ยุคสงครามโลกครั้งที่ 2...

บทคดยอ การศกษาเรอง ยคสงครามโลกครงท 2 และยคแรกเรมสงครามเยนกบบทบาททางเศรษฐกจของคนจนในเชยงใหม พบวาคนจนเชยงใหมมบทบาททางเศรษฐกจอยางตอเนองมาตงแตชวงสงครามโลกครงท 2 และขยายการลงทนมากขนในชวงทศวรรษ 2490 การทคนจนเชยงใหมสามารถฝาวกฤตทางเศรษฐกจไดเพราะมกลยทธส�าคญคอการฝากกจการไวกบผทเชอใจไดการอ�าพรางความเปนจนและกลายเปนไทยรวมถงคนจนบางรายสามารถพลกวกฤตชวงสงครามใหเปนโอกาสทางการคาจนกระทงกลายเปนเศรษฐสงครามเมอสงครามโลกครงท2ไดสนสดลงคนจนเชยงใหมปรบตวทางเศรษฐกจดวยการเชอมตอทนนยมโดยรฐหาเครอขายเพอเขาสกจการของรฐบาลและพยายามพงพงอ�านาจของขาราชการชนสงหรอสงสมาชกในตระกลลงเลนการเมองเพอเปนเกราะปองกนธรกจและการด�าเนนชวตในขณะเดยวกนคนจนเชยงใหมตองปรบเปลยนอตลกษณเปนทงคนจนคนไทยคนเมองในบางบรบททคนจนตองเขาไปสมพนธเพอความราบรนในการด�าเนนธรกจสวนธรกจของคนจนเชยงใหมในทศวรรษ2490นนมความหลากหลายและมความทนสมยมากขนทงกจการโรงภาพยนตรภตตาคารหางสรรพสนคาขนาดเลกธนาคารคนจนเชยงใหมเรมกลายเปนผประกอบการและลงทนในภาคบรการมากขนอนเนองมาจากการขยายตวของชนชนกลางสมยใหมทมรสนยมเปลยนไปมความทนสมยมากขน

ค�ำส�ำคญ: บทบาททางเศรษฐกจคนจนในเชยงใหมสงครามโลกครงท2

ยคสงครามโลกครงท 2 และยคแรกเรมสงครามเยนกบ

บทบาททางเศรษฐกจของคนจนในเชยงใหม1

The World War II Era and the Beginning of the Cold

War Regarding the Economic Role of Chinese People

in Chiang Mai

กตยตม กตตธรสกล2 / Kittayut Kittitornsakul

วารสารสงคมลมนาโขง : ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557 หนา 215-237

Journal of Mekong Societies : Vol.10 No.2 May-August 2014, pp. 215-237

1 บทความนสรปมาจากวทยานพนธซงเปนสวนหนงของการศกษาในหลกสตรสงคมศาสตรดษฎบณฑตมหาวทยาลยแมฟาหลวงเรองบทบาททางเศรษฐกจของคนจนในเมองเชยงใหมพ.ศ.2410-25102 อาจารยประจ�าสาขาวชาสหวทยาการสงคมศาสตรคณะศลปศาสตรมหาวทยาลยแมโจ

216 Journal of Mekong Societies

ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557

Abstract Thispaper isbasedonastudyof theendof theWorldWar IIperiod, thebeginningoftheColdWar,andtheroleoftheChinesepeopleinChiangMai’seconomy.ThestudyfoundthattheChinesepeopleinChiangMaihaveplayedaveryimportantroleintheeconomycontinuouslysincetheWorldWarII.Moreover,theyincreasedtheirinvestmentssubstantiallyin1947s.Theycouldgetthroughtheeconomiccrisisbecauseofsignificantstrategies:trustingtheirbusinesstoreliablepeople,disguisingtheirChineseidentityandbecomingThai,andturningthecrisisduringthewarintoanopportunitytotrade.Eventually,theybecameverywealthy.WhentheWorldWarIIended,theChinesepeopleinChiangMaiadjustedtochangingeconomiccircumstancesbyfindingnetworkstoentergovernmentbusiness,tryingtoinfluencehighlevelbureaucrats,orencouragingafamilymembertojoinpoliticsinordertoprotecttheirbusinessandlivingconditions.Atthesametime,theyhadtochangetheiridentityfromChinesetoThaitomakeitmoreconvenienttoengageinbusiness.Since1947,theirbusinesseshavebecomevariedandmodernandincludecinemas,restaurants,smalldepartmentstores,andbanks.Theyhavebecomeentrepreneursandhaveinvestedincreasinglyintheservicesectorbecauseofthesophisticatedlifestyleofthegrowingnumbersofeducatedpeople.

Keywords: Economicrole,ChinesepeopleinChiangMai,WorldWarII

“...มองเขาไปในรานทกราน ทเตมแนนดวยสนคาเบดเตลดทงภาชนะ

ผาแพร หนง จะไดเหนเจาของรานลวนแตเปนจน รานตดผมไมต�ากวา

3 ราน ชางจนเปนผ ตด รานท�าฟนใหญโตสะอาด ชางจนเปนผ ท�า

รานถายรปครกครนดวยภาพถายในทาทเกและหรของหนมสาวชาวไทย

ชางจนเปนคนถาย โฮเตลใหญทสดในจงหวดนบชนไดถง 10 ชน นบหอง

ไดสกครงรอยหอง คนจนเปนผจดการ โรงน�าแขงทจ�าหนายไปตามบาน

ตามรานทงหมด คนจนเปนเจาของและเปนผท�า...”

“ชยชนะของหลวงนฤบาล”(พ.ศ.2478)

(ดอกไมสด,2516:79)

217


บทบาททางเศรษฐกจของคนจนในเชยงใหม


ขอความจากนวนยายของ“ดอกไมสด”ซงตพมพเมอพ.ศ.2478สอดคลองกบ

หลกฐานทางประวตศาสตรทบงชชดเจนวากอนทจะเกดสงครามโลกครงท2ขนนน

ในภมภาคตางๆของไทยคนจนไดกลายเปนกลมคนทมอทธพลทางเศรษฐกจแลว3

เมอเกดสงครามโลกมกเชอกนวาสงครามยอมเปนอปสรรคตอการผลตและการคา

อยางไรกตามในกรณประเทศไทยแมวารฐบาลจะด�าเนนนโยบายชาตนยมทเบยดขบ

และกดกนชาวจนทงในทางเศรษฐกจ การเมอง และวฒนธรรม แตสถานการณ

สงครามโลกกลบสรางโอกาสใหคนจนบางกลมสามารถสะสมทนไดมากขน และ

เมอโลกเขาสยคสงครามเยนประเทศไทยซงกลายเปนศนยกลางในการตอตานการ

ขยายตวของลทธคอมมวนสตในเอเชย กไดรบความชวยเหลอจากสหรฐอเมรกา

ท�าใหรฐบาลมงบประมาณและผเชยวชาญในการพฒนาโครงสรางพนฐานมากขน

รวมทงเรมด�าเนนการพฒนาชนบทท�าใหชาวบานเรมมเงนมากขนในการบรโภค

สนคาทงทใชในการผลตและการด�ารงชวตประจ�าวน ในขณะเดยวกนจ�านวน

ขาราชการและชนชนกลางในเขตเมองกขยายตวขน ในบรบทดงกลาวนการสะสม

ทนและการขยายการลงทนของคนจนจงเพมขนอยางเหนไดชด

บทความนจะใชกรณคนจนเชยงใหมในการพสจนสมมตฐานทกลาวมา

ขางตนนโดยใชวธการวจยเชงคณภาพใชขอมลจากเอกสารตางๆและการสมภาษณ

คนจนสงวยจากหลายอาชพ น�าขอมลทงหมดมาวเคราะหและสงเคราะหโดยใช

แนวพนจทางประวตศาสตร(Historicalapproach)

3 เชน ในภาคกลางนำยอเทน เตชะไพบลย ไดเรมกจการธรกจประกนภยตอมาเปนนายธนาคารชนน�าและท�าสราสงออกเปนทมาของบรษทสรามหาราษฎรนำยชน โสภณพำนชเรมตงตวจากการคาวสดกอสรางตอมาไดรวมกอตงธนาคารกรงเทพจ�ากดและเปนผอยเบองหลงบรษทตางๆนบรอยแหงนำยเทยม โชควฒนำท�าธรกจขายปลกและขายสงตอมาไดลงทนในอตสาหกรรมผลตสนคาอปโภคบรโภคนานาชนด ในภาคใตนำยจต บญสง ผท�าเหมองแรดบกทส�าคญทตะกวปา จงหวดพงงานำยปญญำ งำนทวนายทนทองถนคายางพาราทส�าคญในจงหวดภเกต(พรรณบวเลก,2543:124)ในภาคเหนอตอนลางเชนทจงหวดจงหวดนครสวรรคนำยสวสด ไมไทย ไดท�าธรกจรบเหมากอสรางกบญปนจนกลายเปนเจาของโรงแรมสวสดไมไทยซงในปจจบนไดขยายกจการเปนโรงแรมไอราวณตระกลศรวรยะกล สะสมทนจากการตงรานขายของช�าทงคาปลกและคาสงเมอสบโอกาสกรบซอโรงงานน�าตาลทก�าลงขาดทนทต�าบลทามะเกลอแลวตงเปนบรษทรวมผลอตสาหกรรมจ�ากดตอมาเมอไดก�าไรจากอตสาหกรรมน�าตาลจนสามารถขยายการลงทนไปสอตสาหกรรมอนและกาวไปสทนการเงนโดยการตงบรษทรวมทนและการเครดตนครสวรรคจ�ากดขนมา(ณฐพงศสกลเลยว,2552:51)



กำรสะสมทนของคนจนเชยงใหมในสมยสงครำมโลกครงท 2

เมอกองทพญปนเขาสประเทศไทยเพอเปนเสนทางผานไปสประเทศพมา

เชยงใหมถกควบคมโดยกองก�าลงทหารญปนซงตงกองทหารตามวดและโรงเรยน

เชน วดศรดอนไชย วดหมนเงนกอง วดชางเคยน โรงเรยนวฒโนทยพายพ ฯลฯ

สวนเครองบนของญปนจอดอยทสนามบนไมต�ากวา100ล�าเพอเตรยมการโจมตพมา

(อน เนนหาด, 2549ค: 46-47) สะทอนใหเหนวามทหารญปนจ�านวนมากพ�านก

อยในเชยงใหมในเวลานน ซงทหารญปนเหลานกลายเปนผบรโภคสนคาทส�าคญ

ขณะเดยวกนสถานการณสงครามในระดบโลกไดสรางโอกาสในการสะสมทนของ

ชาวจนดงจะไดวเคราะหโดยละเอยดตอไปขางหนาแตกอนอนจ�าเปนตองกลาวถง

ปญหาทคนจนเผชญและวธการปรบตวของคนจนในเวลานนโดยสงเขปเพอจะเขาใจ

อยางชดเจนวาเพราะเหตใดคนจนจงสามารถสะสมทนได แมวาจะตองเผชญกบ

นโยบายกดกนคนจนทงในทางเศรษฐกจและการเมอง

ในทางเศรษฐกจ กอนเกดสงครามไมนานรฐบาลไดบงคบซอกจการโรงส

ของคนจน ตงโรงสขาวของรฐบาลกระจายอยในทกทองถน และยงตงสหกรณ

ขายขาวขนตามจงหวดตางๆท�าลายการผกขาดการคาขาวทงในและตางประเทศ

ของคนจน และยงใหโควตาการคาขาวออกนอกประเทศแกบรษทของญปนและ

องกฤษอกดวย แมวารฐบาลจนจะยนเรองประทวงแตรฐบาลไทยกเพกเฉย

(ภวดลทรงประเสรฐ,2519:78-81)มหน�าซ�ายงประกาศใชพระราชบญญตทกดกน

การประกอบอาชพของคนจนอกหลายฉบบเชนหามคนจนท�าการประมงจบสตวน�า

ขบลอเลอนขายสนคาในสถานทราชการประมลงานกอสรางทางราชการขายน�ามน

บงคบใหคนจนขายผลผลตยาสบและเกลอใหกบรฐควบคมการฆาววควายโดยให

สทธแกเจาหนาทรฐในการอนญาตวาใครทจะสามารถท�าการคาเนอได แมแตสวน

ยางพาราและสทธจากการสมปทานเกบรงนกของคนจนในบางพนทกถกยดมาเปน

ของรฐ นอกจากนยงบงคบใหเจาของธรกจตางๆ ใชกรรมกรชาวไทย หามจาง

แรงงานชาวจนและหามคนจนขายสนคาในสถานทราชการ(ภวดลทรงประเสรฐ,

2519: 78-89) และทส�าคญคอการจดตงรฐวสาหกจเพมขน เชน โรงงานทอผา

219




โรงงานท�ากระดาษโรงงานบหรโรงงานน�าตาลฯลฯ(ภวดลทรงประเสรฐ,2519:91-92)เพอลดอทธพลทางเศรษฐกจของชาวจน อยางไรกตามคนจนในเชยงใหมนนแทบจะไมไดรบผลกระทบจากนโยบายกดกนทางเศรษฐกจของรฐบาล เพราะเนอหาของพระราชบญญตสวนใหญจะเนนไปทการควบคมคนจนทอยในภาคกลางและภาคใต ดงเชนการท�าสวนยางพาราการเกบรงนกนางแอน การท�าประมงสตวน�า ซงอยทางภาคใตทงสน หรอการท�ายาสบซงมอยมากในเชยงใหมแตคนจนท�ากจการยาสบเปนสวนนอยเจาของกจการยาสบมกเปนพวกเจานายหรอพวกขาราชการ(ปลายออชนะนนท,2530:76) ในทางการเมองแมวารฐบาลพยายามขดขวางการเคลอนไหวทางการเมองของคนจน ดวยการสงปดหนงสอพมพจนและโรงเรยนจนซงมบทบาทส�าคญในการกระตนลทธชาตนยมและการคงไวซง“ความเปนจน”ในหมลกหลานชาวจนแตโรงเรยนจนในเชยงใหมซงเคยม2แหงคอโรงเรยนฮวเองและโรงเรยนฮวเคยว ไดถกสงปดตามนโยบายของคณะราษฎรตงแตปพ.ศ. 2475แลว อยางไรกตามการทชาวจนในประเทศไทยตอตานญปนอยางมากไมวาจะเปนการรวมกนตอตานสนคาญปน ประทษรายคนญปน ปฏบตการลงโทษคนจนทคาขายหรอรวมมอกบญปน ฯลฯท�าใหรฐบาลจอมพลป.พบลสงครามท�าการปราบปรามชาวจนทตอตานญปนทกรปแบบโดยท�าการจบกมและเนรเทศหรอสงไปยงสถานกกกนชาวจนทจงหวดเพชรบรณ(ภวดลทรงประเสรฐ,2519:100-102)ซงคนจนในเชยงใหมบางรายกไดถกเนรเทศดงกรณนายกกเองแซลอเจาของรานถายรป“ฉายาแสงอรณ”ซงเปนรานถายรปยคแรกเรมในเชยงใหมกบนายไตเกยงแซจง เจาของรานงเซงฮวดยานสนปาขอยเนองจากบคคลทงสองเปนสมาชกในสมาคมกกมนตงทางการไดหลกฐานเปนเอกสารการตดตอกบสมาคมกกมนตง เฉพาะกรณนายลอกกเองซงถกตงขอหาวาเรยไรเงนสงไปชวยรฐบาลจนคณะชาตอกขอหาหนง หลงจากถกเนรเทศไปยงเมองจนแลวนายกกเองไดไปเปนทหารของพรรคกกมนตงประมาณ3ปภายหลงจงหาทางกลบมาท�าธรกจในเชยงใหม(อนเนนหาด,2546:96-97)นอกจากนยงมกรณนายเจรญทงซว(ระมงวงศ)ผเปนเจาของตลาดสนทรายและท�ากจการโรงบมใบยาสบไดมผเขยนบตรสนเทหสงไปยงจอมพลป.พบลสงคราม

ท�าใหนายเจรญทงซวถกเนรเทศกลบประเทศจนเชนกน(อนเนนหาด,2554ข:164-165)



กฎหมายส�าคญทมผลกระทบโดยตรงตอคนจนในเชยงใหมในชวง

สงครามโลกคอนขางมากคอ การประกาศใชพระราชกฤษฎกาการจ�ากดถนทอย

ของจนตางดาวซงเชยงใหมเปนเมองหนงทรฐบาลประกาศในชวงตนปพ.ศ.2486

หามคนจนอาศยอย เรองนไดสรางความเดอดรอนอยางมากในการท�ามาหากน

และในการอพยพนนคนจนจ�าเปนตองขายทรพยสนตางๆทเคลอนยายไมสะดวก

ในราคาทต�ากวาราคาทองตลาดทวไป(ภวดลทรงประเสรฐ,2519:111-113)

แตถงกระนนกตามมคนจนในเชยงใหมจ�านวนไมมากนกทไดรบผลกระทบ

รนแรงจากนโยบายชาตนยมของรฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม สวนหนงเปน

เพราะรฐบาลด�าเนนนโยบายหลายนโยบายในระยะเวลาอนสนบางนโยบายรฐบาล

เรมด�าเนนการไดเพยง2-3ปสงครามโลกกสนสดลงแมแตการสงใหคนจนอพยพ

ออกจากพนทจงหวดตางๆกมขอยกเวนทเปดโอกาสใหคนจนสามารถหาทางออกได

เชนการยกเวนในกรณทมปญหาเรองสขภาพหรอกรณทมอายมากเกนไปซงคนจน

เชยงใหมทขออนมตยกเวนดวยเหตผลดงกลาวนจากทางราชการกมกจะไดรบอนญาต

โดยไมไดมการตรวจสอบทละเอยดหรอเขมงวดแตอยางใด(ศภวตรภวกล,2553)

นอกจากการขออนมตยกเวนดงกลาวขางตนนแลว คนจนในเชยงใหมยง

มการปรบตวและหาทางออกดวยวธการตางๆ อกหลายวธเพอความอยรอดของ

กจการตนเองจนกระทงสงครามสนสดลงในพ.ศ.2488ทส�าคญมดงน

1. กำรฝำกกจกำรไวกบผทเชอใจได

ในป พ.ศ. 2486 เมอเชยงใหมถกประกาศใหเปนเขตหวงหามส�าหรบ

คนตางดาวซงสวนใหญเปนคนจน และคนจนสวนใหญในเชยงใหมมกมกจการ

คาขายเปนของตนเองแมวาบางรายตองขายกจการหรอทรพยสนบางอยางเพราะ

ไมสามารถขนยายไปได แตคนจนบางสวนกอพยพไปโดยฝากกจการไวกบคนทไว

วางใจไดใหชวยดแลแทน เชน กรณ เถาแกโอว หรอ นายช โอสถาพนธ ชาวจน

แตจว ซงมาอยเชยงใหมตงแตป พ.ศ. 2462 เรมสรางฐานะจากการเปนหลงจ

(เสมยน)ทรานยงฮงลงเมอสะสมทนไดจงมาเปดรานทองรปพรรณเปนของตนเอง

ชอราน“ยงไทลง”ตอมาไดประมลเปนนายอากรสราและฝนและเปดรานจ�าหนาย

ปน สรา และตงโรงสขาวแสงไทย และโรงเลอยชไทย ฯลฯ เมอตองอพยพตาม

221




นโยบายของจอมพลป.พบลสงครามกไดฝากกจการการคาตางๆไวกบคนสนท

ใหชวยดแลสวนตนเองและครอบครวกอพยพเขามากรงเทพฯโดยไปอาศยอยยาน

ทงมหาเมฆราว1ป(ทศคณนาพร,2551:180-182)

กรณ นายกกเอง แซลอ เจาของรานถายรป “ฉายาแสง” ทถกเนรเทศ

ในระยะแรกกไดฝากกจการรานถายรปไวกบคนสนท ตอมาจงไดขายกจการไป

แตหลงจากสงครามโลกครงท 2 สนสดลงแลว นายกกเอง แซลอ กกลบมาเปด

รานใหมอกครงหนง(อรณลออชยรงษ,2555)ทงนกเพราะรชองทางในการท�าธรกจ

รานถายรปดอยแลวและมลกคาขาประจ�าอยแลวนนเอง

กลาวไดวา คนจนเชยงใหมทอพยพตามค�าสงของรฐบาลมกหวนกลบมา

คาขายอกเพราะมครอบครวและกจการหลายอยางเมอมชองทางทสามารถจะกลบ

มาเชยงใหมไดกจะรบกลบมาทนทเชนเมอจอมพลป.พบลสงครามมนโยบายผอน

ปรนตอคนจนทมอาชพทางดานเกษตรกรรมใหอย ในภมล�าเนาเดมได คนจน

เชยงใหมหลายคนกแสรงท�าเปนวาตนเองประกอบอาชพเกษตรกรรม รวมทง

เถาแกโอวและนายเคยมถายแซพว(ภวกล)ซงทางราชการกอนญาตใหกลบมายง

เชยงใหมได(ศภวตรภวกล,2553)

2. กำรอ�ำพรำง “ควำมเปนจน” และกำร “กลำยเปนไทย” เพอควำม

มนคงของชวตและธรกจ

ในระหวางสงครามโลก“ความเปนจน”นบเปนอนตรายตอการด�าเนนชวต

เพราะนอกจากการถกเนรเทศและการถกบงคบใหอพยพดงกลาวมาแลวแมกระทง

การพดภาษาจนบางค�าในทสาธารณะกยงเปนสงตองหาม เชน ทตลาดตนล�าไย

มการตดปายประกาศขอบงคบหลายประการรวมทงหามพดค�าวา“ลออวเฮงซวย”

และก�าหนดคาปรบเอาไวดวย(สภาภรณอาภาวชรตมและดวงจนทรอาภาวชรตม

เจรญเมอง, 2552: 73) ดงนน “ความเปนจน” จงถกซอนเรนเอาไว และพยายาม

“กลายเปนคนไทย”เพอมใหถกทางราชการเพงเลงจะเหนไดจากการเปลยนชอแซ

และชอรานมาเปนชอและนามสกลแบบไทยเชนรานโตวยนเสงของตระกลภวกล

ทตงอยบนยานถนนทาแพซงขายดายส�าหรบทอผา เปลยนชอรานเปน “รตนผล”

ภายหลงสงครามโลกครงท 2 สนสดลง จงกลบมาใช โตว ยน เสง ตามเดม



(ศภวตรภวกล,2553)หรอกรณเถาแกโอวหลงจากถกสงใหอพยพออกจากเชยงใหม

ในชวงสงครามโลก เมอไดกลบมาอยเชยงใหมอกครง กท�าการเปลยนชอแซในทนท

จากเซยวทางแซโอวเปนนายชโอสถาพนธ(ทศคณนาพร,2551:183-184)

ในบางกรณคนจนกเปลยนนามสกลและชอร านเพอผลประโยชน

ทางเศรษฐกจโดยตรงเชนเถาแกตนงวนชนผเปนเจาของรานตนฮวงวนจ�าหนาย

สนคากระปองจากตางประเทศ ซงพระราชชายาเจา ดารารศมและชนชนสง

ของเชยงใหมมกจะมาอดหนนรานนอยเสมอ ไดเปลยนนามสกลเปน ตนตรานนท

และเปลยนชอรานเปน ตนตราภณฑ โดยมเหตผลส�าคญกคอตองการเปนตวแทน

จ�าหนายบหร ถาไมเปลยนชอและนามสกลเปนไทยกไมสามารถจะเปนตวแทน

จ�าหนายได(ทศคณนาพร,2551:104)

ในยคนนเจาหนาทของอ�าเภอเมองเชยงใหมจงรบจางตงชอและนามสกล

ใหกบคนจนโดยลงนามอนมตการเปลยนชอใหดวยซงคาใชจายและคาธรรมเนยม

ในการเปลยนชอมกจะอยทหลกรอยบาทเทานน เปนทนาสงเกตวาสวนมากแลว

คนจนจะเปลยนนามสกลเปนไทยโดยไมตดขาดจากแซไปทงหมดจะเหลอสญลกษณ

ของแซไวทอกษรตวแรกของนามสกล เชน แซโอว กมาเปน โอสถาพนธ แซตน

กมาเปน ตนตรานนท แซเลยว กมาเปน เลยวสวสดพงษ แซเจย กมาเปน

เจยรสาธตเปนตนซงเปนการผสมผสานระหวางแซกบภาษาสนสกฤตอยางลงตว

ตระกลทเปลยนชอแซในยคสงครามโลกเหลานสวนใหญมกเปนคนจนรนใหมท

อพยพสเชยงใหมในชวงเสนทางรถไฟเพงมาถง (พ.ศ. 2464) ซงอาจเปนวธการ

ปรบตวทมาจากการลอกเลยนแบบคนจนรนเกาทเตบโตมาตงแตยคการคาทางเรอ

ทไดปรบตวใหเขากบรฐบาลสยามทขยายอ�านาจมาสเชยงใหมอยางเขมขนแลวดวย

การเปลยนมาใชนามสกลไทยตงแตทศวรรษ24604เชนตระกลศกดาทร(เดมแซเอง)

4 เปนเชนนกเพราะคนจนในยคแรกสามารถนอกจากนการแตงงานกบลกหลานของเจานายฝายเหนอหรอตระกลใหญเกาแกในทองถนกเปนวธการหนงทสามารถผสมกลมกลนกบชนพนเมองไดเปนอยางดเชนนายสนฮชตมาไดแตงงานกบนางค�าเทยงบรซงมเชอสายมาจากเจาแมค�าแดงเจานายในราชวงศเชยงรงทอพยพจากเมองเชยงรงมาอยทเชยงใหมซงกคอสายสบสองปนนา(ทศคณนาพร,2551:133)นายกต แซโคว (กตบตร) กไดแตงงานกบ นางสน วงสนทร ผเปนบตรของหลวงสนทรโวหารกจตระกลใหญยานวดเกตการาม(อนเนนหาด,2549:74)

223




และตระกลนมมานเหมนท (เดม แซนม) ซงตระกลเหลานไมไดรบผลกระทบใดๆ

จากนโยบายเบยดขบและตอตานจนในยคสงครามโลก(ปลายออชนะนนท,2530:89)

อนงการทคนจนประสบความส�าเรจทางการคาแลวบรจาคเงนเพอการกศล

หรอสรางสงสาธารณประโยชนในเมองเชยงใหม ซงท�าใหไดรบพระราชทาน

บรรดาศกดจากพระมหากษตรยกเปรยบเสมอนเปนเครองรบประกนวาเปนคนไทย

ทจงรกภกดตอชาตศาสนาพระมหากษตรยดงกรณนายสนฮชตมาซงพระบาท

สมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหเปนขนอนสารสนทร

และเลอนเปนหลวงอนสารในเวลาตอมา (ทศ คณนาพร, 2551: 153) กท�าให

นายสนฮ ชตมา มฐานะเปน “คนไทย” ซงทางราชการใหความเกรงใจอยางสง

การกลายเปน “คนไทย” ดวยวธการบรจาคหรอสรางสาธารณประโยชนนคนจน

นยมมากเพราะนอกจากจะไดรบความเกรงใจจากทางราชการแลวยงท�าใหคนทวไป

ทงไทยและจนเคารพนบถอดวย ดงนน จงมพอคาจนจ�านวนมากบรจาคเงน

หรอสรางสาธารณประโยชนจนไดรบพระราชทานบรรดาศกด ตวอยางเชน

ในพ.ศ.2467มประกาศในราชกจจานเบกษาฉบบหนงระบถงการสงสญญาบตร

บรรดาศกดไปพระราชทานคนจนหลายคนไดแกขนศรวรานรกษ(ศรบญเฉลยว)

ขนอนพลนคร(กมซวนมเซงฮวด)ขนอนกรบร(เยนนมเซงฮวด)ขนอนการราชกจ

(ตวเถาตนซนฮวด)ขนอนกลราชการ(ยกน)ขนจ�าเรญภกด(ตนบนฮกตนธนวฒน)

(อนเนนหาด,2549ข:17)แมวาในสมยสงครามโลกครงท2จะไมมการพระราชทาน

บรรดาศกดอก แตการบรจาคเงนหรอสงของเพอสาธารณประโยชน รวมทง

การท�าบญอปถมภศาสนากยงเปนวธการส�าคญทคนจนใชเพอใหไดรบความเคารพ

ยกยองในสงคมทองถนและสงคมไทย และท�าใหทางราชการเกรงอกเกรงใจและ

ใหเกยรตมากขนตามสถานภาพทางสงคมทสงขน

3. กำรพลกวกฤตชวงสงครำมสโอกำสในกำรสรำงก�ำไรมหำศำล

จำกกำรคำ

สงครามโลกครงท2ท�าใหเชยงใหมตกอยในภาวะขาดแคลนสนคาอปโภค

และบรโภคเพราะแตเดมอาศยสนคาจากโรงงานอตสาหกรรมทน�าเขาจากอาณานคม

ขององกฤษเมอประเทศไทยเปนพนธมตรกบประเทศญปนกไมสามารถน�าเขาสนคา



จากประเทศฝายสมพนธมตรไดอก(ปลายออชนะนนท,2530:72)การคาสวนใหญ

ตองหยดชะงกลง เมอประกอบกบนโยบายกดกนชาวจนของรฐบาลและเครองบน

ของฝายสมพนธมตรยงโจมตยานศนยกลางการขนสงในเมองเชยงใหมเชนสถาน

รถไฟสนามบนอนท�าใหประชาชนตองหนภยสงครามในบางชวง ไดสงผลใหการ

คาในเมองเชยงใหมโดยทวไปตองซบเซาลง มเพยงคนพนเมองเทานนทยงเปด

รานคาอย บาง และมรานคาของญป นเพยงรานเดยวมาเปดกจการ ขายผา

(อรณ ลออชยรงษ, 2555) อยางไรกตาม ความจ�าเปนในการบรโภคสนคาของ

ประชาชนยงคงมอย ราคาสนคาจงสงขนมาก คนจนบางกลมในเชยงใหมจงสะสม

ทนไดอยางมหาศาลดงกรณตวอยางตอไปน

นางกลมตระกลอพยพมาท�ากจการยาสบในเชยงใหมเมอพ.ศ.2479โดย

ท�าโรงงานบมใบยาสบทอ�าเภอเชยงดาวและจะตองน�าใบยาสบขนรถบรรทกไปสง

ใหกบโรงงานยาสบของรฐบาลในตวเมองเชยงใหมเปนประจ�าในชวงสงครามน�ามน

เชอเพลงขาดตลาดผคายาสบรายอนๆตองหยดสงใบยาสบมายงตวเมองแตนางก

ไดใชเกวยนขนใบยาสบจากเชยงดาวมายงเชยงใหมและเลยไปลงเรอทล�าพน แลว

ลองเรอไปขายเองตามรานตางๆในกรงเทพฯซงสมยนนยาสบก�าลงขาดตลาดอยาง

มากและไมมคแขงส�าคญนางกจงขายยาสบไดในราคาสงท�าก�าไรใหกบนางกเปน

อนมาก(อนเนนหาด,2548ข:14)

นายกมจวแซกงเปดราน“กงอยจว”ขายขนมเปยะจนอบและซาลาเปา

อยในยานสนปาขอยในชวงสงครามนายกมจวตองอพยพออกจากเมองเชยงใหม

แตทหารญป นไดท�าเรองขอตวนายกมจวกลบมาเพราะตองการสงขนมตางๆ

ไปเลยงทหารเปนประจ�า นายกมจวไดก�าไรอยางงามจากการท�าขนมขายกองทพ

ญปนในเชยงใหมและไดน�าเงนไปซอทนาจ�านวนมากเพอเปนทรพยสนของตระกล

(วกลเกยรตพจนานนท,2553)

นายรว ศกดาทร ซงเคยมประสบการณในการกกตนสนคาในชวง

สงครามโลกครงท 1 มาแลว จงคาดการณไดถกตองวาหลงสงครามโลกครงท 2

หนงสตวจะเปนทตองการของตลาดโลกและราคาจะสงขนมาก จงไดตงโรงงาน

ฟอกหนงขนใกลยานสถานรถไฟโดยเปนการรวมหนกนกบนายอนตาศรจนทรดร

225




ชาวอนเดยซงมอาชพคาขายเนอววและเนอควายอยบรเวณยานชางคลานซงหนง

สตวทน�ามาฟอกในโรงงานกคอหนงววควายทฆาจากโรงฆาสตวบานชางคลาน

นนเอง(เนนหาด,2554ก:133-139)นายรวไดระดมทนทงหมดทมอยมาซอหนง

สตวหลงจากฟอกแลวกแชน�ายาและตากแดดเกบไวเมอสงครามสนสดลงนายรว

ไดสงหนงสตวไปขายทฮองกงซงนยมตดกระเปาจากหนงสตว จนไดก�าไรอยาง

มหาศาล(หนงสอทระลกงานฌาปนกจศพนายณรงคศกดาทร,2543)

อาจกลาวไดวาพอคาจนเหลานรจกพลกวกฤตเปนโอกาสส�าหรบการคา

และธรกจของตนท�าใหพวกเขากลายเปน“เศรษฐสงคราม”สวนคนเชยงใหมทวไป

กมโอกาสในการประกอบอาชพใหมๆ เชนกนท�าใหมเงนบรโภคสนคาของชาวจน

เชนชาวนาเชยงใหมนยมมารบจางในการเกณฑแรงงานแทนคนจนเพราะทหารญปน

จะสงหมายเรยกเพอเกณฑแรงงานไปขดดนเพอสรางสนามบน ครอบครวทมเงน

ดงกลม พอคา มกจางชาวนาไปท�างานแทน สรางรายไดใหกบชาวนาไดเปนอยางด

(อรณลออชยรงษ,2555)หรอกรณนางบญปนทพยมณฑลซงแมวามไดท�ากจการ

ขนาดใหญ แตกไดท�าขนมโมจขายใหทหารญปน โดยลงทนซอจกรยานคนหนง

ส�าหรบน�าขนมไปขายทคายทหารญปนณวดเจดยอด(อนเนนหาด,2550:123)

สวนพอเลยงอนเรอนและพอเลยงแกง ไดรวมหนกนท�าการคาขายกบทหารญปน

โดยเปนผรบเหมาจดซออาหารส�าหรบทหารญปน สนคาทตดตอซอขายกนคอ

ขาวผกผลไมเปนหลกเชนเดยวกนกบนางเรณณนานซงมความสนใจในภาษา

ญปนและหาซอหนงสอมาอานดวยตนเองตงแตเดก เมอเขาสชวงสงครามโลก

ครงท2จงมอาชพเปนลามใหทหารญปนในการจดซอวตถดบตางๆส�าหรบกองทพ

(อนเนนหาด,2549ค:51)

กำรคำของคนจนเชยงใหมยคแรกเรมสงครำมเยน

เมอเกดสงครามเยนขนหลงสงครามโลกครงท 2 นน สหรฐอเมรกา

ไดสนบสนนใหรฐบาลไทยด�าเนนนโยบายพฒนาชนบทและสรางทางคมนาคมเชอม

ตวเมองกบชนบททวประเทศ เนองจากการทพรรคคอมมวนสตแหงประเทศจน



ไดใชยทธศาสตร “ปาลอมเมอง” ในการตอสกบฝายกกมนตงจนไดรบชยชนะ

สหรฐอเมรกาจงเกรงวาคอมมวนสตในเอเชยตะวนออกเฉยงใตจะใชยทธศาสตร

เดยวกน จงจ�าเปนตองพฒนาชนบทเพอมใหพวกคอมมวนสตเขาไปสรางฐาน

มวลชนในเขตชนบท

ในการพฒนาชนบทนสงส�าคญคอการพฒนาโครงสรางพนฐานมการตรา

พระราชบญญตสรางทางหลวงแผนดนทวประเทศรวม88สายระหวางพ.ศ.2495-

2498โดยตองสรางใหแลวเสรจภายใน4ปเฉพาะในภาคเหนอตอนบนมทางหลวง

แผนดนถง18สายเชนถนนจากชยนาทถงเกาะคา(ล�าปาง)ถนนเชอมระหวาง

เถน-ล-ล�าพน ถนนเชอมระหวางรองกวาง-งาว-ฝาง-เชยงราย ถนนเชอมล�าพน-

ล�าปาง-แมแจม-แมฮองสอน และมการซอมแซมถนนอกหลายสายทเชอมระหวาง

ตวเมองเชยงใหมกบอ�าเภอและจงหวดตางๆ เชน เชยงใหม-ฮอด เชยงใหม-

สนก�าแพงเชยงใหม-สนทรายเชยงใหม-เชยงดาว-ฝาง(ภาพลานนาในอดต,2557)

การสรางถนนท�าใหสนคาเกษตรจากชนบทไดรบการขนสงเขาสตวเมอง

อยางสะดวก ในขณะทมการขยายตวของการใชรถยนตและรถจกรยานยนต

เพอกระจายสนคาจากเมองสชนบทและจากชนบทสเมอง ดงนน ยคสงครามเยน

จงเปนยคทชาวชนบทเรมขยายการท�าเกษตรกรรมเชงพาณชย และครอบครอง

เงนตรามากขน มการใชจายเงนในการซอสนคาตางๆ จากรานคาของชาวจน

ทงสนคาประเภททนหรอเทคโนโลยและสนคาอปโภคบรโภค

ในยคสงครามเยน นอกจากคนจนเชยงใหมจะมโอกาสขายสนคาให

ชาวบานทวไปมากขนแลว ยงไดปรบตวในทางเศรษฐกจและสงคม-วฒนธรรม

อยางส�าคญดงน

1. กำรเชอมตอกบระบบทนนยมโดยรฐ

ตลอดทศวรรษ 2490 รฐบาลยงคงชนโยบายเศรษฐกจแบบชาตนยม

โดยอางวาเพอใหคนไทยมอาชพและรายไดและขจดการครอบง�าทางเศรษฐกจจาก

คนจน โดยใหรฐเปนผประกอบการเศรษฐกจในอตสาหกรรมส�าคญ แมจะยงคง

อนญาตใหเอกชนประกอบธรกจหรออาชพอสระไดดวย (สงศต พรยะรงสรรค,

2526:78)ในระหวางพ.ศ.2490-2499มการจดตงรฐวสาหกจขนใหมถง59แหง

227




ท�าใหมรฐวสาหกจรวมทงสนถง141แหงคนจนผด�าเนนการคาระดบใหญทวประเทศ

จ�าเปนตองหาทางเชอมตอกบรฐวสาหกจเหลานเพอสรางก�าไรแกธรกจของตน

เพราะจอมพลป.พบลสงครามยงคงมนโยบายเปนปฏปกษตอคนจนเหมอนเดม

คนจนในเชยงใหมทสามารถเชอมตนเองเขากบทนนยมโดยรฐไดนน

มกจะเปนกลมทนขนาดใหญ และมรากฐานทางเศรษฐกจทแขงแกรงมากอน

และแนนอนวาคนจนเหลานยอมเปนผกวางขวางในวงธรกจ รจกผมอ�านาจใน

ทองถน การเขาถงรฐวสาหกจจงไมใชเรองทยากเยนแตอยางใด ดงตวอยางของ

นายชโอสถาพนธหรอทชาวเชยงใหมรจกในนาม“เจกโอว”ซงเปนผกวางขวางและ

เปนเจาของกจการหลายประเภทในเมองเชยงใหม เชนโรงเลอยชไทยโรงน�าแขง

ชไทย โรงสแสงไทยหลงสงครามโลกครงท 2 รฐบาลจ�าเปนตองสงขาวเพอใชหน

สงครามจ�านวน1.5ลานตนใหกบองกฤษเชยงใหมถอเปนแหลงสงออกขาวทส�าคญ

บรษททหารสามคคซงเปนรฐวสาหกจภายใตการดแลของกลมจอมพลผนชณหะวน

และจอมพลสฤษด ธนะรชต ไดสนบสนนสมาคมโรงสเหนอ5 ซงสนนษฐานวา

“เถาแกโอว”เปนสมาชกสมาคมโรงสเหนอและไดรบการสนบสนนจากบรษททหาร

สามคคเชนกน เพราะไดจดตงบรษทแสงไทยทกรงเทพฯ ซงเปนโกดงเกบขาว

สงออกตางประเทศ(ทศคณนาพร,2551:182-184)

โรงเหลากเปนกจการหนงของรฐวสาหกจ เดมมโรงเหลาทวประเทศ

อยประมาณ33โรงเปนโรงงานขนาดใหญจ�านวน1โรงคอโรงงานสราบางยขน

ผลตสราอยประมาณ3ประเภทคอสราขาวสราผสมเชยงชนและสราปรงพเศษ

แมโขง สวนอก 32 โรง เปนโรงงานขนาดเลกตงกระจายอยในหลายจงหวด

ผลตเฉพาะสราขาวและสราผสมเชยงชนขนกบกรมสรรพสามตกระทรวงการคลง

ใหเอกชนรบสมปทานเขาเปนผ ผลตและจ�าหนาย ส�าหรบการด�าเนนธรกจ

โรงเหลาทเชยงใหม รฐบาลไดตงคณะกรรมการด�าเนนการแบบผกขาดในชอวา

บรษทจงหวดเชยงใหมสนคาคอสราบหรน�าตาลไมขดไฟเปนหลกส�านกงาน5 พอคาขาวในภาคเหนอไดรวมกลมกนจดตงสมาคมโรงสเหนอขนในพ.ศ.2495มโรงสเขารวมจ�านวน29โรงจากจ�านวนทงสน30โรงมการใชอทธพลเขาขมขเจาของโรงสใหเขารวมเพอเปนหลกประกนวาจะมขาวเพยงพอส�าหรบสงขายแกรฐวสาหกจ โรงสทไมเตมใจเขารวมถกขวาอาจไดรบอนตรายและจะไมไดรบโควตาบรรทกสนคาทางรถไฟ(ปลายออชนะนนท,2530:76)



อยทหางอนสารสนทรยานสนปาขอยถนนเจรญเมองซงบรษทจงหวดเชยงใหมได

จางนายชาญตนสหส (บตรของขนอนการราชกจหรอนายตวเทาแซตงคนจน

ผสรางฐานะจากการคาผา)เปนผจดการซงนายชาญเคยเปนผประมลโรงยาฝนและ

โรงเหลามากอน จงมประสบการณดานการท�าโรงเหลา การด�าเนนงานของบรษท

เชยงใหม นอกเหนอจากทนรฐบาลแลว ทางคณะกรรมการกมสทธออกทนดวย

เชนกนโดยรวมเปนหนสวนกบรฐบาลฝายละครงการตมเหลาสมยนนใชระยะเวลา

อยางต�า2ปบางครง3ปแตไมเกน5ปตามแตรฐบาลจะก�าหนดเมอตมแลว

มสทธจ�าหนายไดเกอบทกอ�าเภอยกเวนเฉพาะบางอ�าเภอทหางไกลและมความยาก

ล�าบากในการเดนทาง ซงอ�าเภอหางไกลดงกลาวรฐบาลเปดใหแขงขนประมลตม

เหลาในอ�าเภอนนๆ เชน อ�าเภอฝาง อ�าเภอพราว อ�าเภอสะเมง อ�าเภอแมแจม

เปนตนซงนายชาญตนสหสบรหารงานไดเปนอยางดสรางผลก�าไรมากมายใหกบ

บรษทเชยงใหมแตการประมลโรงเหลาแตละครงกมการแขงขนสงในธรกจโรงเหลา

ทเชยงใหม ไมไดมเพยงนายชาญ ตนสหส เพยงคนเดยว ยงมเถาแกโอว หรอ

นายชโอสถาพนธอกดวยซงนายชาญตนสหสและเถาแกโอวมกจะแขงกนในการ

ประมลท�าโรงเหลาอยเสมอทงในพนทอ�าเภอเมองและอ�าเภอพราว (อน เนนหาด,

2555:301-303)

การเชอมตนเองกบรฐวสาหกจของคนจนในเชยงใหมนบเปนกลยทธ

ทางการคาทส�าคญในยคสงครามเยนททหารและระบบราชการพลเรอนไดรบ

การสงเสรมจากสหรฐอเมรกาใหมอ�านาจอยางเตมทโดยจอมพลป.พบลสงคราม

เองกเสรมสรางฐานอ�านาจของตนดวยการแตงตงทหารและขาราชการทเปน

พรรคพวกของตนเขาไปเปนกรรมการรฐวสาหกจ พอคาชาวจนจงตองสรางความ

สมพนธกบทหารและขาราชการเหลาน เพอจะไดคาขายกบรฐวสาหกจหรอเพอให

ชนะการประมลตางๆ

การเขาไปอยภายใตการอปถมภของขาราชการสวนกลาง เหนไดชด

ในกรณการคายาสบของนายประสทธ พมชศร คนจนผเปนพอคายาสบรายใหญ

ของเชยงใหม เปนนายกสมาคมผบมใบยาแหงประเทศไทย และเปนผถอหน

ของบรษทสงเสรมใบยาสบไทย ซงบรษทใบยาสบไทยนกระทรวงการคลงเขามา

229




คมครองใหมการผกขาดการสงออก โดยมธนาคารและสถาบนการเงนใหความ

ชวยเหลอเชนธนาคารมณฑลไดเขามาค�าประกนใหบรษทสงเสรมใบยาสบไทยยม

เงนถง 26 ลานบาทเพอซอใบยา 2,000 ตนจากโรงงานยาสบเพอน�าไปสงออก

ในระยะแรกตงบรษท นอกจากนกมบรษทสหธนกจเขามาชวยด�าเนนการดาน

การเงนโดยสงนายยกตอศวรกษอดตผชวยผจดการบรษทบเอทจ�ากดมาประจ�า

ทจงหวดเชยงใหมในฐานะเจาหนาทใหค�าปรกษาและควบคม ตอมาเมอบรษท

สงเสรมใบยาสบไทยขายใบยาไดกไดมอบเงนสวนหนงใหธนาคารมณฑลและบรษท

สหธนกจน�าไปหาผลประโยชน หรอเมอโรงงานยาสบก�าหนดราคารบซอต�ากวาท

ผบมอสระตองการ ผบมกไดขอความชวยเหลอจากจอมพล ป. พบลสงคราม

นายกรฐมนตรในขณะนน ซงกไดจดตงคณะกรรมการเรองราวรองทกขขนท�าการ

ไกลเกลยทงสองฝายและทสดราคาใบยาแหงกไดเพมขนจากกโลกรมละ11บาท

เปน 13 บาท ธรกจยาสบในระยะหลงสงครามดงกลาวมานสะทอนใหเหนอยาง

ชดเจนถงการประสานประโยชนระหวางพอคาจนเชยงใหมกบนกการเมอง

(ปลายออชนะนนท,2530:77-78)

นอกจากจะหาทางเชอมตอกบทหารและขาราชการทมอ�านาจในสวนกลาง

แลววธการส�าคญอกวธหนงทพอคาจนบางตระกลเลอกใชคอการสนบสนนใหคน

ในตระกลหรอเครอญาตเลนการเมองในระดบชาต เชน สมาชกตระกลชตมำ-

นมมำนเหมนทซงเลนการเมองมาตงแตตนทศวรรษ2480และมบทบาทอยางตอ

เนองมายงทศวรรษ2490ไดแกนำยสวชช (เดมชอ เลงเสยน) นำมสกล “ชตมำ”

แตภายหลงเปลยนเปนพนธเศรษฐไดรบเลอกเปนส.ส.เชยงใหมถง3สมยระหวาง

พ.ศ.2481-2489(รกฎาเมธโภคพงษ,2551:14-15,31)นองชายของนายสวชช

คอนำยทองด อสรำชวนกไดรบเลอกเปนส.ส.เชยงใหมถง6สมยระหวางพ.ศ.

2489-2518(รกฎาเมธโภคพงษ,2551:15-17,42-43)นอกจากนยงมนำยสกจ

นมมำนเหมนท ทเลนการเมองระดบชาตและประสบความส�าเรจทางการเมองใน

ระดบชาตอยางสงโดยไดรบต�าแหนงส�าคญทางการเมองและในระบบราชการหลาย

ต�าแหนงในชวงพ.ศ.2500เปนตนมาไดแกรฐมนตรสงราชการกระทรวงศกษาธการ

รฐมนตรกระทรวงอตสาหกรรมรฐมนตรวาการกระทรวงเศรษฐการรวมถงต�าแหนง



รองนายกรฐมนตรในคณะรฐบาลทมจอมพลป. พบลสงครามเปนนายกรฐมนตร

เปนตน(รกฎาเมธโภคพงษ,2551:46-49)ตระกล นมำนนทน�าโดยนายวรศกด

นมานนท (เซงฮ นมเสงเฮง) บตรของขนอนพลนครผมชอเสยงในการท�ากจการ

ยาสบและมบารมอยางกวางขวางเปนส.ส.ของพรรคประชาธปตยในการเลอกตง

ในพ.ศ.2500พ.ศ.2501และพ.ศ.2512(รกฎาเมธโภคพงษ,2551:16)

ส�าหรบตระกลนมมานเหมนท นน ในชวงกอนสงครามโลกครงท 2

เคยพยายามอาศยอ�านาจของคณะราษฎรในการแสวงหาผลประโยชนจากการลงทน

ดานการธนาคารมนายปรดพนมยงคใหการสนบสนนโดยไดตดตอซอพนธบตร

รฐบาลเพอจดตงธนาคารทองถนแตโครงการนหยดชะงกเพราะเกดสงครามโลกขน

กอน แตความพยายามในการจดตงธนาคารทองถนกยงคงด�าเนนตอไปภายหลง

จงไดตงบรษท“ไทยเงนทน”มสาขาทวภาคเหนอดวยผลการด�าเนนงานทคอนขาง

ดท�าใหมการเสนอทจะจดตงธนาคารทองถนอกครง แตภายหลงบรษทไทยเงนทน

ถกขายออกไปใหกบกลมสากลเคหะ(ไพโรจนจนทรนมและครรชตธ�ารงรตนฤทธ,

2530) เมอสงครามโลกครงท 2 สนสด ตระกลนมมานเหมนทยงคงมบทบาทใน

แวดวงธนาคารนายไกรศรนมมานเหมนทถอเปนผมความช�านาญในการด�าเนน

ธรกจธนาคารเพราะมประสบการณจากการเปนผชวยหวหนาฝายการตางประเทศ

ของธนาคารไทยพาณชย ธนาคารนครหลวงไทยจงไดทาบทามใหเปนตวแทน

ธนาคารเปนระยะเวลาประมาณ10ป(แสงจนทรงาม,2527:345)อนงนายไกรศร

นมมานเหมนทมความสนทสนมกบโกเจงจยหรอฉวโกมลกตผถอหนคนหนงของ

ธนาคารนครหลวงไทยจงไดรวมงานดวยกนซงในปพ.ศ.2494ปรมาณเงนไหล

ผานธนาคารแหงนรวม100ลานบาทซงเปนจ�านวนเงนทสงมากในเวลานนแตแลว

กเกดความขดแยงกนนายไกรศรนมมานเหมนทจงหนไปเปนตวแทนใหธนาคาร

กรงเทพฯ(ไพโรจนจนทรนมและครรชตธ�ารงรตนฤทธ,2530)

2. กำรเปนผประกอบกำรธรกจสมยใหม

คนจนไดเพมบทบาทในฐานะผประกอบการธรกจสมยในทศวรรษ 2490

เปนตนมาในบรบทของยคสงครามเยนทมการขยายตวของการการผลตเชงพาณชย

และการพฒนาเสนทางคมนาคมดงกลาวมาแลวขณะเดยวกนกมการขยายตวของ

231




การศกษา และการขยายตวของผประกอบอาชพทอาศยความรความช�านาญ

เฉพาะดานเชนครพยาบาลทนายความเสมยนเลขานการชางตดเสอชางฝมอ

พอคารายยอย ฯลฯ ท�าใหจ�านวนผบรโภคในตลาดของเชยงใหมขยายตวอยาง

รวดเรวโดยคนเหลานตองการสนคาททนสมยและตองการบรการใหมๆทใหความ

สนกสนานบนเทงตามรสนยมของชนชนกลาง

ธรกจหำงสรรพสนคำขนำดเลก

ทามกลางบรบททางสงคมและวฒนธรรมในทศวรรษ2490คนจนทสะสม

ทนไดมากในชวงกอนหรอในระหวางสงครามหลายคนจงลงทนกอตงหางสรรพสนคา

เพอจ�าหนายสนคาททนสมยจากกรงเทพฯหรอตางประเทศ ดงจะเหนไดจากการ

ทนายรวศกดาทรไดขยายส�านกงาน(รานบวนฮกเสง)บรเวณถนนวชยานนทจาก

ตกคหาเดยวเปนตกแถว 2 ชน 3 คหา จดทะเบยนตงบรษทนยมพานช จ�ากด

ขนเมอเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2492 และเรมน�าสนคาประเภทนาฬกาโอเมกา

นาฬกาขอมอจกรยานราเลยจกรเยบผาแวนตาปากกามาขาย(หนงสอทระลก

ฌาปนกจศพนายณรงคศกดาทร,2543)หรอตระกลตนตรานนทกไดขยายกจการ

ของราน ตนฮวงวน โดยจดทะเบยนเปนหางหนสวนตนตราภรณเมอ พ.ศ. 2492

ท�าการคาสนคาอปโภคบรโภค รบขนสงสนคากจการโพยกวนทถนนวชยานนท

ตอมาในป พ.ศ. 2495 สมาชกของตระกลกไดยายรานมาทถนนทาแพและขยาย

กจการโดยตงรานสรรพสนคา 3 รานคอหางชณหภณฑหางตนตราภณฑ และ

รานตนตยานนท(สรสวดอองสกล,2553:581-582)

ธรกจโรงภำพยนตร

นายทนจนเชยงใหมลงทนสรางโรงภาพยนตรมาตงแต พ.ศ. 2466

หลงจากมทางรถไฟมาถงเชยงใหมในชวงหลงสงครามโลกครงท2เปนตนมาธรกจ

โรงภาพยนตรไดขยายตวเพมขนเกดโรงภาพยนตรททนสมยขนอกหลายแหงเชน

โรงภาพยนตรศรนครพงคโรงภาพยนตรสรวงศโรงภาพยนตรสรยง(อนเนนหาด,

2549ค:162-164)ทงนภาพยนตรยงเปนสอทชวยใหมองเหนโลกกวางในหลายแงมม

ซงในชวตจรงของคนในเมองไทยและคนเชยงใหมมนอยคนนกทจะสามารถ

มประสบการณโดยตรงในเรองเหลาน โดยเฉพาะวถชวตและลกษณะของความ



สมพนธทางสงคมในโลกสมยใหม เชนการแตงกายมารยาทสงคมวธการในการ

จดการปญหาตางๆทงปญหาชวตและปญหาในการท�าธรกจหรอปญหาในการปฏบต

หนาทการงาน ฯลฯ ภาพยนตรจงกลายเปนแหลงเรยนร ทส�าคญท�าใหไดรบ

ความนยมอยางกวางขวาง

ธรกจภตตำคำร

การขยายตวของชนชนกลางในเขตเมองทมก�าลงซอมาก ท�าใหนยมออก

ไปรบประทานอาหารนอกบานเพอพบปะสงสรรคกนในกลมเครอญาตหรอในกลม

พอคาหรอนกธรกจโดยทบานเรอนของพอคาชาตตางๆรวมทงคนจนในเขตเมอง

มกเปนรานคาและหองเกบสนคาซงไมอาจใชเปนสถานทรบรองแขกหรอญาตพนอง

อยางสะดวก จ�าเปนตองนดพบทรานอาหารเพอรบประทานอาหารรวมกนเพอ

เชอมสมพนธไมตรพรอมกบปรกษาหารอกนในเรองธรกจหรอเรองอนๆ ท�าใหเกด

วฒนธรรมการรบประทานอาหารนอกบานทสงผลใหคนจนบางคนลงทนเปดราน

อาหารขนาดใหญหรอภตตาคารเพอใหบรการแกลกคาซงในชวงกอนพ.ศ.2500

เลกนอย เรมมพอครวหรอกกจากกรงเทพฯเขามาประกอบอาชพท�ารานอาหาร

ในเมองเชยงใหม ท�าใหคนเชยงใหมมทางเลอกในการทานอาหารหลากหลายขน

ภตตาคารทมชอเสยงและไดรบความนยมไดแกภตตาคารศรประกาศ(เจาของคอ

นายฮงแซจง)ซงเปนสวนหนงของโรงแรมศรประกาศภตตาคารศรสมตร(เจาของ

คอนายเคงอแซนม)ภตตาคารแสงชย(เจาของคอนายซงแซแตและภตตาคาร

เจยทงเฮงเจาของคอนางงมแซเจย(อนเนนหาด,2545:211-219)

กำรปรบตวในดำนอตลกษณ

ในทศวรรษ2490เปนตนมาจนถงทศวรรษ2500นอกจากการเชอมโยง

กบทหารและขาราชการและการลงเลนการเมองระดบชาตแลว ในทศวรรษ2490

คนจนเชยงใหมยงคงปรบเปลยนอตลกษณเปนไทยบางสวนเพอความสะดวกในการ

ประกอบธรกจ เพราะในทศวรรษนนอกจากรฐบาลจะจ�ากดจ�านวนชาวจนทอพยพ

เขาประเทศไทยใหเหลอเพยงปละ200คนแลวรฐบาลไทยยงคงจบตาดชาวจนเปน

233




พเศษในเชยงใหมมค�าสงกวาดลางพวกองยและปดโรงเรยนฮวเองรวมถงสมาคม

ตางๆของคนจนดงทนางวมลสทธศรแมคาในกาดหลวงเผยวา“...ขาพเจาก�าลง

มความสขกบการเรยนอยๆโรงเรยนกลมไดยนผใหญพดกนวาพลต�ารวจเอกเผา

ศรยานนท มค�าสงกวาดลางพวกองยในเชยงใหม บรรดาพอคาจนทตงสมาคมขน

มาและบรจาคเงนเพอชวยเหลอกนในเชยงใหมชวยเหลอโรงเรยนฮวเองโดนขอหา

องย โดนเนรเทศไปจากบานเชยงใหม ไปนครสวรรคบาง พจตรบาง” (สภาภรณ

อาภาวชรตมและดวงจนทรอาภาวชรตมเจรญเมอง.,2552:27)ในปพ.ศ.2496

หนงสอพมพเชยงใหมลงขาวการจบกมนายกกเอง แซลอ เจาของรานถายรป

ลอกกเอง และนายไตเกยง แซจง ในขอหาเขาเมองโดยมไดรบอนญาตซงบคคล

ทง2เคยถกทางราชการเนรเทศกลบเมองจนในสมยสงครามโลกครงท2ในขอหา

เปนสมาชกในสมาคมกกมนตง เมอสงครามสนสด ทงสองคนกไดอพยพกลบมา

เชยงใหมและตงรานคาอย ในทเปดเผยเปนเวลาราว 10 ปแลวจงถกจบกม

(อนเนนหาด,2546:96-97)จากเหตการณตางๆคนจนในเชยงใหมจงตองด�าเนน

การปรบเปลยนอตลกษณไปเปนไทยมากขน เพอความอยรอดปลอดภยของชวต

และเพอความสะดวกในการถอครองทรพยสนและการประกอบธรกจ

เนองจากคนจนเชยงใหมตองอยภายใตอ�านาจของรฐไทย ขณะเดยวกน

กมความสมพนธ กบคนในทองถนและตองสรางความมนคงตลอดจนความเจรญ

กาวหนาใหแกธรกจของตนในทองถนลานนาควบค กน ดงนนคนจนจงตอง

ปรบเปลยนอตลกษณใหลนไหลไปตามบรบท โดยเฉพาะในการท�าการคาซงตอง

สมพนธกบคนเมอง คนไทยหรอคนจนดวยกนเองกตาม คนจนจ�าตองกลายเปน

คนเมองคนไทยหรอแสดงตนเปนคนจนตามเงอนไขแวดลอม

เนองจากในทศวรรษ 2490 รฐบาลเนนชาตนยมทมพทธศาสนาเปน

สถาบนหลกประกอบกบคนในทองถนใหความเคารพยกยองผอปถมภพทธศาสนา

และประพฤตตนเปนชาวพทธทด การเปลยนอตลกษณเปนคนไทยของคนจนในยคน

จงเนนการเปนพทธศาสนกชนทดเปนอยาง เชน นายคาย อาภาวชรตม หรอ

อาวเอยงคายซงไดท�าบญตกบาตรท�านบ�ารงศาสนาดวยการบรจาควตถรวมถง

การใฝศกษาธรรมะดวยการอาน นงสมาธ เจรญสต อกดวย (จากเหยยวเพงส



เชยงใหม : ชวตและผลงานของนายคาย อาภาวชรตม, 2540: 29) เชนเดยวกบ

นางก ลมตระกล ทมกบรจาคเงนเพอการท�านบ�ารงพระพทธศาสนาอยเสมอ

(ภกขปญญานนทมน,2511:11)

การเปลยนชอและนามสกลยงคงเปนกระบวนการกลายเปนไทยทคนจน

เชยงใหมยงกระท�าอยอยางตอเนอง ในกรณคนจนทเปนตางดาว ไมไดเกดใน

เมองไทยกมกจะตองเปลยนสญชาตกอนซงตองไปด�าเนนการทกรงเทพฯผานขน

ตอนการสบประวตตางๆซงทางกรงเทพฯอาจเรยกตวไปสอบถาม4-5ครงจงแลว

เสรจและไดรบเอกสารเปลยนสญชาตเปนคนไทย(วระวรปรชาเมธ,2553)

การบรจาคเงนเพอสาธารณะ กยงคงเปนแนวทางหนงทท�าใหคนจน

สามารถกลายเปนไทยและมสถานภาพทางสงคมสงในสายตาคนไทย ในทศวรรษ

2490คนจนเชยงใหมจงยงคงบรจาคเพอสาธารณะดงจะเหนไดจากเมอครงมการ

หารอและเรยไรเงนเพอสรางอาคารพทธสถานพ.ศ. 2494แกนน�าในการกอสราง

ประกอบไปดวยเจานายฝายเหนอขาราชการคหบดฯลฯคนจนกรวมเปนสวนหนง

ของแกนน�าในการหาเงนบรจาค ไดแก นายไกรศร นมมานเหมนท นางกมฮอ

นมมานเหมนทนายกนมมานเหมนทนายประสทธพมชศรและนายจรญกตบตร

(อนเนนหาด,2549ก:45-46)นางกลมตระกลไดบรจาคเงน250,000บาทสมทบ

ทนกบทางราชการ สรางอาคารเรยนของโรงเรยนพทธโศภน ในป พ.ศ. 2496

(ภกขปญญานนทมน,2511:3)ตอมาในชวงปพ.ศ.2500คณะบคคลซงประกอบ

ดวยขาราชการกรรมการยวพทธกสมาคมจงหวดเชยงใหมพอคาและพระสงฆ

กไดหารอกนเพอกอตงโรงเรยนเมตตาศกษาเพอชวยเหลอเดกทเรยนดแตขาดแคลน

ทนทรพย นางกมเฮยง บ�ารงนวกรณไดบรจาคเงนราว 200,000 บาท ในการ

สรางอาคารเรยน จงมชอตกในโรงเรยนวา “ตกบ�ารงนวกรณ” ไวเปนอนสรณ

(อนเนนหาด,2548ก:130-131)

เทาทกลาวมานจะเหนไดวาสมยสงครามโลกครงท 2และตลอดทศวรรษ

2490 คนจนเชยงใหมหลายตระกลประสบความส�าเรจทางเศรษฐกจเปนอยางมาก

ทงๆทเปนชวงวกฤตของคนจนอนเนองจากนโยบายตางๆของรฐและผลกระทบจาก

สงครามโลกโดยในชวงสงครามโลกครงท2คนจนเชยงใหมปรบตวทางการคาดวย

235




การฝากกจการไวกบผทไวใจได การอ�าพรางความเปนจนและกลายเปนไทย

รวมถงพลกวกฤตใหกลายเปนโอกาสทางการคาชวงสงคราม เมอเขาสยคพฒนา

ประเทศ รฐบาลไดชนโยบายทางเศรษฐกจในรปแบบทนนยมโดยรฐ และพฒนา

โครงสรางพนฐานอยางมากคนจนเชยงใหมกปรบตวใหเขากบบรบททางการคาโดย

การเชอมตอกจการของตนเขากบระบบทนนยมโดยรฐและเรมกลายเปนผประกอบ

การธรกจสมยใหมในขณะเดยวกนกยงตองปรบตวทางดานอตลกษณไปดวยเชนกน

จากปรากฏการณทกลาวมาทงหมด ไดสะทอนใหเหนถงการปรบตวทาง

เศรษฐกจของคนจนเชยงใหมภายใตนโยบายของรฐไทยและบรบทของเชยงใหมได

เปนอยางดซงเปนเหตผลส�าคญทท�าใหคนจนเชยงใหมประสบความส�าเรจทางการ

คาอยางตอเนองตงแตยคสงครามโลกครงท2จนถงยคแรกเรมของสงครามเยน

เอกสำรอำงอง

จำกเหยยวเพงสเชยงใหม : ชวตและผลงำนของนำยคำย อำภำวชรตม.

(2540).เชยงใหม:โรงพมพมงเมอง.

ณฏฐพงศ สกลเลยว. (2552).ควำมเปลยนแปลงทำงเศรษฐกจและสงคมกบ

กำรเมองไทยหลงสงครำมโลกครงท 2 ถงกำรรฐประหำร พ.ศ. 2500.

วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชาประวตศาสตร มหาวทยาลย

เชยงใหม.

ดอกไมสด.(2516).ชยชนะของหลวงนฤบำล.กรงเทพฯ:คลงวทยา.

ทศคณนาพร.(2551).สงหลำนนำ.กรงเทพฯ:รช.

ทระลกงำนฌำปนกจศพนำยณรงค ศกดำทร.(2543).ม.ป.ท.

ปลายออ ชนะนนท. (2530).นำยทนพอคำกบกำรกอและขยำยตวของระบบ

ทนนยมในภำคเหนอของไทย พ.ศ. 2464-2523.กรงเทพฯ:สถาบนวจย

สงคมจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

พรรณบวเลก.(2543).วเครำะหนำยทนธนำคำรพำณชยของไทย พ.ศ. 2475-

2516.พมพครงท2.กรงเทพฯ:ศยาม.



ไพโรจน จนทรนม และ ครรชต ธ�ารงรตนฤทธ. (2530). เชยงใหมกงศตวรรษ

กงเกวยนก�ำเกวยน. คนเมอ7มกราคม2557,จากhttp://info.gotomanager.

com/news/details.aspx?id=2578

ภำพลำนนำในอดต.คนเมอ1มถนายน2557,จากhttp://library.cmu.ac.th/ntic

/picturelanna/detail_picturelanna.php?picture_id=1122

ภกขปญญานนทมน.(2511).อนสรณนำงก ลมตระกล.ม.ป.ท.

ภวดล ทรงประเสรฐ. (2519).นโยบำยของรฐทมตอชำวจนในประเทศไทย

(พ.ศ. 2475-2500).วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑตภาควชา

ประวตศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

รกฎาเมธโภคพงษ.(2551). นกกำรเมองถนจงหวดเชยงใหม.นนทบร:สถาบน

พระปกเกลา.

สรสวดอองสกล.(2553).ประวตศำสตรลำนนำ. พมพครงท7.กรงเทพฯ:อมรนทร.

สงศตพรยะรงสรรค.(2526).ทนนยมขนนำงไทย พ.ศ. 2475-2503.กรงเทพฯ:

สถาบนวจยสงคมจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สภาภรณอาภาวชรตมและดวงจนทรอาภาวชรตมเจรญเมอง.(2552).เรองเลำ

จำวกำด เลม 6.เชยงใหม:เชยงใหมโรงพมพแสงศลป.

แสงจนทรงาม.(2527).ลำยครำม.เชยงใหม:ศนยหนงสอเชยงใหม.

อนเนนหาด.(2545).สงคมเมองเชยงใหม 4.เชยงใหม:นพบรการพมพจ�ากด.

_________.(2546).สงคมเมองเชยงใหม รน 3.เชยงใหม:นพบรการพมพจ�ากด.

_________.(2548ก).ยำนถนนรำชด�ำเนน(สงคมเมองเชยงใหม 11).เชยงใหม:

นพบรการพมพจ�ากด.

_________.(2548ข). ยำนถนนพระปกเกลำ(สงคมเมองเชยงใหม 12).

เชยงใหม:นพบรการพมพจ�ากด,

_________.(2549ก). ทำแพตะวำ(สงคมเมองเชยงใหม 14). เชยงใหม:


_________.(2549ข). สนปำขอย(สงคมเมองเชยงใหม 15). เชยงใหม:


237




_________.(2549ค).สะปะเรองตะวำ(สงคมเมองเชยงใหม 2). เชยงใหม:

โรงพมพครองชาง.

_________.(2550).เชยงใหมพ.ศ. 2496(สงคมเมองเชยงใหม 17). เชยงใหม :

วนดาเพลส.

_________.(2554ก).ประวตศำสตรเชยงใหมพ.ศ. 2514(สงคมเมองเชยงใหม

27).เชยงใหม:นพบรการพมพ.

_________.(2554ข).พออย แมอยเลำไว(สงคมเมองเชยงใหม 29).เชยงใหม:

นนทบรการพมพ.

_________.(2555). ยำนถนนเจรญประเทศ(สงคมเมองเชยงใหม 30).

เชยงใหม:นพบรการพมพ.

สมภำษณ

วกลเกยรตพจนานนท.(7มนาคมพ.ศ.2553).สมภำษณ. เจาของรานวกลพานช.


วระวรปรชาเมธ. (17มกราคมพ.ศ.2553).สมภำษณ. เจาของรานวระพานช.


ศภวตรภวกล.(29มกราคมพ.ศ.2553).สมภำษณ. เจาของรานรตนผล.เชยงใหม.

อรณลออชยรงษ.(15สงหาคมพ.ศ.2555).สมภำษณ.เจาของรานฉายาแสงอรณ.


ยุคสงครามโลกครั้งที่ 2...

Documents