บทปฏบตการท1ทบทวนสณฐานวทยาและกายวภาคศาสตรของปลานำ�าจด

เสนอผชวยศาสตราจารย ชนกนต จตมนส

โดย

1. นาย กวน ตาไชย รหส 50101013032. น.ส. เบญจวรรณ กลยานาม รหส 50101013423. นาย อนชต ทองอย รหส 50101013814. น.ส. อรโณทย กนทะวงศ รหส 50101013825. นาย เอกรตน กสาวด รหส 5010101385

สาขาการประมง 4 ป

กลม ท 1. Section LAB วนจนทร

ประจำาภาคเรยนท 1 ปการศกษา 2553คณะเทคโนโลยการประมงและทรพยากรทางนำ�า

มหาวทยาลยแมโจ

บทนำา

ในบทปฏบตการท 2 น�เปนการศกษาเกยวกบลกษณะท�งภายในและภายนอกของปลานลอยางละเอยด ในการทดลองจะใชตวอยางปลานลจำานวนอยางนอย 2

ตวข�นไปเพอใหเกดการเปรยบเทยบระหวางปลาทมลกษณะปกตและผดปกตได โดยวธการทใชทำาการศกษาคอ ศกษาอวยวะภายนอกของปลาอยางละเอยด ดลกษณะของเกลด ผวหนง ดวงตา สผว สงผดปกตตางๆวามอยบนตวปลาหรอไม จากน�นจงทำาการศกษาอวยวะภายในตวปลาโดยทำาการผาตดเปดชองทองออกเพอใหเราสามารถศกษาอวยวะภายในไดงายข�น โดยทำาการตรวจดอวยวะภายในตางๆ สของอวยวะภายในและตรวจดสงผดปกตของเชนเดยวกบการศกษาอวยวะภายนอกของปลา ในการศกษาลกษณะตางๆของปลาน�นมความสำาคญอยางมากเพราะวาการศกษาลกษณะของปลาน�นเปนพ�นฐานของการวนจฉยโรคของปลาซงเปนเน�อหาหลกของวชาน� เพราะหากเราไมทราบถงขอมลพ�นฐานของปลาจะทำาใหเราศกษาบทอนๆตอไปได การศกษาทบทวนสนฐานวทยาและกายวภาคศาสตรของปลาน�นนอกจากจะศกษาถงอวยวะตางๆแลว ทางผจดทำาตองการทำาการระบถงอวยวะตางๆของปลาได เพอทจะทำาใหสามารถจดจำารายละเอยดตางๆของปลาและนำาไปใชในการศกษาอนๆตอไป

ตรวจเอกสารชววทยาปลานล ( Nile Tilapia )

Kingdom Animalia

Phylum Chordata

Subphylum Vertebrata

Superclass Osteichthyes Class Actinopterygii Subclass Neopterygii Infraclass Teleostei Superorder Acanthopterygii Order Perciformes Suborder Labroidei Family Cichlidae Genus Oreochromis Species Oreochromis niloticus

รปรางลกษณะ

ปลานลเปนปลานำ�าจดชนดหนงอยในตระกลซคลด(Cichlidae) มถนกำาเนดเดมอยทวปแอฟรกาพบทวไปตามหนอง บง และทะเลสาบ ในประเทศซดาน ยกนดา  แทนแกนยกา โดยทปลานลชนดน�เจรญเตบโตเรวและเล�ยงงายเหมาะ

สมทจะนำามาเพาะเล�ยงในบอไดเปนอยางดจงไดรบความนยมและเล�ยงกนอยางแพรหลายในภาคพ�นเอเชย แมแตในสหรฐอเมรกากนยมเล�ยงปลาชนดน�

รปรางลกษณะของปลานลคลายกบปลาหมอเทศ แตลกษณะพเศษของปลานลมดงน�คอ รมฝปากบนและรางเสมอกน ทบรเวณแกมมเกลด 4 แถว ตามลำาตวมลายพาดขวางจำานวน 9 – 10 แถบ นอกจากน�นลกษณะทวไปมดงน� ครบหลงมเพยง 1 ครบ ประกอบดวยกานครบแขงและกานครบออนเปนจำานวนมาก ครบกนประกอบดวยกานครบแขงและออนเชนกน มเกลดตามแนวเสนขางตว 33 เกลด ลำาตวมสเขยวปนนำ�าตาล ตรงกลางเกลดมสเขม ทกระดกแกมมจดสเขมอยจดหนงบรเวณสวนออนของครบหลง ครบกน และครบหางน �นจะมจดสขาวและสดำาตดขวางแลดคลายลายขาวตรอกอยโดยทวไป

      

   

ลกษณะเพศของปลานลปลานลเพศผ1.อวยวะเรยวยาวยนออกมา2.ปลาเพศผจะมรเปด 2 ร คอรกน (anus) และรเปดรวมของทอนำานำ�าเช�อและปสสาวะ (urogenital pore)

3.สของลำาตวปลาจะเขมสดใส แถบขวางขางลำาตวมองเหนไมชดเจน4.ครบจะมสชมพเขมออกแดง5.ใตคางมสแดงเขมปลานลเพศเมย1.อวยวะเพศเปนรคอนขางใหญและกลม2.มรเปด 3 ร คอรกน (anus) รทอนำาไข(genital pore) และรทอปสสาวะ (urinary pore)3.สลำาตวปลาจะซด มองเหนแถบขวางขางตวปลาชดเจน4.ขนาดของลำาตวปลาจะเลกกวาเพศผ และใตคางจะมสเหลอง

สายพนธปลานลในประเทศไทยม 3 สายพนธดงน�1. ปลานลสายพนธจตรลดา 1 เปนปลานลทปรบปรงพนธมาจากปลานลสายพนธแบบคดเลอกภายใน

ครอบครว (within family selection) เร มดำาเนนการปรบปรงพนธต �งแตป พ.ศ. 2528 จนถงปจจบนเปนชวอายท 7 ซงทดสอบพนธแลวพบวามอตราการเจรญเตบโตดกวาปลานลพนธทเกษตรกรเล�ยง 22 %  2. ปลานลสายพนธจตลดา 2 เปนปลานลทพฒนาพนธมาจากปลานลสายพนธจตรลดาโดยการปรบเปลยนพนธกรรมในพอพนธใหมโครโมโซมเปน "YY"  ทเรยกวา  "YY - Male" หรอซปเปอรเมล ซ งเมอนำาพอพนธด งกลาวไปผสมพนธก บแมพนธปรกตจะไดลกปลานลเพศผทเรยกวา "ปลานลสายพนธจตรลดา 2 " ซงมลกษณะเดนคอเปนเพศผทมโครโมโซมเพศเปน "XY" สวนหวเลกลำาตวกวาง สขาวนวล เน�อหนาและแนน  รสชาตด อาย 6 – 8 เดอน สามารถเจรญเตบโตไดขนาด 2 – 3 ตวตอกโลกรม ใหผลผลตตอไรสงกวาปลานลพนธทเกษตรกรเล�ยง 45 %            3.  ปลานลสายพนธจตรลดา 3 เปนปลานลทปรบปรงพนธมาจากการนำาปลานลพนธผสมกลมตางๆทเกดจากการผสมพนธระหวางปลานลสายพนธจตรลดาและปลานลสายพนธอนๆ อก 7 สายพนธ ไดแก  อยปต  กานา  เคนยา สงคโปร เซเนกล  อสราเอล และไตหวนซงมการเจรญเตบโตเรวและมอตรารอดสง ในสภาพแวดลอมการเล�ยงตางๆ ไปสรางเปนประชากรพ�นฐาน จากน�นจงดำาเนนการคดพนธในประชากรพ�นฐานตอโดยวธดลกษณะครอบครวรวมกบวธดลกษณะภายในครอบครว ปลานลชวอายท 1 – 5 ดำาเนนการปรบปรงพนธโดยหนวยงาน  ICLARM  ในประเทศฟลปปนส จากน �นจงนำาลกปลาชวอายท 5 เขามาในประเทศไทย ในป พ.ศ. 2538 สถาบนวจยและพฒนาพนธกรรมสตวน ำ�าจงดำาเนนการปรบปรงปลาพนธดงกลาวตอ โดยวธการเดมจนในปจจบนได 2 ชวอาย และเรยกวา "ปลานลสายพนธจตรลดา 3 " ปลาสายพนธน�มลกษณะเดนคอ สวนหวเลก ลำาตวกวาง สเหลองนวล เน�อหนาและแนน รสชาตด อาย 6 – 8 เดอน สามารถเจรญเตบโตไดขนาด 3 – 4 ตวตอกโลกรม ใหผลผลตตอไรสงกวาปลานลพนธทเกษตรกรเล�ยง 40 %

ปจจบนสถาบนวจยและพฒนาพนธกรรมสตวนำ�าไดกระจายพนธปลานลท �ง 3 สายพนธ ไปสภาครฐและเอกชนทวประเทศ เพอใชในการเพาะเล�ยงแลว โดยหนวยงานของสถาบนฯในจงหวดปทมธานและหนวยพฒนาพนธกรรมสตวนำ�าจดพษณโลก ขอนแกน และสราษฏรธาน นอกจากน�ยงดำาเนนการดำารงสายพนธและทดสอบพนธปลานลดงกลาวดวย

คณสมบตและนสย ปลานลมนสยชอบอยรวมกนเปนฝง (ยกเวนเวลาสบพนธ) มความอดทน

และปรบตวเขากบสภาพแวดลอมไดด  จากการศกษาพบวา ปลานลทนตอความเคมไดถง 20 สวนในพนสวน ทนตอคาความเปนกรด ดาง – (pH) ไดดในชวง 6.5 – 8.3 และสามารถทนตออณหภมไดถง 40  องศาเซลเซยส แตในอณหภมทตำากวา 10 องศาเซลเซยสพบวาปลานลปรบตวและเจรญเตบโตไดไมดนกท �งน�เปนเพราะถนกำาเนดเดมของปลาชนดน�อยในเขตรอน

 การสบพนธ 1. ลกษณะ ตามปกตแลวรปรางภายนอกของปลานลตวผและตวเมย จะม

ลกษณะคลายคลงกนมาก แตจะสงเกตลกษณะเพศไดกโดยการดอวยวะเพศทบรเวณใกลกบชองทวาร โดยตวผจะมอวยวะเพศในลกษณะเรยวยาวยนออกมา แตสำาหรบตวเมยจะมลกษณะเปนรคอนขางใหญและกลม ขนาดปลาทจะดเพศไดชดเจนน�นตองเปนปลาทมขนาดความยาวต �งแต10 เซนตเมตรข�นไป สำาหรบปลาทมขนาดโตเตมทน �นเราจะสงเกตเพศไดอกวธหนงดวยการดสทล ำาตวซงปลาตวผทใตคางและลำาตวจะมสเขมตางกบตวเมย โดยเฉพาะอยางยงในชวงฤดผสมพนธสจะยงเขมข�น         2. การผสมพนธและวางไข ปลานลสามารถผสมพนธไดตลอดปโดยใชเวลา 2 – 3 เดอน/คร�ง แตถาอาหารเพยงพอและเหมาะสมในระยะเวลา 1 ป จะผสมพนธได 5 – 6 คร�ง ขนาดอายและชวงการสบพนธของปลาแตละตวจะแตกตางกนไปตามสภาพแวดลอม และสภาพทางสรรวทยาของปลาเอง การววฒนาการของรงไขและถงนำ�าเชอของปลานล พบวาปลานลจะมไขและนำ�าเชอเมอมความยาว

6.5 ซม.                โดยปกตปลานลทยงโตไมไดขนาดผสมพนธหรอสภาพแวดลอมไมเหมาะสมเพอการวางไข ปลารวมกนอยเปนฝง แตภายหลงทปลามขนาดทจะสบพนธไดปลาตวผจะแยกออกจากฝงแลวเรมสรางรงโดยเลอกเอาบรเวณเชงลาดหรอกนบอทมระดบนำ�าลกระหวาง  0.5 – 1 เมตร วธการสรางรงน�นปลาจะปกหวลง โดยทตวของมนอยในระดบทต�งฉากกบพ�นดน แลวใชปากพรอมกบการเคลอนไหวของลำาตวเพอเขยดนตะกอนออกจากน�นจะอมดนตะกอนงบเศษสงของตางๆออกไปท�งนอกรงทำาเชนน�จนกวาจะไดรงทมลกษณะคอนขางกลมเสนผาศนยกลางประมาณ 20 – 35 ซม. ลกประมาณ 3 – 6 ซม. ความกวางและความลกของรงไขข�นอยกบขนาดของพอปลาหลงจากสรางรงเรยบรอยแลวมนพยายามไลปลาตวอนๆ ใหออกไปนอกรศมของรงไขประมาณ 2–3 เมตรขณะเดยวกนพอปลาทสรางรงจะแผครบหางและอาปากกวาง ในขณะทปลาตวเมยวายนำ�าอยใกลๆรง และเมอเลอกตวเมยไดถกใจแลวกแสดงอาการจบค โดยวายนำ�าเคลาคกนไปโดยใชหางดดและกดกนเบาๆ การเคลาเคลยดงกลาวใชเวลาไมนานนก ปลาตวผกจะใชบรเวณหนาผากดนทใตทองของตวเมยเพอเปนการกระตนเรงเราใหตวเมยวางไข ซงตวเมยจะวางไขคร �งละ 10 – 15 ฟอง ปรมาณไขรวมกนแตละคร�งมปรมาณ 50 – 600 ฟอง ท�งน�ข�นอยกบขนาดของแมปลา เมอปลาวางไขแตละคร �งปลาตวผจะวายไปเหนอไขพรอมกบปลอยนำ�าเช�อลงไปทำาเชนน�จนกวาการผสมพนธแลวเสรจโดยใชเวลา 1 – 2 ชวโมง ปลาตวเมยเกบไขทไดรบการผสมแลวอมไวในปากและวายออกจากรงสวนปลาตวผกจะคอยหาโอกาสเคาเคลยกบปลาตวเมยอนตอไป

จดประสงคของบทปฏบตการนเพอทบทวนถงลกษณะกายวภาคศาสตรของปลานำ�าจด ทมความสำาคญทาง

เศรษฐกจ เชน ปลาดก ปลาชอน ปลานล และปลาตะเพยนขาว โดยนกศกษาจะตองระบอวยวะภายในตางๆ ทจำาเปนตอการตรวจวนจฉยโรคสตวนำ�า เชน หวใจ ตบ ไต มาม เปนตน ใหนกศกษาสงเกตลกษณะปลาทมสขภาพด ไวเพอเปนตวอยาง อางองกบปลาทปวยในโอกาสตอไป

วธการ-ศกษาลกษณะปกตภายนอกของปลานล เชน สของลำาตว ลกษณะของ

ครบ สงเกตวามรอยแผลหรอไม สเหงอก ลกษณะตา -ใชกรรไกรผาทองเพอดอวยวะภายใน โดยสอดกรรไกรตดไปดานทอง

ระวงอยาใหโดนอวยวะภายใน แลวเรมตด-ศกษาลกษณะของตบ ลำาไส กระเพาะอาหาร มามและไต

วธการ1. เลอกซ�อ ปลานลมาจำานวน 2 ตว จากตลาดสดหนาเทศบาลแมโจ 2. เตรยมวสดอปกรณทใชในการผาตดปลาหรอสารเคมทใชใหพรอม3. ศกษาลกษณะปกตภายนอกของปลานำ�าจด เชน สของลำาตว ลกษณะของครบ

สงเกตวามรอยแผลหรอไม สเหงอก ลกษณะตา4. ใชกรรไกรผาทองเพอดอวยวะภายในโดยสอดกรรไกรตดไปดานทองระวงอยา

ใหโดนอวยวะภายในแลวเรมตดดงภาพดานลาง5. -ใชกรรไกรผาทองเพอดอวยวะภายใน โดยสอดกรรไกรตดไปดานทอง ระวง

อยาใหโดนอวยวะภายใน แลวเรมตด6. -ศกษาลกษณะของตบ ลำาไส กระเพาะอาหาร มามและไต

ข�นตอนการปฏบตการผาตดปลาเพอตรวจสอบ

นำาปลาทจะทำาการทดลองมาทำาใหสลบหรอตายเพอใหปลานงลง จากการทดลองใชวธการเจาะกะโหลกปลาเพอใหสมองปลาไมทำางาน

ทำาการผาตดปลา โดยเรมจากทหลงทวารหนกของปลาแลวตดเรอยข�นไปถงเหงอกแลตดผานลงมาบรเวณทอง

ตดเหงอกของปลาออกเพอใหสงเกตเหงอกของปลาได

รปภาพเมอทำาการผาเปดชองทองของปลาออก

อวยวะภายในของปลา เชน ตบ ไต ลำาไส กระเพาะอาหาร เหงอก หวใจ ถงนำ�าด

ลกษณะเหงอกของปลา

สรปผลการทดลอง จาการศกษาท�งภายนอกและภายของปลาท �งสองพบวา การสงเกตท�งลกษณะภายนอกและภายในของปลาท �งสองทำาไหพบวา ปลาดานบนมความสมบรณมากวาดานลาง (จากภาพดานบน) เนองจากอาการทเกดกบปลาดานลาง

มอาการทผดปกต คอ มการตกเลอด ครบ เหงอกมการกรอนฉกขาด สเหงอกและสเน�อฉดไมแดงเทาทควร เกลดหลด แตในปลาทอยด านบนมลกษณะทสมบรณ คอ เหงอก ครบปกตไมกรอน สแดงปกต ตาใส ไมมปรสต เกลดเรยงไมหลดไมเปด จากการศกษาปลาทนำามาน�นเปนตวอยางปลาทดในการจำาหนายเพราะมคามสด ปราศจากโรค เหมาะสมตอการนำามาบรโภคและยงพบอกวาปลากอนนำามาจำาหนายไดมการอดอาหารแกปลาเพราะวาในกระเพาะอาหารของปลา น �นไมมอาหารอย

วจารณผลการทดลองปลาทนำามาศกษาไมไดนำามาจากเกษตรกรทเล�ยงเองตามธรรมชาต แตนำา

มาจากแหลงผคา(ตลาด) ทำาใหการหาปลาทมลกษณะเปนโรคหรอมความผดปกตรนแรงน�นทำาไดยาก โดยสวนใหญจะเปนปลาทมความสมบรณ ในการศกษาปลาน �นทางกลมไดปลาทมความสมบรณท �งสองตวทำาใหไมสามารถเปรยบเทยบระหวางปลาทเปนโรคกบปลาทไมไดเปนโรค

เอกสารอางอง www.google.com www.fisheries.go.thwww.wikipedia.com

สงหา วงศโรจน 1 ทรรศนยา ศกดด และสภาพร สกสเหลอง วธสบคนวสดสารสนเทศ. [ออนไลน] : เขาถงไดจาก http://www.lib.ku.ac.th/KUCONF/KC4404072.pdf (วนทสบคนขอมล :18 มถนายน 2553)