ปฏิบัติบูชา - kammatthana.com · 2014-08-09 · คำนำ...
TRANSCRIPT
ปฏบตบชา คดจากหนงสอ
ปฏปทาของพระธดงคกรรมฐาน สายทานพระอาจารยมน ภรทตตเถระ
โดย
ทานพระอาจารยพระมหาบว ญาณสมปนโน
วดปาบานตาด จงหวดอดรธาน
ปฏบตบชา คดจากหนงสอ ปฏปทาของพระธดงคกรรมฐาน
สายทานพระอาจารยมน ภรทตตเถระ
พมพครงท ๑ : สงหาคม พ.ศ. ๒๕๕๗
จำนวนพมพ : ๑๐,๐๐๐ เลม
คำนำ
หนงสอ “ปฏบตบชา” น คดมาจากหนงสอ “ปฏปทาของพระธดงค
กรรมฐาน สายทานพระอาจารยมน ภรทตตเถระ” โดย ทานอาจารย
พระมหาบว ญาณสมปนโน หนา ๒๑๖ - ๒๒๒ ๕๓ - ๕๘ ๑๔๑ - ๑๔๗
๓๑๗ - ๓๓๐ ๓๑๓ - ๓๑๖ และ ๓๕๘ ตามลำดบ เนอหาสาระของหนงสอน
วาดวยวธการปฏบตกรรมฐาน เชน วธเดนจงกรมภาวนา วธนงสมาธ
ภาวนา วธตงสตเฉพาะหนา วธนกคำบรกรรมภาวนา ขอควรสงเกตและ
ระวงในการภาวนา การออกจากสมาธภาวนา เปนตน โดยถอเอา
ขอปฏบตของพระธดงคกรรมฐาน สายทานพระอาจารยมนเปนแนวทาง
หวงวาหนงสอนคงเปนประโยชนแกทานผอานบาง
หนงสอนถอไดวาเปนผลงานของทานอาจารยพระมหาบว ดงนนหาก
ทานผใดมศรทธาตองการพมพหนงสอนแจกเปนธรรมทาน คณะผจดทำ
เชอวาทานอาจารยพระมหาบวจะยนดโมทนาดวย แตการพมพจำหนาย
จำตองสงวนลขสทธ เพราะขดกบเจตนาของทานพระอาจารยมหาบว
ทหวงใหธรรมะเปนทานดวยความบรสทธใจ ไมประสงคใหมอะไรเปน
เครองผกพนจงขอความเหนใจมาพรอมนดวย
ขอความเปนสรมงคลทโลกปรารถนา จงเกดมแดทานผอานผฟงและ
ทานผปฏบตตามทงหลายโดยทวกน
คณะผจดทำ
๒๑ กนยายน ๒๕๓๖
คำนำ
“...ปฏปทานเปนทถกจรตจตใจทานผใดในตอนใด กรณายดไปปฏบตเพอ
กำจดสงรกรงรงภายในใจของเราใหเบาบางลงบาง สวนมากกคอความเหนแก
ตวตามนโยบายของกเลสทมกพาคนใหเกยจครานในการงานทชอบ และเปน
ประโยชนในทางสงบสข ไมกระทบกระเทอนตนและผอนนนแล เปนงานท
กเลสพาใหขดขนไมอยากใหทำ แตทไมเกดประโยชนโดยชอบธรรม และเปน
ความเสยหายทงแกตนและผอนนน มนชอบยเราใหทำอยเสมอ ทำไดมาก
เทาไหรยงด มนชอบและชมเชยสงเสรมวาด ทงทตนและโลกไดรบความ
กระทบกระเทอนเดอดรอนและตเตยน เพราะงานนนไมถกไมด คนเราเมอม
ธรรมในใจอยบาง ยอมมทางทราบความผดถกของตวได และมการ
ระมดระวงไมกลาเอาตนเขาไปเสยงกบสงไมดและเปนโทษทงหลาย....”
“...จงขอเชญวงวอนใหทานผอานทงหลาย ไดอานและไดปฏบตจน
ปรากฎผลเปนทพอใจเถด จะสมเจตนาความมงหมายของผเขยน
ทตงปณธานไวเพอประโยชนสขแกสวนรวมอยแลวอยางพงใจ...”
คดจาก หนงสอปฏปทาของพระธดงคกรรมฐาน
สายทานพระอาจารยมนภรทตตเถระ
โดย ทานอาจารยพระมหาบว ญาณสมปนโน
สารบญ
เรอง หนา
ทานอาจารยมนกำหนดรทศทางของทางเดนจงกรม ๑
วธเดนจงกรมภาวนา ๓
วธนงสมาธภาวนา ๒๐
วธตงสตเฉพาะหนา ๒๓
วธนกคำบรกรรมภาวนา ๒๔
ขอควรสงเกตและระวงในขณะภาวนา ๒๖
ขณะนกคำบรกรรมภาวนาทเปนความถกตอง ๓๓
ทตงฐานสงตำแหงอารมณของจต ๓๔
ลมหายใจดบไปในความรสก ๓๖
ภวงคจต ๓๙
ภวงคจตสญสนไปไดเมอไร ๔๓
การออกจากสมาธภาวนา ๔๙
วธผอนอาหาร ๕๕
วธพจารณาทกขเวทนา ๖๕
ปญหาทเกดขนในวงสมาธกบวงปญญาตางกน ๘๑
การพจารณาปจจยาการของทานพระอาจารยมน ๑๐๙
ปญญาอบรมสมาธ ๑๑๗
1
ทานอาจารยมนกำหนดรทศทางของทางเดนจงกรม
การกำหนดรทศทางของสายทางเดนจงกรม ทานอาจารยมนกำหนด
ดตามอรยประเพณในครงพทธกาล ทานทราบวามกำหนดกฎเกณฑมา
แตดงเดม ทานเองจงไดปฏบตตามแบบนนเรอยมา การเดนจงกรมจะ
ครองผากได ไมครองกได ตามแตสถานทควรปฏบตอยางไรเหมาะ
ทงทศทางของสายทางสำหรบเดนจงกรม ทงวธเดนจงกรม ทงการครอง
ผาหรอไมครองในเวลาเดนจงกรม ทงขณะยนรำพงทหวจงกรม เวลาจะ
ทำความเพยรในทาเดนจงกรม ทานอาจารยมนกำหนดดตามอรย
ประเพณทราบโดยละเอยดและไดปฏบตตามทกำหนดทราบแลวเรอยมา
คอการเดนจงกรมทานสอนใหเดนไปตามตะวนหรอเยองตะวนไปทางทศ
เหนอหรอทศใต ทานวาการเดนตามตะวนเปนทหนง เยองตะวนทงสอง
สายเปนอนดบรองลงมา สวนการเดนตดตะวนหรอไปตามทศเหนอทศใต
ไมเหนทานเดนเลย นอกจากไมเหนทานเคยเดนแลว ยงไดยนทานวาไม
ควรเดนดวย แตจะเพราะเหตไรนน ลมคำอธบายทานเสยสน
ในความสนยาวของทางจงกรมแตละสายนน ทานวาตามแตควร
สำหรบรายนนๆ ไมตายตว กำหนดเอาเองไดตามสมควร แตอยางสน
ทานวาไมควรใหสนกวาสบเกาสำหรบเวลาอยในทจำเปนหาทางเดนมได
ทางเดนจงกรมขนาดธรรมดายาวราวยสบกาว ขนาดยาวราวยสบหาถง
สามสบกาวเปนความเหมาะสมทวๆ ไป
2
3
วธเดนจงกรมภาวนา
การเดนจงกรมกลบไปกลบมาไมชานกไมเรวนก พองามตางาม
มรรยาท ตามเยยงอยางประเพณของพระผทำความเพยรทาเดนในครง
พทธกาล เรยกวาเดนจงกรมภาวนา เปลยนจากวธนงสมาธภาวนามาเปน
เดนจงกรมภาวนา เปลยนจากเดนมายน เรยกวายนภาวนา เปลยนจากยน
มาเปนทานอน เรยกวาทาสหไสยาสนภาวนา เพราะฝงใจวาจะภาวนา
ดวยอรยาบถนอนหรอสหไสยาสน การทำความเพยรในทาใดกตาม
แตความหมายมนปนมอกเพอชำระกเลสตวเดยวกนดวยเครองมอชนด
เดยวกน มไดเปลยนเครองมอคอธรรมทเคยใชประจำหนาทและนสยเดม
กอนเดนจงกรมพงกำหนดหนทางทตนจะพงเดนสนหรอยาวเพยงไรกอน
วาเราจะเดนจากทนไปถงทนนหรอถงทโนน หรอตกแตงทางจงกรมไว
กอนเดนอยางเรยบรอย สนหรอยาวตามตองการ
วธเดนจงกรม ผจะเดนกรณาไปยนทตนทางจงกรมทตนกำหนดหรอ
ตกแตงไวแลวนน พงยกมอทงสองขนประนมไวเหนอระหวางคว ระลกถง
คณพระรตนตรย คอพระพทธเจา พระธรรม และพระสงฆ ทตนถอเปน
สรณะคอทพงทยดเหนยวของใจ และระลกถงคณของบดามารดา
อปชฌายอาจารย ตลอดทานผเคยมพระคณแกตน จบลงแลวรำพงถง
ความมงหมายแหงความเพยรทกำลงจะทำดวยความตงใจเพอผลนนๆ
4
เสรจแลวปลอยมอลง เอามอขวาทบมอซายทาบกนไวใตสะดอตามแบบ
พทธรำพง เจรญพรหมวหาร ๔ จบแลว ทอดตาลงเบองตำ ทาสำรวม
ตงสตกำหนดจตและธรรมทเคยนำมาบรกรรมกำกบใจหรอพจารณา
ธรรมทงหลาย ตามแบบทเคยภาวนามาในทาอนๆ เสรจแลวออกเดน
จงกรมจากตนทางถงปลายทางจงกรมทกำหนดไว เดนกลบไปกลบมาใน
ทาสำรวม มสตอยกบบทธรรมหรอสงทพจารณาโดยสมำเสมอ ไมสงจต
ไปอนจากงานทกำลงทำอยในเวลานน
การเดนไมพงเดนไกวแขน ไมพงเดนเอามอขดหลง ไมพงเดนเอามอ
กอดอก ไมพงเดนมองโนนมองนอนเปนทาไมสำรวม การยนกำหนดรำพง
หรอพจารณาธรรมนน ยนไดโดยไมกำหนดวาเปนหวทางจงกรมหรอยาน
กลางทางจงกรม ยนนานหรอไม ตามแตกรณทควรหยดอยหรอกาวตอไป
เพราะการรำพงธรรมนนมความลกตนหยาบละเอยดตางกนทควรอนโลม
ตามความจำเปน จนกวาจะเขาใจแจมแจงแลวกาวเดนตอไป บางครงตองยน
พจารณารวมชวโมงกมถงจะเขาใจแจมแจงแลวกาวเดนตอไป การเดน
กำหนดคำบรกรรมหรอพจารณาธรรมไมนบกาวเดน นอกจากจะถอเอากาว
เดนนนเปนอารมณแหงความเพยรกนบกาวได การทำความเพยรในทาใด สต
เปนสงสำคญประจำความเพยรทานนๆ การขาดสตไปจากงานททำเรยกวา
ขาดความเพยรในระยะนนๆ ผบำเพญพงสนใจสตใหมากเทากบสนใจตอ
ธรรมทนำมาบรกรรม การขาดสต แมคำบรกรรมภาวนาจะยงตดตอกนไป
เพราะความเคยชนของใจกตาม แตผลคอความสงบของจตจะไมปรากฏ
ตามความมงหมาย
5
การเดนจงกรมจะเดนเปนเวลานานหรอไมเพยงไร ตามแตจะกำหนดเอง
การทำความเพยรในทาเดนกด ทายนกด ทานอนกด ทานงกด อาจเหมาะ
กบนสยในบางทานทตางกน การทำความเพยรในทาตางๆ นนเพอ
เปลยนอรยาบถไปในตวดวย ไมเพยงมงกำจดกเลสโดยถายเดยว เพราะ
ธาตขนธเปนเครองมอทำประโยชนจำตองมการรกษา เชน การเปลยน
อรยาบถทาตางๆ เปนความเหมาะสมสำหรบธาตขนธทใชงานอยเปน
ประจำ ถาไมมการรกษาดวยวธตางๆ ธาตขนธตองกลบมาเปนขาศก
แกเจาของจนได คอตองพกลพการไปตางๆ สดทายกทำงานไมถงจดท
มงหมาย
6
พระธดงคทานถอการเดนจงกรมเปนงานประจำชวตจตใจจรงๆ โดย
มากทานเดนครงละหนงชวโมงขนไป ตอนเชาหลงจงหนแลวทานเรมเขา
ทางจงกรม กวาจะออกมาก ๑๑ นาฬกา หรอเทยง แลวพกเลกนอย
บายหนงโมงหรอสองโมงกเขาทางและเดนจงกรมตอไปอกจนถงเวลา
ปดกวาดทพก อาบนำ เสรจแลวเขาเดนจงกรมอกจนถงหนงถงสองทม
ถาไมใชหนาหนาวกเดนตอไปจนถงสถงหาทม ถงจะเขาทพกทำสมาธ
ภาวนาตอไป อยางไรกตามการเดนจงกรมกบนงสมาธ ทานตองเดนนาน
นงนานเสมอเปนประจำไมวาจะพกอยในทเชนไรและฤดใด ความเพยร
ทานเสมอตวไมยอมลดหยอนผอนตวใหกเลสเพนพานกอกวนทำความ
รำคาญแกใจทานนก ทานพยายามหำหนอยทกอรยาบถ จงพอเหนผล
จากความเพยรบาง ตอไปกเหนผลไปโดยลำดบ
ขนเรมแรกทฤทธกเลสกำลงแขงแรงนลำบากอยบาง ดไมดถกมนจบ
มดลงหมอนสลบครอกไปไมรสก กวาจะรสกตวขนมามนเอาเครองในไป
กนจนอมและหนไปเทยวรอบโลกไดหลายทวปแลว จงจะงวเงยตนขนมา
และบนใหตวเองวา เผลอตวหลบไปงบหนง วนหลงจะเรงความเพยรให
เตมท วนนความโงกงวงทำพษจงทำใหเสย ความจรงคอกเลสทำพษ
นนเอง วนหลงยงไมมองเหนหนามนเลย ถกมนจบมดเขาอกแตไมเขด
เจบกเจบแตไมเขด คอกเลสเฆยนคนนแล นกภาวนาเคยถกมนดดมา
พอแลว บนกนยงวาลวดลายไมทนมน สมกบมนเคยเปนอาจารยของคน
และสตวทงโลกมาเปนเวลานาน
7
ตอนเรมฝกหดความเพยรทแรกนแลตอนกเลสโมโห พยายามบบ
บงคบหลายดานหลายทาง พยายามทำใหขเกยจบาง ทำใหเจบทนนปวด
ทนบาง ทำใหงวงเหงาหาวนอนบาง ทำหาเรองวายงไมมเวลาภาวนาบาง
จตกระวนกระวายนงภาวนาไมไดบาง บญนอยวาสนานอยทำไมไดมาก
นงไมไดนานบาง ทำใหคดวามวแตนงหลบตาภาวนาจะไมแยไปละหรอ
อะไรๆ ไมทนเขา รายไดจะไมพอกบรายจายบาง ราวกบวากอนแตยงไม
ไดฝกหดภาวนาเคยมเงนเปนลานๆ พอจะเรมภาวนาเขาบาง ตว
“เรมจะ” เอาไปกนเสยหมด ยงถาไดภาวนาเขาจรงๆ ตวกเลสจะไมทอง
ใหญปากกวางยงกวายกษใหญเอาไปกนหมดละหรอ พอถกกเลสเทาน
เขาเกดคนคายเจบปวดระบมไปทงตว สดทายยอมใหมนพาเถลไถลไป
ทางทเขาใจวาไมมยกษมมาร แตเวลากลบกระเปามเทาไรเรยบวธ
ไมทราบอะไรมาเอาไป
คราวนไมบนเพราะไมรจกตวผมาขโมย ไมทราบวาเปนใคร เพราะ
กระเปากตดอยกบตวไมเผลอไผลวางทงไวทไหนพอขโมยจะมาลกไปได
เปนอนวาเรยบตามเคยโดยไมรจกตนสายปลายเหต วนหลงไปใหมกเรยบ
กลบมาอก แตจบตวขโมยไมได นแลทางเดนของกเลสมนชอบเดนแตม
สงๆ อยางนแล จงไมมใครจบตวมนไดงายๆ แมพระธดงคไมมสมบตอะไร
กยงถกมนขโมยได คอขโมยสมาธจตจนไมมสมาธวปสสนาตดตวนนแล
ทานเคยถกมาแลว จงไดรบเตอนพนองชาวพทธทงหลายโปรดพากนระวง
ตวเวลาเรมเขาวดเขาวาหาศลหาธรรมหาสมาธภาวนา กลววามนจะมา
ขโมยหรอแยงเอาตวไปตอหนาตอตาแลวจบตวไมไดไลไมมวนจน ดงพระ
8
ทานถกมาแลว ถาทราบไวกอนบางจะพอมทางระวงตว ไมสนเนอประดา
ตวไปเปลาแบบไมมปมขลยขบกลอมใหอาณตสญญาณวา กเลสมากอบ
โกยเอาของดไปใชไปทานเสยจนหมดตว
ทานทเรมฝกหดใหม กรณากำหนดเวลาในการเดนจงกรมเอาเอง แตกรณากำหนดเผอไวบาง เวลากเลสตวรอยเลหพนลวงมาแอบขโมยเอาสงของ จะไดเหลอคำภาวนาตดตวไวบาง ขณะเดนจงกรมพงกำหนดสตกบคำบรกรรมใหกลมกลนเปนอนเดยวกน ประคองความเพยรดวยสตสมปชญญะ มใจแนวแนตอธรรมทบรกรรม เชน กำหนดพทโธใหจตรอยกบพทโธทกระยะทกาวเดนไปและถอยกลบมา ชอวาผมความเพยรในทานนๆ ไมขาดวรรคขาดตอนไปในระหวางตามทตนเขาใจวาบำเพญเพยร ผลคอความสงบเยน ถาจตไมเผลอตวไปสอารมณอนในระหวางเสยกอน ผภาวนาตองหวงไดครองความสขใจในขณะนนหรอขณะใดขณะหนงแนนอน ขอนกรณาเชอไวกอนกไดวา พระพทธเจาและครอาจารยททานสอนจรงๆ ดวยความเมตตาอนเคราะห ทานไมโกหกใหเสยเวลาและเปลาประโยชนแนนอน
กอนทานจะไดธรรมมาสงสอนประชาชน ทานกคอผลมลกคลกคลาน
มาดวยความลำบากทรมานผหนงกอนเราผกำลงฝกหด จงไมควรสงสย
ทานวาเปนผลางมอคอยเปบมากอนทาเดยวโดยไมลงทนลงรอนมากอน
ทนของพระพทธเจากคอความสลบไสลไปสามหน ทนของพระสาวกบาง
องคกคอฝาเทาแตกและเสยจกษไปกมตางๆ กน แตไดผลทพงทงเลศทง
ประเสรฐทงอศจรรยเหนอโลก เปนเครองสนองตอบแทนสงทเสยไป
9
10
เพราะความเพยรอนแรงกลานนๆ ทานขามโลกไปไดโดยตลอดปลอดภย
ไรทกขทงมวล ทงนเพราะการยอมเสยสละสงทโลกรกสงวนกน ถาทาน
ยงมวหงหวงหวงความทกขความลำบากอย กคงตองงมทกขบกโคลนโดน
วฏฏะอยเชนเราทงหลายนแล จะไมมใครแปลกตางกนในโลกมนษย
เราจะเอาแบบไหนดนวธใดบาง จงจะหลดพนจากสงไมพงปรารถนา
ทงหลายทมเกลอนอยในทานในเราเวลาน ควรฝกหดคดอานตวบางใน
ขณะทพอคดไดอานได เมอเขาสทคบขนและสดความสามารถจะดนรน
ไดแลว ไมมใครสามารถเขาไปนงทำบญใหทานรกษาศลทำสมาธภาวนา
อยในกองฟนกองฟอนในเตาแหงเมรได เหนมแตไฟทำงานแตผเดยว จน
รางกายเปนเถาเปนถานไปถายเดยวเทานน เราเคยเหนอยตอหนาตอตา
ดวยกน ซงควรสลดสงเวชและนาฝงใจไปนาน
การเดนจงกรมนงสมาธภาวนาคอการกลนกรองหาสงทเปนสารคณใน
ตวเรา ซงเปนงานสำคญและมผลเกนคาดยงกวางานอนใด จงไมควรยอม
ใหกเลสตณหาอวชชามาหลอกเลนใหเหนเปนงานลอลวงลมจมปนปไมม
ชนด ความจรงกคอตวกเลสเสยเองนนแลเปนผทำคนและสตวใหฉบหาย
ปนปเรอยมา ถาหลงกลอบายมนจนไมสำนกตวบาง การกลนกรองจต
ดวยสมาธภาวนากคอการกลนกรองตวเราออกเปนสดเปนสวน เพอ
ทราบวาอนไหนจรงอนไหนปลอม อนไหนจะพาใหเกดทกข อนไหนจะ
พาใหเกดสข อนไหนจะพาไปนรก อนไหนจะพาไปสวรรค และอนไหน
จะพาไปนพพานสนทกขทงมวลนนเอง
11
ความจำเปนทเราทกคนจะตองเผชญนมใชงานของพระพทธเจา มใช
งานของพระสาวกองคใด และมใชงานของศาสนาจะพงโฆษณาใหคนเชอ
และนบถอเพอหวงผลจากการนน ธรรมประเสรฐสามดวงทกลาวถงนน
เปนความสมบรณตลอดกาลอยแลว ไมมสวนไดสวนเสยจากใครและ
อะไรแมแตนอย งานนนจงตกเปนงานของเราของทานผตองเผชญกบ
ความจำเปนอยเฉพาะหนา จะพงแสวงหาทางหลบหลกปลกตวเตมสต
กำลงความสามารถของแตละราย เพอแคลวคลาดไปไดเปนพกๆ มใชจะ
นงนอนคอยสงนากลวทงหลายอยโดยไมคดอานอะไรบางเลย ราวกบหม
คอยขนเขยงดวยความเพลดเพลนในแกลบรำเพราะเหนแกปากแกทอง
เพยงเทานน เพราะชาตมนษยกบชาตสตวตวไมรจกคดอานไตรตรอง
อะไรเลยนน ผดกนลบลบราวกบฟากบดน ไมควรอยางยงทจะปลอยให
รางกายจตใจ ไปทำหนาทระคนคละเคลากนกบสตวทไมมความหมายใน
สารคณอะไร นอกจากกระเทยมและหวหอมทเปนของคควรกนกบสตว
เหลานนเทานน
การกลาวทงนมไดมงตเตยนทำลายทานสภาพชนทงหลาย ดวยอรรถ
ธรรมทกลาวมา แตกลาวมาเพอชวยพยงสงเสรมจตใจกายวาจาทกำลง
ถกสงลามกตกโคลนมาทำหนาทเปนนายเขยงสบยำเปนอาหารอนอรอย
ของมนตางหาก เพอสตปญญาจะไดสะดดตวทราบวาเวลานเราตกอยใน
สภาพเชนไร จงพยายามดวยอบายทเหนวาจะพอเปนเครองชวยใหพน
ภยจากมนบางสมเปนพทธศาสนกชน ทางทพอจะทราบไดกคอการหด
อานตวเองดวยสมาธภาวนา ซงเปนอบายทควรทราบไดงายกวาวธอน
12
เพราะกจนอยกบตวทำหนาทอยในตว และคดอานเรองของสตวโลกไปใน
ตวโดยตรง ผดกบถก ดกบชว สขกบทกขกมอยกบตว เมออานบอยๆ ก
คอยทราบไปเอง เมอทราบตวเองกตองทราบเรองทกขทเกดกบตว จตใจ
กนบวนจะเดนดวงและมคณคาขนราวกบสนคาขนราคานนแล
13
ใครหดคดหดอานตวเองมากๆ ผนนจะทราบหนทางหลบหลกปลก
ทกขไมเหมากนไปตลอดกาลดงทเคยเปนมา ความเหนภยในทกขทมอย
กบตวกนบวนจะเหนไปโดยสมำเสมอ มหนทางหลบหลกภยไปเรอยๆ
พนไปไดโดยลำดบ การเหนทกขกเหนอยกบตวไปทกระยะททกขเกดขน
แมการพนทกขกทราบวาพนอยกบตวดวยกำลงสมาธสตปญญา พดถง
ความทกข ความเปนความตาย และภพชาตทจะเผชญกนมากนอยเพยง
ไรกไมวตกกงวล เพราะไดประมวลมารเหนในขนธเฉพาะหนาทรวมรบร
อยกบดวงใจเดยวทกำลงฝกซอมตวอยขณะนแลว ยงเปนอยกเยนใจ
เพราะคณธรรมอยกบตว แมตายไปกมสคโตเปนทอยเสวย นคอผลของ
การทำสมาธเดนจงกรมภาวนา สามารถยงผบำเพญใหเกดความรนเรง
อาจหาญไดผดคาดผดหมาย จงเปนกจทควรทำเพอตวเราเองไมควร
ประมาท ซงอาจเปนภยอยางคาดไมถง
การกำหนดจตตงสตในเวลาเดนจงกรมกรณาทำเปนลำเปนสน สมท
เจตนามงหนาหาของด การเดนจงกรมภาวนาเปนการแสวงหาของดทถก
ทางไมมขอควรตำหน นกปราชญชมเชยกนทวโลก ควรพยายามทำจตใจให
สงบในเวลานนจนได อยาสกแตวาทำ จะเหนความประเสรฐอศจรรยของ
ตวเอง คอจตทถกหอหมดวยของเศษเดนทงหลาย จนขาดความสนใจวาสง
ทถกหมหอนนไมสำคญ ยงกวาสงเศษเดนทหมหอ จงมกพากนหลงไปกบ
สงนนจนลมสำนกตว
14
ความจรง พระพทธ พระธรรม พระสงฆ ทกระเดองเลองลอใน
ไตรภพตลอดมานน กออกจากใจทเปนทงเหตและผลอศจรรยดงกลาวมา
คอใจดวงหลดลอยจากของเศษเดนทงหลายออกมาแลวนนแลทม
พระนามวาพระพทธบาง พระสงฆบาง ตามอาการของผทรง เมอปราศ
จากผทรงแลวกเปนธรรมลวนๆ ไมมคำวาจตวาพระพทธเจาอนเปน
สมมตขนสงสดอยในนนอกเลย เหลอแตคำวา “ธรรม” พระนามนกเปน
สมมตขนสงสดอกพระนามหนง แตจำตองทรงพระนามนไวเปนหลก
ใหญของโลกผหวงพงธรรม จนกวาไดบรรลถงความไมหวงพงสงใดแลว
คำวาธรรมกบผนนกทราบกนเองไมมทางสงสยแมไมเคยทราบมากอน
ดงนนคำวา “จต” ทงจตทานจตเรายอมเปนเชนเดยวกนทงโลก แต
สงททำใหจตผดกนไปตางๆ จนคาดไมออกบอกไมถก มองไมเหน
พสจนไมไดในสงคมสามญของคนมกเลสนน เพราะสงแวดลอมทงหลาย
ซงมมากและตางๆ กนจนพรรณนาไมจบเขาเกยวของพวพน จตทถกสง
เหลานนปกคลมคละเคลาจนเปนอนเดยวกนจงเปนจตทผดกนมาก จน
ไมอาจทราบไดวาจตนนมความหนาบางจากสงดงกลาวมากนอยเพยงไร
และพสจนไมไดวาจตของผนนเดมมาจากภพชาตอะไรบาง มอะไร
ปกคลมหมหอมากทสด บรรดาทมนามวากเลสหรอของเศษเดนแหงทาน
ผวเศษทงหลาย
15
ทานผใดพยายามชำระแกไขสงดงกลาวออกไดมากนอยเพยงไร ยอม
ไดรบความสขมากนอยตามเหตทชำระได ถงขนบรสทธกเปนผสนทกขทาง
ใจในทามกลางแหงขนธทกำลงครองอย ดงพระพทธเจาและพระอรหนต
ทานทตรสรและบรรลธรรมแลว ยอมทรงเสวยและเสวยวมตตสขในขณะ
นนโดยไมอางกาลสถานทเลย ขอแตกเลสทเปนตวขาศกแกจตใจไดสนสญ
ไปกพอแลว ฉะนนจงมเพยงกเลสอยางเดยวกนกางมรรคผลนพพานไมให
จตบรรลถงได นอกนนไมมอะไรหรอผใดมอำนาจกนกางได การสอนธรรม
จงสอนลงทจตซงเปนทซองสมของกเลสทงมวล ดวยธรรมปฏบต คอ ศล
สมาธ ปญญา อนเปนหลกใหญในบรรดาธรรมแกไขบกเบก
16
การเดนจงกรม จงเปนวธหนงทจะสามารถทำกเลสใหหลดลอยออก
จากใจไดเชนวธทงหลาย มการนงสมาธภาวนา เปนตน จงควรสนใจ
ฝกหดทำแตบดนเปนตนไป เชนเดยวกบงานทางโลกอนเปนงานอาชพ
และงานเพอเกยรตแหงสงคมมนษยทนยมกน สวนงานคอการทำความด
มการเดนจงกรมเปนตนดงกลาวมา เปนงานพยงตนทงภายในและ
ภายนอก และเปนงานพยงเพอนมนษยและสตวในโลกอกดวย ตามแต
กำลงความดของแตละทานละคนจะแผความสขใหโลกไดรบมากนอย
เพยงไร เชน พระพทธเจาแตละพระองคทรงทำความรมเยนแกโลกทง
สามไดมากมหามาก ไมมทานผใดกลาเปนคแขงได พระอรหนตแตละ
องคทำความรมเยนใหแกโลกไดมากพอประมาณรองพระพทธเจา
ทงหลายลงมา และมากกวาสามญชนทำตอกน
สภาพชนถาเปนผ ใหญมอำนาจวาสนามาก กทำประโยชนแก
ประชาชนราษฎรไดมาก ราษฎรเคารพนบถอและยกยองเปนพอพระแม
พระผหนง และรกมากราวกบพอแมของตนจรงๆ ยงมผใหญเปนคนด
จำนวนมากเพยงไร กเปนการแสดงออกแหงความเจรญรงเรองของหมชน
มากเพยงนน ศาสนาและผประกาศสอนธรรมการสงเคราะหโลกดวยวธ
ตางๆ โดยไมคดคาตอบแทนในทางอามสและสนจางรางวลใดๆ ชอวาผ
สรางความกระหยมปรมดวยความเมตตาวหารธรรม และจงรกภกดแก
ประชาชนไดรบไมมวนจดจางอมพอ หลบและตนเขายอมระลกบชาเปน
ขวญตาขวญใจอยตลอดเวลา ไปทไหนไมเปนภยแกโลก นอกจากสรางบญ
สรางคณแกผอนใหเตมตนไปดวยความปตยนดโดยทวกนถายเดยวเทานน
17
ศาสนากบผสงเคราะหโลกดวยธรรมและอามส จงเปนเหมอนนาย
แพทยและนางพยาบาลทมความสงสารเมตตาเทยวแจกยา และรกษา
โรคใหหมชนผจำเปนทชวตอยกบยาและหมอ แมเขาหายโรคแลวแตบญคณ
ทเขาระลกตอหมอผมคณนนจะไมมวนลมเลย นแลอำนาจของความด
ไมเลอกชาตชนวรรณะ ยอมมความปรารถนาทวหนากน ความดและ
ศาสนาจงมไดเปนของลาสมยดงทบางคนเขาใจ ทงทเขากยงหวงพงผอน
อยดวยความกระหายตอความเมตตาอารของทานผใจบญทงหลาย อนม
ศาสนาเปนแหลงผลตคนด เพราะศาสนาเปนแหลงแหงความดทงมวล
ถามใชคนดจะนำศาสนาออกสอนโลกไมไดแนนอน หลกศาสนาอยางนอย
กคอหวใจของคนดนนแล ยงกวานนกคอหวใจของทานทบรสทธวมตต
ธรรมทงดวง ดงศาสดาของศาสนาพทธเปนตน
จะเปนใครอนมาจากทไหนทจะมแกใจและความสามารถ ใครบางทม
แกใจเสยสละเพอหมชนเหมอนหวใจของเจาของศาสนาผนำธรรมออก
สอนโลก ดงพระพทธเจาทงหลายททรงเสยสละเตมพระทยแลว และ
พระสาวกอรหนตของพระพทธเจาทกๆ พระองคททำประโยชนแกหมชน
ถาไมใชทานผมใจขาวสะอาดปราศจากความเหนแกตวแลว จะยอมเสย
สละทกอยางเพอโลกไมไดเลย ขอนนาเชอเหลอเกน แมไมมใครเชอดวย
กยอมโงเชอคนเดยว เพราะเราทานเกดมาในโลกนกนานพอจะทราบ
ความคบแคบ ความกวางขวาง ความเหนแกตว ความเหนแกผอน เพอนฝง
ทเปนมนษยดวยกนไดด เพราะตางกอยโลกอนเดยวกน ความทกขสกดบ
18
เกยวเนองกนอยทกวนเวลาอยางแยกไมออก จะไมทราบเรองของกนนน
เปนไปไมได ตองทราบแนนอน
คนทเบอหนายเกลยดชงกนกเพราะทราบเรองของกน คนทรกชอบ
ขอบใจตายใจเชอสนทตอกนกเพราะทราบเรองของกน การแสดงออก
แหงศาสนาของศาสดาแตละองคซงเปนการสะเทอนโลกธาต เพราะการ
ปลกปลอบใจสตวทงหลายใหตนจากหลบ ทเคยจมอยในกองกเลสทง
หลายใหฟนตนตวดวยธรรมจกร ทหมนไปดวยอรยสจของจรงอน
ประเสรฐ ทำไมจะทราบไมไดวาบคคลเชนไรเปนผประกาศ และประกาศ
ดวยอธยาศยทสมปยตดวยอะไร ถาไมสมปยตดวยพระเมตตาตามหาคณ
ลนโลกแลว ผเขยนกไมทราบจะเรยนอยางไรจงจะสมใจของทานผอาน
ทงหลาย ถาทานเปนเสมอนเราๆ ทานๆ ทขดคนดในตวในใจเหนแต
ความคบแคบตบตน ความเหนแกตวแบบเขากบใครไมไดนแลว ศาสนา
และศาสดาจะไมมวนอบตขนมาใหโลกไดกราบไหวบชาเปนขวญตา
ขวญใจไดเลย
เทาทโลกยงเปนโลกและมคนดคนชวสบปนกนอย ไมสญปราชญ
ราชบณฑตไปจากพนธมนษย กเพราะอาศยรมเงาแหงใจทขาวสะอาด
ของทานผไมเหนแกตวกลวคนอนจะดกวา มาชบเลยงชโลมไวดวยดวย
ศาสนธรรมนนเอง จงพอมคนดไวประดบโลก การเกดมาเปนมนษยจงไม
ควรคดเอางายๆ วาเปนภพทเกดไดงายและตายยาก แตอาจเปนภพท
เกดงายตายงาย และเกดยากตายงายเชนเดยวกบสตวทวไป เพราะชวต
19
เปนอยกบธาตขนธเหมอนกน ลมหายใจหยดหมดความสบตอกคอคนตาย
สตวตายนนแล จะเรยกอยางไรใหยงกวานนไปอกได จะมความเทยงทน
ถาวรทไหนพอจะประมาทนอนใจไมคดอานเรองของตว พอเปนสคต
นสยสบไปในอนาคต
20
วธนงสมาธภาวนา
การกลาววธเดนจงกรมมากมากพอควร จงขอเรมอธบายวธนงสมาธ
ภาวนาตอไปพอเปนหลกฐานของผเรมฝกหด เพราะงานทกแขนงทกชนด
ยอมมแบบฉบบเปนเครองดำเนน งานสมาธภาวนากจำตองมแบบฉบบเปน
หลกเกณฑ วธนงสมาธภาวนาทานสอนไววา พงนงขดสมาธ คอนงขดสมาธ
ตามแบบพระพทธรปองคแทนศาสดา เอาขาขวาทบขาซาย มอขวาทบ
มอซาย วางมอทงสองไวบนตกหรอบนสมาธ ตงกายใหตรงธรรมดา
อยาใหกมนกเงยนก อยาใหเอยงซายเอยงขวาจนผดธรรมดา ไมกดหรอ
เกรงอวยวะสวนใดสวนหนงอนเปนการบงคบกายใหลำบาก ปลอยวาง
อวยวะทกสวนไวตามปกตธรรมดา
แตเวลาทำหนาทภาวนาตอไปแลว กรณาทำความสนใจกบหนาทนน
อยางเดยว ไมพงกลบมาทำความกงวลรกษาทาสมาธทกำหนดไวเดม
โดยเกรงทานงนนจะเคลอนจากอาการเดม เปนการกมเกนไปหรอเงย
เกนไป เอยงซายเกนไป เอยงขวาเกนไป ซงเปนการกงวลกบอาการทาง
กายมากกวาทางจต สมาธภาวนาจะดำเนนไปไมสะดวก ดงนนพอ
เรมตนทางจตตภาวนาแลว จงไมควรเปนกงวลกบทางกาย ตงหนา
ทำงานทางจตตอไปจนถงวาระสดทายแหงการออกจากทสมาธภาวนา
21
การเรมตนทางจตตภาวนาพงตงความรสก คอ จตลงเฉพาะหนาท
เรยกวาปจจบนธรรม อนเปนทางรความเคลอนไหวของจตของ
ธรรมารมณตางๆ ดชวไดดในเวลานนมากกวาเวลาอนๆ คอ ตงจตลง
เฉพาะหนา มสต คอ ความระลกรอยกบใจอนเปนการเตอนตนใหรวาจะ
เรมทำงานในขณะนน กรณาระวงไมใหจตสงออกไปสอารมณตางๆ ทง
อดต อนาคต ทงดและชว ทนอกจากงานบรกรรมภาวนาซงกำลงทำอย
ในเวลานน
22
23
วธตงสตเฉพาะหนา
จตเปนผรโดยธรรมชาตเทานน ไมมความแยบคายใครครวญในตวเอง
เปนเพยงรคด รนก รเยน รรอน จากสงสมผสตางๆ เทานน ไมมความ
แยบคายใครครวญ ไมรการพนจพจารณาและตดสนวาอะไรถกอะไรผด
ลงไปได คอ ไมรจกผดถกชวดโดยลำพงตนเอง จงตองอาศยสตและ
ปญญาตวรตววนจฉยใครครวญกำกบรกษา เพราะสตปญญามอำนาจ
เหนอจต สามารถรเทาทนจตทคดไปในอารมณตางๆ ไดด ฉะนนพง
กำหนดเอาสต คอความระลกรชนดหนงทมอำนาจเหนอจตนนมาไว
เฉพาะหนา ทำหนาทกำหนดรและรกษาจตไมใหสงไปอนจากอารมณท
ภาวนา การมสตรกษาจตอยทกระยะนน สตสมปชญญะจะพงเปนสมบต
ทควรไดรบในวาระนนหรอวาระตอไปแนนอน การภาวนาดวยบรกรรม
กบธรรมบทใดบทหนงนน พงใหเปนไปตามจรตไมควรฝน ธรรมบทใด
เปนทสบายใจในเวลานน พงนำธรรมบทนนมาบรกรรมภาวนาสบตอไป
ดงทเคยอธบายมาแลว
24
วธนกคำบรกรรมภาวนา
การนกคำบรกรรมภาวนานน จะนกกบธรรมบทใดบทหนงตามนสย
ชอบดงกลาวแลวกได เชน พทโธ ธมโม สงโฆๆๆ ๓ จบ แลวกำหนดเอา
เพยงบทเดยวตดตอกนไปดวยความมสต แตจะกำหนดธรรมบทใดกตาม
นอกจากสามบทน กอนจะเจรญธรรมบทนนๆ ทกครง ควรเจรญรำลก
ธรรมสามบท คอ พทโธ ธมโม สงโฆ ๓ ครง อนเปนองคพระรตนตรย
กอน จากนนคอยบรกรรมบททตนตองการตอไป เชน อานาปานสต หรอ
อฐ หรอ ตโจ เปนตน การททานใหมคำบรกรรมภาวนาเปนบทๆ กำกบ
ใจในเวลานนหรอเวลาอน กเพอเปนอารมณเครองยดของใจในเวลา
ตองการความสงบ เพราะใจเปนของละเอยดตามธรรมชาต ทงยงไม
สามารถพงตวเองได เนองจากจตยงไมเปนตวของตวโดยสมบรณดง
พระพทธเจาและพระอรหนตทาน จำตองมบทเปนคำบรกรรมเพอผกใจ
หรอเพอเปนอารมณของใจเวลานน
การบรกรรมภาวนาในธรรมบทใดกตาม กรณาอยาคาดหมายผลทจะ
พงเกดขนในเวลานน เชน ความสงบจะเกดขนในลกษณะนน นมตตางๆ
จะเกดขนในเวลานน หรออาจจะเหนนรกสวรรคขมใดหรอชนใดในเวลานน
เปนตน นนเปนการคาดคะเนหรอดนเดาซงเปนการกอความไมสงบใหแก
ใจเปลาๆ ไมเกดประโยชนอะไรจากการวาดภาพนนเลย และอาจทำใจ
ใหทอถอยหรอหวาดกลวไปตางๆ ซงผดจากความมงหมายของการ
ภาวนาโดยถกทางททานสอนไว
25
ทถกควรตงจตกบสตไวเฉพาะหนา มคำบรกรรมเปนอารมณของใจ
เพยงอยางเดยวเทานน โดยมใจกบสตสบตออยกบคำบรกรรม เชน
พทโธๆ สบเนองกนไปดวยความมสต และพยายามทำความรสกตวอย
กบคำบรกรรมนนๆ อยาใหจตเผลอตวไปสอารมณอน ระหวางจตสตกบ
คำบรกรรมมความสบตอกลมกลนกนไดเพยงไร ยงเปนความมงหมาย
ของการภาวนาเพยงนน ผลคอความสงบเยนหรออนๆ ทแปลก
ประหลาดไมเคยพบเคยเหน อนจะพงเกดขนใหชมตามนสยวาสนา
ในเวลานน จะเกดขนเอง เพราะอำนาจของการรกษาจตกบคำบรกรรมไว
ไดดวยสตนนแล จะมอะไรมาบนดาลใหเปนขนไมได
26
ขอควรสงเกตและระวงในขณะภาวนา
โดยมากมกคดและพดกนเสมอวาภาวนาดนรกสวรรค ดกรรมดเวรของตนและผอน ขอนทานทมงตออรรถธรรมสำหรบตวจรงๆ กรณาสงเกตขณะภาวนาวา จตไดมสวนเกยวของผกพนกบเรองดงกลาวเหลานบางหรอไม ถามควรระวงอยาใหมขนไดสำหรบผภาวนาเพอความสงบเยนเหนผลเปนความสขแกใจโดยถกทางจรงๆ เพราะสงดงกลาวเหลานนมใชของดดงทเขาใจ แตเปนความคดทรเรมจะไปทางผด เพราะจตเปนสงทนอมนกเอาสงตางๆ ทตนชอบไดแมไมเปนความจรง นานไปสงทนอมนกนนอาจปรากฏเปนภาพขนมาราวกบเปนของจรงกได นรสกแกยาก
27
แมผสนใจในทางนนอยแลวจนปรากฏสงทตนเขาใจวาใชและชอบขนมาดวยแลว กยงทำความมนใจหนกแนนขนไมมทางลดละ จะไมยอมลงกบใครงายๆ เลย
จงไดเรยนเผดยงไวกอนวาควรสงเกตระวงอยาใหจตนกนอมไปใน
ทางนน จะกลายเปนนกภาวนาทนาทเรศเวทนา ทงทผนนยงทะนงถอ
ความรความเหนของตววาเปนสงทถกตองอย และพรอมจะสงสอนผอน
ใหเปนไปในแนวของตนอกดวย จตถาไดนกนอมไปในสงใดแลว แมสงนน
จะผดกยงเหนวาถกอยนนเอง จงเปนการลำบากและหนกใจแกการแกไข
อยไมนอย เพราะจตเปนของละเอยดมากยากทจะทราบไดกบบรรดา
อารมณทจตเขาเกาะเกยว วาเปนอารมณดหรอชวประการใด นอกจาก
ทานทเชยวชาญทางดานภาวนาซงเคยผานเหตการณตางๆ มาแลวอยาง
โชกโชน เชน อาจารยมนเปนตนนน ทานพอตวเสยทกอยางไมวาภายใน
ภายนอก ทานคลคลายดโดยละเอยดทวถงไมมทางสงสย จงสมนามท
ทานเปนอาจารยหรอครชนเอกในการสอนธรรมกรรมฐานแกบรรดาศษย
ทานผใดจะมความรความเหนในดานภาวนามากนอย ทงภายใน
ภายนอกมาเพยงไร เวลาเลาถวายทานจบลงแลว จะไดยนเสยงทาน
แสดงออกดวยความเขมขนมนใจในความรความเหนของทานเองอยาง
จบใจและหายสงสย ทงทานทมาเลาถวายและบรรดาศษยทแอบฟงอยทนน
ทงเกดความรนเรงในธรรมนนสดจะกลาว แมผนนจะยงสงสยในบางแขนง
ขณะทานอธบายจบลงแลว ไดแยกแยะเรยนความรความเหนของตนให
28
ทานฟงซำอก ทานจะชแจงเหตผลของสงนนๆ ใหฟงทนทดวยความ
มนใจททานเคยผานมาแลว
ทานจะวาทานองคนนวาทานลงไปงมกองมตรกองคถอยทำไม
ผมเคยงมมากอนทานแลว และลางมอดวยสงซกฟอกตางๆ ตงสามวนก
ยงไมหายกลน และทานยงขยนนำสงนนมาทาตวชโลมศรษะโดยเขาใจวา
เปนนำหอมอยหรอ นนคอกองมตรคถทเขาถายมาไดสองสามวนแลวซง
กำลงสงกลนฉนเตมท ทานอยากลาหาญอวดเกงไปสดดมเลน เดยวนำ
ในบอจะหมด แตสงททานนกวาหอมนนจะยงไมหายกลนจะวาผมไมบอก
ผมเคยโดนมาแลวจงไดเขดและรบบอก กลวทานจะโดนเขาไปอก ถาไมม
นำลางอาจรายกวาผมทเคยโดนมา ทงทมนำลางยงแยและเขดอยจนปานน
ดงน ซงเปนคำทออกรสอยางยงสำหรบผเขยนซงมนสยหยาบ ทานผม
นสยละเอยดอาจเกดความขยะแขยงไมนาฟง แตการททานแสดงเชนนน
เปนคำยนยนอยางหนกแนนแมนยำในใจ ทงทางผดและทางถกททานเคย
ผานมาใหผมาศกษาฟง และหายสงสยในสงทตนยงเหนวาถกวาดนน
แลวพยายามตดตามทานดวยความแนใจ จะไมโดนกองมตรกองคถอก
ซงรายกวาคำททานชแจงใหฟงทคดวาเปนคำหยาบเสยอก
การยกธรรมทานมาแทรกบาง กเพอทานนกอบรมทงหลายจะไดนำ
ไปเปนขอคดวา ความรทางดานภาวนานไมสนสดอยกบผใดทพอจะยนยน
ไดทเดยว โดยมไดไตรตรองหรอไตถามผรมากอนเสยกอน นอกจากทานท
ชำนชำนาญมาอยางเตมภมแลว นนไมนบเขาในจำพวกทกำลงเหนกอง
29
30
มตรคถททานตำหนวาเปนของด แลวชนชมในความรความเหนของตน
แมผเขยนเองกเคยอวดเกงในความหางองของตนและถกเถยงทานแบบ
ตาแดงมาแลว จนไมอาจนบไดวากครงกหนเพราะทำอยเสมอ รขนมาอย
เสมอและสำคญตววาถกอยเสมอ คำถกเถยงทานทกประโยคทตนเขาใจ
วาถกตองดแลว เหมอนยนไมแตละชนใหทานตเอาๆ จนแทบศรษะไมม
ผมเหลอคางอยนนแล จงจะไดความฉลาดอนแหลมคมและความดจาก
ปญหาขยไมไผ (ปญหาฆาตวเอง) ของตนทถอวาถกวาดมาจากทไหน
นอกจากทานตเอาอยางถนดมอ แลวกยนยาใสแผลทถกตมาใหไปใสแผล
เอาเองเทานน จะไดดกรอะไรมาจากความฉลาดหางองนนเลา
ทวาทานยนยามาใหไปใสแผลเอาเองนน ไดแกทานแกความร
ความเหนทางดานภาวนาทตนสำคญผดไปนน แลวเรากลบยอมเหน
ตามทาน กวาจะยอมลงไดดวยเหตและผล กถกทานเขนเอาเจบพอเขด
หลาบทเรยกวาถกตนนแล ฉะนนจงเรยนไวเพอทราบวาคนทรแลวกบคน
ทยงหลงอยในกองกเลสนนผดกนอยมาก ถาไมใชผรมาแกความรความ
เหนผดนน ปลอยใหเฉพาะพวกทเกงๆ แกกนเอง ทนนจะตองกลายเปน
เวทมวยฝปากทไมยอมลงกนได แบบไมมใครกลาจองตวเขาฟงดวยได
แนนอน เพราะกลวจะไปเหยยบนำลายของนกมวยฝปากบนเวทเสย
จนลน และเลอะไปทงตวโดยไมมผลดอะไรตดตวมาบางเลย
31
ทงนเพราะความรภายในจากการภาวนาเปนความสลบซบซอนมาก
ยากจะกำหนดไดวาอนไหนถกอนไหนผด ผปฏบตทไมมครอาจารยคอย
อบรมสงสอนตองลบคลำ ผดกคลำ ถกกคลำ คลำทงนำท งเนอ
ทงเปลอกทงกระพ ทงรากแกวรากฝอย ทงกงทงใบเอาไปทำบานเรอน
คอเครองอยของจตทภาคภมใจดวยไมทงตน แลวกชมวาสวยงามเอาเอง
ทงทคนอนดไมได การปฏบตภาวนาทไมใชวจารณญาณกเปนทำนองน
เหมอนกน อะไรๆ กจะเหมาเอาเสยวาถกไปหมด เวลาระบายออกมาให
ผอนฟงกบปากกบหตวเองซงอยใกลๆ แทบตดกน กไมยอมฟงวาทพด
ไปนนถกหรอผดประการใดบาง แตจะเขาใจวาถกและพดฟงไปทเดยว
ความเสยหายจงไมเปอนเฉพาะผไมพจารณาสำรวมใหรอบคอบและรจก
ประมาณเพยงเทานน ยงมสวนแปดเปอนเลอะเลอนแกวงพระศาสนาอน
เปนจดสวนรวมอกดวยจงควรสำรวมระวงไวใหมากเปนการด
32
33
ขณะนกคำบรกรรมภาวนาทเปนความถกตอง
ทานนกภาวนาควรสนใจกบคำบรกรรมของตน โดยเฉพาะในขณะนง
บรกรรมภาวนาไมควรเปนกงวลกบทานงทกำหนดไวถกตองแตตนแลว
คอขณะภาวนาทกำลงทำความกำหนดจดจอกบงานททำนน กายอาจ
เอยงหนาเอยงหลงเอยงซายเอยงขวาไปบาง เพราะขาดความสนใจกบกาย
เวลานนมความสนใจกบการภาวนาโดยเฉพาะ ดงนนแมกายจะเอยงไป
บางกตาม แตจตขออยาใหเอยงไปจากอารมณภาวนาเปนการด เพราะ
จดสำคญทตองการจรงๆ อยกบภาวนา ถาจตมากงวลกบกายอยเรอยๆ
กลวจะเอนหนาเอยงหลง ทำใหจตเผลอตวจากคำภาวนา ไมอาจเขาส
ความละเอยดเทาทควรไดตามกำลงของตน
เพอใหจตไดทำหนาทเตมความสามารถของตนในเวลานน จงไมควร
กงวลกบกายภายนอก แตควรทำความจดจอตอคำภาวนาอยางเดยว
จนจตสงบและรเหตรผลของตนไดตามความมงหมาย แมขณะทจตสงบ
รวมลงสภวงคคอทพกผอน ตวหมดความรสกกบสงภายนอกมกาย
เปนตนกตาม เวลาจตถอนขนมาแลวเหนกายเอนเอยงไปในลกษณะตางๆ
กไมควรสงสยของใจวากายนนไมเทยงตรงตามทกำหนดไว การกงวลทาง
กายและกงวลทางใจ นอกจากกอความวนวายใหแกจตทไมรหนาทของ
ตนแลว ผลทจะพงไดรบเวลานนจงไมมอะไรปรากฏยงไปกวา กายกบใจ
เกดยงกนในเวลาภาวนาโดยไมรสกตว จงควรทำความเขาใจไวแตขณะ
เรมลงมอภาวนา
34
ทตงฐานสงตำแหงอารมณของจต
กรรมฐานบางประเภทอนเปนอารมณของจตยอมมฐานเปนตวอยแลว
เชน ผม ขน เลบ ฟน มฐานเปนของตวอยโดยเฉพาะ สวนหนงบางสวนท
ถกกำหนดเปนฐาน ยอมทราบวาอยในทเชนไร สงทถกกำหนดนนๆ พง
ทราบไววามอย อารมณแหงกรรมฐานในทเชนนนๆ สงหรอตำประการใด
สงนนๆ มฐานของตนทเปนอยตายตว เชน ฟนมอยในมขทวาร ผมตงอย
บนศรษะมสวนสงเปนทอย นอกนน เชน หนง ผม ขน เอน กระดก มอย
ในททวไปตามแตจะกำหนดเอาอาการใดเปนอารมณแหงกรรมฐาน และ
อาการนนๆ ตงอยในทเชนไร เวลากำหนดสงนนๆ เปนอารมณตามฐาน
ของตนทตงอยสงหรอตำประการใด กรณาทราบไวตามฐานของสงนนๆ
เวลากำหนดอาการใดอาการหนงทกลาวมาเปนอารมณในขณะ
ภาวนา พงกำหนดเฉพาะอาการนนเปนสำคญกวาความสงหรอตำท
กำหนดไวเดม เชนเดยวกบทานงสมาธทเอนเอยงไปบางไมสำคญ ความ
สงหรอตำทเรากำหนดไวเดมอยางไร กปลอยตามสภาพเดม อยายก
กรรมฐานทเคยกำหนดแลววาอยในทเชนนนมาตงใหมเรอยๆ โดยเขาใจ
วาเคลอนจากทเดม ถายกมาตงใหมตามความสำคญของใจ จะทำใหเปน
กงวลไปกบฐานนนๆ ไมเปนอนกำหนดภาวนากบกรรมฐานบทนนได
อยางถนดชดเจน เชน กำหนดกระดกศรษะและเพงสงนนเปนอารมณ
จนปรากฏเหนเปนภาพชดเจนเหมอนกบดดวยตาเนอ แตแลวเกดความ
35
สำคญขนวากระดกศรษะนนไดเคลอนจากฐานบนมาอยฐานลางซงผดกบ
ความจรง แลวกำหนดใหม ดงนเปนตน ซงเปนการสรางความลบคลำ
สงสยใหแกใจอยเสมอ ไมมเวลาพจารณาอาการนนๆ ใหแนบสนทลงได
ทถกควรกำหนดอาการนนๆ ใหอยในความรสกหรอความเหนภาพ
แหงอาการนนๆ ดวยความรสกทางสตไปตลอดสาย แมภาพของอาการ
นนๆ จะแสดงอาการใหญขนหรอเลกลงหรอแสดงอาการแตกสลายไป
กควรกำหนดรไปตามอาการของมน โดยไมคำนงถงความสงตำทเคย
กำหนดไวเดม การทำอยางนจะทำใหจตแนบสนทและเกดความสลดสงเวช
ไปกบอาการทกำหนด ซงแสดงอาการแปรสภาพใหเหนอยางเตมใจ
การกำหนดลมหายใจและฐานทตงของลมกเหมอนกน เมอกำหนด
ลมทแรกไดกำหนดไวในทเชนไร เชน กำหนดทดงจมกเปนตน เวลาดลม
เพลนไปดวยความสนใจอาจเกดความสงสยขนมาในเวลานนไดวา ลมได
เคลอนจากดงจมกไปอยในฐานอนเปนตน แลวตงลมทดงจมกใหมดงน
เรยกวากอกวนตวเองดวยความสำคญ จะไมเกดผลไดเลย เพราะความ
สงสยมาแยงเอาไปเสยหมด เพอความถกตองและหายกงวลในฐานตางๆ
จงควรปฏบตตามทกลาวมาในอาการอนๆ คอพงทำความรชดในกองลม
ทผานเขาผานออกดวยสตทกระยะไปจนถงทสดของลม แมฐานของลม
จะปรากฏวาสงตำ หรอผดฐานเดมไปตามความเขาใจกตาม จะไมทำให
การกำหนดนนเสยไปแมแตนอยเลย ยงจะทำใหจตกบลมสนทแนบตอกน
ไปตลอดทสดของการภาวนาหรอทสดของลม
36
ลมหายใจดบไปในความรสก
ขณะภาวนาอานาปานสตในบางครง ทสดของลมคอดบไป ทสดของใจ
คอรวมลงสนท หมดความรบผดชอบกบลม ตงอยเปนเอกจตคอม
อารมณเดยว เพยงรอยางเดยวไมเกยวกบสงใดตอไปอก ทเรยกวาจตรวม
สนททางสมาธภาวนา แตผภาวนาอานาปานสต เมอเขาถงลมละเอยดและ
ลมดบไปในความรสกขณะนน เกดตกใจดวยความคดหลอกตวเองวา “ลม
ดบตองตาย” เพยงเทานลมกกลบมมา และกลายเปนลมหยาบไปตามเดม
จตกหยาบ สดทายการภาวนากไมกาวไปถงไหน คงไดเพยงขนกลวตาย
แลวถอยจตถอยลมขนมาหาททตนเขาใจวาจะไมตายนเทานน การภาวนา
แบบนมมากรายในวงปฏบต จงไดเรยนไวบาง เพราะอาจเกดมแกทานท
ภาวนาอานาปานสตเปนบางราย แลวอาจเสยทาใหกบความหลอกลวงนได
การภาวนาเพอเหนความจรงกบลมในอานาปานสต กรณากำหนดลม
ดวยสตจนถงทสดของลมและของจต จะเหนความอศจรรยอยางเดนชดขณะ
ผานความกลวตายในระยะทเขาใจวาลมดบไปแลวดวยความกลาหาญ คอ
ขณะเจรญอานาปานสตไปถงลมละเอยดและลมดบไปในความรสกขณะนน
โปรดทำความเขาใจวา แมลมจะดบไปจรงๆ กตาม เมอความรสกคอใจยง
ครองตวอยในรางน อยางไรกไมตายแนนอน ลมจะดบกจงดบไป หรออะไรๆ
ในกายจะดบไปตามลมกจงดบไปตามธรรมชาตของตน สำหรบใจผไมดบ
ไมตายไปกบสงเหลานน จะกำหนดดใหรทกอยางบรรดาทผานเขามาใน
ความรสกขณะน แตจะไมเปนกงวลกบอะไรทเปนสภาพเกดๆ ดบๆ
37
เพยงเทานจตจะตดความกลวและกงวลตางๆ ทเคยสงสมไวออกไดอยางไมคาดฝน และสงบลงถงฐานของสมาธโดยไมมอะไรมากดขวางไดเลย สงทเปนอปสรรคกดขวางขณะลมจะดบหรอขณะลมดบไป กมเฉพาะความกลวตายเทานนเอง พอผานอปสรรคนไปไดดวยอบายดงกลาวเพยงครงเดยวเทานน ครงตอไปความกลวหายหนาไปเลยไมอาจกลบมาหลอกไดอก เราจงพอมองเหนเลหเหลยมของกเลสไดชดตอนนแล ครนแลวเรากไมเหนตายดงความคาดคด กยงทำใหเหนตวมารทแสนปนเรองขนหลอกไดชดเจน ฉะนนทานทภาวนาอานาปานสต กรณาจำหนามารตวนไวดวยด เวลาเจอกนในวนขางหนาจะไดทราบวธหลบหลกแกไข และดำเนนไปไดโดยสะดวกจนถงฝงแหงความปลอดภยไรทกขทงมวล ดงองคศาสดาทานททรงดำเนนธรรมบทนมากอนจนไดตรสรและนพพานดวยธรรมบทนเปนบาทฐาน
38
39
ภวงคจต
คำวาจตตกภวงค บางทานอาจไมเขาใจ จงขออธบายไวบางเลกนอย
คำวา ภวงค แปลอยางปาๆ ตามนสยทถนดใจ จงขอแปลวา องคแหงภพ
หรอเรอนพกเรอนนอนของอวชชามาตงแตดกดำบรรพแสนกปนบไมถวน
คำวา จตตกภวงค คอ อวชชารวมตวเขาไปอยในทแหงเดยว ไมทำงานและ
ไมใชสมนใหออกเทยวลาเมองขนตามสายทางตางๆ นนแล ทางออกทาง
เขาของสมนอวชชา คอ ตา ห จมก ลน กาย เมองขนของอวชชา คอ รป
รอยแปด เสยงรอยแปด กลนรอยแปด รสรอยแปด เครองสมผสรอยแปด
ซงลวนเปนทรกชอบของอวชชาทงสน สมนของอวชชา คอ ราคะตณหาโดย
อาศย สญญา สงขาร วญญาณ เหลาน เปนเครองมอชวยจดการงานตางๆ
ใหเปนไปตามความหวง
ขณะทจตตกภวงคดวยกำลงของสมาธ อวชชากพกงานไปชวระยะ
หนง พอจตถอนขนมากเรมทำงานอกตามหนาทของตน แตไมรนแรง
เหมอนทยงไมถกหกแขงหกขาจากสมาธภาวนา ดงนนสมาธภาวนาจง
เปนเครองมอตดกำลงของอวชชาไดด เพอปญญาจะไดทำการกวาดลาง
ไปโดยลำดบ จนไมมอวชชาเหลออยภายในใจ คำวาภวงคจตน เรมทราบ
ไดจากการภาวนาเมอจตรวมสงบตวลงไป พอถอนออกมา เรยกวาจต
ออกจากภวงค และเรมยงไปกบเรองรอยแปดทอวชชาเปนผบงการ ไมมวน
40
สำเรจเสรจสนลงไป ฉะนนจงไมมงานใดจะยดยาวจนสบสาวราวเรอง
หาเหตผลตนปลายไมได เหมอนงานของอวชชาทแผกระจายไปทกแหงหน
ตำบลหมบานตลอดโลกสงสาร และกลาไดกลาเสยตองานของตน
รกชงเกลยดโกรธ เปนงานประจำของอวชชาไมมรงเกยจ พอใจทงรก
ทงชง พอใจทงเกลยดทงโกรธ แมจะมความทกขทรมานแกผรบใชเพยงไร
อวชชาเปนไมยอมใหถอย ยใหรกใหชง ใหเกลยดใหโกรธ จนผรบผลเกด
ความฉบหายปนปไปเพราะสงเหลาน อวชชากไมยอมเหนใจและสงสาร
บงคบใหทำจนผรบใชแหลกลาญไปกบมน นนแลคอความเปนธรรมของ
อวชชาทกๆ อวชชาทมอยในใจสตวโลก งานทอวชชาพาใหทำนนไมมวน
สนเสรจสำเรจเหมอนงานอนๆ นอกจากแตกแขนงกวางขวางออกไป
เรอยๆ ไมมวนเวลาเปนกฎเกณฑขอบเขตเทานน
ผมธรรมในใจ เชน ผมสมาธปญญาบาง จงพอเหนโทษของอวชชาท
พาทำงานไมหยด ดงนนเมอจตรวมลงสภวงคทเรยกวาอวชชาพกงาน
ชวคราว จงปรากฏมความสขสบายหายหวงไปพกหนง ตอนทจตพกงาน
นแลทพอเหนโทษแหงความหมนของตนทมอวชชาอยหลงฉาก ซงความ
หมนนนผดธรรมดาทอยในภวงคมากมาย ขณะทจตถอนขนมาใหมๆ ใจ
กยงมความสงบเยนอยดวยกำลงของสมาธหลอเลยง จตมความสงบ
เพราะสมาธมากเพยงไร กเหนโทษแหงความวนวายของอวชชาเปนเหต
มากเพยงนน ดวยเหตนผปฏบตจงมกตดสมาธจนไมสนใจจะแกดวย
วธใดๆ เพราะเปนความสงบเยนมากพอใหตดได สดทายจตกลบเหน
41
โทษแหงความวนวายเพราะอวชชา แตกตดในสมาธซงเปนบานพกเรอน
นอนของอวชชาจนได เพราะไมมทางออกซงเหนวาดกวาน นแลผปฏบต
จะเหนคณของสตปญญาอยางถงใจ กมาเหนตอนพยายามถอดถอน
ทำลายอวชชานแล เพราะนอกจากสตกบปญญาแลว ไมมเครองมอใด
สามารถทำลายได
42
43
ภวงคจตจะสญสนไปไดเมอไร
ภวงคจตไมมวนสญสนไปโดยลำพง เพราะเปนแหลงสรางภพสราง
ชาตสรางกเลสตณหามานาน และทางเดนของอวชชากคอการสรางภพชาต
บนหวใจสตวโลกอยตลอดไป ไมมวนเกยจครานและอมพอ ผปฏบต
ถายงรกสงวนภวงคจตและรกฐานแหงสมาธของตนอย ไมคดหาทางขยบ
ตวเขาสปญญา เพอสอดสองดตวอวชชาทเปรยบเหมอนนางบงเงาอยในจต
หรอในภวงคจตในสมาธ กเทากบเปนสมนของภพชาตอยเรอยไปไมมวน
พนไปได
ถาตองการหลดพน กตองสรางสตปญญาขนกบใจจนคลองแคลว
แกลวกลา สามารถทำลายภวงคจตอนเปนตวภพชาตนนเสย ภวงคจตก
สลายหายซากไปเอง ผจะทราบภวงคจตได ตองเปนผมสมาธอนมนคง
และมสตปญญาอนแหลมหลก เขาเขตขายแหงมหาสตมหาปญญานนแล
นอกนนไมสามารถทราบได แมเรยนจบพระไตรปฎก กไมพนจากความ
พกเอาความรอวชชาไวอยางเตมพงไปได เครองมออนยอดเยยมกคอ
มหาสตมหาปญญา นแลเปนเครองสงหารทำลายภวงคจตภวงคอวชชา
พระปากเขยนไปตามนสยปาอยางนนเอง กรณาอยาไดถอสาและยดเปน
หลกเปนเกณฑนกเลย เพราะพดไมมแบบมฉบบเปนเครองยนยนรบรอง
เวลาปฏบตกอยในปา เวลาเรยนกเรยนในปา ธรรมจงเปนธรรมปา
รวมแลวมแตเรองปา ไมมคำวาคมภรแฝงอยบางเลย
44
การอธบายวธเดนจงกรมกบวธนงสมาธกไมคอยเปนแถวเปนแนว
เนองจากความเกยวโยงแหงแขนงธรรมตางๆ ทควรอธบายมสมผสกน
เปนตอนๆ จงเขยนวกเวยนซำซากไปตามความจำเปน ผเรมฝกหดใหม
อาจเปนปญหาและทำใหเกดความรำคาญอยบาง แตอาจเกดผลในวาระ
ตอไป จงขอสรปวธการทงสองลงวา ถาเหนวาการเดนจงกรมเหมาะกบ
นสย และไดรบความสงบหรอเกดอบายตางๆ ขนมากกวาวธนงสมาธ
กควรเดนมากกวานง ถาการนงจตไดรบผลมากกวากควรนงมากกวาเดน
แตไมควรปดทางของการเปลยนอรยาบถ ซงเปนความสำคญสำหรบกาย
ทเปนเครองมอทำงาน ทงสองนจะเปนวธใดกคอการทำลายกเลสสง
พอกพนภพชาต และกองทกขทงมวลภายในใจอนเดยวกนนนแล
กรณาทำความสนใจกบจตซงเปนสงสำคญของโลกดวย โลกกบเราจะ
อยดวยกนเปนผาสก ไมอยดวยความเดอดรอนนอนครางนก เพราะจต
ไดรบการอบรมพอ มเครองปองกนหลบซอนบาง ดกวาทไมมอะไรในตวเลย
เวลาดบขนธจะไดอาศยพงรมพงเงาความดภายในตวทสงสมไว สตวโลก
เปนไปกบกรรมดกรรมชวและเสวยผลเปนสขบางทกขบางตลอดมา
ไมเคยมสตวตวใดหรอผใดหลกพนไปไดโดยไมยอมเสวยผลทไมพง
ปรารถนา แมในโลกมนษยเรากรเหนกนอยอยางเตมตาเตมใจทงทาน
และเราตลอดสตว ซงมสขบางทกขบางเจอปนกนไปเปนคราวๆ ในราย
หนงๆ การอบรมความดมศลสมาธปญญาเปนตน เพอเปนเรอนใจ
อนเปนสงทผบำเพญจะพงรเหนในปจจบน วนนชาตนไมสงสย เชนเดยว
45
กบสมยพทธกาล สวนขณะจตทรวมลงเปนสมาธซงมหลายขณะตางๆ กน
ตามนสยนน ไมขอแสดงไว ณ ทน เกรงวาทานทเรมปฏบตจะคดคาด
หมายไปตางๆ ซงมใชความจรงทเปนเองจากสมาธนสยของตน
ทอธบายวธเดนจงกรมและนงสมาธภาวนาทผานมาน อธบายเปน
กลางๆ นำไปปฏบตไดทงพระและฆราวาส สวนผลคอความเปนของจต
ทเกดจากการเดนจงกรมหรอนงสมาธนน สวนใหญคอความสงบของจต
เวลารวมลงไปถงทแลว จตเปนหนงมอารมณเดยวกน สวนยอยทอาจ
เปนไปตามนสยนนผดกน ผปฏบตจงไมควรเปนกงวลเมอไดทราบจาก
เพอนฝงเลาใหฟงวา จตเขาเปนอยางนน รอยางนน เหนอยางนน และร
เหนนมตตางๆ อยางนน โปรดถอหลกใหญคอความสงบ ขณะทจตรวม
ลงเปนสำคญนเปนหลกรบรองผลของสมาธโดยทวไป ทานทมความเพยร
พยายามอยแลวไมนยมวาเปนนกบวชหรอสาธชน ยอมจะเหนความ
อศจรรยของจตจากสมาธภาวนาในวนหนงแนนอน
ขาวทเคยอานในประวตของอรยสาวกทงหลาย จะกลายมาเปนขาว
ของตนในวนหนงจนได เพราะสงทเปนกเลสบาปกรรมและธรรมเครอง
แกกเลสนนมอยกบทกคนและทงครงโนนครงนไมลำเอยง ผปฏบตเปน
สามจกรรมชอบในสมาธวธ ผลเปนทพอใจเหมอนอรยสาวกในครงพทธ
กาลไดรบ ตนจะพงไดรบเชนกน ขอสำคญอยาคาดกาลสถานทวาเปนท
เกดแหงมรรคผลนพพาน ยงไปกวาการปฏบตตนดวยมรรคโดยชอบธรรมเถด
นแลเปนเครองปลดเปลองกเลสกองทกขทางใจออกไดโดยสนเชง และ
46
มรรคนแลคอธรรมแกกเลสโดยตรงเรอยมาแตครงโนนถงครงน ไมมการ
เปลยนแปลง กรณานำมาแกจตซงเปนทเกดทอยแหงกเลสทงมวลใหเหน
ประจกษขนกบใจ วาใจไดเปลยนตวจากความเคยเปนภาชนะแหงกเลส
ทงหลาย มาเปนภาชนะแหงธรรมโดยลำดบจนเปนธรรมทงดวง
ใจถาลงไดเปนธรรมทงดวงแลว อยทไหนๆ กอยเถด ความเกดทกข
ทางใจจะไมมมาเยยมมาผานอกเลย นอกจากธาตขนธอนเปนเรอนของ
ทกขโดยตรงอยแลว ขนธกเปนขนธและทกขกเปนทกขไปตามเคย จนถง
วนสดทายปลายแดนแลวกสนซากจากความเปนขนธเปนทกขไปตามกน
คำวาอวชชาทเคยเรองอำนาจบนหวใจกสนอำนาจขาดความหมายไป
ในขณะทจตกลายเปนธรรมทงดวงไปแลว นแลงานของธรรมมความสนสด
ยตและหลดพนไปได ไมเหมอนงานของอวชชาซงแผกระจายไปทวโลก
สงสารไมมประมาณและเวลาจบสนลงได จงพอนำผลมาเทยบกนดวางาน
หนงไมมประมาณและเวลาจบสนลงได แมจะทำไปกกปกกลปกพาให
หมนเวยนอยตลอดไป แตงานหนงมทางเสรจสนลงได ไมตองวกวนขนทกข
ใหแบกหามอยเรอยไป ทงสองงานน ผเคยผานมาพอจะทราบผลทผดกน
เปนคนละโลก ถาใหเลอกดวยความเปนธรรมจะเอางานไหน เพยงเทานก
พอมทางออกได ไมตดจมอยกบงานวนงานเวยนนน จนลมสนใจคดถง
ธรรมสมบตเพอตนเองในกาลตอไป
47
48
49
การออกจากสมาธภาวนา
เวลาจะออกจากทภาวนา พงออกดวยความมสตประคองใจ ถาจตยง
สงบอยในภวงค นนมใชฐานะจะบงคบใหถอนขนมาแลวออกจากทภาวนา
แมถงเวลาจะตองไปทำงานการหรอออกบณฑบาตกไมควรรบกวน ปลอย
ใหรวมสงบอยจนกวาจะถอนขนมาเอง งานภายนอกแมจำเปนกควรพกไว
กอนในเวลาเชนนน เพราะงานของภวงคจตสำคญกวามากมายจนนำมา
เทยบกนไมได หากไปบงคบใหถอนขนมาทงทจตยงไมชำนาญในการเขา
การออก จะเปนความเสยหายแกจตในวาระตอไป คอจตจะไมรวมสงบลง
ไดอกดงทเคยเปนแลว จะเสยใจภายหลง เพราะเรองทำนองนเคยมเสมอ
ในวงปฏบต จงควรระมดระวงอยาใหเรองซำรอยกนอก
การออกถาจตรวมสงบอยกตองออกในเวลาทจตถอนขนมาแลว หรอ
เวลาทรสกเหนอย ขณะออกกควรมสต ไมควรออกแบบพรวดพราด
ไรสตสมปชญญะ ซงเปนธรรมประดบตวตามกรยาทเคลอนไหว กอน
ออกควรนกถงวธทำทตนเคยไดผลในขณะททำสมาธกอนวา ไดตงสต
กำหนดจตอยางไร นกคำบรกรรมบทใด ชาหรอเรวขนาดใดใจจงรวมสงบ
ลงได หรอเราพจารณาอยางไรดวยวธใด ใจจงมความแยบคายไดอยางน
เมอกำหนดจดจำทงเหตและผลทตนทำผานมาไดทกระยะแลว คอยออก
จากสมาธภาวนา การทกำหนดอยางนเพอวาระหรอคราวตอไป จะทำให
ถกตองตามรอยเดมและงายขน
50
เฉพาะนกบวชทเปนนกปฏบตอยแลว แมออกจากสมาธมาแลว สตทเคยประคองจต กไมควรปลอยวางในอรยาบถตางๆ คอ ยน เดน นง นอน และทำขอวตรหรอทำงานอะไรอยกควรมสตกำกบคำบรกรรม หรอมสตสมปชญญะอยกบตว ไมปลอยใจใหสายแสไปตามอารมณตางๆ ตามนสยของจตทเคยตออารมณ การมสตอยกบคำบรกรรมหรอมสตอยกบตว กรยาทแสดงออกตางๆ ทางกายวาจายอมไมผดพลาด และเปนความงามไมแสลงหแสลงตาผอน แมจะมนสยเชองชาหรอรวดเรวประการใดกอยในกรอบแหงความนาดนาฟงและงามตา ขณะทำสมาธภาวนาจตกสงบลงไดเรว เพราะสตเครองควบคมใจและงานทตนกระทำอยกบตว ถาเปนสตวกอยในความอารกขาจะจบมาใชงานเมอไรกงาย ภยกไมคอยเกดไดงายเหมอนปลอยไปตามยถากรรม
จตทพยายามรกษาอยทกเวลาแมไมรวมสงบลงไดดงใจหวง กไมคอยเทยวกอกรรมทำเขญใสตวเหมอนทปลอยไปตามยถากรรม การรกษาจตไดแทบทกครงหรอไดทกเวลานน เปนการบำรงสตและจตเพอควรแกงานทางดานสมาธภาวนาและงานอนๆ ไดด งานใดกตามทผทำทำดวยความจงใจ มสตจดจออยกบงาน งานนนยอมเปนทนาดไมคอยผดพลาด ตวเองกไมเปนคนเผอเรอ เปนคนหรอพระทอยในระดบ ไมลดฐานะและการงานใหเปนของนาเกลยด
ทวา “สตจำตองปรารถนาในททงปวง” นน ถกตองเหมาะสมอยางยงหาทคดคานไมได ทงนเราจะเหนความจำเปนของสตในเวลาทำสมาธภาวนา หรอการพจารณาธรรมภาคทวไป สตจำตองตามกจการนนๆ อย
51
ทกระยะ จงจะทราบเรองราวของจตของธรรมไดละเอยดลออสมความมง
หมาย ยงผมภมจตภมธรรมสงมากเพยงไร สตกยงเปนธรรมจำเปนทก
ระยะโดยปราศจากไมไดเลย ปญญาจะคมกลาสามารถเพยงไร ยอมขน
อยกบสตเปนเครองพยงสงเสรม แมปญญาจะกาวขนสภมมหาปญญาก
เปนการแสดงถงสตวา ตองกาวขนสภมมหาสตเชนเดยวกน เพราะสต
เปนธรรมเครองนำทางของงานทกชนด คนเราธรรมดาสามญเพยงขาด
สตไปบางเปนบางเวลา กรยาทแสดงออกไมนาดเลย ยงปลอยใหขาดไป
มากแบบไมสนใจเลยแลว กนบวาจวนจะเขา..แนนอนไมสงสย
ดวยเหตนนกปฏบตทบรรลธรรมชาหรอเรวแมจะตางกนตามนสยวาสนา กยงขนอยกบสตปญญาเปนของสำคญอยดวย ผเรงรดทางสตมาก สมาธกปรากฏไดเรว คดอานทางปญญากไปไดเรวผดกน เราคดเพยงงานเขยนหนงสอกพอทราบได คอถาวนใดสตเลอนลอยเพราะความคดสบสนมาก วนนนเขยนหนงสอกผดๆ ถกๆ ทงขดทงฆายงไปหมด แตถาวนใดใจไมยง สตมอยกบตวบาง วนนนเขยนหนงสอกถกดไมคอยขดฆาอะไรนกเลย ทานทมชอเสยงกตตศพทกตตคณในทางจตทางธรรมโดยมากมกเหนความสำคญของสต ทานพยายามตงสตอยตลอดมาไมยอมใหพลงเผลอไปได ยงเวลาทำสมาธภาวนาและพจารณาธรรมทงหลายดวยแลว สตกบปญญาตองกลมกลนเปนอนเดยวกนไปโดยตลอด ไมยอมใหขาดวรรคขาดตอนได ผเชนนนทำอะไรอยทใด กคอผมชาครธรรมเครองตนอยกบตว เปนผมเครองปองกนตวอยางแนนหนามนคง ขาศกยากจะเขาถงได ภยทางใจจงไมม ผดกบผไมมสตซงเปนพวกกอบโกยทกขเปนไหนๆ มเทาไรรบเหมาจนหมด
52
ทานอาจารยมนทานสงสอนเนนหนกทางสตมาก ไมวาความเพยรในทาใด อรยาบถใด ไมวาผเรมอบรมใหมหรอเกา ทานเปนตองสอนสตตามไปกบโอวาทเพอภมจตภมธรรมของผมาศกษานนไมลดละเลย ทานวาทานเคยเหนโทษแหงความขาดสตและเหนคณในความมสตทงในระยะเรมตนแหงความเพยร ตลอดไปถงทสดจดหมายปลายทางมาแลว วาเปนสงสำคญดวยกนทงสองอยาง ประมาทไมได โดยใหความมนใจแกนกปฏบตวา นกปฏบตในเพศใดวยใดกตาม ถาเปนผสนใจกบสตอยเสมอ ไมใหขาดวรรคขาดตอนในอรยาบถและอาการตางๆ นกปฏบตนนจะพงมหวงไดชมสมาธสมาบตมรรคผลนพพานไมพนมอไปได
เรมแรกแตการอบรม ขอใหมสตเปนพเลยงรกษาเถด ความรสกตน
และรสกผดถกชวดทเกดกบตนและผอนนน อยางไรตองทราบไดตาม
ลำดบทสตอยกบตว ไมยอมพลงเผลอปลอยใหกเลสฉดลากและลวงเอา
ของดไปกนเสย ยอมมหวงแนนอน โดยมากผปฏบตธรรมกลายเปนนก
ตำหนธรรมวาไมใหผลเทาทควร หรอไมใหผลแกตนในเวลาบำเพญนน
เพราะกเลสตวพาใหเผลอนนแลแอบมาทำหนาทกอนสตซงเปนผนำ และ
แอบทำหนาทแฝงไปกบจต ทงเวลาประกอบความเพยรและเวลาธรรมดา
จงทำใหผดหวงไมไดดงใจหมาย แลวแทนทจะตำหนตวผเสยทาใหกเลส
แตกลบไปตำหนธรรมวาไรผลไปเสย จงมแตเรองขาดทนโดยถายเดยว
ในขอนเปนเพราะผปฏบตไมสนใจสงเกตกเลสตวพาใหเผลอนนเปนภย
ตอตนและความเพยร เจาตวนจงไดโอกาสออกหนาออกตาอยกบ
นกปฏบต โดยผนนไมรสกวาตนไดถกมนลากจงอยตลอดเวลา
53
ถาเปนนกสงเกตอยบาง จะพอทราบไดในชวงระยะเวลาไมถงนาทเลย
คอขณะเรมประกอบความเพยรดวยทาตางๆ โดยเรมตงสตตอความ
เพยรนนแล เปนขณะทจะทราบไดวาความตงสตกบความเผลอสตจะรบกน
ใหผปฏบตด และไมนานเลยความเผลอสตอนเปนฝายกเลสทคอยจดจอง
มองทอยจะเปนฝายชนะ และฉดลากจตหายเงยบไปเลย จากนาทนนกม
แตรางของนกปฏบตผไมมสตทำความเพยรอยเปลาๆ ถาเดนจงกรมกสก
แตกรยาวาเดน ถานงสมาธอยกสกแตกรยาวานง ถายนเปนทารำพง
ธรรมกสกแตกรยาวายนอยเทานน เหมอนหนหรอตกตาเราดๆ นเอง หา
เปนความเพยรตามองคของผบำเพญอยางแทจรงไม เพราะสตทเปนองค
ความเพยรอนจะยงผลนนๆ ใหเกด ไดถกกเลสตวเผอเรอเอาไปกนเสย
สนแลว เหลอแตรางซงเปนเพยงกรยาแหงความเพยรอยเทานน
นแลกเลสทำลายคนทำลายความเพยรของนกปฏบต มนทำลายตอ
หนาตอตาและทำเอาอยางสดๆ รอนๆ ดวยวธกลอมใหหลบสนทขณะ
กำลงทำความเพยรนนเอง ถาอยากทราบวากเลสประเภทตางๆ มความ
สามารถอาจเออมเพยงไรยอมจะทราบไดทกระยะ แมขณะเรมจะ
ทำความเพยรกทราบไดไมยากเยนอะไรเลย แตโดยมากไมอยากทราบกน
อยากทราบแตสมาธสมาบตมรรคผลนพพานอยางเดยว หาทราบไมวา
ธรรมเหลานจะปรากฏขนมาไดเพราะอะไร ถาไมใชเพราะสตกบปญญา
เปนเครองมอบกเบกอนสำคญ หาใชเพราะความเผอเรอไม พอทจะไม
สนใจระวงมน อนเปนตวทำลายธรรมทงหลายทตนพงประสงค ดงน
54
55
วธผอนอาหาร
คำวาผอนนนคอ ทานฉนแตนอย มไดฉนตามความตองการของธาต
หรอดวยอำนาจตณหาทอาจมแทรกขนมาไดในบางเวลา เชน ฉนเพยง
๗๐% บาง ๖๐% บาง ๕๐% บาง ๔๐% บาง ตามทเหนควร หรออาจเพมขน
ผอนลงบางในบางโอกาส ทานพยายามผอนของทานไปเรอย หรออาจถอ
เปนปฏปทาคเคยงกนไปกบวธบำเพญทงหลายเปนเวลานาน เชน เปน
เดอนๆ หรอหลายๆ เดอนกได ตามแตสะดวกในการปฏบตจตตภาวนา
และธาตขนธใหพอเปนไป ไมเกดโรคภยและไมเกดความหวโหยออนเพลย
จนเกนไป ทานกพยายามพยงความเพยรของทานไปจนกวาธาตขนธจะ
แสดงปฏกรยา หรอจตใจดขนโดยไมตองฝกทรมานวธนเขาชวย กดำเนน
ไปไดดวยความราบรนสมำเสมอ ทานอาจงดการผอนอาหารไปกได ทงน
กแลวแตกรณไมแนนอนตายตวนก
เทาททราบมา ทานเคยไดกำลงใจจากวธใด ทานมกจะยดวธนนไวไม
ยอมปลอยวางไปเสยอยางเดยว แมมกำลงใจสงขนาดไหนทานกมกจะม
ลวดลายไปในทางทเคยดำเนนมาอยเสมอ ราวกบทานเหนคณและระลก
ถงวธนนอยเสมอดวยความสำนกตน ถาเปนคนกเรยกวารบญคณตอผท
เคยทำคณแกตน ถาเปนธรรมกคงระลกถงคณของธรรมทเคยใหคณแกตน
ดงพระองคทรงกราบไหวพระธรรมเปนตวอยาง
56
การผอนอาหารฉนแตนอย ทำใหรางกายทกสวนเบา กำลงกลดนอย
ลงไมทบจต การภาวนากสะดวกและสงบไดเรวกวาธรรมดาทไมไดผอน
(สำหรบรายทถกกบจรต) การภาวนาในเวลาผอนอาหาร ใจไมคอยมท
ไดทเสยเกยวกบความสงบ ผดกบปกตทไมไดผอนซงกำลงอยในขนฝกหด
ขณะผอนอาหารเวลาเดนจงกรมกสะดวก นงสมาธกสบาย กลางคน
กลางวนภาวนามกไดผลพอๆ กน ซงตามปกตเดนจงกรมนงสมาธใน
เวลากลางคนอนเปนเวลาทธาตละเอยด มกจะดกวากลางวนอยเสมอ
สวนผชอบผอนอาหารกมลกษณะเชนเดยวกน ถาอดไปหลายวนความ
รสกหวโหยออนเพลยจะมมาก สวนจตมกละเอยดยงกวาการผอนอาหาร
อยมาก ทงดานสมาธและดานปญญามความคลองแคลวกวากน
การอดทานมกจะอดแตนอยไปหามาก คอแรกกอดเปนการทดลองด
เพยง ๒ - ๓ วนบาง ๔ - ๕ วนบาง พอเหนไดวาผลทางการภาวนาด
กขยบขนไปอกเปนครงละ ๖ - ๗ วนบาง ๘ - ๙ วนบาง ในระหวางท
กำลงอดกภาวนาไปและสงเกตจตและธาตขนธไปดวย ถาเหนวาทกสวน
ยงดกอดไปบาง ฉนบางสลบกนไป จนกลายเปนอดครงละหลายๆ วนขน
ไปเรอยๆ คอครงละ ๑๔ - ๑๕ วนบาง ๑๖ - ๑๗ วนบาง จนถงเดอนกมใน
บางราย ขณะทกำลงอดอาหารนน ถาธาตรสกออนเพลยมาก ทานกฉน
นมบางเปนบางวนระหวางทอด สำหรบรายทถกกบนสยยอมไดประโยชน
หลายอยาง คอ ความงวงเหงาหาวนอนนบแตสองคนลวงไปแลวไมคอยม
ยงหลายคนลวงไปเทาไร ความงวงไมรบกวนเลย นงอยทไหนกายกเทยง
57
ตรงอยตลอดเวลาเหมอนหวตอ ไมมอาการสปหงกงกงนใดๆ ทงสน
สตดไมคอยเผลอ นานวนไปเทาไรสตยงดไมคอยเผลอเลย จตคดเรอง
อะไรขนมาสตรทนแทบทกระยะหรอทกระยะ โดยมไดเขมงวดกวดขนวา
จะพยายามไมใหเผลอสต แตกเปนไปไดเอง
ทงนอาจเปนเพราะการอดอาหารกเพอความเพยร และตงสตเรอย
มานบแตวนเรมแรกอดกเปนได สตจงไมคอยเผลอในระยะแรกอด และ
ไมเผลอสตเวลาอดไปหลายวน การภาวนารสกวาสะดวกคลองแคลวไป
เสยทกอยาง ทงดานสมาธและปญญา เมอตองการใหจตพกลงในสมาธ
กลงไดตามใจหวง เวลาตองการพจารณาทางปญญาหลงจากจตถอนขน
มาจากสมาธแลว กเปนปญญาอยางคลองแคลวไปโดยลำดบ ไมอดอาด
เนอยนายดงทพจารณาในเวลาปกต ในอรยาบถตางๆ มสตอยกบตว
ไมคอยเผลอไปกบอะไรงายๆ พจารณาเรองราวตางๆ กรวดเรวทนใจ
และเขาใจแจมแจงไดเรวผดธรรมดา รางกายกไมคอยขดทนนเจบปวดทน
และเบาผดปกต จตกมกเหนภยไดงาย ไมคอยฝนความจรงและดอดงนก
เหมอนทเคยเปน
ผอยในขนสมาธกอยดวยความสงบในอรยาบถตางๆ ผอยในขน
ปญญากอยดวยการใครครวญไตรตรองกรองเหตกรองผลไปตามสงทมา
สมผสชนดตางๆ ไมมประมาณ จตเพลนตอการพจารณาในธรรมทงหลาย
หายเหนดเหนอยเมอยลาราวกบฉนอาหารอยโดยปกต ถารสกเมอยหว
ออนเพลยกตอเมอจตถอนออกจากสมาธ หรอจตพกจากการพจารณา
58
และเวลาออกเปลยนอรยาบถจงจะรสกตอนนน เวลาจตเขาสมาธและ
กำลงพจารณาธรรมทงหลายอย ไมรสกหวหรอออนเพลยเลย เนองจาก
จตเพลนตอสมาธและปญญา ไมสนใจกบธาตขนธ เวทนาทางกายจงเปน
เหมอนไมมในเวลานน
พอถงวนกำหนดจะฉน ระหวางจตกบขนธเกดทะเลาะไมลงรอยกน
ฝายธาตขนธกวาออนเพลยตองการอาหารเครองเยยวยาพอประทงชวต
ฝายจตกวาขณะอดอาหารภาวนาด จตใจสงบผองใส ไมกงวลวนวายกบ
สงใดๆ พอฉนแลวภาวนาไมด อมแลวคดถงแตหมอนแทนทจะคดถง
อรรถถงธรรมเหมอนเวลาอด จงไมอยากฉน เพราะเวลาฉนแลวภาวนา
ไมเปนทา แทนทกายมกำลงแลวจะด ระหวางจตกบขนธทะเลาะกน
อยางนแล เจาของตองตดสนใหอดบางอมบางนนแลด จตกไดประโยชน
กายกรจกอดทนเสยบาง ไมปรนปรอจนเกนไปซงเปนทางของสตว
เดยรจฉาน มแตกนกบนอน การอดมากกทนไมไหว กายตองแตก
การอมมากกขเกยจวงหาแตหมอน แทนทจะวงหาอรรถหาธรรมเหมอน
เวลาอด การอดอาหารมประโยชนหลายอยางดงนแล
เวลาทกำลงอดเปนเวลาทเรงความเพยรเตมทในอรยาบถตางๆ การ
หลบนอนมนอย หลบงบเดยวกพอกบความตองการของธาตโดยไมม
ความโงกงวงอกเลย สำหรบรายทถกกบจรต ทำใหเหนทนตาทงดาน
สมาธและปญญา ความหวจดจะมเฉพาะสองสามวนแรก พอเลยไป
หลายวนแลวความหวกเบาลง แตความออนเพลยคอยเพมขน จตกม
59
60
ความละเอยดแยบคายไปโดยลำดบตามวนทอด ดงนนถงวนจะฉนจง
ทำใหเสยดาย อยากจะอดตอไป แตธาตขนธรสกเตมทน ตองผอนให
เขาบาง ไมเชนนนทำงานไมตลอดสาย ธาตขนธจะทลายไปกอนกเลส
จำตองเยยวยากนไป ถาจะทำตามใจ กายคงไปไมรอดแน แตถาจะปลอย
ตามรางกายทเขาตองการ ใจกคงไมไดดมธรรมตามความมงหมายเทาท
ควรจะได
การอดอาหารไดผลประจกษทงสมาธและปญญา จงทำใหระลกถง
พระพทธองคเวลาทรงทำทกรกรยาไมเสวยพระกระยาหาร ดวยทรงมง
ความตรสรธรรมจากการทรงอดโดยถายเดยวไมทรงบำเพญเพยรทางใจ
จงไมทรงปรากฏผลในเวลานน แตพอมาเสวยขาวมธปายาสทนางสชาดา
นำไปถวายแลว ในคนวนนนเอง ซงแมเสวยแลวกตาม แตพระอาการ
ทกสวนแหงพระกายยงผองใสและเบาหววอย พอทรงเจรญอานาปานสต
อนเปนความเพยรทางใจ จงทำใหพระองคไดตรสรในราตรวนนน ผลทาง
พระกายทเกยวกบการทรงอดพระกระยาหารจงเขาใจวามสวนชวยทาง
พระทยอยบาง ไมทบใจจนเกนไปในเวลานน แมพระองคจะทรงตำหน
วาการอดอาหารมใชทางตรสรนน คงมไดหมายการอดเพอความเพยร
ทางใจดวย นาจะหมายการอดเพอตรสรลวนๆ จงผดทาง
เพราะการตรสรหรอบรรลธรรมตองหมายถงใจเปนสำคญ มไดหมาย
ถงกายแตอยางใดเลย เนองจากกเลสมอยทใจอยางเดยว มไดอยทกาย
สวนกายเปนปจจยเครองหนนกเลสใหกำเรบรนแรงไดนนมทางเปนได
61
เชน เวลาธาตมกำลงเตมท จะแสดงใหใจทอบรมมาดวยดแลวรทนทวา
ขนธกำเรบ ถามกเลสอยในใจดวยแลวกตองฉดลากกนไปใหญ ดไมดตาม
ไมทนเสยดวยและพากนจมปลกไปเลย จนโผลขนจากปลกในเวลาพอตว
แลวถงจะทราบถาสงเกต แตถาไมสงเกตกไมมทางทราบไดตลอดไป
ปลอยใหกเลสและธาตขนธพาไป แบบถงไหนถงนนแล กเลสกบกายม
สวนเกยวของกนอยางน แตลำพงขนธลวนๆ กไมเปนภยแกจตใจท
บรสทธแลว
ดงนนการอดอาหารจงมสวนดแกจตตภาวนาอยไมนอยในบางนสย
ทานจงมไดหามไมใหอดอาหารไวโดยเดดขาดทมสวนเกยวของกบการ
ภาวนาอยดวย จะเหนไดจากพระวนยบางขอทวาดวยการอดอาหารวา
ภกษทอดอาหารเพอการอวดโลก เปนอาบตทกครงทอด และทกประโยค
ทเคลอนไหวเพอการโออวด แตถาอดเพอความเพยรทางใจแลวอดเถด
เราตถาคตอนญาตดงน ทงนพระองคอาจทรงมองเหนสาระของการอด
เพอความเพยรทางใจอยบาง ซงอาจเหมาะกบจรตเปนบางราย จงทรง
อนญาต ไมทรงหามไปเสยทเดยว สวนรายทไมเกยวกบนสย แมขนอดก
คงไมเกดประโยชนเชนเดยวกบกรรมฐานทไมถกกบจรตของนกภาวนา
ฉะนน จงเปนทำนองวาลางเนอชอบลางยาเปนรายๆ ไป
เทาทสงเกตด ทานทถกจรตกบการอดอาหารรสกมมากแมปจจบนน
จงเรยนไวในทนบางพอเปนขอคด เฉพาะวดปาบานตาดซงเปนวดของผ
เขยนเองยงมพระทานชอบอดอาหารกนบอยและมมากรายดวยกน
62
แทบทงวดทผลดเปลยนกนอดเสมอมานบแตเรมสรางวดมาจนบดน ทง
แลงทงฝน ทงในพรรษาและนอกพรรษา แมทกวนนกยงมผอดอาหารอย
ในวดเชนกน พระฝรงองกฤษไมเลอกหนา ชอบอดกนทงนน โดยทานให
เหตผลวา เวลาอดอาหารแลวภาวนาดกวาไมอด จงตองอดบอยๆ ซง
เปนความสมครใจของแตละทาน มไดมการบงคบขเขญแตอยางใด พระ
ฝรงกอดอาหารเกงเหมอนพระไทยและอดไดทละหลายๆ วนจงฉนเสย
วนสองวนแลวกอดตอไปอก บางองคอดไดถง ๑๔ - ๑๕ วนกม นบวา
ทานอดทนอยมาก บางองคกอดไดราว ๙ - ๑๐ วน ทานอดไดเชนเดยว
กบพระไทยเรา
ทานบอกวาขณะอดอาหาร จตไมคอยดนรนกวดแกวง บงคบงายกวา
ปกตทไมไดอด ทงจตกสงบเยนดและสมำเสมอ ไมวอกแวกคลอนแคลน
อยางงายดาย จงทำใหอยากอดบอยๆ เพอจตจะไดกาวหนาเรวเทาทควร
ดงนจงนาสงสารและอนโมทนากบทานทอตสาหขามนำขามทะเลมาบวช
ในพระพทธศาสนา มาจำศลภาวนาดวยความอดอยากกนดาร ขาวปลา
อาหารกไมคอยฉน ทงจากบานจากเมองจากบดามารดาวงศาคณาญาต
เปนเวลานานป ไมคอยบนวาคดถงบานคดถงเมอง คดถงหมเพอนญาต
วงศพงศพนธทเคยอยอาศยใกลชดสนทสนมมาแตกอนเลย นบวาทาน
บวชมาเพอแสวงหาธรรมความเจรญจรงๆ สมเปนชาตทฉลาดมาดงเดม
ไมเคยแสดงความเยอหยงถอตวใหปรากฏเลย มแตความออนนอมถอม
ตนทกอาการทนาเลอมใส การวางตนกบพระเณรในวด ทานปฏบตไดด
63
พระฝรงทอยในวดนนแทบทกองคชอบอดอาหารกนโดยมไดชกชวน
เหนหมเพอนอดทานกถาม เมอไดความแลวทานกอดทดลองดบาง
ตอมาเลยเหนทานอดกนเรอยๆ เมอถามกตอบวาภาวนาดกวาปกต
จงชอบอดบอยเรอยมา ยงในพรรษาซงเปนเวลาวางบาง และเปนเวลา
ทานเรงความเพยรในวดนน บางวนแทบไมมพระออกบณฑบาตฉนกน
เพราะเมอไมฉนกไมจำเปนตองไป ตางองคตางอดองคละ ๔ - ๕ วนบาง
๗ - ๘ วนบาง ๑๑ - ๑๒ วนบาง ครงเดอนบาง คอนเดอนบาง จนออก
พรรษา ทงพระไทยพระเทศอดเหมอนกนและไดองคละหลายๆ วน
เหมอนกน ทวดนนในพรรษา ๗ วนประชมธรรมกนหนหนงตลอดไปจน
ออกพรรษา เพอเปนการสงเสรมความเพยรทางใจใหกาวหนาตามโอกาส
อำนวย ออกพรรษาแลวงานยงมากเกยวกบประชาชนไปหามาสเพอ
อรรถเพอธรรม ศลทานการกศลตางๆ ซงเปนนสยของคนไทยชาวพทธ
เคยปฏบตกนมาแตปยาตายาย และถอเปนจตใจของชาวพทธตลอดมา
จงนาอนโมทนาดวยเปนอยางยง เพราะกจประเภทนนอกจากจะเปน
กศลผลบญแกผบำเพญแลว ยงเปนการวางรากฐานอนดแกอนชนรนหลง
ไดเจรญรอยตามดวย
64
65
วธพจารณาทกขเวทนา
การนงสมาธภาวนานานเปนเวลาหลายชวโมง ในบางโอกาสทานกฝก
ของทานไปตามเหตการณ การนงนานรสกจะเปนความทกขทรมานมากกวา
วธอนๆ เพราะเกยวกบทกขเวทนาทโหมกนมาในขณะนน ถาสตปญญา
ไมทนกบทกขเวทนาทโหมกนมาอยางหนกหนวง แทบไมมปลงวางกาย
วางใจลงไดเวลานน ยอมจะฝนทนนงตอไปมได บลลงกสมาธทขดไวดวย
ดในเวลาปกต นาจะแตกจากกนในไมกชวโมงอยางไมเปนขบวน เพราะ
ความเจบปวดรวดราวเปนไปทกอวยวะนอยใหญ หลงมอ หลงเทา
ราวกบถกไฟเผา ทำใหรอนกระวนกระวายทงกายทงใจ สวนภายใน
รางกายเปนเสมอนกระดกทกทอนทตอกน จะแตกกระเดนออกคนละชน
ละอน เพราะความเจบปวดระบมไปทวรางกาย
นอกนนใจยงแสดงความระสำระสายไปดวย เพราะกลวตวจะตายใน
ขณะนนจนได ทำใหหวนไปทวรางกายและจตใจกลวจะทนตอไปไมไหว
ทกขเวทนาทแสดงขนในเวลานน กอนจะถงเวทนาใหญทสำคญกวาเพอน
มถงสามวาระ ลวนแตเกดขนแลวตงอยนานๆ กวาจะสงบลงลำพงตวเอง
โดยไมมการกำจดตานทานดวยวธตางๆ อยางใด พอสงบลงไปสกพกกเรม
ขนมาอก ทำนองนถงสามครง แตละครงเวทนาเหลานตองตงอยและ
ซาบซานไปตามสรรพางครางกายนอยใหญเปนเวลานานคอยสงบลง
66
จนถงวาระทสซงเปนวาระของทกขเวทนาใหญ หรอกองทพกองทกขใหญ
เขามาถง บลลงกทนงขดสมาธอยเวลานน นบแตกองทพกองทกขใหญ
เขาถงตวแลวเทานน รางกายทกสวนเปนเหมอนกองเพลงทงกองเอาเลย
ขางนอกกายเหมอนถกไฟลน ขางในกายเหมอนถกทบตดวยคอนและทม
แทงดวยเหลกอนแหลมคม ปรากฏวาระบมไปหมดทงรางราวกบจะแตก
ทลายจากกนเปนผยผงไปคนละทศละทางในขณะนน เพราะอำนาจ
ความทกขทรมานเผาผลาญอยรอบดาน
ทกขเวทนาใหญนนบแตขณะทกาวเขามาถงกายแลว ไมมเวลาขยบขยาย
ตวออกพอไดรบความผอนคลายทางกายบางเลย มแตบบขยทบตใหแหลกไป
ทาเดยว ตอนนแมจตจะกำลงพจารณากบธรรมแขนงใดอยกจำตองถอยทพ
กลบ ยอนสตปญญาและกำลงทกดานเขามาพจารณาทดทานกนอยางเอา
จรงเอาจง มฉะนนรางกายจตใจจะกลายเปนทะเลไฟไปเสยหมด เพราะ
ทกขเวทนากลาสาหสกำลงเหยยบยำทำลายกาย และยงเขยาใจใหสน
สะเทอนไปดวยความกลวตายวาจะสไมไหว เพราะกายทงรางกลายเปนไฟ
ทงกองในตวเรา ไมมสวนใดอยเยนใจไดโดยไมถกความกระทบกระเทอนจาก
ทกขเวทนาประเภทน
นบแตขณะเรมนงจนถงขนเวทนาใหญเกดขน ถาผยงไมเคยประสบ
มากอนกนาจะไมทราบวาอนไหนเปนเวทนาเลก อนไหนเปนเวทนาใหญ
กลวจะเรมเหมาไปแตเวทนาเลกซงเปนเพยงลกหลานของมนเทานน วา
เปนเวทนาใหญไปเสยหมด ทงทเวทนาใหญยงไมตนนอนกเปนได แตถา
67
ผเคยประสบมาแลว กทราบไดทนทวาเปนเวทนาอะไร เพราะเวทนาใหญ
จะเรมปรากฏตวนบแตหา หก ชวโมงลวงไปแลว กอนหนานมแตเวทนา
เลกซงเปรยบกบลกๆ หลานๆ เทานนมาเยยมหยอกเลนพอใหรำคาญ
สำหรบผยงไมเคยนงนานและไมเคยพบมากอน นาจะเรมโดนทงลก
หลานทงปยาตายายของทกขเวทนาแตขนแรก คอ สองสามชวโมงแรก
และใหเกดความทกขกระวนกระวายแตบดนเปนตนไป ถาสตปญญา
แกไขเหตการณไมทน อาจจะทนนงตอไปไมไหว ทงอาจจะรอบลลงก
สมาธเสยแตระยะนงไดเพยงสองสามชวโมงแรกกได ทงทเวทนาใหญยง
ไมปรากฏเลย แตจะเหมาเอาวาตนไดเผชญกบเวทนาใหญจนทนไมไหว
เสยแลว ความจรงยงไมถงขนแตกหกกนเลย
เฉพาะผเคยนงสมาธภาวนาและเคยมความสงบจตมาพอประมาณ
ตลอดการนงกไดนานพอสมควร ราวสอง สาม สชวโมงเปนประจำ
ความเพยรในเวลาหนงๆ ยอมทราบทกขเวทนาตางๆ ไดพอประมาณ
ทกขเวทนาเลกทเกดขน สอง สาม วาระแลวสงบลงไปเองนน ถายงไม
เคยเจอเวทนาใหญมากอน กนาจะเรยกวาเปนเวทนาใหญไดเหมอนกน
แตพอเจอเวทนาใหญจรงๆ แลว เวทนาเหลานนเลยกลายเปนเรองเลกไป
เพราะความรนแรงระหวางเวทนาทงสองนผดกนอยมาก ราวชางกบแมว
นนแล เวทนาใหญเมอเกดขนเตมทแลว อวยวะสวนตางๆ ปรากฏวาเจบ
ปวดรวดราวและระบมไปหมด ราวกบจะแตกทลายลงเขาในขณะนน
จรงๆ ความออกรอนตามหลงมอหลงเทารนแรงมาก เหมอนมคนมากอ
68
ไฟหงตมแกงอะไรๆ ในทนน กระดกในอวยวะสวนตางๆ เหมอนมคน
เอาคอนมาทบตใหแตกใหหกไปในขณะนน เพราะความเจบปวดแสบ
รอนสาหส จนไมมทปลงวางรางกายจตใจลงไดเลย ปรากฏเปนกองเพลง
ไปทงราง
สงทจะสามารถตานทานกนไดเวลานน มแตสตปญญาศรทธาความเพยร
มความอดความทนเปนเครองหนนหลง ไมยอมถอยทพกลบแพขาศกท
กำลงโหมกนมาอยางเตมท ราวกบจะบดใหแหลกละเอยดเปนผยผงไปใน
เวลานน ไมยอมปลอยใหชวตลมหายใจสบตอกนไปไดอกเลย ขณะท
กำลงเขาตาจนนน จตจะหาทางออกดวยวธอนใดไมไดทงสน นอกจาก
ตองปกหลกตอสกนดวยสตปญญาอยางถงเปนถงตาย เพอความจรงใน
กายในจตทควรรควรเหนจากความเพยรเทานน ความอยากใหเวทนา
หายและความคดทอใจวาจะทนสไปไมไหวเปนตน นคอสมทยเครองสงเสรม
ทกขใหมกำลงกลายงขน จะปลอยใหคดขนมาในขณะนนไมไดเดดขาด
ถาไมอยากลมละลายแบบไมเปนทา มสตกบปญญาเทานนทตองผลตขน
มาดวยอบายตางๆ เพอใหทนกบเวทนาในเวลานน โดยแยกแยะกาย
เวทนา จต ออกทดสอบเทยบเคยงกนดจนทราบความจรงของแตละสง
อยางชดเจนดวยปญญา
69
การแยกแยะกายควรถอเอาจดสำคญทวาเปนทกข มากกวาทอนใด
ออกพจารณา เชนกระดกขาหรอกระดกเขาเปนทกขมาก กกำหนดจตตง
สตพจารณาปญญาลงในจดนนวา กระดกนเปนทกขหรอทกขเปนกระดก
กนแน ถากระดกเปนทกขจรงดงทเขาใจ เวลาทกขดบไปแลว ทำไม
กระดกจงไมดบไปดวยทกขเลา ถาเปนอนเดยวกนดงทเขาใจ สงทงสอง
ตองดบไปดวยกนจงจะถกกบหลกความจรง อนง เวลาคนตายและหมด
ทกขในรางกายไปแลว กระดกยงมอย ขณะนำไปเผาไฟ กระดกแสดง
อาการเปนทกขอยางไรใหปรากฏหรอไม ถาไมแสดงทกขคอความเจบ
ปวดรวดราวใหปรากฏเลย กระทงถกไฟเผาจนกลายเปนเถาเปนถานไป
เชนนน การไปเหมาเอาดวยความสำคญวากระดกเปนทกขทงทกระดก
มไดเปนทกขดงเขาใจนน จะไมอบอายกระดกและอวยวะสวนตางๆ ทม
ลกษณะเชนเดยวกน ซงมไดเปนตวทกขตามคำกลาวหาบางหรอ
และถาทกขเปนกระดกจรงๆ กระดกมมาแตวนเกดจนถงบดน แตทกขทำไมจงมขนเฉพาะกาล เชนเรมมขนในขณะนงสมาธนเทานน ทำไมจงไมมทกขตดทกขตอกนมาเชนเดยวกบกระดกทมตอเนองกนมาแตเรมแรกเกดเลา เมอเปนเชนน จะถอวากระดกเปนทกข หรอทกขเปน กระดกกตองเปนความเหนผด เปนความถอผดจากความจรง ซงเปนทนาอบอายความจรงอยางยง ทมไดเปนไปตามความสำคญมนหมายใดๆ เลย
70
ขณะทกำลงคลคลายแยกแยะกระดกกบเวทนาเพอทราบความจรงนน จตและสตปญญาตองจดจอและทำหนาทดวยความสนใจกบงานนนจรงๆ จะสงจตไปอนไมได ตองหมนตวอยกบกจทกำลงพจารณา และพจารณายอนหนายอนหลงจนเปนทเขาใจประจกษ จะพจารณากเทยวไมสำคญ แตพจารณาจนเขาใจ อนเปนจดมงหมายของงานน เมอเขาใจชดเพยงสวนใดสวนหนงแลว จตยอมซมซาบไปในอวยวะอนๆ ซงมลกษณะเหมอนกนไปเอง
อนดบตอไป ในเวลาเดยวกนกแยกเวทนากบจตออกทดสอบเทยบเคยงกนดดวยสตปญญาอยางละเอยดถถวน เชนเดยวกบการแยกกายกบเวทนาออกพจารณา โดยตงปญหาถามตวเองวา จตเปนเวทนาหรอเวทนาเปนจตอยางไรกนแน ถาจตเปนเวทนาจรงดงความสำคญ เวลาทกขเวทนาดบไปทำไมจตจงมไดดบไปดวยเลา และถาเวทนามาเปนจต เมอจตมอยตราบใด ทกขเวทนานตองมอยตราบนนจะดบไปไมได
71
แตแลวทกขเวทนาทำไมจงมเกดๆ ดบๆ ทงทจตทรงความรความเปนจตอยตลอดเวลา อกาลโก มไดดบไปดวยเวทนา เมอเปนเชนนจะถอวาจตกบเวทนาเปนอนเดยวกนนน ไมฝนความจรงและไมอบอายความจรงบางหรอ ทคดกลนความจรงใหกลายเปนของปลอมไปตามความรความเหนแบบปาๆ เถอนๆ เชนนน
การแยกแยะ ไมวาแยกแยะกายกบเวทนา หรอแยกแยะจตกบเวทนา สต
กบปญญาตองหมนตวอยในวงงานททำ จะสงออกไปอนไมได เวลานน
ทกขเวทนาแสดงตวมากเพยงไร สตปญญายงพจารณาไมหยดหยอน เพอ
ความรจรงในสงทประสงคอยากรอยากเหนอยากเขาใจ เวทนาจะกำเรบ
หรอลดตวลงหรอวาจะดบไป กใหรประจกษในวงการพจารณาเปนสำคญ
ขอสำคญอยาตงความหวงใหทกขดบไป โดยทพจารณายงไมเขาใจความจรง
ของกาย ของเวทนา และของจต วาตางอนตางเปนความจรงของตนอยางไร
กนแน พจารณาจนเขาใจทงกายทงเวทนาทงจต เมอเขาใจดวยสตปญญา
จรงๆ แลว กายกสกแตวากาย ไมไดนยมวาตนเปนทกขเปนเวทนา เวทนาก
สกแตวาเวทนาอยเทานน ไมนยมวาตนเปนกายเปนจต แมจตกสกแตวาเปน
จตอยเทานน ไมนยมวาตนเปนกายเปนเวทนา ดงทเคยสำคญแบบสมๆ
เดาๆ มาแตเวลาทยงมไดพจารณาใหเขาใจ
พอสตปญญาพจารณารอบแลว ทกขเวทนาทงหลายกดบลงในขณะนน
ไมกำเรบตอไป จตกรวมลงอยางสนทชนดไมรบรกนเลย อกประการหนง
แมจตจะไมรวมลงถงขนดบสนท แตกมไดรบความกระทบกระเทอนจาก
72
เวทนา คอกายกจรง เวทนากจรง จตกจรง ตางอนตางจรง ตางอนตาง
อยตามความจรงของตน ขณะทตางอนตางจรงนนจะไดเหนความ
อศจรรยของจต และเหนความอาจหาญของจตวา สามารถแยกตนออก
จากเวทนาทงหลายไดอยางอศจรรยเกนคาด นอกจากนนยงเกดความ
อาจหาญตอความเปนความตายทขวางหนาอยอยางไมสะทกสะทานใดๆ
อกดวย เนองจากไดเหนหนาตาเวทนา ทเคยหลอกลวงใหกลวเปนกลว
ตายอยางประจกษใจแลวในขณะนน คราวตอไป แมเวทนาจะแสดงความ
กลาสาหสมากมายขนาดใด ใจกสามารถพจารณาไดทำนองทเคย
พจารณาและเขาใจมาแลว การรเหนอยางนแลคอการรเหนสจธรรม
ดวยสตปญญาแท แมจะมใชรเหนขนเดดขาดฟาดกเลสใหจมไปโดย
สนเชงกตาม แตกเลสจะจมมดหวไมมฟนได กตองอาศยวธนเปนเครอง
ดำเนนในวาระตอไป
ทานผใดกลาหาญตอสกบทกขเวทนาดวยการพจารณาตามวธน
ไมยอมถอยทพพบบลลงกแบบสนทา ทานผนนตองกำชยชนะจากวธน
โดยไมมทางสงสย ทงยงจะเหนรอยพระบาททพระศาสดากบพระสาวก
เสดจไปอยางสดๆ รอนๆ โดยลำดบและอาจลมคำวา พระองค
ปรนพพานไปได ๒๕๐๐ ปเศษแลว ซงแสนนานกได เพราะความจรงกบ
ศาสดาเปนอนเดยวกน ศาสดาแทมใชกาลสถานทบคคล พอจะเปลยน
แปลงหางเหนวา ไกลกนลบลบกบเราตง ๒๕๐๐ ปเศษ แตควรทราบวา
ความจรงอยทใด ศาสดากอยทนน เพราะธรรมเกดจากความจรงท
พจารณารเหนอยางเตมภม ไมนอกเหนอไปจากน
73
74
ดงนนทานทสามารถพจารณาทกขเวทนาจนถงความจรงของกาย
ของเวทนา ของจต ยอมเหนธรรมอยางประจกษโดยลำดบ ซงไมนยม
กาลสถานทเปนเครองพสจนตดสนเลย ดงธรรมแสดงไววา ดกอน
อานนท ถาการปฏบตธรรมสมควรแกธรรมยงมอย พระอรหนตยอมไม
สญจากโลกดงน ซงเปนพระโอวาททตรสเพงสนพระกระแสเสยงไปเมอ
สกครนเทานน เพราะธรรมของจรงยอมไมขนกบเวลานาทอะไรเลย
แตจรงอยอยางสมำเสมอ ไมมอะไรจะยงใหญกวาความจรงในโลกทงสาม
การอธบายวธพจารณาทกขเวทนานเปนเพยงโดยยอ พอเปนคตแก
ทานผมนสยในทางเปนนกตอสเพอกภพชาต ประหยดความเกดตาย ไม
ปลอยใหเรยราดสาดกระจายไปตามภมกำเนดตางๆ ไมมทสนสด เพอ
ทรงวมตตหลดพนไมกงวลกบกองทกขนอยใหญทงหลายอกตอไปเปน
เวลานาน ซงแสนนารำคาญและกงวลใจนกหนา ไดนำไปพจารณาเพอ
หาทางออก โดยอาศยกองทกขในขนธเปนหนลบสตปญญาใหคมกลา
ตามแตอบายจะพลกแพลงแกไขตนดวยวธตางๆ ซงมมากมายเหลอทจะ
นำกลาวไดละเอยดทวถง เพราะการพจารณาธรรมทงหลายเปนเทคนค
ของแตละรายจะผลตมาใชเพอเปลองตน
ใครเปนนกใครครวญไตรตรอง ผนนจะเจอทางออกจากกองทกขใน
เรอนจำแหงวฏสงสาร มพระนพพานเปนทสถต มความสงบสขเปน
นจนรนดร แตใครกลวทกขไมยอมพจารณา กเทากบสงวนหวหนามทฝง
จมอยในฝาเทาไวใหกำเรบเปนหนองและทำความเจบปวดแสบรอน
75
นอนครางไปนาน และอาจทำความกำเรบจนเทาเสยใชการอะไรไมได
กลายเปนคนพการงอยเปลยเสยอวยวะไปได สวนผเหนภยรบถอดถอน
หนามออกเสย แมจะเจบปวดเพยงไรในขณะนนกยอมทนเอา แผลกนบ
วนจะหาย ความเจบปวดกไมทรมานไปนาน และมวนจะหายกลายเปน
ผหมดทกขกงวลในวนขางหนา เพราะกลาเผชญทกขเพอนำสขมาสตน
ทานผนนบวาสรางความเปนสรมงคลแกตนโดยถกทาง ทานทกลาหาญ
ตอสพจารณาทกขเวทนาในขนธกเชนกน แมทกขจะมมากนอยกสามารถ
พจารณาจนรทวถงความจรงทกสวน ไมสงวนไวเพอกอไฟเผาตนไปนาน
คำวา “นพพาน” จะเปนสมบตอนพงพอใจในวนหนงแนนอน หนไมพน
ทานวาทกขควรกำหนดรนน กำหนดจนรประจกษใจจรงๆ ดงทอธ
บายมานแล ชอวากำหนดร และละสจจะทงสองคอ ทกขกบสมทย ดวย
มรรคคอสตกบปญญาททำงานถอดถอนกเลสไปพรอมๆ ในขณะเดยวกน
ทานวาทกขควรกำหนดร สมทยควรละนน ถาไมนำสตกบปญญาซงเปน
องคของมรรคมากำหนดรและละถอนแลว จะเอาอะไรมารและมาละถอน
นโรธความดบกเลสกองทกขทงหลายจงจะมทางดบทกขได จำตองนำสต
กบปญญามาทำงานดวย ในขณะเดยวกนทกขกจะดบไปโดยลำดบจนดบ
สนทดวยอำนาจของมรรค จงเปนทางแสดงออกได
การเกยวโยงกนระหวางสจธรรมทงสจงแยกกนไมออก ตองทำงาน
เกยวเนองกนเหมอนลกโซตลอดไปแตตนจนอวสาน สตปญญาทเปนองค
ของมรรคมกำลงมากเพยงไร กเลสชนดตางๆ กยอมออนกำลงลงเพยงนน
76
แมนโรธความดบแหงกเลสกองทกขทงหลาย ยอมคอยๆ ดบไปตามกำลง
ของมรรค จนไมมกเลสกองทกขเหลอหลออยภายใน กลายเปนความ
บรสทธขนมาลวนๆ โดยไมตองไปหามาจากทไหน แตมอยทใจดวงหมด
กเลสโดยสนเชงแลวนนแล คำวาพทธะแทกหมายอนน ธรรมะแทกหมาย
อนน สงฆะแทกหมายความบรสทธน คำวาธรรมคออะไรกคออนนแลท
เปนธรรมแท ซงโลกกราบไหวใฝฝนมานาน
ทานผประสงคอยากพบอยากเหนธรรมแทคออะไรอยางถงใจ จงไม
ควรมองขามการอบรมใจดวงพรอมทจะเปนธรรมทงแทงอยทกเวลาน
การแปลชอของธรรมวาคออะไร จะแปลจนจรดขอบฝงมหาสมทรทะเลก
ไมมวนหายสงสยได แปลไปกวางขวางเทาไร ความสงสยไมมทางสนสด
ยตลงได เชนเดยวกบคนไมเคยเหนเพชรนลจนดา แมจะถายภาพมาดจน
77
กองเทาภเขา กเปนเพยงภาพของเพชรนลจนดาอยเทานน มใชตวจรง
ของเพชรนลแท พอจะทำความสงสยใหหายไดดวยการดภาพนนเลย แต
จะทำใหหายสงสยไดดวยการเหนเพชรนลอนแทจรง ฉะนนธรรมจงเปน
ธรรมชาตลกลบเมอยงคนไมพบ แมจะอานธรรมเรยนธรรมไดมากมาย
เพยงไร กเทากบการถายภาพเพชรนลจนดามาใหคนไมเคยพบเคยเหน
ดกนนนแล จะไมสามารถตดความสงสยไดเลย
การตดความสงสยในธรรมวาคออะไรเปนตนไดนน จงควรเรยนเรอง
ของใจซงเปนเรองของธรรมโดยตรง เรยนรมากเพยงไรยอมจะทราบเรอง
ตวของธรรมมากเพยงนน จนทราบธรรมโดยตลอดทวถงภายในใจตวเอง
เมอทราบประจกษกบใจโดยสมบรณแลว ยอมสนสงสยลงในทนททนใด
และสนสงสยตลอดกาล คำวาธรรมคออะไร กคอสงทรๆ เหนๆ อยกบ
ใจนเอง จะเปนอะไรอนมาจากไหน แตทงทรอยอยางเตมใจ เวลาจะ
อธบายใหถกตองตามความจรงของธรรมแทนน ไมมทางอธบายไดเลย
เพยงเปรยบๆ เปรยๆ ไปอยางนนเอง เหมอนเวลาเกดคนภายในลำคอ
ขนมา ไมทราบจะเกาอยางไรใหถกกบจดทคนนนได เกาเทาไรกเกาไดแต
ภายนอก สวนภายในทคนจรงๆ เกาไมได เกาไมถก ทงทรจดทคนอย
อยางเตมใจฉะนน
ดงนนคำวาธรรมจงเปนธรรมชาตละเอยดสขมมากในความรสกทวๆ ไป
และมผสงสยไตถามกนยงตลอดมา แตกไมมทานผใดสามารถอธบายให
เปนทเขาใจพอหายสงสยไดตลอดมา และยงแนใจวาตลอดไปอกเชนกน
78
ทานนกปฏบตททรมานตนดวยความเดดๆ เผดๆ รอนๆ เชน การนง
ตอสทกขเวทนาดวยสตปญญาไมทอถอย มกเจอธรรมดวงทแปลยากๆ
อธบายยากๆ เรวกวาธรรมดาทควรจะเปน โดยมากครอาจารยทไดธรรม
เดดๆ จงๆ มาสอนหมชน ทานมกไดดวยวธดงกลาวเปนสวนมาก มาก
กวาไดโดยทางธรรมดาทคอยเปนคอยไป แมเวลามาสอนผอนกมกจะ
สอนตามนสยททานเคยฝกอบรมมา คอสอนชนดเผดๆ รอนๆ ทงกรยา
อาการและสมเสยงอรรถธรรม มนกลมกลนกนไปในขณะเดยวกน
ดงทานอาจารยมนเปนตวอยาง แตผตงใจตออรรถธรรมจรงๆ ฟงแลว
ถงใจ ไดผลผดธรรมดาอยมาก
ผเขยนเปนคนปามนสยหยาบมาดงเดม จงชอบการแสดงแบบนนมา
ประจำนสยไมจดจาง กเลสคงยงหยาบอยมากจงชอบของแขงๆ ตเอาๆ
ใจรสกหมอบงายไมกลาลำพองผยองตวยวยนก เหมอนทเคยเกงกาจ
ฉลาดกวาครตอนทยงไมเคยพบของแขงของคมสบเขก ทานอาจารยมน
ทานรนสยคนเกงไมไดเรองไดราว จงมกมอบแตเครองดดสนดาน
เจาบอนนใหเสมอมา แทนทจะยนผลไมลกหอมหวานให เมอถกยาขนาน
สำคญๆ หนกๆ เขา เพยงไดยนเสยงและไดยนชอทานเทานน เจาบอนน
วงหาทหมอบหลบซอนเรวยงกวาลง ซงเปนเรองทดเยยมและเหมาะสม
เสยเหลอเกน แมทกวนนเจาบอนนยงกลวทานอย เลยไมหาญโดดกงนน
กงนอยางโลดโผนนก เพยงระลกถงทานกหมอบราบทนท
79
80
81
ปญหาทเกดขนในวงสมาธกบวงปญญาตางกน
คำวาปญหาเปนคำกลางๆ ยงไมบงชดลงไปวาปญหาอะไรบาง
เกดขนมาไดอยางไร และเกดขนในระยะใดบาง จงขอชแจงไวพอเปน
แนวทางสำหรบทานทเปนนกจตตภาวนาเพอเปนขอคด เวลาปรากฏกบ
ตวเองจะพอมทางแกไข โดยอาศยยดหลกทอธบายไวเปนแนวทาง
ทดสอบแกไข ปญหาทเกดในวงสมาธ มกจะเกดแกรายทจตสงบลง แลว
ถอยออกไปรสงตางๆ ทมาเกยวของไมมประมาณ เพอตดปญหาความ
ยงยากเกนภมแหงขนเรมแรกของตนทเรมฝกหด ควรยอนจตเขาสภายใน
องคสมาธเสย ไมตามวนจฉยใครครวญสงทมาปรากฏนนๆ ตอไป
ขณะจตเขาสความสงบ ควรมสตระวงใหจตอยกบความสงบนน
ไมยอมใหความผลกดนพาจตออกสภายนอก เชน พาเหาะเหนเดนฟา
เทยวชมนรกสวรรควมาน หรอความคะนองในสมาธ คดอยากดจตของ
ผอนในขณะทจตสงบ เหลานเปนเครองเขยากอกวนจตใหกระเพอมตว
ออกสอารมณ ควรใหจตเปนสขสงบอารมณอยในองคสมาธ คอความ
สงบในเวลานน จะไดชมความสขอยางบรสทธใจ ไมมอะไรรบกวนชวนให
ยงและเกดปญหาขนมาโดยไมมประโยชน เพราะยงมใชกาลเวลาและ
ฐานะทควรจะรและไดรบประโยชนจากปญหานนๆ
82
เรองบาปบญมจรง นรกมจรง สวรรคมจรง นพพานมจรงหรอไม
เหลานลวนเปนปญหาใจแตก หรอโลกภายในใจแตก จงควรสรางสมาธ
สรางปญญา อนเปนทางรบญรบาป รนรกรสวรรค และรนพพานให
มนคง สงเหลานจะไมพนวสยของใจทขดเกลาดวยด หรอขดเกลาดแลว
ไปได ตองรประจกษยงกวาการคาดคดซงเปนปญหาทำลายหวใจเปน
ไหนๆ และควรทราบวา ทานทมาชแจงบาปบญ นรก สวรรค นพพาน ให
พวกเราดนเดาจนหวเสยไปตามๆ กน แบบเดกขนบนบานโดดชชพดวย
รมกนแดดกนฝน สงทไดรบคอขาหกสลบเหมอดไปพกหนง นนทานร
ดวยหลกใจหลกธรรมเปนเครองพาใหรใหเหน ทานจงรไดชด พดไดชด
ชแจงไดชด ไมผดพลาดจากความจรง
แมสงนนจะมจรงจากความรความเหนจรงทาน แตพวกเรายงดนเดา
ไมถก สงทถกอยางปฏเสธไมไดกคอความเหลวไหลไรสาระ และคำ
ปฏเสธวาสงเหลานนไมม แลวกสรางกรรมพอกพนทบถมตวเองจนหาบ
ขนไปไมไหว แมเชนนนกยงกลาดนเดาและปฏเสธตอไปอก ดวยความ
ลบคลำกำมอวาตายแลวกสญเทานน ไมมอะไรมาคอยรบผลแหงกรรม
เหลานสบตอไปอก โดยมไดคำนงวาโลกทเกดมาบนวาทกขกนนน
ถาเสยงบนใหความทกขทรมานททบถมจนหาทางออกมได ดงเหมอน
เสยงฟาเสยงระเบดแลว โลกนคงตบแตกหวใจวายตายฉบหายปนป
กนไปหมด เพราะเสยงระเบดแหงความบนดงสนนแผดเผาทวโลกธาต
ไมมกาลสถานทพอใหหายใจไดบางเลย แมตางคนตางบนใหกบทกขทอย
83
บนหวใจของตวดวยกน ยงไมทราบวากรรมมและกรรมใหผลมาตลอด
สายแตอดต ปจจบน ตลอดอนาคตไมมสนสด แลวกยากจะหากรรมดชว
ใหเจอไดในนรกสวรรควมานหลงไหนกน
ผเขยนกอยในแดนแหงทกขดวยกน จงไมมปญญาจะแนะบอกวธให
เหนกรรมและผลของกรรม ตลอดสถานทอยของผมกรรมทตองรบเสวยได
นอกจากจะบอกวาตวทกขอยทไหน ตวกรรมกอยทนนเทานน ใครสนทกข
ผนนกสนกรรม ดงพระพทธเจาและสาวกทงหลายททรงสนทกขไปแลว
กรรมจงไมมอำนาจตามบงคบใหทรงรบเสวยไดเชนโลกจอมบนทงหลาย
ทกลาวมาเกยวกบการคดเรองนรกสวรรคเปนตน นนคอตนปญหา
ทำลายจตใจ ควรระวงอยาดวนใหเกดขน แตพยายามทำใจใหรแจงแทง
ตลอดสงปกปดกำบงทงหลาย หากจะรไปเองปดไมอย ตองรแนนอน
สงมอยเหลานนไมปดบงตวเอง นอกจากโลกปดบงตวเองไมมอะไรมา
ปดบง โลกมจกษคอตาในเปดเผยกเหนเอง สมาธจตอาจใหเกดปญหาได
หลายทาง แตปญญาคอฝงหรอทำนบกนนน ปญหาทกชนดพนไปไมได
ถานำมาใชตองเหนผลทนตา แตการเรมแรกปฏบตไมควรวตกใหเกด
ปญหาสลบซบซอนกอนปญหาจะเกดดงทกลาวมา ปกตธรรมดาถาจตม
ความสนใจอยเฉพาะบทธรรมทบรกรรมและรวมสงบตวลงอยดวยความ
สงบสขเทานน กไมคอยเกดมปญหาตางๆ มารบกวนใหจตฟงซาน
สำคญทชอบคดไมมเหตผลจงมกกอความกงวลใสตนอยเสมอ ปญหาทาง
สมาธมมาก แตขอยตไวเพยงนเพออธบายปญหาทางปญญาตอไป
84
แตกอนจะอธบายปญหาทางดานปญญา จะขอเลาเรองผลของปญหา
ทางสมาธทอบรมดแลวใหทานฟงพอเปนคตตอไป เพราะภมสมาธและ
ปญหาตางๆ ทเกดจากสมาธของรายทมจตผาดโผน เมอฝกอบรม
ถกทางแลว ยอมใชทำประโยชนไดลกซงและกวางขวางผดธรรมดา ดงท
เคยทราบจากประวตทานอาจารยมน เปนตน ซงเปนอาจารยทมจต
ผาดโผนในขนฝกทรมาน และเปนจตอาชาไนยหลงจากทานฝกดแลว
แตทจะเลาตอไปน เปนผหญงซงเคยเปนลกศษยทไดรบการอบรมมาจาก
ทานในขนตน ขณะนหญงคนนนเปนอบาสกานงขาวหมขาวแลวและยงม
ชวตอย จตของแกมนสยผาดโผนคลายคลงกบทานอาจารยมนอยหลายแขนง
ซงพอจะนำมาลงไวเปนขอคดแกทานนกปฏบตไดพจารณาหาสาระเทาท
ควรเปนได
สมยแกยงเปนสาว ทานอาจารยมนเคยไปจำพรรษาอยทบานแกหนง
พรรษา พรอมพระเณรเปนจำนวนมาก ทราบวานบแตตงบานนนมาเพง
มพระมาอยจำพรรษาราว ๔๐ - ๕๐ องค คราวนนเอง พระเถรานเถระท
มอายพรรษามากซงเปนลกศษยทานกมมาจำพรรษาดวยหลายองค
องคทมความรทางปรจตตวชชา รวาระจตของคนอนกม และทำหนาท
ชวยดกจบพระทชอบขโมยเกงๆ (จตพระทชอบขโมยคดออกนอกลนอกทาง)
อกดวย คอกอนทานจะแสดงธรรมอบรมพระในเวลากลางคน บางครง
ทานสงพระองคทมความสามารถในทางปรจตตวชชานนวา วนนทานชวย
ผมปราบขโมยหนอยนะ ขณะเทศนผมไมคอยมโอกาสดกจบขโมยเหลาน
85
86
แมจบไดกไมถนดดงทคอยซมดกจบอยทประต (คอยกำหนดจตดกจบจต
ทคดตางๆ ของผอนอยโดยเฉพาะ ไมมงานอนเขามาแทรก) เนองจากผม
ทำหนาทแสดงธรรมไมมเวลาคดอยางอน กวาจะยอนจตมาตรวจจบ
ขโมยกรบไปกวานเอาอะไรแลวรบกลบมาเสยกอน เรองจงมกจะเยนไป
ไมไดคาหนงคาเขา จงขอใหทานชวยจบใหไดคาหนงคาเขาใหหนอย
ขโมยพวกนเกงนก คอยดอมออกเวลาเรามธระจำเปน คอยดกเอาตว
เกงๆ ทฉลาดใหได
พอสงเสรจกเรมแสดงธรรมตอไปโดยไมสนใจกบอะไรอก สกประเดยว
ขโมยกดอมออกเทยวเพนพานตามเคย และกไดยนเสยงทานองคทำ
หนาทปราบทกขนในเวลาตอมาวา... ทาน คดอะไรอยางนน ทานอาจารย
หยดเทศนชวคราว และชวยเสรมการปราบของทานองคนนวา มนตอง
อยางนนจงจะทนกบพวกพรรคนทแสนรวดเรว แลวกแสดงธรรมตอไป
สกครตอมาขโมยรายใหมกโผลออกมาอก ทานองคปราบกทกอกวา
ทาน... คดอะไรอยางนนละ จงกำหนดจตใหอยกบตวซ อยาสงจตออกไป
คดเรองตางๆ อยางนนมนผด ขโมยกลบกลวทานและเขดหลาบไมกลา
ออกเทยวเพนพานเหมอนแตกอน
ทานทกไมกรายโจรผรายกสงบลงเหนกบตา แตบางรายกลบกลว
ทานมากทงในขณะนนและวาระตอไป ไมกลาสงจตออกเทยวนกเหมอน
แตกอน นทานสงใหทำเปนครงคราว สวนจะมความหมายอยางไรบาง
นนพวกเราทราบไมได เพราะทานไมบอก แมองคทเคยชวยทาน ถาทาน
87
ไมสงกทำเปนเหมอนไมรไมเหน ราวกบวาไมรอะไร แตพระเณรกกลว
ทานมากรองทานอาจารยลงมา นเขยนออกนอกลนอกทางยงกวาขโมย
พระเสยอก จงขอยอนกลบเขารอยเดมทวางแนวเอาไว
หญงสาวคนนน กอนทจะเรมฝกหดภาวนากเนองจากทานอาจารย
ไปจำพรรษาทนน และแกกเคยไปวดกบชาวบานอยเสมอ ทานจงสงให
ทำภาวนาและแนะวธใหไปทำทบาน ไดผลอยางไรใหออกไปเลาใหทาน
ฟงเพอทานจะไดอธบายตอให ตอนบวชเปนชแลวแกเลาใหผเขยนฟงวา
พอทานสงแลวสงอกหลายครงหลายหนใหทำภาวนา แกจงคดสะดดใจวา
ชะรอยเราจะพอมวาสนาอยบางกระมง ทานอาจารยจงมกเมตตาเราเปน
พเศษเสมอมา ถาไมมอะไรดอยบาง ทานจะมาสนใจอะไรกบเราทเปน
เพยงเดกกลางบานคนหนง ซงเทยบกบหมาตวหนงเราดๆ นเอง ไมม
อะไรดยงกวานน ตอไปนเราควรทำภาวนาตามวธททานเมตตาแนะนำ
แกเลาวา ทานแนะใหภาวนาพทโธ
กลางคนวนหนง พอทานอาหารเยนเสรจแลวกเตรยมเขาหองนอนแต
หวคำ ความมงหมายจะเขาททำภาวนาอยางเอาจรงเอาจงตามคำทานสง
พอไหวพระเสรจกเรมเขาทภาวนาตามวธททานแนะ พอเรมบรกรรม
ภาวนาพทโธๆ ไปไดราว ๑๕ นาท จตกสงบรวมลงไป แตแกเองไมทราบ
วาจตของตวรวมเพราะไมเคยเหนไมเคยเปนมากอน เพงมาเปนเอาวนนน
ขณะทจตรวมลงนนเหมอนตวเองตกลงไปกนบอลก พบเดยวแลวหาย
เงยบไปพกหนง จากนนปรากฏวาตวแกเองตายจรงๆ คอภาพตวแกเอง
88
มาตายอยตอหนา มองเหนไดชดเจนวาเปนตวแกจรงตายอยตอหนา และ
เชอแนในขณะทเหนภาพนนวาตวเองตายแลวจรงๆ
แตสงหนงนกขนมาวา โอหนอ เราตายเสยแลวบดน วนพรงนใครจะ
นงขาวใสบาตร (ทางภาคอสานทานขาวเหนยวกนโดยมาก) แทนเราหนอ
เวลาทานอาจารยมาบณฑบาตไมเหนเราใสบาตรทานกจะถามถง แลว
ใครจะเรยนตอบทานแทนไดวา เราตายเสยแลวตอนนงภาวนาคนน เลย
นกตดสนใจในขณะนนวา เอา ตายเปนตาย คนและสตวทงโลกลวนจะตาย
เชนเดยวกบเรานแล ไมมใครจะมาจบจองครองโลกแตผเดยวไดไมยอมตาย
พอตดสนใจไดแลว กยอนจตมาสนใจกบภาพศพตวเองทกำลงนอน
ตายอยตอหนาไมเลอนรางหายไปไหน ราวกบเตอนใหรสกตววาตายแลว
ไมมทางสงสย ขณะทกำลงรำพงการตายของตวเองยงไมถงไหน ชาวบาน
พากนมาหามศพนนไปปาชาในขณะนน พอไปถงปาชากมองเหนทาน
อาจารยมนกบพระทงหลายกำลงเดนตรงเขามาทศพซงนอนอย เฉพาะ
องคทานอาจารยมนพดกบพระวา นเดกหญงคนนตายแลว เอา พวกเรา
มาตกา แตคำมาตกานนเปนคำของทานอาจารยมนพดออกมาองคเดยว
ในทามกลางพระสงฆทกำลงยนมงดอย วา อนจจา วต สงขารา สงขาร
รางกายตายแลวใชงานอะไรไมได แตจตไมตายยงใชงานไดตลอดไป
นอกจากจะนำไปใชในทางทเสยใจกเปนภยแกตวเอง วาสามหนซำๆ กน
อยประโยคเดยว
89
เสรจแลวปรากฏวาทานเอาไมเทาทานเขยไปตามรางศพเบาๆ พรอม
กบพดวา รางกายไมเทยงเกดแลวตองตาย แตจตใจเทยงไมมเกดไมม
ตายไปกบรางกาย เปนเพยงหมนไปตามเหตปจจยพาใหเปนไป และพด
ซำซากไปมา แตไมทานเขยไปถงทใด เนอหนงมงสงเปอยออกไปถงนน
จนเปอยไปหมดทงราง เพราะทานเขยไปทวรางของศพนน จนเหลออย
เฉพาะหมากหวใจทานจงหยบเอาหมากหวใจออกมา และพดวาหวใจน
ทำลายไมได ถาทำลายตองตายไมมฟนอก ตวแกกดอยดวยตลอดเวลา
แตขณะแรกปรากฏ จงคดขนมาวา กคนตายจนเปอยไปหมดทงรางแลว
ยงเหลอแตกระดกจะเอาอะไรมาฟน ทานตอบความคดนกของแกทนท
แตไมไดมองดหนาแกวา ตองฟนซ ไมฟนอยางไร เพราะสงทจะพาใหฟน
ยงมอย จวนสวางพรงนกฟนเทานนเองดงน
นบแตชลมนวนวายอยกบศพแตหวคำจนเรองจะยตลง และทาน
อาจารยกบพระสงฆจะจากไปกนเวลานานแสนนานแกวา แกเลา
เหตการณของแกยดยาว ผเขยนจำไมคอยหมด แกวาจตเรมปรากฏแต
ขณะสงบลงทแรก และตอเรองราวไปจนจวนสวางจงถอนขนมา พอจต
ถอนรสกตวขนมาจงไดยนเสยงไกขนกระชนจวนสวาง มองดตวยงนงอย
ตามปกตมไดตายดงทเขาใจในเวลานน จงกลบดใจคนมาวาตวมไดตาย
ไปกบเรองทปรากฏ เมอทราบเรองของตวโดยตลอดวาไมตายจรงๆ แลว
กมานกตำหนตวเองวา ทานใหนงภาวนา แตทำไมเราจงนงหลบ และ
หลบเสยจนฝนวาตวตายไปทงคนกยงไมตน แหม คนนภาวนาเลวจรงๆ
90
พอรงเชาวนตอมา ทานอาจารยมาบณฑบาตกสงแกในขณะนนวา
ประมาณพระฉนเสรจใหออกไปหา โดยทแกมไดเรยนอะไรใหทานทราบ
ไวกอนเลย แมแตกอนทานกไมเคยสงใหแกออกไปหา เพงมครงนน
เทานน จงเปนทนาประหลาดวาทานตองทราบเรองของตนแตตอนกลาง
คนแลวอยางชดเจน พอออกไปทานกถามทนทวา เปนอยางไรภาวนาเมอ
คนน แกเรยนตอบวาภาวนาไมไดเรองอะไรเลย พอภาวนาพทโธๆ ไปได
ราว ๑๕ นาท จตกตกลงไปกนบอแลวหลบ และฝนไปเลยเกอบตลอดคน
จวนสวางตนขนมาจงรสกเสยใจไมหายจนบดน กลวหลวงพอจะดเอาวา
ภาวนาไมเปนทาไดแตหลบ พอทราบเทานนทานกหวเราะชอบใจและ
ถามทนทวา มนหลบอยางไรและฝนอยางไรบาง ลองเลาใหฟงดท
91
แกเลาถวายทานดงกลาวมา ทานยงหวเราะใหญและพดออกมาดวย
ความชอบใจวา นนไมใชหลบ ไมใชฝน นนแลจตสงบจตรวม จงจำไว
ทวาฝนมใชฝน แตเปนนมตทเกดจากสมาธภาวนาตางหาก นแลททานวา
ภาวนาเหนนมตตางๆ นนคอเหนอยางทหนเหนนนเอง ทานอธบายให
ฟงจนเปนทเขาใจแลวกบอกใหพากนกลบบาน และสงกำชบใหภาวนาตอไป
และบอกวาจตจะรเหนอะไรกปลอยใหมนเหนไปไมตองกลว หลวงพอ
ไมใหกลว อะไรผานมาในขณะภาวนาจงกำหนดรใหหมด เวลาหลวงพอ
อยทนไมเปนอะไร ไมตองกลว เวลาภาวนารอะไรเหนอะไรใหออกมาเลาใหฟง
จากนนมาแกกพอใจภาวนา เหตการณเปนไปเรอยๆ ในลกษณะตางๆ กน
จนเวลาทานจะจากไปจงสงใหออกไปหา และสงกำชบใหหยดภาวนา
ไปพกหนงกอน เมอถงกาลแลวจะคอยเปนไปเอง คอเวลาทานจากไป
หามไมใหภาวนา ทานคงคดพอแลววาแกมนสยของจตผาดโผน หากเปน
อะไรขนเวลาทานไมอยจะไมมผชวยแนะแกไขอาจมทางเสยได จงหามไมให
ทำตอไป ตวแกเองกไมทราบความหมายแตเชอตามทานสง จงมได
ภาวนาตอไปทงทอยากทำแทบใจจะขาด จนอายแกจวนยางเขา ๔๐ ป
จงไดสละครอบครวออกบวชและฝกหดภาวนาตอไป นสยทเคยรเคยเหน
สงตางๆ กปรากฏรเหนเรอยมา ตอนแกพบผเขยนและเลาภาวนาใหฟง
จงทราบนสยและทราบความมงหมายของทานอาจารยทหามไมใหแก
ภาวนา เพราะเปนนสยผาดโผน ถาไมมผรทเหนอกวาจะรงไวไมอยเวลา
เปนขนมา เนองจากไมมอบายจะรงนนเอง อาจมทางเสยได
92
จงขอสรปเรองของแกเอาแตใจความ มาประกอบกบปญหาทางสมาธ
และปญญาเทาทควร ความรแปลกๆ ของแกมมากพอสมควร แมตอน
ทานอาจารยมนปวยหนกคราวจะมรณภาพ แกกทราบทางสมาธเหมอนกน
ทงทอยคนละจงหวดระยะทางหางไกลกนมาก คอตอนกลางคนเวลาเขา
ทสมาธ ปรากฏทานอาจารยมนเหาะมาทางอากาศ มายบยงอยบน
อากาศ แลวประกาศกองลงมาวา พอปวยหนก จงรบไปเยยมพอเสยแต
เนนๆ พอจะลาโลกเพราะการปวยครงนแนนอน ททานเหาะมาโดยทาง
อากาศนนแกทราบโดยทางสมาธภาวนาแทบทกคน โดยมาเตอนใหรบไป
เดยวจะไมทนเหนรางของพอ จะตายกอน ยงจวนวนทานจะมรณภาพ
เทาไร กยงมาปรากฏใหเหนทกคนไมมวนเวนเลย
ตามปกตเวลาแกบวชแลวกเคยไปกราบนมสการเยยมทาน เพอฟง
การอบรมทกปมไดขาด ในระยะทปรากฏเหนองคทานอาจารยมาปรากฏ
บอยนน จะวากรรมหรออะไรกยากจะเดาถก เพราะขณะปรากฏทาง
สมาธนมตกไดเลาใหหมเพอนฟงอยเสมอวา ทานอาจารยปวยหนก
จวนเตมทแลว ทานอตสาหเมตตาเหาะมาบอกแทบทกคน และตอมาก
มาปรากฏทกคน พวกเรายงไมไดไปกราบเยยมทานเลย ยงตดธระนนน
อยไมมวนสรางซา พอนดกนวนนนวนนวาจะออกเดนทางไปกราบเยยม
ทานกไมสำเรจ พอวนสดทายทกำหนดออกเดนทางกเปนวนทาน
มรณภาพมาถง
93
และกคนนนแลทานไดเหาะมาทางอากาศยามดกสงด มายนประกาศ
กกกองอยบนอากาศวา เหนไหม พอบอกหลายครงแลววาใหรบไปเยยมพอ
บดนหมดเวลาเสยแลว จะพากนนอนจมกองมตรกองคถอยทนกตามใจ
ถาไมสนใจคำของพอกเปนอนหมดหวงเพยงวนน ไมไดพบรางพออกแลว
บดนพอลาโลกไปเสยแลว พากนทราบหรอยง ถายงกคอยฟงขาวเสย
พอบอกความจรงใหแลวไมเชอ ไปกเหนแตซากนนแลทไมมอะไรรบร
เหลออยแลว บดนพอลาโลกแลวนะเชอหรอยง หรอยงไมเชออยอก
เพราะกรรมเกดจากความประมาทตวเดยวนนแลพาโลกใหผดหวง
พอลาโลกในคนวนนแลวไมสงสยดงน แลวกหายไปในอากาศ
พอจตถอนออกจากสมาธกจวนสวาง ตวแกเองทนไมไหว เพราะเหน
ทานเมตตาโปรดทกคนในระยะจวนจะลาโลกลาขนธ ตองรองไหอยคน
เดยวหลงจากสมาธแลว พอสวางกรบมาบอกหมคณะวา ทานอาจารย
มนนพพานไปเสยแลวเมอคนน ฉนทราบทางนมตภาวนาอยางชดเจนไม
สงสย ดงทเคยเตอนใหทราบอยเสมอมา และรองไหตอหนาหมเพอน
อยางไมอาย จนใครกงงงนไปตามๆ กน ถาจะวาแกเปนบาหรอกไม
ถนดใจ เพราะความรทางสมาธของแกเคยแมนยำมาแลว จนเชออยาง
ตายใจยงกวาจะมาคดวาแกเปนบา
94
ขณะทพดสนทนากนยงไมขาดคำ กมคนวงตารตาขวางออกมาบอกวา
ทานอาจารยมนมรณภาพเสยแลวเมอคนน คณแมทราบหรอยง วทยทาง
อำเภอประกาศเมอเชานเวลา ๘ นาฬกา วาทานอาจารยมน ภรทตตเถระ
องคลอนามในวงปฏบตสมยปจจบนไดมรณภาพเสยแลวแตเวลา ๒.๓๓ น.
ทวดสทธาวาส จงหวดสกลนคร ผมทราบเพยงเทานกรบกลบมาบาน
บอกใครตอใครบาง แลวกวงมาเรยนใหคณะคณแมทราบ เกรงวาจะยงไม
ทราบกนดงน พอทราบความแนนอนในวาระทสองวาทานอาจารยมน
มรณภาพแลวจรงๆ เทานน สำนกแมชไดกลายเปนสภานำตาขนมาอก
วาระหนง หลงจากพากนหลงนำตาไปแลวในตอนเชาทแมชคนนน
เลานมตใหฟง
แมชคนนแกมความรทางสมาธแปลกๆ ผดธรรมดาอยหลายแขนง
ทราบวาแกเพลนตดความรประเภทนอยเปนเวลาสบกวาป วนใดภาวนา
ไมรเหนสงตางๆ โดยทางสมาธนมต แกถอวาวนนนไมไดรบประโยชน
ทางสมาธภาวนาเลย แกตดทางนจนฝงใจวาการเหนนมตตางๆ เปนทาง
มรรคผลของการภาวนาจรงๆ ตอเมอมพระทเปนสายทานอาจารยไปพก
จำพรรษาทนน และอบรมสงสอนทงดานนมตและดานอนๆ จนเปนท
แนใจและรวธปฏบตตอสมาธนมต และทางดำเนนอนเปนทางมรรคทางผล
จนกลายเปนความราบรนดงามตลอดมา ไมกำเรบเปนตางๆ ดงทเคย
เปนอยเสมอ แกจงยอมแกไขดดแปลงไปตาม และเหนผลเปนทพอใจ
ไมตนเตนอบเฉาไปตามนมตตางๆ ทมาปรากฏ ดำรงตนอยดวยสต
95
96
ปญญาอนเปนทางดำเนนเพอความพนภยไรทกข แกจงไดรบความ
สะดวกในการบำเพญตลอดมาจนปจจบนทกวนน การปฏบตตอสมาธ
นมตของแกจงไมมอะไรทนาวตกอกตอไป สมาธประเภทนจงกลายเปน
ความสำคญขนในการทำประโยชนตนและสวนรวม แกมความรแปลกๆ
ทนกปฏบตทงหลายไมคอยมกน เรองเหตการณในอดต อนาคต เปรต
ภตผ เทวดา จำพวกกายทพยประเภทตางๆ แกรไดดพอสมควร จะขอ
ยกตวอยางมาลงโดยสงเขป พอเปนขอคดเกยวกบตาในใจทพยของผ
ปฏบตทมนสยในทางน คอ
คนวนหนงแกนงภาวนา ปรากฏมสตวชนดหนงเขามาหาในภาพแหงบรษ
มารองทกขวา เธอเปนสตวเลยงในบานนไมไดรบความเปนธรรมจาก
เจาของ วาใชสอยแกมาตงแตพอลากคราดลากไถใสลอใสเกวยนไดเรอย
มา แทนทจะเหนบญคณแกบาง นอกจากทรมานเฆยนตในเวลาลากเขน
และเวลาปกตธรรมดาแลว ยงถกจงไปมดคอใสตนไมแลวฆาแทงแกจน
ตายและกนเนอกนหนงเสยอก ซงเปนการกระทำทโหดรายทารณสน
มนษยธรรมเสยจรงๆ กอนจะตายกทนทกขทรมานแสนสาหสทนไมไหว
จงไดตายทงทไมอยากตาย รสกมความเคยดแคนในเจาของเปนอยาง
มากแทบไมมทปลงวางจตใจเวลาน จงไดเดนโซซดปดเปมาหาคณแมให
ชวยบรรเทาทกข และขอพงบญบารมแบงสวนกศลผลบญทคณแมได
บำเพญมา พอมสวนไดไปเกดเปนมนษยกบเขา พอมทางหายใจระบาย
ทกขบาง ไมถกกดขบงคบทรมานจนเกนไปดงทเปนมาเวลาน
97
การเกดเปนสตวลำบากทรมานมากเหลอเกน เพราะถกบงคบ
ทรมานดวยประการตางๆ ทงจากมนษยและจากสตวดวยกน การเกด
เปนมนษยแมจะอดอยากกนดาร สองวนหวสามวนอมปากอมทองครงหนง
กยงดกวามาเกดเปนสตว ซงมความทกขลำบากทรมานอยตลอดเวลา
แมชจงถามบรษนนบางวา ทำไมวาเขาไมรจกบญคณของเราและวา
เขาไมมมนษยธรรมในใจ ฆาตทรมานโดยประการตางๆ จนถงกบผกโกรธ
ผกแคนจองกรรมจองเวรในเขา มใชเราไมดไปเทยวหาลกขโมยสงของ
หวงแหนทเขาปลกไวตามไรนารวสวนมากนละหรอ อยดๆ ทำไมเขาจะ
เอาตวมาเฆยนตทรมานและนำตวไปฆา มนษยแถวนกปรากฏวาดม
ศลธรรมพอเชอถอได ทำไมเขาจะทำไดลงคอถาเรายงดอย นนากลวจะ
ไปเทยวทำไมดอยางแมวากระมง เขาจงไดทำอยางนนใหเราเพอสาสม
กบความไมดของตน เราไดทำดงทแมวาบางหรอเปลาละ
เขาตอบนาสงสารจบใจวา กเพราะความหวโหยอดอยากเกยวกบ
ปากทองอนเดยวนแลเปนสำคญในมวลสตวโลก เหนอะไรกเขาใจวาเปน
อาหารจะพอประทงชวต จงไมทราบวาอะไรเปนสมบตของใคร อะไรใคร
หวงแหนหรอไมหวงแหน พอควาถงปากกกดกแทะกนไปตามประสาสตว
อยางนนเอง ถารภาษาอยบางเหมอนมนษยกคงไมทำและไมมาเกดเปน
สตวใหเขาฆาตทำลายดงทเปนอยเวลาน สวนมนษยผมความฉลาดกวา
สตวกนาจะเหนใจใหอภยบาง ไมทำตามอำนาจจนเกนไปซงผดจากศล
ธรรมของมนษย มนษยผดเขาไมทำอยางน เพราะเปนความอจาดบาดใจ
98
ขายชาตของตวเอง ทวามนษยแถวนเปนคนดมศลธรรมเขาคงไมทำชวแก
สตวไดลงคอนน จรงสำหรบมนษยทมธรรมดงคณแมวา แตมนษยคนชอวา…
ทเปนเจาของของผมน มใชมนษยทดมศลธรรมตดใจพอเปนเชอสายของ
มนษยบางเลย มนเปนเพยงเศษมนษยมาเกดตางหาก ฉะนนเขาจงมใจ
โหดรายทารณทอะไรๆ จะใหอภยเขาไมได แมแตมนษยดวยกนเขาก
ทำรายได อยาวาแตสตวซงอาภพวาสนาเลย
แมชจงใหโอวาทสงสอนเขาดวยความเมตตาสงสาร และแบงสวน
กศลใหเขาดวยใจเอนดอยางถงใจ พรอมกบใหศลใหพร ขอใหกศลผล
เมตตาของแมทแบงใหน จงเปนเสบยงเครองหลอเลยงสงเสรม และ
99
นำทางใหคณไดไปเกดในสคตสถาน มอาหารทพยและวมานทองเปนท
อยเสวยเถด พอเขาสาธรบสวนกศลแลว กลาคณแมเขาไปดวยอาการอน
แชมชนเบกบาน ราวกบจะไดไปเกดในกำเนดและสถานทอนสมหวงใน
ขณะนน
พอรงขนกเรยกหลานชายในบานมากระซบบอกวา คนนแมนงภาวนา
ปรากฏ ขอใหแกหาอบายไปสบดพฤตการณของนาย……ใหแมท จากคน
ใดคนหนงทพอทราบได (นาย.. คอคนทสตวลกลบระบชอวาเปนผทนำ
เขาไปฆา) แตอยาใหเขารตววาแมสงใหไปสบถาม เดยวเขาจะอายเรา
หรออาจคดไมดตอเราแลวจะเปนบาปหนกเพมขนอกกยงจะแยใหญ พอ
เรยกหลานมากระซบสงดงนน หลานกบอกขนทนทเพราะอยในหมบาน
เดยวกนกบอตาคนนน และทราบเรองนไดดวา คณแมจะใหผมไปถามให
เสยเวลาทำไม กเมอคนนราวสองทม แกลากเอาควายของแกไปฆาอยท…
เสยงควายรองเพราะความทกขทรมานไดยนถงไหนโนน เสรจแลวกเอา
เนอมนมากนเลยงกนใหญ เสยงเอดตะโรโฮเฮจนเกอบสวางจงไดสงบลง
ปานนมนตนนอนกนหรอยงกไมร ผมรเรองนดจงอยาใหไปสบถามใหเสย
เวลาเลยดงน ความจรงทแมชเลาใหฟงเปนอยางน การปรากฏนมตก
ปรากฏในคนเดยวกน เปนเพยงแกปรากฏตอนดกสงดซงผดเวลากน
เลกนอย จงเปนเรองทนาคดสำหรบพวกเราทกำลงตกอยในหวงวฏฏะ
ซงมทางเปนไดดวยกนโดยไมเลอกกาลสถานทและใครๆ
100
เรองทสองนเปนหมปา นกนาประหลาดไปอกทางหนง คอหมปาตวน
กเทยวหากนมาตามชายเขาโดยลำพง ไมนกวาจะมคนดกซมอยตาม
บรเวณนน เพราะอยหางไกลจากหมบานมาก นยวานายพรานไปดกซม
ยงสตวปาทมาหากนนำในแองหนชายภเขา เผอญคนนนกรรมของหมปา
ตวนมาถง จงลงไปกนนำในแองหนทเขากำลงนงหางคอยทอยกอนแลว
พอมาถงนำกโดนยงตายในขณะนน จวนสวางหมตวนนกมาหาแมช
ซงกำลงนงสมาธภาวนาอย ดวยเพศแหงบรษเชนเดยวกน แมชจงถามวา
มเหตทกขรอนอะไรหรอถงไดมาหาเรา บรษนนกเลาเหตการณทเปนมา
ใหฟงวา ตนไดถกนาย... ยงตายเสยแลวขณะทมากนนำเพราะความ
หวโหย แมชถาม ตอนลงกนนำมไดคดระวงเนอระวงตวบางหรอ
การระวงกระวงอยตลอดเวลาไมเคยเผลอตวเพราะกลวอนตราย
ความเปนสตวนลำบากมากไมมอสระในตวเอง ไปทไหนกมแตภยแตเวร
รอบดาน ตองระวงตวอยเสมอ แมเชนนนกยงถกเขาฆาจนได
แตการตายคราวนกมไดตดใจเสยดายอะไร ยงกวาการไปเกดในภพ
ตอไป กลวจะไปเกดเปนสตวอกดงทเคยเกดมาแลว ซงแสนทกขทรมาน
เพราะความอดอยากและการระวงภยนนแลพาใหเกดทกข จนกลายเปน
ชวตทเตมไปดวยความระแวงระวงอยรอบดานไมเปนอนกนอยหลบนอน
ทตะเกยกตะกายมานกเพราะความกลวการเกดจะผดพลาดไมอาจหามได
หากไมมบญชวยคำชอดหนน จงไดกระเสอกกระสนมาหวงพงบญบารม
คณแมผบำเพญธรรมมบญคำหนนโลก ไดชวยอนเคราะหเมตตาสตวผ
อาภพอบวาสนาในคราวนดวยเถด อาจไดไปเกดในทและกำเนดอนสมหวง
101
ผมไมมสมบตใดตดตวพอเปนเครองอบอนมนใจในคตภพ มแต
รางกายเนอหนงทถกทำลายตายไปเมอคนนเทานน พอไดถวายเปนทาน
บชาธรรมแดทานผทรงธรรมบำเพญพรหมจรรย จงไดมากราบเรยน
วงวอนไวเพอคณแมทราบเหตการณและอนเคราะหดวย คอเวลาเขาเอา
อวยวะเครองภายในอนเปนของมคา และเนอหนงมงสงอวยวะภายนอก
ของผมมาใหทานทน ขอคณแมไดโปรดเมตตาบรโภคขบฉนใหผมดวยเถด
เผอบญอนเกดแตทานนจะไดเปนเครองอดหนนเชดช ใหผมไดไปเกดเปน
มนษยในภพตอไปสมความมงปรารถนา สงทเปนนำใจอนประสงคอยาก
ถวายทานอยางยงของผมนนคอ เครองในแหงอวยวะของหมทตายอน
เปนตวผมเอง
แตมนษยมความละโมบโลภมากกวาสตวทงหลาย จงกลววาเนอชน
ใดทดๆ เขาจะเกบสงสมไวเพอพงของตวมากกวาเพอทำบญ แลวไมนำ
มาใหทาน เพราะกลวจะหมดจากลนจากปากดวยอำนาจกเลสตว
โลโภพาใหเปนไป ผมจงมความวตกกงวลมากเกรงไมสมใจทอยากให
ทานในวาระสดทาย แมชไดเมตตาอบรมสงสอนเขาพรอมกบใหศลใหพร
และแผสวนกศลแกเขา ขอใหไดไปเกดในกำเนดทมงหมายตามใจหวง
เขารบอนโมทนาสวนบญแลวไดลาจากไปในขณะนน
พอรงเชาแกกมากระซบบอกคณะแมชดวยกนวา แกนงทำสมาธ
ภาวนาอยตอนดกราว ๓ นาฬกา ไดมนมตปรากฏเหนบรษคนหนงเขามา
หาดวยทาทางทมความทกขทรมานใจมาก เมอถกถามกไดความวาบรษ
102
นนเปนหมปาอาศยอยในภเขา… มาหลายป คนนขณะหมปาตวนนลงมา
กนนำทแองหนชายภเขา จงถกนาย… อยหมบาน... ซงนง หางคอยทอยยง
ตายในขณะนน จากรางหมตวทตายนนจงนรมตเพศเปนมนษยมาหาฉน
แสดงความประสงคอยากอทศรางกายอวยวะของตวทถกเขาฆา ใหทาน
แกพวกเราเพอรบประทานเนอหนงมงสงของเขา เผอภพตอไปเขาจะได
เกดเปนมนษยเพราะผลแหงทานน จงไดเลาเหตการณใหทราบลวงหนาวา
เมอเขานำเนอหนงมงสงสวนใดกตามมาใหทานทน ขอใหพวกเรา
อนเคราะหเมตตาบรโภคใหเขาดวย เพอบญนไดเกอหนนเขาไดไปเกด
เปนมนษยในภพชาตตอไป ทำไมจงเปนอยางนกไมทราบ ฉนเองกไมเคย
ปรากฏเชนนมากอนเลย ทสตวเดยรจฉานคดใจบญอยากใหทานเนอหนง
ของตนดงหมปาตวน ถาเปนความจรง คอยสงเกตดตอไป จะจรงหรอ
เทจประการใดบางกทราบกนคราวนเอง
เปนทนาประหลาดและอศจรรยอยไมนอยถาตามเหตผลทเปนมาน
คอพอสายหนอยประมาณ ๘ นาฬกา กเหนผหญงสองสามคนกบภรรยา
ของนาย... นนเอง คนหนงนำเนอหมปามาใหทานทนน พอคณะแมชมอง
เหนเนอทเขานำออกแสดงกทราบกนโดยนยวา ตองเปนเนอหมปาตวนน
แนนอนไมสงสย เมอถามเขากทราบเปนความจรงทกประการ แมผยง
หมปาตวนนกเปนนาย… จรงๆ ดวย นคอนมตตางๆ ทเกดในสมาธของ
นกปฏบตบางราย และปญหาท เกดจากสมาธกมมากดงกลาวมา
จงขอยตไวเพยงเทาน
103
104
สวนปญหาทเกดขนตามขนปญญายงมมากกวาสมาธ ทงลกซงและ
สลบซบซอนกวาสมาธอกมากมาย วนหนงๆ เกดไดไมมกำหนด ตอง
อาศยปญญาเปนผคลคลายแยกแยะแกไขเปนตอนๆ ไป มฉะนนไมมทาง
ผานพนไปได นอกจากไมสามารถผานไปไดแลว ยงทำใหเกดงงงนอนต
อยเปนพกๆ เปนวนๆ เพราะปญหาแตละขอมความหนกเบาตางกน
นกภาวนาจำตองเปนนกใครครวญไปในตวโดยไมมใครมาบงคบ ปญหา
ตางๆ ทเกดขนแตละปญหาหากเปนเครองเขยาสตปญญาใหตนตวไปเอง
นบแตขนอสภะจนถงขนนามธรรมอนเปนสวนละเอยด ยอมเปนทางเดน
ของสตปญญาโดยแท นกปฏบตตองเกดปญหาและปญญาในตอนนแล
มากกวาทกขนทกตอนทผานมา
ถาเขาใจวาตนมภมจตภมธรรมละเอยดคลองแคลวในอสภธรรม และ
นามธรรมคอ เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ แตปญหามไดเกดขนมา
รบกวนใจ เลยคดภาคภมวาตนเปนประเภท สขา ปฏปทา คอ ปฏบต
สะดวก นนคอการภาคภมในความนอนใจของการปฏบตเพอรอถอน
รากแกวรากฝอย หรอรากเหงาเคามลของกเลสทงปวงโดยไมรสกตว
เพราะการแกกเลสดวยปฏปทาเรมแตขนสมาธถงขนปญญาตามลำดบขน
นนๆ โดยมากตองเกดปญหาตางๆ แทรกขนในระหวางเปนระยะไป
ซงเปนการปลกหรอเขยาสตปญญาใหตนตวไปในขณะเดยวกน ผปฏบต
ธรรมไมมปญหาใดๆ เกดขนบางเลย นนนาจะปฏบตสะดวกเกนไป
ถาเปนชนเนอตางๆ กชนดเขยงกลวไปตามๆ กน ไมกลาเขามารองรบให
105
สบหน นกนากลวตวประมาทนอนใจหรอตวโมหะพากนกลวไปตามๆ กน
ไมกลารบเขาในบญช กลวจะไปทำลายจำพวกโมหะทมอยมากพอแลวให
แตกคอกแหวกแนวไปเสยหมดนนเอง
เฉพาะขนปญญาโดยตรงดวยแลว ตองเปนเรอนรงแหงปญหาแง
ตางๆ จะพงเกดขนเสมอในวนเวลาหนงๆ ขณะทปญหาตางๆ เกดขน
สตปญญาจะนงนอนใจอยไมได เพราะถกปญหานนๆ เขยาเซาซอยไม
หยดจนทนอยเฉยๆ ไมได จำตองทำการพจารณาแกไขใหลลวงไปเปน
ตอนๆ ซงเปนการดำเนนผานพนไปดวยในขณะทปญหาแตละขอตกไป
อบายแยบคายตางๆ ยอมเกดขนเสมอ โดยสตปญญาทขดคนคลคลาย
พาใหเปนไป การปฏบตทไมมปญหาใดๆ เกดขนบางเลย ยอมแสดงถง
ความนอนใจของผปฏบตเองวา ไมแสวงหาทางหลดพนดวยความสนใจ
เทาทควร เพราะโดยมากปญหายอมเกดขนจากการใครครวญไตรตรอง
หาเหต จตเปนตวการคอยรบเหตดชวอยตลอดเวลา เมอสงเกตใครครวญ
อยบาง ยอมตองเจอสงทจะใหเกดปญหาเรองตางๆ ขนมา อนเปนทาง
ใหเกดปญญาในอนดบตอไป สำหรบผสนใจตอปญญาเครองตดฟนกเลส
จงขอเรยนตามความรสกวา นกปฏบตใดทไมมปญหาใดๆ เกดขน
จากการปฏบตบางเลยนบแตขนสมาธเปนตนไป นกปฏบตนนมไดปฏบต
เพอปญญาความรแจงในสจธรรมทงหลายอยางแทจรง และยอมจะหา
ทางหลดพนไปไมได เพราะสจธรรมฝายผกมดจตอนมสมทยเปนสำคญนน
คอแหลงแหงปญหาเครองปลกหรอเขยาทงมวล และมรรคมสมมาทฐ
106
สมมาสงกปปะเปนสำคญ เปนแหลงแหงปญญาทกขนซงเปนเครองแก
ปญหาทเกดจากสมทยสจ ธรรมทงสองนตองทำหนาทตอกนอยางเตม
ภมกอนจะผานไปไดแตละขนละภม การทสตปญญาทำหนาทตอสมทย
อนเปนตนเหตแหงปญหานน เรยกวาปญหาเกด และเรยกวาแกปญหาใน
วงปฏบตของนกภาวนาทงหลาย ดงนนผกาวเขาสความสงบบางแลว
จงควรใชปญญาหาเหตผลในลำดบตอไป หรอเรยกวาเรมตนหาเรองให
เกดปญหา เพอปญญาจะไดมงานทำตอไปไมวางงาน อนเปนลกษณะ
ของคนขเกยจ ทำความสนทตดจมอยกบความนอนใจทเรยกวาโมหะ
กลอมใหหลบตลอดเวลาไมมวนตนเอาเลย ซงมใชทางเดนของสมาธ
ปญญา อนเปนทางหลดพนตามหลกของผแกกเลสดวยสตปญญา
แตจะอธบายระบวาปญหาทเกดตองเปนปญหานน ตองเกดใน
ลกษณะนน และปญญาทจะนำมาแกไขปญหาตองเปนปญญาเชนนน
ตองใชอบายอยางนนดงนยอมไมได เรองทำนองนตองเปนเทคนค
คอความแยบคายของแตละรายจะคดผลตขนเพอเหมาะแกกรณนนๆ
เปนขอๆ และเปนรายๆ ไป เพราะคำวาปญหากด ปญญากด มมากมาย
และสลบซบซอนไปตามกลมารยาของกเลสสมทย และความแยบคาย
ของสตปญญา ดงนนจงลงไวเทาทควร ไมฟนเฝอเรอรงเกนไปจนทำให
ทอถอยนอยใจกอนจะลงมอปฏบต อยางไรกตามการปฏบตทางใจเพอ
เหตเพอผลจรงๆ จำตองมปญหาและปญญาเปนขาศกศตรกนตลอดไป
จนถงทสดของเหตและผลโดยสมบรณแลวนนแล ปญหาเกยวกบสมทยกด
ปญหาเกยวกบมรรคเครองแกกด ยอมหมดไปตามๆ กน
107
ทานนกปฏบตทงหลายจงกรณาหนกแนนในสตกบปญญา ทจะ
พสจนปญหาแงตางๆ ทเกดขนกบตวในทางสมาธ และทางความรำพง
ไตรตรองหรอทางปญญา ใหลลวงไปดวยความมเหตผลเปนเครองดำเนน
กเลสทแทรกอยกบปญหานนๆ จะหลดลอยไปดวยขณะทปญหาสนสด
ลงแตละขอ การอธบายปญหาทจะพงเกดขนโดยทางสมาธและทาง
ปญญา ทคดวาพอเปนแนวแกทานผสนใจกนบวาพอสมควร จงยตไว
เพยงน
108
109
การพจารณาปจจยาการของทานพระอาจารยมน
ทานวาปจจยาการมแยกเปนสองนย คอทแสดงไวในตำรานน
ทานแสดงเปนความเกยวโยงแหงความเจรญของอวชชา หนง แสดงความ
ดบไปโดยลำดบแหงอวชชาจนไมเหลอหลอ หนง ถาเทยบกเหมอนแบบ
แปลนแผนผงของบานเรอนทผจะปลกบานสรางอาคารใดๆ จำตองทำตาม
แปลนทนายชางทำเปนแบบไวแลว จนสำเรจรปเปนบานเรอนขนมา
แมการรอถอนบานเรอนจะไมมแปลนบอกไวเหมอนวธการดบอวชชากตาม
แตผรอถอนกยอมคำนงถงวธการรอถอนดวยสตปญญาอนเปนธรรม
คควรแกเหตผลดวยดกอนทำการ
อวชชาในตำราเปนเพยงความบอกเลาวา อวชชาเปนปจจยใหเกด
สงขาร สงขารเปนปจจยใหเกดวญญาณ จนถง สมภวนต เปนฝายสมทย
ลวนๆ และการดบอวชชาเพยงอนเดยว สงขาร วญญาณ นามรปฯ
ยอมดบไปตามๆ กน ไมมกเลสตวใดเหลออยพอจะเปนเชอแหงภพชาต
ตอไป อนเปนฝายนโรธ ดงบทสดทายแหงอวชชาวา นรชฌนต ทงฝาย
สงเสรมอวชชาใหตดตอกอแขนงกลายเปนภพชาต เปนสตวเปนบคคล
จนถงความชราครำคราและสลายไปในทสด ทงฝายบำราบปราบปราม
อวชชาใหสนไปจากใจ หมดการตอภพตอชาต ดงทานททำพระนพพาน
ใหแจงดวยการดบอวชชามพระพทธเจาเปนตน
110
ทงสองนยนทานแสดงเรองหรอโครงรางความเปนไปของอวชชา และ
การดบอวชชาไวเทานน มไดแสดงวธสงเสรมอวชชาวาทำอยางไร อวชชา
จงมกำลงกำเรบถงกบพาสตวใหเกดตายไมมทสนสดไว และมไดแสดงวธ
การระงบดบอวชชาวาทำอยางไร อวชชาจงถกตดกำลงลงโดยลำดบ
จนดบไปจากใจโดยสนเชง ไมสามารถทำใจทอวชชาไปปราศแลวใหเกด
ตายตอไปอกได ในปจจยาการทแสดงไวกมเพยงเทานทานวา
ผปฏบตเพอกำจดอวชชาใหสนไป จำตองยดอรยสจสหรอสตปฏฐานส
อนเปนทรวมแหงอวชชาเปนทางดำเนน ทานเองวาเมอจตกาวขนสความ
วางเปลาจากรปธรรมทงหลายแลว กมแตตามตดสงขารความปรงของใจ
กบวญญาณทสมผสรบรจากสงตางๆ และเวทนาจตทแสดงผลใหปรากฏ
จากการปรงการรบรทางวญญาณ ดวยสตกบปญญาทมอยในทแหง
เดยวกนเทานน เพราะสงขารกปรงจากจต วญญาณกรบทราบจากจต ตาง
กดบลงทจต เมอสตตามทนปญญาคนพบสาเหตและวพากษคลคลายทน
กบเหตการณ สงเหลานนยอมกำเรบรนแรงไปไมได การตามรสงขาร
วญญาณวาปรงเรองอะไร รบทราบเรองอะไร เพยงเทานนยงไมสากบใจ
ทมสตปญญาอตโนมตเปนพเลยงอยตลอดเวลาไมเผลอตว ยงสามารถขด
คนลงถงตนตอทเกดแหงสงขารและวญญาณอกวาเกดมาจากทไหน อะไร
เปนเครองผลกดนใหเกดอยไมหยดไมถอย ตวทผลกดนนคอตวอวชชาแท
การพจารณาอวชชาเพอถอนรากถอนโคนจรงๆ จงอยทตรงน คอ
ขดคนลงทใจอนเปนเรอนรงของอวชชาฝงจมอยนนแล จงเหนตวอวชชา
111
112
แตกกระจายสลายตวลงในขณะทมหาสตมหาปญญาเขาถงตว นคอการ
พจารณาอวชชาแท และคอวธการถอดถอนอวชชาออกจากใจตามทาง
มรรคทางผลทพระศาสดาทรงสงสอนไวแท ไมเพยงไปอานแตแบบแผน
ตำรบตำราแลวกมาถกเถยงกนจนตาดำตาแดงหาทสนสดยตมได พอให
อวชชารำคาญและหวเราะเปลาๆ โดยไมมกเลสแมตวเดยวทถกกระทบ
กระเทอนจากการถกเถยงกนพอผวถลอกปอกเปกไปบางเลย เราเปน
ชาวพทธทมศาสดาองคเอกเปนครสงสอน จงควรมเหตมผลเปนเครอง
ตามเสดจบาง อยามแตทฐมานะความรความเหนดงลงไปถายเดยว
ทำนองกเลสบาปธรรมทงหลายอยในตำรา แลวกมาถกเถยงกนแทนการ
แกกเลส สงทไดรบจงมกมแตลมปากไมมเนอมหนงตดมอมาบางเลย
ถาเปนทำนองนเรยนมากเทาไรรมากเทาไร ขนเวทโตเถยงจดเจนเพยงไร
กยงเหลวไปเพยงนน ไมมอะไรเปนเครองหมายของปราชญตามทาง
ศาสดาและศาสนธรรมเลย
อวชชาตณหาจรงๆ มนอยทใจ สรางโครงรางขนทใจคนใจสตว และ
ทำการระงบดบลงทใจเรานเทานน ไมมทอนเปนทเกดและสรางโครงราง
ตลอดความดบของอวชชาตณหาทงมวล ขณะอวชชาดบลงอยางราบคาบ
แลวนนแล จงเหนความโงความหลงงมงายของตวของมนษยและของสตว
ทงหลาย ทอยใตอำนาจแหงความบงคบทรมานของมน วาแสนโงแสน
ลำบากตลอดกาล แมจะมความสขบางกชวขณะราวฟาแลบเทานน
แตสตวโลกกหลงพอใจกนและอยกนอยางเพลดเพลน ไมคดถงภยวาจะม
แกตวหนกเบามากนอยเพยงไร
113
คนๆ เดยวกน จตดวงเดยวกน เมอถกขดเกลาดวยดจนเตมภมแลว
ยอมผดกนอยมากยงกวาฟากบดน จตทพนจากอำนาจอวชชานนเปนจต
ทไมอยในขอบเขตแหงขอบงคบของสงใดในโลกสมมต เปนจตททรงอสระ
สดสวน เกนความคาดหมายทจะดนเดาไดถก นนแลททานเรยกวาแดน
แหงความเกษมสำราญ เปนภมของทานผทรงอำนาจเหนอสมมตทรงไวและเสวยกน ถาอยากรอยากเหนกอยาพากนขเกยจอนเปนเหยอลอของกเลสตณหาอวชชาทงมวล เราเปนภกษบรษททพรอมแลวทกอยาง จงพากนตนตว อยามวเอากเลสออกอวดกน ดวยอากปกรยาทขดตอธรรมเครองนำออกจากกองทกข จะเสยชาตทเกดซงเปนภาชนะทเหมาะแกศาสนธรรมอยแลว ในชาตและเพศทเปนอยขณะน
พอทานแสดงอวชชาจบลง แทนทจะเมตตาฝากของดแหงผลทเกดจากการถอดถอนอวชชาคอวชชาวมตตใหเพยงเทานน ยงเมตตาฝากธรรมเผดรอนแกบรรดาศษยใหเปนทระลกไมลมอกวาระหนง ทำใหจดจำไดด ดงทนำมาเขยนใหทานผอานทงหลายไดอานอยขณะน ปกตนสยทาน ถาลงไดพดธรรมขนสง กรยาทาทางตองแสดงความเขมขนออกมาตามธรรมขนนนๆ จนผฟงทยงไมเคยชนตอนสยทานตองตกใจกลวในเวลานน โดยคดวาทานดดาเฆยนตดวยวาทะ ความจรงเพราะอำนาจแหงธรรมเปนพลง สามารถยงกรยาทานใหแสดงออกในลกษณะนนตางหาก พอแสดงธรรมจบลงกรยากเปนปกตทนทราวกบไมเคยแสดงอยางนนมากอนเลย บางครงยงมความขบขนและเสยงหวเราะแทรกออกมากบกรยาเผดรอนนนดวยกม จงไมมใครสามารถดนสยทานออกเปนความจรงไดเลย
114
การอธบายอวชชาของทานกทำนองทนำมาลงใหทานไดอานอยเวลาน สวนความหลดพนจากอวชชาตามททานเลาใหฟง รสกกวางขวางพสดารจบใจอยางยง แตนำมาลงเฉพาะเนอความทเหนวาเหมาะกบเราๆ ทานๆ ทอยในฐานะแหงการศกษา ถาลกมากนกกอาจไมเขาใจ การอานกเสยเวลาไปเปลา ไมคอยเกดประโยชนเทาทควร
115
116
117
ปญญา อบรม สมาธ
ศล
ศล เปนรวกนความคะนองทางกายวาจา มใจเปนผรบผดชอบในงาน
และผลของงานทกายวาจาทำขน คนทไมมศลเปนเครองปองกนความ
คะนอง เปนผทสงคมผดรงเกยจ ไมเปนทไววางใจของสงคมทวไป แมจะ
เปนสงคมในวงราชการหรอสงคมใดๆ กตาม ถามคนทศลไมมยางอาย
ทางความประพฤตแฝงอยในสงคมและวงงานนนๆ แมแตคนเดยวหรอ
สองคน แนทเดยวทสงคมและวงงานนนๆ จะตงอยเปนปกแผนแนนหนา
ไมไดนาน จะตองถกทำลายหรอบนทอนจากคนประเภทนน โดยทางใด
กได ตามแตเขาจะมโอกาสทำไดในเวลาทสงคมนนเผลอตว เชนเดยวกบ
อยใกลอสรพษตวรายกาจ คอยแตจะขบกดในเวลาพลงเผลอฉะนน
ศล จงเปนธรรมคมครองโลกใหอยเยนเปนสข ปราศจากความระแวง
สงสยอนเกดแตความไมไวใจกนในทางทจะใหเกดความเดอดรอนเสยหาย
นบแตสวนเลกนอยไปถงสวนใหญ ซงเปนสงทใครๆ ไมพงปรารถนา ศล
มหลายประเภท นบแต ศล ๕ ศล ๘ ศล ๑๐ ถงศล ๒๒๗ ตามประเภท
ของบคคลทจะควรรกษาใหเหมาะแกเพศและวยของตน เฉพาะศล ๕
เปนศลทจำเปนทสดสำหรบฆราวาสผเกยวของกบสงคมหลายชน จงควร
มศลเปนเครองรบรองความบรสทธของตน และรบรองความบรสทธ
ของกนและกนตอสวนรวมทเกยวแกผลไดเสย อนอาจเกดมไดในวงงาน
และสงคมทวไป
118
คนมศล ๕ ประจำตนคนเดยวหรอสองคน เขาทำงานในวงงานหนง
วงงานใด จะเปนงานบรษท หางราน หรองานรฐบาลซงเปนงานแผนดน
กตาม จะเหนไดวา คนมศล ๕ เพยงคนเดยวหรอสองคนนน จะไดรบ
ความนยมชมชอบ ความไววางใจในกจการนนๆ เชน การเงน เปนตน
จากชมนมชนในวงงานนนๆ เปนอยางยง ตลอดเวลาทเขายงอย หรอแม
เขาจะไปอยหนใด กตองไดรบความนยมนบถอในททวไป เพราะคนมศล
กแสดงวาตองมธรรมประจำใจดวย เชนเดยวกบรสของอาหารกบตวของ
อาหารจะแยกจากกนไมได ในขณะเดยวกน คนมธรรมกแสดงวาเปนผม
ศลดวย ขณะใดทเขาลวงเกนศลขอใดขอหนง ขณะนนแสดงวาเขาไมมธรรม
เพราะธรรมอยกบใจ ศลอยกบกายวาจา แลวแตกายวาจาจะเคลอนไหว
ไปทางถกหรอผด ตองสอถงเรองของใจผเปนหวหนารบผดชอบดวย
ถาใจมธรรมประจำ กายวาจาตองสะอาด ปราศจากโทษในขณะทำ
และพด ฉะนนผมกายวาจาสะอาดจงเปนเครองประกาศใหคนอนเขา
ทราบวา เปนคนมธรรมในใจ คนมศลธรรมประจำกาย วาจา ใจ จงเปน
คนมเสนห มเครองดงดดใจประชาชนทวโลกใหหนมาสนใจและนยมรก
ชอบทกยคทกสมยไมมวนจดจาง แมผไมสามารถกระทำกายวาจาใหเปน
อยางเขาได กยงรจกนยมเลอมใสในคนผมกาย วาจา ใจ อนมศลธรรม
เชนเดยวกบทพวกเขาเคารพและเลอมใสในพระพทธเจาและสาวก
ทงหลาย ฉะนนจงชใหเหนวา ศลธรรมคอความดความงาม เปนสงทโลก
ตองการอยทกเวลา ไมเปนของลาสมย ทงมคณคาเทากบโลกเสมอไป
119
จะมอยบางกเนองจากศลธรรมไดถกแปรสภาพจากธรรมชาตเดม
ออกมาสระเบยบลทธประเพณ ซงแยกออกไปตามความนยมของชาต
ชน วรรณะ จงเปนเหตใหศลธรรมกลายเปนของชาต ชน วรรณะ ไปตาม
ความนยมของลทธนนๆ อนเปนเหตใหโลกตชมตลอดมา นอกจากทวาน
ศลธรรมยอมเปนคณธรรมทนำยคนำสมยไปสความเจรญไดทกโอกาส
ถาโลกยงสนใจทจะนำเอาศลธรรมไปเปนเสนบรรทดดดกาย วาจา ใจ
ของตนใหเปนไปตามอย
จะเหนไดงายๆ กคอ กาลใดทโลกเกดความยงเหยงไมสงบ กาลนน
พงทราบวาโลกเรมขาดความสมบรณทางศลธรรม ถาไมรบปรบปรงให
ตรงกบทางศลธรรมแลว ไมนานฤทธของโลกลวนๆ จะระเบดอยางเตมท
แมตวโลกผทรงฤทธเอง กตองแตกทลายลงทนททนอยไมได
เฉพาะอยางยงในครอบครวหนงๆ ถาขาดศลธรรมอนเปนหลกของ
ความประพฤตแลว แมคสามภรรยากไวใจกนไมได คอยแตจะเกดความ
ระแวงแคลงใจวา คครองของตนจะไปคบชกบชายอนหญงอน อนเปน
เหตบอนทำลายความมนคงของครอบครวและทรพยสน เพยงเทานความ
ปวดราวภายในใจเรมฟกตวขนมาแลว ไมเปนอนกนอนนอน แมการงาน
อนเปนหลกอาชพประจำครอบครว ตลอดลกเลกเดกแดงกจะเรมแตก
แหลกลาญไปตามๆ กน ในขณะทครอบครวนนๆ เรมทำลายศลธรรม
ของตน ยงไดแตกจากศลธรรมโดยประพฤตอยางทกลาวแลว แนทเดยว
สงทมนคงทงหลายจะกลายเปนกองเพลงไปตามๆ กน เชนเดยวกบหมอ
120
นำทเตมไปดวยนำ ไดถกสงอนกระทบใหตกลง นำทงหมดทบรรจอย
ในหมอจะตองแตกกระจายไปทนทฉะนน
ดงนนเมอโลกยงตองการความเจรญอยตราบใด ศลธรรมจงเปนสง
จำเปนสำหรบโลกอยตราบนน ใครจะคดคานหลกความจรง คอศลธรรม
อนเปนสงทมอยประจำโลกมาแตกาลไหนๆ ไมได คำวาศลธรรมในหลก
ธรรมชาตนน ไมตองไปขอรบมาจากพระหรอจากใคร ตามวดหรอตาม
สถานทตางๆ แลว จงจะเกดเปนศลธรรมขนมา แมเพยงแตผรกษาความ
ถกความดงามประจำนสย แลวประพฤตแตสงถกและดงามแกตนและแก
ผอน เวนการประพฤตสงทเปนขาศกตอความถกความดงามของตน
เพยงเทานน กพอจะทราบไดแลววา ผนนมศลธรรมขนในตวแลว
อนงเหตทจะเกดศลธรรมขนในใจและความประพฤต เกดขนจาก
หลกธรรมชาตทกลาวแลวอยางหนง เกดจากการคบคาสมาคมกบนก
ปราชญ มสมณะชพราหมณ เปนตน ไดศกษาไตถามจากทานแลว
สมาทานนำมาปฏบตอกอยางหนง เพยงเทานกพอจะยงศลธรรมใหเกด
ขนในตน และกลายเปนคนมศลธรรมไดพอแกการทรงตวและครอบครว
ตลอดสงคมทตนเกยวของ ใหเปนไปไดโดยปราศจากความระแวงสงสย
ในสงทไมนาไวใจในครอบครวและสวนรวม ฆราวาสปฏบตไดเพยงศล ๕
กสามารถทำความอนใจใหแกตนและครอบครวโดยประจกษใจ ตลอด
เวลาทตนมความประพฤตอยในกรอบของศลธรรม
121
สวนศล ๘ ศล ๑๐ ศล ๒๒๗ นน แยกจากศล ๕ ขนไปสความ
ละเอยดตามอธยาศย ของผใครประพฤตตนในศลธรรมชนสงขนไป ทง
ดานปฏบตรกษาและความเอาใจใส ยอมมกฎเกณฑหรอวธการตางจาก
ศล ๕ ขนไปเปนชนๆ เมอสรปความแลว ศลทกประเภทเปนคณสมบต
เพอทจะรกษาความคะนองทางความประพฤตของกายและวาจา เพอ
ความอยเยนเปนสขสบายใจสำหรบทานผปฏบตถก และเปนสงจำเปนแก
ผเกยวของทตองการจะทำตนใหเปนคนดทกรายไป แตสำหรบผเลวทราม
ไมเหนวาเปนของจำเปน เพราะไมตองการอยากเปนคนดเหมอนโลกเขา
แตคอยจะทำลายความสขของผอน กอความเดอดรอนแกโลกทกเวลาท
ไดชองและโอกาส ศลธรรมบางสวนแมแตสตวดรจฉานเขายงมได อยาวา
แตมนษยจะเปนเจาของศลธรรมโดยถายเดยวเลย เราพอจะสงเกตไดวา
สตวดรจฉานเขายงมรศมแหงธรรมแทรกอยในใจและความประพฤตของ
เขาบาง เชน สตวเลยงในบานเรา
ผทมศลธรรมเปนภาคพนประจำนสยและความประพฤตตลอดเวลา
นอกจากจะเปนผใหความอบอนเปนทไววางใจ และใหความนยมแก
ประชาชนตลอดกาลแลว ยงเปนผมความอบอนในตนเอง ทงวนน วน
หนา ชาตนและชาตหนาอกดวย ศลธรรมจงเปนคณสมบตอนจำเปนของ
โลกตลอดกาล
122
สมาธ
ธรรมกรรมฐานทกบทเปนรวกนความคะนองของใจ ใจทไมมกรรมฐาน
ประจำและควบคม จงเกดความคะนองไดทกวย ทงเดกเลก หนมสาว
เฒาแกชรา คนจน คนม คนฉลาด คนโง คนมฐานะสง ตำ ปานกลาง
คนตาบอด หหนวก ตาด หด งอยเปลยเสยขา พกลพการ และอนๆ ไมม
ประมาณ ทางศาสนธรรมเรยกวา ผยงตกอยในวยความคะนองทางใจ
หมดความสงาราศทางใจ หาความสขไมได อาภพความสขทางใจ
ตายแลวขาดทนทงขนทงลอง เชนเดยวกบตนไม จะมกงกานดอกผลดก
หนาหรอไม ไมเปนประมาณ รากแกวเสยหรอโคนลงแลว ยอมเสยความ
เปนสงาราศและผลประโยชนฉะนน แตลำตนหรอกงกานของตนไม กยง
อาจจะมาทำประโยชนอยางอนไดบาง ไมเหมอนมนษยตาย
123
โทษแหงความคะนองของใจ ทไมมธรรมะเปนเครองรกษา จะหาจด
ความสขไมพบตลอดกาล แมความสขจะเกดเพราะความคะนองของใจเปน
ผแสวงหามาได กเปนความสขชนดเปนบทบาททจะเพมความคะนองของใจ
ใหมความกลาแขงไปในทางทไมถก มากกวาจะเปนความสขทพงพอใจ
ฉะนนสมาธ คอ ความสงบหรอความตงมนของใจ จงเปนขาศกตอ
ความคะนองของใจทไมอยากรบ “ยา” คอ กรรมฐาน ผตองการปราบ
ปรามความคะนองของใจ ซงเคยเปนขาศกตอสตวมาหลายกปนบไมถวน
จงจำเปนตองฝนใจรบ “ยา” คอ กรรมฐาน การรบยาหมายถง การอบรม
ใจของตนดวยธรรมะ ไมปลอยตามลำพงของใจ ซงชอบความคะนองเปน
มตรตลอดเวลา คอ นอมธรรมเขามากำกบใจ ธรรมกำกบใจ เรยกวา
กรรมฐาน ม ๔๐ หอง ตามจรตนสยของบรรดาสตว ไมเหมอนกน ม กสณ
๑๐ อสภ ๑๐ อนสสต ๑๐ พรหมวหาร ๔ อาหาเรปฏกลสญญา ๑
จตธาตวตถาน ๑ และ อรป ๔ จะขอยกมาพอประมาณ ทใชกนโดยมาก
และใหผลแกผปฏบตเปนทพงพอใจ คอ
อาการของกาย ๓๒ ม เกสา (ผม) โลมา (ขน) นขา (เลบ) ทนตา
(ฟน) ตโจ (หนง) ททานเรยกวา กรรมฐาน ๕ หรอ พทโธ ธมโม สงโฆ
ฯลฯ หรออานาปานสต (ระลกลมหายใจเขาออก) บทใดกได ตามแต
จรตชอบ เพราะนสยไมเหมอนกน จะใชกรรมฐานอยางเดยวกน ยอม
เปนการขดตอจรต ไมไดผลเทาทควร เมอชอบบทใดกตกลงใจนำบทนน
มาบรกรรม เชน จะบรกรรมเกสา กนกวาเกสาซำอยในใจ ไมออกเสยง
124
เปนคำพดใหไดยนออกมาภายนอก (แตลำพงนกเอาชนะใจไมได จะบร
กรรมทำนองสวดมนต เพอใหเสยงผกใจไว จะไดสงบกได ทำจนกวาใจ
จะสงบไดดวยคำบรกรรม จงหยด) พรอมทงใจใหทำความรสกไวกบผม
บนศรษะ จะบรกรรมบทใดกใหทำความรอยกบกรรมฐานบทนน เชน
เดยวกบบรกรรมบทเกสา ซงทำความรอยในผมบนศรษะฉะนน
สวนการบรกรรมบท พทโธ ธมโม สงโฆ บทใดๆ ใหทำความรไว
จำเพาะใจไมเหมอนบทอนๆ คอ ใหคำบรกรรมวา พทโธ เปนตน
สมพนธกนอยกบใจไปตลอดจนกวาจะปรากฏ พทโธ ในคำบรกรรมกบผร
คอ ใจเปนอนเดยวกน แมผจะบรกรรมบท ธมโม สงโฆ ตามจรต กพงบร
กรรมใหสมพนธกนกบใจ จนกวาจะปรากฏ ธมโม หรอ สงโฆ เปนอน
เดยวกนกบใจ ทำนองเดยวกบบท พทโธ เถดฯ
อานาปานสตภาวนา ถอลมหายใจเขาหายใจออก เปนอารมณของใจ
มความรและสตอยกบลมหายใจเขาออก เบองตนการตงลม ควรตงท
ปลายจมกหรอเพดานเพราะเปนทกระทบลมหายใจ พอถอเอาเปน
เครองหมายได เมอทำจนชำนาญ และลมละเอยดเขาไปเทาไร จะคอยร
หรอเขาใจความสมผสของลมเขาไปโดยลำดบ จนปรากฏลมทอย
ทามกลางอก หรอลนปแหงเดยว ทนจงกำหนดลม ณ ทนน ไมตองกงวล
ออกมากำหนดหรอตามรลมทปลายจมกหรอเพดานอกตอไป
การกำหนดลมจะตามดวย พทโธ เปนคำบรกรรมกำกบลมหายใจเขา
ออกดวยกได เพอเปนการพยงผรใหเดน จะไดปรากฏลมชดขนกบใจ
125
เมอชำนาญในลมแลว ตอไปทกครงทกำหนด จงกำหนดลงทลมหายใจ
ทามกลางอกหรอลนปโดยเฉพาะ ทงนสำคญอยทตงสต จงตงสตกบใจ
ใหมความรสกในลมทกขณะทลมเขาและลมออก สนหรอยาว จนกวาจะ
รชดในลมหายใจ มความละเอยดเขาไปทกท และจนปรากฏความ
ละเอยดของลมกบใจเปนอนเดยวกน
ทนใหกำหนดลมอยจำเพาะใจ ไมตองกงวลในคำบรกรรมใดๆ ทงสน
เพราะการกำหนดลมเขาออกและสนยาวตลอดคำบรกรรมนนๆ กเพอจะ
ใหจตถงความละเอยด เมอถงลมละเอยดทสด จตจะปรากฏมความ
สวางไสว เยอกเยนเปนความสงบสขและรอยจำเพาะใจ ไมเกยวของกบ
อารมณใดๆ แมทสดกองลมกลดละความเกยวของ ในขณะนนไมมความ
กงวล เพราะจตวางภาระ มความรอยจำเพาะใจดวงเดยว คอ ความเปนหนง
(เอกคคตารมณ) นคอผลทไดรบจากการเจรญอานาปานสตกรรมฐาน
ในกรรมฐานบทอนพงทราบวา ผภาวนาจะตองไดรบผลเชนเดยวกนกบบทน
การบรกรรมภาวนา มบทกรรมฐานนนๆ เปนเครองกำกบใจดวยสต
จะระงบความคะนองของใจไดเปนลำดบ จะปรากฏความสงบสขขนทใจ
มอารมณอนเดยว คอรอยจำเพาะใจ ปราศจากความฟงซานใด ๆ ไมม
สงมากวนใจใหเอนเอยง เปนความสขจำเพาะใจ ปราศจากความเสกสรร
หรอปรงแตงใดๆ ทงสน เพยงเทาน ผปฏบตจะเหนความอศจรรยในใจ
ทไมเคยประสบมาแตกาลไหนๆ และเปนความสขทดดดมยงกวาอนใดท
เคยผานมา
126
อนงพงทราบ ผบรกรรมบทกรรมฐานนนๆ บางทานอาจปรากฏ
อาการแหงกรรมฐาน ทตนกำลงบรกรรมนนขนทใจ ในขณะทกำลงบร
กรรมอยกได เชน ปรากฏผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก
เปนตน อาการใดอาการหนง ประจกษกบใจเหมอนมองเหนดวยตาเนอ
เมอปรากฏอยางน พงกำหนดดอาการทตนเหนนนใหชดเจนตดใจ และ
กำหนดใหตงอยางนนไดนาน และตดใจเทาไรยงด เมอตดใจแนบสนท
แลวจงทำความแยบคายในใจ กำหนดสวนทเหนนน โดยเปนของปฏกล
โสโครก ทงอาการสวนใน และอาการสวนนอกของกายโดยรอบ และแยก
สวนของกายออกเปนสวนๆ หรอเปนแผนกๆ ตามอาการนนๆ โดย
เปนกองผม กองขน กองเนอ กองกระดก ฯลฯ
เสรจแลวกำหนดใหเนาเปอยลงบาง กำหนดไฟเผาบาง กำหนดให
แรง กา หมา กนบาง กำหนดใหแตกลงสธาตเดมของเขา คอ ดน นำ ลม ไฟ
บางเปนตน การทำอยางนเพอความชำนาญ คลองแคลวของใจในการ
เหนกาย เพอความเหนจรงในกายวา มอะไรอยในนน เพอความบรรเทา
และตดขาดเสยไดซงความหลงกาย อนเปนเหตใหเกดราคะตณหา คอ
ความคะนองของใจ ทำอยางนไดชำนาญเทาไรยงด ใจจะสงบละเอยดเขา
ทกท ขอสำคญเมอปรากฏอาการของกายขน อยาปลอยใหผานไปโดยไม
สนใจ และอยากลวอาการของกายทปรากฏ จงกำหนดไวเฉพาะหนา
ทนท กายนเมอภาวนาไดเหนจนตดใจจรงๆ จะเกดความเบอหนายสลด
สงเวชตน จะเกดขนพองสยองเกลา นำตาไหลลงทนท อนงผทปรากฏ
127
กายขนเฉพาะหนาในขณะภาวนา ใจจะเปนสมาธไดอยางรวดเรว และจะ
ทำปญญาใหแจงไปพรอมๆ กนกบความสงบของใจทภาวนาเหนกาย
ผทไมเหนอาการของกาย จงทราบวา การบรกรรมภาวนาทงน
กเปนการภาวนาเพอจะยงจตใหเขาสความสงบสขเชนเดยวกน จงไมมขอ
ระแวงสงสยทตรงไหนวา จตจะไมหยงลงสความสงบ และเหนภยดวย
ปญญาในวาระตอไป จงทำความมนใจในบทภาวนา และคำบรกรรมของ
ตนอยาทอถอย ผดำเนนไปโดยวธใด พงทราบวา ดำเนนไปสจดประสงค
เชนเดยวกน และจงทราบวา บทธรรมทงหมดน เปนบทธรรมทจะนำใจ
ไปสสนตสข คอ พระนพพาน อนเปนจดสดทายของการภาวนาทกบทไป
ฉะนน จงทำตามหนาทแหงบทภาวนาของตน อยาพะวกพะวนในกรรมฐาน
บทอนๆ จะเปนความลงเลสงสย ตดสนใจลงไปสความจรงไมได จะเปน
อปสรรคแกความจรงใจตลอดกาล จงตงใจทำดวยความมสตจรงๆ และ
อยาเรยงศล สมาธ ปญญา ใหนอกไปจากใจ เพราะกเลสคอ ราคะ โทสะ
โมหะ เปนตน อยทใจ ใครไมไดเรยงรายเขา เมอคดไปทางผด มนกเกด
กเลสขนมาทใจดวงนน ไมไดกำหนดหรอนดกนวา ใครจะมากอนมาหลง
มนเปนกเลสมาทเดยว กเลสชนดไหนมา มนกทำใหเรารอนไดเชนเดยวกน
เรองของกเลสมนจะตองเปนกเลสเรอยไปอยางน กเลสตวไหนจะมากอน
มาหลงเปนไมเสยผล ทำใหเกดความรอนไดทงนน วธการแกกเลสอยาคอย
ใหศลไปกอน สมาธมาทสอง ปญญามาทสาม นเรยกวา ทำสมาธเรยงแบบ
เปนอดต อนาคตเสมอไป หาความสงบสขไมไดตลอดกาล
128
129
ปญญาอบรมสมาธ
ความจรงการภาวนาเพอใหใจสงบ ถาสงบดวยวธปลอบโยนโดยทาง
บรกรรมไมได ตองภาวนาดวยวธปราบปรามขเขญ คอคนคดหาเหตผลใน
สงทจตตดของดวยปญญา แลวแตความแยบคายของปญญา จะหาอบาย
ทรมานจตดวงพยศ จนปรากฏใจยอมจำนนตามปญญาวา เปนความจรง
อยางนนแลว ใจจะฟงซานไปไหนไมได ตองหยงเขาสความสงบเชนเดยว
กบสตวพาหนะตวคะนอง ตองฝกฝนทรมานอยางหนกจงจะยอมจำนน
ตอเจาของ
ฉะนนในเรองนจะขอยกอปมาเปนหลกเทยบเคยง เชน ตนไมบาง
ประเภท ตงอยโดดเดยวไมมสงเกยวของ ผตองการตนไมนนกตองตด
ดวยมดหรอขวาน เมอขาดแลว ไมตนนนกลมลงสจดทหมาย แลวนำไป
ไดตามตองการ ไมมความยากเยนอะไรนก แตไมอกบางประเภท ไมตง
อยโดดเดยว ยงเกยวของอยกบกงแขนงของตนอนๆ อกมาก ยากทจะตด
ใหลงสทหมายได ตองใชปญญาหรอสายตาตรวจดสงเกยวของของตนไม
นนโดยถถวน แลวจงตดตนไมนนใหขาด พรอมทงตดสงเกยวของจนหมด
สนไป ไมยอมตกหรอลมลงสทหมายและนำไปไดตามความตองการ
ฉนใด จรตนสยของคนเรากฉนนน
130
คนบางประเภทไมคอยมสงแวดลอมเปนภาระกดถวงใจมาก เพยงใชคำบรกรรมภาวนา พทโธ ธมโม สง.โฆ เปนตน บทใดบทหนงเขาเทานน ใจกไดรบความสงบเยอกเยนเปนสมาธลงได กลายเปนตนทนหนนปญญา ใหกาวหนาตอไปไดอยางสบายทเรยกวา สมาธอบรมปญญา แตคนบางประเภทมสงแวดลอมเปนภาระกดถวงใจมาก และเปนนสยชอบคดอะไรมากอยางน จะอบรมดวยคำบรกรรมอยางทกลาวมาแลวนน ไมสามารถทจะยงจตใหหยงลงสความสงบเปนสมาธได ตองใชปญญาไตรตรองเหตผล ตดตนเหตของความฟงซานดวยปญญา เมอปญญาไดหวานลอมในสงทจตตดของนนไวอยางหนาแนนแลว จตจะมความรเหนอปญญาไปไมได และจะหยงลงสความสงบเปนสมาธได ฉะนนคนประเภทน จะตองฝกฝนจตใหเปนสมาธไดดวยปญญา ทเรยกวา ปญญาอบรมสมาธ ตามชอหวเรองทใหไวแลวในเบองตนนน เมอสมาธเกดมขนดวยอำนาจปญญา อนดบตอไปสมาธกกลายเปนตนทนหนนปญญาใหมกำลงกาวหนา สดทายกลงรอยเดยวกนกบหลกเดมทวา สมาธอบรมปญญา
ผตองการอบรมใจใหเปนไปเพอความฉลาด รเทาทนกลมายาของกเลส อยายดปรยตจนเกดกเลส แตกอยาปลอยวางปรยตจนเลยศาสดา ผดพระประสงคของพระพทธเจาทงสองนย คอ ในขณะททำสมาธภาวนา อยาสงใจไปยดปรยตจนกลายเปนอดตอนาคตไป ใหตงจตลงสปจจบน คอ เฉพาะหนา มธรรมทตนเกยวของเปนอารมณเทานน เมอมขอของใจ ตดสนใจลงไมไดวาถกหรอผด เวลาออกจากทภาวนาแลว จงตรวจสอบกบปรยต แตจะตรวจสอบทกขณะไปกผด เพราะจะกลายเปนความร ในแบบ ไมใชความรเกดจากภาวนา ใชไมได
131
สรปความ ถาจตสงบไดดวยอารมณสมถะ คอ คำบรกรรมดวย
ธรรมบทใด กบรกรรมบทนน ถาจะสงบไดดวยปญญาสกดกนโดยอบาย
ตางๆ กตองใชปญญาเปนพเลยงเพอความสงบเสมอไป ผลรายไดจาก
การอบรมทงสองวธน คอ ความสงบและปญญา อนจะมรศมแฝงขนจาก
ความสงบนนๆ
132
สมาธ
สมาธ วาโดยชอและอาการแหงความสงบ ม ๓ คอ
ขณกสมาธ ตงมนหรอสงบชวคราวแลวถอนขนมา
อปจารสมาธ ทานวา รวมเฉยดๆ นานกวาขณกสมาธ แลวถอนขนมา
จากนขอแทรกทศนะของ “ธรรมปา” เขาบางเลกนอย อปจารสมาธ
เมอจตสงบลงไปแลว ไมอยกบทถอยออกมาเลกนอย แลวตามรเรอง
ตางๆ ตามแตจะมาสมผสใจ บางครงกเปนเรองเกดจากตนเอง ปรากฏ
เปนนมตขนมา ดบาง ชวบาง แตเบองตนเปนนมตเกดกบตนมากกวา
ถาไมรอบคอบกทำใหเสยได เพราะนมตทจะเกดขนจากสมาธประเภทน
มมากเอาประมาณไมได บางครงกปรากฏเปนรปรางของตวเองนอนตาย
และเนาพองอยตอหนา เปนผตาย และเนาพองอยตอหนาบาง มแตโครง
กระดกบาง เปนซากศพเขากำลงหามผานมาตอหนาบาง เปนตน
ทปรากฏลกษณะน ผฉลาดกถอเอาเปน อคคนมตเพอเปนปฏภาคนมตได
เพราะจะยงสมาธใหแนนหนา และจะยงปญญาใหคมกลาไดเปนลำดบ
สำหรบผกลาตอเหตผล เพอจะยงประโยชนตนใหสำเรจ ยอมไดสต
ปญญาจากนมตนนๆ เสมอไป
แตผขขลาดหวาดกลวอาจจะทำใจใหเสย เพราะสมาธประเภทนม
จำนวนมาก เพราะเรองทนากลวมมาก เชน ปรากฏมคน รปราง สสน
วรรณะ นากลว ทำทาจะฆาฟน หรอจะกนเปนอาหาร อยางนเปนตน
แตถาเปนผกลาหาญตอเหตการณแลว กไมมความเสยหายอะไรเกดขน
133
ยงจะไดอบายเพมขนจากนมตหรอสมาธประเภทนเสยอก สำหรบผมกกลว
ปกตกแสหาเรองกลวอยแลว ยงปรากฏนมตทนากลวกยงไปใหญ ดไมด
อาจจะเปนบาขนในขณะนนกได
สวนนมตนอกทผานมา จะรหรอไมวาเปนนมตนอก หรอนมตเกดกบ
ตวนน ตองผานนมตใน ซงเกดกบตวไปจนชำนาญแลวจงจะสามารถรได
นมตนอกนน เปนเรองทเกยวกบเหตการณตางๆ ของคนหรอสตว เปรต
ภตผ เทวบตร เทวดา อนทร พรหม ทมาเกยวของกบสมาธในเวลานน
เชนเดยวกบเราสนทนากนกบแขกทมาเยยม เรองปรากฏขนจะนานหรอ
ไมนน แลวแตเหตการณจะยตลงเมอใด บางครงเรองหนงจบลง เรองอน
แฝงเขามาตอกนไปอกไมจบสนลงงายๆ เรยกวา สนบางยาวบาง เมอจบ
ลงแลว จตกถอนขนมา บางครงกกนเวลาหลายชวโมง
สมาธประเภทนแมรวมนานเทาใดกตาม เมอถอนขนมาแลวกไมม
กำลงเพมสมาธใหแนนหนา และไมมกำลงหนนปญญาไดดวย เหมอนคน
นอนหลบแลวฝนไป ธาตขนธยอมไมมกำลงเตมท สวนสมาธทรวมลงแลว
อยกบท พอถอนขนมาปรากฏเปนกำลงหนนสมาธใหแนนหนา เชนเดยว
กบคนนอนหลบสนทดไมฝน พอตนขนธาตขนธรสกมกำลงด ฉะนนสมาธ
ประเภทน ถายงไมชำนาญ และรอบคอบดวยปญญา กทำใหเสยคน เชน
เปนบาไปได โดยมากนกภาวนาทเขาเลาลอกนวา “ธรรมแตก” นน
เปนเพราะสมาธประเภทน แตเมอรอบคอบดแลวกเปนประโยชนเกยวกบ
เหตการณไดด
134
สวนอคคหนมตทปรากฏขนจากจตตามทไดอธบายไวขางตนนน เปน
นมตทควรแกการปฏภาคในหลกภาวนา ของผตองการอบายแยบคายดวย
ปญญาโดยแท เพราะเปนนมตทเกยวกบอรยสจ นมตอนหลงตองนอม
เขาหา จงจะเปนอรยสจไดบาง แตทงนมตเกดกบตน และนมตผานมาจาก
ภายนอก ถาเปนคนขลาดกอาจเสยไดเหมอนกน สำคญอยทปญญาและ
ความกลาหาญตอเหตการณ ผมปญญาจงไมประมาทสมาธประเภทนโดย
ถายเดยว เชน งเปนตวอสรพษ เขานำมาเลยงไวเพอถอเอาประโยชนจากง
กยงได วธปฏบตในนมตทงสองซงเกดจากสมาธประเภทน นมตทเกดจาก
จตทเรยกวา “นมตใน” จงทำปฏภาค มแบงแยก เปนตน ตามทไดอธบาย
ไวขางตนแลว นมตทผานมาอนเกยวแกคนหรอสตว เปนตน ถาสมาธยงไม
ชำนาญ จงงดไวกอนอยาดวนสนใจ เมอสมาธชำนาญแลว จงปลอยจต
ออกรตามเหตการณปรากฏ จะเปนประโยชนทเกยวกบเรองราวในอดต
อนาคตไมนอยเลย สมาธประเภทนเปนสมาธทแปลกมาก อยาดวน
เพลดเพลนและเสยใจในสมาธประเภทนโดยถายเดยว จงทำใจใหกลาหาญ
ขณะทนมตนานาประการเกดขนจากสมาธประเภทน เบองตนใหนอมลงส
ไตรลกษณ ขณะนมตปรากฏขนจะไมทำใหเสย
แตพงทราบวา สมาธประเภทมนมตนไมมทกรายไป รายทไมมกคอ
เมอจตสงบแลว รวมอยกบท จะรวมนานเทาไร กไมคอยมนมตมา
ปรากฏ หรอจะเรยกงายๆ กคอ รายทปญญาอบรมสมาธ แมสงบรวมลง
แลวจะอยนานหรอไมนานกตามกไมมนมต เพราะเกยวกบปญญาแฝงอย
กบองคสมาธนน สวนรายทสมาธอบรมปญญา มกจะปรากฏนมตแทบ
135
ทกรายไป เพราะจตประเภทนรวมลงอยางเรวทสด เหมอนคนตกบอตก
เหวไมคอยระวงตว ลงรวดเดยวกถงทพกของจต แลวกถอนออกมาร
เหตการณตางๆ จงปรากฏเปนนมตขนมาในขณะนน และกเปนนสยของ
จตประเภทนแทบทกรายไป แตจะเปนสมาธประเภทใดกตาม ปญญาเปน
สงสำคญประจำสมาธประเภทนนๆ เมอถอนออกมาแลว จงไตรตรอง
ธาตขนธดวยปญญา เพราะปญญากบสมาธเปนธรรมคเคยงกน จะแยก
จากกนไมได ถาสมาธไมกาวหนาตองใชปญญาหนนหลง ขอยตเรอง
อปจารสมาธแตเพยงเทาน
อปปนาสมาธ เปนสมาธทละเอยดและแนนหนามนคง ทงรวมอย
ไดนาน จะใหรวมอยหรอถอนขนมาไดตามตองการ สมาธทกประเภท
พงทราบวา เปนเครองหนนปญญาไดตามกำลงของตน คอ สมาธ
อยางหยาบ อยางกลาง และอยางละเอยด กหนนปญญาอยางหยาบ
อยางกลาง และอยางละเอยดเปนชนๆ ไป แลวแตผมปญญาจะนำออกใช
แตโดยมากจะเปนสมาธประเภทใดกตามปรากฏขน ผภาวนามกจะตด
เพราะเปนความสข ในขณะทจตรวมลงและพกอย การทจะเรยกวาจตตด
สมาธ หรอตดความสงบไดนนไมเปนปญหา ในขณะทจตพกรวมอย
จะพกอยนานเทาไรกไดตามขนของสมาธ ทสำคญกคอ เมอจตถอนขน
มาแลวยงอาลยในความพกของจต ทงๆ ทตนมความสงบพอทจะใช
ปญญาไตรตรอง และมความสงบจนพอตว ซงควรจะใชปญญาไดอยาง
เตมทแลว แตยงพยายามทจะอยในความสงบไมสนใจในปญญาเลย
อยางนเรยกวา ตดสมาธถอนตวไมขน
136
137
ปญญา
ทางทถกและราบรนของผปฏบตกคอ เมอจตไดรบความสงบพอเหน
ทางแลว ตองฝกหดจตใหคดคนในอาการของกาย จะเปนอาการเดยว
หรอมากอาการกตาม ดวยปญญาคลคลายดกายของตน เรมตงแต ผม
ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก เยอในกระดก มาม หวใจ ตบ พงผด
ไต ปอด ไสนอย ไสใหญ อาหารใหม อาหารเกาๆ ฯลฯ ทเรยกวา อาการ ๓๒
ของกาย สงเหลานตามปกตเตมไปดวยของปฏกลนาเกลยดตลอดเวลา
ไมมอวยวะสวนใดจะสวยงามตามโมหนยม ยงเปนอยกปฏกล ตายแลว
ยงเปนมากขนไมวาสตว บคคล หญงชาย มความเปนอยางนทงนน
ในโลกนเตมไปดวยของอยางน หาสงทแปลกกวานไมม ใครอยในโลกน
ตองมอยางน ตองเปนอยางน ตองเหนอยางน
ความเปนอนจจ ไมเทยง กกายอนน ทกข ความลำบากกกายอนน
อนตตา ปฏเสธความประสงคของสตวทงหลายกกายอนน สงทไมสมหวง
ทงหมดกอยทกายอนน ความหลงสตวหลงสงขารกหลงกายอนน ความ
ถอสตวถอสงขารกถอกายอนน ความพลดพรากจากสตวและสงขารก
พลดพรากจากกายอนน ความหลงรกหลงชงกหลงกายอนน ความไม
อยากตายกหวงกายอนน ตายแลวรองไหหากนกเพราะกายอนน ความ
ทกขทรมานแตวนเกดจนถงวนตายกเพราะกายอนน ทงสตวและบคคล
วงวอนไปมาหาอยหากน ไมมวนไมมคน กเพราะเรองของกายอนเดยวน
มหาเหตมหาเรองใหญโตในโลก ทเปนกงจกรผนมนษยและสตวไมมวน
ลมตาเตมดวง ประหนงไฟเผาอยตลอดเวลา กคอเรองของกายเปนเหต
138
กเลสทวมหวจนเอาตวไมรอดกเพราะกายอนน สรปความเรองในโลก
คอเรองเพอกายอนเดยวนทงนน
เมอพจารณากายพรอมทงเรองของกายใหแจงประจกษกบใจ ดวย
ปญญาอยอยางน ไมมวนหยดยง กเลสจะยกกองพลมาจากไหนใจจงจะ
สงบลงไมได ปญญาอานประกาศความจรงใหใจฟงอยอยางนตลอดเวลา
ใจจะฝนความจรงจากปญญาไปไหน เพราะกเลสกเกดจากใจ ปญญาก
เกดจากใจ เรากคอใจ จะแกกเลสดวยปญญาของเราจะไมไดอยางไร เมอ
ปญญาเปนไปในกายอยอยางน จะไมเหนแจงในกายอยางไรเลา? เมอ
เหนกายแจงประจกษใจดวยปญญาอยางน ใจตองเบอหนายในกายตน
และกายคนอนสตวอน ตองคลายความกำหนดยนดในกาย แลวถอน
อปาทานความถอมนในกาย โดยสมจเฉทปหาน พรอมทงความรเทากาย
ทกสวน ไมหลงรกหลงชงในกายใดๆอกตอไป
การทจตใชกลอง คอ ปญญา ทองเทยวในเมอง “กายนคร” ยอมเหน
“กายนคร” ของตน และ “กายนคร” ของคนและสตวทวไปไดชด ตลอด
จนทางสามแพรง คอไตรลกษณ อนจจ ทกข อนตตา และทางสแพรง
คอ ธาตส ดน นำ ลม ไฟ ทวทงตรอกของทางสายตางๆ คอ อาการของ
กายทกสวน พรอมทงหองนำ ครวไฟ (สวนขางในของรางกาย) แหงเมอง
กายนคร จดเปน โลกวท ความเหนแจงในกายนครทวทงไตรโลกธาต
กไดดวย ยถาภตญาณทสสนะ ความเหนตามเปนจรงในกายทกสวน
หมดความสงสยในเรองของกายทเรยกวา รปธรรม
139
ตอไปนจะอธบายวปสสนาเกยวกบ นามธรรม คอ เวทนา สญญา
สงขาร และวญญาณ นามธรรมทงสน เปนสวนหนงของขนธหา แตละ
เอยดไปกวารปขนธ คอ กาย ไมสามารถมองเหนดวยตา แตรไดทางใจ
เวทนา คอ สงทจะตองเสวยทางใจ สขบาง ทกขบาง เฉยๆ บาง สญญา
คอ ความจำ เชน จำชอจำเสยง จำวตถสงของ จำบาลคาถา เปนตน
สงขาร คอ ความคด ความปรง เชน คดด คดชว คดกลางๆ ไมด ไมชว
หรอ ปรงอดตอนาคต เปนตน และ วญญาณ ความรบร คอ รบร รป
เสยง กลน รส เครองสมผส และธรรมารมณ ในขณะทสงเหลานมา
กระทบ ตา ห จมก ลน กาย และใจ นามธรรมทงสน เปนอาการของใจ
ออกมาจากใจ รไดทใจ และเปนมายาของใจดวย ถาใจยงไมรอบคอบ
จงจดวา เปนเครองปกปดความจรงไดดวย
การพจารณานามธรรมทงส ตองพจารณาดวยปญญา โดยทาง
ไตรลกษณลวนๆ เพราะขนธเหลานมไตรลกษณประจำตนทกอาการท
เคลอนไหว แตวธพจารณาในขนธทงสน ตามแตจรตจะชอบในขนธใด
ไตรลกษณใด หรอทวไปในขนธ และไตรลกษณนนๆ จงพจารณาตาม
จรตชอบในขนธและไตรลกษณนนๆ เพราะขนธและไตรลกษณหนงๆ
เปนธรรมเกยวโยงถงกน จะพจารณาเพยงขนธหรอไตรลกษณเดยวกเปน
เหตใหความเขาใจหยงทราบไปในขนธและไตรลกษณอนๆ ไดโดย
สมบรณ เชนเดยวกบพจารณาไปพรอมๆ กน เพราะขนธและไตรลกษณ
เหลานมอรยสจเปนรวกนเขตแดนรบรองไวแลว เชนเดยวกบการรบ
140
ประทานอาหารลงในทแหงเดยว ยอมซมซาบไปทวอวยวะนอยใหญของ
รางกาย ซงเปนสวนใหญรบรองไวแลวฉะนน
เพราะฉะนนผปฏบตจงตงสตและปญญาใหเขาใกลชดตอนามธรรม
คอ ขนธสน ทกขณะทขนธนนๆ เคลอนไหว คอ ปรากฏขน ตงอย และ
ดบไป และไมเทยง เปนทกข เปนอนตตาประจำตน ไมมเวลาหยดยงตาม
ความจรงของเขา ซงแสดงหรอประกาศตนอยอยางน ไมมเวลาสงบแมแต
ขณะเดยว ทงภายใน ทงภายนอก ทวโลกธาตประกาศเปนเสยงเดยวกน
คอ ไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา ปฏเสธความหวงของสตว พดงายๆ ก
คอ ธรรมทงนไมมเจาของ ประกาศตนอยอยางอสรเสรตลอดกาล
ใครหลงไปยดเขากพบแตความทกขดวยความเหยวแหงใจตรอมใจ
หนกเขากนอยหลบนอนไมได นำตาไหลจนจะกลายเปนแมนำลำคลอง
ไหลนองตลอดเวลา และตลอดอนนตกาลทสตวยงหลงของอย ชใหเหน
งายๆ ขนธทงหาเปนบอหลงนำตาของสตวผลมหลงนนเอง การพจารณา
ใหรดวยปญญาชอบในขนธและสภาวธรรมทงหลาย กเพอจะประหยด
นำตาและตดภพชาตใหนอยลง หรอใหขาดกระเดนออกจากใจผเปน
เจาทกข ใหไดรบสขอยางสมบรณนนเอง
สภาวธรรมมขนธเปนตนน จะเปนพษสำหรบผยงลมหลง สวนผรเทาทน
ขนธและสภาวธรรมทงปวงแลว สงทงนจะสามารถทำพษอะไรได และ
ทานยงถอเอาประโยชนจากสงเหลานไดเทาทควร เชนเดยวกบขวาก
หนามทมอยทวไป ใครไมรไปโดนเขากเปนอนตราย แตถารวาเปนหนาม
141
แลวนำไปทำรวบานหรอกนสงปลกสราง กไดรบประโยชนเทาทควร
ฉะนน เพราะฉะนนผปฏบต จงทำความแยบคายในขนธและสภาวธรรม
ดวยด สงทงนเกดดบอยกบจตทกขณะ จงตามรความเปนไปของเขาดวย
ปญญาวาอยางไรจะรอบคอบและรเทานน จงถอเปนภาระสำคญประจำ
อรยาบถ อยาไดประมาทนอนใจ
ธรรมเทศนาทแสดงขนจากขนธและสภาวธรรมทวไปในระยะน
จะปรากฏทางสตปญญาไมมเวลาจบสน และเทศนไมมจำนนทางสำนวน
โวหาร ประกาศเรองไตรลกษณประจำตลอดเวลา ทงกลางวน กลางคน
ยน เดน นง นอน ทงเปนระยะทปญญาของเราควรแกการฟงแลว
เหมอนเราไดไตรตรองตามธรรมเทศนาของพระธรรมกถกอยางสดซง
นนเอง ขนนนกปฏบตจะรสกวาเพลดเพลนเตมท ในการคนคดตามความ
จรงของขนธ และสภาวธรรมทประกาศความจรงประจำตน แทบไมม
เวลาหลบนอน เพราะอำนาจความเพยรในหลกธรรมชาต ไมขาดวรรค
ขาดตอนโดยทางปญญา สบตอในขนธหรอสภาวธรรมซงเปนหลก
ธรรมชาตเชนเดยวกน กจะพบความจรงจากขนธและสภาวธรรม
ประจกษใจขนมาดวยปญญาวา แมขนธทงมวลและสภาวธรรมทวไป
ตลอดไตรโลกธาต กเปนธรรมชาตธรรมดาของเขาอยางนน ไมปรากฏวา
สงเหลานเปนกเลสตณหาตามโมหนยมแตอยางใด
142
อปมาเปนหลกเทยบเคยง เชน ของกลางทโจรลกไปกพลอยเปนเรอง
ราวไปตามโจร แตเมอเจาหนาทไดสบสวนสอบสวนดถวนถ จนไดพยาน
หลกฐานเปนทพอใจแลว ของกลางจบไดกสงคนเจาของเดม หรอเกบไว
ในสถานทควรไมมโทษแตอยางใด เจาหนาทกมไดตดใจในของกลาง
ปญหาเรองโทษกขนอยกบโจร เจาหนาทจะตองเกยวของกบโจรและจบ
ตวไปสอบสวนตามกฎหมาย เมอไดความตามพยานหลกฐานถกตองตาม
กฎหมายวาเปนความจรงแลว กลงโทษผตองหาตามกฎหมายและปลอย
ตวผไมมความผดและไมมสวนเกยวของออกไปเปนอสรเสรตามเดม
ฉนใด เรองอวชชาจตกบสภาวธรรมทงหลายกฉนนน
ขนธและสภาวธรรมทวทงไตรโลกธาต ไมมความผดและเปนกเลส
บาปธรรมแตอยางใด แตพลอยเปนเรองไปดวย เพราะจตผฝงอยใต
อำนาจของอวชชา ไมรตววาอวชชาคอใคร อวชชากบจตจงกลมกลนเปน
อนเดยวกน เปนจตหลงไปทงดวง เทยวกอเรองรก เรองชง ฝงไวตามธาต
ขนธ คอ ตามรป เสยง กลน รส เครองสมผส ตามตา ห จมก ลน กาย
และใจ และฝงรกฝงชงไวตามรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ตลอด
ไตรโลกธาต เปนสภาวะทถกจบจองและรกชงยดถอจากใจดวงลมหลงนทง
สน เพราะอำนาจความจบจองยดถอเปนเหต ใจอวชชาดวงนจงเทยวเกด
แก เจบ ตาย หมนเวยนไปไดทกกำเนด ไมวาสง ตำ ด ชว ในภพทงสามน
143
แมจะแยกกำเนดของสตวทตางกนในภพนนๆ ไวมากเทาไร ใจดวง
อวชชานสามารถจะไปถอเอากำเนดในภพนนๆ ไดตามแตปจจยเครอง
หนนของจตดวงน มกำลงมากนอยและดชวเทาไร ใจดวงนตองไปเกดได
ตามโอกาสทจะอำนวย ตามสภาวะทงหลายทใจดวงนมความเกยวของ
จงกลายเปนเรองผดจากความจรงของตนไปโดยลำดบ เพราะอำนาจ
อวชชาอนเดยวเทาน จงกอเหตรายปายสไปทวไตรโลกธาตใหแปรสภาพ
คอ ธาตลวนๆ ของเดมไปเปนสตว เปนบคคล และเปนความเกด แก
เจบ ตาย ตามโมหะ (อวชชา) นยม เมอทราบชดดวยปญญาวา ขนธหา
และสภาวธรรมทงหลาย ไมใชตวเรองและตวกอเรอง เปนแตพลอยม
เรอง เพราะอวชชาเปนผเรองอำนาจ บนดาลใหสภาวะทงหลายเปนไปได
ตามอยางนแลว ปญญาจงตามคนลงทตนตอ คอจตดวงร อนเปนบอเกด
ของเรองทงหลายอยางไมหยดยงตลอดอรยาบถ คอ ยน เดน นง นอน
โดยความไมวางใจในความรอนน
เมอสตปญญาทไดฝกซอมเปนเวลานานจนมความสามารถเตมท
ไดแผวงลอมและฟาดฟนเขาไปตรงจดใหญ คอ ผรทเตมไปดวยอวชชา
อยางไมรรอ ตอยทธกนทางปญญา เมออวชชาทนตอดาบเพชร คอสต
ปญญาไมไหวกทลายลงจากจตทเปนแทนบลลงกอนประเสรฐของอวชชา
มาแตกาลไหนๆ เมออวชชาไดถกทำลายตายลงไปแลวดวยอำนาจ
“มรรคญาณ” ซงเปนอาวธทนสมย เพยงขณะเดยวเทานน ความจรงทง
หลายทไดถกอวชชากดขบงคบเอาไวนานเปนแสนกปนบไมถวน กไดถก
144
เปดเผยขนมาเปนของกลาง คอ เปนความจรงลวนๆ ทงสน ธรรมทไม
เคยรไดปรากฏขนมาในวาระสดทาย “ยถาภตญาณทสสนะ” เปนความร
เหนตามเปนจรงในสภาวธรรมทงหลายอยางเปดเผย ไมมอะไรปดบง
แมแตนอย
เมออวชชาเจาผปกครองนครวฏฏะตายไปแลวดวยอาวธ คอ ปญญา
ญาณ พระนพพานจะทนตอความเปดเผยของผทำจรง รจรง เหนจรงไป
ไมได แมสภาวธรรมทงหลาย นบแตขนธหา อายตนะภายใน ภายนอก
ทวทงไตรโลกธาต กไดเปนธรรมเปดเผยตามความจรงของตน จงไม
ปรากฏวาจะมอะไรทเปนขาศกแกใจตอไปอก นอกจากจะปฏบตขนธหา
พอใหถงกาลอนควรอยควรไปของเขาเทานน กไมเหนมอะไร เรอง
ทงหมดกมอวชชา คอความรโกหกอนเดยวเทานน เทยวรงแกและ
กดขวางตอสภาวะใหเปลยนไปจากความจรงของตน อวชชาดบอนเดยว
เทานน โลก คอสภาวะทวๆ ไปกกลายเปนปกตธรรมดา ไมมใครจะไป
ตำหนตชมใหเขาเปนอยางไรตอไปไดอกแลว
เชนเดยวกบมหาโจรผลอนามไดถกเจาหนาทฆาตายแลว ชาวเมอง
พากนอยสบายหายความระวงภยจากโจรฉะนน ใจทรงยถาภตญาณทสสนะ
คอความรเหนตามเปนจรงในสภาวธรรมทงหลายอยางสมบรณ และเปน
ความรทสมำเสมอไมลำเอยงตลอดกาล นบแตวนอวชชาไดขาดกระเดน
ไปจากใจแลว ใจยอมมอสรเสรในการนกคดไตรตรองรเหน ในสภาวธรรมท
เกยวกบใจไดอยางสมบรณ ตา ห จมก ฯลฯ และรป เสยง กลน รส ฯลฯ
145
กกลายเปนอสรเสรในสภาพของเขาไปตามๆ กน ไมถกกดขบงคบหรอสง
เสรมใดๆ จากใจอกเชนเคยเปนมา ทงนเนองมาจากใจเปนธรรม มความ
เสมอภาคและใหความเสมอภาคแกสงทงปวง จงหมดศตรตอกนเพยง
เทาน
เปนอนวาจตกบสภาวธรรมทงหลายในไตรโลกธาต ไดประกาศสนต
ความสงบตอกนลงในสจจะความจรงดวยกนอยางสมบรณ ภาระของจต
และเรองวปสสนาของนามธรรมทเกยวกบจต จงของยตเพยงเทาน
ฉะนนจงขออภยโทษเผดยงทานนกปฏบตทงหลาย เพอกำจดกเลส
ดวยธรรมของพระพทธเจา จงเหนธรรมในคมภรทกๆ คมภรชตรงเขามา
หากเลสและธรรมในตวของเราโดยไปซมซอนอยในทใดทหนง ผใดม
โอปนยกธรรมประจำใจ ผนนจะเอาตวรอดได เพราะศาสนธรรมสอน
ผฟงใหเปนโอปนยกะ คอ นอมเขามาสตวทงนน และอยาพงเหนวา
ศาสนธรรมของพระพทธเจาเปนอดต อนาคต โดยไปอยกบคนทลวงลบ
ไปแลว และไปอยกบคนทยงไมเกด จงทราบวา พระพทธเจาไมไดสอน
คนตายแลว และไมสอนคนทยงไมเกด จงเหนวาพระองคสอนคนเปน
คอยงมชวตอย เชน พวกเราทงหลาย สมกบพระพทธศาสนาเปนปจจบน
ทนสมยตลอดกาล
ขอความสวสดมงคล จงมแดทานผอานผฟงทงหลายโดยทวหนา
กนเถดฯ
146