทโธปกรณ รวมไปถงเวชภณฑตางๆ ท าใหกระทรวงคมนาคมไดรบการยกฐานะเปนกระทรวงในปพ.ศ.2484 และกไดรบงบประมาณเปนจ านวนมากตลอดมา ในทศวรรษ 2490 กจการดานการคมนาคมสอสารยงกาวหนาอยางมาก ระหวางพ.ศ.2491-2499 สามารถสรางทางหลวงไดส าเรจถง 529 สาย ซงทางหลวงทมผนยมใชกนมากในชวงนนคอถนนมตรภาพ สายสระบร-นครราชสมา นอกจากนยงมการสรางทางรถไฟอก 5 สายดวย4 กจการล าดบท 3 ทไดรบการใหความส าคญจากรฐบาลคอกจการในกลมทเกยวกบเศรษฐกจของประเทศ กลาวคอกจการดานการเกษตรกรรม การอตสาหกรรม และการคาขาย ใน

4 ปยนาถ บนนาค, ประวตศาสตรไทยสมยใหม (ตงแตการท าสนธสญญาบาวรงถงเหตการณ 14 ตลาคม พ.ศ.2516), (กรงเทพฯ: โครงการเผยแพรผลงานวชาการ คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2550), หนา 247.

229

งบประมาณรายจายสามญ กระทรวงเกษตรและกระทรวงสหกรณไดรบงบประมาณรวมกนอยในอนดบกลางๆ ในขณะเดยวทกระทรวงเศรษฐการแมวาจะไดรบงบประมาณคอนขางมากระหวางพ.ศ.2477-2484 แตหลงจากทมการตงกระทรวงคมนาคมขนในปพ.ศ.2484 กระทรวงเศรษฐการกไดรบงบประมาณนอยลงอยางมาก ราวกบวายกงบประมาณไปใหกระทรวงคมนาคมทงหมด หลงจากนนยงมการแยกกระทรวงเศรษฐการเปนกระทรวงพาณชยกบกระทรวงอตสาหกรรมอกในปพ.ศ.2485 ท าใหงบประมาณตองกระจายกนไปและถงแมจะรวมงบประมาณของทงสองกระทรวงแลวกยงถอวาไดรบงบประมาณนอยเมอเทยบกบกระทรวงอน อยางไรกตามแมวางบประมาณประจ าปทกระทรวงกลมทเกยวกบเศรษฐกจเหลานไดรบจะมนอย แตกจการหลายอยางในหนาทกลบไดรบเงนบ ารงจากงบประมาณรายจายพเศษจ านวนมากโดยเฉพาะการชลประทานและการสหกรณซงเปนงานในหนาทของกระทรวงเกษตราธการและตอมากไดแยกเปนกระทรวงการสหกรณอกในปพ.ศ.2495 รวมไปถงเงนบ ารงอกจ านวนมากทมใหแกกจการอตสาหกรรมและเกษตรกรรมยอยอนๆ รวมแลวหลายสบรายการในแตละป นบไดวาถงอยางไรเรองเศรษฐกจกยงคงเปนเรองทรฐไดใหความส าคญเปนล าดบตนๆ ในเรองกจการทเกยวกบเศรษฐกจของประเทศ รฐบาลไดมความพยายามทจะบ ารงกจการเกษตรกรรมมาตงแตสมยหลงเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 เนองจากประชากรสวนใหญของประเทศเปนชาวนา มการออกกฎหมายบางอยางเพอปองกนไมใหนายทนเอาเปรยบชาวนา เชน พระราชบญญตวาดวยการยดทรพยของกสกร พ.ศ.2475 และพระราชบญญตหามเรยกเกบดอกเบยเกนอตรา พ.ศ.2475 เปนตน นอกจากนยงไดมการยกเลกภาษอากรตางๆทไมเปนธรรมซงมมาตงแตสมยสมบรณาญาสทธราชย เชน ภาษนาเกลอ ภาษสมพสสร การลดเงนรชชปการ เปนตน นอกจากนยงไดมการชวยเหลอชาวนาในการจดตงสหกรณตางๆอกดวย โดยรวมแลวกคอการบ ารงชาวนาใหสามารถประกอบการเกษตรกรรมไดเตมทและไดรบประโยชนมากขน ส าหรบทางดานการอตสาหกรรมกไดมการสงเสรมใหเอกชนไทยประกอบอตสาหกรรมมากขน ท าใหในระหวางพ.ศ.2475-2481 ไดเกดโรงงานอตสาหกรรมขนหลายประเภทในประเทศไทยทงท เปนของรฐและเอกชน เชน โรงงานสรา โรงงานยาสบ โรงงานทอผา โรงงานกระดาษ โรงงานน าตาล เปนตน ซงในหลายๆกจการรฐบาลกไดใชเงนจากงบประมาณรายจายพเศษเพอชวยบ ารงดวย5 ตอมาในสมยรฐบาลชาตนยมของจอมพลป.พบลสงคราม ระหวางพ.ศ.2481-2487 รฐบาลไดด าเนนนโยบายชาตนยมทางเศรษฐกจ มการสงเสรมใหประชาชนประกอบอาชพเปนหลกฐาน มการปลกฝงความคดวาเปนการประกอบอาชพเพอชวยชาต โดยอาชพทส าคญซงรฐบาลสนบสนนใหมการประกอบอาชพคออาชพในดานการเกษตรกรรม อตสาหกรรม และพาณช


230

ยกรรม นอกจากนยงมการโอนกจการตางๆของชาวตางชาตโดยเฉพาะฝายสมพนธมตรมาเปนของรฐและท าการประกอบธรกจขนาดใหญเองโดยเฉพาะในสวนทเกยวกบความมนคงของชาต โดยเปนไปในรปบรษทกงราชการ รฐวสาหกจ และบรษทธรกจ ด าเนนการดวยเงนสนบสนนมากมายจากงบประมาณรายจายพเศษหรองบประมาณวสามญของรฐบาล เชน บรษทคาพชผลไทย บรษทพชกสกรรม บรษทขาวไทย บรษทเดนเรอไทย เปนตน ซงกจการเหลานถอวารฐบาลเปนผ ถอห นรายใหญ และกมการตงบคคลส าคญของ รฐบาลหรอคณะราษฎรเ ขาไปรวมเปนกรรมการบรหารดวย จงเปนแหลงผลประโยชนทางเศรษฐกจทส าคญของรฐบาล6 ตอมาในทศวรรษ 2490 รฐบาลคณะรฐประหารกยงคงใชระบบเศรษฐกจแบบทนนยมโดยรฐกลาวคอเปนแบบแผนการผลตทมผประกอบการคอรฐ ผปกครอง นายทน และนายทนตางชาต แตในสมยนมสงทเพมเตมคอการสรางธรกจสวนตวรวมทงรฐวสหกจเปนจ านวนมากในสงกดของกระทรวงตางๆ รฐบาลคณะรฐประหารใชหนวยงานทางเศรษฐกจเพอแบงปนผลประโยชนใหแกพรรคพวกของตน โดยเฉพาะการแขงขนกนประกอบธรกจของกลมซอยราชครและกลมสเส าเทเวศร ซงตางกใชอ านาจอ านาจและบารมทางการเมองในระบอบราชการสงเสรมค าจนธรกจของตนและพวกพอง7 กลาวไดวาแมรฐบาลจะมการบ ารงและสนบสนนกจการดานเศรษฐกจอยางมากตลอดมา แตกเปนสวนทมไวเพอเสรมอ านาจและผลประโยชนของรฐบาลและพวกพอง ประโยชนทางเศรษฐกจทตกถงประชาชนทวไปยงมนอยอย กจการล าดบสดทายทสมพนธกบพลเมองและดจะไดรบความส าคญจากรฐบาลนอยกวากจการดานอนๆ คอกจการดานการพฒนาสงคมและประชากร ซงกจการทส าคญกคอการศกษาและการสาธารณสข แมวาทงกระทรวงศกษาธการและกระทรวงสาธารณสขจะไดรบงบประมาณทคอนขางมากเปนอนดบตนๆตลอดมา โดยเฉพาะกระทรวงศกษาธการทไดรบงบประมาณเปนรองเพยงกระทรวงกลาโหมและกระทรวงมหาดไทย ส าหรบกระทรวงสาธารณสขกไดรบงบประมาณเพมขนอยางมากในทศวรรษ 2490 ทมนโยบายส าคญคอการขยายโรงพยาบาลใหครบทกจงหวด และการควบคมปองกนโรคตางๆทรวมมอกบตางประเทศ ท าใหไดรบงบประมาณเพมขนมากกวาเดมราว 2 เทา แตในสวนของเงนบ ารงจากงบประมาณรายจายพเศษกลบไดรบนอยมากในกจการของทงสองกระทรวงเมอเทยบกบกจการของกระทรวงอน แสดงใหเหนวารฐบาลมองวากจการดานการศกษาและการสาธารณสขเปนงานประจ าในหนาทเทานน ไดรบเพยงงบประมาณของกระทรวงกเพยงพอแลว ไมจ าเปนตองไดรบการบ ารงเปนพเศษเพมขน แมวากจการดานสาธารณสขจะไดรบการอธบายจากรฐบาลบอยครงวาเปนการเพมประสทธภาพในการผลตซงจะ

6 เรองเดยวกน, หนา 179-181 7 เรองเดยวกน, หนา 245-246.

231

ชวยพฒนาเศรษฐกจ แตรฐบาลกยงใหการบ ารงสงเสรมกจการนนอยกวากจการท เกยวของกบเศรษฐกจโดยตรงเชนการเกษตรกรรมและอตสาหกรรม รวมไปถงการคมนาคมสอสาร อาจเปนไปไดวารฐบาลมองวาทงกจการดานการศกษาและการสาธารณสขเปนกจการทจะใหผลในระยะยาวถงยาวมาก จงไมมความจ าเปนจะตองบ ารงอยางเรงดวนเหมอนกจการดานอนทอาจจะเ ปนปญหาฉกเฉนทเปนอปสรรคตอการพฒนาทางเศรษฐกจของชวงสมยนนมากกวา เชน ปญหาการคมนาคมขนสง ปญหาการเกษตรกรรมและอตสาหกรรม ซงรายจายพเศษหลายอยางของกจการเหลานกมากกวางบประมาณประจ าปของกระทรวงศกษาธการและกระทรวงสาธารสขเสยอก เชน การรถไฟ การชลประทาน การสรางทาง เปนตน พระยาสนทรพพธ อดตรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขไดเคยแสดงความเหนถงความส าคญของกจการดานการสาธารณสขและการศกษาวา “เปนปจจยส าคญแกชวตมนษย...และการเปนก าลงอนดของประเทศชาต” และตองบ ารงกจการทงสองไปพรอมๆกน โดยมหลกการวาบคคลใดทแมจะมสขภาพสมบรณ แตหากขาดวชาความรทจะประกอบอาชพเพอประโยชนของตนเองและประเทศชาต กยงนบเปนบคคลทไมสมบรณ ในขณะเดยวกนแมจะเปนบคคลทมทรพยสนและสตปญญาด แตมสขภาพไมด เจบไขไดปวยเปนประจ า กไมสามารถทจะชวยเหลอตวเองหรอประเทศชาตได พระยาสนทรพพธเหนวา การสาธารณสขและการศกษา “เปนการบ ารงประชาชนโดยตรง เพอใหเกดสมรรถภาพและประสทธภาพอนเกดเปนก าลงอนดแกประเทศชาต เปนปรโยสาน”8 พระยาสนทรพพธยงไดมการเปรยบเทยบกจการทรฐบาลไดด าเนนการดานการศกษากบการสาธารณสขโดยอาศยสถตตางๆ กลาวคอในปพ.ศ.2498 จ านวนโรงเรยนทงประเทศม 23,556 โรงเรยน จ านวนนกเรยนรวม 3,393,527 คน จ านวนครอาจารยรวม 103,357 คน ส าหรบทางดานสาธารณสข จ านวนสถานพยาบาลซงรวมทงโรงพยาบาล สถานอนามย และสถานพยาบาลของเอกชนทงหมดม 397 แหง จ านวนแพทยแผนปจจบนชน 1 รวมสาขาเวชกรรมและทนตกรรมม 2,637 คน ชน 2 ม 1,376 คน แพทยแผนโบราณม 37,378 รวมจ านวนแพทยรกษาโรคทกชนม 41,391 คน ซงเมอเทยบกบจ านวนพลเมองทมราว 20 ลานคนในปพ.ศ.2499 แลวจะไดวา ประเทศไทยมโรงเรยน 1 แหงตอนกเรยน 145 คน ในขณะทมสถานพยาบาล 1 แหงตอพลเมอง 21,345 คน มคร 1 คนตอนกเรยน 33 คน แตมแพทย 1 คนตอพลเมอง 484 คน ซงถาคดเฉพาะแพทยแผนปจจบนชน 1 กจะเปนแพทย 1 คนตอพลเมอง 7,585 คน นอกจากนงบประมาณประจ าปพ.ศ.2499 กระทรวงศกษาธการไดรบ 268,719,768 บาท ในขณะทกระทรวงสาธารณสข

8 พระยาสนทรพพธ, “สาธารณสขศกษา,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, (พระนคร: โรงพมพอดม, 2500), หนา 465.

232

ไดรบ 86,781 637 บาท เฉลยแลวพลเมองไดรบคาบ ารงการศกษาหวละ 13 บาท ถาคดเฉพาะนกเรยนกไดรบหวละ 89 บาท สวนคาบ ารงสาธารณสขไดรบหวละ 4 บาท นบวาเมอเทยบกนแลวรฐบาลนาจะเหนความส าคญของการบ ารงการศกษามากกวาการบ ารงสขภาพของพลเมอง9 พระยาสนทรพพธไดสรปวาสงทส าคญซงควรน ามาคดในการบ ารงเรองสขภาพพลเมองกคอรายเฉลยจ านวนแพทย จ านวนสถานพยาบาล ตอจ านวนพลเมอง “ตราบใดทแพทยและสถานพยาบาลยงไมกระจายทวถงชมนมชนทกนคมชนบท ตราบนนกตองกลาววาชวตของประชากรยงไมปลอดภยจากโรคภยไขเจบ...ยงตองตกอยในความหวาดหวนวาก าลงของชาตจะสญเสยไปโดยมไดรบการรกษาเยยวยาตามสมควรตลอดไป”10 ดงนนแมวารฐบาลจะสามารถด าเนนการขยายโรงพยาบาลจนครบทกจงหวดทวประเทศในทศวรรษ 2490 แตจะยงนบเปนความส าเรจในการดแลสขภาพของประชาชนอยางทวถงไมไดเนองจากตามต าบลและหมบานยงขาดแคลนสถานพยาบาลอย และรฐบาลกยงคงตองมความพยายามในการขยายสถานพยาบาลไปยงเขตชนบทตอไปในทกสมย โดยรวมแลวอาจกลาวไดวาสงทรฐบาลตองการจากกจการดานสาธารณสขนาจะเปนผลทไดในระยะสนหรอรวดเรวหรอเหนไดชด เชน ผลทางการเมองในการเรยกความนยม หรอผลในการตงสถานของรฐอยในทองถนเพอคอยควบคมดแลพลเมอง รวมทงผลของการลดจ านวนการตายและการเจบปวยเพอประโยชนทางออมในการเพมผลผลต ซงผลเหลานรฐบาลคงไดวเคราะหแลววางบประมาณตามหนาทของกระทรวงสาธารณสขเทาทมกเปนการเพยงพอแลว ไมตองมเงนบ ารงเปนพเศษ ยงไมถงขนทจะตองการพฒนาคณภาพชวตดานสขภาพของพลเมองอยางจรงจง อนเปนสงทจะเกดขนภายหลงทศวรรษ 2520 เปนตนไป จากทมการประกาศหลกการสากลเรองสขภาพถวนหนา (Health for all) และการสาธารณสขมลฐาน (Primary Health Care)

เปรยบเทยบกจการสขภาพพลเมองของรฐแตละสมยระหวางพ.ศ.2475-2500

แมวารฐบาลทกสมยจะมการด าเนนกจการสขภาพพลเมอง แตกเปนไปในลกษณะทแตกตางกน มปจจยหรอแรงผลกดนทแตกตางกน อนเนองมาจากสภาพบรบทในเรองสถานการณทตองเผชญและอดมการณหลกทใหความส าคญซงเปลยนไปในแตละสมยแมจะเปนชวงเวลาทไมนานนกคอ 25 ป

เพอใหสามารถเปรยบเทยบไดอยางชดเจนมากขนกควรจะยอนกลบไปถงกจการสขภาพในสมยสมบรณาญาสทธราชยดวย ซงกเรมมการจดกจการสขภาพพลเมองอยางเปนระบบในสมย

9 เรองเดยวกน, หนา 471. 10 เรองเดยวกน, หนา 472.

233

รชกาลท 5 ในชวงเวลาเดยวกบทมการปฏรปประเทศในดานตางๆ มการกอตงสถาบนการแพทยสมยใหมในประเทศไทยรวมทงหนวยงานทดแลกจการสขภาพพลเมองคอกรมพยาบาลในปพ.ศ.2431 และกมการปรบปรงเปลยนแปลงกจการเ รอยมาจนเปนกรมสาธารณสขในสงกดกระทรวงมหาดไทยในปพ.ศ.2461 และสามารถรวมกจการสขภาพพลเมองในสวนเมองหลวงและสวนภมภาคไดในปพ.ศ.2468

ป จ จ ย ห ล ก ๆ ท ส ง ผ ล ใ ห เ ก ด ก า ร ด า เ น น ก า ร ด า น ส ข ภ าพพล เ ม อ ง ใ น สม ยสมบรณาญาสทธราชยตงแตสมยรชกาลท 5 จนถงชวงกอนเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 กคอการปฏรปประเทศเพอเขาสความเปนรฐสมยใหม มการใหความส าคญกบพลเมองมากขนเพอประโยชนทางการผลตและเศรษฐกจ รวมทงเพอแกปญหาโรคระบาดซงคราชวตผคนจ านวนมากสงผลเสยตอทงความมนคงและเศรษฐกจของประเทศ ยงความเจรญดานการคมนาคมและชมชนเมองมมากขนแนวโนมของโรคระบาดกมความรนแรงมากขนดวย จ าเปนตองอาศยความรทางการแพทยสมยใหมเพอจดการควบคม นอกจากนยงมปจจยจากภายนอกประเทศเชน ปญหาโรคระบาดระหวางประเทศทสงผลใหเกดความรวมมอระหวางประเทศทางดานสขอนามยและการปองกนโรคระบาดตางๆ ก าหนดมาตรฐานในการจดการปองกนโรคระบาดโดยใชวธการสมยใหม เชน การกกกนเรอ การสขาภบาล เปนตน ซงภาวะความสะอาดนยงเปนสงซงแสดงความทนสมย ความเปนอารยะในสายตาของนานาประเทศอกดวย นอกจากนยงมความชวยเหลอจากมลนธรอคกเฟลเลอรทเรมจากการเขามาปรบปรงปญหาทางสขภาพของชาวชนบททสงผลเสยตอการผลต เชน ปญหาโรคพยาธ เมอไดผลเปนทพอใจแลวกเปลยนมาเปนการสนบสนนในเมองหลวงทเปนศนยกลางของประเทศ โดยชวยเหลอในดานการผลตแพทยและพยาบาลใหมคณภาพตามมาตรฐานสากลคอเปนแพทยปรญญาบตร พยาบาลปรญญาบตร แตกมขอเสยคอผลตไดชา แตละปมผส าเรจการศกษานอยมากเมอเทยบกบความตองการบคลากรในดานนของประเทศ

จดเดนของกจการสขภาพพลเมองในสมยสมบรณาญาสทธราชยจนถงกอนเปลยนแปลงการปกครองคอการขยายจดตงหนวยงานเพอด าเนนการดานสขภาพของพลเมองทวประเทศรวมไปถงการผลตบคลากรทางการแพทยสมยใหมซงไดรบความชวยเหลอจากตางประเทศ ในการด าเนนงานกสามารถขยายบรการสขภาพขนพนฐานไปสพลเมองในสวนภมภาคไดในระดบหนง คอ การสขาภบาล การควบคมปองกนโรคระบาด การปลกฝปองกนไขทรพษ การจ าหนายแจกจายยาแผนปจจบน เปนตน แตกเปนเพยงขนพนฐานเทานน ยงไมเปนการแกปญหาสขภาพตางๆทมอยมากในชนบทซงเปนทอยของพลเมองสวนใหญของประเทศ ซงกเปนจดดอยทส าคญของกจการสขภาพพลเมองในสมยน กลาวคอบรการสขภาพกระจกตวอยในเมองหลวงและเมองใหญๆ ตามชนบทมเพยงบรการสขภาพขนพนฐาน

234

ตอมาเมอเกดการเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 โดยเฉพาะเมอการเมองมเสถยรภาพมากขน มการเลอกตงครงแรกในปพ.ศ.2476 ไดรฐบาลทมพระยาพหลพลพยหเสนาเปนนายกรฐมนตรระหวางพ.ศ.2477-2481 อดมการณหลกของรฐในสมยนกคอการเผยแพรระบอบการปกครองใหมใหเปนทนยมในหมประชาชนพลเมอง รวมทงการใหความส าคญกบหลกการทางประชาธปไตย ไดแก สทธเสรภาพและความเสมอภาค เรมมการกอตวของแนวคดเรองชาตและพลเมองของชาตซงจะน าพาชาตไปสความเจรญกาวหนา เหลานลวนเปนปจจยทสงผลตอการด าเนนกจการสขภาพพลเมองของรฐบาล กลาวคอเปนทงการสรางความนยมในหมพลเมองวารฐบาลดแลประชาชนดกวารฐบาลในระบอบเกา และกจการสขภาพยงสงผลในเรองการลดอตราการเจบปวยและการตายซงเปนการเพมพลเมอง เพมประสทธภาพในการผลตอกดวย สงผลตอความเจรญในทางเศรษฐกจของประเทศ นอกจากนยงมปจจยภายนอกคอองคการระหวางประเทศทตองการใหประเทศตางๆใสใจกบปญหาสขภาพพลเมองและโรคระบาดดวย เชน องคการสนนบาตชาตและสนนบาตสภากาชาด

จดเดนของกจการสขภาพพลเมองในสมยรฐบาลของพระยาพหลพลพยหเสนาคอการเปดโอกาสใหหลายฝายเขามามสวนรวมในการแสดงความคดเหนเกยวกบการด าเนนกจการสขภาพพลเมองมากขน เชน การตงคณะกรรมการพจารณาการสาธารณสขและการแพทยของประเทศซงสมาชกประกอบไปดวยแพทยและผทรงความรในทางการแพทยและสาธารณสข การเปดโอกาสใหราษฎรแสดงความคดเหนในกจการของประเทศซงกมขอเสนอในการด าเนนการดานสขภาพดวย นอกจากนยงมบทบาทของส.ส.โดยเฉพาะทมาจากการเลอกตงจากทองถนตางๆ ทคอยตรวจสอบและผลกดนใหรฐบาลด าเนนการตางๆเพอประโยชนของพลเมองในทองถนรวมทงประโยชนในทางสขภาพดวย ซงบทบาทของส.ส.ในสภาฯเชนนจะปรากฏอยตลอดจนสนสดชวงเวลาทศกษา

กจการหลกๆทรฐบาลไดด าเนนการกคอการขยายสถานพยาบาลในสวนภมภาคโดยเฉพาะสขศาลาทสรางไดจ านวนมากพรอมๆกบการผลตบคลากรทางการแพทยชนรอง คอผชวยแพทยจ านวนมาก เพอบรรเทาปญหาของการขาดแคลนบคลากรทางการแพทยชน 1 รวมทงยงใหโอกาสแพทยแผนโบราณในการชวยเหลอจดการกบปญหาสขภาพพลเมองโดยเฉพาะในชนบทดวย แตตองอยภายใตการควบคมของรฐบาล นอกจากนยงมการขยายการควบคมโรคตางๆทเปนปญหาทส าคญ คอ มผ ทเปนโรคนนมาก หรอเปนโรคทสงผลเสยหายตอสงคม เชน โรคไขจบสน โรคเรอน โรคจต เปนตน รวมทงการปรบปรงกฎหมายสาธารณสขและกฎหมายโรคตดตออนตราย เพอใหครอบคลมวถชวตในทางสขภาพของพลเมองไดมากขนและสามารถจดการกบปญหาโรคระบาดไดอยางทนทวงทมากขน นบวาเปนการขยายกจการสขภาพพลเมองทเกนขนพนฐานและดแลสขภาพอยางครอบคลมรอบดานมากขน อยางไรกตามจดดอยทส าคญของกจการสขภาพพลเมองในสมยนกคอการขาดแคลนแพทยและบคลากร ซงแมจะพยายามเรงผลตบคลากร

235

อยางมากแลวแตกยงไม เพยงพอกบความตองการของประชาชน รวมไปถงการขยายสถานพยาบาล ซงแมจะขยายสขศาลาไดมาก แตเมอเทยบกบจ านวนทองทและประชากรทงหมดแลวกยงนบวามนอยมาก ในชวงแรกๆมสขศาลาเพยงจงหวดละ 1-3 แหงเทานน แตปญหานกจะคอยๆบรรเทาลงไปตามกาลเวลาเมอมการขยายสถานพยาบาลไดมากขนเรอยๆ

ตอมาในสมยรฐบาลของจอมพลป.พบลสงครามระหวางพ.ศ.2481-2487 มอดมการณหลกคอชาตนยมสรางชาตใหเปนมหาอ านาจ ทามกลางสถานการณคอภาวะสงครามโลกครงท 2 ซงประเทศไทยกเขารวมสงครามดวยโดยอยฝายอกษะ และมทหารญป นเขามาตงฐานทพในประเทศไทย ในสมยนกจการดานสขภาพกไดรบผลจากนโยบายชาตนยมของรฐบาล กลาวคอรฐบาลตองการใหพลเมองสรางตวเองเพอสรางชาต โดยการรกษารางกายใหแขงแรง ปราศจากโรคภยไขเจบ เพอจะไดประกอบการงานอาชพไดอยางเตมท นอกจากนรฐบาลยงตองการเพมพลเมองทงในทางปรมาณและคณภาพเพอเปนก าลงของประเทศ สรางชาตใหเปนมหาอ านาจ รวมทงสรางความทนสมย ความเปนอารยะในสายตาของตางประเทศดวย มการยกฐานะกรมสาธารณสขใหเปนกระทรวงสาธารณสขในปพ.ศ.2485 เพอใหดแลกจการสขภาพพลเมองของประเทศโดยเฉพาะ

จดเดนของการด าเนนกจการสขภาพพลเมองในสมยสรางชาตนคอการสงเสรมการสรางรางกายของบคคล เรงเพมอตราการเกดและลดอตราการตายดวยวธตางๆ เพอเพมจ านวนพลเมอง นอกจากนยงมการก าหนดมาตรฐานคณภาพรางกายของพลเมองอกดวย เชน การใชหลก “พนธด” เพอใหประชากรในรนตอไปเปนประชากรทมรางกายแขงแรงและสตปญญาด ในสมยนการโฆษณาและสขศกษากาวหนามากเพอโนมนาวใหประชาชนปฏบตตามนโยบายของรฐบาล และรฐบาลสามารถเขาถงชวตประจ าวนของประชาชนไดมากขนตงแตการกนจนถงการนอน จดดอยทส าคญของกจการสขภาพในสมยนกคอความเปนชาตนยมทเขมขนมาก ควบคมชวตประจ าวนของประชาชนอยางมากจนบางครงประชาชนกไมตองการจะท าตามอก รวมทงภาวะสงครามทท าใหเกดการขาดแคลนเวชภณฑและเงนทนทจะมาบ ารงกจการดานการแพทยและสาธารณสขโดยตรง ท าใหตองใชวธโฆษณาชวนเชอใหประชาชนปฏบตตามนโยบายของรฐแทน นอกจากนกจการบางอยางยงเปนกจการเฉพาะสมยซงเมอเปลยนรฐบาลแลวกไมมการด าเนนการตอ เชน การอปการะลกไทย การจดงานวนแม เปนตน

ตอมาภายหลงสงครามโลกครงท 2 สนสดลง ประเทศไทยกเขาสชวงสมยของรฐบาลพลเรอนทมาจากการเลอกตง ซงมอดมการณหลกคอการฟนฟความเปนประชาธปไตยซงลดนอยลงไปในสมยรฐบาลชาตนยมซงมลกษณะอ านาจนยมโดยเฉพาะในระหวางสงคราม นอกจากนยงใหความส าคญกบการฟนฟสภาพสงคมและสภาพจตใจพลเมองภายหลงสงครามรวมทงยงตองพยายามรกษาเอกราชของชาตจากการทเปนฝายพายแพในสงครามโลกครงท 2 กจการสขภาพ

236

พลเมองกไดรบผลจากปจจยเหลานดวยกลาวคอมความพยายามทจะกระจายบรการสขภาพไปใหถงประชาชนมากขนตามหลกสทธและความเสมอภาคในหลกการประชาธปไตย เรมมการตงนโยบายสรางโรงพยาบาลใหครบทกจงหวดทวประเทศ นอกจากนยงมการทประเทศไทยประสบความส าเรจในการเจรจากบฝายสมพนธมตรและไดเขารวมองคการสหประชาชาต เปนการยกฐานะในเวทโลก รวมไปถงการเขาเปนสมาชกขององคการระหวางตางๆอนจะน ามาซงความชวยเหลออยางมากในทศวรรษ 2490

จดเดนของกจการสขภาพพลเมองในชวงสมยนคอการใหความส าคญกบสวสดการตางๆของประชาชนทจะตองกระจายไปอยางเทาเทยมและทวถงอนเนองมาจากการฟนฟหลกการประชาธปไตย รวมไปถงการฟนฟสภาพประเทศภายหลงสงคราม แตจดดอยทส าคญกคอการทรฐบาลไมมเสถยรภาพ ตองเปลยนรฐบาลหลายครงในชวงเวลาเพยง 2 ป ท าใหการด าเนนการใดๆไมมความตอเนอง

ชวงสมยสดทายทท าการศกษาคอสมยรฐบาลคณะรฐประหารระหวางพ.ศ.2490-2500 ทมอดมการณส าคญคอการตอตานคอมมวนสต ในสถานการณของสงครามเยนระหวางคายเสรประชาธปไตยทมสหรฐอเมรกาเปนผน า กบฝายคอมมวนสตทมสหภาพโซเวยตเปนผน า ประเทศไทยภายใตการน าของจอมพลป.พบลสงครามเลอกทจะอยฝายเสรประชาธปไตยตอตานคอมมวนสต ท าใหไดรบการสนบสนนตางๆจากสหรฐอเมรกาอยางมาก กจการสขภาพพลเมองกไดรบอทธพลจากปจจยเหลานดวย โดยเปาหมายหลกกยงคงเปนการลดอตราการปวยและตายเพอเพมพลเมองและประสทธภาพในการผลต แตจะลดลกษณะความเปนชาตนยมทตองการเปนมหาอ านาจลงไป โดยในสมยนรฐบาลยอมรบวาประเทศไทยเปนประเทศก าลงพฒนาซงตองการความชวยเหลอในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมจากประเทศพฒนาแลว นอกจากนกจการสขภาพพลเมองยงมประโยชนในการชวงชงพลเมองกบฝายคอมมวนสต โดยการขยายการควบคมดแลพลเมองทอยตามทองถนตางๆในทางสขภาพ ในรปของการขยายโรงพยาบาลจนครบทกจงหวด และเพมสขศาลาตามอ าเภอและต าบล กจการสขภาพพลเมองสมยนยงไดรบอทธพลจากปจจยภายนอกอยางมากดวย คอความชวยเหลอจากองคการระหวางประเทศในทางสขภาพ ซงสวนมากจะเปนในเรองการใชเทคโนโลยสมยใหมในการควบคมปองกนโรคตางๆ ซงสามารถลดอตราการปวยและตายไดมากพอสมควร นอกจากนยงมความชวยเหลอจากสหรฐอเมรกาทงในดานการทหาร การคมนาคม เศรษฐกจ และสงคม รวมไปถงสขภาพพลเมอง จากการเปนพนธมตรในคายเสรประชาธปไตยตอตานคอมมวนสต และประเทศไทยกเปนจดยทธศาสตรทส าคญในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตโดยอยระหวางจนซงเปนคอมมวนสต กบอนโดจน และประเทศหมเกาะตางๆทางใต สหรฐอเมรกาจงไดใหความชวยเหลอประเทศไทยอยางเตมท

237

จดเดนของกจการสขภาพพลเมองในทศวรรษ 2490 คอการทกจการเตบโตอยางรวดเรว กระทรวงสาธารณสขไดรบงบประมาณเพมขนอยางมาก และสามารถขยายโรงพยาบาลจนครบทกจงหวดทวประเทศไดในปลายทศวรรษ 2490 รวมทงการไดรบความชวยเหลอจากองคการระหวางประเทศและสหรฐอเมรกาท าใหการควบคมโรคตางๆทเคยเปนปญหาของประเทศมาอยางยาวนานประสบความส าเรจมากขน สามารถลดอตราการปวยและตายของโรคทเปนปญหาเหลาน ไดอยางมหาศาล เชน ไขจบสน คดทะราด วณโรค เปนตน รวมทงการผลตบคลากรทางการแพทยไดมากขนและหลากหลายมากขนกสามารถสงไปประจ าตามโรงพยาบาลและชวยเหลอพลเมองในสวนภมภาคไดมากขนดวย อยางไรกตามจดดอยทส าคญของกจการสขภาพพลเมองในสมยนกคอการทตององอยกบเงนชวยเหลอและเทคโนโลยจากตางประเทศอยางมาก ท าใหประเทศไทยตองตกอยในภาวะพงพงวทยาการการแพทยสมยใหมโดยเฉพาะจากตางประเทศ และท าใหรายจายเพมมากขนอยางมาก ความล าบากตองตกอยกบประชาชนทเขาใชบรการในโรงพยาบาลซงจะตองเสยคาใชจายเพมขนโดยเปนคาความรและเทคโนโลย รวมทงคาบคลากรชน 1 ซงโดยรวมแลวสงกวาสมยกอนหนาน ท าใหการขยายการแพทยและสาธารณสขของรฐบาลมลกษณะเชงพาณชย หวงผลก าไรมากขน และการแพทยและสาธารณสขกยงไมสามารถเขาถงอยางเทาเทยมในชาวชนบททรายไดนอย

238

ตารางท 23 สรปเปรยบเทยบกจการสขภาพแตละสมยระหวางพ.ศ.2475-2500 สมบรณาญา

สทธราชญ พ.ศ.2431-2475

พระยาพหล พลพยหเสนา พ.ศ.2471-2477

จอมพลป. พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487

รฐบาลพลเรอน พ.ศ.2487-2490

รฐบาลคณะรฐประหาร

พ.ศ.2490-2500 บรบท ปฏรปประเทศ หลงเปลยนแปลง

การปกครอง ชาตนยม

สงครามโลกครงท 2 ฟนฟประเทศ ตอตานคอมมวนสต

ปจจยภายใน

- ปฎรปประเทศ - สรางความเปน อารยะ - โรคระบาด - เพมพลเมอง

- ประชาธปไตย - ชาตนยม - เพมพลเมอง - โรคทเปนปญหา

- ชาตนยม - สรางชาตเปน มหาอ านาจ - เพมพลเมอง - สรางความเปน อารยะ

- ฟนฟประเทศ - ฟนฟ ประชาธปไตย

- เพมพลเมอง - ชวงชงพลเมอง กบคอมมวนสต

ปจจยภายนอก

- โรคระบาด ระหวางประเทศ - ความรวมมอ ระหวางประเทศ ดานโรคระบาด และสขอนามย - การชวยเหลอ จากรอคก เฟลเลอร

- องคการระหวาง ประเทศ

- ภาวะสงคราม

- เขาสเวท ระหวางประเทศ

- องคการ ระหวางประเทศ - สทธมนษยชน - สงครามเยน - ความชวยเหลอ จากสหรฐอเมรกา

จดเดน - ตงหนวยงาน การแพทยและ สาธารณสข สมยใหม - ปองกนโรค ระบาดดวยวธ สมยใหม - ขยายบรการ สขภาพพนฐาน แกพลเมอง

- รบความคดเหน จากหลายฝาย - ขยายสขศาลาส ภมภาค - ผลตผชวยแพทย - ใหโอกาสแพทย แผนโบราณ - ควบคมโรคทเปน ปญหาส าคญ - ปรบปรงกฎหมาย สาธารณสขและ โรคระบาด

- สงเสรมการสราง รางกายตนเอง - ตองการเพม พลเมองทงปรมาณ และคณภาพ - การโฆษณาและ สขศกษากาวหนา - เขาไปถง ชวตประจ าวน

- ใหความส าคญ กบการกระจาย บรการใหทวถง - ฟนฟสภาพ สงคมและจตใจ ภายหลงสงคราม

- กจการเตบโต งบประมาณมาก - ขยายโรงพยาบาล ครบทกจงหวด - ลดอตราการปวย และตายจาก โรคตางๆไดมาก จากการชวยเหลอ ของตางประเทศ

239

ตารางท 23 (ตอ) เปรยบเทยบกจการสขภาพแตละสมยระหวางพ.ศ.2475-2500 จดดอย - บรการสขภาพ

กระจกตวในเมอง - ขาดแคลนแพทย และบคลากร - สขศาลายงม จ านวนนอยเมอ เทยบกบจ านวน ประชากร

- ชาตนยมเขมขน ควบคมพลเมอง มาก - ภาวะสงครามท า ใหขาดเวชภณฑ และเงนทนในการ ขยายกจการ - กจการหลายอยาง เปนนโยบาย เฉพาะสมย

- เปลยนรฐบาล บอย ไมมการ ด าเนนการท ตอเนอง

- องกบเงนและ เทคโนโลยจาก ตางประเทศ - มลกษณะบรการ สขภาพเชง พาณชย

บทวเคราะหไตรลกษณรฐ*กบกจการสขภาพพลเมอง

ชยอนนต สมทวณช ไดศกษาถงลกษณะของรฐและสงคมไทยในประวตศาสตรแลวสรปลกษณะเดนของสงคมไทยไววา มลกษณะเปน “ไตรลกษณรฐ” ซงเกดจากพฒนาการอนยาวนาน และมทมาทงจากพลงภายในสงคมและพลงจากภายนอกสงคม ไตรลกษณรฐเปนผลตผลของสงคมไทยยคใหมทเกดหลง พ.ศ.2475 และมความเดนชดมากยงขนภายหลงการเรมตนยคแหงการพฒนา ชยอนนตอธบายวาไตรลกษณรฐหมายถงรฐทประสานเหตผลของรฐ 3 ดานเขาไวดวยกนคอ ดานความมนคง ดานการพฒนา และดานประชาธปไตย เหตผลทง 3 ดานตางเกยวของสมพนธกนอยางแยกไมออก แตละดานตางขบดนซงกนและกน และขบเคลอนไปพรอมๆกน ในบางสภาพการณมตหนงๆอาจเปนดานหลก สวนมตอนเปนดานรอง แตมตดานรองกยงด ารงอย มไดถกขจดออกไปหรอถกบดบงโดยสนเชง ชยอนนตยงไดอธบายอกวาความมนคงเปนเปาหมายหลกของรฐประชาชาตและมโครงสรางหลกคอกลไกของรฐดานการใชก าลงบงคบ ซงมกฎหมายรองรบการใชความรนแรงอยางชอบธรรม ในขณะทการพฒนาเปนเหตผลใหมของรฐทชวยใหกลไกอ านาจรฐดงเดมสามารถปรบตวและบทบาทได รวมทงเปนการสบทอดระบบทนนยมไดเปนอยางด การสบทอดระบบทนนยมดวย “การพฒนาเศรษฐกจและสงคม” ชวยใหกลไกของรฐขยายตวไดกวางขวางขนและแทรกแซงไปในสวนตางๆของสงคมไดทงแนวตงและแนวราบ ตลอดจนเปนหมดเชอมระบบเศรษฐกจ-สงคม-การเมองโลก กบระบบเศรษฐกจ-สงคม-การ

* อานเพมเตมเกยวกบทฤษฎไตรลกษณรฐไดในงานหลายชนของ ดร.ชยอนนต สมทวณช.

240

เมองไทยทส าคญ สวนประชาธปไตยเปนมตทางการเมองทประสานกนไดดกบความมนคงในบนปลายหรอในระยะยาว แตในระยะแรกเรมประชาธปไตยจะเปนมตของไตรลกษณรฐทอาจจะขดกบมตความมนคงและการพฒนา เนองมาจากบางสวนของสงคมไดรบผลกระทบจากการมงเนนสองมตแรกมากเกนไป11 ชยอนนตยงไดกลาวอกวา รฐไทยเปนรฐทน าสงคมและมความสามารถในการปรบตวสง เปน “สกรรมรฐ” คอรฐทเคลอนไหวสงเปนฝายกระท ามากกวารบและถกกระท า การปรบตวของรฐหมายถง 1.การปรบเปลยน “เหตผลของรฐ” ซงน าไปสการปรบอดมการณหลกของระบอบการเมอง เศรษฐกจ และสงคม 2.การปรบเปลยนกลไก ทงทเปนกลไกดานการใชก าลงบงคบและกลไกดานการกลอมเกลาทางสงคมเพอรบกบการเจรญเตบโตขององคกรอ านาจใหมภายในสงคม 3.การผนกก าลงระหวางกลไกของรฐเพอเผชญกบวกฤตการณทงภายในและภายนอกประเทศ12 อยางไรกตามเหตผลของรฐไมไดกระจางชดในตวของมนเอง เนองจากรฐเปนนามธรรม การคดและการตดสนใจถกกระท าโดยผ มอ านาจภายในรฐ ท าใหเหตผลของรฐไมมความเดนชดเนองจากผ มอ านาจตดสนใจแทนรฐมหลายกลมหลายฝาย หลายสาระ หลายทศทาง หลายวธปฏบต ท าใหเกดความขดแยงในแงทศทางและนโยบายในบรรดากลมผ มอ านาจตดสนใจรวมทงเกดความขดแยงในเรองล าดบความส าคญและการน านโยบายไปปฏบตโดยระบบราชการ แตละสวนราชการตางพยายามตความเหตผลของรฐภายในขอบเขตหนาท ความรบผดชอบ และความถนดจดเจนของตน เพอแสวงหาทางใหไดทรพยากรสนบสนนหนวยงานของตน 13 ดงเชนทกระทรวงสาธารณสขกยกเหตผลตางๆมาชใหเหนถงความส าคญของการด าเนนการดานกจการสขภาพพลเมอง กจการดานสขภาพพลเมองเปนสวนหนงของมตการพฒนา ซงชยอนนตเหนวาเปนเหตผลใหมของรฐททรงพลง และเปนพลงทกอใหเกดการปรบโครงสรางของรฐทกระดบ ปรบความสมพนธระหวางรฐกบสงคม ตลอดจนกอใหเกดความสมพนธอนสลบซบซอนระหวางพลงภายในสงคมกบระบบเศรษฐกจโลกดวย ชยอนนตอธบายวาการพฒนาเปนอดมการณใหมทโดยลกษณะทางดานแนวคดแลวมความทวไปและดงดดพลงสวนตางๆทงทเปนกลไกของรฐและทเปนพลงเอกชน เพราะแนวคดเกยวกบการพฒนาเปนนามธรรมทมลกษณะดาน “ปฏธาน(positive)” มากกวาดาน “นเสธ(negative)” มลกษณะดาน “บรณาการ(integrate)” มากกวาดาน “แยกสลาย(disintegrate)” สามารถประสานกบมตทางความมนคงไดมากกวาทจะขดแยงกน เพราะทงสอง

11 ชยอนนต สมทวณช, ไตรลกษณรฐกบการเมองไทย (กรงเทพฯ: สถาบนนโยบายศกษา, 2538), หนา 38-39. 12 เรองเดยวกน, หนา 65-66. 13 ชยอนนต สมทวณช, 100 ปแหงการปฏรประบบราชการ: ววฒนาการของอ านาจรฐและอ านาจการเมอง

(กรงเทพฯ: สถาบนนโยบายศกษา, 2541), หนา 21-22.

241

มตตางเนนคณคาของการมเสถยรภาพและความตอเนอง เปนดานกวางทครอบคลมทงสงคมมากกวาดานแคบทคมเฉพาะสวนใดสวนหนงของสงคม สงเสรมบทบาทของกลไกอ านาจรฐมากกวาการบนทอนหรอจ ากดอ านาจรฐ มการจดการอยางเปนระบบ มเหตผลตามหลกวทยาศาสตร การใชวทยาการหรอเทคนคแผนใหม ทสามารถก าหนดทศทางการเปลยนแปลงของสงคมได นอกจากนชยอนนตยงเหนวาการทรฐไทยมมตการพฒนาไดท าใหสถาบนหลกดงเดมของไทยทเปนแหลงอ านาจทางสงคมและการเมอง ซงไดแก สถาบนพระมหากษตรย สถาบนสงฆ และสถาบนขาราชการ (ทงคณะทหารและพลเรอน) สามารถมบทบาทและมสวนรวมในการพฒนาไดมากขนเปนล าดบ กลาวอกทางหนงคอการพฒนาเปนอดมการณและกจกรรมทเอออ านวยใหรฐและกลไกของรฐสามารถปรบเปลยนบทบาท ขยายการควบคม และชน าสงคมได เปนการท าใหรฐสามารถขยายวงลอมสงคมไปไดกวางขวางขนอก เพอปองกนการถกพลงทางสงคมลอมและจ ากดอ านาจรฐ ชยอนนตสรปวาการพฒนาเปนมตหลกของไตรลกษณรฐ เพราะเปนอปกรณอนส าคญในการสบทอดระบอบการเมอง เศรษฐกจ สงคมไทยภายใตการเปลยนแปลงทงภายนอกและภายในสงคม มตความมนคงกบมตการพฒนาจงประสานกนอยางสนทแนบแนน การประสานสองมตนท าใหกลไกของรฐดานการใชก าลงบงคบและกลไกดานอดมการณ-การกลอมเกลาทางสงคม สามารถปรบตวขยายบทบาทไปได และเปนการประสานรฐประโยชนเขากบสาธารณประโยชนของพลเมอง รวมทงอตตประโยชนของกลไกของรฐดวย สวนในแงของอดมการณและการกลอมเกลา มตการพฒนาไดกลายเปนอดมการณและวถชวตไมเฉพาะแตในหมเจาหนาทของรฐเทานน แตแทรกลงไปถงประชาชนทวไป ในขณะทมตประชาธปไตยไมอาจแทรกลงไปไดถงประชาชนระดบลางสด การแผขยายอดมการณการพฒนาเปนไปไดอยางรวดเรวและกวางขวางทงภายในกลไกของรฐและยงสวนตางๆของสงคม ทงในระบบเศรษฐกจทนนยมระดบยอยตางๆ ตลอดจนประชาชนระดบลางทไดอานสงสจากโครงการตางๆของรฐดวย14 เมอไดมองกลบไปถงกจการสขภาพพลเมองทเกดขนในชวงนกพบวาคอนขางสอดคลองกบทฤษฎไตรลกษณรฐในมตดานการพฒนา ทงการขยายบรการดานการรกษาพยาบาล การขยายการควบคมโรคทเปนปญหาส าคญ การตรากฎหมายสาธารณสข ฯลฯ ซงกสามารถประสานกบมตดานความมนคงไดเปนอยางดในเรองของการขยายกลไกของรฐลงไปในหมพลเมองทงทเปนกลไกดานการใชอ านาจบงคบ เชน กฎหมาย การควบคม การใชอ านาจเจาหนาท เปนตนและกลไกดานการกลอมเกลาเชนการศกษา การใหความรในทางสขภาพแกพลเมอง เปนตน และยงเปนการประสานสาธารณประโยชนคอประโยชนในทางสขภาพของพลเมอง เขากบรฐประโยชนคอการขยายการควบคมพลเมองเพอประโยชนในทางเศรษฐกจและความมนคง รวมทงอตตประโยชน

14 ชยอนนต สมทวณช, ไตรลกษณรฐกบการเมองไทย, หนา 73-75.

242

ของกลไกรฐคอกรมสาธารณสขทไดรบงบประมาณ ทรพยากร และอ านาจในการจดการทเพมขน ส าหรบการจดการสขภาพในมตดานประชาธปไตยนนจะเหนวาในชวงแรกๆกมความขดแยงกบอกสองมตแรกตามทฤษฎ กลาวคอหลกการของประชาธปไตยไดถกทาทายโดยกจการสขภาพบางอยางโดยเฉพาะในสวนทเกยวกบความมนคงของรฐและสงคม เชน การจดการกบผ ปวยทเปนโรคบางโรค ซงอาจจะขดกบหลกสทธ เสรภาพ และเสมอภาค หรอการจดบรการสขภาพทไมเทาถงกนในแตละทองท เปนตน แตกยงคงเปดโอกาสใหพลเมองไดมสวนรวมในการแสดงความคดเหนเกยวกบกจการดานสขภาพ และกมสถาบนประชาธปไตยทเกดขนหลงการเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 โดยเฉพาะส.ส.ทมาจากการเลอกตงของทองถนทสามารถกระต นและตรวจสอบการท างานของรฐบาลได เพอใหประโยชนตกถงประชาชน

ในสมยรฐบาลชาตนยมและสงครามโลกครงท 2 มตดานความมนคงไดถกขบใหเดนขน เนองจากสถานการณภายในและระหวางประเทศทลอแหลม สมเสยงตอการเสยเอกราช การด าเนนการใดๆจงตองใหความส าคญกบความมนคงกอน และเปนสาเหตใหรฐบาลด าเนนนโยบายชาตนยมอยางเขมขน พยายามสรางชาตใหเปนมหาอ านาจ รวมทงปลกเราความรสกชาตนยมในหมประชาชนดวย และรฐบาลกไดโฆษณาปลกเราใหประชาชนด าเนนตามนโยบายตางๆของรฐบาล รวมทงเรองการดแลสขภาพของตนซงถอเปนสวนหนงของการสรางชาต เรองสขภาพสวนบคคลไดถกน าไปเชอมโยงกบความมนคงของประเทศ แตภายหลงจากสงครามสงบและเปลยนรฐบาลไป ความเปนชาตนยมเขมขนเชนนกลดนอยลง เมอเวลาผานไปจนถงชวงทศวรรษ 2490 มตดานความมนคงและการพฒนาซงเปน 2 มตใน 3 มตของไตรลกษณรฐ กไดมการประสานกนและถกขบเนนใหเดนขน รวมทงไดรบแรงผลกดนจากภายนอก มตดานความมนคงของรฐไดรบแรงผลกดนจากภายนอกโดยตรง โดยเฉพาะจากมหาอ านาจทเปนมตรประเทศคอสหรฐอเมรกา ซงมสถานภาพเปน “ลกพ” ผ ใหความปกปองคมครองทางยทธศาสตรแกภมภาคนจากมหาอ านาจและอดมการณของฝายตรงขามคอฝายคอมมวนสต ดงนนการปรบตวของกลไกของรฐทางดานความมนคงจงเปนจดเรมตนของการปรบกลไกของรฐในดานอนๆตามมาดวย15 แมการตระหนกถงภยจากลทธคอมมวนสตจะมมานบตงแตสมยพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหวแลว แตลทธคอมมวนสตในประเทศไทยกยงมไดมรปธรรมของการเคลอนไหวอยางมระบบและเปนขบวนการตอเนองทมงลมลางอ านาจรฐอยางแทจรง รฐและกลไกของรฐกอนทศวรรษ 2490 จงยงมไดมการผนกก าลงและการปรบขยายกลไกของรฐเพอตอสกบลทธนโดยตรง มเพยงการอาศยมาตรการทางกฎหมายเปนหลก เชน พระราชบญญตการกระท าอนเปน

15 ชยอนนต สมทวณช, ไตรลกษณรฐกบการเมองไทย, (กรงเทพฯ: สถาบนนโยบายศกษา, 2538), หนา 67-68.

243

คอมมวนสตซงออกมาครงแรกเมอพ.ศ.2476 ตอมาเมอรฐตองเผชญกบการทาทายจากพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทยมากขนรวมทงการทาทายจากสถานการณภายนอกประเทศในชวงทศวรรษ 2490 กท าใหมตความมนคงมความหลากหลายมากขน เกดการขยายกลไกของรฐอยางรอบดาน โดยเรมจากกลไกของรฐดานการใชก าลงบงคบคอทหารและต ารวจทมการปรบโครงสรางเพอรบมอกบภยคกคามรฐโดยการสนบสนนจากสหรฐอเมรกา และจากนนกไดขยายไปสกลไกของรฐดานการกลอมเกลาและบรการทางสงคม ซงกคอมตการพฒนาทกเปนผลสบเนองมาจากยทธศาสตรปองปรามลทธคอมมวนสตเชนกน โดยเฉพาะการทสหรฐอเมรกามนโยบายตอสคอมมวนสตดวยการเรงรดพฒนาชนบทและการสรางความเจรญทางเศรษฐกจ เปนการประสานมตดานความมนคงกบมตดานการพฒนาไดเปนอยางด การเรงรดบรณะชนบทดวยการสรางถนนหนทางและบรการขนพนฐานตางๆจงมมตทางยทธศาสตรเพอความมนคงแฝงอยดวยเสมอ โดยกจการทมการใหความส าคญเปนอนดบตนๆกคอการคมนาคม การศกษา และการสาธารณสข ทมการขยายตวอยางมากของจ านวนถนนหนทาง สถาบนการศกษา สถานบรการสาธารณสข รวมไปถงจ านวนเจาหนาท ตงแตชวงทศวรรษ 2490 เปนตนไป16 จากทกลาวมาทงหมดจะเหนไดวากจการดานสขภาพพลเมองกเปนหนงในเครองมอหลายๆอยางของรฐ ทมเพอควบคมดแลพลเมองใหมความสอดคลองกบสถานการณและอดมการณของรฐ ซงปรบเปลยนไปในแตละสมย เพอประโยชนของรฐเปนส าคญ จนถงทสดแลวก

อาจเปนอยางท นพ.บรรล ศรพานช* ผอาวโสในวงการแพทยและสาธารณสขไทยเคยกลาวอยางทเลนทจรงไวในงานสมมนาผ รเหนประวตศาสตรระบบสขภาพของไทยเมอปพ.ศ.2551 วา “เปนหมอนมนเปนเหยอของผมอ านาจนะ เขาอยากใหท าอะไรกท า เขาอยากใหมลกมากกเรงๆใหมลกมาก พอมลกมากเขากกลวอก...กจะวางแผนครอบครว...เรานมนเปนเบเขานะ เขาบอกใหท าอะไรกท า...เขาใหท าอะไรกท าไปเรอยดวยความท...ไมรจะพดยงไง”17


* อดตรองอธบดกรมการแพทยระหวางพ.ศ.2521-2526 และรองปลดกระทรวงสาธารณสขระหวางพ.ศ.2527-

2528. 17 บรรล ศรพานช, ใน สาธารณสขชมชน: ประวตศาสตรและความทรงจ า, การสมมนาผ รเหนประวตศาสตรระบบสขภาพไทย ครงท 1 เมอวนท 19 กนยายน พ.ศ.2551, ทวศกด เผอกสม, บรรณาธการ (นนทบร: ส านกวจยสงคมและสขภาพ, 2552), หนา 17-18.

244

บทท 6

บทสรป การขยายตวของสงคมและเศรษฐกจแบบสงออกในประเทศไทยตงแตชวงตนสมยรตนโกสนทร รวมไปถงการตดตอคาขายกบตางประเทศ น าไปสการขยายตวของระบบเศรษฐกจแบบทนนยมในประเทศไทยซงสมพนธกบระบบทนนยมโลก มการปฏรประบบราชการในสมยรชกาลท 5 รวมอ านาจเขาสศนยกลางเพอใหมประสทธภาพในการด าเนนงานดานตางๆมากขน เปนการกาวเขาสความเปนรฐสมยใหม ทงหมดนท าใหพลเมองมความส าคญมากขนในฐานะก าลงการผลต รฐจงตองเรมจดระบบควบคมดแลพลเมองในดานตางๆมากขนทงการศกษา การสาธารณปโภค การคมนาคม ฯลฯ เพอใหการผลตมประสทธภาพเกดประโยชนอยางเตมท และหนงในกจการทรฐใหความส าคญกคอกจการสขภาพพลเมอง รฐสมบรณาญาสทธราชยในสมยรชกาลท 5 และสมยตอมาจนถงชวงกอนเปลยนแปลงการปกครองไดมการด าเนนกจการสขภาพพลเมองหลายอยาง โดยมฐานความรคอการแพทยสมยใหมทรบมาจากชาตตะวนตก ซงมอทธพลทงในดานการเมองและเศรษฐกจระหวางประเทศ การแพทยสมยใหมไดรบการพจารณาจากชนชนน าของรฐไทยวาเปนสงทด จะท าใหไดประโยชนทงในทางพฒนาสงคมและพฒนาเศรษฐกจ ชนชนน าของรฐจงไดเลอกใชการแพทยสมยใหมเพอเปนการแพทยหลกของรฐและพลเมองเพอตอสกบปญหาโรคระบาดทมมากในสมยนนและสงผลเสยตอความมนคงและเศรษฐกจ เกดสถาบนการแพทยสมยใหมในประเทศไทยคอโรงพยาบาลศรราชและกรมพยาบาลในปพ.ศ.2431 ท าหนาทในการดแลกจการสขภาพพลเมองของประเทศ และตอมากไดกลายเปนกรมสาธารณสขในสงกดกระทรวงมหาดไทยในปพ.ศ.2461 อยางไรกตามการด าเนนกจการสขภาพพลเมองในสมยรฐสมบรณาญาสทธราชยมกจะกระจกตวอยแตในเมองหลวง โดยเฉพาะกจการดานการรกษาพยาบาลทมโรงพยาบาลเกดขนหลายแหงในกรงเทพฯ ในขณะทในหวเมองแทบไมมโรงพยาบาลทงๆทเปนแหลงทอยของพลเมองสวนมากของประเทศ การด าเนนกจการสขภาพของรฐในหวเมองสวนใหญจะเปนเพยงการปองกนและรกษาโรคในขนพนฐานเทานน เชน การจดสขาภบาล การเผยแพรแนวคดเรองความสะอาดและอนามยเพอปองกนโรค การปลกฝปองกนโรคไขทรพษ การสขศกษา การจ าหนายยาแผนปจจบน เปนตน ตอมาภายหลงการเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 รฐบาลกไดด าเนนกจการสขภาพแกพลเมองมากขนโดยเฉพาะในสวนหวเมอง การด าเนนการดานสขภาพไมไดเปนเพยงขนพนฐานอกตอไป แตเปนการลงลกเพอแกไขปญหาตางๆในทางสขภาพของพลเมอง เชน ปญหาการมบรการรกษาพยาบาลในทองถนไมเพยงพอ ปญหาเรองโรคระบาดและโรคตางๆทพลเมองเปนกน

245

มาก มกจการส าคญคอการขยายสขศาลาในสวนภมภาคซงสามารถสรางไดเปนจ านวนมากในเวลาไมนาน นอกจากนยงมการมาตรการควบคมโรคเฉพาะตางๆทเปนปญหาในสงคม เชน โรคไขจบสน โรคเรอน โรคจต เปนตน และไดมการปรบปรงกฎหมายดานสาธารณสขและโรคระบาดท าใหครอบคลมวถชวตของพลเมองในทางสขภาพไดมากขน ปจจยทสงผลตอกจการสขภาพพลเมองของรฐบาลภายหลงการเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.2475 มหลายอยาง ทงแรงผลกดนจากตางประเทศ แรงผลกดนจากอดมการณเรองชาตและประชาธปไตย แรงผลกดนจากผ เชยวชาญดานการแพทยและสาธารณสข แรงผลกดนจากราษฎรและผแทนราษฎร เปนตน แสดงใหเหนวารฐไมไดมอ านาจทอสระนกในการด าเนนกจการสขภาพพลเมอง แมวารฐจะมการใชอ านาจในการด าเนนกจการสขภาพพลเมองเพอประโยชนของรฐในทางความมนคงและเศรษฐกจ แตกมความเคลอนไหวจากภาคสวนตางๆทคอยควบคมและผลกดนรฐใหตองค านงถงประโยชนของพลเมองดวย ไมใชค านงแตประโยชนของรฐเพยงอยางเดยว ตอมาเมอเขาสสมยรฐบาลชาตนยมของจอมพลป.พบลสงครามระหวางพ.ศ.2481-2487 ซงอยทามกลางสถานการณสงครามโลกครงท 2 กจการสขภาพพลเมองกไดรบผลจากนโยบายชาตนยมของรฐบาลดวย กลาวคอรฐบาลตองการใหพลเมองสรางตวเองเพอสรางชาต โดยการสรางรางกายใหแขงแรงปราศจากโรคภยไขเจบ เพอจะไดประกอบอาชพการงานไดอยางเตมท นอกจากนรฐบาลยงตองการเพมพลเมองทงในทางปรมาณและคณภาพเพอสรางชาตใหเปนมหาอ านาจ น าไปสการด าเนนนโยบายตางๆซงแบงไดเปน การเพมการเกด การลดการตาย และการเสรมสรางรางกายพลเมอง มการยกฐานะกรมสาธารณสขเปนกระทรวงสาธารณสขในปพ.ศ.2485 เพอใหดแลกจการสขภาพพลเมองของประเทศโดยเฉพาะ รฐบาลชาตนยมไดพยายามใชวธกระตนเรงเราอารมณความรสกรวมของพลเมองในการสรางชาตเพอใหพลเมองไดปฏบตตามแนวทางตางๆของรฐบาล มการใชวธโฆษณาชวนเชอและประชาสมพนธอยางกวางขวาง มการเผยแพรวถชวตทพลเมองควรปฏบต ท าใหรฐบาลสามาถเขาถงชวตประจ าวนของพลเมองไดมากขนตงแตการกนจนถงการนอน รวมไปถงการใชชวตในสงคมโดยเฉพาะสวนทเกยวกบการเพมพลเมอง เชน การแตงงาน การเลอกคครอง เปนตน อยางไรกตามเมอรฐบาลชาตนยมของจอมพลป.พบลสงครามตองลงจากอ านาจ รวมทงการสนสดลงของสงครามโลกครงท 2 กจการหลายอยางกถกลมเลกเนองจากรฐบาลใหมเหนวาเปนความชาตนยมทเขมขนและเปนการควบคมบงคบพลเมองมากเกนไป โดยเฉพาะกจการทเกยวของกบวถชวต การแตงงาน การมบตร เปนตน รฐบาลพลเรอนภายหลงสงครามโลกครงท 2 ทมาจากการเลอกตงมความพยายามทจะฟนฟความเปนประชาธปไตยซงลดนอยลงไปในสมยรฐบาลชาตนยมทมลกษณะอ านาจนยม

246

รวมทงใหความส าคญกบการฟนฟสภาพสงคมและจตใจพลเมองภายหลงสงคราม มความพยายามทจะขยายกจการสขภาพพลเมองและสวสดการทางสงคมอนๆสพลเมองใหเทาเทยมและทวถงตามหลกสทธเสรภาพและความเสมอภาคในการปกครองระบอบประชาธปไตย อยางไรกตามกไมสามารถด าเนนการไดอยางจรงจงนกเนองจากรฐบาลไมมเสถยรภาพ มการเปลยนรฐบาลหลายครงในชวงเวลา 2 ป และสดทายกมการรฐประหารในปพ.ศ.2490 รฐบาลคณะรฐประหารระหวางพ.ศ.2490-2500 ทมจอมพลป.พบลสงครามเปนนายกรฐมนตร มอดมการณทส าคญอยางหนงคอการตอตานคอมมวนสต ในสถานการณสงครามเยนระหวางคายเสรประชาธปไตยทมสหรฐอเมรกาเปนผน า กบฝายคอมมวนสตทมสหภาพโซเวยตเปนผน า รฐบาลไทยเลอกทจะอยฝายเสรประชาธปไตยตอตานคอมมวนสต ท าใหไดรบการสนบสนนตางๆจากสหรฐอเมรกาอยางมากรวมทงความชวยเหลอดานกจการสขภาพพลเมอง โดยมเปาหมายคอการลดอตราการปวยและตายเพอเพมพลเมองและประสทธภาพในการผลต รวมทงเปนการสรางความนยมแกรฐบาลเพอชวงชงพลเมองกบฝายคอมมวนสตทพยายามจะแทรกซม กจการส าคญทไดด าเนนการคอการขยายโรงพยาบาลจนครบทกจงหวด รวมทงการควบคมปองกนโรคตางๆทเปนปญหาสงคม เชน โรคไขจบสน คดทะราด วณโรค เปนตน โดยไดรบความชวยเหลอและวทยาการจากตางประเทศ ท าใหโรคทเปนปญหาสงคมมายาวนานเหลานลดลงไดอยางมาก ความชวยเหลอจากตางประเทศเหลานโดยเฉพาะจากองคการระหวางประเทศเปนผลมาจากแนวคดใหมๆ หลายอยางทกอตวขนภายหลงสงครามโลกครงท 2 เชน แนวคดสทธมนษยชน แนวคดทประเทศพฒนาแลวชวยเหลอประเทศทก าลงพฒนาเพอประโยชนราวมกน เปนตน อยางไรกตามการทประเทศไทยไดรบความชวยเหลอและวทยาการดานสขภาพจากตางประเทศ รวมทงการขยายกจการโรงพยาบาลไปสภมภาค แมวาจะสามารถท าใหพลเมองจ านวนมากมโอกาสเขารบบรการทางสขภาพกนมากขน แตกตองแลกกบภาระคาใชจายทเพมขนในการเขารบบรการ เนองจากโรงพยาบาลเปนสถาบนการแพทยชน 1 รวมทงมเครองมอและบคลากรชน 1 ซงตองมการลงทนสง ท าใหพลเมองผ ใชบรการตองรวมแบกรบภาระการลงทนน ดวย และท าใหบรการทางการแพทยมลกษณะในเชงพาณชยมากขน แตพจารณาจากสถตผ เขารบบรการจ านวนมากกนบไดวาโรงพยาบาลเปนทนยมของพลเมองสวนภมภาคในทศวรรษ 2490 โดยสรปแลวกลาวไดวากจการสขภาพพลเมองของประเทศตองปรบเปลยนไปตามอดมการณและสถานการณของรฐบาลในแตละสมย และกจการสขภาพพลเมองกเปนเครองมอหนงของรฐบาลในการท าตามอดมการณและสถานการณของประเทศในเวลานน โดยมจดประสงคหลกเพอใหเกดประโยชนตอรฐ แตในฐานะทพลเมองกเปนองคประกอบหนงของรฐและกจการสขภาพกเปนกจการทมผลตอคณภาพชวตในทางรางกายของประชาชนโดยตรง จงเปนสงทพลเมองกไดรบประโยชนดวย โดยแลกกบการทตองอยภายใตการควบคมดแลของรฐ และใน

247

บางครงกตองยอมสละอสรภาพบางอยางในการด าเนนชวต หรอการทตองปรบเปลยนวถชวตของตนใหเขากบการควบคมดแลของรฐในทางสขภาพ ส าหรบพนฐานทท าใหรฐสามารถเขาด าเนนการควบคมดแลสขภาพพลเมองไดอยางมความชอบธรรมกคอความรทางการแพทยสมยใหมซงมความเปนวทยาศาสตรและผานการพสจนคนความาแลวทงในแงของกระบวนการทใชอธบายการเกดขนของโรคและการรกษา รวมไปถงประสทธผลของการรกษา เหลานท าใหชนชนน าของรฐเลอกทจะรบการแพทยสมยใหมของชาตตะวนตกมาเพอมาเปนการแพทยหลกของรฐและพลเมอง เพอใหประสทธผลของการแพทยสมยใหมน ามาซงประโยชนแกรฐในทางความมนคงและเศรษฐกจ รวมไปถงประโยชนแกพลเมองในทางสขภาพ โดยรฐไดใชกลไกและอ านาจรฐทมอยในการท าใหการแพทยสมยใหมไดแพรหลายเขาไปอยในวถชวตของพลเมองโดยเฉพาะในสวนภมภาค รวมทงคอยๆเบยดบงการแพทยแบบจารตทแพรหลายอยเดมในพลเมองใหเสอมความนยมลงโดยอาศยประสทธผลของการแพทยสมยใหมทเหนไดชดและรวดเรวมากกวา อยางไรกตามการทรฐบาลไดจดระบบกจการสขภาพพลเมองตงแตเรมตนจนถงสนสดชวงเวลาทศกษากสงผลใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคมและวถชวตของประชาชนอยางมากพอสมควร อยางแรกกคอการทประชาชนมการเจบปวยและตายจากโรคตางๆทเปนปญหามายาวนานนบศตวรรษลดนอยลง รวมทงการทประชาชนตองเปลยนวถชวตจากการทเคยพงพาแพทยแผนโบราณและชมชนของตนมาอยางยาวนาน กตองเปลยนมาพงการแพทยสมยใหมทรฐจดใหกนมากขน ซงกตองเสยคาใชจายเพมขนดวย แลกกบการใชบรการความรและเทคโนโลยตางๆทผานการพสจนทดลองแลววาไดผลในทางการบ าบดรกษาโรคจรง ซงผลของการทการแพทยสมยใหมของรฐสามารถชวยเหลอปองกนและรกษาพลเมองจากการเจบปวยและตายดวยโรคตางๆเปนจ านวนมาก กคงจะท าใหการแพทยสมยใหมเปนทนยมกนในหมพลเมองมากพอสมควร สะทอนจากจ านวนผ เขารบบรการในโรงพยาบาลทมากขนทกป แมจะตองเสยคาใชจายเพมขน จนในเวลาตอมาการแพทยสมยใหมกไดตดเปนบรรทดฐานหนงในชวตของประชาชนพลเมองแมในชาวชนบท ประชาชนตองพงพงแพทยและโรงพยาบาลกนมากขน และบคลากรทางการแพทยกไมเคยเพยงพอกบความตองการ งบประมาณทตองใชจายในการดแลสขภาพของประชาชนกไมเคยเพยงพอ ประชาชนไมไดรบบรการอยางเทาเทยมและทวถง เหลาน เปนสาเหตหนงทท าใหเกดความพยายามฟนฟการแพทยแผนไทยรวมทงการแพทยทางเลอกอนๆในทศวรรษ 2530 จนถงปจจบน เพอมาแบงเบาภาระของการแพทยสมยใหม รวมทงความพยายามผลกดนงานสาธารณสขมลฐานทตองการใหประชาชนรจกรกษาตวเองกอนทจะมาใหแพทยรกษา ซงลวนเปนสงทตรงกนขามกบสงทเกดขนในชวงเวลาทศกษาอยางสนเชง

248

นอกจากนกยงมความเปลยนแปลงในวถชวตของพลเมองจากการทรฐคอยใชกลไกบงคบและกลอมเกลาตลอดเวลาใหพลเมองมการใชชวตตามแนวทางของการแพทยสมยใหม เชน ใหมการรกษาความสะอาด รกษาอนามย กนอาหารทด ฯลฯ การทตองคอยถกบงคบและกลอมเกลาใหปฏบตซ าๆ เปนเวลานาน กสามารถท าใหหลกการทางการแพทยสมยใหมทอยในการด ารงชวตเหลานสามารถฝงตวเขาไปเปนวถชวตทปกตของพลเมองไดในระดบหนง จนกระทงกลายเปนความเคยชนหรอหลกปฏบตทวไปโดยปรยายเมอเวลาผานไป และจะไมใชสงทรฐบาลตองคอยควบคมบงคบอก แตเปนสงทมการเรยนการสอนในโรงเรยน และพลเมองสงสอนกนเองโดยเฉพาะในครอบครว แตกยงมขอยกเวนส าหรบบางสงบางอยางทยงคงมอยแมในสงคมปจจบนไมวาจะมการกลอมเกลามากเทาใด กไมสามารถจะก าจดลงไปไดอยางเดดขาด เชน การทานอาหารสกๆดบๆ การบรโภคเนอสตวบางชนด ฯลฯ เนองจากเปนสงทสมพนธกบวฒนธรรมวถชวตของชาวบานและสภาพของทองท

249

รายการอางอง

เอกสารหอจดหมายเหตแหงชาต กรงเทพฯ (หจช.)

- เอกสารส านกนายกรฐมนตร (สร.)

หจช. สร.0201.6/23 ยบเลกสภากาชาดไทย (พ.ศ.2485). หจช. สร.0201.14/16 เรองขยายการพลศกษาในโรงเรยนทวไป (พ.ศ.2479). หจช. สร.0201.17/11 สนนบาตชาตจดใหมการอบรมเรองไขจบสนทสงคโปร พ.ศ.2476-2481. หจช. สร.0201.24.3 การประชมระหวางประเทศ-การสาธารณสข. หจช. สร.0201.24.3/8 การประชมวาดวยการอนามยในชนบท (Rural Hygiene) (พ.ศ.2478-

2481). หจช. สร.0201.24.3/10 การประชมเรองสาธารณสขหรอเรองสขาภบาล (พ.ศ.2479-2481). หจช. สร.0201.24.3/17 การประชมระหวางประเทศของสมาคมปราบวณโรค (พ.ศ.2482-2496). หจช. สร.0201.25/27 จานายสบ หมนไววองวธยทธ แสดงความเหนเรองโครงการปกครอง (พ.ศ.

2475). หจช. สร.0201.25/89 นายเหรยญ ผวพม เสนอความเหนเพอความเจรญของประเทศ (พ.ศ.2475). หจช. สร.0201.25/122 ความเหนของนายบญเกด ธนชาต เรองหลกบ ารงประเทศ (พ.ศ.2475). หจช. สร.0201.25/211 นายศร โพธปน เสนอโครงการจดประเทศใหม (พ.ศ.2475). หจช. สร.0201.25/204 ความเหนเรองการสาธารณสข (พ.ศ.2475). หจช. สร.0201.25/239 นายสงวน ศลปเจรญ เสนอความเหน (พ.ศ.2475). หจช. สร.0201.25/302 ความเหนของขนวเศษภาษา (พ.ศ.2475). หจช. สร.0201.25/308 ความเหนของพระยาอมรวสยสรเดช การปองกนเศรษฐภยของประเทศ

สยาม (พ.ศ.2475). หจช. สร.0201.25/420 นายเรอเอกศร ปานะวระ วาควรตงกรรมการวางโครงการแพทย (พ.ศ.

2475). หจช. สร.0201.25/547 นายถาย สวรรณกฏ เสนอความเหนเรองการอบรมกรมการอ าเภอเกยวกบ

วชาสตวแพทยและวชาพยาบาลขนตน (พ.ศ.2476). หจช. สร.0201.25/633 พระยาเดชด ารง เรองความปลอดภยของราษฎร (พ.ศ.2476). หจช. สร.0201.25/684 ขนบรรเทาคณาพาธ หารอความเหนรวม 8 ขอ วาสมควรเปลยนแปลง

หรอไม (พ.ศ.2475).

250

หจช. สร.0201.25/751 พระยาวเศษสงหนาทเสนอขอสงเกตเกยวดวยจงหวดนครนายก (พ.ศ.2477-2478).

หจช. สร.0201.25/808 เสนอความเหนเกยวกบนโยบายทวไปของรฐบาล (พ.ศ.2482). หจช. สร.0201.25/919 ความเหนนายเออง แกวภกด เรองการเพมพลเมอง (พ.ศ.2485). หจช. สร.0201.25/1034 นายบร ลกสนพรหม เรองการเพมจ านวนประชากรของประเทศ (พ.ศ.

2486). หจช. สร.0201.25/1308 ความเหนของนายชาญ สนทรชย (พ.ศ.2493-2494). หจช. (2)สร.0201.5/23 เรองเพมจ านวนประชากรประเทศไทย (10 ส.ค.2484 – 31 ต.ค.2484). หจช. (2)สร.0201.5/26 โครงการบรณะชนบท หรอแผนการบรณะชนบท (17 พ.ย.2485-26 ก.ค.

2495). หจช. (2)สร.0201.5/27 การประชมขาหลวงตรวจการกระทรวงมหาดไทย (16 ธ.ค.2485-18 ม.ย.

2495). หจช. (2)สร.0201.5/58 การบรณะครอบครว หรอการอบรมสงคมสงเคราะห (16 ม.ค.-18 ม.ย.

2496). หจช. (2)สร.0201.5.1/3 กรรมการรายงานโครงการและวธปฏบตการบ ารงทองท (28 ส.ค.-22

ธ.ค. 2482). หจช. (2)สร.0201.10/15 ค าแถลงนโยบายของรฐบาล (20 ธ.ค.2475 – 12 ธ.ค.2490). หจช. (2)สร.0201.10/50 นายกรฐมนตรกลาวค าปราศรยแกประชาชนและสนทรพจน โอวาท

สาสนวงวอน (14 พ.ย.2482 – 17 ม.ค.2485). หจช. (2)สร.0201.10/83 ค าแถลงนโยบายของรฐบาล (ตอน 2) (8 ม.ค.-21 เม.ย.2491). หจช. (2)สร.0201.10/88 ค าแถลงนโยบายของรฐบาล (ตอน 3) (2 พ.ค.2492-5 ส.ค.2497). หจช. (2)สร.0201.18.1/1 บทสนทนาระหวางนายมนกบนายคง แสดงทางวทยกระจายเสยง

ประจ าเดอนตลาคม (14 ก.ย.2484 – 27 พ.ย.2484). หจช. (2)สร.0201.18.1/4 บทสนทนาระหวางนายมน ชชาต กบนายคง รกไทย พฤศจกายน 2485

ถง กมภาพนธ 2485 (1 พ.ย.2485 – 7 เม.ย.2486). หจช. (2)สร.0201.21/1 กรรมการพจารณาปญหาการสาธารณสขและการแพทยของประเทศ (29

ต.ค.2475 – 5 ม.ค.2485). หจช. (2)สร.0201.24/1 หลกสตรส าหรบชนประถมและมธยมศกษาหรอเรองประมวลศกษา

(แผนการหรอโครงการศกษาของชาต ตอน 1) (22 ส.ค.2475 – 3 เม.ย.2480). หจช. (2)สร.0201.27/3 การรกษาความสะอาดในถนนหลวงและการเทขยะมลฝอย (1 ก.ย.2475 –

17 ก.พ.2485).

251

หจช. (2)สร.0201.27/4 เรองจดตงโรงเรยนแพทย (23 พ.ค.2475 – 17 พ.ย.2496). หจช. (2)สร.0201.27/7 ควบคมคนปวยเปนโรคตดตอ (30 เม.ย. – 27 ก.ค.2478). หจช. (2)สร.0201.27/8 รอคกเฟลเลอร (11 ก.ค.2478-11 พ.ย.2489). หจช. (2)สร.0201.27/9 รายงานการประชมคณะกรรมการพจารณาการสาธารณสขและการแพทย

(6 ธ.ค.2478 – 12 เม.ย.2480). หจช. (2)สร.0201.27/10 โครงการสงเสรมอาหารของชาต (5-8 ต.ค.2481). หจช. (2)สร.0201.27/14 วนสาธารณสข (6 ต.ค.2483 – 19 พ.ย.2496). หจช. (2)สร.0201.27/16 อบรมนกเรยนผดงครรภชน 2 (10 เม.ย.2485-17 พ.ย.2496). หจช. (2)สร.0201.27/19 การบงคบใหราษฎรรกษาบรเวณบาน ตวบาน และภายในบานใหสะอาด

ถกตองอนามย (19 ม.ค.-6 ก.พ. 2486). หจช. (2)สร.0201.27/20 งานวนของแม (17-26 ก.พ.2486). หจช. (2)สร.0201.27/31 รายงานผลปฏบตงานในดานสาธารณสข (10 ม.ย.-20 ก.ค.2493). หจช. (2)สร.0201.27.1/3 การปองกนและปราบอหวาตกโรค (26 ม.ค.2478-23 ก.ค.2480). หจช. (2)สร.0201.27.1/6 มหาดไทยรายงานการปองกนและบ าบดไขจบสนจงหวดตางๆ (9 พ.ย.

2482-25 พ.ค.2486). หจช. (2)สร.0201.27.1/7 ใหขาหลวงสงเผาบานเรอนหรออาคารทกอเกดกาฬโรคหรออหวาตกโรค

(21 ม.ค.2486-28 ก.ย.2487). หจช. (2)สร.0201.27.1/8 โครงการควบคมโรคเรอน (14 เม.ย.2486-28 ม.ย.2491). หจช. (2)สร.0201.27.1/13 ขอคณะผ เชยวชาญควบคมไขมาลาเรย (5 ต.ค.2491-14 ก.ย.2493). หจช. (2)สร.0201.27.1/14 วณโรคหรอเรองการควบคมวณโรครวมกบองคการอนามยโลก (27

พ.ค.2492-22 ก.ค.2495). หจช. (2)สร.0201.27.1/15 โครงการควบคมโรคคดทะราด (15 ก.พ.2493-6 ม.ย.2495). หจช. (2)สร.0201.27.1/17 โรคเทาชาง (3 ม.ค.-21 ธ.ค.2494). หจช. (2)สร.0201.27.2/3 โรงพยาบาลโรคเรอน (19 ก.พ.2476-27 ส.ค.2496). หจช. (2)สร.0201.27.2/8 โครงการสรางโรงพยาบาลหวเมองของกระทรวงมหาดไทย (9 ก.พ.2477

– 31 ส.ค.2489). หจช. (2)สร.0201.27.2/39 การปรบปรงสขศาลาชน 1 ดวยความชวยเหลอจากกองทนฉกเฉน

ระหวางประเทศ (4-21 ม.ค.2495). หจช. (2)สร.0201.30/9 องคการสงเสรมการสมรส (19 ส.ค.2485-15 พ.ย.2487). หจช. (2)สร.0201.35.2/14 กระทถามสมาชกสภาผแทนราษฎร (28 ต.ค.2489-19 ธ.ค.2496). หจช. (2)สร.0201.37/1 การบรณะจงหวดตางๆภาคอสาน (13 พ.ค.-30 ต.ค.2496).

252

หจช. (2)สร.0201.93/8 รฐมนตรกลาวสนทรพจนทางวทยกระจายเสยง (24 ก.พ.2476 – 27 ม.ค.2494).

หจช. (2)สร.0201.96/2 เบดเสรจความตกลงวาดวยความรวมมอทางเศรษฐกจและทางเทคนคระหวางไทย-อเมรกา (27 ต.ค.2492-25 ธ.ค.2496).

หจช. (2)สร.0201.96/6 คณะกรรมการด าเนนงานตามขอ 4 ของประธานาธบดทรแมน (18 ก.ค.2493-17 ก.ค.2496).

หจช. (2)สร.0201.96/16 บนทกยนยนผลประโยชนทไดรบการชวยเหลอจากอเมรกา (23 ม.ค.2494-22 ส.ค.2496).

หจช. (3)สร.0201.7.1/7 การประชมสมชชาองคการอนามยโลก ครง 1-5 (13 พ.ค.2491-30 ธ.ค.2495).

หจช. (3)สร.0201.23/2 เบดเสรจเรองการจดการปองกนระงบการแทรกซมของคอมมวนสต (1 ม.ค.2497-10 พ.ค.2505).

หจช. (3)สร.0201.23/12 ใบปลวเปนปฏปกษตอรฐบาล (9-22 ธ.ค.2498). หจช. (3)สร.0201.59/19 โครงการสงเสรมสขศกษาและอนามยโรงเรยน (29 ส.ค.2499-16 ส.ค.

2500). หจช. (3)สร.0201.62/1 โครงการและการปฏบตงานกระทรวงมหาดไทย (พ.ศ.2476-2482). หจช. (3)สร.0201.62/15 โครงการและการปฏบตงานกระทรวงสาธารณสข (14 พ.ค.2486-18

ก.ย.2490). หจช. (3)สร.0201.62/22 โครงการและการปฏบตงานกระทรวงสาธารณสข พ.ศ.2491-2492 (2

ม.ค.2491-19 ต.ค.2492).

253

เอกสารอนๆ

กระทดวนเรองโรคอหวาต วนท 4 กมภาพนธ 2478. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2478, หนา 133-136. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2481.

กระทถามดวนเรองปองกนและรกษาโรครดสดวงตา วนท 7 สงหาคม 2493. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2493, หนา 1495-1499. พระนคร: โรงพมพสหการพมพ, 2498.

กระทถามเรอง 1.น าทวมบานเรอนราษฎรในจงหวดพทลง 2.เพมต ารวจ 3.เพมแพทย วนท 1 กมภาพนธ 2479. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 1 พ.ศ.2479, หนา 66-70. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2479.

กระทถามเรองการกอสรางโรงพยาบาลจงหวดล าปาง วนท 7 มกราคม 2486. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2486, หนา 1-2. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2486.

กระทถามเรองการกอสรางโรงพยาบาลในสวนภมภาค วนท 11 กนยายน 2497. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ พ.ศ.2497, หนา 1-5. พระนคร: ศนยชวเลขและพมพดด, 2497.

กระทถามเรองการขยายการแพทย วนท 16 กมภาพนธ 2477. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2477, หนา 1467-1469. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2480.

กระทถามเรองการจดตงโรงเรยนแพทย วนท 3 มถนายน 2491. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2491, หนา 981-984. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2491.

กระทถามเรองการจดตงสถานพยาบาลและควบคมคนเปนโรคเรอน วนท 11 มกราคม 2494. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ พ.ศ.2494, หนา 98-101. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2494.

กระทถามเรองการจายเงนคาท าศพและคาพยาบาล วนท 2 สงหาคม 2481. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2481, หนา 642-645. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2482.

กระทถามเรองการใชยาซลเฟโทรนรกษาโรคเรอน วนท 31 กรกฎาคม 2495. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2495, หนา 580-583. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2495.

254

กระทถามเรองการบงคบใหมการตรวจโรคแกขาราชการเปนประจ า วนท 29 พฤศจกายน 2499. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2499, หนา 186. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2499.

กระทถามเรองการบ าบดโรค วนท 2 สงหาคม 2481. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2481, หนา 647. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2482.

กระทถามเรองการบ าบดโรคคดทะราดและเทาชาง วนท 21 ธนวาคม 2487. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ พ.ศ.2487, หนา 694-697. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2487.

กระทถามเรองการปฏบตงานของนายแพทย วนท 27 สงหาคม 2496. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ พ.ศ.2496, หนา 617-625. พระนคร: บรษทเสนาการพมพ, 2499.

กระทถามเรองการปราบโรคในจงหวดเลย วนท 27 สงหาคม 2478. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2478, หนา 400-401. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2480.

กระทถามเรองการปวยไขหวดใหญทางจงหวดพทลง วนท 1 มนาคม 2476. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2476, หนา 1220-1222. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2476.

กระทถามเรองการปองกนโรคคดทะราด วนท 1 กรกฎาคม 2491. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2491, หนา 1086-1088. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2491.

กระทถามเรองการปองกนโรคระบาด วนท 2 กมภาพนธ 2481. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2481, หนา 612-614. พระนคร: โรงพมพไทยพทยา, 2482.

กระทถามเรองการปองกนและปราบปรามกาฬโรค วนท 25 กมภาพนธ 2481. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2481, หนา 779-781. พระนคร: โรงพมพไทยพทยา, 2482.

กระทถามเรองการปองกนและปราบปรามไขทรพษ วนท 22 กรกฎาคม 2491. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2491, หนา 1703-1706. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2491.

255

กระทถามเรองการเพมแพทยประจ าต าบล วนท 30 ธนวาคม 2495. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ พ.ศ.2495, หนา 1440-1448. พระนคร: บรษทการพมพทหารผานศก, 2498.

กระทถามเรองการแพทยในตางจงหวดและทองทชนบท วนท 6 ธนวาคม 2499. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2499, หนา 244. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2499.

กระทถามเรองการแพทยและการสาธารณสข วนท 12 มนาคม 2480. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2480, หนา 1617-1620. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2481.

กระทถามเรองการมารดาและทารกสงเคราะห วนท 17 มกราคม 2496. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ พ.ศ.2496, หนา 363-376. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2496.

กระทถามเรองการรกษาผ ปวยโรคจต วนท 19 กมภาพนธ 2477. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2477, หนา 1480-1481. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2480.

กระทถามเรองการรกษาพยาบาลราษฎรทเปนโรคเรอนในภาคอสาน วนท 17 กนยายน 2482. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2482, หนา 825-827. พระนคร: โรงพมพไทยพทยา, 2482.

กระทถามเรองการเรยนวชาแพทย วนท 12 มนาคม 2480. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2480, หนา 1613-1617. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2481.

กระทถามเรองการศกษาแพทยศาสตร วนท 12 กนยายน 2479. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2479, หนา 501-503. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2479.

กระทถามเรองการสงเสรมใหเดกเกดมามอนามยด วนท 11 กนยายน 2486. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2486, หนา 917-919. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2486.

กระทถามเรองการสรางถนนและการสาธารณสข วนท 6 กนยายน2481. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2481, หนา 1312-1317. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2482.

256

กระทถามเรองการสอบไลแพทยแผนโบราณ วนท 20 กมภาพนธ 2479. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 1 พ.ศ.2479, หนา 311-313. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2479.

กระทถามเรองการสงหามไมใหพระภกษรกษาโรคภยไขเจบแกประชาชน วนท 14 กรกฎาคม 2498. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ พ.ศ.2498, หนา 70-75. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2498.

กระทถามเรองการสาธารณสข วนท 17 กมภาพนธ 2493. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ พ.ศ.2493, หนา 1763-1764. พระนคร: โรงพมพรงเรองธรรม, 2497.

กระทถามเรองการอบรมแพทยต าบล วนท 19 กมภาพนธ 2477. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2477, หนา 1482-1484. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2480.

กระทถามเรองกาฬโรคเกดขนทจงหวดนครราชสมา วนท 9 กมภาพนธ 2493. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ พ.ศ.2493, หนา 1543-1546. พระนคร: โรงพมพรงเรองธรรม, 2497.

กระทถามเรองเกดไขทรพษในทองทจงหวดสรนทร วนท 8 ธนวาคม 2498. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2498, หนา 366-373. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2498.

กระทถามเรองเกยวแกโรคเรอน ฯลฯ วนท 25 มกราคม 2476. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2476, หนา 381-392. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2476.

กระทถามเรองขยายการสขาภบาลตามชนบทและการเพมหนวยสาธารณสขเคลอนท วนท 21สงหาคม 2484. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2484, หนา 383. พระนคร: โรงพมพครสภาลาดพราว, 2512.

กระทถามเรองไขจบสน วนท 1 มนาคม 2480. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2480, หนา 1353-1355. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2481.

กระทถามเรองไขจบสน วนท 26 กรกฎาคม 2481. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2481, หนา 502. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2482.

กระทถามเรองไขจบสน วนท 30 กรกฎาคม 2481. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2481, หนา 565-568. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2482.

257

กระทถามเรองไขจบสนในเขตจงหวดพจตร วนท 9 กนยายน 2482. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2482, หนา 601-604. พระนคร: โรงพมพไทยพทยา, 2482.

กระทถามเรองไขจบสนในจงหวดล าพน วนท 23 กนยายน 2482. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2482, หนา 881-883. พระนคร: โรงพมพไทยพทยา, 2482.

กระทถามเรองไขจบสนระบาดทจงหวดเชยงใหม วนท 13 สงหาคม 2481. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2481, หนา 820-822. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2482.

กระทถามเรองไขจบสนและโรคบด วนท 30 กรกฎาคม 2485. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2485, หนา 131-132. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2485.

กระทถามเรองไขทรพษระบาด วนท 2 ธนวาคม 2484. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2484, หนา 228. พระนคร: โรงพมพครสภาพระสเมร, 2516.

กระทถามเรองไขทรพษระบาดในจงหวดยะลาและปตตาน วนท 11 พฤศจกายน 2489. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ พ.ศ.2489, หนา 6-10. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2489.

กระทถามเรองไขทรพษระบาดในจงหวดสราษฎรธาน วนท 18 มนาคม 2489. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2489, หนา 727. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2489.

กระทถามเรองไขหวดใหญ วนท 10 กนยายน 2496. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ พ.ศ.2496, หนา 849-853. พระนคร: บรษทเสนาการพมพ, 2499.

กระทถามเรองคนปวยโรคเรอน วนท 1 กรกฎาคม 2480. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2480, หนา 43-45. พระนคร: โรงพมพครสภาลาดพราว, 2513.

กระทถามเรองควบคมเชออหวาตกโรคทเกดจากน าแขง วนท 5 มนาคม 2478. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2478, หนา 943-945. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2481.

กระทถามเรองจดใหมหนวยการแพทยโยกยายไปตามทองถนทกนดาร วนท 23 กรกฎาคม2481. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2481, หนา 444-448. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2482.

258

กระทถามเรองจ านวนทารกตายคลอดและการทารกสงเคราะห วนท 30 กรกฎาคม 2481. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2481, หนา 571-574. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2482.

กระทถามเรองจ านวนแพทยแผนปจจบนทรกษาพยาบาล วนท 19 สงหาคม 2482. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2482, หนา 379-380. พระนคร: โรงพมพไทยพทยา, 2482.

กระทถามเรองเดกขอทานและผใหญทเปนโรคเรอน วนท 24 ตลาคม 2478. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2478, หนา 1678-1682. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2480.

กระทถามเรองเดกนกเรยนปวยเปนโรคคดทะราดและเทาโต วนท 15 มถนายน 2493. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2493, หนา 167-173. พระนคร: โรงพมพสหการพมพ, 2498.

กระทถามเรองตงโรงพยาบาลจงหวดขอนแกน วนท 1 สงหาคม 2483. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2483, หนา 222-224. พระนคร: โรงพมพไทยพทยา, 2484.

กระทถามเรองทางสาธารณะและโรงพยาบาล วนท 26 สงหาคม 2482. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2482, หนา 457-460. พระนคร: โรงพมพไทยพทยา, 2482.

กระทถามเรองนายแพทยเถอนเกดระบาดขนในจงหวดเชยงใหม วนท 5 ตลาคม 2493. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ พ.ศ.2493, หนา 66-74. กรงเทพฯ: ศนยชวเลขและพมพดด, 2493.

กระทถามเรองใบอนญาตผประกอบโรคศลปะ วนท 24 กมภาพนธ 2493. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ พ.ศ.2493, หนา 1968-1991. พระนคร: โรงพมพรงเรองธรรม, 2497.

กระทถามเรองปรบปรงคณะแพทยศาสตรแหงจฒาลงกรณมหาวทยาลย วนท 12 กนยายน 2479. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2479, หนา 499-501. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2479.

กระทถามเรองปรบปรงคณภาพของสารวตรนกเรยนและแพทยประจ าต าบล วนท 22 กมภาพนธ 2481. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2481, หนา 723-724. พระนคร: โรงพมพไทยพทยา, 2482.

259

กระทถามเรองปองกนโรคระบาด วนท 17 ตลาคม 2478. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2478, หนา 1436-1440. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2480.

กระทถามเรองพระราชบญญตควบคมผ ปวยเปนโรคเรอน วนท 24 มนาคม 2478. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2478, หนา 1297-1298. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2481.

กระทถามเรองเพมแพทยประจ าโรงพยาบาลจงหวดปราจนบร วนท 17 กนยายน 2485. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2485, หนา 501-502. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2485.

กระทถามเรองเพมหนวยสาธารณสขเคลอนทใหมากขน วนท 20 พฤศจกายน 2484. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2484, หนา 123-124. พระนคร: โรงพมพครสภาพระสเมร, 2516.

กระทถามเรองแพทยประจ าสขศาลา วนท 2 ธนวาคม 2486. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2486, หนา 189-190. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2486.

กระทถามเรองแพทยแผนโบราณ วนท 5 ธนวาคม 2485. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2485, หนา 941-942. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2485.

กระทถามเรองแพทยแผนโบราณ วนท 6 ตลาคม 2479. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2479, หนา 969-970. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2479.

กระทถามเรองแพทยสาธารณสข วนท 29 กนยายน 2482. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2482, หนา 1048-1051. พระนคร: โรงพมพไทยพทยา, 2482.

กระทถามเรองยาตามโรงพยาบาล สขศาลาตามหวเมอง วนท 18 กนยายน 2497. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ พ.ศ.2497, หนา 21-32. พระนคร: ศนยชวเลขและพมพดด, 2497.

กระทถามเรองยาต าราหลวงและแพทยประจ าต าบล วนท 13 สงหาคม 2485. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2485, หนา 196-199. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2485.

260

กระทถามเรองยารกษาโรคตามสขศาลาหวเมอง วนท 22 กรกฎาคม 2491 . ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2491, หนา 1714-1716. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2491.

กระทถามเรองรฐบาลชวยระงบโรคไขหวดใหญในจงหวดแพรอยางไร วนท 19 มนาคม 2476. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2476, หนา 1790. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2476.

กระทถามเรองรฐบาลด ารควบคมโรคจตอยางไรหรอไม วนท 25 มกราคม 2476. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2476, หนา 394-395. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2476.

กระทถามเรองรฐบาลมนโยบายในเรองแพทยของจงหวดหนองคาย วนท 15 มกราคม 2476. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2476, หนา 206-220. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2476.

กระทถามเรองราษฎรเปนโรคเทาชาง วนท 20 พฤศจกายน 2484. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2484, หนา 126-127. พระนคร: โรงพมพครสภาพระสเมร, 2516.

กระทถามเรองโรคซงถวงความเจรญของนกเรยน วนท 5 กมภาพนธ 2477. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2477, หนา 1079-1082. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2477.

กระทถามเรองโรคทางฟนและทนตแพทย วนท 4 มนาคม 2481. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2481, หนา 887-889. พระนคร: โรงพมพไทยพทยา, 2482.

กระทถามเรองโรคมาลาเรย วนท 17 มนาคม 2480. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2480, หนา 1776-1788. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2481.

กระทถามเรองโรคระบาด วนท 25 เมษายน 2489. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 1 พ.ศ.2489, หนา 1987-1990. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2489.

กระทถามเรองโรคระบาดทจงหวดกาญจนบร วนท 12 กนยายน 2489. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ พ.ศ.2489, หนา 5-7. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2489.

261

กระทถามเรองโรคระบาดในจงหวดเชยงราย วนท 25 พฤษภาคม 2494. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ พ.ศ.2494, หนา 3-8. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2494.

กระทถามเรองโรคระบาดอยางรายแรง วนท 7 สงหาคม 2490. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ พ.ศ.2490, หนา 2268-2269. พระนคร: โรงพมพส านกท าเนยบนายกรฐมนตร, 2505.

กระทถามเรองโรคเรอน วนท 5 ธนวาคม 2485. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2485, หนา 938-940. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2485.

กระทถามเรองโรควณโรค วนท 16 ธนวาคม 2491. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ พ.ศ.2491, หนา 645-649. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2491.

กระทถามเรองโรคเหนบชา วนท 26 มนาคม 2478. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2478, หนา 1376-1377. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2481.

กระทถามเรองโรคอหวาตก าเรบทอ าเภอฟาหยาด วนท 24 มนาคม 2478. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2478, หนา 1295-1297. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2481.

กระทถามเรองโรคอหวาตก าลงแพรหลายในจงหวดอางทอง วนท 10 มนาคม 2478. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2478, หนา 1036-1037. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2481.

กระทถามเรองโรคอหวาตทจงหวดสมทรปราการ วนท 12 มนาคม 2478. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2478, หนา 1078-1080. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2481.

กระทถามเรองโรคอหวาตในจงหวดนครศรธรรมราช วนท 26 มนาคม 2479. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 1 พ.ศ.2479, หนา 768. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2479.

กระทถามเรองโรคอหวาตระบาดในจงหวดพจตร พษณโลก วนท 17 มนาคม 2478. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2478, หนา 1174-1176. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2481.

262

กระทถามเรองโรงพยาบาลจงหวดปตตาน วนท 27 สงหาคม 2478. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2478, หนา 401-404. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2480.

กระทถามเรองโรงพยาบาลโรคจตภาคอสาน วนท 23 กนยายน 2482. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2482, หนา 887-888. พระนคร: โรงพมพไทยพทยา, 2482.

กระทถามเรองโรงพยาบาลโรคเรอนจงหวดขอนแกน วนท 28 สงหาคม 2484. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2484, หนา 442-443. พระนคร: โรงพมพครสภาลาดพราว, 2512.

กระทถามเรองโรงพยาบาลศรราช วนท 7 มนาคม 2478. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2478, หนา 982-987. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2481.

กระทถามเรองวคซนปองกนโรคระบาด วนท 17 มนาคม 2491. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2491, หนา 39. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2491.

กระทถามเรองสงแพทยไปชวยบ าบดโรคของราษฎรจงหวดเชยงใหม วนท 21 ธนวาคม 2487. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ พ.ศ.2487, หนา 693-694. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2487.

กระทถามเรองสบเปลยนแพทยภมภาคใหเขามาอบรม วนท 13 มนาคม 2479. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 1 พ.ศ.2479, หนา 553-554. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2479.

กระทถามเรองสขศาลาจงหวดกาฬสนธขาดนายแพทย วนท 11 พฤษภาคม 2494. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ พ.ศ.2494, หนา 2495-2500. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2494.

กระทถามเรองสขศาลาโรงท ายาและเครองนงหม วนท 25 มกราคม 2476. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2476, หนา 417-420. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2476.

กระทถามเรองหมบานโรคเรอน วนท 30 ธนวาคม 2497. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2497, หนา 1482-1484. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2497.

263

กระทถามเรององคการสงเคราะหทารก วนท 27 มกราคม 2492. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ พ.ศ.2492, หนา 212-217. พระนคร: โรงพมพอ าพลพทยา, 2494.

กระทถามเรองอนามยของนกโทษ วนท 29 กนยายน 2479. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2479, หนา 729-730. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2479.

กระทถามเรองอบรมนางผดงครรภแผนโบราณ วนท 4 กนยายน 2484. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2484, หนา 465. พระนคร: โรงพมพครสภาลาดพราว, 2512.

กระทถามเรองอหวาตกโรค วนท 4 มนาคม 2481. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2481, หนา 876-877. พระนคร: โรงพมพไทยพทยา, 2482.

กระทถามเรองอหวาตระบาดในจงหวดศรสะเกษ วนท 24 กรกฎาคม 2490. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ พ.ศ.2490, หนา 1807-1809. พระนคร: โรงพมพส านกท าเนยบนายกรฐมนตร, 2505.

กองสกล กวนรวกล. การสรางรางกายพลเมองไทยในสมยจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, สาขาวชามานษยวทยา คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร. 2545.

การพจารณารางพระราชบญญตการแพทย พ.ศ.2479 วนท 1 กมภาพนธ 2479. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 1 พ.ศ.2479, หนา 101-107. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2479.

การพจารณารางพระราชบญญตการแพทยแกไขเพมเตม พ.ศ.2478 วนท 20 กมภาพนธ 2478. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2478, หนา 524-539. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2481.

การพจารณารางพระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ.2477 วนท 12 มนาคม 2477. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2477, หนา 2748-2752. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2480.

การพจารณารางพระราชบญญตไขจบสน พ.ศ.2485 วนท 16 เมษายน 2485. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2484-2485, หนา 491-504. พระนคร: โรงพมพครสภาพระสเมร, 2514.

264

การพจารณารางพระราชบญญตควบคมการประกอบโรคศลปะ (ฉบบท 2) พ.ศ.2480 วนท 26 กมภาพนธ 2480. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2480, หนา 1317-1334. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2481.

การพจารณารางพระราชบญญตควบคมการประกอบโรคศลปะ วนท 1 มนาคม 2480 ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2480, หนา 1356-1391. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2481.

การพจารณารางพระราชบญญตควบคมผปวยโรคเรอน พ.ศ.2477 วนท 13 สงหาคม 2477. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยวสามญ สมยท 2 พ.ศ.2477, หนา 375-387. พระนคร: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2478.

การพจารณารางพระราชบญญตนคมโรคเรอน พ.ศ.2483 วนท 22 สงหาคม 2483. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2483, หนา 541-553. พระนคร: โรงพมพไทยพทยา, 2484.

การพจารณารางพระราชบญญตโรคตดตอ พ.ศ.2477 วนท 5 มนาคม 2477 ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2477, หนา 2163-2173. พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2480.

การพจารณารางพระราชบญญตสาธารณสข พ.ศ.2484 วนท 23 กนยายน 2484. ใน รายงานการประชมสภาผแทนราษฎรสมยสามญ สมยท 2 พ.ศ.2484, หนา 761-768. พระนคร: โรงพมพครสภาลาดพราว, 2512.

โกมาตร จงเสถยรทรพย. ความร อ านาจ และระบบราชการ: บทวเคราะหวฒนธรรมราชการสาธารณสข. นนทบร: สถาบนวจยระบบสาธารณสข, 2545.

โกมาตร จงเสถยรทรพย. พหลกษณทางการแพทย: มมมองมานษยวทยากบความหลากหลายของวฒนธรรมสขภาพ. ใน โกมาตร จงเสถยรทรพย (บรรณาธการ), พหลกษณทางการแพทยกบสขภาพในมตสงคมวฒนธรรม, หนา 1-36. กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร, 2549.

ขจต จตตเสว. องคการระหวางประเทศ: องคการระหวางประเทศในกระแสโลกาภวฒนและภมภาคาภวฒน. กรงเทพฯ: วญชน, 2553.

ขวญสดา รตนชย. จกรพรรดนยมในการสาธารณสข. สงคมศาสตรการแพทย 2,1 (ตลาคม-ธนวาคม 2521): 36-51.

คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต. ปฎญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน: Universal Declaration of Human Rights. กรงเทพฯ: ส านกงานคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต, 2550.

265

ค ากลาวของจอมพลป.พบลสงครามในหนงสอคมอสมรส ซงแจกในงานวนของแม 10 มนาคม พ.ศ.2486 นกร (12 มนาคม 2486): 2. อางถงใน ทวศกด เผอกสม. เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม: ประวตศาสตรการแพทยสมยใหมในสงคมไทย. กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2550, หนา 179.

ค าตอบกระทถามของขนเสนาสสด เรองการกอสรางโรงพยาบาลจงหวดรอยเอด. ราชกจจานเบกษา 52 (9 กมภาพนธ 2478): 3323.

ค าตอบกระทถามของนายเขยน กาญจนพนธ เรองอนามยในทคมขง. ราชกจจานเบกษา 51 (3 กมภาพนธ 2477): 4175-4176.

ค าตอบกระทถามของนายเชอ สนนเมอง เรองการสาธารณสข. ราชกจจานเบกษา 63 (24 กนยายน 2489): 1465.

ค าตอบกระทถามของนายดเรก มณรตน เรองโรคพยาธล าไสทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. ราชกจจานเบกษา 71 (16 พฤศจกายน 2497): 2541-2544.

ค าตอบกระทถามของนายถวล วฏฏานนท เรองการจดตงสขาภบาล. ราชกจจานเบกษา 72 (9 สงหาคม 2498): 1925-1928.

ค าตอบกระทถามของนายถด รตนพนธ เรองการอบรมแพทย. ราชกจจานเบกษา 53 (7 กมภาพนธ 2479): 2839-2840.

ค าตอบกระทถามของนายทองด อสราชวน เรองการปราบยงเพอสวสดภาพของพลเมอง. ราชกจจานเบกษา 66 (29 พฤศจกายน 2492): 5329-5331.

ค าตอบกระทถามของนายทองอย พฒพฒน เรองการวาจางชาวตางประเทศมาพจารณาปราบยง. ราชกจจานเบกษา 52 (1 มนาคม 2478): 3668-3669.

ค าตอบกระทถามของนายทองอย พฒพฒน เรองยาต าราหลวง. ราชกจจานเบกษา 52 (25 สงหาคม 2478): 1747-1749.

ค าตอบกระทถามของนายทองอย พฒพฒน เรองหองขงในเรอนจ าลหโทษ. ราชกจจานเบกษา 53 (2สงหาคม 2479): 938-939.

ค าตอบกระทถามของนายทม ภรพฒน เรองการแพทยและโรงพยาบาล. ราชกจจานเบกษา 55 (30 พฤษภาคม 2481): 567-568.

ค าตอบกระทถามของนายทม ภรพฒน เรองคนเปนโรคเรอน. ราชกจจานเบกษา 55 (13 มถนายน 2481): 698-700.

ค าตอบกระทถามของนายนอม อปรมย เรองการบ าบดโรคแกประชาชน. ราชกจจานเบกษา 73 (4 กนยายน 2499): 2540-2549.

266

ค าตอบกระทถามของนายนอม อปรมย เรองการผลตนกเรยนนางพยาบาล. ราชกจจานเบกษา 72 (22 มนาคม2498): 727-730.

ค าตอบกระทถามของนายนอม อปรมย เรองการศกษาของลกคนเปนโรคเรอน. ราชกจจานเบกษา 73 (18 กนยายน 2499): 2717-2720.

ค าตอบกระทถามของนายนอม อปรมย เรองไขมาลาเรย. ราชกจจานเบกษา 72 (30 สงหาคม 2498): 2145-2149.

ค าตอบกระทถามของนายนอม อปรมย เรองโรคเทาชาง. ราชกจจานเบกษา 72 (30 สงหาคม 2498): 2142-2144.

ค าตอบกระทถามของนายนล ประจนต เรองการเพมนางพยาบาลผดงครรภในสวนภมภาค. ราชกจจานเบกษา 66 (13 กนยายน 2492): 4337-4338.

ค าตอบกระทถามของนายนวฒน ศรสวรนนท เรองการกอสรางโรงพยาบาลจงหวดรอยเอด. ราชกจจานเบกษา 69 (7 ตลาคม 2495): 3567-3568.

ค าตอบกระทถามของนายนวฒน ศรสวรนนท เรองโรคเรอน. ราชกจจานเบกษา 66 (25 ตลาคม 2492): 4961-4964.

ค าตอบกระทถามของนายบญชวย ศรสวสด เรองการสรางโรงพยาบาลและสขศาลา. ราชกจจานเบกษา 67 (23 พฤษภาคม 2493): 2202-2208.

ค าตอบกระทถามของนายบญชวย ศรสวสด เรองนางผดงครรภกบแพทยประจ าต าบลตามชนบทตางจงหวด. ราชกจจานเบกษา 71 (21 กนยายน 2497): 2065-2068.

ค าตอบกระทถามของนายบญมา เสรฐศร เรองการสรางทางจากขอนแกนถงอดร สรางโรงพยาบาล ฯลฯ. ราชกจจานเบกษา 53 (2 สงหาคม 2479): 929-933.

ค าตอบกระทถามของนายบญมา เสรฐศร เรองเพมแพทยจงหวดเลย. ราชกจจานเบกษา 51 (25 มนาคม 2477): 4653-4655.

ค าตอบกระทถามของนายบญม ตงคนาคะ เรองสอบแพทยปรญญาและโครงการสงเคราะหมารดาฯ. ราชกจจานเบกษา 54 (21 มถนายน 2480): 548-549.

ค าตอบกระทถามของนายประวต จนทรพมพ เรองโรงพยาบาลโรคเรอนและนางผดงครรภ. ราชกจจานเบกษา 67 (18 กรกฎาคม 2493): 3061-3065.

ค าตอบกระทถามของนายพฒน นลวฒนานนท เรองอนามยชน 2 และการเพมพนสมรรถภาพของผชวยแพทย. ราชกจจานเบกษา 72 (29 พฤศจกายน 2498): 2896-2901.

ค าตอบกระทถามของนายฟอง สทธธรรม เรองเสมยนผชวยแพทยและการพจารณาความดความชอบ. ราชกจจานเบกษา 58 (4 พฤศจกายน 2484): 3951-3952.

267

ค าตอบกระทถามของนายมงคล รตนวจตร เรองโรงพยาบาลโรคเรอน. ราชกจจานเบกษา 63 (31 ธนวาคม 2489): 2078-2081.

ค าตอบกระทถามของนายมนญ บรสทธ เรองโครงการณสาธารณสข. ราชกจจานเบกษา 53 (21 มถนายน 2479): 608-611.

ค าตอบกระทถามของนายเยอน พาณชยวทย เรองการเพาะเภสชกร. ราชกจจานเบกษา 55 (6 มถนายน 2481): 659-660.

ค าตอบกระทถามของนายสวชช พนธเศรษฐ เรองการสงเสรมใหมองคการส าหรบท าการคนควาในทางแพทย. ราชกจจานเบกษา 61 (8 กมภาพนธ 2487): 343-345.

ค าตอบกระทถามของนายสวชช พนธเศรษฐ เรองไขทรพษก าลงระบาดในเขตจงหวดเชยงใหม. ราชกจจานเบกษา 62 (19 มถนายน 2488): 870-871.

ค าตอบกระทถามของนายสวชช พนธเศรษฐ เรองยาแกไขมาลาเรย. ราชกจจานเบกษา 61 (14 พฤศจกายน 2487): 2179-2180.

ค าตอบกระทถามของนายสวชช พนธเศรษฐ เรองอหวาตกโรคระบาด. ราชกจจานเบกษา 62 (30 มกราคม 2488): 141-142.

ค าตอบกระทถามของนายเสวด ชมแวงวาป เรองการปราบปรามโรคไขทรพษ. ราชกจจานเบกษา 63 (23 เมษายน 2489): 601-603.

ค าตอบกระทถามของนายอด นตยสทธ เรองใหรฐบาลสรางสถานพยาบาลส าหรบบ าบดโรคแกประชากร. ราชกจจานเบกษา 59 (9 มถนายน 2485): 1537-1539.

ค าตอบกระทถามของนายเอยม สภาพกล เรองใหตงโรงพยาบาลเคลอนทหรอใหหมอและยารกษาการปวยไขของราษฎร. ราชกจจานเบกษา 64 (18 กมภาพนธ 2490): 284-285.

ค าตอบกระทถามของนายฮวด ทองโรจน เรองกจการสาธารณสข. ราชกจจานเบกษา 66 (12 กรกฎาคม 2492): 3241-3245.

ค าตอบกระทถามของพระยาวเศษสงหนาท เรองสวมและขนเทอจจาระ. ราชกจจานเบกษา 54 (21 มถนายน 2480): 544-547.

ค าตอบกระทถามของพระศรการวจตร เรองโรงพยาบาลตามจงหวดชายแดน. ราชกจจานเบกษา 51 (3 กมภาพนธ 2477): 4180-4181.

จตรพธ ชมพนท. การศกษาวเคราะหแนวคดและกระบวนการสรางแผนพฒนาสงคมในประเทศไทย: ศกษาเฉพาะกรณแผนสาธารณสข. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, สาขาวชาสงคมสงเคราะห คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร. 2526.

จรล เกรนพงษ, บรรณาธการ. ประวตการแพทยสมยกรงรตนโกสนทร. กรงเทพฯ: โรงพยาบาลศรราช คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล, 2525.

268

ฉลอง สนทราวาณชย. การเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมในเอเชยตะวนออกเฉยงใตหลงการเขามาของระบอบอาณานคม. เอเชยปรทศน 7,2 (พฤษภาคม-สงหาคม 2531): 53-63.

ชยศร เขตตานรกษ. ประวตการควบคมโรคเรอนในประเทศไทย. ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 20 ป พ.ศ.2485-2505, หนา 441-451. พระนคร: กระทรวง, 2505.

ชยอนนต สมทวณช และขตตยา กรรณสต, รวบรวม. เอกสารการเมองการปกครองไทย (พ.ศ.2417-2477). กรงเทพฯ: สถาบนสยามศกษา สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย, 2532.

ชยอนนต สมทวณช. 100 ปแหงการปฏรประบบราชการ: ววฒนาการของอ านาจรฐและอ านาจการเมอง. กรงเทพฯ: สถาบนนโยบายศกษา, 2541.

ชยอนนต สมทวณช. ไตรลกษณรฐกบการเมองไทย. กรงเทพฯ: สถาบนนโยบายศกษา, 2538. ชยอนนต สมทวณช. รฐ กรงเทพฯ: ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2535. ชาญวทย เกษตรศร. ประวตการเมองไทย 2475-2500. กรงเทพฯ: มลนธโครงการต ารา

สงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2549. ชาตชาย มกสง. การแพทยและการสาธารณสขในประวตศาสตรนพนธไทย: จากวาทกรรมชนชน

น าสการตอบโตการครอบง าอ านาจ. ใน โกมาตร จงเสถยรทรพย (บรรณาธการ), พหลกษณทางการแพทยกบสขภาพในมตสงคมวฒนธรรม, หนา 77-156. กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร, 2549.

ชาตชาย มกสง. วาทกรรมทางการแพทยกบนโยบายการสรางชาต สมยจอมพลป.พบลสงคราม (พ.ศ.2481-2487). สงคมศาสตร 17,1 (มกราคม-มถนายน 2548): 45-89.

ชชย ศภวงศ. ประวตศาสตรการพฒนางานสาธารณสขของไทย: บทวเคราะหการกระจายอ านาจและผลกระทบตอระบบสาธารณสข. นนทบร: สถาบนวจยระบบสาธารณสข, 2541.

ดารารตน เมตตารกานนท. การรวมกลมทางการเมองของ “ส.ส.อสาน” พ.ศ.2476-2494. วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต, สาขาวชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543.

ถด รตนพนธ. ปาฐกถาเรองสภาพของจงหวดพทลง บรรยายทางวทยกระจายเสยงวนท 9 กนยายน พ.ศ.2477. ใน ปาฐกถาของผแทนราษฎร เรอง สภาพของจงหวดตางๆ, หนา 1-7. กรงเทพฯ: สมาคมมตรภาพญป น-ไทย, 2539.

แถมสข นมนนท. เมองไทยสมยสงครามโลกครงทสอง. กรงเทพฯ: สายธาร, 2544.

269

ทว แรงข า. สถตพยากรณชพบางเรอง. พระนคร: กองทะเบยน กรมมหาดไทย, 2484, หนา 7-9. อางถงใน กองสกล กวนรวกล. การสรางรางกายพลเมองไทยในสมยจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, สาขาวชามานษยวทยา คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2545. หนา 41.

ทวศกด เผอกสม, บรรณาธการ. สาธารณสขชมชน: ประวตศาสตรและความทรงจ า, การสมมนาผ รเหนประวตศาสตรระบบสขภาพไทย ครงท 1 เมอวนท 19 กนยายน พ.ศ.2551. นนทบร: ส านกวจยสงคมและสขภาพ, 2552.

ทวศกด เผอกสม. การปรบตวทางความร ความจรง และอ านาจของชนชนน าสยาม พ.ศ.2325-2411. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, สาขาวชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540.

ทวศกด เผอกสม. เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม: ประวตศาสตรการแพทยสมยใหมในสงคมไทย. กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2550.

ทวศกด เผอกสม. วาทกรรมการแพทยสมยใหมของตะวนตกกบการปกครองของรฐไทย: ขอสงเกตเบองตน. วารสารธรรมศาสตร 26,2 (พฤษภาคม-สงหาคม 2543): 73-93.

ธเนศ อาภรณสวรรณ. ความคดการเมองไพรกระฎมพแหงกรงรตนโกสนทร. กรงเทพฯ: มตชน, 2549.

นครนทร เมฆไตรรตน. การปฏวตสยาม พ.ศ.2475. กรงเทพฯ: มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2535.

นครนทร เมฆไตรรตน. ความคด ความร และอ านาจการเมอง ในการปฏวตสยาม 2475. .กรงเทพฯ: ฟาเดยวกน, 2546.

นธ เอยวศรวงศ. ปากไกและใบเรอ กรงเทพฯ: แพรวส านกพมพ, 2538. นธ เอยวศรวงศ. องคความรดานประวตศาสตรการแพทยและสาธารณสขไทย: สถานะ วาระการ

วจย และแนวทางการศกษาในอนาคต. ใน โกมาตร จงเสถยรทรพย และชาตชาย มกสง (บรรณาธการ), พรมแดนความรประวตศาสตรการแพทยและการสาธารณสขไทย, หนา 18-34. นนทบร: ส านกวจยสงคมและสขภาพ, 2548.

บรรกษเวชการ,พระยา และคนอนๆ. การสาธารณสขและสาธารณปการ: ค าบรรยายในการอบรมทปรกษาการเทศบาล พ.ศ.2477. พระนคร: มหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง, 2477. อางถงใน ทวศกด เผอกสม. เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม: ประวตศาสตรการแพทยสมยใหมในสงคมไทย. กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2550, หนา 173-174.

270

บ าราศนราดร, พระ. ประวตกระทรวงสาธารณสข. ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 1-54. พระนคร: โรงพมพอดม, 2500.

บญมา เสรฐศร. ปาฐกถาเรองสภาพของจงหวดเลย บรรยายทางวทยกระจายเสยงวนท 27 กมภาพนธ พ.ศ.2477. ใน ปาฐกถาของผแทนราษฎร เรอง สภาพของจงหวดตางๆ, หนา 133-139. กรงเทพฯ: สมาคมมตรภาพญป น-ไทย, 2539.

บญเสรม นามวง (รวบรวม). พระบดาแหงการแพทยไทย. กรงเทพฯ: สาสนประชาราษฎร, 2521. ประกอบ วศาลเวทย. การควบคมวณโรค. ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 20 ป พ.ศ.2485-

2505, หนา 423-439. พระนคร: กระทรวง, 2505. ประกาศส านกนายกรฐมนตรวาดวยรฐนยมฉบบท 11 เรองกจประจ าวนของคนไทย. ราชกจจา

นเบกษา 58 (9 กนยายน 2484):1132-1133. ประวต ตณฑสรตน. แนวปฏบตในการเพมพลเมอง. ประชาชาต (27 กมภาพนธ 2485): 5, อาง

ถงใน กองสกล กวนรวกล. การสรางรางกายพลเมองไทยในสมยจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, สาขาวชามานษยวทยา คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2545. หนา 34.

ปรด พนมยงค. ค าอธบายกฎหมายปกครอง (พ.ศ.2475 แกไขปรบปรง พ.ศ.2513). ใน ประชมกฎหมายมหาชนและเอกชนของปรด พนมยงค. กรงเทพฯ: ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2553.

ปยนาถ บนนาค. ประวตศาสตรไทยสมยใหม (ตงแตการท าสนธสญญาบาวรงถงเหตการณ 14 ตลาคม พ.ศ.2516). กรงเทพฯ: โครงการเผยแพรผลงานวชาการ คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2550.

เปรมจตร กลนอบล. รฐในทศนะของ ดร.ปรด พนมยงค. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, สาขาวชาการปกครอง คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2536.

ผกา เศรษฐจนทร, กลยา ตนตผลาชวะ และ เฟองฟา นรพลลภ (เรยบเรยง). ประวตการพยาบาลในประเทศไทย. กรงเทพฯ: กองงานวทยาลยพยาบาล ส านกงานปลดกระทรวง กระทรวงสาธารณสข, 2529.

พระราชบญญตการสาธารณสข พทธศกราช 2477. ราชกจจานเบกษา 52 (1 พฤษภาคม 2478): 281-318

พระราชบญญตไขจบสน พทธศกราช 2485. ราชกจจานเบกษา 59 (4 สงหาคม 2485): 1408-1414.

พระราชบญญตควบคมการประกอบโรคศลปะ พ.ศ.2479. ราชกจจานเบกษา 55 (26 เมษายน 2480): 160-176.

271

พระราชบญญตงบประมาณประจ าป พทธศกราช 2477. ราชกจจานเบกษา 51 (5 เมษายน 2477): 10-25.

พระราชบญญตงบประมาณประจ าป พทธศกราช 2478. ราชกจจานเบกษา 51 (31 มนาคม 2477): 1457-1472.



พระราชบญญตงบประมาณประจ าป พทธศกราช 2481. ราชกจจานเบกษา 54 (28 มนาคม 2480): 1954-1969.

พระราชบญญตงบประมาณประจ าปงบประมาณ พทธศกราช 2482-2483. ราชกจจานเบกษา 56 (30 กนยายน 2482): 925-940.

พระราชบญญตงบประมาณประจ าปงบประมาณ พทธศกราช 2484. ราชกจจานเบกษา 57 (24 ธนวาคม 2483): 875-894.

พระราชบญญตงบประมาณประจ าปงบประมาณ พทธศกราช 2485. ราชกจจานเบกษา 59 (21 กมภาพนธ 2485): 481-505.

พระราชบญญตงบประมาณประจ าปงบประมาณ พทธศกราช 2486. ราชกจจานเบกษา 60 1 มกราคม 2486): 1-28.

พระราชบญญตงบประมาณประจ าปงบประมาณ พทธศกราช 2487. ราชกจจานเบกษา 61 (1 มกราคม 2487): 7-35.

พระราชบญญตงบประมาณประจ าปงบประมาณ พทธศกราช 2488. ราชกจจานเบกษา 62 (2 มกราคม 2488): 1-26.



พระราชบญญตงบประมาณประจ าปงบประมาณ พทธศกราช 2491. ราชกจจานเบกษา 65, ฉบบพเศษ (5 ตลาคม 2491): 1-25.

พระราชบญญตงบประมาณประจ าปงบประมาณ พทธศกราช 2492. ราชกจจานเบกษา 66 (8 มนาคม 2492): 95-121.

272

พระราชบญญตงบประมาณประจ าปงบประมาณ พทธศกราช 2493. ราชกจจานเบกษา 67 (14 กมภาพนธ 2493): 199-224.

พระราชบญญตงบประมาณประจ าปงบประมาณ พทธศกราช 2494. ราชกจจานเบกษา 68 (3 เมษายน 2494): 485-511.

พระราชบญญตงบประมาณประจ าปงบประมาณ พทธศกราช 2495. ราชกจจานเบกษา 69, ฉบบพเศษ (16 มกราคม 2495): 1-27.


พระราชบญญตงบประมาณประจ าปงบประมาณ พทธศกราช 2497. ราชกจจานเบกษา 71, ฉบบพเศษ (8 กมภาพนธ 2497): 1-31.




พระราชบญญตงบประมาณแผนดน ระหวางวนท 1 ตลาคม ถงวนท 31 ธนวาคม พทธศกราช 2483. ราชกจจานเบกษา 57 (4 ตลาคม 2483): 479-481.

พระราชบญญตงบประมาณพเศษ พทธศกราช 2482 เพมเตม. ราชกจจานเบกษา 56 (30 กนยายน 2482): 921-924.

พระราชบญญตงบประมาณพเศษ ระหวางวนท 1 เมษายน ถงวนท 30 กนยายน พทธศกราช 2482. ราชกจจานเบกษา 55 (31 มนาคม 2481): 1159-1174.

พระราชบญญตงบประมาณเพมเตม ฉบบท 1 ประจ าปงบประมาณ พทธศกราช 2484. ราชกจจานเบกษา 58 (27 กรกฎาคม 2484): 963-970.

พระราชบญญตงบประมาณเพมเตม ฉบบท 2 ประจ าปงบประมาณ พทธศกราช 2484. ราชกจจานเบกษา 58 (10 ธนวาคม 2484): 1763-1768.

พระราชบญญตงบประมาณเพมเตม พทธศกราช 2477. ราชกจจานเบกษา 51 (23 กนยายน 2477): 605-610.

พระราชบญญตงบประมาณเพมเตม พทธศกราช 2478. ราชกจจานเบกษา 52 (10 พฤศจกายน 2478): 1457-1462.

273

พระราชบญญตงบประมาณเพมเตม พทธศกราช 2479. ราชกจจานเบกษา 53 (8 พฤศจกายน 2479): 550-553.

พระราชบญญตงบประมาณเพมเตม พทธศกราช 2480 (ฉบบท 2). ราชกจจานเบกษา 54 (28 มนาคม 2480): 1951-1953.

พระราชบญญตงบประมาณเพมเตม พทธศกราช 2480. ราชกจจานเบกษา 54 (1 เมษายน 2480): 17-19.

พระราชบญญตงบประมาณเพมเตม พทธศกราช 2481. ราชกจจานเบกษา 55 (31 มนาคม 2481): 1152-1158.

พระราชบญญตงบประมาณเพมเตมประจ าปงบประมาณ (ฉบบท 2) พทธศกราช 2487. ราชกจจานเบกษา 61 (31 ธนวาคม 2487): 1234-1244.

พระราชบญญตงบประมาณเพมเตมประจ าปงบประมาณ พทธศกราช 2482-2483. ราชกจจานเบกษา 57 (4 ตลาคม 2483): 472-478.

พระราชบญญตงบประมาณเพมเตมประจ าปงบประมาณ พทธศกราช 2485. ราชกจจานเบกษา 59 (29 กนยายน 2485): 1729-1743.

พระราชบญญตงบประมาณเพมเตมประจ าปงบประมาณ พทธศกราช 2486. ราชกจจานเบกษา 60 (28 ธนวาคม 2486): 1790-1793.

พระราชบญญตงบประมาณเพมเตมประจ าปงบประมาณ พทธศกราช 2487. ราชกจจานเบกษา 61 (26 กนยายน 2487): 855-857.

พระราชบญญตงบประมาณเพมเตมประจ าปงบประมาณ พทธศกราช 2488. ราชกจจานเบกษา 63 (26 พฤศจกายน 2489): 588-598.

พระราชบญญตงบประมาณเพมเตมประจ าปงบประมาณ พทธศกราช 2490. ราชกจจานเบกษา 64, ฉบบพเศษ (23 สงหาคม 2490): 1-10.

พระราชบญญตงบประมาณเพมเตมประจ าปงบประมาณ พทธศกราช 2492. ราชกจจานเบกษา 66 (13 ธนวาคม 2492): 882-886.

พระราชบญญตงบประมาณเพมเตมประจ าปงบประมาณ พทธศกราช 2493. ราชกจจานเบกษา 67 (15 สงหาคม 2493): 789-793.

พระราชบญญตงบประมาณเพมเตมประจ าปงบประมาณ พทธศกราช 2495. ราชกจจานเบกษา 69, ฉบบพเศษ (27 กนยายน 2495): 1-10.

พระราชบญญตโรคตดตอ พทธศกราช 2477. ราชกจจานเบกษา 52 (5 พฤษภาคม 2478): 344-358

274

พระราชบญญตโรคเรอน พทธศกราช 2486. ราชกจจานเบกษา 60 (28 กนยายน 2486): 1432-1438

พชาญ พฒนา. ความเปนมาของการแพทยเมองไทย. พระนคร: โรงพมพอกษรบรการ, 2509. เพญศร กววงศประเสรฐ. บทบาทของรฐตอปญหาสขภาพของประชาชน (พ.ศ.2325-หลงการ

เปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475). วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, สาขาวชาสงคมศาสตรการแพทยและสาธารณสข บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, 2528.

มนฤทย ไชยวเศษ. ประวตศาสตรสงคม: สวมและเครองสขภณฑในประเทศไทย (พ.ศ.2440-2540). วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, สาขาวชาประวตศาสตร คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2542.

ยงค ชตมา. ท าไมตองปฏรปอาหารการกนของชาต?. ใน ประมวลบทความของนายแพทยยงค ชตมา. 2507, หนา 37-49. อางถงใน ทวศกด เผอกสม. เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม: ประวตศาสตรการแพทยสมยใหมในสงคมไทย. กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2550, หนา 186-187.

ยทธนา วรณปตกล และสพตา เรงจต. ส านกพลเมอง ความเรยงวาดวยประชาชนบนเสนทางประชาสงคม. กรงเทพฯ: มลนธการเรยนรและพฒนาประชาสงคม (CIVICNET), 2542.

ยวด ตปนยากร. ววฒนาการของการแพทยไทยตงแตสมยเรมตนจนถงสนสดรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, สาขาวชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2522.

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2492. ราชกจจานเบกษา 66 (23 มนาคม 2492): 1-80.

รายงานการประชมสภาผแทนราษฎร ครงท 22/2477 วนท 13 กนยายน 2477. อางถงใน สรศกด งามขจรกลกจ. ขบวนการเสรไทยกบความขดแยงทางการเมองภายในประเทศไทยระหวาง พ.ศ.2481-2492. กรงเทพฯ: สถาบนเอเชยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2532, หนา 35.

เรองวทย ลมปนาท. บทบาทของรฐในระบบทนนยมของไทย (พ.ศ.2475-2500). วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, สาขาวชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2537.

เลยง ไชยกาล. ปาฐกถาเรองสภาพของจงหวดอบลราชธาน บรรยายทางวทยกระจายเสยงวนท 12 พฤศจกายน พ.ศ.2477. ใน ปาฐกถาของผแทนราษฎร เรอง สภาพของจงหวดตางๆ, หนา 22-26. กรงเทพฯ: สมาคมมตรภาพญป น-ไทย, 2539.

275

วรนารถ แกวคร. โรคระบาดในชมชนภาคกลางของไทย พ.ศ.2440-2475: การศกษาในเชงประวตศาสตร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, สาขาวชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2535.

วรรณวภา ปสนธนาทร. วเคราะหรายจายสาธารณสขภาครฐบาล. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, สาขาวชาสงคมศาสตรการแพทยและสาธารณสข บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, 2522.

วลภากร วรวรรณ, หมอมเจา. ความชวยเหลอดานสาธารณสขจากองคการระหวางประเทศและตางประเทศ,” ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 20 ป พ.ศ.2485-2505, หนา 501-526. พระนคร: กระทรวง, 2505.

ววรรณ เอกรนทรากล. การบรหารงานสาธารณสขในประเทศไทย พ.ศ.2501-2520. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, สาขาวชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2547.

ไวทยวธการ, พระ. นโยบายและองคการสาธารณสขของชาต. ใน รายงานการประชมขาหลวงประจ าจงหวด พ.ศ.2484 เลม 1, หนา 123-146. พระนคร: โรงพมพกรมรถไฟ, 2486.

ไวทยวธการ, พระ. สาธารณสขเกยวกบนโยบายสางชาต. ใน รายงานการประชมขาหลวงประจ าจงหวด พ.ศ.2484 เลม 1, หนา 147-170. พระนคร: โรงพมพกรมรถไฟ, 2486.

ศรเขตตนคร, หลวง. ปาฐกถาเรองสภาพของจงหวดนนทบร บรรยายทางวทยกระจายเสยงวนท 4 กมภาพนธ พ.ศ.2477. ใน ปาฐกถาของผแทนราษฎร เรอง สภาพของจงหวดตางๆ, หนา 108-113. กรงเทพฯ: สมาคมมตรภาพญป น-ไทย, 2539.

ศกดรณการ, หลวง. ปาฐกถาเรองสภาพของจงหวดบรรมย บรรยายทางวทยกระจายเสยงวนท 8 มกราคม พ.ศ.2477. ใน ปาฐกถาของผแทนราษฎร เรอง สภาพของจงหวดตางๆ, หนา 74-77. กรงเทพฯ: สมาคมมตรภาพญป น-ไทย, 2539.

ศนยสารสนเทศทางประชากรศาสตร. สถตประชากรป 2462-2501 [Online]. ศนยสารสนเทศทางประชากรศาสตร วทยาลยประชากรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. แหลงทมา: http://www.cps.chula.ac.th/pop_info_2551/Image+Data/Population_statistics/Ps.html [2011, Jan 16].

เศรษฐพร คศรพทกษ. รฐสภา-ภมหลงของสมาชกสภาผแทนราษฎรไทย รน พ.ศ.2476-2512. ใน ชยอนนต สมทรวณช และคณะ (บรรณาธการ), สตวการเมอง, หนา 131-178. พระนคร: ไทยวฒนาพานช, 2514.

สภากาชาดไทย. ประวตการกาชาด. พระนคร: สภา, 2496.

276

สมเกยรต วนทะนะ. เมองไทยยคใหม: สมพนธภาพระหวางรฐกบประวตศาสตรส านก. ใน สมบต จนทรวงศ และชยวฒน สถาอานนท (บรรณาธการ), อยเมองไทย, หนา 70-88. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2530.

สมบต ธ ารงธญวงศ. การเมอง: แนวความคดและการพฒนา. กรงเทพฯ: คณะรฐประศาสนศาสตร สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร, 2546.

สมพงศ ชมาก. องคการระหวางประเทศ: สนนบาตชาต สหประชาชาต. กรงเทพฯ: โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2533.

สรศกด งามขจรกลกจ. ขบวนการเสรไทยกบความขดแยงทางการเมองภายในประเทศไทยระหวาง พ.ศ.2481-2492. กรงเทพฯ: สถาบนเอเชยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2532.

สอน อนตะรกานนท. การสขศกษาในวงงานสาธารณสขยคแรก. ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 20 ป พ.ศ.2485-2505, หนา 453-500. พระนคร: กระทรวง, 2505.

สนตสข โสภณสร. เกยรตประวตแพทยไทยฝากไวใหคนรนหลง: ชวตและผลงานของศาสตราจารยนายแพทยเสม พรงพวงแกว. นนทบร: ส านกวจยสงคมและสขภาพ, 2549.

สาธารณสข, กระทรวง. กรมการแพทย. ประวตและผลงานของกรมการแพทย. ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 105-152. พระนคร: โรงพมพอดม, 2500.

สาธารณสข, กระทรวง. กรมมหาวทยาลยแพทยศาสตร. ประวตและผลงานของกรมมหาวทยาลยแพทยศาสตร. ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 153-174. พระนคร: โรงพมพอดม, 2500.

สาธารณสข, กระทรวง. กรมอนามย. ประวตและผลงานของกรมอนามย. ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 201-286. พระนคร: โรงพมพอดม, 2500.

สาธารณสข, กระทรวง. คมอสมรส. พระนคร : กระทรวง, 2486, หนา 1-3. อางถงใน กองสกล กวนรวกล. การสรางรางกายพลเมองไทยในสมยจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, สาขาวชามานษยวทยา คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2545. หนา 39.

สาธารณสข, กระทรวง. ส านกงานปลดกระทรวง. ประวตและผลงานของส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข. ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500, หนา 65-104. พระนคร: โรงพมพอดม, 2500.

สาธารณสข, กระทรวง. อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-2500. พระนคร: โรงพมพอดม, 2500.

277

สาสนอวยพรของจอมพลป.พบลสงครามแกคสมรสของชาต 21 ค ทจงหวดล าปาง เมอวนท 23 พฤษภาคม พ.ศ.2486. นกร (24 พฤษภาคม 2486). อางถงใน ทวศกด เผอกสม. เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม: ประวตศาสตรการแพทยสมยใหมในสงคมไทย. กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2550, หนา 179.

ส านกงานสถตกลาง. สมดสถตรายปประเทศไทย บรรพ 22 (ภาค 1) พ.ศ.2488-2498. พระนคร: ส านกงานสถตกลาง ส านกงานสภาพฒนาเศรษฐกจแหงชาต, 2499.

สกจ ดานยทธศลป. การสาธารณสขแบบสมยใหมในรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว (พ.ศ.2453-2468). วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, สาขาวชาประวตศาสตร คณะศกษาศาสตร, 2533.

สธาชย ยมประเสรฐ. สายธารประวตศาสตรประชาธปไตยไทย. กรงเทพฯ: พ.เพรส, 2551. สนทรพจนในวนพธเปดกระทรวงสาธารณสข. ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.

2485-2500, หนา 59-64. พระนคร: โรงพมพอดม, 2500. สนทรพพธ, พระยา. สาธารณสขศกษา. ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 15 ป พ.ศ.2485-

2500, หนา 461-472. พระนคร: โรงพมพอดม, 2500. สรรตน สวสด. บทบาทของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาชยนาทนเรนทรตอการแพทย

และการสาธารณสข (พ.ศ.2456-2468). วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, สาขาวชาประวตศาสตร คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2531.

สวสด โภชพนธ. เทศบาลและผลกระทบตออ านาจทองถน พ.ศ.2476-2500. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, สาขาวชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2531.

อบ คณวศาล. พนธด. ประชาชาต (13 ตลาคม 2484): 1, อางถงใน กองสกล กวนรวกล. การสรางรางกายพลเมองไทยในสมยจอมพลป.พบลสงคราม พ.ศ.2481-2487. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, สาขาวชามานษยวทยา คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2545. หนา 33

อนทรภกด, ขน. ปาฐกถาเรองสภาพของจงหวดเพชรบรณ บรรยายทางวทยกระจายเสยงวนท 21 กมภาพนธ พ.ศ.2477. ใน ปาฐกถาของผแทนราษฎร เรอง สภาพของจงหวดตางๆ, หนา 127-132. กรงเทพฯ: สมาคมมตรภาพญป น-ไทย, 2539.

อทย สนธนนทน. การควบคมไขมาลาเรย. ใน อนสรณกระทรวงสาธารณสขครบ 20 ป พ.ศ.2485-2505, หนา 405-422. พระนคร: กระทรวง, 2505.

Campana, Aldo. editor. World Health Organization: The mandate of a specialized agency of the United Nations [Online]. Geneva Foundation for Medical

278

Education and Research. Available from: http://www.gfmer.ch/TMCAM/WHO_Minelli/P1-1.htm [2011, Jan 14].

Chanet Wallop Khumthong. The Politics and Socio-Economic Transformation of the Thai Health Care System. ใน โกมาตร จงเสถยรทรพย และชาตชาย มกสง (บรรณาธการ), พรมแดนความรประวตศาสตรการแพทยและการสาธารณสขไทย, หนา 106-174. นนทบร: ส านกวจยสงคมและสขภาพ, 2548.

Charoon Pirayavaraporn. Leprosy Control in Thailand. Bangkok: Department of Communicable Disease Control, 1996.

Ingram, James C. Economic Change in Thailand since 1850. Stanford. CA: Stanford University Press, 1955.

Wariya Siwasariyanon. The Transfer of Medical Technology From the First World to the Third World. Doctoral dissertation of philosophy, American studies, University of Hawaii, 1984.

Wikipedia Foundation. Diphtheria [Online]. Wikipedia, the free encyclopedia. Available from: http://en.wikipedia.org/wiki/Diphtheria [2011, Jan 17].

Wikipedia Foundation. Epidemic [Online]. Wikipedia, the free encyclopedia. Available from: http://en.wikipedia.org/wiki/Epidemic [2011, Jan 17].

Wikipedia Foundation. Eugenics [Online]. Wikipedia, the free encyclopedia. Available from: http://en.wikipedia.org/wiki/Eugenics [2011, Jan 17].

Wikipedia Foundation. Infectious disease [Online]. Wikipedia, the free encyclopedia. Available from: http://en.wikipedia.org/wiki/Infectious_disease [2011, Jan 17].

Wikipedia Foundation. Leprosy [Online]. Wikipedia, the free encyclopedia. Available from: http://en.wikipedia.org/wiki/Leprosy [2011, Jan 17].

Wikipedia Foundation. Malaria [Online]. Wikipedia, the free encyclopedia. Available from: http://en.wikipedia.org/wiki/Malaria [2011, Jan 17].

Wikipedia Foundation. Montevideo Convention [Online]. Wikipedia, the free encyclopedia. Available from: http://en.wikipedia.org/wiki/Montevideo_Convention [2011, Jan 9].

Wikipedia Foundation. Pertussis [Online]. Wikipedia, the free encyclopedia. Available from: http://en.wikipedia.org/wiki/Pertussis [2011, Jan 17].

279

Wikipedia Foundation. Psychosis [Online]. Wikipedia, the free encyclopedia. Available from: http://en.wikipedia.org/wiki/Psychosis [2011, Jan 17].

Wikipedia Foundation. Sexually transmitted disease [Online]. Wikipedia, the free encyclopedia. Available from: http://en.wikipedia.org/wiki/Sexually_transmitted_disease [2011, Jan 17].

Wikipedia Foundation. Tuberculosis [Online]. Wikipedia, the free encyclopedia. Available from: http://en.wikipedia.org/wiki/Tuberculosis [2011, Jan 17].

Wikipedia Foundation. Typhoid fever [Online]. Wikipedia, the free encyclopedia. Available from: http://en.wikipedia.org/wiki/Typhoid_fever [2011, Jan 17].

Wikipedia Foundation. Yaws [Online]. Wikipedia, the free encyclopedia. Available from: http://en.wikipedia.org/wiki/Yaws [2011, Jan 17].

Zimmerman ,Carle C. Siam Rural Economic Survey 1930-1931. Bangkok: White Lotus, 1999.

ภาคผนวก

281

รายนามรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสข*

ล าดบท รายนาม วนด ารงต าแหนง

1 พ.อ.ชวง เชวงศกดสงคราม 10 มนาคม 2485 – 1 สงหาคม 2487

2 นายจตร ศรธรรมาธเบศร ณ สงขลา 2 สงหาคม 2487 – 2 พฤษภาคม 2488

3 น.อ.หลวงศภชลาศย ร.น. 2 พฤษภาคม 2488 – 31 สงหาคม 2488

4 นายทว บณยเกต 1 กนยายน 2488 – 17 กนยายน 2488

5 พล.ต.อ.อดลย อดลยเดชจรส 19 กนยายน 2488 – 2 กมภาพนธ 2489

6 พล.ท.พชต เกรยงศกดพชต 2 กมภาพนธ 2489 – 24 มนาคม 2489

7 พระยาสนทรพพธ 24 มนาคม 2489 – 8 มถนายน 2489 11 มถนายน 2489 – 23 สงหาคม 2489

8 นายแสง สทธพงศ 31 พฤษภาคม 2490 – 10 พฤศจกายน 2490

9 นายประจวบ บนนาค 11 พฤศจกายน 2490 – 21 กมภาพนธ 2491

10 พล.ร.ต.เลก สมตร ร.น. 25 กมภาพนธ 2491 – 8 เมษายน 2491

11 พระยาบรรกษเวชชการ

15 เมษายน 2491 – 25 มถนายน 2492 18 มถนายน 2492 – 29 พฤศจกายน 2494 29 พฤศจกายน 2494 – 6 ธนวาคม 2494 8 ธนวาคม 2494 – 24 มนาคม 2495 28 มนาคม 2495 – 15 พฤษภาคม 2497

12 พลโทประยร ภมรมนตร 15 พฤษภาคม 2497 – 25 กมภาพนธ 2500

* ทมา กระทรวงสาธารณสข, รายนามรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขอดต-ปจจบน

[Online]. แหลงทมา: http://www.moph.go.th/about/history/big_1.htm

282

13 จอมพลอากาศฟน รณภากาศฤทธาคน 31 มนาคม 2500 – 16 กนยายน 2500

14 นายแพทยเฉลม พรมมาส 23 กนยายน 2500 – 26 ธนวาคม 2500 1 มกราคม 2501 – 20 ตลาคม 2501

15 พระบ าราศนราดร 10 กมภาพนธ 2502 – 8 ธนวาคม 2506 11 ธนวาคม 2506 – 11 มนาคม 2512

16 พล.ต.อ.ประเสรฐ รจรวงศ 11 มนาคม 2512 – 17 พฤศจกายน 2514 19 ธนวาคม 2515 – 14 ตลาคม 2516

17 นายแพทยอดม โปษะกฤษณะ 16 ตลาคม 2516 – 22 พฤษภาคม 2517 30 พฤษภาคม 2517 – 21 กมภาพนธ 2518

18 นายคลาย ละอองมณ 21 กมภาพนธ 2518 – 17 มนาคม 2518

19 นายประชม รตนเพยร 17 มนาคม 2518 – 8 มกราคม 2519

20 พลอากาศเอกทว จลละทรพย 21 เมษายน 2519 – 23 กนยายน 2519 5 ตลาคม 2519 – 6 ตลาคม 2519

21 ศาสตราจารยเรอโทนายแพทยยงยทธ สจจาวาณชย

22 ตลาคม 2519 – 20 ตลาคม 2520 12 พฤศจกายน 2520 – 24 พฤษภาคม 2522

22 นายแพทยบญสม มารตน 24 พฤษภาคม 2522 – 11 กมภาพนธ 2523

23 นายแพทยเสม พรงพวงแกว 11 กมภาพนธ 2523 – 29 กมภาพนธ 2523

24 นายทองหยด จตตวระ 12 มนาคม 2523 – 4 มนาคม 2524

25 นายแพทยเสม พรงพวงแกว 11 มนาคม 2524 – 7 พฤษภาคม 2526

26 นายมารต บนนาค 7 พฤษภาคม 2526 – 27กรกฎาคม 2529

27 นายเทอดพงษ ไชยนนทน 11 สงหาคม 2529 – 29 เมษายน 2531

28 พล.ต.ชาตชาย ชณหะวณ (รกษาการ) 2 พฤษภาคม 2531 – 9 สงหาคม 2531

283

29 นายชวน หลกภย 9 สงหาคม 2531 – 29 ธนวาคม 2532

30 นายมารต บนนาค 29 ธนวาคม 2532 – 22 พฤศจกายน 2533

31 นายประจวบ ไชยสาสน 22 พฤศจกายน 2533 – 8 ธนวาคม 2533

32 นายปยะณฐ วชราภรณ 14 ธนวาคม 2533 – 23 กมภาพนธ 2534

33 นายแพทยไพโรจน นงสานนท 6 มนาคม 2534 – 21 เมษายน 2535

34 นายบญพนธ แขวฒนะ 17 เมษายน 2535 – 15 มถนายน 2535

35 นายแพทยไพโรจน นงสานนท 14 มถนายน 2535 – 1 ตลาคม 2535

36 นายบญพนธ แขวฒนะ 18 กรกฎาคม 2538 – 1 ธนวาคม 2539

37 ดร.อาทตย อไรรตน 23 กนยายน 2536 – 20 กรกฎาคม 2538

38 นายเสนาะ เทยนทอง 18 กรกฎาคม 2538 – 1 ธนวาคม 2539

39 นายมนตร พงษพานช 29 พฤศจกายน 2539 – 24 ตลาคม 2540

40 นายสมศกด เทพสทน 24 ตลาคม 2540 – 15 พฤศจกายน 2540

41 นายรกเกยรต สขธนะ 14 พฤศจกายน 2540 – 15 กนยายน 2541

42 นายกร ทพพะรงส 5 ตลาคม 2541 – 17 กมภาพนธ 2544

43 นางสดารตน เกยราพนธ 17 กมภาพนธ 2544 - 3 ตลาคม 2545

44 นางสดารตน เกยราพนธ 3 ตลาคม 2545 - 10 มนาคม 2548

45 นายสชย เจรญรตนกล 11 มนาคม 2548 - 31 ตลาคม 2548

46 นายพนจ จารสมบต 31 ตลาคม 2548 - 19 กนยายน 2549

47 นายมงคล ณ สงขลา 8 ตลาคม 2549 - 5 กมภาพนธ 2551

48 นายไชยา สะสมทรพย 6 กมภาพนธ 2551 - 6 มนาคม 2551

284

49 นายชวรตน ชาญวรกล 2 สงหาคม 2551 - 23 กนยายน 2551

50 ร.ต.อ.เฉลม อยบ ารง 24 กนยายน 2551 - 19 ธนวาคม 2551

51 นายวทยา แกวภราดย 20 ธนวาคม 2551 - 15 มกราคม 2553

52 นายจรนทร ลกษณวศษฏ 16 มกราคม 2553 - ปจจบน

285

ประวตผเขยนวทยานพนธ นายธนวา วงศเสงยม เกดเมอวนท 16 ธนวาคม พ.ศ.2528 ส าเรจการศกษาปรญญาตรวทยาศาสตรบณฑตสาขาวทยาศาสตรการแพทย จากมหาวทยาลยมหดล ในปการศกษา 2549 และเขาศกษาตอในหลกสตรอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาประวตศาสตร ทจฬาลงกรณมหาวทยาลยในป 2550 ไดรบ “ทน 90 ป จฬาลงกรณมหาวทยาลย” กองทนรชดาภเษกสมโภช รนท 9 ปพ.ศ.2552 ไดรบคดเลอกใหเขารวมโครงการ Asian Graduate Student Fellowship 2010 ด าเนนการโดย Asia Research Institute : National University of Singapore ระหวางวนท 17 พฤษภาคม ถง 31 กรกฎาคม พ.ศ.2553 และไดน าเสนอบทความเรอง “The Thai State and Its Citizens’ Health after the Revolution of 1932” ในงานสมนาทางวชาการ “5th Asian Graduate Forum on Southeast Asian Studies” ทประเทศสงคโปรเมอวนท 7 กรกฎาคม พ.ศ.2553

รัฐไทยกับสุขภาพพลเมือง...

Documents