บรรณาธิการ กองบรรณาธิการ...

ปท 2

9 ฉบ

บท 2

กมภ

าพนธ

- พ

ฤษภาคม

255

4 ฉบ

บวาระอาเซ

ยน (AS

EAN ISS

UES

)

บรรณาธการผชวยศาสตราจารยประคอง สคนธจตต

ดร.จราย อครวบลยกจ

อาจารยสจตรา สามคคธรรม

กองบรรณาธการ รองศาสตราจารย ดร.วทยา สจรตธนารกษ

รองศาสตราจารย ดร.ธงชย วงศชยสวรรณ

รองศาสตราจารย ดร.จำาลอง โพธบญ

รองศาสตราจารย ดร.พรรณ บวเลก

รองศาสตราจารย ดร.วไลลกษณ รตนเพยรธมมะ

อาจารยสวมล วงศสงหทอง

ดร.บญอย ขอพรประเสรฐ

อาจารยปรชา ปยจนทร

อาจารยพสรนณ พนธแนน

ทปรกษาดานภาษา ดร.ผกาพนธ ภมจตร

กำาหนดออก ปละ 3 ฉบบตลาคม – มกราคม

กมภาพนธ – พฤษภาคม

มถนายน – กนยายน

เจาของ ศนยสงเสรมวจยและผลตตำารา มหาวทยาลยเกรก

เลขท 3 ซอยรามอนทรา 1 เขตบางเขน กรงเทพฯ 10220

โทรศพท : 0-2552-3500-9,0-2970-5820 ตอ 402

โทรสาร : 0-2552-3513

Email : [email protected]

วตถประสงค(1) เพอเผยแพรศลปะ วทยาการ และความรใหมๆ ในสาขาวชาทเปด

การเรยนการสอนในมหาวทยาลย

(2) เพอสงเสรมอาจารย ผสอนในสาขาวชาตางๆ ตลอดจนผทรงคณวฒ

ในการนำาเสนอผลงานทางวชาการ

(3) เพอเปนเอกสารประกอบการศกษาในระดบอดมศกษา

ระเบยบการนำาเสนอบทความ

1. ผเขยนจะตองสงตนฉบบเปนแฟมขอมลคอมพวเตอร (โปรแกรม

Microsoft Word) แลวพมพลงในกระดาษ A4 จำานวน 1 ชด สงถง

บรรณาธการ ลวงหนา 2 เดอน กอนกำาหนดออกวารสารแตละฉบบ โดย

สงไปท

กองบรรณาธการวารสารรมพฤกษ มหาวทยาลยเกรก


โทรศพท 0-2552-3500-9, 0-2970-5820 ตอ 402

โทรสาร 0-2552-3513

2. หากผเขยนใชนามแฝง กรณาแจงนามจรงดวย พรอมทงทอยทสามารถ

ตดตอได

3. สำาหรบงานแปล หรอเรยบเรยง การวจารณหนงสอ และแนะนำาหนงสอ

ผเขยนจะตองบอกแหลงทมาโดยละเอยด

4. บทความทไดรบการตพมพ ผเขยนจะไดรบวารสารเปนอภนนทนาการ

จำานวน 3 เลม พรอมกบคาตอบแทนตามสมควร

บทความทกเรองทตพมพในวารสารรมพฤกษฉบบน เปนทศนะและขอคดเหน

ของผเขยนเทานน มใชทศนะของมหาวทยาลยเกรกหรอกองบรรณาธการ การนำา

บทความสวนใดสวนหนงหรอทงหมดไปตพมพเผยแพรตองไดรบอนญาต

วารสารรมพฤกษฉบบนเปนปท 29 ฉบบท 2 ประจำาเดอนกมภาพนธ-

พฤษภาคม 2554 ฉบบวาระอาเซยน (ASEAN ISSUES) ซงกำาลงเปนประเดนท

กลาวถงกนใน ทกวงการในปจจบน เปนฉบบทรวบรวมบทความทเขยนจากคณาจารย

และนกวชาการหลายทาน ซงมหวขอประเดนทนาสนใจ ดงน

บทความแรก วถอาเซยนกบการจดตง AFTA โดย สวชา เปาอาร เปนบทความ

ทพยายามจะแสดงใหเหนวาวฒนธรรมทางการทตในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยง

ใตแบบวถอาเซยนทใหความสำาคญกบการปรกษาหารอ การเหนพองตองกนในการ

ตดสนใจ การยอมรบในมมมองของผอนทอาจแตกตางจากทกฝาย การไมยอมใหใช

หลกเสยงสวนใหญมอำานาจเหนออธปไตยของประเทศ การใหเกยรตซงกนและกน

และการใหความเคารพในความเสมอภาค ซงเปนวถทางการเมองแบบตะวนออกท

งดงามและมความนามหศจรรย และจะนำาไปสความสำาเรจของอาเซยนในอนาคต

โดยมตวอยางบทเรยนจากการกอตงเขตการคาเสรหรอ AFTA และบทบาทของ

ประเทศไทยในวถอาเซยน

บทความท 2 CSR@AC: บทบาทเชงกลยทธของซเอสอารในประชาคมอาเซยน

โดย พพฒน นนทนาธรณ บทความนแสดงถงบทบาทของซเอสอารทมตอประชาคม

อาเซยน การรวมตวเปนประชาคมอาเซยนนน ซเอสอารไดเขามามบทบาททสำาคญ

ทงในการรวมกนทางเศรษฐกจกบสงคมและวฒนธรรม โดยภาคเศรษฐกจมการ

จดตงคณะกรรมการประสานงานดานการคมครองผบรโภคในอาเซยน ซงประเดน

ผบรโภคเปนประเดนทมาตรฐานซเอสอารใหความสนใจมาก สวนภาคสงคมและ

วฒนธรรมกมการตง CSR ASEAN ดวย ซงเปนเรองทควรตดตามเปนอยางยง

บทความท 3 ภมภาคนยมในเอเชยตะวนออก : บทนำาวาดวยทฤษฎและวธวทยา

ในการศกษาภมภาคนยม โดย เชษฐา พวงหตถ บทความนเปนบทความปรทรรศน

ทกลาวถงความรและวธการศกษาภมภาคเอเชยตะวนออก บทความกลาวถงเอเชย

ตะวนออกเปนภมภาคทมพลวตและหลากหลายมากทสดในโลก เอเซยตะวนออก

กำาลงเปนภมภาคทมความเปนปกแผนมากขนอนเปนผลมากจากบรณาการของ

ปจจยตางๆ ทางดานเศรษฐกจ การเมอง และสงคม-วฒนธรรม พฒนาการดงกลาวคอ

ลกษณะทวไปของปรากฎการณทมชอเรยกวา “ภมภาคนยม” บทความนนำาเสนอ

ลกษณะทวไปของภมภาคเอเชยตะวนออกและการศกษาภมภาคนยมอยางกวางๆ

มการนำาเสนอขอถกเถยงเกยวกบทฤษฎทใชในการศกษาภมภาคนยม รวมทงรปแบบ

ทแตกตาง กนของภมภาคนยม ซงปรากฏตวอยางชดเจนในภมภาคเอเชยตะวนออก

และภายในระบบระหวางประเทศ นอกจากนมการแสดงใหเหนถงขอดของการนำา

เอามมมองของการวเคราะหแนวเศรษฐกจการเมองระหวางประเทศมาใชในการ

ศกษาภมภาคนยมเอเซยตะวนออกอกดวย

บทความท 4 ประเทศไทยในยทธศาสตรของสหรฐอเมรกาตอเอเชยอาคเนย

พ.ศ. 2516-2519 โดย จตยา พฤกษาเมธานนท และ กลลดา เกษบญช มด เปน

บทความทศกษาและอภปรายความสมพนธระหวางประเทศไทย-สหรฐอเมรกา

ระหวางป 2516-2519 กลาวถงทาทของประเทศไทยในยทธศาสตรของสหรฐอเมรกา

ตอเอเชยอาคเนยในชวงระยะเวลาดงกลาว ทงในดานเหตการณความเปลยนแปลง

ทางการเมองของไทย การเลอกตง และการปกครองโดยรฐบาลพลเรอน ตลอดจน

ทาทของกระทรวงการตางประเทศทแสดงทาทและบทบาทอนเปนอปสรรคตอการ

ดำาเนนยทธศาสตรของสหรฐฯ อนนำาไปสการยอมจำานนและการถอนทหารทงหมด

ออกจากประเทศไทยในป 2519

บทความท 5 บทความเขตอทธพลของมหาอำานาจในเอเชยตะวนออกเฉยงใต:

กรณศกษาปญหาขอพพาททะเลจนใต โดย ฑภพร สพร และ ภวน บณยะเวชชวน

เสนอวาเอเชยตะวนออกเฉยงใตถกพจารณาในฐานะเขตอทธพลของมหาอำานาจ

คอ จน และสหรฐอเมรกา แมวารฐในภมภาคจะประสบความสำาเรจในการบรณาการ

เศรษฐกจขององคการอาเซยน โดยการใชขอพพาทเหนอทะเลจนใตระหวางจนกบ

ฟลปปนสและการตอบสนองของสหรฐฯ เปนกรณศกษา ซงพนทเอเซยตะวนออกเฉยงใต

กลายเปนพนทซงประเทศมหาอำานาจแยงชงกนสรางเขตอทธพลของตน และ

บทความสดทาย เปนการวจารณหนงสอ เรอง วถครอบครวชาวเอเชยใน

ศตวรรษท 21 โดย เอะมโกะ โอะชอะอ : ผแตง/ผแปล หนงสอเลมนแปลจาก

ตนฉบบภาษาญปน ซงเรยบเรยงขนจากฐานขอมลของงานวจยเรอง “การเปรยบเทยบ

เพศสภาพของประเทศตางๆ ในเอเชย : ญปน เกาหลใต จน ไทย และสงคโปร ซงม

นกวจยจากประเทศญปนรวมกบนกวจยจากประเทศเกาหลใต จน และไทย โดยม

การนำารายละเอยดของกรณศกษาตางๆ มาเรยบเรยงเปนบทความสนเพอตพมพ

เผยแพร เนอหาหลกโดยรวมของหนงสอเลมน เปนการฉายใหเหนสภาพความเปน

อยของครอบครวญปน ภายใตสงคมสงวย อตราการเจรญพนธตำาและโลกาภวตน

โดยเปรยบเทยบกบชวตความเปนอยของครอบครวในเกาหลใต จน ไตหวน สงคโปร

และไทย ในเรองการดแลผสงอาย การแตงงาน การมบตรและการเลยงดบตรและ

การแบงบทบาทระหวางพอกบแม เปนตน

กองบรรณาธการหวงเปนอยางยงวาวารสารรมพฤกษฉบบนจะเปนประโยชน

แกผอานทกทานและขอขอบคณคณาจารย นกวชาการ เจาของบทความทกทานมา

ณ โอกาสนดวย

กองบรรณาธการ

บทบรรณาธการ

บทท 1 วถอาเซยนกบการจดตง AFTA

สวชา เปาอารย

บทท 2CSR@AC: บทบาท กลยทธของซเอสอารในประ คมอาเซยน

พพฒน นนทนาธรณ

บทท 3ภมภาคนยมในเอ ตะวนออก: บทนำาวาดวยทฤษฎและวธวทยา

ในการศกษาภมภาคนยมเชษฐา พวงหตถ

บทท 4ประเทศไทยในยทธศาสตรของสหรฐอเมรกาตอเอ อาคเนย

พ.ศ. 2516 – 2519จตยา พฤกษาเมธานนท และกลลดา เกษบญช มด

บทท 5เขตอทธพลของมหาอำานาจในเอ ตะวนออกเฉยงใต:

กรณศกษาปญหาขอพพาททะเลจนใตฑภพร สพร และภวน บณยะเวชชวน

บทท 6 บทวจารณหนงสอ (Book Review) วถครอบครวชาวเอ ในศตวรรษท 21

(21ST CENTURY ASIAN FAMILY)บญอย ขอพรประเสรฐ : ผวจารณ

1

23

53

111

139

171

วถอาเซยนกบการจดตง AFTAWay of establishing the ASEAN and AFTA

1บทท


Suvicha Pouaree

2ปท 29 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2554วารสารรมพฤกษ มหาวทยาลยเกรก

บทท

1

บทคดยอสมาคมประชาชาตเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรออาเซยน (ASEAN-Association

of Southeast Asian Nations) ซงไดรบการสถาปนาขนตามปฏญญากรงเทพ (The

Bangkok Declaration) ในป 1967 พฒนาการของอาเซยนตลอดระยะเวลา 44 ป

แสดงใหเหนความพยายามของอาเซยนทจะรวมกนเปนหนงใหได โดยเฉพาะอยางยง

การประกาศการจดตงประชาคมอาเซยน (ASEAN Community) ขนภายในป 2020

และตอมาไดมการรนระยะเวลา เพอใหมการรวมกนเปนประชาคมอาเซยนใหได

ในป 2015 อยางไรกตาม ความพยายามของอาเซยน ไดถกตงค�าถามมากมายถง

ความเปนไปได และความตงใจของอาเซยนวาในความเปนจรงแลวประเทศสมาชก

อาเซยนไดมองภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตในฐานะทเปนชมชนทประเทศ

ทงหลายมเอกลกษณรวมกนแลวหรอยง ซงบทความนพยายามจะแสดงใหเหนวา

วฒนธรรมทางการทตในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต แบบวถอาเซยน ทให

ความส�าคญกบการปรกษาหารอ โดยเฉพาะอยางยงการปรกษาหารออยางไมเปน

ทางการ การเหนพองตองกนในการตดสนใจ การยอมรบในมมมองของผอนท

อาจแตกตางจากทกฝาย การไมยอมใหใชหลกเสยงสวนใหญมอ�านาจเหนออ�านาจ

อธปไตยของประเทศ การใหเกยรตซงกนและกน และการใหความเคารพในความ

เสมอภาค เปนวถทางการเมองระหวางประเทศแบบตะวนออกทงดงามและมความ

นามหศจรรย และจะน�าไปสความส�าเรจของอาเซยนในอนาคตยกตวอยางบทเรยน

*อาจารยประจ�าคณะพฒนาสงคมและสงแวดลอม สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร (NIDA)

วถอาเซยนกบการจดตง AFTAWay of establishing the ASEAN and AFTA1บทท

สวชา เปาอารย 1

Suvicha Pouaree

3ฉบบวาระอาเซยน(ASEAN ISSUES)

บทท 1บทท 1

จากการกอตงเขตการคาเสร (ASEAN Free Trade Area – AFTA) และบทบาท

ของประเทศไทยในวถอาเซยน

ค�ำส�ำคญ : อาเซยน, วถอาเซยน, เขตการคาเสรอาเซยน

AbstractASEAN (Association of Southeast Asian Nations) was established in 1967

in accordance with the Bangkok Declaration. The development of ASEAN

during the past four decades has given an idea about the attempts of ASEAN

members to become one community, particularly on the declaration of ASEAN

Community which is expected to be achieved in 2015. However, several questions

have been raised about the possibility of ASEAN to become a community. One

of these is, for example, do ASEAN members view the Southeast Asian region

as a community with the common identity? This article argues that ASEAN will

become ASEAN community by the utilizing of its unique diplomatic culture – so-

called ASEAN Way. The ASEAN way includes the consultation – particularly

informal consultation – the consensus in decision-making, the recognition of

other countries’ views which might be different from one another, the decision-

making process designed to prevent the majority or the most powerful country

from imposing their views on the whole group and to create the respect of equity

among ASEAN members. ASEAN way is a beautiful and amazing international

political way of the eastern region that will help the achievement of ASEAN to

become ASEAN community. In order to clearly explain about the ASEAN Way,

this article uses the case on the establishment of ASEAN Free Trade Area during

the early 1990s as example.

Key words : ASEAN Way, AFTA establishment


บทท

1

บทน�ำในป 1967 เมอสมาคมประชาชาตเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรออาเซยน

(ASEAN-Association of Southeast Asian Nations) ไดรบการสถาปนาขน

ตามปฏญญากรงเทพ (The Bangkok Declaration) โดยมประเทศผรวมกอตง

5 ประเทศ ไดแก ไทย มาเลเซย ฟลปปนส อนโดนเซย และสงคโปร นกวเคราะห

การเมองระหวางประเทศทงหลายจ�านวนมากไมไดคาดหวงวา สมาคมระหวางประเทศ

แหงนจะมอายยนยาวนานมาจนถงปจจบนรวมมากกวา 40 ป โดยเฉพาะอยางยง

สถานการณทางการเมองทงในประเทศและระหวางประเทศในภมภาคเอเชย

ตะวนออกเฉยงใตในชวงทศวรรษท 60 และ 70 ททงโลกอยในภาวะสงครามเยน

(Cold War) และความขดแยงทางความคดระหวางสองขวอ�านาจใหญ คอ คายเสรนยมท

น�าโดย สหรฐอเมรกา และคายสงคมนยมโดยการน�าของสหภาพโซเวยต โดยประเทศ

ทงหลายไมวาจะอยสวนไหนในโลกจะถกกดดนใหเลอกขาง ถงแมวาจะมหลายประเทศ

พยายามท�าตวเปนกลางไมฝกใฝฝายใด แตในความเปนจรง ประเทศเหลานกไม

ตางอะไรจากจกซอวตวหนงในเกมการเมองระหวางประเทศของสองมหาอ�านาจ

ในยคสงครามเยนททงสองฝายพยายามดงประเทศอน ใหเขาเปนพนธมตรกบ

ตนเอง ประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใตกเฉกเชนเดยวกนทไมสามารถหลกเลยง

สภาวการณเชนนนได หลายประเทศจ�าเปนตองเลอกขาง เลอกพนธมตรเพอ

ปกปองตนเองจากภยคกคามจากภายนอก และจากสภาวการณการเมองระหวาง

ประเทศเชนนท�าใหนกวเคราะหการเมองระหวางประเทศหลายทานไมเชอวา

อาเซยนจะสามารถมสมาชกครบ 10 ประเทศ ในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยง

ใต อยางไรกตามความพยายามของอาเซยนกมาประสบความส�าเรจในป 1999

เมอกมพชาไดเขาเปนสมาชกอนดบท 10 ของอาเซยนตอจากบรไนในป 1989

เวยดนามในป 1995 ลาวและพมาในป 1997 ถงกระนนกตามความแตกตางทาง

เชอชาต ศาสนา วฒนธรรม ระบบการเมองการปกครอง และสภาพทางเศรษฐกจ

ของทง 10 ประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ท�าใหมความสงสยใน

ความเปนไปไดในความส�าเรจของอาเซยนในการรวมกลมเปนสมาคมระหวาง

ประเทศ และสรางความเปนหนงเดยวในการตดสนใจในระดบภมภาค ดวยเหตนเอง



จากการประชมสดยอดผน�าอาเซยนทบาหล อนโดนเซย ในป 2003 อาเซยนได

พยายามแสดงใหทงโลกไดเหนวาอาเซยนสามารถรวมกนเปนหนงได โดยการประกาศ

การจดตงประชาคมอาเซยน (ASEAN Community) ขนภายในป 2020 และตอมา

ไดมการรนระยะเวลา เพอใหมการรวมกนเปนประชาคมอาเซยนใหได ในป 2015

โดยม 3 เสาหลก ไดแก

1) ประชาคมการเมองความมนคงอาเซยน (ASEAN Political Security Community)

ทมวตถประสงคหลกในการใหภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต แหงนเปนประชาคม

ทอยบนพนฐานของกฎ กตกา เดยวกน มคานยมและบรรทดฐานรวมกน เปนภมภาค

ทมความเปนพลวต มมมมองทเปดกวางยอมรบการบรณาการรวมกนเปนหนงเดยว

และการพงพาอาศยซงกนและกนของประเทศตางๆ ในโลก (ASEAN Secretariat, 2009)

2) ประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (ASEAN Economic Community : AEC)

ทคาดหวงวาจะท�าให อาเซยนมตลาดและฐานการผลตรวมกน (Single Market and

Single Production Base) และมการเคลอนยายสนคา บรการ การลงทน เงนทนและแรงงาน

มฝมออยางเสร (Free Flow of Goods, Services, Investments and Skilled Labors and

Free Flow of Capital) รวมทงผบรโภคสามารถเลอกสรรสนคา และบรการ ทมความ

หลากหลายและมคณภาพจากภายในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต และสามารถ

เดนทางภายในอาเซยนไดอยางสะดวกและเสรมากยงขน (ASEAN Secretariat, 2008)

3) ประชาคมสงคม-วฒนธรรมอาเซยน (ASEAN Socio-Cultural Community) ทม

คณลกษณะในการใหความส�าคญกบการพฒนามนษย การคมครองและสวสดการ

สงคม ความยตธรรมและสทธ ความยงยนดานสงแวดลอม การสรางอตลกษณ

อาเซยนและการลดชองวางการพฒนา (ASEAN Secretariat, 2009)

แมวาความส�าเรจของอาเซยนในชวงสทศวรรษทผานมาจะคอนขางนาประทบใจ

ความพยายามของอาเซยนทจะรวมตวกนเปนประชาคมอาเซยนใหไดภายในป

2015 ไดถกตงค�าถามมากมายถงความเปนไปได และความตงใจของอาเซยนวา

ในความเปนจรงแลวประเทศสมาชกอาเซยนไดมองภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต

ในฐานะทเปนชมชนทประเทศทงหลายมเอกลกษณรวมกนแลวหรอยง หรอการ

พยายามรวมตวกนครงนเปนเพยงแคการพยายามเลยนแบบประชาคมยโรป


บทท

1

(European Economic Community : EEC) โดยเฉพาะอยางยงการเปนประชาคม

การเมอง ความมนคงอาเซยน ทมการระบถงการสงเสรมการพฒนาการเมองโดยยดหลก

การประชาธปไตย หลกนตรฐและการบรหารกจการบานเมองทด รวมถงการให

ความเคารพและสงเสรมและปกปองสทธมนษยชน แตสงทเกดขนในความเปนจรง

ในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตนกลบเปนไปในทางตรงขาม หรอมการปฏบตตามอยาง

ก�ากวม เชน ถาบอกวาประเทศใดมการเลอกตง ประเทศนน เปนประเทศประชาธปไตย

ค�าถามทตามมากคอ พมากมการเลอกตง ฉะนน พมาเปนประเทศประชาธปไตยแลว

ใชหรอไม ในขณะททางดานการเปนประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (AEC) กอาจเผชญ

กบอปสรรคจากความแตกตางในระดบการพฒนาเศรษฐกจของประเทศสมาชกท

อาจท�าใหผลประโยชนทประเทศสมาชกอาเซยนจะไดรบจากการเขาสประชาคม

เศรษฐกจอาเซยน มความเหลอมล�าหรอมความไมเปนธรรม

อยางไรกตามประวตศาสตรสทศวรรษของอาเซยนไดบอกใหผทสนใจศกษา

เรองความรวมมอของอาเซยนเขาใจอยางชดเจนวาไมวาประเทศสมาชกจะมความ

แตกตางในเรองใดกตาม หรอแมกระทงมความขดแยงระหวางกนในเรองใดกตาม

ประเทศสมาชกยงคงใหน�าหนกกบการรวมกลมเปนหนงเดยวเพอเปนพลงอ�านาจ

ในการตอรองกบพนธมตรนอกภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต และทกประเทศกพรอม

ทจะปลอยวางผลประโยชนเลกๆ ของชาตตน เพอหวงผลประโยชนทใหญกวาหลายเทาตว

ทจะไดมาจากการเปนประชาคมอาเซยน โดยประเทศสมาชกจะพยายามปรบตว

และกลไกตางๆเพอใหอาเซยนเปนประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (AEC) ทสมบรณแบบ

แตไมใชในรปแบบตะวนตกทในทายทสด อาเซยนจะกลายเปนองคการเหนอชาต

(Supra– National) แตอาเซยนจะสามารถพฒนาตนเองใหเปนประชาคมโดยผาน

แนวทางทมเอกลกษณโดดเดนแบบตะวนออก โดยเฉพาะอยางยงแนวทางทเปนท

ยอมรบกนมานานในอาเซยนทเรยกวา “วถอาเซยน” (ASEAN Way) ทใหความส�าคญ

กบหลกการ Musyawarah dan Mufakat หรอการปรกษาหารอและการเหนพองตองกน

(Suvicha Pouaree, 2001 : 35) ภาษาอนโดนเซยสองค�านอาจจะดไรเหตผล และ

ไมสามารถน�าไปสการเปนประชาคมอาเซยนไดในสายตาของนกทฤษฎการรวมกลม

ระหวางประเทศแบบตะวนตก แตส�าหรบอาเซยนและอาจรวมถงประชาชนแหงอาเซยน



จะมอง ASEAN Way วาเปนความสวยงามและความมหศจรรยของวฒนธรรม

เอเชยตะวนออกเฉยงใต ทวธการตดสนใจของอาเซยนจะคลายกบระบบหมบานมาเลย

ซงถกออกแบบมาเพอปองกนไมใหเสยงสวนใหญ หรอกลมผทรงอทธพลในหมบาน

ตดสนใจในเรองใดเรองหนงตามมมมองของตนเองแทนสมาชกทงหมดของหมบาน

(Nischalke, 2000 : 90) ซงบทความนจะยกบทเรยนจากการกอตงเขตการคาเสร

(ASEAN Free Trade Area – AFTA) และบทบาทของประเทศไทยในวถอาเซยน

ซงจะเปนการแสดงใหเหนถงวถอาเซยนวาจะน�าไปสความส�าเรจของอาเซยนใน

อนาคตไดอยางไร

ววฒนำกำรกำรกอตง ASEANการรวมกลมของประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตในระยะแรกเกดขน

ภายหลงสงครามโลกครงท 2 โดยเรมจากการกอตงองคการสนธสญญาปองกน

เอเซยตะวนออกเฉยงใต (Sout East Asian Treaty Organization - SEATO) ในป 1949

โดยมสมาชก 8 ประเทศ อนไดแก สหรฐอเมรกา องกฤษ ฝรงเศส ออสเตรเลย

นวซแลนด ปากสถาน ฟลปปนสและไทย โดยมวตถประสงคหลก เพอตอตานการ

แผขยายตวของลทธคอมมวนสตในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ดวยหลกการยบยง

ทางการทหารควบคไปกบการกระชบความมนคงและความรวมมอดานสงคม

เศรษฐกจและการศกษาระหวางกน (พษณ สวรรณะชฏ, 2540:31) อยางไรกตาม

เปนทนาสงเกตวา สมาชก SEATO ทง 8 ประเทศนน มเพยงฟลปปนสและไทย

เทานนทมดนแดนอยในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต จงท�าใหผลประโยชนรวมกน

ของประเทศสมาชกมนอยมากและเปนสาเหตหลกประการหนงทท�าให SEATO

สลายตวลงในป 1977 ในทสดเหตผลอนทท�าให SEATO ตองลมเลกไปคอ การฟน

ความสมพนธระหวางจนกบสหรฐอเมรกาทท�าใหความตงเครยดทางการทหารใน

ภมภาคฯ บรรเทาเบาบางลง ประกอบกบกจกรรมตางๆ ของ SEATO กเปนไปอยาง

ไมมประสทธภาพเทาทควร (พษณ สวรรณะชฏ, 2540 : 32)

เนองจากกจกรรมใน SEATO ไดถกลดระดบลงและมแนวโนมทจะปดตวลง

กลมประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตอนไดแก สหพนธรฐมาลายา ฟลปปนส


บทท

1

และไทยไดรวมกนกอตงสมาคมเอเชยตะวนออกเฉยงใต (Association of Southeast

Asia-ASA) ขนในป 1961 โดยมวตถประสงคเพอสงเสรมความกาวหนา ความเจรญ

ทางเศรษฐกจและวฒนธรรมในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต นบไดวา Associate of

Southeast Asia (ASA) เปนองคการระหวางประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต

แหงแรกทไดรบการกอตงจากการรเรมของสมาชกในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตน

โดยในการรเรมของตนก อบดล ราหมาน นายกรฐมนตรสหพนธรฐมาลายาในสมยนน

อยางไรกตามเพยงสองปหลงการกอตงกเกดเหตการณความขดแยงระหวางฟลปปนส

และมาเลเซยในกรณซาบาห (Sabah) ถงแมวาในป 1966 ความสมพนธระหวางฟลปปนส

กบมาเลเซยจะกลบคนเขาสสภาวะปกตในระดบหนง แต Associate of Southeast Asia

(ASA) กถกมองวาไมสามารถด�าเนนตอไปไดอยางมประสทธภาพ เนองจากการม

สมาชกเพยงไมกประเทศในภมภาคฯ และถกมองวาเปนเครองมอของสหรฐอเมรกา

ในการตอตานการแผขยายลทธคอมมวนสตในภมภาคฯ ในทายทสด Associate of

Southeast Asia (ASA) กไดยตบทบาทลงในป 2510 หลงการกอตงอาเซยน (พษณ

สวรรณะชฏ, 2540 : 35-36)

อยางไรกตามในชวงเวลาเดยวกนในป 1963 ฟลปปนสไดกอตงองคการกลม

ประเทศมาฟลนโด (Maphilindo) ซงประกอบไปดวย ประเทศมาเลเซย ฟลปปนส

และอนโดนเซย โดยมวตถประสงคในการรวมมอทางเศรษฐกจ และการตอตาน

รฐจกรวรรดนยม แตมาฟลนโดกไมสามารถด�ารงสถานะเปนองคการระหวาง

ประเทศทถาวรได เนองจากปญหาความขดแยงระหวางมาเลเซยกบฟลปปนสเหนอ

ดนแดนทเรยกวา ซาบาห ในเขตบอเนยวทางเหนอ ททงฟลปปนสและมาเลเซย

ตางกอางสทธครอบครอง ดวยเหตนเองฟลปปนสจงปฏเสธการจดตงสหพนธรฐ

มาเลเซยทมการผนวกบอเนยว ซาราวก มลายาและสงคโปรเขาดวยกน และในทสดกตาม

มาดวยการตดสมพนธทางการทตระหวางกนในเวลาตอมา ในอกดานหนง ประเทศ

อนโดนเซยโดยการน�าของประธานาธบดซการโน ไดมองการจดตงสหพนธรฐ

มาเลเซยวาเปนเครองมอของจกรวรรดนยม ในขณะทมาเลเซยกมองวาอนโดนเซย

ยนอยขางสาธารณรฐประชาชนจน และเปนภยตอความมนคงในมาเลเซย ในทสด

ประธานาธบดซการโนแหงอนโดนเซยไดประกาศนโยบายเผชญหนา (Confrontasi) เพอ



ตอตานมาเลเซย (Kan-Yang Malaysia) และลงเอยดวยการระงบความสมพนธ

ทางการทตตอกน (พษณ สวรรณะชฏ, 2540 : 38-39)

อยางไรกตามในชวงกลางทศวรรษท 60 ไดเกดการเปลยนแปลงในสถานการณ

การเมองในหลายประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต เชน การทนายพลซฮารโต

ไดขนด�ารงต�าแหนงผน�าอนโดนเซยคนใหมหลงเกดกบฏคอมมวนสตในป 1965

และท�าใหซการโนตองลงจากต�าแหนง การเปลยนแปลงครงนท�าใหนโยบายตางประเทศ

ของอนโดนเซยเปลยนแปลงจากนโยบายนยมจนไปสนโยบายทมความสมพนธใกลชด

กบประเทศฝงตะวนตกมากขน เพอตอตานการแผขยายของลทธคอมมวนสตและ

รวมถงการยกเลกนโยบายเผชญหนากบมาเลเซย ในขณะทสงคโปรไดถอนตวเอง

ออกจากสหพนธรฐมาเลเซย เพอเปนรฐอสระในป 1965 และทฟลปปนสได

ประธานาธบดคนใหม คอ เฟอรดนานด อ มารกอส ทไดพยายามสานสมพนธกบ

มาเลเซยอกครงหนง จากการเปลยนแปลงทางการเมองภายในประเทศในภมภาค

เอเชยตะวนออกเฉยงใต ทท�าใหความขดแยงระหวางประเทศในภมภาคเอเชย

ตะวนออกเฉยงใตบรรเทาลง และในขณะทเกดความตงเครยดทเพมมากขนจากกรณ

สงครามอนโดจน และการแผขยายลทธคอมมวนสตในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต

ไมวาจะเปนการสนบสนนจากจนหรอสหภาพโซเวยต ซงถอวาเปนภยคกคามตอภมภาค

เอเชยตะวนออกเฉยงใต (พษณ สวรรณะชฏ, 2540 : 55-56) และท�าใหผน�า 5 ชาต

ในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต อนไดแก ไทย มาเลเซย ฟลปปนส อนโดนเซย

และสงคโปร ตระหนกถงความจ�าเปนในการกอตงองคการในระดบภมภาคทจะชวย

สงเสรมความรวมมอระหวางประเทศเพอตอตานภยคกคามตางๆ ดวยเหตนเอง

อาเซยนจงไดรบการสถาปนาขนจากปฏญญากรงเทพ (The Bangkok Declaration)

โดยประเทศผกอตงตกลงทจะรวมมอกนเพอเรงการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ

การพฒนาและความกาวหนาทางสงคมและวฒนธรรมในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต

ในขณะเดยวกนกจะใหความส�าคญกบการสรางเสถยรภาพและสนตภาพในภมภาค

เอเชยตะวนออกเฉยงใต โดยปราศจากการแทรกแซงจากภายนอก (Gill, 1997 : 30)

จ�านวนสมาชกของอาเซยนทเรมจาก 5 ประเทศในป 1967 กไดขยายเปน 6 ประเทศ

ในป 1989 เมอบรไนไดรบเอกราชจากองกฤษ และเมอสงครามเยนจบลงใน


บทท

1

ตนทศวรรษท 90 เวยดนามไดเปนสมาชกอาเซยน ซงเปนครงแรกทอาเซยนใหการ

ยอมรบประเทศทมระบอบการปกครองแบบสงคมนยมเขาเปนสมาชก ตอมาลาวและ

พมาไดเขามาเปนสมาชกในป 1997 และกมพชาในป 1999

วถอำเซยน (ASEAN Way)ความส�าเรจในระดบหนงของความรวมมอในอาเซยนตลอดระยะเวลา 30 ปแรก

ของการกอตงอาเซยน เกดจากพฤตกรรมทางการเมองระหวางประเทศในอาเซยนทมลกษณะพเศษนอกเหนอไปจากธรรมเนยมปฏบตทางความสมพนธระหวางประเทศหรอกฎหมายระหวางประเทศ ซงรวมถงสนธสญญามตรภาพและความรวมมอในเอเชยตะวนออกเฉยงใต (Treaty of Amity and Cooperation in Southeast Asia – TAC) เชน การเคารพอธปไตยและไมแทรกแซงกจกรรมของประเทศอน การแกไขปญหาความขดแยงดวยวธการสนต และหลกเลยงการใชก�าลงตอกน (Nischalke, 2000 : 90) และท�าใหในชวงทศวรรษท 90 ประเทศสมาชกอาเซยนไดยอมรบวถทางแหงการด�าเนนการทางการทตระหวางประเทศสมาชกอาเซยน ซงเปนทรจกกนในนามของ ASEAN Way ทบงบอกถงลกษณะทางวฒนธรรมทางการทตทคลายเคยงกนของประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ซงประกอบไปดวย ลกษณะทส�าคญ 3 อยาง (Beeson, Mark, 2004 : 221-223) อยางแรก ประเทศสมาชกอาเซยน จะใหความเคารพในอ�านาจอธปไตยของประเทศสมาชกและจะด�าเนนการในทกวถทาง เพอใหมนใจวาภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต นจะเปนอสระจากการแทรกแซงของประเทศมหาอ�านาจนอก ภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต และจะไมมการแทรกแซงกจการภายในของประเทศสมาชก แมกระทงในกฎบตรอาเซยนทไดรบการลงนามในป 2007 ในโอกาสครบรอบ 40 ป อาเซยนกยงคงไวซงหลกการไมยงเกยวกบกจการภายในประเทศสมาชก โดยไดระบไวในหวขอ e มาตรา 2 ของกฎบตรอาเซยน หลกการประการทสองของวถอาเซยนและเปนลกษณะพเศษในวฒนธรรมทางการทตในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต คอ การใหความส�าคญกบการปรกษาหารอ และการเหนพองตองกนในการตดสนใจของอาเซยน หลกการนมาจากภาษาอนโดนเซย Musyawarah (การปรกษาหารอ) และ Mufakat (การเหนพองตองกน) ซงหมายความวา ประเดนการตดสนใจรวมกนใดๆกตาม ประเทศสมาชกทงหมดตองเหนพองตองกน



จงจะถอวาเปนมตหรอขอตกลงอาเซยน ในขณะเดยวกนดเหมอนวาสมาชกอาเซยน

จะไมชอบเรองใดๆทจะกอใหเกดความประหลาดใจในทประชมระดบผน�าประเทศ

ดงนน เพอปองกนไมใหเกดเหตการณทอาจกอใหเกดความขดแยงหรอเกดการเสยหนา

ของผน�าคนหนงคนใด จงจ�าเปนตองมการตดตอสอสาร ประชมและปรกษาหารอ

ในระดบเจาหนาท รวมถงการปรกษาหารออยางไมเปนทางการระหวางประเทศสมาชก

กอนการน�าเขาสทประชมอยางเปนทางการของอาเซยน การด�าเนนการเชนนกอใหเกด

เครอขายความสมพนธโดยเฉพาะในระดบขาราการทในปหนงมการประชมรวมกนถง

230 ครง (ประภสสร เทพชาตร, 2554 : 24) จงกลายเปนกลไกทท�าใหประเทศ

สมาชกอาเซยนเกดความรสกเปนครอบครวเดยวกน ท�าใหบรรยากาศการประชม

เปนไปดวยดมาโดยตลอด ในขณะทการพบปะอยางไมเปนทางการของรฐมนตรหรอ

ผน�าประเทศสมาชกอาเซยน ในหลายครงเกดขนในสนามกอลฟหรอบนโตะอาหาร

และผลจากการพบปะหรอประชมอยางไมเปนทางการ ท�าใหการประชมอยางเปน

ทางการของสมาชกอาเซยน โดยสวนใหญเปนแคพธการ และจบลงดวยบรรยากาศ

ทเปนมตรเสมอ หลกการประการทสามของวถอาเซยน คอ สมาชกอาเซยนจะตอง

ใชกลไกทางการเมองไมใชการทหารหรอใชก�าลงในการแกไขปญหาความขดแยง

ในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต นอกเหนอจากนน ความรวมมอตางๆในภมภาค

อาเซยนจะเรมตนจากการเจราจาในกรอบทเปนทยอมรบทางการเมอง หลงจากนน

จงจะมการน�าเขาสการเจรจาอยางเปนทางการ การพจารณาประเดนทางกฎหมายและ

เทคนคอนๆ (Nischalke, 2000 : 91)

วถอำเซยน (Assean Way) ในกำรกอตงเขตกำรคำเสร ASEAN

(Asian Free Trade Area : AFTA) และบทบำทของประเทศไทยตงแตการกอตง ASEAN ในป 1967 จนถงในชวงทศวรรษท 70 การคา

ภายในภมภาคอาเซยนอยทประมาณ 12 – 15 เปอรเซนของมลคาการคาทงหมด

โดยสวนใหญเปนการคาระหวางอนโดนเซยและสงคโปร (ASEAN Secretariat,

1997 : 43) อยางไรกตามไดมความพยายามในการใหค�าแนะน�าแกอาเซยนใน

การเปดเสรภาพทางการคาในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต เพอเพมมลคาการคา


บทท

1

ในระหวางสมาชก ขอแนะน�าแรกๆ มาจากการศกษาของสหประชาชาต (United Nation : UN) ในป 1971 เรองความรวมมอทางเศรษฐกจของอาเซยน โดยผลการศกษาแนะน�าวาอาเซยนควรเปดเสรการคาในสนคาบางชนดทสามารถสรางความไดเปรยบในการแขงขนของประเทศสมาชก และจะเปนจดเรมตนของการเปนเขตการคาเสรในอนาคต (เสวก มลาภกจ, 2536 อางถงใน Suvicha Pouaree, 2001 : 31) ตอมาในการประชมรฐมนตรตางประเทศอาเซยน (ASEAN Ministerial Meeting : AMM) ครงท 4 ทกรงมนลา ประเทศฟลปปนส ไดมการหยบยกขอเสนอของสหประชาชาต (UN) เขาพจารณาโดยประธานาธบดเฟอรดนานด อ มารกอส (Ferdinand E. Marcos) ไดเสนอใหมการกอตงตลาดรวมอาเซยน (ASEAN Common Market : ACM) แตขอเสนอกไดเปนแคประเดนทรบทราบจากประเทศสมาชกเทานน (เสวก มลาภกจ, 2536 อางถงใน Suvicha Pouaree, 2001 : 31) อยางไรกตามในการประชมรฐมนตรตางประเทศอาเซยน (Asean Ministerial Meeting : AMM) ครงท 8 ในป 1975 ทกรงกวลาลมเปอร ประเทศมาเลเซย ไดมการตงคณะกรรมการการคาอาเซยนขนมาเพอศกษาถงการจดตงขอตกลงวาดวยการใหสทธพเศษทางการคาของ ASEAN (ASEAN Preferential Trading Arrangements : ASEAN PTA)

อยางไรกตามความคดเรองการตงเขตการคาเสรไดรบการเสนอเปนครงแรกโดยสงคโปร และไดรบการสนบสนนจากฟลปปนสในการประชมรฐมนตรเศรษฐกจและการวางแผนของอาเซยนทกรงจารการตาในเดอนพฤศจกายน 1975 เพอเปนการเตรยมพรอมส�าหรบการประชมสดยอดผน�าอาเซยนครงแรกทบาหล ประเทศอนโดนเซย (Kurus, 1995 : 411-413) ในชวงเวลานนสงคโปรอยในฐานะทไดเปรยบทางเศรษฐกจและการคา เมอเทยบกบประเทศสมาชกอนของอาเซยน ในขณะทฟลปปนสในชวงนนมการขยายตวดานอตสาหกรรมของประเทศเปนอยางมากจงมความจ�าเปนทจะตองมตลาดรองรบสนคาอตสาหกรรมทผลตขนมา อยางไรกตามขอเสนอไดรบการเพกเฉยจากอนโดนเซย มาเลเซยและประเทศไทยดวยเหตผลดงน เหตผลประกำรแรก คอ การพฒนาอตสาหกรรมของอาเซยนในชวงทศวรรษท 60 และตนทศวรรษท 70 อยในระดบต�า ในขณะทผลผลตทไดกคลายคลงกน โดยเปนผลผลตทมาจากสนคาการเกษตรเปนสวนใหญ ดวยเหตนเองจงไมมความจ�าเปนในการซอสนคาทเหมอนกนจากประเทศสมาชก และหลายประเทศมความเชอวาการเปดเสรการคา จะท�าใหเกด



การแขงขนอยางรนแรงระหวางกนมากกวาประโยชนทางการคาทมใหกบภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต เหตผลประกำรทสอง คอ การทประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ใชยทธศาสตรการพฒนาเศรษฐกจทแตกตางกน โดยในชวงตนทศวรรษท 70 นนมาเลเซย ฟลปปนสและไทย เพงเรมด�าเนนนโยบายการพฒนาอตสาหกรรม เพอสงเสรมการสงออก ในขณะทนโยบายการผลตเพอทดแทนการน�าเขากยงคงด�ารงอย สวนอนโดนเซยใชนโยบายการผลต เพอทดแทนการน�าเขามากกวาการผลตเพอการสงออก ดวยเหตนเองประเทศเหลานจงมความพยายามปกปองอตสาหกรรมภายในประเทศ ในขณะทสงคโปรเปนเพยงประเทศเดยวทใหความส�าคญกบการคาเสร การทสงคโปรด�าเนนการเสนอเขตการคาเสรโดยไมไดมการปรกษาหารอกบอนโดนเซยกอนการประชม อนโดนเซยซงมอตราการพฒนาทางเศรษฐกจต�า เมอเทยบกบประเทศอนๆ ในอาเซยนจงไมมความสนใจในขอเสนอนน เหตผลประกำรสดทำย คอ ปจจยการเมองภายในประเทศ เนองจากอนโดนเซยกงวลเปนอยางมากกบค�าวา “การคาเสร” วาอาจจะเปนเหมอนมาเมองทรอยทก�าลงเขามาท�าลายเศรษฐกจของตนและน�าไปสปญหาการเมองในทสด ในขณะทประเทศไทยกยงคงวนอยกบปญหาความมนคงภายในของตน จนกระทงไมมเวลาใสใจในความรวมมอทางเศรษฐกจกบประเทศสมาชกอาเซยน (Suvicha Pouaree, 2001 : 32-34)

อยางไรกตามจดเปลยนของความรวมมอทางเศรษฐกจของอาเซยน เรมตนจากการประชมสดยอดผน�าอาเซยนทบาหล ประเทศอนโดนเซย ในป 1976 โดยผลจากการประชมทส�าคญคอ การกอตงส�านกงานเลขาธการอาเซยนและการประชมรฐมนตรเศรษฐกจอาเซยน (Asean Ministerial Meeting : AMM) ในฐานะทเปนกลไกหลกในการสงเสรมความรวมมอทางเศรษฐกจของอาเซยน ซงน�ามาสขอตกลงวาดวยการใหสทธพเศษทางการคาในอาเซยน (ASEAN Preferential Trading Arrangement – ASEAN PTA) ในป 1977 อยางไรกตาม ASEAN PTA ดเหมอนวาจะไมคอยประสบความส�าเรจเทาทควร เนองมาจากจ�านวนสนคาทไดรบสทธพเศษทางการคามนอยและสวนใหญเปนสนคาทไมคอยมการซอขายกนเทาไรนก และเนองจากกระบวนการตดสนใจของอาเซยนยดหลกการเหนพองตองกน จงท�าใหประเทศสมาชกสวนใหญพยายามปกปองผลประโยชนของตนเองมากกวาการสงเสรมการคาเสร

ในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต (Suvicha Pouaree, 2001 : 35-37)


บทท

1

ตอมาในป 1985 ในการประชมรฐมนตรเศรษฐกจอาเซยนทกรงกวลาลมเปอร ประเทศมาเลเซย ไดมมตในการตงคณะท�างานขนมาชดหนง (ASEAN Task Force Committee : ASEAN TFC) เพอศกษาถงมาตรการใหมๆ ในการสงเสรมการคาภายในอาเซยน โดยมงหวงใหเปนประเดนขอเสนอทส�าคญในการประชมสดยอดผน�าอาเซยน ในป 1987 ทกรงมนลา ประเทศฟลปปนส โดยแตละประเทศไดสงตวแทนทเปนขาราชการหรอนกวชาการประเทศละสามคนเขาเปนกรรมการ โดยฝายไทยไดสงปลดกระทรวงการตางประเทศในขณะนนคอ คณอานนท ปนยารชน คณศววงศ จงคศร จากกระทรวงอตสาหกรรม และ ดร. ณรงคชย อครเศรณ นกวชาการ เขารวมเปนกรรมการ (Suvicha Pouaree, 2001 : 38) ผลการท�างานของคณะท�างานชดนคอ การไดมาซงขอเสนอการจดตงเขตการคาเสรอาเซยน โดยไดถกน�าเสนอในการประชมสดยอดผน�าอาเซยนทกรงมนลา ประเทศฟลปปนส ในป 1987 แตทประชมกไดเพยงแครบทราบรายงานโดยไมมการน�ามาสนทนาเชงลกในรายละเอยดตางๆ เหตผลทไมมประเทศใดสนใจขอเสนอนอาจอธบายไดดงน (Suvicha Pouaree, 2001 : 41-44) ประกำรแรก เนองจากในชวงเวลาการประชมสดยอดผน�าอาเซยน ทกรงมนลานน ประเทศเจาภาพก�าลงเผชญกบวกฤตการณทางการเมองอยางรนแรง โดยมกลมทพยายามกอการรฐประหาร รฐบาลนางคอราซอน อาควโน (Corazon Aquino) เกดขนเปนระยะๆ และดวยเหตผลดานความปลอดภย การประชมครงนนจงสนมาก คอเมอเปดประชมเสรจ ผน�าทงหลายกเตรยมตวเดนทางกลบประเทศตนเองทนท ประกำรทสองคอในชวงเวลานนสภาวะทางเศรษฐกจของอาเซยนอยในยครงโรจน จากการยายฐานการผลตของอตสาหกรรมในประเทศพฒนาแลว โดยเฉพาะอยางยงประเทศญปนเขามาในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ประเทศสมาชกอาเซยนสวนใหญทก�าลงเพลดเพลนกบอตราการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจในระดบสง จงไมคอยใหความสนใจกบขอเสนอเขตการคาเสรเทาไรนก

อยางไรกตามเมอวนเวลาผานไปจนกระทงในป 1991 คณอานนท ปนยารชน ไดรบการโปรดเกลาฯ ใหด�ารงต�าแหนงนายกรฐมนตรของประเทศไทย ขอเสนอ เขตการคาเสรอาเซยนกกลบมาอกครงหนง โดยมนายกรฐมนตรสงคโปรในสมยนนคอนายลกวนย เปนผกระตนคณอานนทใหเสนอเขตการคาเสรในการประชมสดยอดผน�าอาเซยนในป 1992 ทประเทศสงคโปร (Suvicha Pouaree, 2001 : 46)



ความเคลอนไหวในประเดนเขตการคาเสรอาเซยน เรมตนจากการทคณอานนท ปนยารชน เดนทางไปเยอนประเทศสมาชกอาเซยนเพอสานสายสมพนธและแนะน�าตนเองในฐานะผน�าคนใหมของประเทศไทย และเพอแลกเปลยนความคดกบผน�าประเทศตางๆ เกยวกบการสงเสรมความรวมมอทางเศรษฐกจของอาเซยน จดส�าคญของขอเสนอการกอตงเขตการคาเสรอาเซยนอยทการเยอนสงคโปรของคณอานนท ในเดอนพฤษภาคม 1991 โดยผน�าของทงสองประเทศเหนพองตองกนวาถงเวลาแลวทภมภาคอาเซยนควรจะมเขตการคาเสร เพอใหสามารถปรบตวใหทนกบกระแสการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจโลก โดยเฉพาะอยางยงกระแสการรวมกลมทางเศรษฐกจในหลายภมภาคทวโลก อาทเชน NAFTA (North American Free Trade Area) อยางไรกตามนายกรฐมนตรลกวนยของประเทศสงคโปรจะไมเปนผเสนอเรองการกอตงเขตการคาเสรอาเซยนในทประชมสดยอดผน�าอาเซยน ในป 1992 เนองจากสงคโปรมระดบการพฒนาสงสดในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต จงไมอยากถกมองวา เสนอเขตการคาเสรอาเซยนเพอผลประโยชนตนเองโดยเฉพาะ แตสงคโปรจะสนบสนนใหฝายไทยเปนผรเรมและเสนอเรองดงกลาวในทประชม (Suvicha Pouaree, 2001 : 47) ดวยเหตนเองเมอคณอานนทกลบมาจากการเยอนสงคโปรจงเรมด�าเนนการเพอเตรยมเสนอการกอตงเขตการคาเสรอาเซยน โดยไดมการแตงตง ดร. ณรงคชย อครเศรณ ด�ารงต�าแหนงผแทนนายกรฐมนตรดานกจการอาเซยน (Suvicha Pouaree, 2001)

ในเดอนสงหาคม 1991 หลงจากรฐบาลไทยไดรางแนวทางการกอตงเขตการคาเสรอาเซยนเปนทเรยบรอยแลว รฐบาลคณอานนทกไดสงทมรฐมนตร ขาราชการการเมอง และขาราชการประจ�าทเกยวของไปเยอนประเทศสมาชกอาเซยน เพอขายความคดเกยวกบเขตการคาเสรอาเซยน ดร. สธ สงหเสนห รฐมนตรวาการกระทรวงการคลง ผไดรบมอบหมายใหรบผดชอบในนโยบายการกอตงเขตการคาเสรอาเซยนตดสนใจทจะเยอนอนโดนเซยเปนประเทศแรก เนองจากเปนประเทศทใหญทสดในภมภาคฯ และคอนขางจะมบทบาทสงในอาเซยน (Suvicha Pouaree, 2001 : 75) อยางไรกตามผลทไดจากการเยอนอนโดนเซยคอนขางจะนาผดหวง เนองจากไมเพยงแคอนโดนเซยปฏเสธแนวคดเขตการคาเสรอาเซยน แตกลบเสนอระบบศลกากรรวม (Common Effective Preferential Tariff – CEPT) เพอเปน


บทท

1

กลไกการพฒนาความรวมมอทางเศรษฐกจของอาเซยน เหตผลหลกเกดจากทาง

อนโดนเซย โดยรฐมนตรวาการกระทรวงอตสาหกรรมอนโดนเซย นายฮารตาโต

มองวา เขตการคาเสรไมสามารถเปนทยอมรบไดทางการเมอง แตระบบศลกากรรวม

(Common Effect Prefcrential Tariff : CEPT) ดจะนายอมรบมากกวา เนองจาก

เปนการลดอตราภาษศลกากรสระดบทเปนทยอมรบของประเทศสมาชก ในขณะเดยวกน

ทมรฐบาลไทยไดพยายามน�าขอเสนอไปใหนายอารโจโย ทปรกษาดานเศรษฐกจของ

ประธานาธบดอนโดนเซย ซงผลคอนขางเปนทนาพอใจ และในทายทสดทมรฐบาลไทย

กประสบความส�าเรจในระดบหนง โดยนายฮารตาโตเรมยอมรบขอเสนอจากฝงไทย

แตขอรองใหใชประโยคอนแทนค�าวาเขตการคาเสร หลงจากนน ดร. สธ ไดไปเยอน

มาเลเซย โดยไดพบกบรองนายกรฐมนตรอนวาร อบราฮม (Anwar Ibrahim) และ

รฐมนตรวาการกระทรวงการคาระหวางประเทศและอตสาหกรรม นางราฟดาห อาซซ

(Ms. Rafidah Aziz) จากนน ดร. สธ ไดไปเยอนสงคโปรและฟลปปนส โดยผลทได

เปนทนาพอใจ เนองจากทกประเทศใหการสนบสนนความคดของประเทศไทย

(Suvicha Pouaree, 2001 : 76-77)

อยางไรกตามลกษณะทางการทตแบบวถอาเซยน คอ การปรกษาหารอและ

การเหนพองตองกนเปนสงทส�าคญ และรฐบาลคณอานนทกตระหนกถงวถอาเซยนน

เมอ ดร. สธ กลบถงประเทศไทยกไดมการปรบขอเสนอ เพอสรางความพงพอใจกบ

ประเทศสมาชกอาเซยนทยงคงคานแนวคดดานเขตการคาเสร โดยเฉพาะอยางยง

ประเทศอนโดนเซย ซงฝายไทยยอมรบทจะปรบขอเสนอเปนการใช ระบบศลกากรรวม

(Common Effect Prefcrential Tariff : CEPT) เพอเปนกลไกน�าไปสเขตการคาเสร

อาเซยน การปรบขอเสนอดงกลาวเปนยทธศาสตรทางการทตของไทยทสามารถ

การสรางความพงพอใจแกอนโดนเซยในระดบหนง (Suvicha Pouaree, 2001 : 77)

ในขณะเดยวกน ในทประชมรฐมนตรเศรษฐกจอาเซยน ครงท 23 ทกรง

กวลาลมเปอร ประเทศมาเลเซย ประเทศสมาชกหลายประเทศไดพยายามเสนอ

แนวทางการสงเสรมความรวมมอทางเศรษฐกจของอาเซยน โดยประเทศไทยเสนอ

เขตการคาเสรอาเซยน (ASEAN Free Trade Area – AFTA) มาเลเซย เสนอกลม

เศรษฐกจเอเชยตะวนออก (East Asian Economic Group) อนโดนเซย เสนอระบบ



ศลกากรรวม (Common Effect Prefcrential Tariff : CEPT) ฟลปปนสเสนอสนธสญญา

ความรวมมอทางเศรษฐกจอาเซยน (Treaty of ASEAN Economic Cooperation:

TAEC) และสงคโปรเสนอโครงการสามเหลยมแหงความเจรญ (Growth Triangle)

ในทสดดวยวถอาเซยน ทประชมมมตรบขอเสนอทงหมดไวพจารณา โดยมองวา

ทกขอเสนอลวนมเปาหมายเดยวกน คอ ความรวมมอทางเศรษฐกจของอาเซยน

(Suvicha Pouaree, 2001 : 78)ในขณะท AFTA จะเปนผลลพธทไดจากการน�า

ระบบศลกากรรวม (Common Effect Prefcrential Tariff : CEPT) ของอนโดนเซย

ไปปฏบต (Agreement on CEPT Scheme Leading to AFTA) ผลการประชมแสดง

ใหเหนถงลกษณะทางการทตแบบวถอาเซยน คอ การปรกษาหารอและการเหนพอง

ตองกน โดยทกมมมองหรอขอเสนอของประเทศสมาชกควรไดรบการยอมรบ

หลงจากการประชมรฐมนตรเศรษฐกจอาเซยนทมาเลเซย การเจรจาในรายละเอยด

ของขอตกลงการลดภาษศลกากร เพอน�าไปสเขตการคาเสรอาเซยนไดด�าเนนตอไป

โดยเปนการเจรจาในระดบขาราชการอาวโสในการประชมทเรยกวา การประชมเจาหนาท

อาวโสดานเศรษฐกจอาเซยน (Senior Economic Official Meeting) โดยรฐบาลไทย

พยายามจะเสนอใหลดภาษศลกากรเปนรายภาคสนคา (Sectoral Approach) แตท

ประชมปฏเสธขอเสนอ โดยตองการใหเปนการลดแตละชนดของสนคา (Product–

by–product Approach) และตองมรายการสนคาทไดรบการยกเวน (Exclusion List)

นอกจากนทประชมยงปฏเสธขอเสนอการตงสภา AFTA (AFTA Council) (Suvicha

Pouaree, 2001 : 80)

อยางไรกตาม เนองจากขอตกลง AFTA ยงไมไดขอยตในรายละเอยด ในขณะท

เหลอเวลาเพยง 1 อาทตย กจะมการประชมสดยอดผน�าอาเซยนทสงคโปรในเดอน

มกราคม 1992 และเพอใหเกดความมนใจวาอนโดนเซยจะยอมรบขอเสนอฝงไทย

นายกรฐมนตรอานนทจงไดสงคณอมเรศ ศลาออน รฐมนตรวาการกระทรวงพาณชย

และเลขารฐมนตรฯ คณการณ กตตสถาพร ไปเยอนอนโดนเซย เพอพบกบนายฮารตาโต

โดยมการเสนอใหใชชอขอตกลงวา ระบบศลกากรรวมส�าหรบเขตการคาเสรอาเซยน

(CEPT for AFTA) เหตผลหลกทนายกรฐมนตรอานนทสงคณอมเรศไปเยอน

อนโดนเซย เพราะอนโดนเซยเปนประเทศทมบทบาทสงในอาเซยน และเปนเพยง


บทท

1

ประเทศเดยวในอาเซยนทยงไมแสดงเจตจ�านงอยางชดเจนในการกอตงเขตการคาเสร

อาเซยน ในขณะเดยวกนอนโดนเซยกไมไววางใจประเทศไทยวาจะจรงจงกบขอตกลง

เขตการคาเสรอาเซยนเพยงใด เนองจากในขณะนนอตราภาษศลกากรของไทยสงสด

เมอเทยบกบประเทศอนๆ ในอาเซยน (Suvicha Pouaree, 2001 : 81)

ในการสนทนาระหวางคณอมเรศและนายฮารตาโต คณอมเรศเสนอวา อตราภาษ

ศลกากรในสนคาชนดใดกตามทสงกวา 30 เปอรเซนต ทางการไทยจะยอมลดลงมา

ใหเหลอ 30 เปอรเซนตในหนงป สวนสนคาทมอตราภาษศลกากรสงกวา 20 เปอรเซนต

จะลดลงมาใหเหลอ 20 เปอรเซนตภายในหนงถงสองป จดส�าคญทเปนจดเปลยนใน

การเจรจาครงนคอ กอนการเจรจาจะสนสดลง นายฮารตาโตไดถามคณอมเวศวา

จะไปเยอนประเทศใดตอจากอนโดนเซย คณอมเรศตอบวา จะกลบประเทศไทย

การแสดงออกเชนนเปนการบอกใหเหนถงความส�าคญของอนโดนเซยในอาเซยน

และเปนการสรางความมนใจใหแกอนโดนเซยวาประเทศไทยมความจรงใจ และจรงจง

ในการกอตงเขตการคาเสรอาเซยน ในทายทสดนายฮารตาโตรบปากวา จะน�าเรองน

เขาสนทนากบประธานาธบดซฮารโต (Suvicha Pouaree, 2001 : 82)

การเดนทางไปอนโดนเซยของคณอมเรศไมเปนทเปดเผยตอสาธารณะกอน

การเดนทาง ดวยเหตนเองคณะผแทนไทยในการประชมรฐมนตรเศรษฐกจอาเซยน

กอนการประชมสดยอดผน�าอาเซยน ในป 1992 ทสงคโปร ไมรบทราบถงการเจรจา

ระหวางคณอมเรศและนายฮารตาโตของอนโดนเซย ในทประชมเมอผแทนไทยเสนอ

การกอตงเขตการคาเสรอาเซยน นายฮารตาโตตอบตกลงกบขอเสนอของฝายไทย

รวมถงรายละเอยดทส�าคญหลายเรอง เชน การใชชอวา ระบบศลกากรรวมส�าหรบ

เขตการคาเสรอาเซยน (CEPT for AFTA) กรอบระยะเวลาการลดภาษศลกากร

การกอตงสภา เขตการคาเสรอาเซยน (AFTA) และการลดภาษศลกากรเปนรายภาค

(Sectoral Approach) และในทสดขอตกลงเขตการคาเสรอาเซยนกไดรบการลงนาม

อยางเปนทางการในการประชมสดยอดผน�าอาเซยน ในป 1992 ทสงคโปร (Suvicha

Pouaree, 2001 : 82)



สรปวฒนธรรมทางการทตในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต แบบวถอาเซยน

(ASEAN Way) ทใหความส�าคญกบการปรกษาหารอ โดยเฉพาะอยางยงการปรกษา

หารออยางไมเปนทางการ การเหนพองตองกนในการตดสนใจ การยอมรบในมมมอง

ของผอนทอาจแตกตางจากทกฝาย การไมยอมใหใชหลกเสยงสวนใหญมอ�านาจเหนอ

อ�านาจอธปไตยของประเทศ การใหเกยรตซงกนและกน และการใหความเคารพใน

ความเสมอภาค เปนวถทางการเมองระหวางประเทศแบบตะวนออกทงดงามและม

ความนามหศจรรยทไมมใครคาดคด ซงหลกการนเปนทเขาใจและยอมรบโดยสมาชก

อาเซยนซงรวมถงประเทศไทย โดยเฉพาะอยางยงวถอาเซยนไดถกน�ามาใชโดย

รฐบาลอานนทในการเจรจาจดตงเขตการคาเสรอาเซยน (AFTA) บทเรยนจากวถ

อาเซยน (ASEAN Way) ในววฒนาการการกอตงเขตการคาเสรอาเซยน บงบอก

ใหถงมตรภาพระหวางประเทศสมาชก และความมงหวงทจะพฒนาภมภาคเอเชย

ตะวนออกเฉยงใตนใหกาวไปสการเปนประชาคมอาเซยน แตไมใชรปแบบตะวนตก

ทคาดหวงใหองคการระหวางประเทศมอ�านาจเหนอประเทศ แตเปนประชาคม

ระหวางประเทศทอยบนพนฐานของการเคารพซงกนและกน และเทาเทยมกน ถงแมวา

อาจจะมค�าถามมากมายถงปญหาตางๆ ทจะเปนอปสรรคในการมงสประชาคมอาเซยน

เชน ปญหาสทธมนษยชนและประชาธปไตยในพมา ปญหาความขดแยงระหวางไทย

และกมพชา เปนตน อยางไรกตาม ในทายทสดลกษณะวฒนธรรมทางการทตแบบ

วถอาเซยนจะชวยผอนคลายปญหาเหลานน และสามารถท�าใหอาเซยนเปนประชาคม

ไดในทสด


บทท

1

บรรณำนกรม

กรมเจรจาการคาระหวางประเทศ. 2553. กำรสมมนำกำรคำระหวำงประเทศกบกำรเปดเสร

กำรคำ FTA : ประ คมเศรษฐกจอำเซยน (AEC) กบกำร โยงตลำดโลก.

ณ โรงแรมอมพเรยลควนส ปารค กรงเทพมหานคร. (เอกสารประกอบการสมมนา)

โครงการอาเซยนศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตร. 2552. กำรประ สดยอดอำเซยน

ครงท 14. ,ประภสสร เทพชาตร (บรรณาธการ.) กรงเทพมหานคร : ส�านกงาน

กองทนสนบสนนการวจย.

. 2552. ประ คมกำรเมองและควำมมนคงอำเซยน. ประภสสร เทพชาตร

(บรรณาธการ.) กรงเทพมหานคร : ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

. 2552. ประ คมเศรษฐกจอำเซยน. ประภสสร เทพชาตร (บรรณาธการ.)

กรงเทพมหานคร : ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

. 2552. ประ คมสงคมและวฒนธรรมอำเซยน. ประภสสร เทพชาตร (บรรณาธการ.)


ประภสสร เทพชาตร. 2554. ประ คมอำเซยน. กรงเทพมหานคร : เสมาธรรม.

พษณ สวรรณะชฏ. 2540. สำมทศวรรษอำเซยน. กรงเทพมหานคร : สนง.กองทน

สนบสนนการวจย.

สมาคมอาเซยน – ประเทศไทย. “การประชมสดยอดอาเซยน ครงท 18 : กาวยางของอาเซยน

สระดบโลก.” จดหมำยขำวสมำคมอำเซยน – ประเทศไทย. 3 (กรกฎาคม –

กนยายน 2554) : 10 – 13.

ส�านกเอเชยตะวนออก กรมเจรจาการคาระหวางประเทศ. 2548. ประ คมเศรษฐกจอำเซยน

โอกำสทำงกำรคำและกำรลงทนของไทย. กรงเทพมหานคร : กระทรวงพาณชย.

เสวก มลาภกจ. 2536. “กำรจดตงเขตกำรคำเสรอำเซยน : ศกษำบทบำทของประเทศไทย

สมยรฐบำลอำนนท ปนยำร .” วทยานพนธปรญญาโท บณฑตวทยาลย

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สดา สอนศร และคณะ. 2552. อำเซยน : ประเดนปญหำและควำมทำทำย. รวมบทความ

เนองในโอกาสเฉลมฉลองครบรอบ 6 ป แหงการสถาปนาวทยาลยการเมองการ

ปกครอง มหาวทยาลยมหาสารคาม.

อกฤษฎ ปทมานนท, บรรณาธการ. 2541. อำเซยนใหม. กรงเทพมหานคร : สถาบน

เอเซยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย.



ASEAN Secretariat. 1997. ASEAN Economic Community Co-operation : Transition & Transformation. Singapore : Institute of Southeast Asian Studies.. 2008. ASEAN Charter. Jakarta : ASEAN Secretariat. 2008. ASEAN Economic Community Blueprint. Jakarta : ASEAN Secretariat.. 2009. ASEAN Political-Security Community Blueprint. Jakarta : ASEAN Secretariat.. 2009. ASEAN Socio-Cultural Community Blueprint. Jakarta : ASEAN Secretariat.

Beeson, Mark, ed. 2004. Contemporary Southeast Asia : Regional Dynamics, National Differences. New York : Palgrave Macmillan.

Caballero-Anthony, Mely. 2005. Regional Security in Southeast Asia. Singapore : Institute of Southeast Asian Studies.

. (ed.) 2010. Political Change, Democratic Transitions and Security in Southeast Asia. New York : Routledge.

Gill, Ranjit. 1997. ASEAN Towards the 21st Century: A Thirty-Year Review of the Association of Southeast Asian Nations. London : ASEAN Academic Press.

Kurus, Bilson. 1995. “The ASEAN Triad : National Interests, Consensus Seeking, and Economic Cooperation.” Contemporary Southeast Asia. 16 (March) : 404-420.

Mutalib, Hussin. 1997. “At Thirty, ASEAN Looks to Challenges in the New Millennium.” Contemporary Southeast Asia. 19 (June) : 74-85.

Nischalke, Tobias Ingo. 2000. “Insights From ASEAN’s Foreign Policy Co-operation : The “ASEAN Way”, A Real Spirit or A Phantom.” Contemporary Southeast Asia. 22 (April) : 89-111.

Robert, Christopher. 2010. ASEAN’s Myanmar Crisis: Challenges to the Pursuit of a Security Community. Singapore : Institute of Southeast Asian Studies.

Suvicha Pouaree. 2001. “Domestic Influences Affecting Thailand’s Foreign Economic Cooperation Policy : A Case study on AFTA.” Doctoral Dissertation, National Institute of Development Administration.

Weatherbee, Donald E. 2005. International Relations in Southeast Asia: The Struggle

for Autonomy. Lanham, MD : Rowman & Littlefield Publishers, Inc.

CSR@AC: บทบาทเชงกลยทธของซเอสอารในประชาคมอาเซยน

CSR@AC: Strategic Roles of CSR in ASEAN Community

2บทท


Phiphat Nonthanathorn

บทท

2


บทคดยอความเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมในยคโลกาภวตนท�าใหเกดการรวมมอกน

ของกลมประเทศทางตะวนออกเฉยงใตเรยกวาอาเซยนและตอมากพฒนาความรวมมอใหเปนประชาคมอาเซยนทเปนความรวมมอทางดานการเมอง-ความมนคง เศรษฐกจ และสงคม-วฒนธรรม ภายใน พ.ศ. 2558

อาเซยนมจดแขงสามประการแรกคออตสาหกรรมสนบสนนและเชอมโยง คลสเตอรโครงสรางพนฐานตลาดทน และประสทธผลของกลยทธและการปฏบตการ สวนจดออนสามประการแรกไดแกโครงสรางพนฐานการบรหาร หลกนตธรรม และการพฒนามนษย สวนประเทศไทยมจดออนสามประการคอสถาบนทางการเมอง หลกนตธรรม และการพฒนามนษย

ความรบผดชอบตอสงคมขององคกรหรอซเอสอารมบทบาทส�าคญในการลดจดออนของอาเซยนและไทย โดยมสามกลยทธแกนคอการสรางสมดลระหวางไตรอ�านาจของซเอสอาร ซเอสอารอาเซยน และซเอสอาร 3.0 วาดวยความรบผดชอบตอสงคมของประเทศ ประสานกบกลยทธการใหเพอสงคม และการพฒนาและสงมอบสนคาและบรการทคนจนสามารถซอหาไดกบตลาดฐานลางปรามด สดทายคอการสงเสรมการปฏบตตามมาตรฐานซเอสอารทง UNGC, ISO 26000 และแนวปฏบตส�าหรบบรรษทขามชาตของ OECD ในชาตสมาชก

ค�ำส�ำคญ : ความรบผดชอบตอสงคมขององคกร ประชาคมอาเซยน ซเอสอาร

อาเซยน1ผชวยศาสตราจารย อาจารยประจ�าภาควชาการจดการ คณะบรหารธรกจ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร [e-mail:[email protected]]


CSR@AC: Strategic Roles of CSR in ASEAN Community2บทท

พพฒน นนทนาธรณ 1


บทท 2


AbstractChanging in globalization leads Southeast Asia countries to achieve

cooperation called ASEAN which will develop to ASEAN Community by 2015.

ASEAN Community composed of cooperation in political-security, economic,

and social-culture.

In the study of ASEAN competitiveness, there are three ASEAN’s

strengths, there are supporting related industries and linking clusters; capital

market infrastructure; and strategy and operational effectiveness. For the first

three ASEAN’s weaknesses, there are administrative infrastructure, rule of law,

and human development. As for Thailand, the first three weaknesses are political

institutions, rule of law, and human development.

Corporate Social Responsibility or CSR has important roles to alleviate

weaknesses of ASEAN and Thailand. Three core strategies to reduce weaknesses

composed of balancing CSR triad power, CSR ASEAN, and CSR 3.0 Country

Social Responsibility. Corporate philanthropy, developing and delivering affordable

products and services for the bottom of the pyramid should be coordinated with

the three core strategies. Finally, ASEAN should encourage member nations to apply

for CSR standard such as UNGC, ISO 26000 and OECD guidelines for MNEs.

Key words : Corporate Social Responsibility, ASEAN Community,

CSR ASEAN

บทน�ำโลกปจจบนในยคโลกาภวตนเคลอนทไปในทามกลางความเปลยนแปลงท

เปนพลวตรและไมอาจคาดคะเนได ยอนหลงไปประมาณครงศตวรรษ ภมภาค

เอเชยตะวนออกเฉยงใตประสบกบความขดแยงทางลทธทางการเมองของลทธ

คอมมวนสตทแพรเขามาในภมภาคท�าใหเกดความรวมมอกนระหวางประเทศ

เพอใหภมภาคมสนตภาพและน�ามาซงเสถยรภาพทางการเมองและความเจรญ

บทท

2


กาวหนาทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม โดยในวนท 8 สงหาคม พ.ศ. 2510 มรฐมนตรวาการกระทรวงตางประเทศของไทย อนโดนเซย ฟลปปนส มาเลเซย และสงคโปร ไดรวมลงนามในปฏญญากรงเทพ (Bangkok Treaty) จงเปนจดก�าเนดความรวมมอทเรยกวาสมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต (Association of Southeast Asian Nations: ASEAN)

หลายทศวรรษผานไป ความเปนโลกาภวตนทมการพฒนาอยางเขมขนดวยความกาวหนาทางเทคโนโลยการสอสารและสารสนเทศจนถงป พ.ศ. 2540 อาเซยนไดประสบปญหาวกฤตทางเศรษฐกจอยางหนกหนวง ภายหลงจากการฟนฟจากภาวะวกฤตทางเศรษฐกจอาเซยนกเขาสศกราชใหมของความรวมมอ ในป พ.ศ. 2546 มลงนามปฏญญาวาดวยความรวมมอในอาเซยน ฉบบท 2 (Declaration of ASEAN Concord II หรอ Bali Concord II) เพอประกาศจดตงประชาคมอาเซยน หรอ ASEAN Community ภายในป พ.ศ. 2563 (ค.ศ.2020) โดยมสามเสาหลกประกอบดวยความรวมมอทางการเมองใหจดตงประชาคมการเมองความมนคงอาเซยน ดานเศรษฐกจใหจดตงประชาคมเศรษฐกจอาเซยน และดานสงคมและวฒนธรรมใหจดตงประชาคมสงคมและวฒนธรรม อาเซยน

ตอมาในการประชมสดยอดผน�าอาเซยนครงท 12 ในเดอนมกราคม พ.ศ. 2550 ทเมองเซบ ประเทศฟลปปนส ผน�าอาเซยนไดตกลงใหมการจดตงประชาคมอาเซยนใหแลวเสรจเรวขนเปนภายในปพ.ศ. 2558 (ค.ศ 2015) รวมทงจดโครงสรางองคกรของอาเซยน รองรบภารกจและพนธกจรวมทงแปลงสภาพอาเซยนจากองคกรทมการรวมตวหรอรวมมอกนแบบหลวมๆ เพอสรางและพฒนามาสสภาพการเปนนตบคคลซงเปนทมาของการน�าหลกการนไปรางเปนกฎบตรอาเซยนซงท�าหนาทเปนธรรมนญการบรหารปกครองกลมประเทศอาเซยนทง 10 ประเทศเปน “สบชาต หนงอาเซยน” (10 Nation 1 ASEAN)

การยกระดบความรวมมอของอาเซยนไปเปนประชาคมอาเซยนทประกอบดวยความรวมมอทางการเมอง เศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมยงมประเดนส�าคญทเปนแนวโนมระดบโลกทจะมอทธพลตอการรวมมอระหวางประเทศนนกคอความรบผดชอบตอสงคมขององคกร (Corporate Social Responsibility : CSR) ซงใน

บทความนจะแสดงถงบทบาทของซเอสอารทมตอประชาคมอาเซยน

บทท 2


อำเซยน2

อาเซยนหรอสมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใตเปนองคกรทกอตง

ขนตามปฏญญากรงเทพฯ เมอปพ.ศ. 2510 มประเทศสมาชกรวม 10 ประเทศ

แบงเปนประเทศสมาชกอาเซยนเดม 6 ประเทศ คอบรไน อนโดนเซย มาเลเซย

ฟลปปนส สงคโปร และไทย และประเทศสมาชกอาเซยนใหม 4 ประเทศ คอ

กมพชา ลาว พมา และเวยดนามหรอเรยกสนๆ วากลม CLMV (Cambodia, Laos,

Myanmar, Vietnam)

อาเซยนกอตงขนโดยมวตถประสงคเรมแรกเพอสรางสนตภาพในภมภาค

เอเชยตะวนออกเฉยงใต อนน�ามาซงเสถยรภาพทางการเมอง ความเจรญกาวหนา

ทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม เมอการคาระหวางประเทศในโลกมแนวโนม

กดกนการคารนแรงขนท�าใหอาเซยนไดหนมามงเนนกระชบและขยายความรวมมอ

ดานเศรษฐกจการคาระหวางกนมากขน โดยคงไวซงวตถประสงคหลก 3 ประการ

คอ 1) สงเสรมการพฒนาเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมในภมภาค 2) รกษา

เสถยรภาพทางเศรษฐกจและความมนคงในภมภาค และ 3) ใชเปนเวทแกไขปญหา

ความขดแยงภายในภมภาค

2ส�าหรบหวขออาเซยนและประชามคมอาเซยนไดรวบรวมจาก สดฤทย เลศเกษม และคณะ กรมเจรจาการคา และเวบไซดของสวนราชการทเกยวของ

ตำรำงท 1 ขอมลทวไปอาเซยน

ประเทศ พนท

(ตร.กม.)

ประ กร

(พนคน)

GDP

(USD ลำน)

GDP

Per capita

ปทเขำเปน

สมำ

1) อนโดนเซย 1,891.0 228,523 511,174 2,237 2510

2) พมา 677.0 58,510 27,182 465 2540

3) ไทย 513.0 66,482 273,666 4,116 2510

4) มาเลเซย 330.0 27,863 222,674 7,992 2510

5) เวยดนาม 329.0 86,160 90,701 1,053 2538

6) ฟลปปนส 300.0 90,457 166,773 1,844 2510

บทท

2


จากตารางท 1 ประกอบดวยสมาชกอาเซยนเดม 6 ประเทศและสมาชกใหม CLMV จะเหนวาอาเซยนยงมความแตกตางและหลากหลายกนพอสมควรไมวาจะเปนในดานขนาดของพนท จ�านวนประชากร รายได ความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ และประวตศาสตรความเปนมาทเคยรบกระทบกระทงกนมากอน

ปฏญญำกรงเทพฯ (Bangkok Treath)

ปฏญญากรงเทพฯ ทไดลงนามกนระหวางสมาชกกอตงของอาเซยนไดระบวตถประสงคส�าคญ 7 ประการของการจดตงไดแก

1) สงเสรมความรวมมอและความชวยเหลอซงกนและกนในทางเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม เทคโนโลย วทยาศาสตรและการบรหาร

2) สงเสรมสนตภาพและความมนคงสวนภมภาค3) เสรมสรางความเจรญรงเรองทางเศรษฐกจ พฒนาการทางวฒนธรรมในภมภาค4) สงเสรมใหประชาชนในอาเซยนมความเปนอยและคณภาพชวตทด 5) ใหความชวยเหลอซงกนและกนในรปของการฝกอบรมและการวจย และ

สงเสรมการศกษาดานเอเชยตะวนออกเฉยงใต6) เพมประสทธภาพของการเกษตรและอตสาหกรรมการขยายการคา ตลอดจน

การปรบปรงการขนสงและการคมนาคม

ตำรำงท 1 ขอมลทวไปอาเซยน (ตอ)

ทมำ: ASEAN STAT, ASEAN community in figures

หมำยเหต: เปนขอมลป พ.ศ. 2551


(ตร.กม.)

ประ กร

(พนคน)

GDP

(USD ลำน)

GDP

Per capita


สมำ

7) สปป.ลาว 237.0 5,763 5,289 918 2540

8) กมพชา 181.0 14,656 11,082 756 2542

9) บรไน ดารสซาลาม 5.8 397 14,147 35,623 2527

10) สงคโปร 0.7 4,839 184,120 38,046 2510

รวม 4,464.5 583,650 1,506,808 93,050

บทท 2


7) เสรมสรางความรวมมออาเซยนกบประเทศภายนอกองคการความรวมมอแหงภมภาคอนๆ และองคการระหวางประเทศ

กฎบตรอำเซยน

ผน�าอาเซยนไดลงนามในกฏบตรอาเซยน (ASEAN Charter) ซงเปรยบเสมอนธรรมนญของอาเซยนในการประชมสดยอดอาเซยน ครงท 13 เมอวนท 20 พฤศจกายน พ.ศ. 2550 ทประเทศสงคโปร

แนวคดของการจดท�ากฎบตรอาเซยนเกดขนในกรอบกระบวนการปฏรปอาเซยนเพอแกไขปญหาสภาพนตบคคลและจดโครงสรางองคกรเพอรองรบการเปนประชาคมอาเซยน โดยมงเนนการสรางนตฐานะในเวทระหวางประเทศใหกบอาเซยน เปนการก�าหนดสถานะนตบคคลแกอาเซยนใหเปนองคกรระหวางรฐบาล (Intergovernmental Organization)

การจดท�ากฎบตรอาเซยนมวตถประสงคเพอใหกระบวนการรวมกลมของอาเซยนมพนฐานทางกฎหมายรองรบ และมพนธะสญญาตอกนมากขน เปนเสมอนธรรมนญของอาเซยนซงจะวางกรอบทางกฎหมายและโครงสรางองคกร และสงเสรมเอกภาพในการรวมตวกนของประเทศสมาชกเพอกาวไปสการจดตงประชาคมอาเซยนในป พ.ศ. 2558 ซงประกอบดวย 3 ดานหลกไดแก ดานการเมองและความมนคง ดานเศรษฐกจ และดานสงคมและวฒนธรรม

กฎบตรอาเซยนนอกจากจะระบเรองโครงสรางองคกรและสถานะของอาเซยนแลว ยงมเรองของกระบวนการตดสนใจและกลไกการระงบขอพพาทระหวางประเทศสมาชก รวมถงเรองกองทนและงบประมาณในการด�าเนนกจกรรมตางๆ ของอาเซยนดวย

ASEAN Communityการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมหลายๆดานไมวาจะเปนการเมองและ

เศรษฐกจซงมาจากการผงาดขนจากยกษหลบแหงเอเชยคอประเทศจนและภาวะวกฤตทางเศรษฐกจทตกต�าทวโลก กอรปกบการเปลยนแปลงทางสภาพภมอากาศ ภยพบตธรรมชาต โรคอบตใหม การกอการราย และอาชญากรรมขามชาต ไดสงผลกระทบไปทวทงโลกจนเกนกวาการรบมอของประเทศในประเทศหนงเพยงล�าพงจ�าตองม

การความรวมไมรวมมอกนใกลชดมากขน

บทท

2


ผน�าอาเซยนไดประกาศวสยทศนอาเซยน 2020 (ASEAN Vision 2020) ใน

การประชมสดยอดอาเซยนเมอเดอนธนวาคม พ.ศ. 2540 ณ กรงกวลาลมเปอร

ทจะเปลยนแปลงอาเซยนไปสภมภาคทมนคง มงคง และมขดความสามารถในการ

แขงขน พรอมพฒนาเศรษฐกจทเทาเทยมกน ลดความยากจน และความแตกตาง

ในดานสงคมและเศรษฐกจ และไดมการประกาศแถลงการณบาหล (Bali Declaration)

ฉบบท 2 เมอเดอนตลาคม พ.ศ. 2546 ทตงเปาหมายการด�าเนนการไปสประชาคม

อาเซยน ภายในปพ.ศ. 2558

ประชาคมอาเซยน ประกอบดวยความรวมมอ 3 ดานซงเปรยบเสมอนเสาหลก

สามเสาทเกยวของสมพนธกน ไดแก ประชาคมการเมองและความมนคงประชาคม

เศรษฐกจอาเซยน และประชาคมสงคมและวฒนธรรมอาเซยน

ประ คมกำรเมองและควำมมนคงอำเซยน

(ASEAN Political - Security Community)อาเซยนมงสงเสรมความรวมมอในดานการเมองและความมนคงเพอเสรมสราง

และธ�ารงไวซงสนตภาพ และความมนคงของภมภาคเพอใหประเทศในภมภาคอย

รวมกนอยางสนตสข สามารถแกไขปญหาและความขดแยงโดยสนตวธเพอรองรบ

การเปนประชาคมการเมองและความมนคงอาเซยนประเทศสมาชกไดรวมจดท�า

แผนงานการจดตงประชาคมการเมองและความมนคงอาเซยน (ASEAN Political -

Security Community Blueprint) โดยมวตถประสงค 3 ประการ คอ

1) การมกฏเกณฑและคานยมรวมกนครอบคลมถงกจกรรมตางๆ ทจะรวมกน

ท�าเพอสรางความเขาใจในระบบสงคม วฒนธรรมและประวตศาสตรทแตกตางของ

ประเทศสมาชกสงเสรมพฒนาการทางการเมองไปในทศทางเดยวกน เชน หลกการ

ประชาธปไตย การสงเสรมและคมครองสทธมนษยชน การสนบสนนการมสวนรวม

ของภาคประชาสงคม การตอตานทจรต การสงเสรมหลกนตธรรมและการบรหาร

กจการบานเมองทด เปนตน

2) สงเสรมความสงบสขและรบผดชอบรวมกนในการรกษาความมนคงส�าหรบ

ประชาชนทครอบคลมในทกดาน ครอบคลมความรวมมอเพอเสรมสรางความมนคง

บทท 2


ในรปแบบเดม ซงหมายถงมาตรการสรางความไวเนอเชอใจและการระงบขอพพาทโดยสนตเพอปองกนสงครามและใหประเทศสมาชกอาเซยนอยดวยกนโดยสงบสขและไมมความหวาดระแวง นอกจากนยงขยายความรวมมอเพอตอตานภยคกคามรปแบบใหม เชนการตอตานการกอการราย อาชญากรรมขามชาต ยาเสพตด การคามนษยตลอดจนการเตรยมความพรอมเพอปองกนและจดการภยพบตและภยธรรมชาต

3) การมพลวตและปฎสมพนธกบโลกภายนอกก�าหนดกจกรรมเพอเสรมสรางบทบาทของอาเซยนในความรวมมอระดบภมภาค เชน กรอบ ASEAN+3 กบจน ญปน สาธารณรฐเกาหลและการประชมสดยอดเอเชยตะวนออก ตลอดจนความสมพนธทเขมแขงกบมตรประเทศ และองคการระหวางประเทศ เชน สหประชาชาต

ประ คมเศรษฐกจอำเซยน (ASEAN Economic Community)อาเซยนจะรวมตวเปนประชาคมเศรษฐกจอาเซยนภายในป พ.ศ. 2558 โดยม

เปาหมายของการมตลาดและฐานการผลตเดยวกนและมการเคลอนยายสนคา บรการ การลงทน และแรงงานมฝมออยางเสร อาเซยนไดจดท�าแผนงานการจดตงประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (ASEAN Economic Community Blueprint) ซงเปนแผนงานบรณาการการด�าเนนงานดานเศรษฐกจเพอใหบรรลวตถประสงค 4 ดาน คอ

1) การตลาดและฐานการผลตเดยว โดยจะมการเคลอนยายสนคาบรการ การลงทน และแรงงานฝมออยางเสร รวมทงการเคลอนยายเงนทนอยางเสรมากขน ตลอดจนการสงเสรมการรวมกลมสาขาส�าคญของอาเซยนใหเปนรปธรรม โดยไดก�าหนดเปาหมายเวลาทจะคอยๆ ลดหรอยกเลกมาตรการทมใชภาษ

2) การสรางขดความสามารถในการแขงขนทางเศรษฐกจของอาเซยนโดยใหความส�าคญกบประเดนดานนโยบายทจะชวยสงเสรมการรวมกลมทางเศรษฐกจ เชน นโยบายการแขงขน การคมครองผบรโภค สทธในทรพยสนทางปญญา พาณชยอเลกทรอนกส นโยบายภาษ และการพฒนาโครงสรางพนฐาน (การเงน การขนสง เทคโนโลยสารสนเทศและพลงงาน)

3) การพฒนาเศรษฐกจอยางเสมอภาค ใหมการพฒนาวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม และการเสรมสรางขดความสามารถผานโครงการตางๆ เชน ขอรเรม

บทท

2


เพอการรวมตวของอาเซยน (Initiative for ASEAN Integration- IAI) เปนตน เพอลดชองวางการพฒนาทางเศรษฐกจระหวางประเทศสมาชก

4) การบรณาการเขากบเศรษฐกจโลก เนนการปรบประสานนโยบายเศรษฐกจของอาเซยนกบประเทศภายนอกภมภาค เพอใหอาเซยนมทาทรวมกนอยางชดเจน เชน การจดท�าเขตการคาเสรของอาเซยนกบประเทศคเจรจาตางๆ เปนตน รวมทงสงเสรมการสรางเครอขายในดานการผลต/จ�าหนายภายในภมภาคใหเชอมโยงกบเศรษฐกจโลก

ประชาคมเศรษฐกจอาเซยนจะมคณลกษณะทส�าคญคอการเปนตลาดและฐานการผลตเดยวกน การเปนภมภาคทมขดความสามารถในการแขงขนสง การเปนภมภาคทมพฒนาการทางเศรษฐกจทเทาเทยมกน และการเปนภมภาคทบรณาการเขากบเศรษฐกจโลกไดอยางสมบรณ

คณลกษณะตางๆ เหลานลวนมความเกยวของและสงผลเกอกลซงกนและกน การรวบรวมแผนงาน/มาตรการภายใตคณลกษณะตางๆ เหลานไวภายใตพมพเขยวนจะชวยใหการด�าเนนงานเปนไปในทศทางเดยวกนและมความเปนเอกภาพ รวมทงชวยใหการปฏบตตามแผนงานและการประสานงานระหวางผมสวนเกยวของเปนไปอยางมประสทธภาพมากขน

ประ คมสงคมและวฒนธรรมอำเซยน

(ASEAN Socio-Cultural Community)อาเซยนมงหวงประโยชนจากการรวมตวกนเพอท�าใหประชาชนมการอยดกนด

ปราศจากโรคภยไขเจบ มสงแวดลอมทดและมความรสกเปนอนหนงอนเดยว โดยมความรวมมอเฉพาะดาน ภายใตประเดนเชงสงคมและวฒนธรรมทครอบคลมในหลายดาน ไดแก เยาวชน การศกษาและการพฒนาทรพยากรมนษยสทธมนษยชน สาธารณสข วทยาศาสตรเทคโนโลย สงแวดลอม สตรแรงงาน การขจดความยากจน สวสดการสงคมและการพฒนาวฒนธรรมและสารนเทศ กจการพลเรอน การตรวจคนเขาเมองและกงสลยาเสพตด การจดการภยพบต และสทธมนษยชน โดยมคณะท�างานอาเซยนรบผดชอบการด�าเนนความรวมมอในแตละดานอาเซยนไดตงเปาการจดตงประชาคมสงคมและวฒนธรรมอาเซยนในป พ.ศ. 2558 โดยมงหวง

บทท 2


ในการเปนประชาคมทมประชาชนเปนศนยกลาง มสงคมทเอออาทรและแบงปนประชากรอาเซยน มสภาพความเปนอยทดและมการพฒนาในทกดานเพอยกระดบคณภาพชวตของประชาชน สงเสรมการใชทรพยากรธรรมชาตอยางยงยนรวมทงสงเสรมอตลกษณอาเซยน (ASEAN Identity) เพอรองรบการเปนประชาคมสงคมและวฒนธรรมอาเซยนอาเซยนไดจดท�าแผนงานการจดตงประชาคมสงคมและวฒนธรรมอาเซยน (ASEAN Socio-Cultural Community Blueprint) ซงประกอบดวยความรวมมอใน 6 ดาน ไดแก

1) การพฒนาทรพยากรมนษย (Human Development) 2) การคมครองและสวสดการสงคม (Social Welfare and Protection) 3) สทธและความยตธรรมทางสงคม (Social Justice and Rights) 4) ความยงยนดานสงแวดลอม (Environmental Sustainability) 5) การสรางอตลกษณอาเซยน (Building an ASEAN Identity) 6) การลดชองวางทางการพฒนา (Narrowing the Development Gap) โดยมกลไกการด�าเนนงานไดแก การประชมรายสาขาระดบเจาหนาทอาวโสและ

ระดบรฐมนตร คณะมนตรประชาคมสงคมและวฒนธรรมอาเซยน รวมทงการประชม

คณะกรรมการดานสงคมและวฒนธรรม

ควำมสำมำรถในกำรแขงขนของอำเซยนการรวมกนของสมาชกอาเซยนใหเปนหนงเดยวดวยการเปนประชาคมอาเซยน

ท�าใหเกดขอไดเปรยบและความสามารถในการแขงขนกบประชาคมโลกไดหลายประการ

การรวมมอทางการเมองและความมนคงเปนประชาคมการเมองและความมนคง

อาเซยนจะกอใหเกดเสถยรภาพทางการเมองและความมนคงในการกอการรายได

ดขน ในปจจบนกระแสประชาธปไตยเปนทตนตวกนทวโลก อาเซยนกเชนกนการ

พฒนาทางการเมองกก�าลงกาวหนาไปอยางมากโดยเฉพาะพมาทมสญญาณทดขน

อยางยงในการพฒนาประชาธปไตยเพอรบกบการทพมาจะเปนประธานอาเซยนซง

มวลสมาชกอาเซยนไดยนหยดและไมยอมตามชาตมหาอ�านาจทจะกดกนมใหพมา

เปนประธานอาเซยน ดงนนการทสมาชกอาเซยนสนบสนนใหพมาเปนประธานอาเซยน

จงเปนสวนส�าคญในการพฒนาทางการเมองของพมาใหมความเปนประชาธปไตยมากขน

บทท

2


การรวมมอกนทางสงคมและวฒนธรรมเปนประชาคมสงคมและวฒนธรรม

อาเซยนนบวาเปนการรวมกนเปนหนงของสงคมและวฒนธรรมทหลากหลายและ

เกาแกของโลก ซงจะสงผลใหเกดซอฟแวรทางดานการทองเทยวทประเมนคามได

และเปนแหลงดงดดนกทองเทยวและสรางรายไดใหกบอาเซยนไดอยางยงยน

ส�าหรบการรวมมอทางดานเศรษฐกจเปนประชาคมเศรษฐกจอาเซยนกอใหเกด

โอกาสทางธรกจอยางมากมายจากตลาดขนาดใหญทมประชากรกวา 500 ลานคน

เปนการสงเสรมแหลงวตถดบและแรงงานในภมภาค และเพมอ�านาจการตอรอง

ในระดบภมภาคและระดบโลก

จากรายงานการแขงขนอาเซยน 2010 พบวาอาเซยนมาจดแขงโดยเปรยบเทยบ

สามอนดบแรกคอการมอตสาหกรรมสนบสนนและเชอมโยงและคลสเตอรอตสาหกรรม

มโครงสรางพนฐานของตลาดทน และมประสทธภาพของกลยทธและการปฏบตการ

ส�าหรบประเทศไทยมจดแขงในดานนโยบายเศรษฐกจมหภาค ความเปนนานาชาต

ของกจการ และอตสาหกรรมสนบสนนและเชอมโยงและคลสเตอร (Cluster)

ทมำ: กรมเจรจาการคาระหวางประเทศ, 2551 : 53

ภำพท 1 โอกาสของการรวมกลมธรกจ

บทท 2


สวนจดออนในการแขงขนของอาเซยนสามประการแรกไดแกโครงสรางพนฐาน

การบรหาร นตธรรม และการพฒนามนษย ส�าหรบประเทศไทยมจดออนทางการ

แขงขนไดแกสถาบนทางการเมอง นตธรรม และการพฒนามนษย (Wong, Shankar,

and Toh, 2011 : 80- 81)

สงคโปร บรไน มำเลเซย ไทย อนโดนเซย ฟลปปนส เวยดนำม กมพ

โครงสราง

พนฐาน

ทางการ

บรหาร

นโยบาย

เศรษฐกจ

มหภาค

อตสาหกรรม

สนบสนน

และ

เชอมโยง

และ

คลสเตอร

นโยบาย


มหภาค


สนบสนน

และ


และ


การปฏบต

ทางองคกร


สนบสนน

และ


และคลสเตอร

บรบท

ส�าหรบ

กลยทธและ

การแขงขน

บรบท

ส�าหรบ



หลก

นตธรรม


พนฐาน

ตลาดทน

ความเปน

นานาชาต

ของกจการ

ประสทธผล

ของกลยทธ

และการ

ปฏบตการ

นโยบาย


มหภาค


พนฐาน

ตลาดทน

สถาบน

ทางการ

เมอง


พนฐานทาง

โลจสตกส

การพฒนา

มนษย




สนบสนน

และ


และ



พนฐาน

ตลาดทน


สนบสนน

และ


และ


สถาบน

ทางการเมอง




อำเซยน

อตสาหกรรมสนบสนนและเชอมโยง


โครงสรางพนฐานตลาดทน ประสทธผลของกลยทธ

และการปฏบตการ

ทมำ: Wong, Shankar and Toh, 2011: 81

ภำพท 2 จดแขงของอาเซยน

บทท

2



อำเซยน

โครงสรางพนฐานการบรหาร หลกนตธรรม การพฒนามนษย


อตสาหกรรมสนบสนน

โครงสรางพนฐานทาง การบรหาร

การพฒนามนษย

สถาบนทางการเมอง


โครงสรางพนฐานทางการบรหาร

นโยบายเศรษฐกจ มหภาค

โครงสรางพนฐานทางการสอสาร

ความเปนนานาชาต ของกจการ


หลก นตธรรม

หลกนตธรรม


โครงสรางพนฐานทาง โลจสตกส



ประสทธผลของกลยทธและการปฏบตการ

อตสาหกรรมสนบสนน และเชอมโยง และคลสเตอร








ภำพท 3 จดออนของอาเซยน

ภำพท 4 วาระการแขงขนของอาเซยน

บทท 2


จากจดแขงและจดออนในการแขงขนของอาเซยนนน อาเซยนจะตองมวาระในการพฒนาดวยการยอมรบคานยมของการรวมมอกนในภมภาค สนบสนนการผนกก�าลงของชาตสมาชกและหาจดความสอดคลองของผลประโยชนของแตละประเทศใหเขากบผลประโยชนของอาเซยนเพอใหเกดผลไดสงสดตอสวนรวม ประการทสองสงเสรมการเตบโตภายในและระหวางชาตสมาชก ควรมมาตรการทจะท�าใหแนใจวาการกระจายประโยชนของการเตบโตจะเทาเทยมกนและลดผลกระทบจากปจจยภายนอกเชนการขนราคาของอาหารและเชอเพลงเชนเดยวกบภยพบตธรรมชาต ประการทสามการมงไปขางหนาของอาเซยนทมงเนนและบรณาการเขากบเขตเอเชยแปซฟกและโลก นอกจากนนควรใหความส�าคญกบการคาภายนอกและการเชอมโยงการลงทนกบจนและอนเดย

สงทอาเซยนจะตองสรางบนจดแขงคอการปรบปรงการประสานนโยบายเศรษฐกจมหภาคในภมภาคดวยการบรณาการโครงสรางพนฐานทางตลาดทนระดบภมภาคเพอขบเคลอนทรพยากรทางการเงน สงเสรมวสาหกจทองถนดวยการอปถมภดแล SMEs และสงเสรมคลสเตอรอตสาหกรรมดวยการพฒนาโครงสรางพนฐานระดบภมภาคใหสอดคลองกน

ในดานจดออนนนอาเซยนจะตองปรบปรงหลกนตธรรมดวยการพฒนาทรพยากรมนษยใหกาวหนาขนไปโดยการปรบปรงสขภาพพนฐานและการศกษาและปรบปรงทกษะตางๆ นอกจากนนควรจะสงเสรมโครงสรางพนฐานทางการบรหารดวยการเรง ASEAN Single Window เพอใหขนตอนการท�าธรกจสะดวกและงายขน (Wong, Shankar and Toh, 2011:83- 86)

ส�าหรบประเทศไทยเรายงคงมจดแขงในดานเศรษฐกจไมวาจะเปนนโยบายเศรษฐกจมหภาค ความเปนนานาชาตของกจการ และอตสาหกรรมสนบสนนและเชอมโยงและคลสเตอร ซงเปนหนงในสามของจดแขงของการแขงขนของอาเซยน แตจดออนของประเทศไทยคอสถาบนทางการเมอง หลกนตธรรม และการพฒนามนษย ปรากฎวาเรามจดออนถงสองในสามทเปนจดออนของอาเซยน จะเหนไดวาปญหาทางการเมองเปนโรคเรอรงของไทยทกอใหเกดปญหาอนๆตามมาคอ หลกนตธรรมทบดเบยวหลายมาตรฐาน และการพฒนามนษยทแมวาเราจะบอกวาประเทศไทยมแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตทเนนการพฒนามนษยแต

บทท

2


กระจกทสะทอนจากการศกษาของผอนกลบสองใหเราเหนวาการพฒนามนษยทเราภมใจนกหนาในการบรรจเปนแผนชาตนนยงไปไมถงไหน ดงจะเหนไดจากคณะกรรมการสทธมนษยชนของไทยทไมท�าหนาทตามมาตรฐานสากลทางดานมนษยธรรม ทางแกไขปญหาของประเทศไทยคอจะตองแกไขปญหาทางการเมองใหมเสถยรภาพซงจะสงผลใหจดออนอกสองขอทเหลอสามารถแกไขไดไมยาก อยางไรกตามบทความนมไดลงรายละเอยดประเดนการเมองเพราะมขอจ�ากดหลายอยางทตองถกอภปรายทงในประเดนทตองถกในทรโหฐานและสาธารณะ และเนองจากบทความนเนนประเดนทางดานความรบผดชอบตอสงคมจงขอเนน

ประเดนนในหวขอตอไป

ควำมรบผด ตอสงคมขององคกรในประ คมอำเซยนความรบผดชอบตอสงคมขององคกร (Corporate Social Responsibility : CSR)

เปนทรจกและมการปฏบตกนอยางแพรหลายในประเดนทางดานสงคมและสงแวดลอม โดยมมาตรฐานระดบโลกหลายแหงเชน UN Global Compact, ISO 26000 Social Responsibility, GRI, AA1000 Series เปนตน

การรวมตวเปนประชาคมอาเซยนนน ซเอสอารไดเขามามบทบาททส�าคญทงในการรวมกนทางเศรษฐกจกบสงคมและวฒนธรรม โดยในภาคเศรษฐกจมการจดตงคณะกรรมการประสานงานดานการคมครองผบรโภคในอาเซยน ซงประเดนผบรโภคเปนประเดนทมาตรฐานซเอสอารใหความสนใจมาก สวนภาคสงคมและวฒนธรรมกมการจดตง CSR ASEAN ขนมาเชนกน

ความหมายของความรบผดชอบตอสงคมขององคกรคอการด�าเนนงานขององคกรทตองรบผดชอบตอสงคมทงภายในและภายนอกองคกรดวยการด�าเนนงานทสรางความสมดลแกเศรษฐกจ สงคมและสงแวดลอมเพอสรางขอไดเปรยบในการแขงขนและการพฒนาอยางยงยน (พพฒน นนทนาธรณ, 2553a : 7-12)

นอกจากนนค�าวา Corporate ใน Corporate Social Responsibility นอกจากจะแปลวาบรรษท/บรษทแลวยงมความหมายแนวกวางวาเปนการเกยวของหรอรวมกนโดยสมาชกทกคนในกลม Corporate ยงหมายถงทเกยวกบบรษทธรกจ (Business Corporation) และเมอตามค�าศพทไปดค�าวา Corporation พบวาหมายถง

บทท 2


1) ธรกจขนาดใหญ และ 2) เมองใหญบางเมองในองกฤษจะหมายถงองคกรทองถนทรบผดชอบการใหบรการสาธารณะ Corporate จงหมายถงองคกรโดยมไดเจาะจงวาจะตองเปนองคกรธรกจ จะเปนองคกรภาครฐหรอองคกรไมแสวงหาก�าไรกได

(พพฒน นนทนาธรณ, 2553b)

สถำนะซเอสอำรในอำเซยนในพมพเขยวหรอแผนงานของประชาคมสงคมและวฒนธรรมอาเซยนได

ก�าหนดใหมการสงเสรมความรบผดชอบตอสงคมขององคกร แผนงานนรวมถงวตถประสงคเชงกลยทธเพอใหแนใจวาซเอสอารจะรวมเปนสวนหนงของวาระขององคกรและมสวนรวมในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมออยางยงยน โดยมขอเสนอดงน (Uriarte, 2008 : 8) • พฒนาตวแบบนโยบายสาธารณะส�าหรบซเอสอารหรอเครองมอทาง

กฎหมายส�าหรบการอางองของรฐสมาชกในป พ.ศ. 2553 ทสอดคลองกบ ISO 26000 “แนวทางความรบผดชอบตอสงคม”

• ใหภาคเอกชนมสวนสนบสนนกจกรรมในภาคสวนและมลนธอาเซยนในดานซเอสอาร

• สงเสรมใหมการใชมาตรฐานซเอสอารนานาชาต • เพมความตระหนกของซเอสอารในอาเซยนไปสความสมพนธทยงยน

ระหวางกจกรรมเชงพาณชยและชมชนทไปตงส�านกงานอย โดยเฉพาะการสนบสนนการพฒนาบนฐานของชมชน

คณะกรรมการประสานงานดานการคมครองผบรโภคในอาเซยน

(ASEAN Coordinating Committee on Consumer Protection – ACCCP)

ในการรวมกลมทางเศรษฐกจในภมภาคโดยยดประชาชนเปนศนยกลางนน อาเซยนตระหนกดวามาตรการทงหลายทจะน�าไปสการรวมกลมทางเศรษฐกจทกมาตรการจะตองไมละเลยความส�าคญของผบรโภคซงเปนประเดนส�าคญประเดนหนงของซเอสอาร มาตรการการคมครองผบรโภคก�าลงอยระหวางการพฒนาควบคไปกบมาตรการทางเศรษฐกจเพอระบถงประเดนการคมครองผบรโภคทไดเกดขนการด�าเนนงาน โดย

บทท

2


1) เสรมสรางความเขมแขงดานการคมครองผบรโภคในอาเซยนโดยการ จดตงคณะกรรมการประสานงานดานการคมครองผบรโภคในอาเซยน (ASEAN Coordinating Committee on Consumer Protection - ACCCP)

2) จดตงเครอขายหนวยงานทเกยวของกบการคมครองผบรโภคเพออ�านวยความสะดวกในการแบงปน และแลกเปลยนขอมล

3) จดหลกสตรฝกอบรมในภมภาคส�าหรบเจาหนาทของหนวยงานคมครองผบรโภค และผน�าทเกยวของกบการคมครองผบรโภคทกภาคสวน เพอเตรยมความพรอมส�าหรบการรวมเปนตลาดเดยวกนของอาเซยน

ซเอสอารอาเซยน (CSR ASEAN)

มลนธอาเซยนไดจดตงเครอขายทเชอมโยงกลมมลนธเอกชน บรรษท องคกรพฒนาเอกชน กลมธรกจ และองคกรอนๆ ทมกจกรรมดานซเอสอาร เครอขายของผปฏบตดานซเอสอารนเรยกวาซเอสอารอาเซยน ซงเปนเครอขายทท�างานอทศเพอเพมบทบาทของซเอสอารในอาเซยนเพอการพฒนามนษยและบรรเทาความยากจน มวตถประสงคเพอพฒนาซเอสอารระหวางประเทศสมาชกและสรางชมชนซเอสอาร สนบสนนเวทส�าหรบการบรณาการความรบผดชอบตอสงคมขององคกรในวาระขององคกรและมสวนในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมอยางยงยนในกลมประเทศอาเซยน นอกจากนนยงพฒนาฐานขอมลซเอสอารในภมภาค แบงปน แลกเปลยนประสบการณ บรณาการซเอสอารเขากบแกนธรกจ และพฒนาความรวมมอกบเครอขายอนเชนซเอสอารยโรป (Uriarte, 2008 : 21; Brohier, 2009 : 18)

ตอมาในป พ.ศ. 2553 มลนธอาเซยนไดพบปะหารอกบสมาชกเพอกอตงเครอขายซเอสอารอาเซยน (ASEAN CSR Network) โดยไดมการหารอและลงนามในบนทกความเขาใจและจดทะเบยนตงบรษท ASEAN CSR Network Ltd. ในประเทศสงคโปร เพอรองรบการท�างานของเครอขาย และไดเปดตวอยางเปนทางการเมอวนท 11 มกราคม พ.ศ.2554 โดยมสมาชกผกอตง ASEAN CSR Network ประกอบดวยมลนธอาเซยนและองคกรจากชาตสมาชกอาเซยน 5 ประเทศ ไดแก ชมนมธรกจอนโดนเซย (Indonesia Business Links) หอการคาระหวางประเทศมาเลเซย (International Chamber of Commerce-Malaysia) สนนบาตมลนธในสงกดภาคเอกชนฟลปปนส (League of Corporate Foundations, Philippines)

บทท 2


เครอขายดานความรบผดชอบตอสงคมของบรษทจดทะเบยนไทย (CSR Club of Thai Listed Companies Association) และกลมความตกลงวาดวยความรบผดชอบตอสงคมภาคเอกชนสงคโปร (Singapore Compact for CSR)

เปาหมายในการจดตง ASEAN CSR Network เพอสรางเครอขายการแลกเปลยนดานซเอสอาร เปนแหลงรวบรวมองคความรดานซเอสอาร เพมขดความสามารถ

และศกยภาพดานซเอสอาร และเปนผใหการสนบสนนดานซเอสอาร

ควำมส�ำคญของซเอสอำร

การวจยหลายชนทชใหเหนความส�าคญของซเอสอารตอการด�าเนนธรกจซงมมาตรฐานทประกาศใชหลายแหง ถาพจารณาหลกการซเอสอารตามมาตรฐานทสรปตามตารางท 2 จะเหนไดวาซเอสอารมความเกยวของกบเรองตางๆ อยางกวางขวางทงในระดบจลภาคคอการท�าธรกจและในระดบมหภาคคอการพฒนาประเทศ

จากการส�ารวจถงผลกระทบของซเอสอารทมตอชอเสยงองคกรพบวามผลปานกลางรอยละ 50 และมผลมากรอยละ 30 (ตารางท 3) เมอพจารณาถงวตถประสงคทางธรกจทซเอสอารมสวนชวยนนพบวาในภาพรวมจะชวยดานการสรรหาและรกษาพนกงานถงรอยละ 71 โดยเฉพาะทางอเมรกาเหนอ สวนยโรปกบเอเชยจะมองถง

การมสวนชวยในดานการไดเปนขาวทดในสอ (Mendoza, 2007: 134-6)

UN Global Compact ISO 26000 OECD Guidelines for Multinational

Enterprises

สทธมนษยชน การก�ากบดแลองคกร การจางงานและอตสาหกรรมสมพนธ

แรงงาน สทธมนษยชน สงแวดลอม

สงแวดลอม การปฏบตดานแรงงาน การตอสกบการรบสนบน

การตานทจรต สงแวดลอมการด�าเนนงานอยางเปนธรรมประเดนผบรโภคการมสวนรวมและการพฒนาชมชน

ผลประโยชนของผบรโภควทยาศาสตรและเทคโนโลยการแขงขนภาษ

ตำรำงท 2 หลกการซเอสอาร

บทท

2


รวม อเมรกำเหนอ ยโรป เอ

มาก 30 26 44 30

ปานกลาง 50 50 50 49

เลกนอย 17 19 6 19

ไมม 3 3 0 3

NA 1 1 0 0

ตำรำงท 3 ซเอสอารมผลตอชอเสยงขององคกร

ทมำ: Mendoza, 2007: 134

ตำรำงท 4 วตถประสงคทางธรกจทซเอสอารมสวนชวย


สรรหาและรกษาพนกงาน 71 78 61 53

การไดเปนขาวดในสอ 51 45 64 57

สงเสรมการแลกเปลยน/หนสวน 40 43 25 43

ชวยลดผลกระทบจากวกฤต 38 43 28 27

เพมยอดขาย 35 36 32 37

สนบสนนความรเรมนโยบายสาธารณะ 27 26 24 32

เพมราคาหน 21 11 25 38

อนๆ 4 6 3 1


ถามองในแงความกระตอรอรนในการท�าซเอสอารขององคกรตางๆ จากการส�ารวจ

7 ประเทศในเอเซยเมอพจารณาเฉพาะอาเซยนจะเหนไดวาไทยมการท�ากจกรรม

ซเอสอารมากทสดในบรษท 50 อนดบแรกของประเทศ รองมาเปนสงคโปร มาเลเซย

ฟลปปนส และอนโดนเซย สวนความยาวของการท�ารายงานซเอสอารพบวาสวนใหญ

ท�ารายงานยาว 3-10 หนา (Chamber, Eleanor et al., 2003 : 10)

บทท 2


ตำรำงท 5 การด�าเนนงานดานซเอสอารในแตละประเทศ

ประเทศ % ซเอสอำรในบรษท ควำมยำวของรำยงำนซเอสอำร (%)

50 อนดบแรกของประเทศ ขนต�ำ ขนกลำง ขนสง

อนเดย 72 16.7 47.2 36.1

เกาหลใต 52 27.0 46.0 27.0

ไทย 42 23.8 61.9 14.3

สงคโปร 38 42.1 42.1 15.8

มาเลเซย 32 25.0 50.0 25.0

ฟลปปนส 30 28.6 35.7 35.7

อนโดนเซย 24 72.7 9.1 18.2

คาเฉลย 7 ประเทศ 41 28.5 44.4 27.1

คาเบยงเบนมาตรฐาน 0.624

ทมำ: Chamber, Eleanor et al. 2003, 11

หมำยเหต: ความยาวขนต�ายาว 1-2 หนา; ขนกลางยาว 3-10 หนา และขนสงยาวมากกวา 10 หนา

ตำรำงท 6 การจดล�าดบความยงยนของเอเชย

อนดบ ประเทศ จ�ำนวน ASR (%) หมำยเหต

1 เกาหล 57 44 คะแนนรวมดทสด เปนผน�าในหมวดสงแวดลอม

2 อนเดย 56 43 อนดบ 1 ในหมวดทวไป

3 มาเลเซย 20 42 อนดบ 2 ใน ASR หมวดสงคม

4 ไทย 20 40 คะแนนสงสดของ ASR ในหมวดธรรมาภบาล

5 สงคโปร 28 39 จดแขงในการเปดเผยขอมล

6 อนโดนเซย 20 38 เปดเผยขอมลต�าในหมวดสงแวดลอม

7 ไตหวน 50 34 คะแนน ASR ต�าสดในหมวดธรรมาภบาล

8 ฮองกง 63 33 อนดบ 4 ในธรรมาภบาล

9 ฟลปปนส 20 29 เปดเผยขอมลไมด

10 จน 208 20 ผลงานดทสดในหมวดธรรมาภบาล

หมำยเหต: ASR: Average Score from all companies

บทท

2


ในการจดอนดบความยงยนทางดานสงแวดลอม สงคม และธรรมาภบาลซง

เปนการจดอนดบ 10 ประเทศในเอเซยพบวาในอาเซยนดวยกนมาเลเซยมอนดบ

ดทสดและฟลปปนสมอนดบต�าสด โดยมประเทศไทยรองจากมาเลเซยแตสงกวา

สงคโปร ทงนการจดอนดบนมดวยกน 3 หมวดคอหมวดทวไปม 19 ตวชวด หมวด

สงแวดลอมม 21 ตวชวด หมวดสงคมม 32 ตวชวด และหมวดการบรหารกจการ

บานเมองทดม 26 ตวชวด (Read-Brown, Bardy, and Lewis, 2010 : 8-9)

จากขอมลทน�าเสนอจะเหนไดวามการตนตวในการท�าซเอสอารกนเปนอนมาก

และเปนแรงกดดนทมาแรงตอการด�าเนนงานขององคกรและจะพฒนาเปนการกดกน

ทางการคาทมใชภาษในอนาคตอนใกล

ซเอสอำรในฐำนะเครองมอในกำรพฒนำ

ปจจบนผเลนในซเอสอารระดบโลกทมบทบาทและมอ�านาจมาก 3 กลมเรยกวา

ไตรอ�านาจคอบรรษทขามชาต (Transnational Corporations: TNCs) องคกรพฒนา

เอกชน (Non-Governmental Organizations: NGOs) และสหภาพอภประเทศ (Supra-

National Unions: SNUs) เชน EU, ASEAN, NAFTA และประเทศมหาอ�านาจ

เชน สหรฐอเมรกา จน เปนตน ไตรอ�านาจนจะมปฏสมพนธและพงพาซงกนและกน

และกมอทธพลตอกนในการก�าหนดประเดนซเอสอาร (Henderson, Jeffrey, 2008)

ภำพท 5 ไตรอ�านาจใหม

TNCs

NGOsGlobal CSR

Response SNUs

บทท 2


กจกรรมซเอสอาร

ซเอสอารมหลายมมมอง ซเอสอารเปนตวเชอมไปสการพฒนาอยางยงยนเพราะซเอสอารเปนตวถวงใหธรกจมใหค�านงถงก�าไรเพยงอยางเดยวแตใหค�านงถงสงคมและสงแวดลอมดวยซงเรยกวาไตรก�าไร (Triple Bottom Line: TBL) ซเอสอารมหลากหลายระดบในการท�ากจกรรมตงแตแบงปนก�าไรมาท�าซเอสอารจนถงท�าธรกจอยางรบผดชอบตอสงคมตงแตการซอวตถดบเขากระบวนการผลตไปจนถงการบรการหลงการขายทตองค�านงถงสงคมและสงแวดลอม

การท�ากจกรรมซเอสอารขององคกรสามารถท�าได 7 รปแบบคอ 1) การสงเสรมเหตปจจย (Cause promotions) เปนการสงเสรมใหคนตระหนกถงปญหาหรอประเดนทางสงคมสงแวดลอม 2) การตลาดเหตสมพนธ (Cause-related marketing) เปนการบรจาคเงนจากยอดขายสนคาและบรการ 3) การตลาดสงคมองคกร (Corporate social marketing) เปนการท�าตลาดเพอเปลยนพฤตกรรมผบรโภค 4) การใหเพอสงคมขององคกร (Corporate philanthropy) เปนการใหความชวยเหลอทงในรปตวเงนและมใชตวเงนแกสงคมขององคกร 5) การอาสาชมชน (Community volunteering) เปนการท�ากจกรรมกบอาสาสมครจากชมชนและองคกร 6) การประกอบธรกจอยางรบผดชอบตอสงคม (Socially responsible business practices) เปนการประกอบธรกจทรบผดชอบตอสงคมตงแตแรก และ 7) การพฒนาและสงมอบสนคาและบรการทสามารถซอหาได (Developing and delivering affordable products and services) เปนการพฒนาสนคาทคนจนสามารถซอหาไดซงเปนการท�าตลาดทเนนไปยงระดบรากหญาทเปนคนสวนใหญของประเทศมฐานะยากจนหรอทเรยกวา the Bottom of the Pyramid (BOP) หรอกลมฐานปรามด (Kotler and Lee, 2006 : 22-48 ; 2009 : 294 ; and Prahalad, 2005 : 4-22)

กลยทธการใหความชวยเหลอขององคกร

กลยทธการใหความชวยเหลอขององคกรก�าหนดไดจากแกนหลกสองแกนของทางเลอกขององคกร แกนแรกคอการบรณาการกลยทธธรกจขององคกรทเราตองการใหกจกรรมการใหความชวยเหลอขององคกรเปน และแกนทสองคอการตอบสนองหรอ

การรกขององคกรทปรารถนาจะเปนในแนวทางของการใหความชวยเหลอขององคกร

บทท

2


กลยทธการใหความชวยเหลอขององคกรทง 4 กลยทธประกอบดวย1) กลยทธการใหความชวยเหลอขององคกรแบบพลเมองด (Good Citizen

Philanthropy) เปนการสนบสนนกจกรรมทางดานสงคมทไมจ�าเปนตองสมพนธกบวตถประสงคขององคกร เชน Baxter International บรษทดานสขภาพระดบโลกใหทนแกองคกรสขภาพทองถนซงมโปรแกรมทแตกตางจากกลยทธธรกจขององคกร

2) กลยทธการใหความชวยเหลอขององคกรแบบพลงงด (Leveraged Philanthropy) พบทวไปทธรกจจะตอบสนองกบหายนะทเกดจากธรรมชาตหรอทเกดจากฝมอมนษย ซงองคกรสามารถจะด�าเนนการชวยเหลอเยยวยาในวธการทภาครฐไมสามารถท�าได เชน FedEx ใชความเชยวชาญทางดานโลจสตกส

ในการชวยเหลอเหยอพายแคทธนา

3) กลยทธการใหความชวยเหลอขององคกรแบบประเดนขบเคลอน (Issue-Driven Philanthropy) กลยทธนองคกรจะเนนและมระบบในการก�าหนดเปาหมายทจะสรางผลลพธทชดเจนและมการก�าหนดวตถประสงคทางสงคมและสงแวดลอมทด องคกรพยายามทจะเปนผใหทนทมประสทธภาพแตไมมความเชอมโยงทชดเจนกบกลยทธธรกจ เชน Citygroup เปนพนธมตรกบโรงเรยนของเมองนวยอรคในการชวยพฒนาหลกสตรส�าหรบการศกษาทางการเงน

ภำพท 6 กลยทธการใหความชวยเหลอขององคกร

บทท 2


4) กลยทธการใหความชวยเหลอขององคกรแบบแนวรวม (Aligned Philanthropy)

องคกรจะใชการใหความชวยเหลอขององคกรในการท�าดกบสงคมและ

สรางประโยชนโดยตรงกบองคกรเอง เชน Coca Cola เรมกจกรรมทเนน

คณภาพของน�า น�าดม และสขาภบาล เปนการใชประเดนของแหลงน�าสะอาด

ซงทายทสดแลวกจะมผลกระทบอยางมนยส�าคญตอกระบวนการผลตใน

พนทมขาดแคลนน�า

การพฒนาดวยซเอสอาร

จากทกลาวมาขางตนวาการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมมผลตอการรวมตว

เปนอาเซยน และอกครงทการเปลยนแปลงระดบโลกาภวตนทท�าใหอาเซยนตองม

ความรวมมอกนมากขนไปอกจงประกาศการรวมมอเปนประชาคมอาเซยน ซง

ประกอบดวยการรวมมอกนทางการเมองและความมนคง เศรษฐกจ และสงคม

และวฒนธรรม อยางไรกตามความแตกตางของประเทศสมาชกในอาเซยนกยงม

อยมากไมวาจะเปนรายไดตอหว ทรพยากรธรรมชาต ความเปนอยทดตางๆ การพฒนา

อาเซยนในฐานะประชาคมอาเซยนจะตองมการพฒนาไปพรอมๆกนทงทางการเมอง

เศรษฐกจ และสงคม อยางนอยวาระในการพฒนาอาเซยนทส�าคญคอการก�าจดจดออน

ในการแขงขนของอาเซยนสามประการแรกคอโครงสรางพนฐานการบรหาร หลกนตธรรม

และการพฒนามนษย

บทบาทของซเอสอารในการมสวนรวมในการพฒนาประชาคมอาเซยนดวย

การบรรเทาจดออนซงเปนสงกดขวางการพฒนาของอาเซยนทมอย ในบทความน

จะกลาวถงกลยทธของซเอสอารในการพฒนาประชาคมอาเซยนทงในมมของอาเซยน

ในภาพรวมและประเทศไทยตามภาพท 7

แกนกลยทธคอการสรางสมดลระหวางไตรอ�านาจซเอสอารคอ TNCs NGOs

และ SNUs เนองจากทงสามนมอทธพลตอการด�าเนนงานดานซเอสอารตวอยางเชน

การพฒนาอาจจะตองใชเวลามากขนถามการคดคานจาก NGOs ดงเชนการสราง

โรงไฟฟาในไทย ในดานการลงทนของ TNCs อาเซยนกตองสรางสมดลใหเกดกบ

ภมภาคโดยก�าหนดใหเปนการลงทนเชงพฒนามใชเปนการตกตวงทรพยากรไป

ฝายเดยว ขณะทอาเซยนเองกเปน SNUs หนงทจะตองใชสถานะนไปตอรองกบ

บทท

2


ประเทศยกษมหาอ�านาจและ SNUs อนๆ ซงปจจบนอาเซยนกสามารถท�าไดดดวย

การเชอมตอเปน ASEAN+3 และ ASEAN+6

แกนกลยทธประการทสองคอ CSR ASEAN โดยเฉพาะ ASEAN CSR Network

ซงพงจดตงกนไปเมอตนป บทบาทในการพฒนาของ CSR ASEAN คอการเปน

ศนยประสานการด�าเนนงานและรวมพลงในการท�ากจกรรมซเอสอารของอาเซยน

โดยเชอมโยงกบแนวคดแกนกลยทธทสามคอ CSR 3.0 (C4-Country Social

Responsibility) ซงเปน CSR 3.0 ระดบท 43 โดยเปนการสรางความรบผดชอบ

ตอสงคมของประเทศทมโอกาสดกวามารวมชวยเหลอประเทศทดอยกวา ซงใน

อาเซยนนนกลมอาเซยนเดม 6 ประเทศกชวยเหลอกลมอาเซยนใหมหรอ CLMV

เพอใหสามารถกาวไปขางหนาไดพรอมๆกน

3CSR 3.0 น�าเสนอโดยพพฒน นนทนาธรณในการบรรยายหวขอ “ปรบกระบวนทศน พฒนาองคกรอยางยงยนดวย Proactive Sustainability ในวนท 8 กมภาพนธ 2554 ณ อาคารตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทย CSR 3.0 ทง 4 ระดบประกอบดวย 1) Corporate Social Responsibility 2) Consumer Social Responsibility 3) Community Social Responsibility และ 4) Country Social Responsibility

ISO 26000 UN Global Compact

OECD Guidelines for Multinational Enterprises

การใหเพอสงคมขององคกร การพฒนาและสงมอบสนคาและบรการทสามารถซอหาได BOP


อาเซยน

CSR ASEAN, ASEAN CSR Networkสรางสมดลระหวางไตรอ�านาจของซเอสอาร

CSR 3.0 (C4-Country Social Responsibility)

ประเทศไทย

สถาบนทางการเมอง หลกนตธรรม การพฒนามนษย

OECD Guidelines for Multinational EnterprisesUN Global Compact

ISO 26000

BOP การพฒนาและสงมอบสนคาและบรการทสามารถซอหาได การใหเพอสงคมขององคกร

ภำพท 7 บทบาทเชงกลยทธของซเอสอารในการพฒนา

บทท 2


จากแกนกลยทธในการพฒนาทงสามประการเนองจากประเทศไทยมจดออน

ทเหมอนกบจดออนของอาเซยนถงสองประการคอหลกนตธรรมและการพฒนา

มนษย เวนแตไทยมจดออนทสดอยทสถาบนทางการเมอง สวนอาเซยนจะเปนโครงสราง

พนฐานการบรหาร ดงนนการกลยทธการพฒนาดวยซเอสอารจงสามารถใชกลยทธ

ชดเดยวกนได

การพฒนามนษยจะตองเนนไปท BOP ทงในจลภาคและมหภาค ระดบจลภาค

คอระดบประเทศในทนคอประเทศไทยกตองเนนไปทคนจนรากหญา ระดบมหภาคคอ

อาเซยนกตองเนนไปท CLMV ดวยเครองมอส�าคญคอการพฒนาและสงมอบสนคา

และบรการทคนจนและดอยโอกาสสามารถทจะซอหาได เชนการผลตสนคาทมขนาด

บรรจเลกลงใหเพยงพอตอรายไดอนนอยนดของคนเหลาน เครองมออนทสองคอ

การใหเพอสงคมขององคกร (Corporate Philanthropy) โดย CSR ASEAN จะตอง

สงเสรมใหองคกรทงหลายโดยเฉพาะ TNCs ทมาลงทนในอาเซยนใหความชวยเหลอ

เพอสงคมทงในแงตวเงนและมใชตวเงนเชนเทคโนโลย การเขาถงสนคาและบรการ

(ยารกษาโรคเอดสทไมเปนภาระกบประเทศก�าลงพฒนา) การสงเสรมอาสาสมคร

พนกงานในการท�าความดเพอสงคม เปนตน

ส�าหรบจดออนทเหลอของอาเซยนคอโครงสรางพนฐานการบรหารและหลกนตธรรม

และจดออนของประเทศไทยคอสถาบนการเมองและหลกนตธรรม แมโครงสรางพนฐาน

การบรหารจะแกไขไดดวยการเรง ASEAN Single Window เพอใหขนตอนการท�าธรกจ

สะดวกและงายขน แตนนกเปนการพฒนาทางดานฮารดแวร จ�าเปนตองมการพฒนา

ทางดานพเพลแวร และซอฟแวร (หมายถงชดความคดของคนอาเซยน) โดยเฉพาะ

ประเทศไทยทมปญหาสถาบนการเมองมากทสดท�าใหระบบตางๆรวนไปหมด

กลยทธซเอสอารทใชก�าจดจดออนในสวนนคอการสงเสรมใหมการด�าเนนการ

ตามมาตรฐานซเอสอารระดบโลกไมวาจะเปน UN Global Compact, ISO 26000

และแนวปฏบตส�าหรบบรรษทขามชาตของ OECD ซงตางกมขอดขอดอยแตกตางกน

UNGC และ OECD จะมประเดนทางดานการตานทจรตและการตอสกบการรบสนบน

ขณะท UNGC และ ISO 26000 เนนดานสทธมนษยชน ซงลวนตอมผลตอการด�าเนนงาน

ทขดกบหลกนตธรรมไมวาจะเปนระดบองคกรหรอประเทศ ตวอยางเชนพมาทยงคง

บทท

2


ถกแซงชนเพราะยงมการละเมดสทธมนษยชนและไมเปนประชาธปไตย ดงนนการ

ด�าเนนตามมาตรฐานซเอสอารทงสามมาตรฐานอยางเขมขนจะมสวนชวยพฒนา

ชดความคดของประชาชนอาเซยนอยางมากทจะไมยอมตอการทจรตตดสนบนท

เปรยบเสมอนกบมะเรงรายและท�าใหการพฒนาประเทศลาชาไปอยางมาก หรอ

แมกระทงการกระท�าทไมเปนประชาธปไตยเชนรฐประหาร การจ�ากดสทธเสรภาพ

การละเมดสทธมนษยชน เปนตน ถาเกดเหตการณเชนน ไตรอ�านาจทงสามไมวาจะเปน

TNCs NGOs และ SNUs ควรจะตองกดดนและปองปรามมใหเกดเหตการณ

ดงกลาว และนนจะท�าใหอาเซยนสามารถพฒนาไปไดอยางทควรจะเปนและตาม

จดมงหมายทก�าหนดกนไว

สดทายนบทบาทซเอสอารทมตอการพฒนาประชาคมอาเซยนจะยงคงมและ

เพมมากขนตอไปตามแนวโนมทโลกจะตองหนมาใสใจตอสงคมและสงแวดลอม

อาเซยนเองกไดบรรจประเดนทางดานซเอสอารเขาไปในแผนงานประชาคมอาเซยน

ทงทางตรงและทางออม ถาหากมการก�าหนดบทบาทซเอสอารและใชซเอสอารเปน

เครองมอในการพฒนาอาเซยนกจะท�าใหสามารถลดความแตกตางระหวางชาต

สมาชกและสรางความสมพนธในการรวมมอทดตอไป

บทท 2



กรมเจรจาการคาระหวางประเทศ. 2551. ASEAN Economic Community: AEC ประ คม

เศรษฐกจอำเซยน. กรงเทพมหานคร : กรมเจรจาการคาระหวางประเทศ.

พพฒน นนทนาธรณ. 2553a. กำรจดกำรควำมรบผด ตอสงคมขององคกร: กำรสรำง

ขอไดเปรยบในกำรแขงขนอยำงยงยน. นนทบร : ธงคบยอนด.

. 2553b. ทศนคตและกำรรบรดำนควำมรบผด ตอสงคมขององคกรของ

มหำวทยำลยเกษตรศำสตร. กรงเทพมหานคร : การประชมทางวชาการ

ครงท 48 มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

สดฤทย เลศเกษม. และคณะ (บรรณาธการ). 2554. ประเทศไทยกบอำเซยน. กรงเทพมหานคร :

กรมประชาสมพนธ ส�านกนายกรฐมนตร.

ชยารช ปานเฟอง. “Proactive Sustainability บรหารเชงรก สองคกรยงยน.” กรงเทพธรกจ

(26 มกราคม 2554)

Brohier, Joelle. 2009. Overview of RBC/CSR Initiatives in Southeast Asia. Bangkok :

Regional Conference on Corporate Responsibility, United Nations Conference

Centre.

Chahoud, Tatjana et al. 2011. Corporate Social Responsibility (CSR) and Black

Economic Empowerment (BEE) in South Africa: A Case Study of German

Transnational Corporations. Bonn : German Development Institute.

Chamber, Eleanor et al. 2003. CSR in Asia : A Seven Country Study of CSR Website

Reporating. Nottingham: ICCSR

Cramer, Aron, and Jeremy Prepscius. 2007. “Creating a Sustainable Future.” Global

Asia Vol.2, No.3 : 100-107.

Gabriel Kasper and Katherine Fulton. The Future of Corporate Philanthropy: A

Framework for Understanding Your Options. Monitor Institute. http://

www. monitorinstitute.com/

Henderson, Jeffrey. 2008. The New Triad Power : Key Players in the Promise of

Global CSR. (SMC Working Paper No.07)

บทท

2


Kotler, Philip and Nancy Lee. 2005. Corporate Social Responsibility. New York :

John Wiley & Sons.

. 2009. Up and Out of Poverty: The Social Marketing Solution. Upper Saddle

River : Wharton School.

Mendoza, Magdalena L. 2007. “Breakthroughs in Corporate Social Responsibility

in the Philippines” in Eduardo T. Gonzalez (Ed.) Best Practices in Asian

Corporate Governance. Tokyo : Asian Productivity Organization.

Prahalad, C.K. 2005. The Fortune at the Bottom of the Pyramid: Eradicating

Poverty through Profits. Upper Saddle River : Wharton School.

Read-Brown, Alex, Florent Bardy, and Rebecca Lewis. Sustainability in Asia : ESG

Reporting Uncovered. www.asiansr.com

Uriarte, Filemon A. Jr. 2008. ASEAN Foundation and Emerging CSR Issues and

Challenges. Jakarta : ASEAN Foundation

Visser, Wayne and Nick Tolhurst. (Eds.) 2010. The World Guide to CSR: A Country-

by-Country Analysis of Corporate Sustainability and Responsibility. Sheffield,

UK : Greenleaf.

Wong, Marn-Heong, Rakhi Shankar, and Ruby Toh. 2011. ASEAN Competitiveness

Report 2010. Singapore : Asia Competitiveness Institute.

ภมภาคนยมในเอเชยตะวนออก: บทนำาวาดวยทฤษฎและวธวทยาในการศกษาภมภาคนยม

Regionalism in East Asia: an introduction to theories and methodology in regionalism studies

3บทท

เชษฐา พวงหตถ

บทท

3


บทคดยอเอเชยตะวนออกเปนภมภาคทมพลวตและหลากหลายมากทสดในโลก เอเชย

ตะวนออกก�าลงเปนภมภาคทมความเปนปกแผนมากขนอนเปนผลมาจากบรณาการของปจจยตางๆ ทางดานเศรษฐกจ การเมอง และสงคม-วฒนธรรม พฒนาการดงกลาวคอลกษณะทวไปของปรากฏการณทมชอเรยกวา ‘ภมภาคนยม’ บทความนน�าเสนอลกษณะทวไปของภมภาคเอเชยตะวนออกและการศกษาภมภาคนยมอยางกวางๆ นอกจากนยงน�าเสนอขอถกเถยงเกยวกบทฤษฎทใชในการศกษาภมภาคนยม รวมทงรปแบบทแตกตางกนของภมภาคนยมซงปรากฏตวอยางชดเจนในภมภาคเอเชยตะวนออกและภายในระบบระหวางประเทศ ผเขยนไดแสดงใหเหนถงขอดของการน�าเอามมมองของการวเคราะหแนวเศรษฐกจการเมองระหวางประเทศมาใชในการศกษาภมภาคนยมเอเชยตะวนออก

ค�ำส�ำคญ : ภมภาคนยม, ทฤษฎการบรณาการระหวางประเทศ

Abstract East Asia is one of the world’s most dynamic and diverse regions. East Asia

is also becoming an increasingly coherent region through the interplay of various

1บทความชนนผเขยนตงใจน�าเสนอมมมองทางทฤษฎและวธวทยาในการศกษา ASEAN และภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต (Southeast Asia) แตเมอผเขยนตองจดวางต�าแหนงแหงทของ ASEAN และภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตลงในบรบทของภมภาคเอเชยตะวนออก ท�าใหผเขยนตองเรมตนใหมดวยการน�าเอาเอเชยตะวนออกมาศกษาและท�าความเขาใจผานกรอบคดทางทฤษฎและวธวทยาของการศกษาภมภาคนยม และโครงการอนดบตอไปหลงจากบทความชนนของผเขยนกคอการศกษา ASEAN ในฐานะภมภาคนยม2อาจารยประจ�าภาควชาสงคมศาสตร คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร วทยาเขตพระราชวงสนามจนทร

ภมภาคนยมในเอเชยตะวนออก: บทนำาวาดวยทฤษฎและวธวทยาในการศกษาภมภาคนยม1

Regionalism in East Asia: an introduction to theories and methodology in regionalism studies3บทท

เชษฐา พวงหตถ 2

บทท 3


integrative economic, political and sociocultural processes. Such a development

is generally referred to as ‘regionalism’. This article provides a general introduction

to the East Asia region and the study of regionalism generally, It also discusses

certain theories and concepts of regionalism and its different manifest forms that

have emerged within East Asia and the international system more broadly. The

author presents the analytical virtues of studying East Asian regionalism from an

international political economy perspective.

Key words : regionalism; regionalization; classic regionalism theory; new

regionalism theory; international political economy theories

เอเชยตะวนออก (East Asia) เปนภมภาคหนงทประสบความส�าเรจทางดาน

เศรษฐกจ ในทศวรรษ 1950-1960 เอเชยตะวนออกยงเปนภมภาคทยากจนและ

อยในชวงเรมตนพฒนา โดยทประเทศอยางเกาหล (ใต) มรายไดตอหวและระดบ

การพฒนาไมแตกตางจากประเทศในแถบซบซาฮาราของ แอฟรกา ในป 1960

เอเชยตะวนออก ม GDP เพยง 4% ของ GDP โลก แตในทศวรรษ 1990 เอเชย

ตะวนออกไดกลายเปนหนงในสามภมภาคหลกทมความส�าคญทางเศรษฐกจ [อกสอง

ภมภาคคอยโรป และอเมรกาเหนอ] ทมอทธพลตอเศรษฐกจโลก โดยในป 1995

เอเชยตะวนออก ม GDP สงถง 25% ของโลก เอเชยตะวนออกกลายเปนฐานการผลต

แหงใหมของโลก และก�าลงกลายเปนศนยอ�านาจทางการเงนแหงใหมของโลก

ประเทศญปนเปนหวหอกของการเตบโตทางเศรษฐกจของภมภาคนตงแตแรก

จนถงทศวรรษ 1990 และในปจจบนจนไดกาวขนมาเปนพลงหลกทขบเคลอนเศรษฐกจ

ของภมภาคน ทงสองเปนมหาอ�านาจหลกทางเศรษฐกจในสชาตมหาอ�านาจทาง

เศรษฐกจ นอกจากนน เอเชยตะวนออกยงเปนภมภาคทมการกระจกตวของชาต

อตสาหกรรมเกดใหม (newly industrialized economies) [ไดแกเกาหลใต ไตหวน

สงคโปร ไทย มาเลเชย] มากทสดในโลก มลคาของการคาและการลงทนของภมภาคน

รวมกนแลวมจ�านวนมากทสดในโลก เอเชยตะวนออกมปรมาณการคา การผลต สทธบตร

ในเทคโนโลยใหมๆและ GDP มากกวา 1 ใน 4 ของโลก นอกจากนน เอเชยตะวนออก

ยงเปนทตงของธนาคารและวสาหกจขามชาตขนาดใหญทสดของโลก

บทท

3


มโนทศนภมภาค ‘เอเชยตะวนออก’ มาจากงานศกษาจ�านวนมากเกยวกบ

ความโดดเดนของภมภาคนในระบบเศรษฐกจระหวางประเทศ ในทศวรรษ 1980-90

นกวชาการจ�านวนไมนอยไดเรมเลกใชชอทชาวตะวนตกเปนผตงใหกบภมภาคน

วา ‘ตะวนออกไกล’ (Far East) และความแตกตางระหวาง ‘เอเชยตะวนออก’ กบ

‘เอเชย’ (‘Asia’) ยงไปกวานน ความกาวหนาทางเศรษฐกจของเอเชยตะวนออกก

ปรากฏใหเหนเฉพาะในภมภาคแหงนเทานน อนน�าไปส ‘ปาฏหารยทางเศรษฐกจ’

ของเอเชยตะวนออก (East Asian ‘economic miracle’) หรอตวแบบของการพฒนา

แบบเอเชยตะวนออก (East Asian development model) หลายประเทศในภมภาค

นไดลอกเลยนกระบวนทศนรฐทมงมนพฒนาของญปนทมลกษณะทนนยมอนเปน

ผลมาจากการเปนภาครวมกนระหวางรฐและภาคธรกจ และการพฒนาอตสาหกรรม

ทเนนการสงออกซงประสบความส�าเรจอยางมาก

ประเทศในเอเชยตะวนออกไดเรยนรจากบทเรยนของการพฒนาซงกนและกน

และไดน�าเอานโยบายทแทบจะไมแตกตางกนมาใช ซงท�าใหประเทศเหลานม

ประสบการณของการพฒนารวมกนในระดบหนง บรษทของญปนมบทบาทส�าคญ

มากในชวงแรกๆในการบรณาการเศรษฐกจระดบภมภาคของเอเชยตะวนออก

ดวยการสรางเครอขายการคาและการลงทน บรษทตางๆของอเมรกากถอไดวาม

สวนชวยอยางมากในกระบวนการนดวยการเขามาลงทนทวทงภมภาคน นอกจากน

หลงจากทหลายประเทศในเอเชยตะวนออกทเคยมการพฒนาระดบต�าไดกลายเปน

ประเทศอตสาหกรรมขนาดกลาง ประเทศเหลานเรมมการคาและการลงทนรวมกน

ในระดบภมภาคมากขน การพฒนาทางเศรษฐกจของเอเชยตะวนออกเนนการสงออก

ท�าใหภมภาคนตองพงพงตลาดโลกอยางมาก แตในขณะเดยวกนประเทศเหลานก

ยงตองพงพาอาศยกนเองมากขนดวย วกฤตเศรษฐกจในป 1997/8 ไดแสดงถง

การเชอมโยงสมพนธระหวางกนทท�าใหเศรษฐกจของประเทศในเอเชยตะวนออก

มลกษณะบรณาการมากขนจากทผานมาในอดต พลงตางๆทมสวนท�าใหเกดบรณาการ

ยงคงมสวนส�าคญในการยดโยงประเทศตางๆในภมภาคนเขาดวยกน ขณะเดยวกน

กระบวนการเหลานกเปนองคประกอบส�าคญของการบรณาการในระดบโลกทเรยกวา

โลกาภวตนดวย การศกษาเอเชยตะวนออกในฐานะทเปน ‘ภมภาคทางดานเศรษฐกจ’

บทท 3


(economic region) อยางครอบคลมรอบดาน จ�าเปนตองขยายจดเนนทเคยจ�ากด

อยแคดานเศรษฐกจใหครอบคลมดานตางๆมากขนโดยเฉพาะในดานความ

สมพนธระหวางประเทศ ความมนคง รฐศาสตร ธรกจ ภมศาสตร และสงคมวทยา

กรอบความคดแนวเศรษฐกจการเมองระหวางประเทศหรอ IPE (international

political economy approach) ซงใหความส�าคญกบความเปนสหสาขาวชา และน�าเสนอ

มมมองทมลกษณะองครวม (holistic) ในการศกษาภมภาคนยม (regionalism)

ดงนน ภมภาคนยมของเอเชยตะวนออก (East Asian regionalism) จงจ�าเปนตอง

ใชวธวทยาแนว IPE โดยมเปาหมายอยทการพจารณาตรวจสอบวา เอเชยตะวนออก

ก�าลงกลายเปนภมภาค(ทางดานเศรษฐกจ)ทมความเปนปกแผนมากขนในระดบ

ใดภายในโครงสรางของระบบระหวางประเทศหรอระบบโลก นอกจากนน ภมภาคน

ยงมการขยายตวอยางเหนไดชดของการตดตอกนของประเทศตางๆภายในภมภาค

ดวยการยกระดบพฒนาการของเทคโนโลยดานการขนสงและการตดตอสอสาร

การทองเทยว การเคลอนยายคน การแพรกระจายขาวสารผานโทรทศน/ดาวเทยม

[Cohen 2002] การตดตอทางสงคมอยางเขมขนมากขนภายในภมภาคหนงๆสามารถ

ท�าใหเกดส�านกรวมกนในเรองของเอกลกษณและความเปนชมชนระหวางตวแสดง

ทงหลายทเกยวของ [Deutsch 1957, 1966; Pempel 2005a]3

นอกจากน เอเชยตะวนออกเฉยงใต เปนอกภมภาคหนงทแตกตางจากเอเชย

ตะวนออก และเมอพจารณาจากแงมมทางภมศาสตรแลว อาจเรยกเอเชยตะวนออกวา

‘เอเชยตะวนออกเฉยงเหนอ’ (Northeast Asia)4 บอยครงทเราจะเหนวา ขอบเขตของ

การใหค�านยามส�าหรบภมภาคตางๆมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา โดยเฉพาะอยางยง

3ประเดนทยงคงโตเถยงกนอยกคอ เราหมายถงอะไรกนแนเมอพดถง ‘เอเชยตะวนออก’ ในแงของภมศาสตร ดเหมอนวา รสเซยตะวนออกไกล (the Russian Far East) ควรจะตองถกนบรวมใหเปนสวนในภมภาคเอเชยตะวนออก แตกลบไมถกนบรวมใหเปนสวนของภมภาคน เหตผลคอ รสเซยตะวนออกไกลเปนภมภาคระดบต�ากวาชาตทอยชายขอบ (a peripheral sub-national region) ของประเทศรสเซยทถกจดใหอยในภมภาคยโรป และอกเหตผลหนงกคอความเปนชายขอบของรสเซยตะวนออกไกลท�าใหดนแดนแหงนไมไดมสวนรวมในทางเศรษฐกจและกระบวนการบรณาการของภมภาคเอเชยตะวนออก ประเดนหลงนมความส�าคญตอการอธบายวา ท�าไมมองโกเลยมกถกมองขามไมใหเปนชาตหนงในการจดกลมภมภาค/องคกรระดบภมภาคใดๆในเอเชยตะวนออก เราสามารถใหเหตผลไดวา การทรสเซยตะวนออกไกลและมองโกเลยจะไดรบการยอมรบใหเปนสวนของภมภาคไดนน กตอเมอดนแดนทงสองแหงนตองปรากฏตวใหเหนชดเจนภายใน ‘รศมทางเศรษฐกจของภมภาคน’4นกวชาการทใหความสนใจกบการแบงแยกภมภาคเอเชยตะวนออกตามความแตกตางทางดานภมศาสตรสวนใหญเปนผเชยวชาญดานเอเชยตะวนออกเฉยงใตศกษา จนศกษา และญปนศกษา

บทท

3


ในสวนทเกยวกบขอถกเถยงในเรองการเขาเปนสมาชกองคกรระดบภมภาคของ

ประเทศใดประเทศหนง ขอถกเถยงในเรองดงกลาวนกเคยเกดขนกบยโรปในกรณ

ของสมาชกภาพของ EU [เชน การเขารวมเปนสมาชกของประเทศตรก] และขอถกเถยงน

ไดกลายเปนประเดนส�าคญมากขนส�าหรบเอเชยตะวนออก เชน กระบวนการในการ

ประชมสดยอดระดบผน�าในภมภาคเอเชยตะวนออก (East Asia Summit) ซงจดขน

เมอธนวาคม 2005 ไดนบรวมเอาประเทศอนเดย [ซงปกตอยในกลมภมภาคเอเชยใต

(South Asia)] ออสเตรเลยและนวซแลนด [ปกตถกจดใหอยในกลมประเทศ

ภมภาคโอเซยเนย (Oceania)] เขารวมประชมดวย นอกจากนน ยงชใหเหนถงแรงจงใจ

ทางการเมองทอยเบองหลงการทประเทศญปนใหการสนบสนนอยางออกหนาออกตา

เพอใหนบรวมเอาทงสามประเทศนเขารวมเปนสมาชกในการประชมดงกลาว แมวา

ในระยะแรกๆไดถกตอตานจากจนและประเทศอนๆ อยางไรกด ประเดนส�าคญใน

ทนกคอวา การเปนเอเชยตะวนออกส�าหรบคนหนงอาจจะไมใชส�าหรบอกคนหนง

[Hettne, 2005: 2] ‘ไมมภมภาคใดทมความเปนภมภาค “ตามธรรมชาต” นยาม

“ความเปนภมภาค” อาจเปลยนแปลงไดตามสถานการณ’

เอเชยตะวนออกประกอบดวย 2 อนภมภาค คอ 1) เอเชยตะวนออกเฉยงใต

ซงไดแก บรไน กมพชา ตมอรตะวนออก อนโดนเซย ลาว มาเลเซย เมยนมาร ฟลปปนส

สงคโปร และไทย และ 2) เอเชยตะวนออกเฉยงเหนอ (Northeast Asia) ไดแก

ญปน จน เกาหลใต เกาหลเหนอ เขตปกครองพเศษฮองกง5 เขตปกครองพเศษมาเกา

มองโกเลย และไตหวน ดงนน การศกษาภมภาคนยมเอเชยตะวนออก (East Asian

regionalism) จ�าเปนตองใหความส�าคญกบปจจยอนๆนอกเหนอไปจากเรองของ

ความเปนภมภาค [เชน ประเทศฝายทสาม ธรกจขามชาต ประเดนตางๆ ในระดบโลก]

แตมความส�าคญตอภมภาคตางๆ ตวอยางเชน งานเขยนจ�านวนไมนอยเกยวกบ

ภมภาคนยมไดใหความสนใจอยางมากกบความส�าคญของสหรฐอเมรกาทมตอเศรษฐกจ

การเมองของภมภาคเอเชยตะวนออก [Beeson, 2006a, 2006b] ตวภมภาคเอเชย

ตะวนออกเองกเปนสวนหนงของภมภาคเอเชย-แปซฟกทมลกษณะขามภมภาค

(Asia-Pacific trans-region) ซงนบรวมเอาอเมรกาเหนอทอยชายฝงมหาสมทรแปซฟก 5Hong Kong SAR โดยท SAR ยอมาจาก Special Administrative Region

บทท 3


[อเมรกาเหนอและลาตนอเมรกา] และโอเซยเนย เขามาอยดวยกน งานศกษาจ�านวนมาก

เกยวกบเอเชยตะวนออกมกจดวางต�าแหนงแหงทของเอเชยตะวนออกลงในบรบท

ของเอเชย-แปซฟก อนเปนผลมาจากการเชอมโยงกนอยางเหนยวแนนทางดานเศรษฐกจ

ของบรรดาประเทศทอยชายฝงมหาสมทรแปซฟก [Ariff, 1991; Garnaut and Drysdale,

1994; Islam and Chowdhury, 1997; Lee, 2002; Zhang, 2003] ยงไปกวานน

การด�าเนนธรกจขามชาตทบรณาการภมภาคเอเชยตะวนออกเขาดวยกนในระดบจลภาค

กมกไดรบการพจารณาวาเปนสวนของเครอขายการผลตและการกระจายสนคา

ของบรรษทตางๆทมาจากภายนอกภมภาค ความเกาะเกยวเชอมโยงกนดงกลาว

เหลานท�าใหความเปนภมภาคนยมของเอเชยตะวนออกมมตอนๆนอกเหนอจาก

ความเปนภมภาค6 และการศกษาเอเชยตะวนออกจ�าเปนตองพจารณาการพฒนาอนๆ

ทเกยวของซงเกดขนในระดบระหวางประเทศหรอระดบโลกทกวางกวาระดบภมภาค

ลกษณะทนอกเหนอไปจากความเปนภมภาค ของภมภาคนยมเอเชยตะวนออกเปน

ประเดนทก�าลงไดรบความสนใจอยางมากในการศกษาภมภาคนยม6การน�าเอามตนอกเหนอจากความเปนภมภาคนยมมาพจารณาในกรณของเอเชยตะวนออกชวยใหเราเขาใจปรากฏการณของการรวมกลมและความรวมมอในปจจบนทไมเคยเกดขนมากอน เราสามารถจ�าแนกรปแบบของภมภาคนยมในแงของภม-พนทได 4 รปแบบ ขนอยกบการกระจก/กระจายตวของการด�าเนนกจกรรมทเกดขนในพนททางภมศาสตร 1) Sub-regionalism: เปนการรวมกลมทเกดขนภายในภมภาคระดบมหภาค เชนเอเชยตะวนออก การรวมกลมรปแบบนเกดจากภมภาคในระดบต�ากวาชาต (sub-national areas) ของประเทศตางๆจ�านวนหนง เชน South China Sea Growth Triangle หรอ การรวมกลมประเทศตางๆทอยในภมภาคระดบมหภาค เชน โครงการ the Greater Mekong Sub-Region / GMS (พมา ก�าพชา จน ลาว ไทย และเวยดนาม -ไดรบการสนบสนนจาก ADB) หรอ ASEAN- China Free Trade Agreement / ACFTA กรณหลงน อาจมลกษณะทเรยกวา ‘quasi-regionalism’ เมอพจารณาในแงของความสมพนธระหวางภม-พนทกบภมภาคระดบมหภาคในภมภาคหนงโดยเฉพาะ เพราะการรวมกลมรปแบบนเปนการน�าเอาประเทศตางๆ เกอบทงหมดภายในภมภาคระดบมหภาคเขามารวมกน 2) Macro-regionalism: เปนการรวมตวกนของภมภาคตางๆทอยในระบบโลก ซงหมายถง ภมภาคระดบมหภาค (‘macro-regions’) หรอภมภาคทมความส�าคญระดบโลก (‘global regions’) เชน Southeast Asia และ ASEAN ซงเปนภมภาคระดบมหภาค หรอในขณะเดยวกนกมความเปนอนภมภาค (sub-regional) ของ East Asia ท�านองเดยวกน ภมภาคระดบมหภาคหลายภมภาคประกอบเปนอนทวป (sub-continental) [เชน East Asia ในฐานะเปนสวนของ Asia; Central America ในฐานะเปนสวนของ Latin America หรอภมภาคระดบมหภาคกเปนทวป ในเวลาเดยวกนเมอพจารณาในแงของขอบเขตทางภม-พนท [เชน Latin America, Africa] 3) Trans-regionalism: เปนการรวมกลมของประเทศตางๆ ระดบมหภาคจ�านวน 2 ภมภาคขนไป ในลกษณะทเรยกวา ‘ขามภมภาค’ (trans-region) [เชน Asia-Pacific และ APEC] หรอเปนการรวมกลมระหวางภมภาคทมขนาดใหญระดบทวป (continental region) และ4) Inter-regionalism: เปนการรวมกลมเปนองคกร ขอตกลง และกรอบการด�าเนนงาน (frameworks) ของประเทศตางๆ ระดบมหภาคสองภมภาคทอยหางกน เชน ASEM (Asia-Europe Meeting) และ EALAF ((East Asia-Latin America Forum) ในแงหนง interregionalism เปนการรวมกลมระดบภมภาคจ�านวน 2 กลม เพอใหเกดความรวมมอหรอบรณาการ มากกวาทจะสรางความเปนภมภาคนยม อยางไรกด ปฏสมพนธทเกดจากการรวมกลมในรปแบบนอาจจะชวยยกระดบความเขมแขงใหเกดขนกบภมภาคนยมภายในแตละภมภาคได

บทท

3


ภมภำคนยม : มโนทศนหลกและค�ำนยำมภมภาคนยม (regionalism) เปนมโนทศนทบงชถงลกษณะส�าคญของระบบระหวาง

ประเทศ ในปจจบนเราพดกนมากขนถง East Asia, Europe และ Latin America

ในฐานะเปนภมภาค หรอชมชน/ประชาคมระดบภมภาค (regional communities)

ซงเปนองคประกอบของสงคมโลก [Buzan and Weaver, 2003; Katzenstein, 2005]

การศกษาภมภาคนยมในปจจบนเปนองคประกอบส�าคญยงของการศกษาระบบ

ระหวางประเทศ ภมภาคนยมไมใชปรากฏการณใหม ทวาภมภาคนยมเปนวาทกรรม

(discourse) ทมความส�าคญในการศกษาความสมพนธระหวางประเทศ เราอาจให

ความหมายของ regionalism ไดวาเปนโครงสราง กระบวนการ และการด�าเนนการ

ทมเปาหมายเพอความเปนปกแผนมากขนระหวางชาตตางๆ ภายในภมภาคหนงๆ

ดวยการมความสมพนธเชอมโยงกนในดานเศรษฐกจ การเมอง ความมนคง และ

สงคม-วฒนธรรม ซงเปนผลมาจาก (1) กระบวนการระดบจลภาค จากการเชอมโยงกน

อยางเขมขนในการด�าเนนกจกรรมรวมกนของภาคเอกชนหรอภาคสงคม โดยท

กระบวนการดงกลาวนมชอเรยกโดยเฉพาะวา ‘การรวมกลมทางเศรษฐกจภายในภมภาค

หรอภมภาคววตน’ (regionalization) (2) การรเรมทางดานนโยบายของภาครฐ

เชน ขอตกลงการคาเสร หรอโครงการตางๆทรฐเปนผายก�าหนดในเรองของความรวมมอ

และบรณาการทางเศรษฐกจ ซงมาจากการตกลงกนหรอการท�าสนธสญญาระหวางรฐบาล

(inter-governmental dialogues and treaties) โดยทกระบวนการนมชอเรยกวา

‘ภมภาคนยม’(regionalism) เพอแสดงใหเหนความแตกตางจากกระบวนการแรก

ทเรยกวา ‘regionalization’7

7‘regionalization’ เปนมโนทศนทชใหเหนแนวโนมของการรวมกลมระดบภมภาค ซงตรงขามกบ globalization กลาวคอ globalization มแนวโนมรอยรดเชอมโยงภมภาคตางๆเขาดวยกนภายใตความเหมอนกน แต regionalization หมายถงโลกทสรางลกษณะเฉพาะหรออตลกษณของภมภาคตางๆ สวนมโนทศน ‘regionalism’ ถกสรางขนมาเพอใชในการศกษาความสมพนธระหวางประเทศ และถอเปนหนงในสามองคประกอบของระบบการคาระหวางประเทศ [อก 2 องคประกอบคอ ‘multilateralism’ และ ‘unilateralism’] ‘regionalism’ ยงมความหมายครอบคลมถงการส�าแดงส�านกของการมอตลกษณรวมกนซงเกดขนควบคไปกบการทสถาบนตางๆ ไดสราง/แพรกระจายอตลกษณอนเปนลกษณะเฉพาะของภมภาคออกทวทงภมภาคจนน�าไปสการกระท�าบางอยางรวมกนทงภมภาคได ดงนน ‘regionalism’ จงมความหมายตรงกนขามกบ ‘regionalization’ ซงตามแนวศกษาภมภาคนยมแบบใหม (new regionalism approach) หมายถงการปรากฏตวอยางชดเจนของการมความสมพนธทางการคาระหวางกนของผคนในภมภาคหนง

บทท 3


ภายในบรบทดงกลาว regionalism เปนกระบวนการทถกขบเคลอนดวยนโยบาย

ของรฐจากบนลงลาง ขณะท regionalization เปนกระบวนการทถกขบเคลอนโดย

ภาคสงคมจากลางสบน ทงสองกระบวนการนมปฏสงสรรคตอกน เชน แรงผลกดน

ทอยเบองหลงการรเรมของรฐบาลในการก�าหนดนโยบายระดบภมภาคกคอ การน�า

เอาศกยภาพของ regionalization ในการสรางการเตบใหญขยายตวใหกบภมภาคมาใช

ขบเคลอน regionalism และการรเรมนโยบายเหลานไมสามารถทจะถกก�าหนดขนมา

ในตอนแรกไดถาปราศจากการมระดบของ regionalization ทสงพอทจะเปนรากฐานให

กบการรเรมนโยบายเหลานน regionalization อาจไดรบการสงเสรมใหเขมแขงขน

โดยโครงการของรฐทจะสราง regionalism ขนมา

หลายคนมองวา regionalism และ regionalization เปนค�าทมความหมาย

เหมอนกน ทงๆทในความเปนจรงนน regionalism ถกน�ามาใชเพออธบายใหครอบคลม

ทงสองกระบวนการดงกลาวขางตน งานศกษาเกยวกบ regionalism จ�านวนมาก

ใหความสนใจโดยเฉพาะกบมตทางเศรษฐกจ ทงนเนองจากวา ภมภาคนยมดาน

เศรษฐกจ (economic regionalism) เปนรปแบบทปรากฏในระบบระหวางประเทศท

เปนทรจกกนเปนอยางด ภมภาคนยมดานเศรษฐกจทพดถงกนทวไปไดแก ‘ตลาดเดยว’

ของสหภาพยโรปและ ‘ยานทมการใชเงนสกลยโรรวมกน’ [European Union’s ‘Single

Market’ and ‘euro zone’]8 ขอตกลงการคาเสรอเมรกาเหนอ [North American Free

Trade Agreement (NAFTA)] ตลาดรวมอเมรกาใต หรอ Mercosur, สหภาพศลกากร

แอฟรกาใต [South African Customs Union], สมชชาความรวมมอของประเทศ

ในแถบอาวเปอรเซย [Gulf Co-operation Council (ใน the Middle East)], เขต

การคาเสรอาเซยน [ASEAN’s Free Trade Area], ความรวมมอทางดานเศรษฐกจ

เอเชย-แปซฟก [Asia-Pacific Economic Co-operation] ขณะทภมภาคนยมดาน8eurozone คอ สหภาพทางดานเศรษฐกจและเงนตรา [EMU / European economic and monetary union ของรฐสมาชกจ�านวน 17 รฐของ EU] ซงยอมรบเงนสกลยโป (eoro) เปนเงนตราทใชในการแลกเปลยนรวมกน (common currency) eurozoneประกอบดวย Austria, Belgium, Cyprus, Estonia, Finland, France, Germany, Greece, Ireland, Italy, Luxembourg, Malta, the Netherlands,Portugal, Slovakia, Slovenia และ Spain ในจ�านวนอก 10 รฐทไมไดอยใน eurozone นน 7 รฐไดถกบบใหเขารวมใน eurozone ถาหากตองการเขารวมเปนสมาชกของ EU และยอมรบเงอนไขอนเครงครดในการเขารวม อก 3 รฐไดรบการยกเวน [หมายถงรฐทไมถกบบใหเขารวมใน eurozone] ไดแกSweden [de facto opt out (ไมเขารวมโดยพฤตนย)], Denmark [อาจจะตองยอมรบเงอนไขในการเขารวม eurozone ในอนาคต] และ UK [ไดแสดงความประสงคทจะไมเขารวมตงแตแรก]

บทท

3


เศรษฐกจเปนเรองทเกยวของเปนสวนใหญกบการเชอมโยงกนทางดานการคา

การลงทน และการเงนในระดบภมภาค ภมภาคนยมดานการเมอง (political

regionalism) โดยทวไปหมายถงการสรางศนยกลางขนในประชาคมการเมองของ

ภมภาค ซงเกยวของกบพฒนาการของเครอขายนโยบายขามชาต การแสดงออก

ซงการมผลประโยชนทางการเมองรวมกนระหวางผน�าของรฐตางๆในภมภาค

การประสานงานกนในดานนโยบายและการก�าหนดนโยบายรวมกน (policy co-

ordination and common policy enterprises) รวมถงการสถาปนาสถาบนระดบ

ภมภาคขนเพอบรหารจดการ ‘พนททางการเมองรวม’ (common political space)

ระหวางรฐ-ชาตตางๆในภมภาค EU (European Union) แสดงใหเหนถงระดบท

กาวหนาทสดของภมภาคนยมดานการเมองในระบบระหวางประเทศ ภมภาคนยม

ดานความมนคง (security regionalism) ปรากฏใหเหนในมตของการเมอง ท�าหนาท

คงไวซงหลกการของความมนคงทางการเมอง-การทหารทมอยเดม โดยทวไปแลว

ภมภาคนยมดานความมนคงหมายถงความผกพนทางการทหารของภมภาคเพอ

สถาปนาการบรหารจดการดานความมนคงรวมกนเพอสรางหลกประกนใหกบ

สนตภาพภายในภมภาคทงหมด การด�าเนนการดงกลาวครอบคลมถงกตกาการ

ไมรกรานกน (non-aggression pacts) การเปนพนธมตร รวมถงความรวมมอกน

ในดานความมนคง นอกจากนน เรายงพบเหนวามการพดกนถงภมภาคนยมดาน

สงคม-วฒนธรรม (socio-cultural regionalism) ทเกยวกบการพฒนาส�านกของ

การมเอกลกษณรวมกนของภมภาค สงทเปนตวผลกดนใหเกดภมภาคนยมในดานน

กคอ ความตองการสรางความส�านกรวมกนวาชาตตางๆในแตละภมภาคมความ

เหมอนกนทางดานสงคม-วฒนธรรมหรอสงคม-การเมอง [เราสามารถท�าความเขาใจ

เรองนไดผานแนวคด social constructivism ในการศกษาภมภาคนยม]

ภมภาคนยมดานเศรษฐกจ มความคาบเกยวและเชอมโยงกนกบปรมณฑลอนๆ

ของภมภาคนยม [การเมอง, ความมนคง, สงคม-วฒนธรรม] เชน กรอบการด�าเนนงาน

ในมตดานการเมองในระดบภมภาค [เชน กลไกการรวมมอดานนโยบาย] เปนเรอง

จ�าเปนส�าหรบการด�าเนนงานเพอใหโครงการดานเศรษฐกจระดบภมภาคของเอเชย

ตะวนออกบรรลเปาหมาย ความกาวหนาของภมภาคนยมดานเศรษฐกจในเอเชย

บทท 3


ตะวนออกจะมอปสรรคถายงคงมปญหาความตงเครยดดานความมนคง รวมถง

ปญหาความส�านกถงความเปนประชาคมทางสงคมการเมองรวมกนทงภมภาคทยง

ออนแออย ในทางตรงขาม การพงพาอาศยกนทางดานเศรษฐกจทเพมมากขน

ระหวางรฐตางๆในเอเชยตะวนออกสามารถกลายเปนเงอนไขส�าคญทน�าไปสการม

ความผกพนกนอยางใกลชดมากขนในดานการเมองและความมนคงระหวางรฐตางๆ

ในภมภาคน นนกหมายความวาความเปนปกแผนทมมากขนในปรมณฑลหนงสามารถ

ชวยท�าใหเกดความเปนปกแผนในปรมณฑลอนๆได เชน กระบวนการขบเคลอน

ดวยตลาด ซงท�าใหเกดการเกาะเกยวเชอมโยงกนมากขนของระบบเศรษฐกจของ

รฐตางๆ ในภมภาคเอเชยตะวนออกนน สามารถกลายเปนตวกระตนใหมการก�าหนด

นโยบายรวมกนอยางใกลชดมากขน และน�าไปสความรวมมอกนทางดานการเมอง

ยงไปกวานน ความรวมมอกนทเขมแขงในดานความมนคง เปนสงจ�าเปนตอการ

สรางหลกประกนใหกบการมสภาพแวดลอมทมเสถยรภาพมากขนส�าหรบภมภาค

นยมดานเศรษฐกจ ทงนเพอคงไวซงการมผลประโยชนรวมกนในการเขารวมประชาคม

ระดบภมภาค จากมมมองทแตกตางกนแตเชอมโยงกน Hettne [2005] ไดชใหเหนวา

ภมภาคนยมกอตวและพฒนาความเปนปกแผนไดหลายรปแบบ รปแบบแรกเปน

มตดานสงคม [ชาตพนธ ศาสนา วฒนธรรม ประวตศาสตร ส�านกของการมมรดก

ทางประวตศาสตรรวมกน] รปแบบทสองเปนมตดานเศรษฐกจ [ดานการคา การลงทน

การเงน] รปแบบทสามเปนมตดานการเมอง [การเมองการปกครอง การมอดมการณ

รวมกน] และรปแบบทสเปนมตของการจดองคการ [ไดแก สถาบนระดบภมภาค

เปนตน] ประเดนส�าคญกคอ มกระบวนการเสรมความแขงแกรงซงกนและกนระหวาง

มตตางๆ ทเกยวของกบพฒนาการของภมภาคนยม และเปนประเดนทควรน�ามา

พจารณาในการศกษาภมภาคนยม

ทฤษฎภมภำคนยมแนวเกำและแนวใหมการศกษาภมภาคนยมมการเปลยนแปลงตลอดเวลา เหตผลส�าคญกคอ รปแบบตางๆ

ของภมภาคนยมมการตอบโตตอเงอนไขและพฒนาการทเปลยนแปลงอยตลอดเวลา

ภายในระบบระหวางประเทศ เชน กระบวนการโลกาภวตน ทฤษฎภมภาคนยมแนว

บทท

3


ดงเดม (Traditional Regionalism Theories ตอไปใชชอยอวา TRT) นกวชาการ

หลายคนในทศวรรษ 1950-1960 ไดศกษากรณของยโรป โดย Viner [1950]

เปนนกทฤษฎทบกเบกการศกษาแนวน และงานเขยนของเขาไดรบการสานตอโดย

Meade [1955], Gehrels [1956], Lipsey [1970], Balassa [1961], Michaely [1965]

เปนตน งานเขยนของนกวชาการเหลานพงความสนใจไปทกระบวนการบรณาการ

ของภมภาค (regional integration) ทมลกษณะเปนเสนตรงตามล�าดบ/ขนตอนท

แตกตางกน 5 ขนตอน ดงน หนง เขตหรอขอตกลงการคาเสร หรอ FTA (Free

Trade Area or Agreement): ขนตอนนเปนความพยายามรวมกนในการยกเลกพกด

ภาษศลกากร โควตา และขอจ�ากดทางการคาระหวางสมาชก อยางไรกด สมาชกแตละ

ประเทศยงคงสามารถก�าหนดนโยบายการคาของตนทมตอประเทศทไมไดเปน

สมาชก สอง สหภาพศลกากร (Customs union): ขนตอนนเปนการขยายขอบเขต

ของขอตกลง FTA ใหครอบคลมถงการใชมาตรการรวมกนดานภาษศลกากรกบ

ภายนอก (CET / Common External Tariff) และการวางพนฐานดานนโยบายการ

คารวมกน ประเทศสมาชกทงหมดจะตองน�าเอา CETs ทก�าหนดรวมกนไปใชกบ

สนคาของประเทศทไมไดเปนสมาชกทน�าเขามาในเขตพนทของ customs union

สาม ตลาดรวมหรอตลาดของภมภาค (Common or internal markets): ขนตอนน

เปนการขยายขอบเขตของ customs union ใหครอบคลมถงเรองของการก�าจด

อปสรรคตางๆ ทขดขวางกระบวนการเคลอนยายสนคา บรการ คน และทนอยางเสร

ส สหภาพเศรษฐกจและการเงน (Economic and monetary union): ขนตอนน

เปนการขยายตลาดรวมหรอตลาดภายในโดยประเทศสมาชกทงหลายยอมรบเงน

สกลเดยวกน (Common currency) สหภาพการเงน (Monetary union) จ�าเปนตอง

ใหประเทศสมาชกรวมมอกนอยางแนนแฟนในเรองของนโยบายดานตางๆโดยเฉพาะ

ดานเศรษฐกจ เชน นโยบายดานการเงน นโยบายดานสงคม และนโยบายดานอตสาหกรรม

เหตผลกคอ การมสหภาพการเงนชวยท�าให ‘spillover effect’ [ซงหมายถงการ

เปลยนผานจากภารกจในดานหนงไปสภารกจดานอนๆ] นนสามารถท�าไดอยางกวางขวาง

มากขน เชน การเปลยนผานจากนโยบายดานการเงนไปสนโยบายดานภาษ และหา

สหภาพเศรษฐกจและการเมอง (Economic and political union): เปนขนตอนสงสด

บทท 3


ของการรวมมอและบรณาการในระดบภมภาค ประเทศสมาชกยอมรบการตงสหภาพแบบสหพนธรฐ (federal union) โดยเฉพาะการแปรสภาพเปนรฐตางๆ รวมตวกนเปนหนงเดยวและมความเปนเอกภาพ (unified state) ประเทศสหรฐอเมรกาและเยอรมนเปนตวอยางส�าคญของประวตศาสตรการสถาปนาระบบสหพนธรฐ

ในบรรดา 5 ขนตอนทกลาวมาน FTA เปนรปแบบทปรากฏใหเหนทวไปของการบรณาการดานเศรษฐกจ ขณะทการรวมกลมระดบภมภาคบางกลม เชน Mercosur [Southern Common Market / Mercado Commún del Sur / Mercado Comum do Sul] มเปาหมายสงสดอยทการพยายามสถาปนาตลาดรวม (common market) เทานน แต EU ไดบรรลเปาหมายทยงใหญในการสถาปนาตลาดรวมหรอตลาดเดยว (common or ‘single’ market) ยงไปกวานน EU ยงเปนการรวมกลมระดบภมภาคเพยงกลมเดยวในปจจบนทสามารถสถาปนาสหภาพทมภารกจครอบคลมทงดานเศรษฐกจและดานการเงน แมวาจะมความพยายามในการบรหารจดการดานสกลเงนในภมภาคตางๆ เชน ระบบคาเงนฟรงกทเรยกวา CFA9 ในแอฟรกาตะวนตกและแอฟรกากลาง (West and Central Africa) เครอขายการก�าหนดอตราการแลกเปลยนเงนตราแบบทวภาคในเอเชยตะวนออก [ภายใตขอเสนอทเรยกวา Chiang Mai Initiative] หลายตอหลายครงทกลมระดบภมภาคตองยอมรบแนวทางทเรยกวา ‘multi-speed’ ส�าหรบการบรณาการเพอใหสอดคลองกบสภาพความเปนจรงของระดบการพฒนาทเหลอมล�ากนของประเทศตางๆทอยในภมภาคเดยวกน และระยะเวลาของการเขารวมเปนสมาชกของประเทศตางๆ เชน ประเทศสมาชกของ ASEAN ทมการพฒนาในระดบต�า [กมพชา ลาว เมยนมาร และเวยดนาม ซงมชอยอวา CLMV] ไดรบอนญาตใหสามารถขยายเวลาออกไปส�าหรบการยกเลกมาตรการกดกนทางการคาภายใตโครงการเปดเสรทางการคาทเรยกวา AFTA [ ASEAN Free Trade Area] เนองจากประเทศเหลานไดก�าหนดพกดภาษศลกากรในอตราทสงกวาประเทศอนๆทเปนสมาชก เพอปกปองอตสาหกรรมของตนทอยในชวงเรมตนของการพฒนา

ตลอดชวงเวลาสวนใหญของสงครามเยน ทฤษฎทใหความส�าคญกบยโรป [เชน

functionalism, neo-functionalism, inter-govermentalism] และงานศกษาเชงประจกษ9CFA มาจาก Colonies françaises d’Afrique / French colonies of Africa หมายถงชาตตางๆในแอฟรกาทเคยเปนอาณานคมของประเทศฝรงเศส

บทท

3


ทงหลายเกยวกบ regionalism ไดครอบง�าการศกษาภมภาคนยม ภมภาคอนๆไดใช

ภมภาคยโรปเปนตวแบบในการพฒนาโครงการตางๆในภมภาคของตน เหตผลส�าคญ

กคอ EU [รวมทง EC / European Community / ประชาคมยโรป] ยงคงเปนรปแบบ

ของภมภาคนยมทมความชดเจนทสด EU ไดกลายเปนผน�าทางส�าหรบบรณาการ

ระดบภมภาค (regional integration) มาเปนเวลานาน โดยเฉพาะเมอพจารณาจาก

การสรางสถาบน และกระบวนการสรางความเปนภมภาคบนพนฐานของสนธสญญา

(treaty-based) อยางไรกด เมอภมภาคนยมไดกลายเปนลกษณะส�าคญของระบบ

ระหวางประเทศ นกวชาการทงหลายไดเรมตงค�าถามตอพลงในการอธบายของ

ทฤษฎบรณาการแบบคลาสสกทใหความส�าคญกบภมภาคยโรปเพยงภมภาคเดยว10

[Fawcett and Hurrell, 1995; Gamble and Payne, 1996; Hettne et al., 1999;

Katzenstein, 2000; Poon, 2001]

เหนไดชดวา ภมภาคนยมไดกอตวและพฒนาการดวยวธการทแตกตางกนดวย

เหตผลส�าคญ 2 ประการ ประการแรก พฒนาการของ regionalism เปนกระบวนการ

ทมลกษณะเฉพาะภายในของแตละภมภาค ซงเกดจากปจจยตางๆ ทางดานเศรษฐกจ

สงคม-วฒนธรรม การเมอง และประวตศาสตรของแตละภมภาค และไมสามารถ

น�าไปใชเปนมาตรฐานสากลส�าหรบภมภาคอนๆได [Hettne and Soderbaum, 2000;

Wallace, 1994] กลาวอกอยางหนงกคอ ลกษณะของภมภาคนยมมความแตกตางกนไป

ตามภมภาคทมนกอตวขนมา ประการทสอง โลกปจจบนมลกษณะแตกตางไปจากโลก

ททฤษฎบรณาการแบบคลาสสกถกสรางขนมา การเปลยนแปลงเชงโครงสรางท

ส�าคญหลายอยางไดเกดขนในระบบระหวางประเทศโดยเฉพาะตงแตเมอสงครามเยน

ยตลงเปนตนมา และสภาวการณดงกลาวไดเปดโอกาสใหมการน�าเสนอรปแบบใหมๆ

ของภมภาคนยม [Milner 1992] ประเดนส�าคญกคอ โลกาภวตนไดท�าใหเกดการ

เปลยนแปลงจากการใหความส�าคญกบการรวมกลมระดบภมภาค (regional blocs) 10ทฤษฎเกยวกบบรณาการระหวางประเทศ (international integration) สามารถชวยใหเราอธบายพฒนาการของแนวคดเรองความเหนอชาต (supranationalism) ซงทาทายแนวคด realism [ซงใหความส�าคญกบอ�านาจอธปไตยของรฐ และบรณภาพแหงดนแดน (territorial integrity)] ทเปนรากฐานของการศกษาความสมพนธระหวางประเทศ บรณาการระหวางประเทศ หมายถงกระบวนการซงสถาบนระดบเหนอชาตทงหลาย (supranational institutions) ไดมบทบาทแทนทสถาบนระดบชาต ซงหมายถงการเปลยนยายอ�านาจอธปไตยจากรฐไปสโครงสรางระดบภมภาคหรอระดบโลก รปแบบบรณาการทเหนไดชดทสดกคอ การหลอมรวมรฐทงหลายใหเปนรฐเดยว หรอใหกลายเปนรฐบาลโลกเพยงรฐบาลเดยวในทสด

บทท 3


ทมลกษณะตงรบและใหความส�าคญเฉพาะกบปจจยภายในภมภาคแตเพยงอยางเดยว

ในยคสงครามเยน ไปสรปแบบตางๆของความรวมมอและบรณาการระดบภมภาค

(regional cooperation and integration) ทมความยดหยนมากขนในโลก โดยท

ปราการกดกนทางการคาและเศรษฐกจระหวางภมภาคตางๆ ไดถกก�าจดออกไป ขณะท

ระบบของการเชอมโยงกนในระดบโลกก�าลงมความส�าคญมากขน หลกการวาดวย

‘open regionalism’ [การเปดสภายนอกของภมภาคนยม] ซงเปนพนฐานส�าคญท

น�าไปสความรวมมอทางเศรษฐกจในเอเชย-แปซฟก [APEC/Asia-Pacific Economic

Cooperation] ไดปรากฏตวขนมาในบรบทดงกลาวน

หลงสงครามเยนยตลง TRT ไดถกแทนทโดยทฤษฎภมภาคนยมแบบใหม

หรอ NRT (new regionalism theory) โดยเฉพาะอยางยงในสาขาวชาอนๆทอย

นอกเศรษฐศาสตรทเคยเปนกระแสหลกของ TRT [Boas et al., 2005; Fawcett

and Hurrell, 1995; Gamble and Payne, 1996; Hettne 2005; Hettne and Inotai,

1994; Hettne at al., 1999; Storper, 1997] องคความรจากหลายสาขาวชา และ

การศกษาแบบสหสาขาวชา (multi-disciplinary) ไดถกน�ามาใชในการศกษา NRT

ซงชวยใหเราสามารถกาวออกจากแนว TRT ทสนใจแคมตเศรษฐกจ รวมทงกาวขาม

ขอจ�ากดตางๆ ในการท�าความเขาใจสาเหตและผลทเกดขนซงครอบคลมทงเรอง

ของการเมอง สงคม และเรองอนๆ จากมมมองทใหความส�าคญกบรฐศาสตรมากขน

ในขณะทบรณาการของภมภาคยโรป (European regional integration) มความเปน

ตวแบบนอยลงจนกลายเพยงเปนตวชวดอนหนงเทานนส�าหรบการน�าไปใชเปรยบเทยบ

กบการสรางสถาบนระดบภมภาครปแบบอนๆนอกภมภาคยโรป

NRT นอกจากจะยอมรบความส�าคญของการจดตงสถาบนตางๆในระดบภมภาค

ขนมาเพอยกระดบของความรวมมอและบรณาการของภมภาคแลว ยงน�าเสนอมมมองท

กวางมากขนเกยวกบบทบาทของสถาบนในระดบภมภาคเหลานน Dieter [ 2006]

ชใหเหนวา สถาบนในระดบภมภาคจะชวยลดตนทนในการด�าเนนกจกรรมรวมกน

(transaction costs) ชวยลดความไมแนนอน/ความผนผวนทอาจเกดขนกบตวแสดงตางๆ

ทเกยวของ ชวยท�าใหการตดตอกนเปนไปอยางสะดวกมากขน ชวยสรางความมนใจ

ในการตกลงเจรจารวมกน และทส�าคญกคอ สถาบนเหลานเปนเครองมอส�าหรบ

บทท

3


การเรยนรรวมกน รวมตลอดถงชวยสรางอตลกษณรวมกน อนเปนพนฐานของการพฒนาภมภาคนยมอยางแทจรง ยงไปกวานน NRT ยงไดเสนอความคดในการน�าไปใชท�าความเขาใจสงทเรยกวา ‘ภมภาค’(‘region’) ตวอยางเชน Rafael [1999: 2008] ชใหเหนวา ‘ภมภาค’ อาจจะ ‘ปรากฏใหเหนในรปแบบตางๆทงทมเพยงมตเดยวหรอมหลากหลายมตในเวลาเดยวกน: มตเหลานนไดแก มตการเมอง-เปนองคกรทท�าหนาทบรหาร; มตวฒนธรรม-เปนชมชมชนทมลกษณะเฉพาะทางดานชาตพนธรวมกนหรอประชาคมทใชภาษาเดยวกน; มตเศรษฐกจ-เปนยานของการผลตและการแลกเปลยน

นกภมศาสตรเศรษฐกจหลายคนไดชใหเหนวา ระบบและการด�าเนนธรกจไดน�าไปสการสรางพนททางเศรษฐกจระดบภมภาคหรอระดบอนภมภาครปแบบใหม ซงมลกษณะตดขามระบบเศรษฐกจของแตละชาต [Borrus et al., 2000; Olds et al., 1999] พลงขบเคลอนของธรกจหรอตลาดทอยเบองหลงแนวโนมดงกลาวนมลกษณะของ regionalization มากกวา regionalism แมวาในความเปนจรง รฐบาลของประเทศตางๆยงคงมบทบาทหลกในการกระตนใหเกดการพฒนาของสงทเรยกวา ‘การเจรญเตบโตของรปหลายเหลยม’ (‘growth polygons’) [เชน สามเหลยมเศรษฐกจอนโดนเซย-มาเลเซย-สงคโปร หรอ IMSGT (Indonesia-Malaysia-Singapore Growth Triangle)] ซงเปนรปแบบความรวมมอทปรากฏใหเหนชดเจนในภมภาคเอเชยตะวนออก สงทนกภมศาสตรเศรษฐกจใหความส�าคญกคอ ความรวมมอกนทางดานเศรษฐกจในระดบภมภาค/อนภมภาคในแงของภม-พนท (geo-spatial) รปแบบตางๆทมจ�านวนมากขน หมายความวา โครงการตางๆในระดบภมภาคไมจ�าเปนตองเปนเรองของการรวมกลมทางดานเศรษฐกจของประเทศตางๆในภมภาคหนงๆทมอาณาเขตแนนอนตายตว ยงไปกวานน regionalization มแนวโนมทจะเปนเรองของความเชอมโยงกนระหวางยาน/พนทเศรษฐกจทงในระดบต�ากวาชาตและในระดบขามชาตภายในภมภาคหนงๆ เชน ภมภาคเอเชยตะวนออก และเมอเปนเชนน รปแบบของความรวมมอและบรณาการภายในภมภาคหนงๆจงมความแตกตางหลากหลายและมระดบของการพฒนาทแตกตางกนอยางเหนไดชด

การสรางความเปนภมภาคขนมา และสงทเรยกวา regionalism เปนประเดนหลกท NRT ใหความสนใจศกษา เชน ในชวงเวลาทประชาคมเศรษฐกจยเรเซย หรอ EEC

บทท 3


[Eurasian Economic Community] ปรากฏตวขนมานน Deutsch [1957] ยอมรบวา

การตดตอระหวางรฐและสงคมตางๆทเพมมากขนสามารถชวยสรางส�านกของความ

เปนชมชน/ประชาคมระหวางรฐและสงคมตางๆขนมา ซงน�าไปสความไววางใจกน

การมผลประโยชนรวมกน และสรางส�านกรวมของ ’ความเปนพวกเรา’ (we-ness)

Wendt [1992] และ Hurrell [1995] ไดน�าเอาแนวคด constructivism มาใชศกษา

ภมภาคนยม Hurrell [1995] มองวาการศกษาภมภาคนยมเปนเรองของวธวทยาใน

‘การสรางแนวคดเกยวกบปฏสมพนธระหวางแรงจงใจทางดานวตถ โครงสรางของ

ความมส�านกรวมกน รวมถงอตลกษณและผลประโยชนของตวแสดงตางๆภายใน

ภมภาค’ ในทรรศนะของ Wendt [1992] การพงพากนทเพมมากขนในโลกยคโลกาภวตน

ก�าลงสรางสงทเรยกวาประชาคมแหงผลประโยชนรวมทมลกษณะขามชาตรปแบบใหม

ขนมา และส�านกของ ‘ความเปนภมภาค’ (a sense of ‘regionness’) เปนผลมาจาก

กระบวนการด�าเนนกจกรรมรวมกนทางดานเศรษฐกจการเมอง รวมถงการตดตอกน

ในมตทางสงคมไดเกดขนภายในภมภาคหนงๆทมลกษณะเฉพาะ ซงในทสดจะท�าให

ภมภาคตางๆ มความแตกตางกนอยางเหนไดชด

ความคดเรอง ‘การสรางประชาคมระดบภมภาค’ (‘regional community-building’)

เปนมโนทศนท NRT ใชศกษาภมภาคนยม [Hettne et al., 1999; Hurrell 1995]

การสรางประชาคมระดบภมภาค หมายถงการสนบสนนใหเกดความสมพนธแบบรวมมอ

อยางใกลชดระหวางรฐตางๆ ประชาชน องคกรและหนวยงานตางๆในแตละภมภาค

โดยมวตถประสงคทจะสรางความเปนปกแผนของภมภาคในดานเศรษฐกจ การเมอง

และสงคม ดงนน การสรางประชาคม (community-building) และความเปนปกแผน

(cohesion) จงเปนสองเรองทแยกกนไมออก และเปนตวก�าหนดวาสมาชกของประชาคม

จะมความผกพนกนมากขนไดอยางไร ซงอาจกอตวมาจากการมผลประโยชนรวมกน

ในแตละภมภาค หรอ การสรางความส�านกของความจ�าเปนทจะตองมการพงพากน

อยางแนบแนนมากขน รวมตลอดถงการด�าเนนการตางๆในระดบภมภาคเพอให

บรรลเปาหมายของความรวมมอกนในการบรหารจดการเพอผลประโยชนรวมของภมภาค

การสรางเอกลกษณของภมภาคขนมาอาจเปนผลมาจากกระบวนการดงกลาว การสราง

ประชาคมระดบภมภาคจะตองมผลในทางบวกตอการยกระดบของพฒนาการของสงคม

บทท

3


ระหวางชาตเนองจากบรณาการทเกดขนกบการรวมกลมระดบภมภาคจะกลายเปน

พนฐานของการยกระดบไปสการบรหารจดการและการก�าหนดกรอบท�างานรวมกน

ในระดบโลกไดในทสด

ประการสดทาย ขณะท TRT ใหความส�าคญโดยเฉพาะกบตวแสดงทเปนรฐ

แต NRT จะเนนความส�าคญของตวแสดงทไมใชรฐ กลมพลงตางๆทางสงคม รวมทง

สถาบนแบบพหภาค (multilateral institutions) ในการสรางภมภาคนยมในรปแบบ

ตางๆขนมา NRT ใหความส�าคญกบพหภาวะ (plurality) ทงรปแบบตางๆของ

ภมภาคนยม และอทธพลของตวแสดงตางๆทเกยวของกบภมภาคนยม กลาวโดยสรป

NRT มลกษณะตรงกนขามกบ TRT ในแงของจดเนน กลาวคอ NRT ใหความส�าคญ

กบระดบและรปแบบของความรวมมอและบรณาการระดบภมภาคทแตกตางหลากหลาย

แตด�ารงอยรวมกนได [เชน ความรวมมอทรฐเปนผก�าหนด ความรวมมออนเปนผล

มาจากตลาด ความรวมมอในระดบอนภมภาค ความรวมมอขามภมภาค] การสราง

ส�านกรวมกนในความจ�าเปนทจะตองสรางประชาคมระดบภมภาค ความเชอมโยง

สมพนธกนระหวางภมภาคนยมกบกระบวนการและโครงสรางทมลกษณะขามภมภาค

ในบรบทของโลกยคโลกาภวตน NRT ชวยเปดประเดนใหมๆส�าหรบการถกเถยง

เกยวกบความคดและรปแบบตางๆของภมภาคนยมซงก�าลงปรากฏตวใหเหนชดเจน

มากขนในระเบยบโลกในปจจบน

เอ ตะวนออกในระบบระหวำงประเทศ

¡ ภมภำคนยมและโลกำภวตน

ไมวาจะเปนภมภาคนยม (regionalism) หรอกระบวนการสรางความรวมมอกน

ภายในภมภาค (regionalization) ลวนมความสมพนธอยางแยกไมออกจากปรากฏ

การณโลกาภวตนในปจจบน ถาโลกาภวตนถกมองวาเปนพนฐานของการน�าไปส

ความเขมขนมากขนของการเชอมโยงกน (connectivity) การบรณาการ (integration)

และการพงพาอาศยกน (interdependence) ระหวางสวนตางๆของเศรษฐกจและ

สงคมอยางกวางขวางครอบคลมทวโลกแลวละก regionalism และ regionalization

กคอปรากฏการณแบบเดยวกนแตก�าลงเกดขนในระดบภมภาค Hettne [2005]

บทท 3


ไดตงขอสงเกตวา regionalism กบ globalization คอความเกยวของอยางใกลชดของการเปลยนแปลงตางๆทเกดขนในระเบยบโลกปจจบน ยงไปกวานน ในการเปลยนแปลงเชงโครงสรางทเกดขนอยางตอเนองในระบบระหวางประเทศอนเปนผลมาจาก โลกาภวตนนน รฐชาตทงหลายมกจะไมมทรพยากรทเปนของตนเองอยางเปนอสระและมากเพยงพอทจะจดการกบการทาทายทเกดจากโลกาภวตน อยางไรกด การด�าเนนการรวมกนของรฐชาตทงหลายในลกษณะของสมาคมหรอกลมในระดบภมภาค ชวยเปดโอกาสใหการด�าเนนการเพอรบมอกบโลกาภวตนเปนไปอยางแขงแกรงบนพนฐานของการใชทรพยากรและการมผลประโยชนรวมกน [Dent 1997] ดงนนภมภาคนยมของเอเชยตะวนออก จงควรถกมองในบรบทของพฒนาการทมความเกยวโยงกบโลกาภวตน [Beeson, 2007]

นกวชาการจ�านวนหนงมองวา regionalism เปนองคประกอบหลกของโลกาภวตน แตนกวชาการอกจ�านวนหนงกลบมองวา regionalism ท�าใหระบบระหวางประเทศแตกตวออกเปนเสยวสวนตางๆซงนอกจากจะไมเชอมโยงสมพนธกนแลวยงแขงขนกนอกหรอทเรยกวา ‘ภมภาคนยมแบบปด’ (‘closed regionalism’) ปรากฏการณเชนนเปนอปสรรคตอพฒนาการของโลกาภวตนและสงคมโลก ในนวนยายแนวการเมองเรอง 1984 [Nineteen Eighteen-Four] George Orwell ไดจนตนาการวาโลกก�าลงตกอยภายใตสภาวะของความขดแยงระหวาง 3 ภมภาค คอ Oceania, Eurasia และ Eastasia แมวาเมอไมนานมาน ไดเกดความหวาดกลวกนอยางมากวาสถานการณอนเลวราย (dystopia) [การใชความรนแรงทกรปแบบโดยรฐต�ารวจในการคกคามเสรภาพของประชาชนอยางขนานใหญดวยการอางมายาคตเพอความสนตสขของสงคม] ทนวนยายเลมนไดท�านายไวนน อาจจะเกดขนจรงในตนศตวรรษท 21 แตกโชคดทไมไดเกดขน อยางไรกด ภายหลงเหตการณการโจมตตอสหรฐอเมรกาโดยกลมผกอการรายเมอวนท 11กนยายน ค.ศ. 2001 นกวชาการบางคนไดเตอนวาความขดแยงระหวางอารยธรรม อาจจะกลายเปน ‘สงครามเยนรปแบบใหม’ (the ‘new Cold War’) และซงอาจยกระดบเปนความขดแยงระหวางภมภาค แมวาความสมพนธระหวางภมภาค [เชนความสมพนธระหวางเอเชยตะวนออกและยโรป] ไดกลายเปนลกษณะส�าคญอนใหมของระบบโลก แตความสมพนธดงกลาวมสวนชวยในการเชอมโยงประชาคมตางๆทวโลกเขาดวยกน และมผลในทางบวกตอพฒนาการของสงคมโลก [Dent , 2004; Gibson, 2002]

บทท

3


¡ องคกรและกรอบกำรด�ำเนนงำนดำนเศรษฐกจระดบภมภำค

งานศกษาจ�านวนไมนอยเกยวกบภมภาคนยมมกจะเรมตนดวยการกลาวถง

การแพรขยายขององคกรและกรอบการด�าเนนงานในระดบภมภาคออกไปทวโลก

ซงถอวาเปนจดเรมตนทดส�าหรบการศกษาภมภาคนยมในภมภาคตางๆ องคกร

และกรอบการด�าเนนงานทางดานเศรษฐกจในระดบภมภาค สามารถท�าความเขาใจ

ไดดวยการใชกรอบความคดและวธวทยาแนวเศรษฐกจการเมองระหวางประเทศ

ยงไปกวานน องคกรและกรอบการด�าเนนงานระดบภมภาคจ�านวนหนงกไมไดให

ความส�าคญกบเรองของเศรษฐกจแตเพยงอยางเดยว ‘ขอตกลง’ ทางดานเศรษฐกจ

ทงหลายในระดบภมภาค มกเปนผลมาจากองคกรและกรอบการด�าเนนงานทาง

ดานเศรษฐกจ [เชน AFTA หรอ เขตการคาเสรอาเซยน] หรออาจมจดเรมตน

ดวยการเปนกรอบการท�างานประเภทหนง [เชน NAFTA หรอ ขอตกลงการคาเสร

อเมรกาเหนอ] อยางไรกด ความตกลงหรอขอตกลงเหลานสะทอนใหเหนความ

กาวหนาของการพฒนาไปสการบรณาการซงยงคงอยในกรอบ TRT [เชน ขอตกลง

การคาเสร สหภาพศลกากร (customs unions)]

แมวาจะไดชใหเหนถงขอจ�ากดของการวเคราะหดวย TRT แตการก�าหนดต�าแหนง

แหงทของภมภาคนยมตางๆทวโลก เปนการใหความส�าคญกบโครงการทางดานเศรษฐกจ

ระดบภมภาคทรฐมบทบาทน�าหรอทมความเปนสถาบน เราสามารถเหนวา ระดบตางๆ

ของความรวมมอและการบรณาการขององคกรและกรอบการท�างานทางดานเศรษฐกจ

ในระดบภมภาคทเกดขนทวโลก มความแตกตางกนอยางมนยส�าคญ บรณาการอนเปน

ลกษณะทโดดเดนของ EU สะทอนใหเหนถงการเปนองคกรระดบภมภาคเพยงองคกร

เดยวในโลกทประสบความส�าเรจอยางสมบรณในด�าเนนการเชงภารกจดานสหภาพ

เศรษฐกจและการเงนและภารกจดานตลาดรวม นอกจาก EU แลว ยงมสหภาพ

ศลกากรในระดบภมภาค อก 7 แหงทก�าลงอยระหวางการด�าเนนงานในเชงภารกจ

อยสองแหงในแอฟรกา [SACU (South African Customs Union) และ EAC (East

African Community)] หนงแหงในเอเชยตะวนออก [EAEC (East Asian Economic

Caucus] และอกสแหงอยในลาตนอเมรกา [CACM (Central America Common

Market), CARICOM (Caribbean Community), CAN (Andean Community

บทท 3


of Nations) และ Mercosur (Southern Common Market)] นอกจากนน ยงมขอตกลง

การคาเสรอก 8 แหง ไดแก SADC (South African Development Community),

EFTA (European Free Trade Area/Association) และ EEA (European Economic

Area), CISFTA (Commonwealth of Independent States Free Trade Area) ใน

เอเชยกลาง, NAFTA (North America Free Trade Agreement), CER [Closer

Economic Relationship ระหวางออสเตรเลยและนวซแลนดและ PICTA (Pacific

Island Countries Trade Agreement) ในโอเซยเนย (Oceania), AFTA (ASEAN

Free Trade Area) ความสมพนธทางเศรษฐกจทแนนแฟนระหวางออสเตรเลยและ

นวซแลนดมลกษณะเปนความรวมมอแบบทวภาค มากกวาทจะเปนขอตกลงการคาเสร

ระดบภมภาค อนทจรง FTA สวนใหญมลกษณะเปนทวภาค ตงแตป 1997-2005

จ�านวน FTA ไดเพมขนจาก 72 เปน 153 ขอตกลง และเกอบ 90% เปนขอตกลง

แบบทวภาค ขอตกลงบางอยางเปนขอตกลงระหวางภมภาคกบประเทศ เชน ASEAN-

China FTA และ EFTA (European Free Trade Area/Association)-South Korea FTA

จะเหนวามขอตกลงจ�านวนหนงมลกษณะบางอยางเทานนทเปนขอตกลงการคาเสร

ขอตกลงดงกลาวนเปนขอตกลงระดบต�ากวาขอตกลงการคาเสร ซงมการก�าหนด

ใหเฉพาะสายการผลตสนคาบางอยางเทานนทสามารถคาขายไดอยางเสรระหวาง

ประเทศทลงนามรวมกนในขอตกลง11

ประสทธภาพของการด�าเนนการเพอใหเกดบรณาการทางเศรษฐกจระดบ

ภมภาคมความแตกตางกนอยางเหนไดชด ประการแรก ประเทศก�าลงพฒนาทงหลาย

มกขาดความสามารถทางดานเทคนคและดานสถาบนส�าหรบการด�าเนนงานตาม

ขอตกลงเพอใหเกดผลอยางจรงจง ท�าใหเกดการตงค�าถามตอประโยชนของการท�า

ขอตกลงเหลานน สอง ปญหาทอาจท�าใหเกดผลเสยตอบรรดาประเทศก�าลงพฒนากคอ

11บทบญญตขององคการการคาโลก (WTO) อนญาตใหประเทศก�าลงพฒนาทงหลายเขารวมในการท�าขอตกลงเหลานนไดภายใตเงอนไขของการใหสทธพเศษทมชอวา ‘Enabling Clause’ กรอบการด�าเนนงานหลกเกยวกบการคาระดบภมภาคแอฟรกาสวนใหญถกจดใหอยในระดบต�าวาขอตกลงการคาเสร เชน CEMAC (Economic and Monetary Community of Central Africa),COMESA (Common Market for Eastern and Southern Africa), UEMOA/WAEMU (Union économique et monétaire ouest-africaine / West African Economic and Monetary Union) ขณะทขอตกลงทมชอวา Agadir Agreement และ GCC group (Gulf Cooperation Council) ยงคงอยในชวงของการทดลองน�าเอากรอบการด�าเนนงานเกยวกบการคาเสรมาใช

บทท

3


สดสวนของการคาภายในภมภาค ปญหานมผลกระทบนอยมากส�าหรบประเทศ

ก�าลงพฒนาทยากจนโดยเฉพาะเนองจากประเทศคคาหลกสวนใหญอยภายนอกภมภาค

รวมตลอดถงระดบของรายไดและปจจยดานความสามารถทางดานอตสาหกรรม

หลายคนอาจตงค�าถามตอประโยชนของขอตกลงการคาระดบภมภาค ถาหากการคา

ภายในภมภาคมปรมาณนอยมากจากปรมาณการคาทงหมดของภมภาค ส�าหรบ

ประเทศก�าลงพฒนาบางภมภาค สดสวนของการคาอาจจะอยในระดบต�าแคเพยง

5-10 % และส�าหรบ ASEAN สดสวนนอยทมากกวา 20% ไมมากนก ตวเลขนแตกตาง

จากสดสวนของการคาภายในภมภาคของ EU ซงมปรมาณมากกวา 60% สาม

โครงการตางๆทางดานเศรษฐกจระดบภมภาคทรฐมบทบาทน�านน อาจจะปดบงอ�าพราง

การไมมกจกรรมระดบจลภาคภายในภมภาค และไมมการเชอมโยงกนภายในภมภาค

(regionalization) องคกรและกรอบการด�าเนนงานทางดานเศรษฐกจระดบภมภาค

เปนตวก�าหนดมมมองระดบมหภาคหรอรปแบบเชงสถาบนของภมภาคนยมภายใน

ระบบระหวางประเทศ ขณะทองคกรและกรอบการด�าเนนงานทางดานเศรษฐกจ

ระดบภมภาควางพนฐานอยบนความเขมขนของการด�าเนนธรกจในระดบภมภาค

และการด�าเนนกจกรรมตางๆทางสงคม องคกรและกรอบการด�าเนนงานทางดาน

เศรษฐกจระดบภมภาคกเปนองคประกอบอนหนงของความส�าเรจของภมภาคนยม

ดงจะเหนไดวา การสรางความรวมมอทางเศรษฐกจระดบภมภาคทขบเคลอนโดย

ตวแสดงทไมใชรฐ (economic regionalization) ในเอเชยตะวนออกไดพฒนาขนส

ระดบทสงมากเมอเปรยบเทยบกบภมภาคอนๆ

เราสามารถพจารณาจากรปแบบตางๆของโครงการทางดานเศรษฐกจระดบภมภาค

และขอตกลงการคาเสรแบบทวภาคทงหลาย (bilateral FTAs) วา การสรางบรณาการ

ในระดบภมภาคโดยรฐมบทบาทชน�านน มความเขมแขงในยโรปและลาตนอเมรกา

สวนเอเชยตะวนออกไดกลายเปนภมภาคใหมทพยายามสรางบรณาการอยางเหนไดชด

โดยเฉพาะในชวงทศวรรษ 1990 ภมภาคอนๆสวนใหญไดเรมตนกระบวนการบรณาการ

ในทศวรรษ 1950-60 [เชน กรณของ SACU (South African Customs Union)]

ซงไดเรมตนกระบวนการนมาตงแตเมอครสตทศวรรษ 1910] อยางไรกด เอเชย

ตะวนออกไดเรงรดพฒนากระบวนการนอยางรวดเรว และพยายามด�าเนนการให

บทท 3


บรรลเปาหมายของการบรณาการในอนาคต ประเดนหลกของขอตกลงทเรยกวา AFTA ไดเรมด�าเนนการเมอป 2003 และ ASEAN กก�าลงมแผนการทจะจดตง AEC (ASEAN Economic Community/ประชาคมเศรษฐกจอาเซยน) ในป 2015 ภายหลงจากการประชมสดยอดระดบผน�าไมถง 3 ป กรอบการด�าเนนงานทเรยกวา APT (ASEAN Plus Three) กไดก�าหนดใหมเครอขายระดบภมภาควาดวยขอตกลงแบบทวภาคในการใชสกลเงนกลาง (a regional network of bilateral currency swap agreements) ทมชอวา CMI (Chiang Mai Initiative) โดยทขอตกลงดงกลาวไดถกน�าไปใชเพอรบมอกบวกฤตดานการเงนทอาจจะเกดขนอกในอนาคต ขอตกลงดงกลาวไดขยายขอบเขตครอบคลมขอตกลงอนๆโดยเฉพาะการเพมเงนกองทนรวมกนในระดบภมภาคเปนจ�านวนถง 82.5 พนลานยเอสดอลลารในเดอนพฤษภาคม 2007 เครอขาย CMI ไดถกจดตงขนมาเพอน�าไปสการท�าขอตกลงในระบบพหภาค ซงวางพนฐานอยบนการมกองทนกลางระดบภมภาค (central regional fund) เชน ความพยายามอยางตอเนองทจะปรบปรงระบบการบรหารจดการการเงนของภมภาค (regional financial governance) ในเอเชยตะวนออก โดยผานกรอบการท�างานของ APT ซงประสานความรวมมอกบ ADB (Asian Development Bank) และกบรฐบาลแหงชาตของประเทศตางๆตวอยางของความพยายามดงกลาวนกคอ ABMI (Asian Bond Market Initiative) Amyx [2004: 8] ไดตงขอสงเกตวาการด�าเนนการในรปของขอตกลงเหลาน ‘ก�าลงน�าไปสการปรากฏตวของเครอขายการตดตอกนทแขงแกรงมากขนระหวางนกการธนาคารแหงชาตและรฐมนตรการคลงของประเทศตางๆในภมภาค – เครอขายเหลานไมไดปรากฏใหเหนในชวงทเกดวกฤตการเงนแหงเอเชย’ เครอขายดงกลาวมความส�าคญอยางมากในสายตาของผทมบทบาทในการก�าหนดนโยบายในการสรางเครอขายแหงภมภาค นอกจากนน ยงไดมการยนขอเสนอใหมการปพนฐานส�าหรบการม ACU (Asian Currency Unit) และ EAFTA (East Asia Free Trade Area) โดยเฉพาะกรณหลงนนจะเกดขนไดหาก FTA แบบทวภาคเกดขนและขยายตวออกไปทวทงภมภาค

Dieter [2006] และนกวชาการกลมหนงไดรวมกนตงขอสงเกตวา จดเนนหลกของกรอบการด�าเนนงานของ APT (APT’s framework) ในสวนทเกยวกบการบรณาการดานการเงนในภมภาค (regional financial integration) เปนการน�าเสนอแนวทางเลอก

บทท

3


ใหกบการศกษาการบรณาการดานการคาภายในกรอบความคด TRT แงมมตางๆของ ‘ภมภาคนยมดานการเงน’ (financial regionalism) ปรากฏใหเหนชดเจนในภมภาคอนๆของโลก [Fritz and Metzger, 2005] เชน UEMOA/WAEMU (Union économique et monétaire ouest-africaine / West African Economic and Monetary Union) ใชเงนสกลฟรงก CFA 14 เปนหนวยเงนพนฐานในการแลกเปลยนรวมกนส�าหรบภมภาค EU ใชเงนสกล euro สวนขอตกลงวาดวยกรอบการด�าเนนงานของอเมรกาเหนอก�าหนดใหใชเงนสกลของประเทศทรวมท�าขอตกลงแบบทวภาคระหวางประเทศทเปนสมาชกของ NAFTA ซงไดแกสหรฐอเมรกา แคนาดา และเมกซโก [Henning, 2002] อยางไรกด การใหความส�าคญอยางมากกบการบรหารจดการการเงนของภมภาคท�าใหกรอบการด�าเนนงานของ APT มลกษณะเฉพาะทโดดเดนขนมาอยางชดเจน เชนเดยวกบ ASEAN และกระบวนการของการประชมสดยอดผน�าเอเชยตะวนออก หรอ EAS (East Asian Summit) วาระของ APT ครอบคลมประเดนตางๆจ�านวนหนงทมผลกระทบตอทงภมภาค ไมวาจะเปนประเดนทวๆไปทเกยวกบเรองเศรษฐกจ สงคม และสขภาวะ [เชน โรค SARS] ประเดนอาชญากรรม [การคายาเสพตด โจรสลด] หรอประเดนสงแวดลอม สงเหลานชวยวางพนฐานใหกบการสรางและพฒนาการของประชาคมแหงภมภาค (regional community building)องคกรระดบภมภาคทงหลาย [เชน ASEAN] หรอบรรดากรอบการด�าเนนงานระดบภมภาค [เชน APT] ไมไดเปนแคขอตกลงระดบภมภาคแตเพยงอยางเดยว ทวามแนวโนมทจะครอบคลมวาระตางๆทเปนประเดนปญหาขามชาตซงมเปาหมายอยทการเสรมสรางความรวมมอระดบภมภาคของบรรดารฐสมาชกขององคการ ตวอยางทดของแนวโนมนกคอ SADC [South African Development Community] และ Mercosur [Southern Common Market] ในลาตนอเมรกา ในอกดานหนง ขอตกลงตางๆทางดานเศรษฐกจระดบภมภาคอยางเชน NAFTA มแนวโนมทใหความส�าคญกบเรองของการคามากขน โดยเฉพาะการอ�านวยความสะดวกใหกบการท�าธรกรรมทางดานเศรษฐกจภายในภมภาค แมวาไดมการตงขอสงเกตในตอนแรกแลววาขอตกลงเหลานจ�านวนไมนอยอยในกรอบการด�าเนนงานขององคกรระดบภมภาค [เชน AFTA และ ASEAN] และไดกลายเปนสวนหนงของความพยายามในการสราง

ประชาคมแหงภมภาคขนมา

บทท 3


พฒนาการทเกดขนเมอไมนานมาน คอ การทรฐในเอเชยตะวนออกเขาไปเกยวของ

กบรฐทอยนอกภมภาคในการจดตงองคกรระดบภมภาค การก�าหนดกรอบการด�าเนนงาน

และการท�าขอตกลงทลกษณะ ‘ทาบซอนกน’ (‘overlapping’) จ�านวนมาก ในป 2001

จนไดจดตงองคกรความรวมมอเซยงไฮ (Shanghai Cooperation Organization / SCO)

รวมกบรสเซยและรฐตางๆในเอเชยกลาง [คาซคสถาน ครกสถาน ทาจกสถาน และ

อซเบกสถาน] โดยมเปาหมายหลกอยทการเสรมสรางความรวมมอกนทางดานเศรษฐกจ

ความมนคง และวฒนธรรมระหวางประเทศสมาชก ในป 2005 สงคโปร บรไน ชล

และนวซแลนดไดลงนามในขอตกลงภาครวมยทธศาสตรเศรษฐกจทวภมภาค

แปซฟก (Trans-Pacific Strategic Economic Partnership Agreement / TPSEPA)

ซงเปนขอตกลงการคาเสรแบบสฝาย (quadrilateral FTA) ระหวางรฐเหลานทอย

ในภมภาคเอเชยตะวนออก โอเซยเนย (Oceania) และลาตนอเมรกา ในปเดยวกน

รฐตางๆในเอเชยตะวนออกและเอเชยใตอนไดแกจน ลาว เกาหลใต บงคลาเทศ

อนเดย และศรลงกา ไดปรบขยายขอตกลงกรงเทพฯ (Bangkok Agreement - ลงนาม

รวมกนครงแรกเมอป 1975) ใหเปนขอตกลงทมผลเฉพาะประเทศของทงสองภมภาค

ทรวมลงนาม เพอขยายจ�านวนรายการผลตภณฑทไดรบการยกเวนภาษศลกากร

จาก 1,800 เปน 4,800 รายการ รวมตลอดถงการก�าหนดรายละเอยดส�าหรบการ

ลดภาษศลกากรในอตราทเพมขนจากทเคยก�าหนดในขอตกลงกอนหนาน12 หนงปกอน

หนาน คอป 2004 ประเทศไทยไดลงนามเพอขยายขอบเขตความรวมมอตามขอตกลง

BIMSTEC (Bay of Bengal Initiative for Multi-Sectoral Technical and Economic

Cooperation / ความรเรมของประเทศแถบอาวเบงกอลเพอการรวมมอดานเทคนค

และดานเศรษฐกจหลายภาคสวน) รวมกบบงคลาเทศ ภฏาน อนเดย เนปาล เมยนมาร

และศรลงกา ซงมผลผกมดใหประเทศเหลานตองยกเลกภาษศลกากรส�าหรบประเทศ

ทเปนสมาชกใหไดในป 2017 นอกเหนอจากทกลาวมาน รฐตางๆ ในเอเชยตะวนออก

ไดเขาไปเกยวของกบความรเรมใหมๆในระดบภมภาคทมขอบเขตกวางขวางมากขน 12ขอตกลงนครอบคลมภาคการผลตตางๆมากขน เชน เกษตรกรรม สงทอ และปโตรเคม ขอตกลงกรงเทพฯ (Bangkok Agreement) ในตอนแรกเปนการรเรมใหมการจดตงคณะกรรมาธการดานเศรษฐกจและสงคมเพอเอเชยและแปซฟก (Economic and Social Commission for Asia and the Pacific / ESCAP) และถอวาเปนขอตกลงทใหสทธพเศษทางการคาทเกาแกทสดของเอเชย อนเดย บงคลาเทศ เกาหลใต ลาว และศรลงกา เปนสมาชกผรวมจดตงขอตกลงกรงเทพฯ และจนไดเขารวมตามค�าเชญของประเทศเหลานในปค.ศ. 2001

บทท

3


การประชม Boao Forum for Asia ซงด�าเนนการตามตวแบบ World Economic Forum ท Davos ไดถกจดครงแรกในเมษายน 2002 โดยเปนการประชมของภาคเอกชน (non-governmental forum) ซงมเปาหมายเพอสรางความเขมแขงใหกบการ แลกเปลยนและความรวมมอกนทางดานเศรษฐกจภายในภมภาค อกสองเดอนหลงจากนนคอ มถนายน 2002 ประเทศไทยไดเปนเจาภาพการประชม ACD (Asia Cooperation Dialogue) ครงแรก ส�าหรบรฐมนตรจากประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใต (ยกเวนประเทศเมยนมาร) ญปน จน เกาหลใต บงคลาเทศ อนเดย ปากสถาน และรฐในตะวนออกกลางไดแก บาหเรนและกาตาร การประชม ACD ซงจดใหมขนทกปหลงจากนน เนนความรวมมอทางดานเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมในภมภาคเหลาน สมาชกภาพของการรวมกลมไดขยายออกไปเรอยๆจนในขณะนไดมประเทศสมาชกเพมขนอยางเชน ภฏาน อหราน คาซกสถาน คเวต มองโกเลย โอมาน รสเซย ซาอดอาระเบย ศรลงกา ทาจกกสถาน สหรฐอาหรบเอมเรตส (UAE) และอซเบกสถาน ขอตกลงและกรอบการด�าเนนงานระดบภมภาคทครอบคลมกวางขวางมากขน อาจจะมผลไมมากนกตอพฒนาการของภมภาคนยม อยางไรกด การด�าเนนการเหลานเปนหลกฐานเชงประจกษทยนยนวาเอเชยตะวนออกก�าลงอยในกระบวนการของการสรางความรวมมอและการบรณาการระหวางประเทศทขยายขอบเขตออกไปนอกภมภาค ประเทศตางๆในเอเชยตะวนออกไดเขาไปเกยวของกบองคกรและกรอบการท�างานระดบภมภาคทแตกตางหลากหลาย และมลกษณะของ

การทาบซอนกนระหวางองคกรและขอตกลงเหลานน

¡ มตดำนควำมมนคงและภมกำรเมองของภมภำคนยมเอ ตะวนออก

องคกรและกรอบการด�าเนนงานทางดานเศรษฐกจระดบภมภาคเกดขนมาจาก

ปฏสมพนธทซบซอนของปจจยตางๆทหลายตอหลายครงไดขยายขอบเขตไปมากกวา

แรงจงใจทางดานเศรษฐกจแตเพยงอยางเดยว ปจจยตางๆทางดานภมการเมอง

และทเกยวของกบความมนคง มความส�าคญอยางมากในการก�าหนดกระบวนการ

ดงกลาว งานศกษาจ�านวนหนงชใหเหนวา ASEAN ไดถกจดตงขนมาภายใตเงอนไข

ของภมการเมองในชวงสงครามเยน โดยเฉพาะการเขามามบทบาทชน�าของสหรฐอเมรกา

ในฐานะผปกปองการรกคบเขามาของลทธคอมมวนสมในเอเชยตะวนออกเฉยงใต

บทท 3


ECSC (European Coal and Steel Community) ซงเปนจดเรมตนของ EU นน กมาจากแรงผลกดนทเกยวของกบเรองความมนคงอนเปนผลใหเกดความพยายามทจะหาทางไมใหเกดความขดแยงขนอกในภมภาคยโรป ยงไปกวานน หากพจารณาจากแงมมของการเขารวมเปนสมาชกองคกรและการประชมตางๆทเกยวกบความมนคงของภมภาคมสวนชวยกระตนใหเกดความพยายามทจะสรางประชาคมระดบภมภาคขนมาควบคกบการรวมกลมทางเศรษฐกจในภมภาคนนๆ หรอเกดขนมาจากองคกรเดมทมอยกอนหนาแลว ดงเชนกรณของการประชมระดบภมภาคของ ASEAN หรอ ARF (ASEAN Regional Forum) การด�าเนนการดานความมนคงของภมภาคสามารถท�าใหเกดเสถยรภาพและความไววางใจกนมากขนในประชาคมของชาตตางๆ ภายในภมภาคซงจะชวยลดปญหาทมตอภมภาคนยมดานเศรษฐกจลง ดวยเหตผลเดยวกน การแขงขนกนเกยวกบการด�าเนนการดานความมนคงกอาจจะมผลในทางตรงขาม โดยเฉพาะการแบงแยกภมภาคออกเปนคายตางๆทางดานการเมองและดานเศรษฐกจ (political and economic blocs) ทขบเคยวกนอยางเอาเปนเอาตายดงเชนกรณทไดเกดขนมาแลวในชวงสงครามเยน การด�าเนนการตางๆภายใตการน�าหรอการสนบสนนของอเมรกาอยางเชนองคกรสนธสญญาเอเชยตะวนออกเฉยงใต หรอ SEATO (Southeast Asian Treaty Organization, 1954-77) และสมชชาเอเชยและแปซฟก (Asian and Pacific Council, 1966-73) ซงไดถกจดตงขนมาเพอตอตานการรวมกลมพนธมตรเพอความมนคงของรฐตางๆทเปนคอมมวนสตอยางเชน จน เวยดนาม และเกาหลเหนอ โดยมสหภาพโซเวยตเปนผใหการสนบสนนหลกเพอครองอ�านาจน�าดานความมนคงในยทธบรเวณเอเชยตะวนออก อยางไรกด ความสมพนธดานความมนคงภายในภมภาคยงคงเปนปมปญหาหลกเรอยมาจนถงในปจจบนARF ซงไดถกก�าหนดรวมกนใหมการจดตงในป 1994 ถอไดวาเปนกลไกทเอเชยตะวนออกมความหวงวาจะชวยสรางหลกประกนใหกบความมนคงของภมภาค ทวาเปาหมายหลกของ ARF ยงคงอยทการเจรจา และไมประสบความส�าเรจ

ในการจดการกบปญหาดานความมนคงทภมภาคนตองเผชญ13

13ARF เปนการรวมตวเขาดวยกนของชาตสมาชก ASEAN กบ ‘คเจรจา’ [ไดแก สหรฐอเมรกา ญปน จน รสเซย เกาหลใต ออสเตรเลย นวซแลนด แคนาดา อนเดย และ EU] เพอรวมกนพจารณา ประเดนตางๆทเกยวของกบความมนคงโดยทวไป ARF มาจากการผลกดนของการประชมและการท�างานรวมกนของ CSCAP (Council for Security Cooperation in the Asia-Pacific) ระหวางเจาหนาทของรฐบาลตางๆของประเทศทเกยวของ ตวแทนขององคกรอนๆ และบรรดาผเชยวชาญทรวมกนพจารณาถกเถยงเกยวกบประเดนตางๆดานความมนคง

บทท

3


ยงไปกวานน การสรางประชาคมภมภาคดานความมนคงทเขมแขงมากขนมกจะ

ไมไดรบการสนบสนนจากสหรฐอเมรกาซงยงเชอมนวาประเทศตนเปน ‘แกนหลก’

ของการเปนพนธมตรแบบทวภาคกบบางประเทศในเอเชยตะวนออก โดยเฉพาะ

ประเทศญปน ฟลปปนส เกาหลใต ไทย และสงคโปร ทส�าคญยงกวานนกคอ ยงคงม

ความแตกตางอยางเหนไดชดในเรองของผลประโยชนดานความมนคง อดมการณ

และนโยบายของชาตอภมหาอ�านาจในเอเชย-แปซฟก ซงไดแก สหรฐอเมรกา จน

ญปน และรสเซย ดงเชนทปรากฏออกมาใหเหนชดเจนในการเจรจาหกฝายวาดวย

การแพรขยายอาวธนวเคลยรในคาบสมทรเกาหล ประเดนอนๆดานความมนคงท

น�าไปสความเหนไมลงรอยกน [เชน ปญหาระหวางไตหวนและจนเกยวกบการอางสทธ

เหนอดนแดนในหมเกาะ Spratly และ Paracel ในทะเลจนใต ขอพพาทระหวาง

เกาหลใตและญปนในการอางสทธเหนอหมเกาะ Dokdo/Takeshima รวมตลอดถง

‘สงครามตอตานการกอการราย’ ของสหรฐอเมรกา] กถอไดวาเปนการทาทายตอ

การเสรมสรางความสมพนธดานเศรษฐกจทแนนแฟนมากขนระหวางรฐทงหลาย

ในเอเชยตะวนออก

ความเชอมโยงกนระหวางเศรษฐกจและความมนคงซงมความส�าคญอยางมาก

ตอองคกรตางๆในระดบภมภาคปรากฏใหเหนชดเจนมากขนในปจจบน [Dent, 2007a]

งานศกษาจ�านวนหนงไดชใหเหนวา หลงจากการเหตการณวนท 11 กนยายน 2001

เปนตนมา สหรฐอเมรกาไดสนบสนนใหมการน�าเอาความมนคงเขามาบรรจไวใน

วาระของการประชม APEC [Asia-Pacific Economic Cooperation forum] ซงกอนหนาน

เปาหมายหลกอยทเศรษฐกจและการคาเทานน การขยายขอบเขตของ ‘ความมนคง’

ใหครอบคลมมากขนในยคปจจบน ไดน�าไปสการดงเอาภาคสวนตางๆทเกยวของกบ

‘ความมนคงแบบใหม’ (‘new security’) [เชน สงแวดลอม สงคม เศรษฐกจ] ใหเขามา

รวมอยในกรอบของการวเคราะหและการด�าเนนงานดานความสมพนธระหวาง

ประเทศดวย [Buzan et al., 1998; Collins, 2007; Stares, 1998] ภาคสวนตางๆเหลาน

เชอมโยงกบประเดนตางๆทมลกษณะขามชาต ซงองคกรและกรอบการด�าเนนงานตางๆ

ในระดบภมภาคอยาง ASEAN และ APT [ASEAN Plus Three] ก�าลงใหความสนใจ

มากขน ทงหมดนนบเปนประเดนหลกๆส�าหรบการศกษาเกยวกบความรวมมอ

บทท 3


และการสรางประชาคมระดบภมภาคซงก�าลงปรากฏใหเหนชดเจนมากขนในเอเชย

ตะวนออกและในภมภาคอนๆของโลกในขณะน

อยางไรกด ขอถกเถยงเกยวกบประเดนเรองภมการเมองของภมภาคนยมเอเชย

ตะวนออกเปนสงทเราควรใหความสนใจ เราลองมาเรมตนทสหรฐอเมรกา ซงเราไดเหน

แลววามผลประโยชนทางดานยทธศาสตรอยางชดเจนในการสนบสนนความคดเรอง

ภมภาคนยมเอเชย-แปซฟก มากกวาเอเชยตะวนออก [Beeson, 2006a; Berger,

2006] ในชวงเวลาไมนานมาน APEC ไดกลายเปนเครองมอเชงสถาบนทถกใช

โดยสหรฐอเมรกาเพอเปาหมายนทวาองคกรระดบภมภาคนกก�าลงอยในภาวะตกต�า

เมอเปรยบเทยบกบกรอบการท�างานรปแบบใหมอยาง APT และEAS [East Asia

Summit] ทก�าลงไดรบความสนใจมากขนเรอยๆ สหรฐอเมรกายงคงเปนภาคหลกทาง

ดานเศรษฐกจการเมอง และความมนคงส�าหรบหลายประเทศในเอเชยตะวนออก

ความผกพนทางดานสงคม วฒนธรรม และชาตพนธทสหรฐอเมรกามกบภมภาคน

ยงคงมความแขงแกรง หลายประเทศในเอเชยตะวนออกยงคงมองไปทสหรฐอเมรกา

ในฐานะผน�าส�าหรบกจการตางๆทงในระดบภมภาคและในระดบโลก [Agnew, 2005;

Beeson, 2006a] อยางไรกดสหรฐอเมรกากยงคงเปนแค ‘ผเลนทอยรอบนอก’

ในระดบหนงเมอพจารณาจากพฒนาการทส�าคญๆหลายอยางทเกดขนกบเศรษฐกจ

การเมองของภมภาคเอเชยตะวนออก ตวสหรฐอเมรกาเองอาจเลอกทจะแสดงบทบาท

เชนน โดยไมปรารถนาทจะล�าเสนเขาไปเปน ‘ผสงเกตการณ’ ไมวาในกรณของ APT

หรอในกรณของ EAS

อยางไรกด สหรฐอเมรกาไดถกบบใหตองคอยสงเกตบทบาทน�าทเพมขนของ

จนในกจการตางๆของเอเชยตะวนออก ความส�าคญทางดานยทธศาสตรเศรษฐกจ

ของจนทมตอภมภาคน ความสมพนธอนแนบแนนทจนมกบASEAN และความ

สมพนธทมมากขนระหวางจนกบเกาหลใต รวมตลอดถงการทจนเขาไปเกยวของกบ

สถาบนตางๆในระดบภมภาคและในแบบพหภาค ลวนเปนตวบงชถงความคาดหวง

ของจนทจะหวนกลบมาม ‘สถานะทางประวตศาสตร’ ในฐานะมหาอ�านาจแหงภมภาค

เอเชยตะวนออก [Shambaugh, 2004] ขณะเดยวกน จนเองกไดถกบบใหตองหาทาง

ลดความหวาดกลวของประเทศตางๆทงภายในภมภาคและภายนอกภมภาคทม

บทท

3


ตอการมองจนในฐานะภยคกคามหลกทงทางดานเศรษฐกจและทางดานความมนคง

การยงคงมความหวาดกงวลดงกลาวยอมไมเปนผลดแตอยางใดตอภมภาคนยมใน

เอเชยตะวนออก

ประเดนทแยกไมออกจากสงทกลาวมาขางตนกคอ ปญหาทเกยวของกบจน ญปน

และการครองอ�านาจน�า (hegemony) ในภมภาคเอเชยตะวนออก [Calder, 2006;

Drifte 2006; Zhao, 2004] จนกบญปนมแรงจงใจทแตกตางกนในการเปนสมาชก

ภาพของกลมการประชมสดยอดผน�าเอเชยตะวนออก หรอ EAS โดยเชอวาญปน

สนบสนนใหรวมเอาออสเตรเลย นวซแลนดและอนเดยเขามาอยในกลมเพอทจะได

ชวยถวงดลอ�านาจกบจนในการประชม EAS สวนจนแสดงความปรารถนาใหใช

สมาชกภาพของ APT [ASEAN Plus Three] เปนพนฐานของกลม ทวาในทสดขอเสนอ

ของญปนไดรบการยอมรบ ดงนน ความสมพนธระหวางจนกบญปน (Sino-Japanese

relations) จงเปนตวก�าหนดส�าคญทมตออนาคตของภมภาคนยมเอเชยตะวนออก

ทงสองประเทศนมอทธพลอยางมากตอภมภาคเอเชยตะวนออก

ไมวาความสมพนธระหวางจนกบญปนจะออกมาในลกษณะใด ยอมมความส�าคญ

อยางมากตอประเทศอนๆในภมภาค ทงสองประเทศนจะสามารถหลอมรวมเขาดวยกน

จนกลายเปนแกนรวมแบบทวภาคในการวางรากฐานใหกบความรวมมอและการบรณาการ

ในภมภาคเอเชยตะวนออกเหมอนกบทฝรงเศสและเยอรมนเคยเปนแกนหลกใน

ยโรปไดหรอไม? หรอวาจนและญปนตางฝายตางกตองการสถาปนาตนเองเปนผน�า

แหงภมภาคในอนาคต? ผลทจะเกดขนยงไมมความชดเจน แตจดยนของญปนทม

ตอกจการตางๆของภมภาคเอเชยตะวนออกยงคงเปนปมปญหาทควรพจารณา

ประเทศอนๆในภมภาคนยงคงวตกกงวลตอญปนในหลายเรอง เชน จดยนทไม

เปลยนแปลงของคนญปนทเชอวาประเทศของตนมต�าแหนงแหงททแยกออกมา

ตางหากจากแผนดนเอเชย [เหมอนกบหลายตอหลายครงทองกฤษมความรสกก�ากวม

ตอ ‘ยโรป’] ความส�าคญเรงดวนทญปนมใหกบความสมพนธทางดานความมนคง

และเศรษฐกจอนแนบแนนระหวางตนกบสหรฐอเมรกา ทาทวางเฉยอยางเหนไดชด

ของบรรดาผน�าทางการเมองของญปน [Junichiro Koizumi และ Shinzo Abe]

ทผานมาไมนานนทมตอความรสกออนไหวทคนในภมภาคนมรวมกนอนเนองมาจาก

บทท 3


ประสบการณสงครามทไดรบจากญปน รวมถงการทบรรดาผน�าของประเทศนไดพยายาม

ฉกฉวยใชลทธชาตนยมของญปน เพอสรางทนทางการเมอง (political capital) ขนมา

ขณะทญปนยงคงเปนมหาอ�านาจทางเศรษฐกจของภมภาค ทวาจดยนทางดานเศรษฐกจ

ของญปนในเชงเปรยบเทยบกลนไหลตลอดเวลา แมวาปจจยตางๆเหลานเปนการทาทาย

ทส�าคญมากตอญปนในการด�าเนนนโยบายทางการทตภายในภมภาคน ทวาญปน

กยงคงมบทบาทส�าคญในกระบวนการสรางประชาคมแหงภมภาคเอเชยตะวนออก

ทฤษฎเศรษฐกจกำรเมองระหวำงประเทศ และภมภำคนยมเศรษฐกจการเมองระหวางประเทศ (IPE) คอความสมพนธในลกษณะทววถระหวาง

การเมองระหวางประเทศกบเศรษฐกจระหวางประเทศ ความเชอมโยงกนระหวาง

การเมองกบเศรษฐกจเปนไปในลกษณะตางก�าหนดซงกนและกนหรอเปนแบบ

สองทศทาง กลาวคอ เหตการณตางๆทเกยวกบเศรษฐกจระหวางประเทศมกจะม

ผลกระทบทางการเมองเสมอ เชน เมอการน�าเขารถยนตจากญปนเปนสาเหตใหม

การตกงานเกดขนในโรงงานอตสาหกรรมผลตรถยนตของสหรฐอเมรกา พลเมอง

อเมรกนตางเรยกรองใหนกการเมองเขามาจดการแกไขปญหาน สงตรงขามกคอ

นโยบายตางๆทถกก�าหนดขนมาโดยแตละรฐมกมผลกระทบตอเศรษฐกจระหวาง

ประเทศ เชน การตดสนใจของรฐบาลอเมรกนทจะเพมเงนอดหนนใหแกการผลต

เชอเพลงอเธนอล (ethanol) มเปาหมายเพอลดการพงพงน�ามนปโตรเลยมและ

เพอสรางความมงคงใหกบเกษตรกรภายในประเทศ อยางไรกด ผลกระทบทเกด

ตามมากคอ การลดปรมาณของพชทควรจะน�าไปใชเปนอาหาร ซงท�าใหพชทเปนอาหาร

ทวโลกมราคาสงขน การทระบบเศรษฐกจของประเทศตางๆมความเชอมโยงกนนน

หมายความวา แมแตนโยบายซงไดถกก�าหนดขนมาเพอเปาหมายภายในประเทศ

แตเพยงอยางเดยว (เชน การใหเงนอดหนนดานการเกษตร) สามารถมผลกระทบ

ในระดบระหวางประเทศได

การศกษา IPE ครอบคลมปญหาหลากหลายมตโดยเฉพาะดานเศรษฐกจและ

การเมอง ปญหาเหลานทงหมดคงหนไมพนเรองของการเคลอนยายสนคา เงน ผคน

รวมตลอดถงความคดขามพรมแดนของชาต แมวารฐตางๆ มความสามารถใน

บทท

3


การควบคมกระบวนการทางเศรษฐกจซงเกดขนภายในอาณาเขตของตน ทวาแตละรฐบาลกลบมความสามารถนอยมากในการมอทธพลตอการด�าเนนกจกรรมทงหลาย ทมลกษณะขามพรมแดน การคาอาจเปนสาเหตของความขดแยง แตเนองจากการคามความส�าคญอยางมาก มนจงกลายเปนพลงผลกดนใหมการด�าเนนการรวมกนเพอแกไขผลกระทบทางลบของการคาไมวาจะในรปของการประนประนอม หรอในรปของการเจรจาตกลง เนองจากการเคลอนยายสนคา เงน ผคน และความคดขามพรมแดนมปรมาณสงขนอยางรวดเรวในกระบวนการ ‘โลกาภวตน’ ท�าใหเกดแรงบบในการแกปญหาดวยการเจรจาตกลงกนเพมมากขนตามไปดวยในชวงเวลาไมกปทผานมา

เนองจากความมงคงทางเศรษฐกจภายในประเทศไดกลายเปนประเดนทางการเมองทมความส�าคญ และเนองจากการคาระหวางประเทศไดเพมปรมาณมากขน ผลกระทบของเศรษฐกจระหวางประเทศทมตอเศรษฐกจภายในประเทศไดกลายเปนประเดนทมความส�าคญมากขนตอการเมองระหวางประเทศ ความสามารถในการก�าหนดนโยบายหรอปญหาภายในของรฐหนงๆ ยอมมผลกระทบทงในทางบวกและลบตอรฐอนๆ กลาวอกนยหนงกคอ เนองจากเศรษฐกจของแตละรฐไดรบผลกระทบมากขนจากอทธพลภายนอก ขณะเดยวกนกอาจไดรบผลกระทบนอยมากในเชงเปรยบเทยบจากนโยบายภายในของรฐบาลแตละประเทศ เมอเปนเชนน รฐบาลตางๆซงแสวงหาหนทางในการสรางความมงคงภายในประเทศจ�าเปนตองเขาไปเกยวของมากขนกบนโยบายของรฐอนๆ การพงพาอาศยกนดงกลาวนจะน�าไปสการรวมมอกนมากขน แตกอาจน�าไปสความขดแยงกนมากขนอกดวย ไมวาผลทเกดขนจะออกมาในรปใด แนวโนมเหลานไดท�าใหเศรษฐกจการเมองระหวางประเทศกลายเปนหวใจของการเมองระหวางประเทศในปจจบน

¡ ประโย นของกำรวเครำะหแนวเศรษฐกจกำรเมองระหวำงประเทศ

IPE เปนการบรณาการมมมอง 3 สาขาวชา คอ ความสมพนธระหวางประเทศหรอ IR (international relations) รฐศาสตร (political science) และเศรษฐศาสตร (economics) IPE เปนการหลอมรวม 3 สาขาวชาดงกลาวใหกลายเปนกรอบความคดในลกษณะสหสาขาวชา (a multi-disciplinary framework) และท�าให IPE มประโยชน

อยางมากในการศกษาภมภาคนยม

บทท 3


Strange [1994: 18] ไดใหความหมายชดเจนวา IPE ‘เกยวของกบการด�าเนนการทงหลายทงปวงทเกยวของกบสงคม การเมอง และเศรษฐกจทมผลกระทบตอระบบการผลต การแลกเปลยน และการกระจายผลผลตในระดบโลก รวมตลอดถง การผสมผสานของคานยมตางๆทสะทอนออกมาใหเหนในระบบดงกลาวเหลานน’ การวเคราะห IPE ไดเรมใชตงแตเมอทศวรรษ 1970 เปนตนมา ในฐานะเปน สาขาวชายอยของความสมพนธระหวางประเทศ (IR) อยางไรกด นกวชาการจากหลายสาขาวชาไดถกดงมารวมใช IPE สวนหนงมสาเหตมาจากการทเครองมอในการวเคราะหในแตละสาขาวชาไมมพลงพอทจะน�าไปใชอธบายปรากฏการณทก�าลงเกดขนในระบบโลก เชน นกเศรษฐศาสตรใชกรอบแนวคด/ทฤษฎทางเศรษฐศาสตรแทบจะไมสามารถอธบายอะไรไดเลยเกยวกบปจจยทางการเมองและสงคมทมอทธพลตอการก�าหนดนโยบายการคา รปแบบของการแลกเปลยนทางเศรษฐกจระหวางประเทศ [เชน การคาการลงทนของตางชาต] วสาหกจขามชาต (MNE / multinational enterprise) เปนตน

พฒนาการบางอยางทเกดขนในปรมณฑลระหวางประเทศในทศวรรษ 1970 เปนแรงผลกดนใหมการศกษา IPE ซงไดแกวกฤตราคาน�ามนในป 1973/4 ภาวะตกต�าทางเศรษฐกจทเกดขนในประเทศตะวนตก ประเทศญปนไดกาวขนสการเปนอภมหาอ�านาจทางเศรษฐกจของโลก และผลกระทบทมมากขนของการปรากฏตวของประชาคมยโรป หรอ EC (European Community) IPE ไดกลายเปนสาขาวชาหลกในการศกษาระบบระหวางประเทศเมอสงครามเยนยตลง และการเปลยนแปลงทเกดขนตามมาจากการแขงขนดานการเมอง/อดมการณ ไปสการแขงขนทางเศรษฐกจ [จากภมศาสตรทางการเมองไปสภมศาสตรทางเศรษฐกจ (geo-politics to geo-economics) ในทศวรรษ 1990 พลงในการบรณาการของโลกาภวตนและภมภาคนยมไมเพยงแตสรางความแขงแกรงใหกบการเชอมโยงกนทางวตถภายในระบบโลกเทานน แตยงสรางความแขงแกรงใหกบการเชอมโยงประเดนตางๆ ทางเศรษฐกจ การเมอง สงแวดลอมและสงคมเขาดวยกนในระดบทกวางขวางครอบคลมมากขนอยางไมเคยปรากฏมากอน IPE ไดรบการยอมรบวาเปนเครองมอทเปนประโยชนในการศกษาการเชอมโยงกนทางวตถและทเกยวของประเดนปญหาตางๆ เราลองมา

พจารณาประโยชนของแนวการวเคราะหแบบ IPE จากตวอยาง 2 ตวอยาง

บทท

3


ตวอยางแรกเปนกรณทชใหเหนวา IPE สามารถชวยใหเราเขาใจประเดนตางๆทเกยวของกบมลคาสวนเกนจากการคาจ�านวนมหาศาลของประเทศญปนทมกบประเทศสหรฐอเมรกาและกบ EU ดงน: 1) แหลงทมาของความไมสมดลทางการคา: อธบายไดจากนโยบายการคา-อตสาหกรรมทมประสทธภาพของญปน รปแบบ ไมเปนทางการของลทธกดกนการคาในญปน [เชน ชาตนยมทางดานเศรษฐกจ] ยทธศาสตรดานวสาหกจขามชาตของญปน ความสามารถในการแขงขนเชงเปรยบเทยบระหวางญปน สหรฐอเมรกา และ EU [เชน ระดบของผลตภาพ การศกษาและทกษะ] 2) ปฏกรยาจากสหรฐอเมรกาและ EU: กลมอตสาหกรรมภายในประเทศสหรฐอเมรกาและภมภาคยโรป [เชน เหลก รถยนต] ไดท�าการวงเตน (lobby) กบรฐบาลเพอใหก�าหนดนโยบายตอบโตการกดกนการคาอยางไร? และท�าไม? 3) การจดการกบความขดแยงอนเกดจากการดำาเนนนโยบายการทตพาณชย (Managing the trade diplomacy conflict): มาตรการและยทธศาสตรตางๆทางการทตทสหรฐอเมรกาและ EU ใชในรปของมาตรการทก�าหนดขนแตเพยงฝายเดยว (unilateral measures) [เชน ภาษศลกากร] การทตแบบทวภาค [เชน การเจรจาตกลงโดยตรงกบญปน] รวมตลอดถงการทตแบบพหภาค [เชน WTO] เพอแกปญหาการขาดดลการคาทมกบประเทศญปน

ตวอยางทสองเกยวของกบขอตกลงการคาเสรอาเซยน-จน (ASEAN-China Free Trade Agreement) หรอ ACFTA ซงลงนามเมอพฤศจกายน 2002) อะไรคอแรงจงใจทางดานเศรษฐกจการเมอง และความมนคงทอยเบองหลง ACFTA? ในบรรดาแรงจงใจเหลาน แรงจงใจอนใดมความส�าคญมากกวากน? และแรงจงใจเหลานขดแยงกนเองไดหรอไม? ACFTA สะทอนใหเหนความปรารถนาของจนทจะเปนผน�าในภมภาคเอเชยตะวนออกหรอไม? แมวาในปจจบน ASEAN มมลคาสวนเกนทไดจากการคากบจน แตนกวเคราะหหลายคนเชอวา ความไดเปรยบท ASEAN มกอนหนาการเขารวมใน ACFTA จะพลกผนกลายเปนความเสยเปรยบทางการคาในทสดเมอสนคาทผลตในจนทมความสามารถในการแขงขนสง ไดถกสงมายงภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตโดยไดรบการยกเวนภาษศลกากร เมอเปนเชนน แลวแรงจงใจทางดานเศรษฐกจอะไรทผลกดนใหสมาชกของ ASEAN ใหการสนบสนน ACFTA?

ยงไปกวานน เราจะสามารถอธบายปฏกรยาของประเทศญปนทมตอ ACFTA

บทท 3


เมอพจารณาจากแงมมของการทตระหวางประเทศ การเมอง และเศรษฐกจไดอยางไร?

ประการสดทาย ปญหาดงกลาวขางตนมความเกยวของกบขอพจารณาทวา อะไรคอ

ผลกระทบท ACFTA จะมตอภมภาคนยมเอเชยตะวนออก? ปญหาทงหลายเหลาน

สามารถอธบายไดดวยทฤษฎ IPE

¡กำรน�ำเอำทฤษฎ IPE ไป ในกำรศกษำภมภำคนยม

ในกลมทฤษฎ IPE มส�านกคดหลกๆอย 4 แนว ไดแก neo-realism (สจนยมใหม), เสรนยมใหมและเสรนยมใหมทใหความส�าคญกบรฐ (neo-liberalism and neo-liberal institutionalism), การประกอบสรางทางสงคม (social constructivism) และมารกซสม-โครงสรางนยม (Marxism-structuralism)

1. Neo-realism มรากเหงามาจากทฤษฎ realism ในการศกษา IR โดยไดรบอทธพลทางความคดจาก Thucydides, Machiavelli, Hobbes แนวคดนวางพนฐานอยบนฐานคตของแนว realism ทวา รฐประชาชาตทงหลายยงคงเปนตวแสดงส�าคญทสดในเศรษฐกจการเมองระหวางประเทศ และตวแสดงอนๆ มความส�าคญเปนรองในแงของอ�านาจและผลประโยชน ยงไปกวานน รฐประชาชาตลวนมงแขงขนกนเพอขยายอ�านาจของตนใหมมากทสด อนน�าไปสความสมพนธแบบอนาธปไตยในระบบระหวางประเทศ14 ลทธชาตนยมทเขมแขง และความไมไววางใจกนระหวางประเทศตางๆในเอเชยตะวนออกมความเปนมาอนยาวนานตงแตอดตถงปจจบน และนก Neo-realism กมแนวโนมทจะเนนย�าวาปจจยเหลานเปนขอจ�ากดส�าคญตอการสรางประชาคมแหงภมภาค แมวานก Neo-realism ยอมรบการเปนแนวรวมระหวางรฐ (inter-state coalitions) [อยางเชน ASEAN] สามารถเกดขนได แตพวกเขากชใหเหนวาแนวรวมระหวางรฐดงกลาวจะตองตอบสนองตอผลประโยชนเฉพาะของแตละชาตทแตกตางกนดวย ดงนนการรวมมอกนในลกษณะของภมภาคนยมจงเปนแคเพยงการท�าใหผลประโยชนแหงชาตของแตละรฐ

ปรากฏชดเจนมากขนในปรมณฑลระหวางชาต เชน ความพยายามของมาเลเซยท

14อนาธปไตย หรอ anarchy เปนสภาวะทไมมผปกครองหรอรฐบาลกลางทมอ�านาจเหนอตวแสดงตางๆทเรยกวารฐ (states) anarchy ไมไดหมายถง ‘สภาวะของความสบสนอลหมาน’ (chaos) เพราะเปนคนละเรองกน ประเดนทมความส�าคญอยางมากในการเมองระหวางประเทศ (international politics) กคอการแสวงหาคนทาง/ความเปนไปไดในการสถาปนาความเปนระเบยบ (order) ขนมาในระบบทไรระเบยบ

บทท

3


จะมบทบาทน�าใน ASEAN และในเอเชยตะวนออก มาจากผลประโยชนเฉพาะของ

ประเทศมาเลเซย นก Neo-realism ชใหเหนวา ประเทศมาเลเซยไดใช ASEAN

เปนเครองมอในการท�าใหสถานะของตนโดดเดนมากขนในเอเชยตะวนออกและ

ในระดบโลก ท�านองเดยวกน การสนบสนนของจนและญปนตอภมภาคนยมใน

เอเชยตะวนออก มาจากการแขงขนกนในดานผลประโยชนของทงสองประเทศทจะ

มบทบาทน�าในภมภาคน อยางเชนในกรณ APT (ASEAN Plus Three)

Neo-realism ยอมรบวา รฐตางๆใหความส�าคญกบ ‘ผลทจะไดรบเชงเปรยบเทยบ’

(‘relative gains’) เหนอรฐอนๆ มากกวา ‘ผลทจะไดรบเชงสมบรณ’ (‘absolute

gains’) อนเกดจากการรวมมอกนระหวางรฐ เชน ถาก�าหนดให ‘คะแนน’ ของ

การกระจายอ�านาจทางการคา (the distribution of trading power) ระหวางรฐ

ตางๆในเอเชยตะวนออกเฉยงเหนอเปนดงน: ญปน 7, จน 6, เกาหลใต 3 ดงนน

ทง 3 ประเทศนจะประมาณการวา หลงจากการจดตงเขตการคาเสรระดบภมภาค

ของ 3 ประเทศขนแลว ‘คะแนน’ ของการกระจายอ�านาจทางการคาจะเปลยนไป

เปน: ญปน 10, จน 11, เกาหลใต 8 นก Neo-realism ชใหเหนวา แมญปนจะมผล

ทจะไดรบเชงสมบรณเพมขน 3 คะแนน [จาก 7 เปน10] ญปนกยงคงไมสนบสนน

การจดตงเขตการคาเสรระดบภมภาค เนองจากสถานะระหวางประเทศของตนใน

เชงเปรยบเทยบกบจนจะตกต�าลง [จาก +1 เปน -1] คราวนถาทบทวนประมาณการ

ผลทจะไดรบจากเขตการคาเสรเอเชยตะวนออกเฉยงเหนอกนใหม ปรากฏวาการ

กระจายอ�านาจทางการคาเปนดงน: ญปน 13, จน 9,เกาหลใต 6 นก Neo-realism

ชใหเหนวา ญปนมแนวโนมทจะสนบสนนการจดตงเขตการคาเสรเนองจากสถานะ

ระหวางประเทศของตนโดยเปรยบเทยบกบจนสงขนหลงจากการเขารวมกลม

ระดบภมภาค [จาก +1 เปน +4] อยางกไรด ถาจนประมาณการผลทจะไดรบเชง

เปรยบเทยบตามแนวคด Neo-realism แลว จนกจะไมสนบสนนโครงการจดตงเขต

การคาเสรขนมาในภมภาคน ขอสรปทเราไดกคอ เมอรฐตางๆเดนตาม Neo-realism

แลว โอกาสทจะเกดความรวมมอกนในระดบภมภาคยอมมนอยมากหรอไมมเลย

ฐานคดอกประการหนงคอ แม Neo-realism ยอมรบวา โครงสรางระหวางประเทศ

สามารถมอทธพลตอพฤตกรรมของรฐประชาชาตทงหลาย แตในทางกลบกนพฤตกรรม

บทท 3


ของรฐประชาชาตเหลานนในทสดแลวกถกก�าหนดโดยปฏสมพนธระหวางรฐประชาชาต

ดวยกนเอง เชน ประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกอาจจะด�าเนนการตามกรอบกตกา

หรอกฎเกณฑของ WTO หรอ FTA ในเรองนโยบายการคา แตขณะเดยวกน

บางประเทศอาจมอ�านาจและอทธพลตอการก�าหนดกฎเกณฑหรอกตกาเพอให

สอดคลองกบผลประโยชนแหงชาตของตน เมอพจารณาในแงทฤษฎแลว realism

จะใหความส�าคญเปนอนดบแรกแกรฐประชาชาต ขณะท neo-realism ใหความส�าคญ

เปนอนดบแรกแกโครงสรางของระบบความสมพนธระหวางประเทศหรอระบบโลก

[Gilpin, 1984; 1979] ทฤษฎ IR ‘ส�านกองกฤษ’ (English School) และทฤษฎ

การสรางเสถยรภาพภายใตอ�านาจน�า (hegemonic stability theory / HST) คอ

ตวอยางของแนวคดทใหความส�าคญกบโครงสรางของระบบความสมพนธระหวาง

ประเทศหรอระบบโลก

วธคดของส�านกองกฤษเสนอวา รฐประชาชาตทงหลายเปนหนวยพนฐานของ

สงคมระหวางประเทศซงประเทศตางๆท�างานรวมกนเพอแกไขปญหาทตนเผชญ

รวมกน ขณะทประเทศตางๆเหลานยงคงมสทธในอ�านาจอธปไตยแหงชาตทประเทศอนๆ

ละเมดไมได อยางไรกด สงคมระหวางประเทศโดยตวของมนเองกเปนมากกวา

การน�าเอารฐตางๆทเปนองคประกอบมารวมกน อกทงพฤตกรรมของรฐตางๆกตองอย

ภายใตกฎเกณฑ ปทสถาน คานยม และสถาบน ซงเปนองคประกอบของสงคม

ระหวางประเทศดวย หลกการนสามารถน�าไปใชกบระดบภมภาคได และเมอเปน

เชนนแลว ยอมมความเกยวของกบการกอตวขององคกรและกรอบด�าเนนงานใน

ระดบภมภาค อยางเชน ASEAN และ APT อยางไรกด รฐประชาชาตทงหลายกยง

คงเปนหนวยหลกของการวเคราะหส�าหรบส�านกองกฤษ

สวนทฤษฎ HST ยอมรบวา รฐทมอ�านาจน�า (hegemonic states) หรอชาต

อภมหาอ�านาจ มบทบาทในการรกษาเสถยรภาพในระบบเศรษฐกจระหวางประเทศ

ทอยภายใตสภาวะอนาธปไตย [Kindleberger, 1973; Krasner, 1976; Lake, 1991;

Milner, 1998)] องกฤษเคยเปนมหาอ�านาจทมอ�านาจน�าในการรกษาเสถยรภาพ

ในศตวรรษท 19 แลวถกสงตอไปยงสหรฐอเมรกาในศตวรรษท 20 ในตอนแรก

รฐเหลานสนบสนนระบบการคาแบบเปดซงพวกตนไดประโยชนจากการมความ

บทท

3


ไดเปรยบเชงเปรยบเทยบ รฐเหลานสามารถตกตวงผลประโยชนภายในระบบน

ไดมากกวารฐอนๆ จากการมอ�านาจน�าดงกลาว รฐเหลานสามารถบบบงคบและ

กดดนรฐอนๆใหสนบสนนตนในการมบทบาทหลกในการรกษาเสถยรภาพ และ

ตรงนเองทเราเหนการใชอ�านาจน�าในโครงสรางแหงอ�านาจของรฐทมบทบาทครอบง�า

ซงหมายถงความสามารถในการมอทธพลตอการก�าหนดโครงสรางระหวางประเทศ

รวมตลอดถงกฎเกณฑตางๆของการแขงขนทรฐอนๆจะตองยอมโอนออนผอนตาม

[Strange 1994; Tuathail and Agnew, 1992] อยางไรกด เมอรฐทมอ�านาจน�า

สญเสยอ�านาจไป รฐดงกลาวกจะใชความพยายามทกอยางในการปกปองการคา

หรอแมกระทงการเขาไปรวมในกลมกดกนการคาระดบภมภาค (regional trade

bloc) ซงรฐนนกยงคงสามารถใชอ�านาจครอบง�าไดอยด เมอรฐอนๆตอบโตดวยวธ

ปกปองการคาแบบเดยวกน รวมตลอดถงสรางกลมกดกนทางการคาระดบภมภาค

ของพวกตนขนมาในฐานะเปนมาตรการตอบโต ความไรเสถยรภาพและการแตกแยก

ของระบบเศรษฐกจระหวางประเทศกเกดขนตามมา นก HST มองวาการปรากฏตว

ของการปกปองการคาและการรวมกลมกดกนการคาไดมผลใหเกดสงครามโลกครงท 2

และกรณทสหรฐอเมรกาไดพยายามปกปองการคาของตนและใชความสมพนธ

ระหวางประเทศทตนเปนผก�าหนดแตฝายเดยว (unilateralism) [เพอใหหลดพนจาก

สภาวะของการขาดดลการคาอยางมากมายของตนตงแตทศวรรษ 1970 เปนตนมา]

รวมตลอดถงการเขาไปมบทบาทน�าใน ‘กลม’ NAFTA

แมวาขอเสนอของ HST ดเหมอนจะตนเขนและสรปไปสลกษณะทวไปเกนขอบเขต

แตทฤษฎนอาจชวยอธบายการปรากฏตวของภมภาคนยมไดเมอโลกเปลยนจากสภาวะ

ของการผกขาดอ�านาจน�าของรฐเพยงรฐเดยวในการรกษาเสถยรภาพไปสสภาวะ

ของการมหลายขวอ�านาจ (multipolarity) การตดสนใจของบรรดารฐสมาชกของ

ASEAN ในตนทศวรรษ 1990 ทจะจดตงเขตการคาเสร สวนหนงเปนผลมาจาก

การตระหนกรวมถงผลกระทบของ NAFTA และโครงการตลาดเดยวของสหภาพยโรป

(EU’s Single Market programme) ทจะมตอสถานะทางการคาของพวกตน โดยเฉพาะ

อยางยงเมอคแขงขนทางดานอตสาหกรรมอยางเมกซโก ประเทศในยโรปกลางและยโรป

ตะวนออกไดรบสทธพเศษทางการคาในตลาดโลกทมขนาดใหญถงสองแหง การปรากฏตว

บทท 3


และพฒนาการของ APT อาจมองไดวาเปนการตอบโตตอการเปลยนแปลงไปสระบบ

หลายขวอ�านาจ รวมตลอดถงการตระหนกวา เอเชยตะวนออก –ในฐานะเปนหนง

ใน ‘ไตรภมภาค’ (‘triad’ regions) ทมความมงคง- ยงไมม FTA ของตนเองหรอ

ยงไมมตลาดเดยว หากมองในแงน นก Neo-realism อาจใหเหตผลวา การรวม

กลมกดกนทางการคาทงหลายในระดบภมภาค อาจเปนแคพฤตกรรมการแสวงหา

อ�านาจในการแขงขนของรฐประชาชาตทงหลาย โดยด�าเนนการรวมกนเพอเสรมสราง

สถานะของตนในเชงเปรยบเทยบในระบบระหวางประเทศ กลาวอกนยหนงกคอ

รฐตางๆในเอเชยตะวนออกไดหนมารวมมอกนเพยงเพอจะไดสามารถแขงขนกบ

รฐอนๆทอยนอกภมภาคนไดอยางมประสทธภาพมากขนเทานน

2. NEO-LIBERALISM และ NEO-LIBERAL INSTITUTIONALISM

ทฤษฎ IPE แนว neo-liberalism วางพนฐานอยบนฐานคดเสรนยมคลาสสก

(classical liberalism) ทใหความส�าคญกบความสามารถในการก�าหนดวถชวตของ

ปจเจกบคคล และการมเหตผลในการแสวงหาอรรถประโยชนสงสด ฐานคดอนน

น�าไปสหลกการ laissez-faire ของการคาเสรและความไดเปรยบเชงเปรยบเทยบ

ในการแขงขน ทฤษฎ classical liberalism ยอมรบวา องคกรเอกชน (เชน บรษท

ทงหลาย) ตางหากทท�าการตดตอคาขายกน มใชรฐ เมอเปนเชนน นกทฤษฎแนว

เสรนยมจงใหความส�าคญอยางมากกบปจเจกบคคลและองคกรของเอกชน วาเปน

ตวแสดงทส�าคญมากทสดในระบบเศรษฐกจระหวางประเทศ ฐานคดนน�าไปสการ

ใหความส�าคญกบการแขงขนระหวางบรษทตางๆ มากกวาทจะใหความส�าคญกบ

การแขงขนระหวางรฐ และการใหความส�าคญกบตลาดมากกวารฐ อนทจรงความ

ขดแยงระหวาง ‘อ�านาจของรฐ’ (เชน รฐบาล) กบ ‘อ�านาจของตลาด’ (‘market power’

เชน บรษทตางๆ, ทนของเอกชน) ไดกลายเปนประเดนหลกในยคโลกาภวตน โดยเฉพาะ

หลงวกฤตการเงนหลายครงทเกดขนในทศวรรษ 1990 [เชน EU’s Exchange Rate

Mechanism crisis ในป 1992/3 Mexican peso crisis ในป 1994/5 และทส�าคญ

ทสดคอ East Asian financial crisis ในป 1997/8] วกฤตการเงนของเอเชยตะวนออก

ไดเผยใหเหนวา บรรดานกการเงนระหวางประเทศและนกเกงก�าไรคาเงน สามารถ

มบทบาทครอบง�าผมอ�านาจในธนาคารกลาง/ธนาคารชาตของภมภาคน ซงพยายาม

บทท

3


ตอบโตตลาดโลกทสรางแรงกดดนตอคาเงนของประเทศตน ประเดนทจะตองใหความสนใจกคอ ปญหาเรองอ�านาจทางการเงนทมอยางมากมาย กลาวคอ บรรดานกการเงนเอกชนระหวางประเทศมเงนส�าหรบทมลงไปในตลาด มากกวาทรฐบาลสวนใหญมส�าหรบใชในการบรหารจดการนโยบายดานอตราการแลกเปลยนเงนตรา

neoliberalism ไดน�าเอาฐานคดของทฤษฎ classical liberalism มาปรบขยาย เชน neoliberalism เนนย�าวาตวแสดงทไมใชรฐ มบทบาทส�าคญมากขนในระเบยบทางเศรษฐกจระหวางประเทศในปจจบน ระเบยบใหมดงกลาวไดดงเอาตวแสดงขามชาต อยางเชน ตวแทนจากองคกรภาคเอกชน (NGOs) เจาหนาทจากองคกร/หนวยงานระดบเหนอชาตหรอระหวางประเทศ (supranational or international agencies) หรอฝายบรหารของวสาหกจขามชาต (MNEs) เขามามสวนรวมดวย ยงไปกวานน เมอใดกตามทการเจรจาตกลงกนในระดบรฐ แนวรวมของรฐบาลตางๆอาจถกจดตงโดยการรวมมอของเจาหนาทรฐทมความคดไปในแนวทางเดยวกนและผลประโยชนโดยเฉพาะของคนเหลานอาจไมสอดคลองกบรฐทตนเปนตวแทน [Risse-Kappen, 1995] ตวอยางเชน ทตพาณชยจากทวภมภาคเอเชยตะวนออกอาจมหลายอยางรวมกนหรอสอดคลองกนมากกวาเจาหนาททปฏบตงานอยในกระทรวงตางๆ ในประเทศของตน ทตพาณชยเหลานบางคนไดเคยร�าเรยนทมหาวทยาลยในอเมรกา ยโรป หรอเอเชย และคนเหลานอาจจะมมมมองทเหมอนกนเกยวกบวธการบรหารจดการระบบระหวางประเทศและความสมพนธระหวางประเทศ นกทฤษฎ neo-liberalism ชใหเหนวา การสรางเครอขายของบรรดาชนชนน�าทท�าหนาทก�าหนดนโยบายจากรฐบาลตางๆ มผลตอการแพรขยายความคดและการรเรมด�าเนนการส�าหรบการรวมมอและบรณาการดานเศรษฐกจของภมภาค นกทฤษฎแนว neo-liberalism ยอมรบวา การขยายตวทงในแงของจ�านวนและขอบเขตขององคกรระหวางประเทศ พรอมๆกบการเชอมโยงกนรปแบบใหมอนเปนผลจากโลกาภวตนนน ไดท�าใหลกษณะของความสมพนธขามชาตกวางขวางครอบคลมมากขน รวมตลอดถงท�าใหการบรหารจดการความสมพนธทางดานเศรษฐกจระหวางประเทศมความซบซอนมากขน

ขณะท Neo-liberalism ปฏเสธบทบาทแทรกแซงของรฐ แต neo-liberal institutionalism กลบเหนวารฐตางๆจ�าเปนตองรวมมอกนเพอแกไขปญหาอนเกด

บทท 3


จากความลมเหลวของตลาดในระดบระหวางประเทศ และรวมกนจดหาบรการสาธารณะ

ทจ�าเปนตอระบบเศรษฐกจระหวางประเทศเพอไมใหตกอยในสภาวะอนาธปไตย

การด�าเนนการดงกลาวจะตองกระท�าในหลายระดบ เชน ระดบโลก-หลายฝาย

(globalmultilateral level) อยางกรณ Kyoto Protocol เพอลดการปลอยคารบอน

(carbon emissions) และระดบภมภาคโดยผานการท�างานขององคกรตางๆระดบ

ภมภาค ยงไปกวานน สงทตรงขามกบทฤษฎ neo-liberalism กคอ neo-liberal

institutionalism ซงเชอวา การจดตงองคกรระหวางประเทศจะตองพงอ�านาจรฐท

มอ�านาจน�า แตการพงพงดงกลาวกไมจ�าเปนอกตอไปเมอองคกรเหลานนมความ

มนคงแลว เหตผลอนหนงกคอ องคกรระหวางประเทศสามารถสรางสภาวการณ

ในระบบเศรษฐกจระหวางประเทศทชวยสรางความชอบธรรมใหกบเหตผลในการ

ด�ารงอย (raison d’être) ของตนได ดงนน องคกรตางๆในระดบโลก-หลายฝาย

และองคกรระดบภมภาคไดกลายเปนอะไรทมากกวาการรวมตวของบรรดารฐ

ประชาชาตทเปนสมาชก อยางไรกด นก neo-liberalism บางคน พยายามลดความ

ส�าคญของความรวมมอกนในลกษณะสถาบน (institutionalized cooperation) ลง

โดยใหเหตผลวา ‘องคกรระหวางประเทศไมไดเปนสาเหตของความรวมมอกน

ทวาเปนกลไกซงท�าใหเกดการรวมมอกน’ [Haggara and Moravcsik, 1993 : 285]

เมอเปนเชนน ทฤษฎ neo-liberalism ฝายทใหความส�าคญกบสถาบน จงมกจะถกจด

ใหเปนอกทฤษฎหนงทแยกออกมาตางหากจากทฤษฎ neo-liberalism

ในทรรศนะของนก neo-liberal institutionalism สถาบนตางๆในระดบภมภาค

เชน ASEN, APEC และ APT ไดถกจดตงขนบนพนฐานของแนวคดทเนนพฤตกรรม

ของการรวมมอกน อนทจรง การจดการกบ ‘การพงพาอาศยกนทมความซบซอน’

(complex interdependence) ระหวางรฐตางๆทเขามความสมพนธเชอมโยงกน

อยางใกลชด [เชน ภายในภมภาคเดยวกน] เปนประเดนหลกของการวเคราะหของ

ทฤษฎ neo-liberalism โดยเฉพาะแนว neo-liberal institutionalism

Keohane และ Nye [1977] ไดตงขอสงเกตเกยวกบเรองการพงพาอาศยกน

ทมความซบซอน เพอวพากษวจารณมมมองของ neo-realism ทวารฐทงหลายม

ความเปนอสระอยางมากในการด�าเนนการตางๆ พรอมทงเสนอวา ยทธศาสตรของรฐท

บทท

3


เปนอสระมกจะไมประสบความส�าเรจ สาเหตหลกมาจากขอสงเกตของนกทฤษฎ

แนว neo-liberalism ทวา ชองทางขามชาตทมอยจ�านวนมาก ไดเชอมโยงสงคม

ตางๆหรอภาคสวนตางๆของสงคมเขาดวยกนในลกษณะขามพรมแดนของรฐ

ประชาชาตและไดกลายเปนปรากฏการณทเหนไดชดทสดในยคโลกาภวตน มตวอยาง

จ�านวนมากในยคโลกาภวตนปจจบน ทแสดงถงลกษณะขามชาต อนท�าใหการแตกตว

ของการเปนพนธมตร เอกลกษณ และผลประโยชนของชาตตางๆเปนไปได

ยากมาก ขอใหพจารณาตวอยางตอไปน : 1) ปญหามลภาวะซงเกดจาก ‘ฝนควน’

ในเอเชยตะวนออกเฉยงใต [Southeast Asia’s ‘haze’ pollution problem] : มลภาวะ

ไมได ‘จงรกภกด’ ตอพรมแดนของแตละชาต และรฐประชาชาตทเปนสมาชกของ

ASEAN ไดถกบบบงคบใหตองเขามาจดการกบปญหานในระดบภมภาค [AMMH

/ ASEAN Ministerial Meeting on Haze] 2) วกฤตการเงนในเอเชยตะวนออกใน

ป 1997/8 : วกฤตนเปดเผยใหเหนถงการไมมกลไกของความรวมมอกนในระดบ

ภมภาคเพอจดการกบการแพรขยายของ ‘โรคระบาด’ ของความระส�าระสายใน

ตลาดเงนตราจากประเทศหนงไปยงประเทศอนๆ 3) การแพรระบาดของโรค SARS

ในป 2002/3 : กรณนเปนอกครงหนงทประเทศตางๆในเอเชยตองประชมรวม

กนหลงจากเกดเหตการณนไมนานเพอก�าหนดแนวทางการด�าเนนงานรวมกนใน

ระดบภมภาคเพอหาทางยบยงและก�าจดไวรสชนดน 4) ประเดนอนๆทเกยวของกบ

ความมนคงขามชาต ‘รปแบบใหม [’Other ‘new’ transnational security issues]:

ไดแก การคายาเสพตด การเคลอนยายทางเศรษฐกจ การอพยพของผลภย และ

ลทธกอการราย

นกทฤษฎแนว neo-liberal institutionalism ไดชใหเหนวา แรงผลกดนทท�าให

ตองมการรวมมอกนดงกลาวท�าใหรฐตางๆ ทอยในภมภาคเดยวกนตดสนใจด�าเนน

ความพยายามลกษณะภมภาคนยม ขอบเขตและระดบของการทรฐตางๆตดสนใจ

ทจะรวมมอกนและสรางบรณาการระดบภมภาคขนมา เปนประเดนทพวกเราควร

ใหความสนใจอยางมาก

3. Social Constructivism (แนวคดการประกอบสรางทางสงคม - ตอไปนจะ

เรยกยอๆวา SC) เปนทฤษฎทคอนขางใหม ซงถกน�ามาใชในการศกษาความสมพนธ

บทท 3


ระหวางประเทศและภมภาคนยม SC เนนย�าความส�าคญของจนตภาพ (ideas)

คานยม ความเชอ รวมทงการสรางเอกลกษณ (identity-formation) ในการใช

วเคราะหเศรษฐกจการเมองระหวางประเทศ ในแงน SC น�าเสนอมมมองทไมใช

เรองของวตถ (non-materialistic perspectives) ในการอธบายประเดนส�าคญ

2 ประเดนคอ ท�าไมสงตางๆจงเกดขนในระบบเศรษฐกจระหวางประเทศ? และ

เราอาจจะตความเหตการณทเกดขนในระบบนไดอยางไร? กลาวอกนยหนง เราสามารถ

เขาใจประเดนตางๆเหลานไดจากการประกอบสราง ‘ทางสงคม’ หรอ ‘ทางจนตภาพ’

ของเรา (our ‘social’ or ‘ideational’ construction) ทมตอประสบการณและความ

สมพนธทเกยวกบเศรษฐกจการเมองระหวางประเทศ ยงไปกวานน ในทรรศนะของ

SC สงทเปนตวก�าหนดเศรษฐกจการเมองระหวางประเทศในปจจบนกคอความขดแยง

ทางดานจนตภาพ (contestation of ideas) มากกวาทจะเปนเรองของความแขงขน

กนในดานผลประโยชน จอหน เมยนารด เคนส [John Maynard Keynes, 1883-1946]

นกเศรษฐศาสตรผยงใหญทสดแหงศตวรรษท 20 ไดเขยนขอความทมการน�ามาอาง

ถงกนมากทสดในหนงสอ The General Theory วา: ‘จนตภาพทงหลายของบรรดา

นกเศรษฐศาสตรและนกปรชญา ทงทถกตองและผดพลาด ลวนมพลงมากกวาท

ถกเขาใจกนโดยทวไป อนทจรง โลกแทบจะไมไดถกปกครองโดยผใดทงนน นกปฏบต

เชอวาตนเองไมไดรบอทธพลทางความรความคดของใคร กลบตกเปนทาสของ

นกเศรษฐศาสตรบางคนทไมมชวตอยบนโลกใบนอกแลว แมแตคนบาคลงทมอ�านาจ

ซงไดยนแตเพยงเสยงลม กยงตองอางความคดของนกวชาการยคกอนหนาตนซง

เขยนงานทไมมใครรจก’ (Keynes, 1936 : 383]

สงท Keynes ไดเนนย�าวา บรรดาทฤษฎและนโยบายทงหลายทงปวงลวนมทมา

จากจนตภาพหรอความเชอบางอยาง ไมวาจะเปนเรองการคาเสร ประชาธปไตย

ประชาคม/ชมชน ปจเจกบคคลนยม รวมตลอดถงแมแตจนตภาพของภมภาค (region)

หรอ ‘ความเปนภมภาค’ (‘regionness’) เชน เราจะไมมทางศกษาหรอเขาใจภมภาค

นยมเอเชยตะวนออก (East Asian regionalism) ไดเลย ถาหากจนตภาพตางๆ ของ

‘เอเชยตะวนออก’ (‘East Asia’) หรอ ‘ภมภาคนยม’(‘regionalism’) ไมได

‘ถกประกอบสราง’ (‘constructed’) ขนมาในชวงเวลาหลายทศวรรษผานสงทเรยกวา

บทท

3


‘วาทกรรม’ (discourse) Katzenstein [2000] ไดชใหเหนวา ภมภาคตางๆเปน

มากกวาการไหลเวยนทางกายภาพของสนคาและผคนภายในภมภาคทมขอบเขต

แนนอนชดเจน: นอกจากนนภมภาคตางๆเปนสงทถกสรางขนมาทางสงคมและ

ในการรบรดวยเชนกน ในแงทวาผคนจากชาตทงหลายทแตกตางกนภายในพนท

ทางภมศาสตรทแนนอนชดเจนไดน�าตนเองเขาไปผกโยงเขาดวยกนดวยการม

ส�านกรวมทมตอภมภาค ในทรรศนะของ Jayasuriya [1994 : 412] นน ภมภาคนยม คอ

: ‘ชดของปฏบตการในเชงการรบรทถกก�าหนดโดยภาษาและวาทกรรมทางการเมอง

โดยผานการสรางมโนทศน อปลกษณ สญลกษณแฝงคต ซงทงหมดนจะเปนตวก�าหนดวา

จะนยามภมภาคอยางไร สงตางๆเหลานจะท�าหนาทสรางความหมายใหกบตวแสดงตางๆ

ซงถกดงเขามาอยรวมกนใน (และถกผลกแยกออกไปจาก) ภมภาค และมผลท�าให

องคภาวะและเอกลกษณของภมภาคปรากฏตวขนมา’ นอกจากน Hurrell [1995 : 466]

ยงไดตงขอสงเกตเกยวกบ ‘ประชาคมภมภาค’ (‘regional community’) วาเปน

พฒนาการของภมภาค ‘ไปสการเปนอตบคคลผกระท�าการซงมเอกลกษณทชดเจน

ไมวาจะเปนตวแสดงทมความเปนสถาบน หรอทไมเปนทางการ ซงขดความสามารถ

ความชอบธรรม และโครงสรางของการตดสนใจ มความสมพนธกบประชาสงคม

ในภมภาคทมการเคลอนไหวมากบางนอยบางขามพรมแดนแบบเกาของรฐตางๆ’

หากพจารณาในแงของการเปรยบเทยบระหวางประเทศ ส�านกในเรองของ

‘ความเปนภมภาค’ (the sense of ‘regionness’) ไดรบการยอมรบกนวามความเขมแขง

มากทสดในกรณของยโรป การจดตงเงนสกลยโร (the euro) ท�าใหความเขมแขง

ของการสรางเอกลกษณของภมภาคยโรป (regional identity formation) ทมมา

กอนหนาแลว มมากขนไปอก แมวาเอเชยตะวนออกเปนภมภาคทมความแตกตาง

หลากหลาย แตกมความเหนรวมกนในระดบหนงวา ส�านกของความเปนภมภาค

เอเชยตะวนออกและการสรางเอกลกษณแหงภมภาค โดยเฉพาะในกลมคนทมการ

ศกษาและเดนทางไปมาหาสกนแทบจะสม�าเสมอ ไดปรากฏชดอยางเขมแขงมากขน

ในชวงไมกปทผานมา ประเดนนอาจเขาใจไดจากมมมองทมตอ 2 ปรากฏการณ

ทเกดขน: ปรากฏการณแรก พลวตทางเศรษฐกจของภมภาค (regional economic

dynamic) ทรฐทงหลายในภมภาคนรบรรวมกนท�าใหรฐตางๆของภมภาคเอเชย

บทท 3


ตะวนออก และรฐตางๆทอยภายนอกภมภาคน สรางชดของค�าอธบายแบบองครวมส�าหรบสงทเรยกวา ‘ปาฏหารย’ ทางดานเศรษฐกจของเอเชยตะวนออก (the East Asian economic ‘miracle’) กลาวอกนยหนงกคอ การอธบายวา อะไรท�าใหเอเชยตะวนออกในฐานะภมภาคและการเปนสมาชกรวมกนของทงรฐและประชาชนในภมภาคน ประสบความส�าเรจอยางงดงามในแงของการพฒนา? การหาทางท�าความเขาใจปรากฏการณนรวมกนนบไดวามความหมายอยางมากตอการสรางส�านกในความเปนปกแผนของภมภาค (a sense of regional cohesion) และในอกระดบหนงนนกคอ การสรางส�านกของความเปนประชาคมแหงภมภาค (as sense of regional community) ในบรรดารฐและประชาชนเอเชยตะวนออก และโดยเฉพาะในบรรดากลมชนชนน�าของภมภาค (region’s elite groups) [ไดแก บรรดาผก�าหนดนโยบาย ผน�าธรกจ และนกวชาการ]

ปรากฏการณทสอง เปนการใหเหตผลตออวสานของปาฏหารยแหงเศรษฐกจเอเชยตะวนออกทเกดขนพรอมๆกบการปรากฏตวของวกฤตการเงนเมอป 1997/8 ซงกลบมผลบวกตอการสรางความเขมแขงของจนตภาพเรองภมภาคนยมเอเชยตะวนออก (the idea of East Asian regionalism) วกฤตการณดานการเงนเปนประสบการณทผคนจ�านวนมากทอยในภมภาคนทงรบรและประสบรวมกน และยงไปกวานน ปรากกฎการณนไดเปดเผยใหเหนชดวา ความเชอมโยงระหวางกนทางดานเศรษฐกจ การเมอง และสงคมทส�าคญ ไดผกมดคนเหลานเขาดวยกน ในระดบหนง ดวยเหตน วกฤตการณตางๆของภมภาคและแรงผลกดนใหตองหาทางหลกเลยงมใหเกดขนอกนนไดกลายเปนเงอนไขทางสงคมทจ�าเปนส�าหรบ การท�าใหเกดพฒนาการของโครงการสรางภมภาคนยมรปแบบใหม รากเหงาและพฒนาการของประชาคม/สหภาพยโรป (European Community/Union) หรอ EC / EU อาจมองอยางกวางๆในลกษณะเดยวกนน [ภายหลงสงครามโลกทงสองครง] รวมตลอดถงกระบวนการ APT [ASEAN Plus Three] กอาจถกมองในลกษณะทไมตางกนเชนกน [ภายหลงวกฤตดานการเงนและเศรษฐกจครงส�าคญ]

แนวคด SC ยงเนนย�าความส�าคญของพฒนาการตางๆทางดานสงคมซงเกดขนในระดบจลภาคใน ‘การประกอบสรางทางสงคม’ ของภมภาคตางๆ กระบวนการสราง

ความเปนภมภาคในมตสงคม-วฒนธรรมจากระดบสงคมขนไป (socio-cultural

บทท

3


regionalization processes) การปรากฏตวของขบวนการแพรกระจายทางดานสงคม/วฒนธรรมอยางครอบคลมทวทงภมภาคเอเชยตะวนออก (pan-regional social and cultural movements in East Asia) ในปจจบน มความสมพนธอยางแนบแนนกบววาทะตางๆเกยวกบการสรางเอกลกษณของภมภาค ประเดนนมความสมพนธอกเชนกนกบแงมมตางๆของวฒนธรรมปอปของเอเชย (Asian popular culture) เชน การตนและคาราโอเกะของญปน ดนตรปอปของเกาหล สตารทว รายการโชวทางทวของจนและเกาหล กลมนกรองชาวเอเชยหลากหลายชาต อาหารฟวชนของเอเชย (Asian fusion food) เปนตน Pempel ไดชใหเหนวา การแพรขยายเพมขนทวทงภมภาคเอเชยของความรสกผกพนทมตอผลผลตทางวฒนธรรมเหลาน ก�าลงสถาปนาพนฐานของเอกลกษณของความเปนประชากรแหงภมภาค (regional popular identity) และยงไปกวานน Pempel [2005 : 24] ยงไดตงขอสงเกตวา ‘จากการตนสคาราโอเกะ และจากดนตรปอปสอนเตอรเนตเวบไซต วฒนธรรมปอปซงมเปาหมายอยทคนวยหนมสาวในขณะนไดหลงไหลขามพรมแดนของชาตตางๆในเอเชยตะวนออกในลกษณะทไมมใครจนตนาการมากอนเมอสองทศวรรษทแลว’

ยงไปกวานน การแลกเปลยนทางสงคม/วฒนธรรมระหวางกนภายในภมภาคเอเชยตะวนออก ไดเพมปรมาณมากขนอยางรวดเรวในแงของการเคลอนยายคน การแลกเปลยนนกเรยน/นกศกษาระหวางประเทศ การทองเทยวตางประเทศ และการคาสนคาวฒนธรรม [เชน ดนตร ภาพยนตร] พฒนาการการเรยนรรวมกนทางสงคม (regional socialization) ทงหมดนมสวนอยางมากในการสรางเอกลกษณของภมภาคขนในเอเชยตะวนออก นกคด SC ไดชใหเหนวา ความเชอมโยงกนระหวางภมภาค เชน กรอบด�าเนนงานในการประชมสดยอดเอเชย-ยโรป หรอ ASEM (Asia-Europe Meeting) และ การประชมรวมเอเชยตะวนออก-ลาตนอเมรกาหรอ EALAF (East Asia-Latin America Forum) ลวนวางพนฐานอยบนและชวยสรางนยามใหกบการสรางเอกลกษณของภมภาค เหตผลส�าคญกคอวา ปฏสมพนธ ดงกลาวไดสรางส�านกของ ‘ความเปนพวกเรา’ และ ‘ความเปนพวกเขา’ ในระดบภมภาคขนมาตามล�าดบ [Gilson, 2002] ดงนน แนวคด SC นน ยงเอเชยตะวนออก ในฐานะภมภาคมส�านกรวมกนของการเปนแนวรวมแหงภมภาคในการมปฏสมพนธกบ

มหภมภาคอนๆมากเทาไร การกอตวของเอกลกษณแหงภมภาคกจะพฒนาไดมากขน

บทท 3


4. MARXISM and STRUCTURALISM ทฤษฎมารกซสตวางฐานคตอยบนความเชอทวา ชนชนทางสงคม เปนตวแสดงหลกในระบบทนนยมโลก เชนเดยวกบนกทฤษฎแนวสจนยมใหม หรอ neo-realism นกมารกซสตยอมรบวา ความสมพนธทางเศรษฐกจระหวางประเทศเปนระบบทมธรรมชาตของความขดแยงเนองจากการขดกนระหวางชนชนทอยในตวระบบ ซงกคอระหวางทนทขดรด กบแรงงานทถกขดรด ล�าดบชนทางโครงสรางของระบบเศรษฐกจระหวางประเทศ (the hierarchy in the international economic system) ทปรากฏใหเหนทวโลก ไมไดถกก�าหนดโดยอ�านาจทางการเมองและทางทหารแบบทนก neo-realists เชอ ทวาไดถกก�าหนดโดยแบบแผนของการผลตและการแลกเปลยนทเกดจากระบบทนนยมโลก ทสรางความเขมแขงใหกบพลงอ�านาจของทน ซงมผลใหบรษทตางๆ มอทธพลตอนโยบายดานเศรษฐกจของรฐเพมมากขน นคอประเดนทนก neo-liberalism ตองการใหเกดในขอเสนอเรอง‘รฐปะทะตลาด’ (states vs markets)

นกมารกซสตอยางอมมานเอล วอลเลอรสไทน (Immanuel Wallerstein, 1979) ไดชใหเหนมมมองทางประวตศาสตรทมตอพฒนาการของระบบทนนยมโลกในการท�าความเขาใจความสมพนธทางเศรษฐกจระหวางประเทศในปจจบน ตวมารกซเองกไดเขยนหนงสอหลายเลมเพอชใหเหนถงความสมพนธระหวางผลประโยชนของทนทขยายตวออกไปทวโลก และลทธจกรวรรดนยมในยคหลงอาณานคม การตความแนวมารกซสตเกยวกบความขดแยงทางชนชนขามชาต ไดใหความส�าคญอยางมากกบการแขงขนของวสาหกจขามชาต (MNE) เพอเขาไปมสวนแบงในตลาดโลก ซงมผลใหวสาหกจขามชาตเหลานกลายเปนตวแสดงใหมของลทธจกรวรรดนยมหรอเปนผกระท�าการของลทธอาณานคมรปแบบใหม (neo-colonialism) จากความเชอพนฐานน นกมารกซสตยอมรบวาความรเรมและการก�าหนดกรอบการด�าเนนงานโดยรฐ อยางเชน ASEAN,APT และ APEC กเปนเพยงความพยายามของชนชนนายทนขามชาต [เชน ผบรหารของวสากจขามชาต ผก�าหนดนโยบายของรฐ นกการเงนระหวางประเทศ] ทตองการสรางความเขมแขงหรอขยายขอบเขตของพฒนาการของทนใหสอดคลองกบผลประโยชนของพวกตน ขอตกลงการคาเสรทงหลายจงถกมองไดในลกษณะเดยวกนวาเปนการมงท�าลายก�าแพงทขดขวางการเตบโตและ

การขยายตวทนนยมขามชาต

บทท

3


นกมารกซสตมทรรศนะแบบเดยวกนในสวนทเกยวกบการสรางภมภาคนยม

จากภาคสงคม (regionalization) โดยชใหเหนวธการทวสาหกจขามชาตใชอ�านาจ

ทางการตลอดของตนเพอแขงขนกนเพมความสามารถในการผลตในเครอขายการผลต

ระหวางประเทศดวยการบบคาจางแรงงานต�าและเพมก�าไรใหสงขน กระบวนการ

แบงสรรงานระหวางประเทศรปแบบใหม (new international division of labour - NIDL) น

เกดขนจากพฒนาการส�าคญ 2 ประการ [Frobel et al., 1980] ประการแรกเกยวของ

กบความกาวหนาของเทคโนโลยดานการขนสงและการตดตอสอสารซงชวยเพม

ความสามารถในการประสานความรวมมอของเครอขายการผลตและแรงงานขาม

พรมแดนของชาต ประการทสอง กระบวนการใหมๆทางดานเทคโนโลยจะท�าให

เกดการแตกตวของการผลตและก�าหนดมาตรฐานของการผลตเพอใหประเทศ

ก�าลงพฒนาซงมแรงงานราคาถกสามารถรบชวงของการผลตได ผลทตามมากคอ

การปรากฏตวของขอบเขตทกวางขวางมากขนของการแขงขนระหวางการยายฐานการผลต

จากประเทศพฒนาแลวไปสประเทศก�าลงพฒนา ซงวสาหกจขามชาต(MNE)ได

เปรยบจากการกระบวนการน นกมารกซสตชใหเหนกระบวนการนไดอยางชดเจน

ในระดบภมภาค และยงไปกวานน เรายงสามารถอธบายรปแบบตางๆของการสราง

ภมภาคนยมทมาจากภาคเอกชน (regionalization) ในเอเชยตะวนออกและใน

ภมภาคอนๆ ดงทเราไดเคยท�าความเขาใจกนแลวในตอนแรกๆ‘regionalization’

มาจากปฏสมพนธทถกก�าหนดโดยตลาดหรอธรกจภายในพนททางภมภาคเฉพาะ

แหงใดแหงหนง ในบรบทนบรรดา MNEs จะใชความไดเปรยบดานทนของตนใน

การฉกฉวยประโยชนจากพรมแดนของชาต และท�าการเชอมโยงสวนตางๆของ

เศรษฐกจในภมภาคเขาดวยการดวยการด�าเนนกจกรรมตางๆบนพนฐานของ NIDL

เชน Toyota สามารถผลตสนคาของตนในประเทศตางๆของภมภาคเอเชยตะวนออก

โดยใชประโยชนจาก NIDL ท�าใหประเทศตางๆแขงขนกนเขามารบชวงตอ

การผลตชนสวนตางๆ โดย Toyota เปนเพยงผก�าหนดหรอสรางหลกประกนใหกบ

เงอนไขตางๆ มมมองแนวโครงสรางนยม (Structuralism) และทฤษฎ IPE ทงหลายได

อาศยฐานคดบางอยางของแนวคดมารกซสมขางตน รวมตลอดถงอาศยฐานคดของทฤษฎ

พงพง (dependency theory) และทฤษฎระบบโลก (world system theory) แนวคด

บทท 3


structuralism ใหความส�าคญกบโครงสรางทางเศรษฐกจ การเมองและสงคมใน

การอธบายธรรมชาตของระบบเศรษฐกจโลก [Chase-Dunn, 1989; Wallerstein,

1978, 1979] หากมองในแงของโครงสรางเศรษฐกจระหวางประเทศ ระบบ

เศรษฐกจโลกหมายถงกจกรรมทงหลายทงปวงทเกยวของกบการผลต การเงน

เทคโนโลยและความร ดงนนแนวคด structuralism จงมองประวตศาสตรเศรษฐกจ

เหมอนกบแนวคด Marxism โดยพงความสนใจไปทการแบงสรรงาน (division of

labour) ทมลกษณะเฉพาะ ซงไดเกดขนในระบบเศรษฐกจโลกซงวางพนฐานอย

บนการเตบโตของทนนยมในฐานะทเปนรปแบบของการผลตทครอบง�า ในการวเคราะห

โครงสรางของระบบเศรษฐกจโลก แนวคด structuralism ไดน�าเอาแนวคด dependency

มาใชอธบายชองวางทไมมทางหมดไปไดระหวางกลมประเทศพฒนาแลวและกลม

ประเทศก�าลงพฒนา แนวคด structuralism จงยนยนอยางชดเจนวา การแบงโลก

ออกเปนสองกลมคอ ‘ศนยกลาง-รอบนอก’ (‘core-periphery’) ระหวางประเทศ

อตสาหกรรมกาวหนาและประเทศดอยพฒนา ยงคงด�ารงอยตอไปภายใตความ

สมพนธทางเศรษฐกจแบบครอบง�า โดยทฝายหลงยงคงตองพงพงฝายแรกในเรอง

ของทน เทคโนโลย การเงน และการคา ความสมพนธของ‘การแลกเปลยนแบบไม

เทาเทยมกน’ (‘unequal exchange’) ยงคงด�ารงอยอยางไมมทางหมดเนองจาก

ความสมพนธในลกษณะนการสอดคลองกบผลประโยชนของกลมพลงทนนยมท

ครอบง�า หรอชนชนนายทนขามชาต ในทรรศนะของนก Marxism ชองวางทด�ารง

อยอยางตอเนองยาวนานระหวางกลมประเทศพฒนาแลว[ยโรป, อเมรกาเหนอ]

และกลมประเทศก�าลงพฒนา [แอฟรกา, ลาตนอเมรกา, เอเชยกลาง และเอเชยใต]

ดเหมอนวาจะยนยนใหเหนถงโครงสรางทมนคงของระบบเศรษฐกจระหวางประเทศ

ในกรณเอเชยตะวนออก ประเทศอตสาหกรรมใหม หรอ NICs หลายประเทศ

[เชน เกาหลใต ไตหวน] ไดหลดพนออกจากสภาพการเปน ‘รอบนอก’ ทตองพงพง

ไปสล�าดบชนทเรยกวา ‘กงรอบนอก’ หรอ ‘กงชายขอบ’ (‘semiperiphery’)โดยท

ในระดบหนงนนประเทศเหลานท�าหนาทเสมอนหนงเปน ‘ศนยกลาง’ ของแหลงทน

ตลาด เทคโนโลย เปนตน แตขณะเดยวกนประเทศเหลานกยงคงพงพงประเทศ

ศนยกลางทมความกาวหนาอยางมากทางดานเศรษฐกจอตสาหกรรม (AIEs / Advanced

บทท

3


Industrialized Economies) ประเดนส�าคญ 2 ประการทเกยวของกบภมภาคนยมกคอ

ประเดนแรก นกทฤษฎแนว structuralism ยนยนวา การปรากฏตวของเอเชยตะวนออก

ในฐานะกงรอบนอก/กงชายขอบ (East Asia’s semi-periphery) ชวยยดโยงเศรษฐกจ

ของภมภาคเขาดวยกนดวยการท�าใหภมภาคนท�าหนาทเปนตวกลางในการเชอมโยง

[เชน การลงทนและการคา] ระหวางภมภาคศนยกลางและภมภาคชายขอบ/รอบนอก

ประเดนทสอง ประเทศในภมภาคนทไดยกระดบเปนมหาอ�านาจทางดานเศรษฐกจแลว

(ญปน) มบทบาทหลกในการใหความชวยเหลอประเทศอนๆในภมภาคเพอยกระดบ

การพฒนาใหสงขนสความเปนกงรอบนอก/กงชายขอบ งานศกษาจ�านวนหนงได

กลาวถงการลงทนและการถายโอนเทคโนโลยของญปนไปยงประเทศตางๆในภมภาคน

เพอชวยในการยกระดบการพฒนา [ตามตวแบบทมชอวา ‘ฝงหานบน’ (the ‘flying

geese’ model)] กลาวโดยทวไปบรษทตางๆของญปนเปนพลงขบเคลอนหลกใน

การสรางความเปนภมภาคในสวนของภาคเอกชน (regionalization) ในเอเชยตะวนออก

โดยผานการขยายตวของระบบบรรษทขามชาตทท�าหนาททงในดานการผลตและ

การกระจายสนคาทวทงภมภาค นอกจากน นก structuralism ยงชใหเหนวา โครงการ

ภมภาคนยมทรฐเปนฝายใหการสนบสนน (state-sponsored regionalism) ใหเกด

ความรวมมอกนระหวางประเทศก�าลงพฒนาทอย ‘รอบนอก’ อยางเชน AFTA นน

ในความเปนจรงแลวกคอความพยายามทจะแกปญหาอนเกดจากขอจ�ากดเชง

โครงสรางของการพงพง (structural constraints of dependency) โดยการสราง

ตลาดระดบภมภาคทสามารถพงตนเองไดมากขน แมวานกภมศาสตรเศรษฐกจ

จ�านวนหนงไดตงค�าถามโดยเฉพาะกบประโยชนของการมองภมภาคตางๆในมต

ของเศรษฐกจวาประกอบดวยประเทศศนยกลาง กงรอบนอก และรอบนอก (core,

semi-periphery and periphery) ทวาการแบงสรรเชงโครงสรางดงกลาวนยงคง

สามารถน�าไปใชในการพจารณาความเชอมโยงกนในลกษณะพงพงภายในภมภาค

ระหวาง ‘พนททางเศรษฐกจ’ (economic zones) ทแตกตางกนภายในภมภาคได

บทท 3


สรปผเขยนไดพยายามชใหเหนถงการปรากฏตวของเอเชยตะวนออก ในฐานะเปน

ภมภาคทมความส�าคญมากขนในระบบเศรษฐกจระหวางประเทศ และไดตงค�าถาม

หลายประการเกยวกบการใหความหมายของ ‘ความเปนภมภาค’ (‘regionness’)

เปนทยอมรบกนวาความเปนปกแผนของภมภาคเอเชยตะวนออกเพมมากขนเรอยๆ

แมวาจะมปญหาทางดานการเมอง เศรษฐกจ สงคม-วฒนธรรม และความมนคงท

เปนอปสรรคตอการสรางความเปนปกแผนของภมภาคน ผเขยนไดน�าเสนอมโนทศน

หลกๆ ของภมภาคนยม (regionalism) โดยเฉพาะการชใหเหนวา เราจ�าเปนตอง

แยกแยะมโนทศนบางอยางออกจากกน เชน regionalization ทสงคมเปนพลงขบเคลอน

หลก (society-driven) ออกจาก regionalism ทรฐมบทบาทชน�า (state-led) การน�าเอา

มโนทศนเหลานมาใชรวมกน [เชน ภมภาคนยมทางดานเศรษฐกจและทางดาน

การเมอง (economic and political regionalism)] เปนสงทผศกษาเรองภมภาคนยม

ควรใหความสนใจ

ผเขยนไดชใหเหนวา การศกษาภมภาคนยมทผานมาอยภายใตกรอบความคด

ของทฤษฎภมภาคนยมแบบเกา/คลาสสกทมยโรปเปนศนยกลาง (Euro-centric

classical regionalism) ซงในทสดกถกตงค�าถามตอพลงในการอธบายจนน�าไปส

การปรบเปลยนเปน ‘ทฤษฎภมภาคนยมรปแบบใหม’ ซงขยายขอบเขตของการ

ท�าความเขาใจใหครอบคลมประเดนทวากระบวนการสรางความเปนภมภาคทเรม

จากภาคสงคมไดกอตวขนมาอยางไร ท�าไม และทไหน หลงจากทผเขยนไดน�าเสนอ

เรองของมโนทศน นยาม กรอบความคด/วธวทยาในการศกษาภมภาคนยมแลว

ผเขยนไดพยายามสรางขอถกเถยงขนมาวา ภมภาคนยมไดปรากฏตวใหเหนในระบบ

ระหวางประเทศอยางไร ประการแรก เราไดพจารณาถงความเชอมโยงกนระหวาง

ภมภาคนยม และโลกาภวตน และชใหเหนวาทงสองปรากฏการณนไดกลายเปน

องคประกอบของกระบวนการบรณาการทก�าลงเกดขนในระดบโลก แตอยในขอบเขต

ของภม-พนท (geo-spatial) ทแตกตางกน [เชน ระดบภมภาคและระดบโลก]

บทท

3


ประการทสอง เราไดพดถงงานศกษาจ�านวนไมนอยทพยายามชใหเหนวา องคกรตางๆ

และกรอบการท�างานทางดานเศรษฐกจในระดบภมภาคไดแพรขยายและพฒนา

ขนมาภายในระบบระหวางประเทศไดอยางไร โดยการตงขอสงเกตวาเอเชยตะวนออก

เปนภมภาคทเกดขนทหลงเมอเปรยบเทยบกบภมภาคอนๆแทบทงหมด อยางไรกด

การจดตง APT (ASEAN Plus Three) และกรอบการท�างานระดบภมภาคของ

EAS (East Asia Summit) เมอไมนานมาน เปนพฒนาการทเกดขนใหมซงมนยส�าคญ

อยางมากตอประชาคมระหวางประเทศ ประการทสาม ผเขยนไดน�าเสนอทฤษฎใน

การศกษาแนว IPE ทใชในการศกษากรณภมภาคนยมเอเชยตะวนออก การวเคราะห

IPE ชวยท�าความเขาใจวา ท�าไม อยางไร และเพอใครทภมภาคนยมถกสรางขนมา

และอะไรคอนยส�าคญของภมภาคนยมทอาจจะมตอตวภมภาคเองและตอระบบ

โลก ยงไปกวานน มโนทศนและจนตภาพหลกๆ รวมตลอดถงเครองมอทางทฤษฎ

ของการวเคราะหแนว IPE ทผเขยนไดน�ามาพดถงในสวนสดทายของบทความน

นาจะชวยในการน�าไปใชและสรางขอถกเถยงเพอหาขอสรปใหกบประเดนปญหา

ในกรณศกษาตางๆเกยวกบภมภาคนยม

บทท 3



Agnew, J. 2005. Hegemony: The New Shape of Global Power. Philadelphia, PA :

Temple University Press.

Amyx, J. “A bond market for East Asia?” Pacific Economic Paper (2004) : 342.

Australia-Japan Research Centre, ANU. 2004.

Ariff, M. 1991. The Pacific Economy: Growth and External Stability. Sydney :

Allen and Unwin.

Athukorala, P. 2003. Product Fragmentation and Trade Patterns in East Asia.

ADB Working Paper No. 2003/21, Manila.

Balassa, B. 1961. The Theory of Economic Integration. Boston, MA : Irwin.

Beeson, M. (ed.), 2006a. Bush and Asia: America’s Evolving Relations with East

Asia. London : Routledge.

. “American hegemony and regionalism.” Geopolitics 11 (2006b) : 1-20.

. 2007. Regionalism, Globalisation and East Asia. Basingstoke : Palgrave.

Berger, M. and Beeson, M. 2005. “APEC, ASEAN + 3 and American power.” In

The Political Economy of Regions and Regionalisms. M. Boas, M.H. Marchand

and T. Shaw (eds.), Basingstoke : Palgrave Macmillan.

Berger, S.M. “The US stake in greater Asian integration.” Global Asia 1,1 (2006)

: 25-27.

Boas ; Marchand and Shaw. (eds.) 2005. The Political Economy of Regions and

Regionalisms. Palgrave Macmillan.

Borrus, M., Ernst, D. and Haggard, S. (eds.). 2000. International Production Networks

in Asia. London: Routledge.

Buzan, B. and Weaver, O. 2003. Regions and Powers: The Structure of International

Security. Massachusetts : Cambridge University.

Calder, K. “China and Japan’s simmering rivalry.” Foreign Affairs 85,2 (2006) :

129-36.

บทท

3


Chase-Dunn, C. 1989. Global Formation : Structures of the World Economy.

Oxford : Blackwell.

Chowdhury, A. and Islam, I. 1993. The Newly Industrialising Economies of East


Cohen, S.S. “Mapping Asian Integration.” American Asian Review 20, 3 (2002) : 1-30.

Collins, A. (ed.). 2007. Contemporary Security Studies. Oxford : Oxford University Press.

D’ Anieri, P. 2010. International Politics. Power and Purpose in Global Affairs.

Australia : Wadsworth.

Dent, C.M. 1997. The European Economy: The Global Context. London : Routledge.

. “The Asia-Europe Meeting (ASEM) and inter-regionalism.” Asian Survey

44, 2 (2004) : 213-36.

. 2007a. “Economic Security.” In Contemporary Security Studies. A. Collins

(ed.) England : Oxford University Press.

. “The International Political Economy of ASEAN economic integration

and bilateral FTAs.” Journal of Current Southeast Asian Affairs 26,1

(2007b) : 51-75.

Deutsch, K.W. 1957. Political Community and the North Atlantic Area. New Jersey,

U.S.A. : Princeton University Press.

. 1966. Nationalism and Social Communication. Cambridge, MA : MIT Press.

Dieter, H. “Report on East Asian integration.” Notre Europe Studies and Research

Paper 47 (2006)

Drifte, R. “Leadership issues for Asia in the 21st century.” Asien 100 (2006) : 33-7.

Fawcett, L. and Hurrell, A. 1995. Regionalism in World Politics. Oxford : Oxford

University Press.

Frank, A.G. 1998. ReOrient : Global Economy in the Asian Age. Berkeley, C.A. :

University of California Press.

Fritz, B. and Metzger, M. (eds.). 2005. New Issues in Regional Monetary Co-

ordination, Palgrave Macmillan.

บทท 3


Frobel; Heinricks; and Kreye. 1980. The New International Division of Labour.

United Kingdom : Cambridge University Press.

Gamble, A. and Payne, A.(eds.). 1996. Regionalism and World Order. Basingstoke :

Macmillan.

Garnaut, R. and Drysdale, P. 1994. Asia Pacific Regionalism. Pymble : Harper Educational.

Gehrels, F. “Customs unions from a single-country viewpoint.” Review of Economic

Studies 49 (1956) : 696-712.

Gilpin, R. “The richness of the tradition of political realism.” International Organization

38, 2 (1984) : 287-304.

Gilson, J. 2002. Asia Meets Europe: Interregionalism and the Asia-Europe Meeting.

Cheltenham : Edwin Elgar.

Haggard, S. and Moravcsik, A. “The political economy of financial assistance to

Eastern Europe1989-1991.” R.O. (1993)

Keohane, J.S. Nye and S. Hoffmann (eds.) After the Cold War. Cambridge, MA :

Harvard University Press.

Henderson, C.H. 1998. International Relations. Conflicts and Cooperation at the

Turn of the 21st Century. OHIO, U.S.A. : McGraw- Hill.

Henning, C.R. 2002. East Asian Financial Co-operation. Washington, DC : Institute

for International Economics.

Hettne, B. “Beyond the new regionalism.” New Political Economy 10,4 (2005) :

543-71.

Hettne, B. and Inotai, A. and Sunkel,O. (eds.). 1999. Globalism and the New Regionalism.

London : Macmillan.

Hettne, B. and Soderbaum, F. “Theorising the rise of regionness.” New Political

Economy 5,3 (2000) : 457-74.

Hurrell, A. 1995. “Regionalism in theoretical perspective.” In Regionalism in

World Politics United kingdom : Oxford University Press.

Islam, I. and Chowdhury, A. 1997. Asia Pacific Economies : A Survey. London : Routledge.

บทท

3


Jayasuriya, K. “Singapore: the politics of regional definition.” The Pacific Review 7,

4 (1994) : 411-20.

Katzenstein, P.J. “Regionalism and Asia.” New Political Economy 5, 3 (2000) : 353-68.

. 2005. A World of Regions : Asia and Europe in the American Imperium.

Ithaca, New York : Cornell University Press.

Kegley, Jr., C. 2007. World Politics. Trend and Transformation. 11th edn. Australia :

Wadsworth.

Keohane, R.O. and Nye, J.S.1977. Power and Interdependence. Boston, MA :

Little Brown.

Keynes, J.M. 1936. The General Theory of Employment, Interest and Money.

Cambridge : Cambridge University Press.

Kindleberger, C. 1973. The World in Depression: 1929-1939. Berkeley, CA :


Kraft, H. “ASEAN and intra-ASEAN relations: weathering the storm?.” The Pacific

Review 13, 3 (2000) : 453-72.

Lake, D.A. 1991. “British & American hegemony compared.” In History, the White

House and the Kremlin, London : Pinter.

Lanteigne, M. 2009. Chinese Foreign Policy. An Introduction. London and New

York : Routledge.

Larner, W. and Walters. W.”The political rationality of new regionalism.” Theory

and Society 31 (2002) : 391-432.

Lee, K.T. (ed.) 2002. Globalisation and the Asia Pacific Economy. London : Routledge.

Lipsey, R.G. 1970. The Theory of Customs Unions: A General Equilibrium Analysis.

London : Weidenfeld and Nicolson.

MacLeod, G. “New regionalism reconsidered.” International Journal of Urban and

Regional Research 25,4 (2001) : 227-47.

Mansfield, E.A. and Milner, H.V. “The new wave of regionalism.” International

Organisation 53, 3 (1999) : 587-627.

บทท 3


Meade, J.E. 1955. The Theory of Customs Unions. Amsterdam : North-Holland.

Michaely, M. “On customs unions and the gains from trade.” The Economic Journal

75,259 (1965) : 577-83.

Milner, H. “International theories of co-operation among nations.” World Politics

44 (April 1992) : 466-96.

. “International political economy: beyond hegemonic stability.” Foreign

Policy (Spring) 110 (1998) : 112-23.

Olds, K., Kelly, P., Kong, L., Yeung, H. and Dicken, P. (eds.). 1999. Globalisation

and the Asia-Pacific. Kentucky ,U.S.A. : Routledge.

Orwell, G. 1949. Nineteen Eighty-Four : A novel. New York : Harcout, Brace & Co.

Pempel, T.J. 2005a. “Conclusion.” In Remapping East Asia, Cornell University Press.

. 2005b. “Introduction: emerging webs of regional connectedness.” In Remapping

East Asia Cornell University Press.

Poon, J. “Regionalism in the Asia-Pacific: is geography destiny?.” Area 33, 3

(2001) : 252-60.

Rafael, V.L. “Regionalism, area studies and the accidents of agency.” American

Historical Review 104, 4 (1999) : 1208: 20.

Risse-Kappen, T. (ed.) 1995. “Bringing Transnational Relations Back.” In Cambridge

University Press.

Scholte, J.A. 2001. “The globalization of world politics.” In The Globalisation of

World Politics. Oxford University Press.

Shambaugh, D. “China engages Asia.” International Security 27, 4 (2004) : 64-99.

Stares, P.B. (ed.) 1998. The New Security Agenda: A Global Survey. Tokyo :

Japan Centre for International Exchange.

Storper, M. 1997. The Regional World. New York, NY : The Guildford Press.

Strange, S. 1994. States and Markets. London : Pinter.

Tauthail, G.O. and Agnew, J. “Geopolitics and discourse.” Political Geography 11

(1992) : 190-204.

บทท

3


Viner, J. 1950. The Customs Union Issue. London : Steven.

Wallace, W. 1994. Regional Integration: The West European Experience. Washington

DC : The Brookings Institution.

Wallerstein, I. 1979. The Capitalist World Economy. Cambridge : Cambridge University

Press.

Waltz, K. 1979. The Theory of International Politics. Reading : Addison-Wesley.

Wendt, A. “Anarchy is what states make of it.” International Organisation 46,2

(1992) : 391-425.

Yahuda, M. 2003. The International Politics of the Asia-Pacific. London and New

York : Routledge.

Zhang, Y. 2003. Pacific Asia : The Politics of Development. London : Routledge.

Zhao, Q. “Japan’s leadership role in East Asia.” Policy and Society 23,1 (2004) :

111-28.

ประเทศไทยในยทธศาสตรของสหรฐอเมรกาตอเอเชยอาคเนย พ.ศ. 2516 – 2519

Thailand in the US Strategy towards Southeast Asia(1973-1976)

4บทท

จตยา พฤกษาเมธานนท

Jitiya Purksametanan


บทท

4

บทคดยอ บทความนศกษาและอภปรายความสมพนธระหวางประเทศไทย - สหรฐอเมรกา

ระหวางป พ.ศ. 2516 – 2519 เพอตอบค�าถามวา ประเทศไทยมบทบาทอยางไรใน

ยทธศาสตรของสหรฐอเมรกาตอเอเชยอาคเนย ในชวงเวลาของการเปลยนแปลง

บรบทความสมพนธระหวางประเทศ จากการยตสงครามเวยดนามหลงการลงนาม

ในขอตกลงปารส พ.ศ. 2516 และสหรฐอเมรกาในฐานะประเทศมหาอ�านาจ

ประสบปญหาอยางไรในการทจะใหประเทศไทยด�าเนนนโยบายตางประเทศตามท

ตนตองการ โดยพจารณาความเปลยนแปลงตาง ๆทเกดขนในภมภาคเอเชยอาคเนย และ

ในประเทศไทย ในชวงป พ.ศ. 2516 -2519 รวมทงเหตการณความเปลยนแปลง

ทางการเมองในวนท 14 ตลาคม 2516 การเลอกตง และการปกครองโดยรฐบาล

พลเรอนจากการเลอกตงของไทย ทไดเปดโอกาสใหกลมพลงสงคมตางๆ รวมทง

กระทรวงการตางประเทศของไทย แสดงทาทและบทบาทเปนอปสรรคตอการด�าเนน

ยทธศาสตรของสหรฐฯ อนน�าไปสการยอมจ�านนของสหรฐฯ และการถอนทหาร

ทงหมดออกจากประเทศไทย ในป พ.ศ. 2519

ค�ำส�ำคญ : ความสมพนธระหวางประเทศไทย – สหรฐอเมรกา, การสนสดสงคราม

เวยดนาม, การถอนทหารสหรฐฯ ออกจากประเทศไทย

1บทความนเปนสวนหนงของวทยานพนธเรอง ประเทศไทยในยทธศาสตรของสหรฐอเมรกาตอเอเชยอาคเนยในชวงการเปลยนแปลง (พ.ศ. 2516 – 2519) คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ซงไดรบการสนบสนนทนวจยจาก “ทน 90 ป จฬาลงกรณมหาวทยาลย” กองทนรชดาภเษกสมโภช โดยมอาจารยทปรกษาวทยานพนธ คอ รองศาสตราจารย ดร. กลลดา เกษบญช มด อาจารยประจ�าภาควชาความสมพนธระหวางประเทศ คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย2นสตปรญญาเอก คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย


Thailand in the US Strategy towardsSoutheast Asia (1973-1976)4บทท

จตยา พฤกษาเมธานนท 2



บทท 4

AbstractThis article studies and discusses Thailand – US relations during the year

1973 -1976 in order to learn Thailand’s roles in the US strategy towards

Southeast Asia after the Paris Peace Accord in the year 1973 which marked the

end of Vietnam War, and how the US as a hegemony failed to make Thailand

comply to its strategy. It considers the changes in the international context of

Southeast Asia, as well as political changes in Thailand during the year 1973-1976,

including the political upheaval on October 14, 1973, elections and the civilian

governments that allowed the social forces and the Ministry of Foreign Affairs

of Thailand to play parts in Thai foreign affairs that presented obstacles to the

US in implementing its strategy towards Thailand, which finally led to US failure

and total withdrawal of forces from Thailand in the year 1976.

Key words : Thai – US relations, End of Vietnam War, US force witdrawal

from Thailand

บทน�ำบทความนศกษาและอภปรายความสมพนธระหวางประเทศไทย - สหรฐอเมรกา

ในบรบททสหรฐอเมรกาก�าลงถอนตวออกจากอนโดจน ชวง พ.ศ. 2516-2519

เพอตอบค�าถามวา ในชวงเวลาของการเปลยนแปลงบรบทความสมพนธระหวางประเทศ

ตงแตการยตสงครามเวยดนามถงการถอนทหารสหรฐฯ ออกจากประเทศไทยในป

2519 นน ประเทศไทยมต�าแหนงแหงทอยางไรในยทธศาสตรของสหรฐอเมรกา

ตอเอเชยอาคเนย และสหรฐอเมรกาในฐานะประเทศมหาอ�านาจ ประสบปญหา

อยางไรเมอตองการใหประเทศไทยด�าเนนนโยบายตางประเทศตามทตนตองการ

ทามกลางพลวตทผนเปลยนของการเมองไทย ระหวางป พ.ศ. 2516 – 2519 ซง

ในทสดปญหาในการด�าเนนนโยบายเหลาน ในทสดไดน�าไปสการยอมจ�านนอยางไร

บทความนเปนการมองภาพตอจากงานของกลลดา เกษบญช มด (2553) ทไดช

ใหเหนถงภาพของความเชอมโยงระหวางการด�าเนนนโยบายของสหรฐอเมรกาใน


บทท

4

สงครามเวยดนาม ซงท�าใหสหรฐฯ ในฐานะประเทศมหาอ�านาจ ตองเขามาแทรกแซง

การเมองไทย ดงจะเหนไดอยางชดเจนในชวงป พ.ศ. 2512 -2514 เมอสหรฐฯ

ไดใหการสนบสนนการเลอกตงในประเทศไทย ในป พ.ศ. 2512 เพอใหประเทศไทย

มรฐบาลทเปนประชาธปไตย ความตองการของสหรฐฯ คอ ใหประเทศไทยมรฐบาล

ทมเสถยรภาพ และสามารถใหความรวมมอตามยทธศาสตรทสหรฐฯ ตองการ

ด�าเนนการ คอการขยายปฏบตการในอนโดจน เพอกดดนใหสงครามเวยดนามยต

ลงโดยเรว ผน�ารฐบาลไทยในรฐบาลของจอมพลถนอม กตตขจร ในขณะนน ใหความ

รวมมอเปนอยางด ภายใตเงอนไขวาสหรฐฯ จะตองใหความชวยเหลอดานความมนคง

ตามทรฐบาลไทยตองการ

ประเทศไทยกบยทธศำสตรของสหรฐฯ เพอยตสงครำมเวยดนำมในเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2512 ประธานาธบดรชารด นกสน ไดประกาศนโยบาย

มอบภาระในการปองกนตนเองใหแกชาวเวยดนาม (Vietnamization) อนหมายถงการ

ทสหรฐฯ จะด�าเนนการถอนทหารอเมรกนและทหารตางชาตออกจากเวยดนาม

และตอมาในวนท 25 กรกฎาคม 2512 ไดแถลงหลกการนกสน (Nixon Doctrine) ระบวา

สหรฐฯ จะถอนตวออกจากความขดแยงในเวยดนาม และมอบภาระดานความมนคงให

แกรฐบาลในภมภาค อยางไรกตาม งานของกลลดา (2553) เสนอวา แทจรงแลว สหรฐฯ

ไมไดตองการถอนทหารและยตสงครามเวยดนาม หากแตเปนประกาศนโยบาย

ตอสาธารณะเพอตอบรบกระแสกดดนจากขบวนการตอตานสงครามเวยดนามใน

สหรฐฯ รวมทงการตงค�าถามจากสภาคองเกรสและสออเมรกนเทานนเอง

ดงนน หลงจากการประกาศนโยบายดงกลาว ยทธศาสตรของสหรฐฯ ตออนโดจน

จงยงคงสะทอนความตองการความรวมมอจากรฐบาลไทยใหปฏบตการตอเนอง

โดยเฉพาะปฏบตการลบในลาว โดยทสหรฐฯ ไดใหการสนบสนนไทยอยางเตมท

ในชวงป พ.ศ. 2515 ทงในเรองสงทอ ความชวยเหลอทางการเกษตร การพฒนา

ชนบท ยทธปจจย ตลอดจนใหงบประมาณแกรฐบาลไทย เปนตวเลขทสงทสดใน

ประวตศาสตรความสมพนธไทย – สหรฐฯ คอ 92.2 ลานเหรยญสหรฐฯ ในป พ.ศ. 2515

ซงถอเปนจดสงสดของปฏบตการใน อนโดจน และน�าไปสการลงนามในขอตกลง

ปารส ในวนท 28 มกราคม 2516


บทท 4

ยทธศำสตรของสหรฐฯ หลงกำรลงนำมในขอตกลงปำรสขอตกลงสนตภาพทปารส (Paris Peace Accords) ถอเปนการยตสงคราม

เวยดนามในป พ.ศ. 2516 กระนน สถานการณสงครามในสนามรบกไมไดเปลยนไป

และสหรฐฯ กยงไมมความปรารถนาอยางแทจรงทจะถอนก�าลงออกจากเวยดนาม

พรอมทงยตการใชฐานปฏบตการทงดานการทหารและขาวกรองในเวยดนาม

ทงหมดตามขอตกลง แตเมอเกดขอตกลงสนตภาพและการประกาศหลกการตางๆ

ตอสาธารณะวาจะยตสงคราม สหรฐฯ กจ�าเปนตองปรบเปลยนแนวทางการด�าเนน

ยทธศาสตรเพอใหสงครามด�าเนนตอไปได โดยเฉพาะการปรบนโยบายตางประเทศ

ตอไทย กลาวคอ ในระยะแรกหลงการลงนามในขอตกลงปารส กองก�าลงของสหรฐฯ

และฐานปฏบตการดานทหารและขาวกรองในประเทศไทยทวความส�าคญมากขน

เนองจากสหรฐฯ ยงคงจ�าเปนตองใชกองก�าลง และฐานปฏบตการเหลานตอไป

เพอประโยชนในการการปองปรามในกรณทเวยดนามเหนอละเมดขอตกลงหยดยง

การทประเทศไทยมบทบาทเพมขนหลงขอตกลงปารสน เปนสงทผน�าสหรฐฯ ได

ก�าหนดไวแลวตงแตป พ.ศ. 2515 โดยผน�าสหรฐฯไดตกลงดวยวาจากบผน�าทหาร

ของไทย เกยวกบการรวมมอในการด�าเนนการตามยทธศาสตรของสหรฐตอไป ในชวง

หลงการลงนามในขอตกลงปารส ความรวมมอทสหรฐฯ ตองการจากไทยคอ การเพม

จ�านวนของทหารอาสาสมครไทยในลาว และฝกอบรมทหารกมพชา รวมทงการเคลอนยาย

กองก�าลงของสหรฐฯ จากเวยดนามเขามาในไทย และคงกองก�าลงในประเทศไทยไว

เพอขยายปฏบตการในกมพชา รวมทงเพอใหกองก�าลงทางอากาศคอยปองกนมให

เวยดนามเหนอลวงละเมดขอตกลง (Kullada Kesboonchoo Mead, 2553 : 78)

ดงนน เราจงสามารถกลาวไดวา สงทสหรฐฯ ตองการจากประเทศไทย หลงการ

ลงนามในขอตกลงปารส ในระยะเฉพาะหนาคอ การทจะใหสหรฐฯ สามารถใชฐาน

ปฏบตการตาง ๆ ทงในดานการทหาร และดานขาวกรองในประเทศไทยไดอยางตอเนอง

เพอปองปรามมใหเวยดนามเหนอลวงละเมดสญญา และเพอด�าเนนปฏบตการของ

สหรฐฯ ตอไปในลาวและกมพชา ในขณะเดยวกน สหรฐฯ กตระหนกถงความจ�าเปน

ในการก�าหนดยทธศาสตรในระยะยาว ไดแก การหาทางเลอกทจะจดตงฐานทพแหงใหม


บทท

4

นอกภมภาคเอเชยอาคเนย รวมทงการมฐานปฏบตการดานขาวกรองทมประสทธภาพ

เพอยงคงตดตามความเคลอนไหวของประเทศตางๆ ทงในภมภาคเอเชยอาคเนย

และประเทศคอมมวนสตคอ จน และโซเวยต ฐานปฏบตการทสหรฐฯ มองวา

เหมาะสมทสด ไดแก ฐานปฏบตการรามสรในประเทศไทย ในการน สหรฐฯ จงตองการ

ทจะมสทธเหนอฐานปฏบตการ และก�าลงพลของตนเองในประเทศไทยโดยทมตอง

อยภายใตกฎหมาย หรอขอจ�ากดใดๆ จากทางฝายไทย

อยางไรกตาม ในชวงเวลาดงกลาวไดเกดความเปลยนแปลงขนในสวนของ

สหรฐฯ เอง คอ การทสภาคองเกรสไดมบทบาทจ�ากดงบประมาณความชวยเหลอ

ทางทหารทรฐบาลสหรฐฯ จะสามารถอนมตใหแกประเทศไทยได ในป 2516 ท�าให

ตวเลขงบประมาณความชวยเหลอทประเทศไทยไดรบเหลอเพยง 38.8 ลานเหรยญ

สหรฐฯ ซงต�ากวาทเคยไดรบในป 2515 เปนอยางมาก และท�าใหผน�าทหารของไทย

ผดหวง เนองจากการทประเทศไทยมความส�าคญมากขนในยทธศาสตรของสหรฐฯ

และมความเสยงตอภยคกคามคอมมวนสตเพมมากขนจากการทสหรฐฯ ถอนก�าลง

ออกไปจากภมภาค ท�าใหผน�าทหารของไทยมความคาดหวงสงวางบประมาณทประเทศไทย

จะไดรบหลงการลงนามในขอตกลงปารสจะตองสงขนอก ความผดหวงทไดรบงบประมาณ

ความชวยเหลอทางทหารนอยลงเปนอยางมากน ท�าใหรฐบาลไทยเรมด�าเนนการขดแยง

ตอผลประโยชนของสหรฐฯ เรมจากขอเรยกรองสทธประโยชนใหแกธรกจไทยในการ

รบงานจางจากอเมรกนของพลเอกเกรยงศกด ชมะนนท (Kullada Kesboonchoo Mead,

2553 : 85) และการท จอมพลถนอม และผน�าทหารไดเรยกตวเอกอครราชทตสหรฐฯ

ประจ�าประเทศไทยเขาพบ เพอหารอเกยวกบเครองบนของสหรฐฯ ทบนเหนอนาน

อากาศไทยโดยมไดมการแจงใหรฐบาลทราบ ซงท�าใหเอกอครราชทตสหรฐฯ ตระหนก

ถงสถานการณทตงเครยดยงขน (Kullada Kesboonchoo Mead, 2553 : 86)

ความสมพนธระหวางรฐบาลจอมพลถนอม และฝายทหารในไทยทตองการกดดน

ใหสหรฐฯ เพมเงนชวยเหลอ กบสหรฐฯ ทอดอดกบทาทกดดนของฝายไทย ไดด�าเนน

มาถงจดวกฤต เมอสภาคองเกรสประกาศใหมการหยดยงในกมพชา และหามมให

รฐบาลสหรฐฯ ใหความชวยเหลอใด ๆ แก ลาวและกมพชา ตงแตวนท 15 สงหาคม

2516 เปนตนไป ผมบทบาทหลกในก�าหนดนโยบายของสหรฐฯ คอ เฮนร คสซงเจอร


บทท 4

ยงคงตองการรกษากมพชาไวมใหตกเปนคอมมวนสต ซงกองก�าลงสหรฐฯ ในประเทศไทย

จะตองมบทบาทส�าคญ ดงนน ความตองการของสหรฐฯ คอ ไมตองการใหมการถอน

ก�าลงทหารของสหรฐฯออกจากประเทศไทย แตส�าหรบฝายไทยนน การหยดยงดงกลาว

ท�าใหเกดค�าถามขนมาทนทวา กองก�าลงขนาดใหญของสหรฐฯ ทมอยในประเทศไทยนน

จะมอยไปเพออะไร ซงเปนจดเรมตนของการน�าเอาประเดนนมาใชในการทาทาย

การคงอยของกองก�าลงสหรฐฯ ในประเทศไทย ของผน�าทหารทตองการเรยกรอง

งบประมาณชวยเหลอเพมเตมจากสหรฐฯ และกอใหเกดปฏกรยาทแตกตางกนใน

หมผก�าหนดนโยบายตางประเทศของไทย กลาวคอ กระทรวงการตางประเทศเหน

เปนโอกาสทจะปรบเปลยนแนวนโยบายตางประเทศทมความสมพนธใกลชดกบ

สหรฐฯ และเรยกรองใหมการถอนทหารสหรฐฯ ออกจากประเทศไทย ในขณะท

ผน�าทหารมองเหนถงภยคกคามคอมมวนสตตอประเทศไทยทเพมมากขน และได

น�ามาเปนประเดนเรยกรองความสนบสนนเพมเตม โดยจอมพลถนอมไดแสดงทาท

ในการกดดนสหรฐฯ ดวยการใหสมภาษณวา ไทยตองการใหมกองก�าลงของสหรฐฯ

อยในประเทศนอยทสด แตจะตองคงเหลอไวเพยงพอกบการปองปรามฝายคอมมวนสต

รวมทงกลาวถงประเดนเครองบน B52 วา จะไดหยบยกขนมาหารอกบสหรฐฯ ในชวง

สปดาหแรกของเดอนกนยายน การใหสมภาษณของถนอมครงน ใหความรสกวา

รฐบาลไทยเปนฝายควบคมเกมการถอนทหาร และหลงจากนนกไดกดดนใหมการ

พบปะระหวางสถานทตสหรฐฯ และผน�าไทยอกในวนท 4 กนยายน 2516 ซงใน

การพบปะครงน เอกอครราชทตสหรฐฯ ไดแสดงทาททชดเจนวา 1) สหรฐฯ มได

เตรยมทจะหารอเรองการถอนทหารอกในขณะน 2) การหารอครงนจะจ�ากดประเดน

อยทการรายงานสถานการณการถอนก�าลงทไดถอนออกไปแลว และผลกระทบทาง

เศรษฐกจเทานน 3) จะไมมการแถลงขาวส�าหรบการพบปะครงน แตนายกรฐมนตร

อาจน�าผลการหารอไปน�าเสนอในการแถลงขาวประจ�าสปดาหในวนพธถดไป และ

4) จะไมมการหารอในเรองนอกเปนเวลาอยางนอย 2 สปดาห (Kullada Kesboonchoo

Mead, 2553 : 96 - 99)

แมวาทตสหรฐฯ จะไดแถลงทาทไวอยางชดเจนเชนนน แตผน�าไทยกยงคงด�าเนน

การกดดนสหรฐฯ ตอไป พลเอกเกรยงศกด ชมะนนทน ไดเปดประเดนเรอง


บทท

4

เครองบน B-52 และ KC-135 ทสหรฐฯ ไดน�าเขามาในประเทศไทย เมอป พ.ศ. 2515

ขนมาอก ในขณะทฝายกระทรวงการตางประเทศ นายอานนท ปนยารชน เอกอกรราชทตไทย

ประจ�ากรงวอชงตน กไดแจงทาทของกระทรวงฯ ตอเจาหนาทกระทรวงกลาโหมของ

สหรฐฯ ในโอกาสทรฐมนตรชวยวาการกระทรวงกลาโหมของสหรฐฯ จะเดนทาง

มาเยอนไทยวา กระทรวงการตางประเทศของไทยตองการใหสหรฐฯ ลดก�าลงพลใน

ประเทศไทยลงเหลอ 32,000 คน เทากบกอนทจะเพมขนในป พ.ศ. 2515 เนองจาก

ไมมประโยชนทสหรฐฯ จะคงก�าลงทไมมบทบาทใดๆ ไว นอกจากน อานนทยงไดระบถง

จ�านวนทหารสหรฐฯ ในประเทศไทย ทเขาเหนวาควรจะเปน คอ 26,000 คน หรอ

นอยกวานน รวมทงใหถอนเครองบน B-52 ออกจากประเทศไทย รวมทงกลาววา

การประเมนวาการถอนทหารสหรฐฯ จะกอใหเกดผลเสยอยางมากตอเศรษฐกจไทยนน

เปนการพดเกนจรง (Kullada Kesboonchoo Mead, 2553 : 99)

เหตกำรณ 14 ตลำฯ กบควำมสมพนธไทย – สหรฐฯความไมพอใจของสหรฐฯ ไดน�าไปสจดเสอมของความสมพนธระหวางประเทศไทย–

สหรฐฯ ซงเกดขนประจวบเหมาะกบความเปลยนแปลงทางการเมองครงส�าคญของไทย

คอ เหตการณ 14 ตลา ฯ ซงบทความของกลลดา เกษบญช มด ไดใหค�าอธบาย

เกยวกบสาเหตของการเปลยนแปลงทางการเมองครงส�าคญน โดยไดใหน�าหนก

กบความขดแยงในหมชนชนน�าไทย เมอไดเกดความขดแยงขนอยางชดเจนระหวาง

กลมถนอม- ประภาส – ณรงค และกลมทตอตาน “ระบอบถนอม – ประภาส” คอ

กฤษณ สวะรา ประจวบ สนทรางกร และวฑรย ยะสวสด ซงอาจเรยกไดวา เปนกลม

ผน�าทหารทถกกดกนออกจากโครงสรางอ�านาจและผลประโยชน กลมตาง ๆ เหลาน

ไดรวมตวกนเปนพนธมตรทางการเมองเพอตอตานระบอบถนอม – ประภาส โดย

จากค�าสมภาษณของพลโทวฑรย ยะสวสด เหตการณ 14 ตลาฯ เปนการปะทะกน

ระหวางระบอบถนอม –ประภาส –ณรงค กบฝายตรงกนขามทประกอบดวย กฤษณ

ประจวบ และตวเขาเอง (กลลดา เกษบญช มด, 2552ข : 67 – 72)

แมวาเอกสารชนตนทเกยวของกบเหตการณ 14 ตลาฯ จะยงไมเปดเผยออกมา

ทงหมด แตเรากพอจะประเมนมมมองของสหรฐฯ ตอเหตการณการเปลยนแปลง


บทท 4

ทางการเมองครงส�าคญของไทยครงน ในแงทจะสงผลกระทบตอการด�าเนนยทธศาสตร

ในประเทศไทยวา สหรฐฯ พอใจกบการเปลยนแปลงทเกดขน โดยมองวา การท

จอมพลถนอม และจอมพลประภาส ทไดแสดงบทบาทในการด�าเนนนโยบายขดแยงกบ

ผลประโยชนของสหรฐฯ ในระยะทผานมา ไดถกผลกใหออกไปจากโครงสรางอ�านาจ

การเมองไทย นาจะท�าใหประเทศไทยมการด�าเนนนโยบายตางประเทศทเออตอ

ผลประโยชนของสหรฐฯ มากขน ดงจะเหนไดจาก การใหสมภาษณของนายจอหน

เดกซเตอร เจาหนาทกระทรวงการตางประเทศของสหรฐฯ ทแสดงความคดเหนใน

วนท 15 ตลาคม 2516 วา วอชงตนมองวาการเปลยนแปลงในลกษณะนควรจะเกด

ขนนานแลว รวมทงมองวา หากทกอยางด�าเนนไปดวยด สถานการณใหมนาจะดตอ

ประเทศไทย และตอความสมพนธไทย – สหรฐฯ มากกวาทเปนมา (กลลดา เกษบญช

มด, 2552ก : 45-46) และในทประชมกระทรวงการตางประเทศของสหรฐฯ ใน

วนท 15 ตลาคม 2516 ซงมการหารอเกยวกบเหตการณ 14 ตลาฯ ในประเทศไทย

ผก�าหนดนโยบายของสหรฐฯ กเหนพองกนวา ประเทศไทยนาจะยงคงไมละทงความ

ตองการทจะใหสหรฐฯ ยงคงอยในประเทศ เพอสนบสนนรฐบาลหลง 14 ตลาฯ ตอไป

(DNSA, KT 00847 ; October 15, 1973)

มมมองของผก�าหนดนโยบายสหรฐฯ เกยวกบโครงสรางรฐบาลไทยหลง 14 ตลาฯ

นน นบวาสอดคลองกบการประเมนของหนวยงานของสหรฐฯ ในประเทศไทย คอ

สถานเอกอครราชทตสหรฐฯ ทมองวา การเปลยนแปลงทางการเมองไทยทเกดขนหลง

14 ตลาฯ เปนเพยงการทผน�าทหารทเคยครองอ�านาจสงสด ไดแก จอมพลถนอม กตตขจร

และจอมพลประภาส จารเสถยร ไดพนจากอ�านาจไป และเกดโครงสรางอ�านาจใหม

ทมองไดวา เปนความเขาใจกนระหวาง 3 ฝายคอ พระบาทสมเดจพระเจาอยหว

พลเอกกฤษณ สวะรา ผบญชาการทหารสงสด และนายสญญา ธรรมศกด อธการบด

มหาวทยาลยธรรมศาสตร ซงเปนบคคลทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไววางพระทย

ใหด�ารงต�าแหนงนายกรฐมนตร โดยทคณะรฐบาลสวนใหญเปนผทเคยด�ารงต�าแหนง

ในรฐบาลทหารเดมเกอบทงหมด ดงนน ประเทศไทยไมนาจะมการเปลยนแปลง

แนวทางในการด�าเนนนโยบายตางประเทศในระยะน เนองจากรฐบาลมไดมการก�าหนด

เปาหมายใดๆ ทจะตองด�าเนนการใหบรรล อกทงนายกรฐมนตรสญญายงไดประกาศ


บทท

4

อยางชดเจนแตแรกวา รฐบาลชดนจะเปนเพยงรฐบาลชวคราว ทจะท�าหนาทในการบรหาร

ประเทศไปจนกวาจะมการเลอกตงตามรฐธรรมนญ ในขณะทในสวนของกองทพ

พลเอกกฤษณ สวะรา ผบญชาการทหารสงสดในขณะนน ไดแสดงออกอยางเปดเผยวา

สนบสนนรฐบาลสญญา ท�าใหบรรดาผน�าทหารไมกลาทจะออกมาด�าเนนการใด ๆ

และในขณะเดยวกน กฤษณกไดใหอ�านาจแกทหารและต�ารวจในการรกษาความสงบ

เรยบรอยในกรณทมการประทวงตางๆ ซงท�าใหสถานการณในภาพรวมของประเทศ

อยในความสงบเรยบรอย อยางไรกตาม นายกรฐมนตรสญญาอาจตองท�างานภายใต

แรงกดดนในประเทศ ไดแก กระทรวงการตางประเทศ สอมวลชน รวมทงปญญาชน

และนสต – นกศกษา ทจะกดดนใหมการถอนก�าลงสหรฐฯ ออกจากประเทศไทยเรวขน

(NARA, AAD. Declassified/Released US Department of State EO Systemic

Review, June 30, 2005, subject “The Internal Political Situation in Thailand

after Eight Weeks of the Sanya Government,” Kintner to SECSTATE WASH-

INTON DC, December 13, 1973)

ยทธศาสตรของสหรฐฯ ตอประเทศไทยในชวงหลง 14 ตลาฯ ยงคงเปน

ยทธศาสตรทตอเนองจากชวงหลงการลงนามในขอตกลงปารส คอ การรกษากองก�าลง

สหรฐฯ ในประเทศไทย และกองก�าลงทางอากาศทยายมาจากไซงอนมาอยนครพนมไว

เพอการปองปรามการละเมดขอตกลงปารส และรกษาบทบาทของตนในฐานะมหาอ�านาจ

ในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตไวตอไป ตลอดจนรกษาการเขาถงฐานทพในประเทศไทย

โดยเฉพาะอยางยงฐานทพอตะเภาเพอด�าเนนปฏบตการตางๆ รวมทงการบนลาดตระเวน

และการใชประโยชนจากคายรามสร ซงเปนสถานสงและรบขาวสารทางทหารทส�าคญ

ของสหรฐฯ ในเอเชย ทงน ในสวนของฐานทพ อตะเภา สหรฐฯ ตองการใชเพอสนบสนน

การขยายฐานทพทก�าลงกอสรางอย ณ หมเกาะดเอโก การเซย ในมหาสมทรอนเดย

กลาวคอ ในการขนสงกองก�าลงทางอากาศและปฏบตการลาดตระเวนจากฐานทพของ

สหรฐฯ ในฟลปปนส ไปยงดเอโก การเซย นน จ�าเปนจะตองหยดพกเตมน�ามน

ระหวางทาง ซงฐานทพอตะเภาเปนสถานททเหมาะสมทสด (“ชฐานทพสหรฐฯ จะยงอย

ในไทย เตรยมตอรองรฐบาลใหม,” ประ ธปไตย (10 กมภาพนธ 2519 : 4)


บทท 4

ถงแมวาสหรฐฯ จะไววางใจกบรฐบาลสญญา ธรรมศกด ในระดบหนง แตใน

อกแงหนง ผก�าหนดนโยบายของสหรฐฯ กมองเหนถงบทบาทของพลงสงคมใหมๆ

ทเขามามบทบาทในการเมองไทย ซงจะมผลกระทบตอเนองในระยะยาว และอาจท�าให

สหรฐฯ จ�าเปนทจะตองปรบเปลยนแนวทางในการด�าเนนยทธศาสตร สงทสหรฐฯ วตก

คอ การทกลมนสตนกศกษา โดยศนยกลางนสตนกศกษาแหงประเทศไทย (ศนท.)

มความสมพนธอยางไมเปนทางการกบรฐบาล และไดรบเชญจากรฐบาลใหรวมให

ความคดเหนเกยวกบรฐธรรมนญทก�าลงรางขน ผก�าหนดนโยบายทวอชงตนมองวา

นเปนสงทไมเคยเกดขนมากอนในประเทศไทย และอาจจดการไดยาก โดยเฉพาะ

อยางยงเมอกลมนกศกษาหวกาวหนาเรมไดรบขอมลขาวสารตาง ๆ ทน�าไปสความรสก

ตอตานสหรฐฯ มากขน (DNSA, KT 00858, October 19, 1973) และทาทของ

กระทรวงการตางประเทศของไทย ทตองการปรบเปลยนแนวทางการด�าเนนการเกยวกบ

ความสมพนธไทย – สหรฐฯ เชน การทนายจรญพนธ อศรางกร ณ อยธยา รฐมนตร

วาการกระทรวงการตางประเทศ ไดออกมาแถลงในชวงเดอนกมภาพนธ 2517 วา ไทย

จะไมยนยอมใหสหรฐฯ ใชฐานทพโดยพลการ อกตอไปโดยไมขออนญาตจาก

คณะรฐมนตรไทยกอน (“ไทยไมใหสหรฐใชฐานทพโดยพลการอกตอไป ทงระเบด

อนโดจนตองขออนญาต ค.ร.ม. กอน,” ประชำธปไตย (23 กมภาพนธ 2517 : 1)

และอกกรณหนงคอ ในชวงเดอนกรกฎาคม 2517 มผพบเหนวา สหรฐฯ ไดมการน�า

เครองบนจากฐานทพทอตะเภาไปบนลาดตระเวนทมหาสมทรอนเดย กระทรวง

การตางประเทศไดเสนอใหนายกรฐมนตรเรยกเอกอครราชทตสหรฐฯ เขาพบเกยวกบ

กรณดงกลาว เพราะถอวาเปนการละเมดขอตกลงปารสทระบใหสหรฐฯ ใชฐานทพ

ในประเทศไทย เพอปฏบตการทเกยวของกบสงครามอนโดจนเทานนภายหลงการ

พบปะดงกลาว รฐบาลสญญา ธรรมศกด กไดมแถลงการณสงหามมใหเครองบน

สหรฐฯ บนจากฐานทพอตะเภา ไปสมหาสมทรอนเดย โดยใหเหตผลวา การบนดงกลาว

ขดกบหลกการความเปนกลาง และสนตภาพในมหาสมทรอนเดย และดวยเหตผล

ทางการเมองเพอลดค�าวพากษวจารณเกยวกบการใชฐานทพสหรฐฯ ส�าหรบโจมต

ในอนโดจน (“สหรฐผดขอตกลง ไทยไมพอใจ เรยกทตตอวา,” ประ ธปไตย

(14 กรกฎาคม 2517 : 1)


บทท

4

บนทกการประชมของกระทรวงการตางประเทศสหรฐฯ ในระยะนน แสดงให

เหนวา ทาท และการด�าเนนการทขดกบยทธศาสตรของสหรฐฯ ของกระทรวงการ

ตางประเทศของไทย เปนทจบตามองของหนวยงานผก�าหนดนโยบายตางประเทศ

ของสหรฐฯ ซงมมมองของทประชมฯ เหนวา การด�าเนนนโยบายในลกษณะนของ

กระทรวงการตางประเทศของไทย เปนการสะทอนถงแนวคดเชงชาตนยม ทเปนไป

ในทางเดยวกนกบการแสดงออกของนสตนกศกษา และสอมวลชนในประเทศไทย

แตสวนทางกนกบแนวคดของผน�าทหารทสหรฐฯ มความสมพนธดวยในระยะทผานมา

(DNSA, KT 01869, April 1, 1974)

ในขณะทรฐบาลพลเรอนของไทยมความจ�าเปนตองแสดงทาทในการกดดน

ใหสหรฐฯ ถอนทหารออกจากประเทศไทยตามกระแสเรยกรองของสาธารณชน และ

กระทรวงการตางประเทศของไทยไดแสดงทาททบงชวาตองการจะด�าเนนนโยบาย

ตางประเทศอยางอสระ มากกวาทจะค�านงถงผลประโยชนของสหรฐฯ ในประเทศไทย

กองทพไทยซงเปนหนวยงานทท�าหนาทโดยตรงในการตดตอประสานงานกบสหรฐฯ

เกยวกบก�าลงพล และฐานปฏบตการตางๆ ของสหรฐฯ มาโดยตลอด กลบแสดงออก

อยางชดเจนวา เตมใจทจะใหกองก�าลงทหาร และฐานปฏบตการของสหรฐฯ ยงคง

ด�าเนนการในประเทศไทยได แมวาผน�าทหารหลายๆ คนจะแสดงความเปนหวงเกยวกบ

เงนชวยเหลอดานการทหาร (Military Assistance Programme – MAP) ทสหรฐฯ

ใหแกประเทศไทย ซงลดลงเปนอยางมาก และมแนวโนมวาจะลดลงไปอก ดงนน

หากสหรฐฯ จะตองการใหไทยเปนทพกพงของกองก�าลง และกจกรรมดานขาวกรอง

ตอไป จะตองชวยเหลอใหไทยสามารถตอบสนองความตองการดานตางๆ ของตนเองได

และมโครงการใหความชวยเหลอแกไทยอยางตอเนองและสม�าเสมอเพอใหมตร

ของสหรฐฯ ในรฐบาลไทยรสถานะของตนเองในเรอง เงนชวยเหลอทางทหารและ

เรองอน ๆ หากไมท�าเชนนกจะเสยงตอการสญเสยความรวมมอของไทย ซงเปน

สงจ�าเปนตอผลประโยชนของสหรฐฯ (NARA, AAD. Declassified/Released US

Department of State EO Systemic Review, June 30, 2005, subject “General

Surakit Concerned About USG Changing the Rules of the Game on MAP,”

Master to SECSTATE WASHDC, May 14, 1974)


บทท 4

กำรเลอกตงของไทย และกำรลมสลำยของอนโดจน กบกำรปรบเปลยน

ยทธศำสตรของสหรฐฯ ในชวงปลายป พ.ศ. 2517 ประเทศไทย กมการประกาศใชรฐธรรมนญฉบบท 10

และรฐบาลสญญา ธรรมศกด ไดก�าหนดใหมการเลอกตงในวนท 26 มกราคม 2518

เนองจากการเลอกตงครงน เกดขนในบรบทของการลมสลายของอนโดจน จงท�าให

พรรคการเมองตางๆ ไดมการน�าเอาประเดนการถอนทหารสหรฐฯ ออกจากประเทศไทย

มาใชเปนนโยบายในการหาเสยง และรฐบาล ม.ร.ว.เสนย ปราโมช ซงเปนรฐบาลแรก

ทไดจดตงขนภายหลงจากการเลอกตง โดยพรรคประชาธปตยทไดรบเสยงขางมาก

กไดมการแถลงนโยบายในการทจะใหสหรฐฯ ถอนทหารออกจากประเทศไทยภายใน

ระยะเวลา 18 เดอน ดงนน เมอรฐบาลเสนยไมผานการอภปรายไววางใจโดยรฐสภา

รฐบาลคกฤทธ ปราโมช ทไดจดตงขนมาแทนท จงมความจ�าเปนตองแสดงทาทท

ชดเจนในเรองน ดวยการระบระยะเวลาทชดเจนในการถอนทหารดวยเชนกน โดย

ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช นายกรฐมนตร ไดระบในค�าแถลงนโยบายวา จะใหมการ

ถอนทหารตางชาตทงหมด ซงหมายถงทหารสหรฐฯ เปนหลก ออกจากประเทศไทย

ภายในระยะเวลา 12 เดอน หรอ 1 ป หรอภายในวนท 20 มนาคม 2519 (รงฤทธ

ศยามานนท, ม.ป.ป. : 196) การก�าหนดใหถอนทหารสหรฐฯ ออกจากประเทศไทยน

เปนไปตามความเขาใจของคนในสงคมไทยขณะนนวา ในภาวะทกองก�าลงคอมมวนสต

ก�าลงจะไดรบชยชนะในประเทศอนโดจน ปฏบตการทงหมดของสหรฐฯ จะตองยตลง

ในไมชา ท�าใหกองก�าลงและฐานปฏบตการของสหรฐฯ ในไทย ซงเปนทเขาใจกน

โดยทวไปวา มบทบาทเกยวของกบปฏบตการของสหรฐฯ ในอนโดจนเทานน ไมม

ความจ�าเปนอกตอไป

ความเขาใจดงกลาวน นบวาคลาดเคลอนไปจากมมมองทแทจรงของผก�าหนด

นโยบายสหรฐฯ จากหลกฐานทปรากฏในบนทกการประชมของกระทรวงการตางประเทศ

สหรฐฯ ในชวงตนป พ.ศ. 2518 ทระบไวอยางชดเจนวา แมการลมสลายของอนโดจน

จะปจจยทส�าคญทสดทท�าใหสหรฐฯ ตองมการปรบยทธศาสตรตอประเทศไทย

โดยสหรฐ ฯ ไมเหนความจ�าเปนของการคงกองก�าลงจ�านวนมากไวในประเทศไทย


บทท

4

อกตอไป แตประเทศไทยกยงมความส�าคญอยางยงในยทธศาสตรของสหรฐฯ ในฐานะ

ทเปนแหลงพกพงส�าหรบเครองบน และก�าลงพลทเคลอนยายออกมาจากอนโดจน

หรอแมแตผน�าอนโดจนทสหรฐฯ ใหการสนบสนน กอนทจะมการเคลอนยายไปยง

ประเทศท 3 (“ลอนนอลฝาหากระสนมาอยอตะเภา” ประชำธปไตย (13 เมษายน

2518 : 1)

รายงานการประชมของกระทรวงการตางประเทศของสหรฐฯ เมอวนท 6 มกราคม

2518 ระบวา สหรฐฯ ยงคงตองการคงก�าลงพลบางสวนไวเพอปฏบตงานในฐานทพ

ทยงคงใชอย รวมทงในสถานขาวกรองตางๆ ในประเทศไทย เพอการเขาถงทรพยากร

ขาวกรองทส�าคญ หลงจากทฐานทพ และฐานปฏบตการอน ๆ ของสหรฐฯ ในอนโดจน

ตองยตปฏบตการลง ผก�าหนดนโยบายของสหรฐฯ ประเมนวา ความสามารถเขาใช

ฐานทพในไทยได เปนการแสดงใหคอมมวนสตเหนวา สหรฐฯ ยงไมละทงพนททม

ความส�าคญทางการเมอง เศรษฐกจ และการทหารทเคยมอทธพลมากวา 3 ทศวรรษ

และจะเปนการแสดงใหเหนวา สหรฐฯ ยงคงมอทธพลดานการเมอง เศรษฐกจ

และการทหาร ในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตอย นอกจากน ความส�าคญเปนพเศษ

ของประเทศไทยตอสหรฐฯ คอ การเขาถงฐานทพทงทางอากาศ และทางน�าใน

ประเทศไทย จะท�าใหสหรฐฯ สามารถเขาถงทรพยากรทจะเออประโยชนตอการด�าเนนงาน

ดานขาวกรอง อกทงประเทศไทยยงเปนจดทจะใชขนสงทางอากาศ และทางบกส�าหรบ

ในภมภาค และตะวนออกกลาง และเปนจดปฏบตการใกลมหาสมทรอนเดย และ

ชองแคบมะละกา เพอการตรวจตราทางอากาศ รวมทงเปนสถานทและยทโธปกรณ

ส�าหรบฝกอบรม หรอเหตฉกเฉน ทรพยากรดานการโทรคมนาคม เปนจดเพอการ

เฝาระวง และปฏบตการฉกเฉนในเอเชยตะวนออกเฉยงใต และมหาสมทรอนเดย

โดยเฉพาะอยางยงในภาวะทรฐบาลประชาธปไตยในประเทศอนโดจนก�าลงจะลมสลาย

ท�าใหสหรฐฯ มความจ�าเปนตองยตปฏบตการในฐานปฏบตการเกอบจะทงหมดใน

ประเทศเหลานน (DNSA, KT 01467, January 6, 1975)

ฉะนน การทรฐบาลจากการเลอกตงของไทย ไดมการก�าหนดเสนตายในการ

ถอนทหารสหรฐฯ จงเปนสงทท�าใหผก�าหนดนโยบายของสหรฐฯ ไมพอใจนก แตกยง

พอจะท�าความเขาใจไดวา รฐบาลไทยมความจ�าเปนตองแถลงนโยบายเชนน เพอตอบสนอง


บทท 4

ตอกระแสสงคม อยางไรกตาม ในชวงกลางป พ.ศ. 2518 ไดเกดเหตการณทนบเปน

ชนวนส�าคญทท�าใหกระทรวงการตางประเทศของไทยไดเขามามบทบาทในการผลกดน

นโยบายการถอนทหารสหรฐฯ และน�าไปสการยนขอเสนอทขดตอผลประโยชนของ

สหรฐฯ อยางรนแรงในเวลาตอมา คอ กรณ “มายาเกซ” เมอวนท 12 พฤษภาคม

2518 เมอเรอสนคามายาเกซ (Mayaguez) ของสหรฐฯ ทก�าลงเดนทางจากฮองกง

มายงทาเรอสตหบ ไดถกจบกมในนานน�ากมพชาพรอมกบลกเรอจ�านวน 39 คน

และกมพชาภายใตการน�าของรฐบาลฝายเขมรแดงไดน�าเรอดงกลาวไปไวท เกาะตง

(Koh Tang)3 ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช นายกรฐมนตร มองวา สหรฐฯ อาจมการใช

ปฏบตการจากฐานทพในไทยเพอด�าเนนการกบการกระท�าดงกลาวของกมพชา

อนจะเปนการลวงละเมดอ�านาจอธปไตยของไทย จงไดแจงใหอปทตสหรฐฯ ทราบวา

รฐบาลไทยจะไมยอมใหสหรฐฯ ใชฐานทพในประเทศไทยในการสนบสนนปฏบตการ

ในกมพชาโดยเดดขาด (“สหรฐเรมสงครามแลว ถลมเรอปนเขมร 7 ล�า,” ประชำธปไตย

(15 พฤษภาคม 2518:1)

เมอผก�าหนดนโยบายของสหรฐฯ เมอไดรบรายงานในเรองดงกลาว กไดน�า

มาหารอกนทนทในทประชมสภาความมนคง วนท 13 พฤษภาคม 2518 เกยวกบ

ปฏบตการเพอน�าเรอมายาเกซกลบคนมา ซงมความจ�าเปนตองใชกองก�าลงนาวกโยธน

และเฮลคอปเตอรทฐานทพอตะเภาของไทยอยางเรงดวนทสด แมวานายพลคนหนง

ของสหรฐฯ ไดทวงตงวา การด�าเนนการดงกลาวอาจกอใหเกดปญหา เนองจาก

นายกรฐมนตรของไทยไดแถลงไวกอนหนานวา ไมประสงคใหสหรฐฯ ใชฐานทพ

ในไทยเพอปฏบตการน แตเฮนร คสซงเจอร กไดสงใหสงเฮลคอปเตอร และนาวก

โยธนสหรฐฯ ทมาจากโอกนาวา จากฐานทพอตะเภา ไปยงเกาะตง เพอชวยเหลอ

ลกเรอมายาเกซกลบมาจากกมพชาในทนท แมจะยอมรบวาวตกกงวลกบสถานการณ

ทเกดขนเปนอยางมาก เนองจากปฏบตการดงกลาวจะท�าใหดเหมอนวา สหรฐฯ

ก�าลงลกลอบใชฐานทพในประเทศไทย ทง ๆ ทความจรงแลวกนาจะเปนสงทสหรฐฯ

ท�าไดโดยชอบธรรมอยแลว ทงน คสซงเจอรเชอวา กองทพไทยจะตองสนบสนน

3เกาะตง (Koh Tang) เปนเกาะเลกๆ ในเขตนานน�าสากลใกลกบหมเกาะปโลหวาย (Pulo Wai) ซงอยทางทศตะวนตกของเกาะฟกวกใน (Phu Quoc) ในเวยดนาม


บทท

4

การด�าเนนการครงนของสหรฐฯ แตรฐบาลไทยจะตองออกมาตอตานอยางแนนอน

(“Minutes of National Security Council Meeting, May 13 – 14, 1975,” in Foreign

Relations of the United States, 1969 – 1976 Vol. 10 : 1000 – 1018)

การคาดการณของคสซงเจอรตามทไดกลาวไวในขางตน ปรากฎเปนความจรง

ในเวลาตอมา เมอสถานทตสหรฐฯ รายงานวา ภายหลงจากทสหรฐฯ ไดมปฏบตการ

ทางอากาศเพอน�าลกเรอมายาเกซ กลบคนมาจากฝายกมพชา ฝายไทยมปฏกรยา

โตตอบอยางรนแรงตอปฏบตการของกองทพเรอสหรฐฯ จากอตะเภา โดยนายกรฐมนตร

คกฤทธไดมหนงสอถงสถานทตสหรฐฯ วา หากไมมการถอนก�าลงรบของสหรฐฯ

ออกจากฐานทพอตะเภาในทนท กจะสงผลกระทบตอความสมพนธไทย – สหรฐฯ

อยางรนแรง ซงสหรฐฯ เหนวา คกฤทธจ�าเปนตองแสดงออกตอสาธารณะชนเพอสราง

สถานะของตวเองตอรฐบาลกมพชา และประชาชนไทย และหากสาธารณชนไทย

กดดนคกฤทธ คกฤทธกอาจสนบสนนใหนสตนกศกษาเดนขบวนตอตานสหรฐฯ สงให

ปดฐานทพอตะเภา หรอเรงการสงใหถอนทหารสหรฐฯ ออกจากประเทศไทย (DNSA,

HN 01836. “The Mayaguez Incident”. May 14, 1975) ในขณะทมรายงานวา

พลเอกกฤษณ สวะรา ผบญชาการทหารสงสด ไดกลาวกบเจาหนาทซไอเอสหรฐฯ

ในการหารออยางไมเปนทางการวา เขารสกพอใจทสหรฐฯ ไดตดสนใจด�าเนนการอยาง

เดดขาดในการชวยเหลอลกเรอมายาเกซ (“Minutes of National Security Council

Meeting, May 13 – 14, 1975,” in Foreign Relations of the United States,

1969 – 1976 Vol. 10 : 1004 – 1018)

การแสดงทาททขดแยงกนระหวางนายกรฐมนตร และผบญชาการทหารสงสด

ท�าใหเราเหนไดถงทศนะทแตกตางกนระหวางผน�าฝายพลเรอน และผน�าทหารของไทย

ในการมองปฏบตการในกรณมายาเกซของสหรฐฯ กลาวคอ นายกรฐมนตร ซงเปน

ผน�าฝายพลเรอนมองวา สหรฐฯ ไดกระท�าการทถอเปนการลวงละเมดอธปไตยของไทย

และไดแถลงขาวเมอวนท 15 พฤษภาคม 2518 วา จะตดสนใจในการด�าเนนการ

เพอตอบโตสหรฐ ฯ ทไดด�าเนนการลวงละเมดอธปไตยของไทยในครงน หลงจากท

ไดหารอกบรฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศ ชาตชาย ชณหะวณ ซงอยระหวาง

การเดนทางไปเขารวมประชมอาเซยน ซงในเวลาตอมา กระทรวงการตางประเทศ


บทท 4

ไดออกมาแถลงมาตรการในการตอบโตสหรฐฯ 3 มาตรการ คอ การเรยกตวเอก

อครราชทตไทยประจ�ากรงวอชงตน ด ซ กลบมายงประเทศไทย การมหนงสอแจง

สถานทตทกประเทศในประเทศไทยวา รฐบาลตอตานการกระท�าของสหรฐ ฯ และ

การเนนย�าใหถอนทหารสหรฐฯ ทงหมดออกจากประเทศไทยทนท ในขณะทฝาย

ผน�าทหารนอกจากพลเอกกฤษณฯ แลว พลเอกประมาณ อดเรกสาร รองนายก

รฐมนตร และรฐมนตรวาการกระทรวงกลาโหม ไดแถลงขาววา การกระท�าของสหรฐฯ

ไมใชการลวงละเมดอธปไตยของไทย แตเปนเพยงการผดมารยาททางการทตเพยง

เลกนอยเทานน (NARA AAD. Declassified/Released US Department of State

EO Systemic Review July 5, 2006, subject “Future Thai Reactions to the

Mayaguez Incident,” Whitehouse to SECSTATE WASHDC, April 16 , 1975)

กระแสความเปลยนแปลงในระดบภมภาค ไดแก การลมสลายของอนโดจน

นอกจากจะกอใหเกดปฏกรยาตอบสนองทแตกตางกนเปน 2 ฝาย ในระดบผน�าแลว

ในระดบประชาชนทวไปกไดเกดปฏกรยาในลกษณะเดยวกน กลาวคอ ในขณะท

กลมนสต นกศกษา และปญญาชนทมแนวคดเชงกาวหนา ซงมองวา การลมสลาย

ของอนโดจน เปนสญญาณทแสดงใหเหนถงความลมเหลวในการด�าเนนนโยบาย

ตางประเทศของสหรฐฯ และความเปลยนแปลงไปสบรบทใหมของการเมองระหวาง

ประเทศ ทสหรฐฯ อาจมใชประเทศมหาอ�านาจเพยงประเทศเดยวอกตอไป และ

ประเทศไทยควรจะตองมการปรบเปลยนแนวทางในการด�าเนนนโยบายตางประเทศใหม

โดยไมองกบผลประโยชนของสหรฐฯ และสงทสหรฐฯ จะเออใหแกประเทศไทยดงท

เคยเปน ประชาชนสวนใหญซงมแนวคดอนรกษนยมกลบมความวตกกงวล และ

หวาดระแวงเพมมากขนเกยวกบภยคกคามจากคอมมวนสต ทขยบเขามาใกลประเทศไทย

มากขน จากการทประเทศเพอนบานกลายเปนคอมมวนสต และผอพยพจากประเทศตางๆ

เหลานจ�านวนมาก ไดหลงไหลเขามาในประเทศไทย คนกลมนตองการใหกองก�าลง

สหรฐฯ ยงคงอยในประเทศไทยตอไปเพอปกปองประเทศไทยจากภยคกคามทเพมขนน

รวมทงมองวาการเคลอนไหวของกลมนสตนกศกษาในการตอตานฐานทพและกองก�าลง

ของสหรฐฯ โดยการชมนมประทวง เปนอปสรรคตอการรกษาความสงบเรยบรอย

กลมประชาชนทมแนวคดเชงอนรกษนยมเหลาน รวมกบผน�าทหารทไดรบประโยชน


บทท

4

จากการคงอยของกองก�าลงของสหรฐฯ และนกธรกจทไดรบผลประโยชนจากการลงทน

ของสหรฐฯ และรสกวา การชมนมเรยกรองของนสตนกศกษาเปนปญหาตอการด�าเนน

ธรกจของตน ไดเกดสะสมก�าลงกนในรปของ กลมพลงสงคมฝายขวาในสงคมไทย

ทเตบโตอยางรวดเรวในชวงป พ.ศ. 2518 เนองมาจากเหตผลทส�าคญ คอ การท

ผลประโยชนของทหาร และนกธรกจถกคกคามจากการประทวงของนกศกษา การท

นกกจกรรมลทธมารกซสม – เหมา มอทธพลมากขนในหมนสตนกศกษา ผใชแรงงาน

และชาวนา กจกรรมของคนเหลานไดสรางความหวนวตกใหแกสงคมไทยทยดมน

ในประเพณ ในขณะเดยวกน การทนสตนกศกษาเหนใจประเทศคอมมวนสตในอนโดจน

ท�าใหกลมอนรกษนยมไมพอใจ (David Morell and Chai-anan Samudavanija,

1981 : 250 – 252)

กระทรวงกำรตำงประเทศ และกองทพ กบกำรถอนทหำรสหรฐฯ

ออกจำกประเทศไทย

ในชวงตนป พ.ศ. 2519 กระแสกดดนตาง ๆ ทงจากภายใน และภายนอก

รฐสภา รวมทงขาวลอวาจะมการกอรฐประหาร ท�าใหนายกรฐมนตรคกฤทธ ปราโมช

ไดตดสนใจยบสภา สงผลใหรฐบาลและนายกรฐมนตรของไทยอยในสถานะรกษาการ

จนกวาจะมการเลอกตงครงใหม และมรฐบาลใหมขนมาท�าหนาทบรหารประเทศ โดย

หลกการ และมารยาททางการเมองนน รฐบาลรกษาการไมควรมบทบาทใดๆ ใน

การก�าหนดและด�าเนนนโยบายทจะสงผลตอประเทศในระยะยาว การอยในสถานะ

รฐบาลรกษาการของรฐบาลคกฤทธ จงเปนการเปดโอกาสใหฝายขาราชการประจ�า

ทมบทบาทในการด�าเนนนโยบายตางประเทศ ไดแก ฝายขาราชการประจ�าในกระทรวง

การตางประเทศ ไดเขามากมบงเหยนในการก�าหนดนโยบายตางประเทศแทนฝาย

การเมองคอ นายกรฐมนตร และรฐมนตรวาการกระทรวงทเกยวของ ในชวงเวลาท

เรยกไดวาเปนชวงวกฤตของความสมพนธไทย – สหรฐฯ กอนก�าหนดเสนตายการ

ถอนทหารออกจากประเทศไทย ในวนท 20 มนาคม 2519


บทท 4

ขอมลจากเอกสารชนตนทประกอบดวยบนทกขอความ และรายงานการประชม

ของกระทรวงการตางประเทศไทยในชวงตนป พ.ศ. 25194 แสดงใหเหนถงความสนใจ

เปนพเศษของกระทรวงการตางประเทศของไทย ตอบทบาท และหนาท รวมทงเอกสทธ

ของกองก�าลงของสหรฐฯ ทจะคงอยในประเทศไทยตอไป หลงก�าหนดเสนตาย

การถอนทหารสหรฐฯ ในวนท 20 มนาคม 2519 ซงทางสหรฐฯ ไดเสนอใหคงไว

จ�านวน 2,949 คน (กระทรวงการตางประเทศ “การเจรจากบสหรฐฯ เกยวกบ

ความรวมมอในโครงการรามสร และอนๆ” กองอเมรกา กรมการเมอง ถงปลด

กระทรวงการตางประเทศ [บนทกราชการ] 23 กมภาพนธ 2519 ไมปรากฏ

เลขหนงสอลบมาก) รวมทงไดใหความสนใจเปนพเศษตอฐานปฏบตการดานขาวกรอง

ของสหรฐฯ คอ คายรามสร ซงกระทรวงการตางประเทศเหนวา เปนโครงการทสหรฐฯ

ไดประโยชนอยางมากในดานยทธศาสตรขาวกรอง (strategic intelligence) โดยท

ฝายไทยไมไดรบประโยชนใดๆ จงนาจะมขอตอรองเพอผลประโยชนของประเทศไทย

ในระยะยาว (กระทรวงการตางประเทศ “ขอพจารณาส�าหรบการปรกษาหารอรวมกบผ

แทนจากหนวยราชการอนเกยวกบความรวมมอกบสหรฐฯ” นายวรพทธ ชยนาม

หวหนากองอเมรกา [บนทกราชการ] 29 มกราคม 2519 ไมปรากฏเลขหนงสอ ลบ)

นอกจากน กระทรวงการตางประเทศของไทยยงเหนวาควรมการทบทวนความสมพนธ

ระหวางไทยและสหรฐฯ ใหม เนองจากขอตกลงทเปนอยมไดผานกระบวนการทถกตอง

เพราะสวนใหญเกดจากการตกลงระหวางฝายทหารของไทยและสหรฐฯ (กระทรวง

การตางประเทศ “การเจรจากบสหรฐฯ เกยวกบการถอนทหาร และโครงการรามสร”

[บนทกราชการ] 11 มนาคม 2519 ไมปรากฏเลขหนงสอ ดวนมาก)

จากการประชมหารอรวมกนระหวางหนวยงานตาง ๆ ทเกยวของ และการประชม

ภายในของกระทรวงการตางประเทศเองหลายครง เพอก�าหนดทาททเหมาะสมใน4ตวอยางของเอกสารเหลานบางสวน เชน กระทรวงการตางประเทศ. “ความรวมมอกบสหรฐฯ ในการวจยระบบสอสารโทรคมนาคม”. ชาตชาย ชณหะวณ รฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศ ถง นายกรฐมนตร. [จดหมายราชการ] 7 มกราคม 2519. (ท กต 1303/530) กระทรวงการตางประเทศ. “การประชมคณะกรรมการขาวกรองทางการสอสาร. นายวรพทธ ชยนาม หวหนากองอเมรกา ถง ปลดกระทรวงการตางประเทศ”. [รางบนทกราชการ] มกราคม 2519 (ไมปรากฏเลขหนงสอ, กระทรวงการตางประเทศ. “ขอพจารณาส�าหรบการปรกษาหารอรวมกบผแทนหนวยราชการอนเกยวกบความรวมมอกบสหรฐฯ”. [บนทก] 29 มกราคม 2519 (ลบ)กระทรวงการตางประเทศ. “การเจรจากบสหรฐฯ เกยวกบความรวมมอในโครงการรามสร และอนๆ”. รฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศ ถง เสนาธการทหาร. [จดหมายราชการ] 6 กมภาพนธ 2519. (ท กต. 0303/5216 ลบมาก ดวนทสด) เปนตน


บทท

4

การเจรจาตอรองกบสหรฐฯ ในทสด กระทรวงการตางประเทศของไทยกไดแสดงทาท

ออกมาอยางชดเจนในรปของการยนขอเสนอ 7 ขอ เมอวนท 4 กมภาพนธ 2519

รายละเอยดของหลกการ 7 ขอมดงน

1) สถานท และเจาหนาทสหรฐฯ ทมอยตามโครงการความรวมมอทสหรฐฯ เสนอ

จะตองอยภายใตอ�านาจของศาลไทย เวนแตจะมความตกลงรวมกนระหวางรฐบาลไทย

กบรฐบาลสหรฐฯ ยกเวนใหเฉพาะกรณ

2) สถานท และเจาหนาทดงกลาวจะตองไมกระท�าการอนเปนการคกคามหรอ

แทรกแซงอธปไตยของประเทศอน

3) เพอใหสอดคลองกบเจตนารมณและผลประโยชนรวมกนของความรวมมอน

รฐบาลไทยตองไดรบรายงานเกยวกบการด�าเนนงานของโครงการเหลานอยางสม�าเสมอ

ซงรายงานดงกลาวตองรวมถงขอสนเทศและขอมลอนเปนผลงานของโครงการดวย

4) ในระหวางการด�าเนนงานตามโครงการความรวมมอน เจาหนาทสหรฐฯ จะตอง

ฝกสอนเจาหนาทไทยเพอใหมขดความสามารถเขารบหนาทแทนเจาหนาทสหรฐฯ

โดยเรว

5) เจาหนาทสหรฐฯ ทจะเขามาด�าเนนการในโครงการทไดรบอนมตจะมจ�านวน

เพยงเทาทรฐบาลไทยอนญาต

6) เจาหนาทดงกลาวของสหรฐฯ จะไดรบเอกสทธเพยงเทาทผเชยวชาญทาง

เทคนคจากตางประเทศไดรบอย

7) ความตกลงใด ๆ ทจะมขน เกยวกบความรวมมอในอนาคต จะมอาย 2 ป

ซงเมอครบก�าหนดดงกลาวแลวกอาจตอไปอกถาเปนการสมควร หรออาจยกเลก

กอนได โดยฝายใดฝายหนงแจงยกเลกเปนการลวงหนา (กรมสารนเทศ กระทรวง

การตางประเทศ, 2519 : 63)

เมอผก�าหนดนโยบายของสหรฐฯ ซงเมอรบทราบขอเสนอดงกลาวแลว กไดม

การน�าเขาทประชมกระทรวงการตางประเทศเพอพจารณาในทนท ประเดนส�าคญคอ

ขอเสนอของกระทรวงการตางประเทศในลกษณะน เปนสงทผก�าหนดนโยบายของ

สหรฐฯ ไมไดคาดคดมากอน จงมไดมการเตรยมการในการรบมอกบขอเสนอเหลาน

โดยเฉพาะอยางยงในเวลาเพยง 1 เดอน กอนก�าหนดเสนตายการถอนทหารในวนท


บทท 4

20 มนาคม 2519 ยงไปกวานน สาระส�าคญของขอเสนอทง 7 ขอ ยงเปนสงทสหรฐฯ

ไมสามารถรบได โดยเฉพาะอยางยงในขอ 4 ทระบใหเจาหนาทของสหรฐฯ ฝกสอน

เจาหนาทชาวไทยเพอใหมขดความสามารถเพยงพอทจะเขาไปปฏบตงานในโครงการ

รามสร เนองจากเปนโครงการลบสดยอดของทางการสหรฐฯ ซงไมสามารถเปดเผย

ขนตอนการปฏบตงาน หรอขอมลใด ๆ ใหแกประเทศอนลวงรได และขอ 6 ทเปน

การจ�ากดเอกสทธทเจาหนาทของสหรฐฯ ทปฏบตงานอยในคายรามสรจะไดรบ

ซงผก�าหนดนโยบายของสหรฐฯ วตกวา อาจท�าใหเจาหนาทของสหรฐฯ ตองอยภายใต

กฎหมาย และอ�านาจศาลไทย โดยปราศจากเอกสทธคมครองใดๆ อนอาจน�าไปส

สถานการณไมพงประสงคทจะสงผลกระทบตอก�าลงพลทงหมดของสหรฐฯ ใน

ประเทศไทย (DNSA, KT 01904, March 5, 1976)

เปนทนาสงเกตวา ทาทของกระทรวงการตางประเทศของไทยในการยนขอเสนอ

ทง 7 ขอ เปนสงทแมแต ม.ร.ว. คกฤทธ ปราโมช รกษาการนายกรฐมนตรของไทย

ในขณะนน กมไดคาดคดวาฝายราชการประจ�าจะมทาททแขงกราวตอสหรฐฯ

ในการด�าเนนนโยบายเรองการถอนทหารสหรฐฯ ภายในวนท 20 มนาคม 2519

ซงแทจรงแลวตวเขามไดตองการใหเกดการเปลยนแปลงทรนแรงใดๆ อนอาจ

สงผลกระทบตอการเลอกตงทก�าลงจะเกดขน โดยเฉพาะหากสอมวลชนไทยไดน�ามา

เปนประเดนโจมต ในการน ฝายกระทรวงการตางประเทศของสหรฐฯ วเคราะหวา

ขอเสนอของกระทรวงการตางประเทศของไทยสะทอนถงความไมพอใจตอวธการ

ทสหรฐฯ ตดตอกบรฐบาลไทย โดยไมผานกระทรวงการตางประเทศตลอดระยะเวลา

หลายปทผานมา กระทรวงการตางประเทศของไทยไดยนค�าขาดวา หากสหรฐฯ ไม

ตกลงตามเงอนไข กจะตองถอนก�าลงทงหมดออกไปภายในวนท 20 มนาคม 2519

ท�าใหทประชมกระทรวงการตางประเทศของสหรฐฯ ทมการน�าเรองนเขาพจารณา

ในวนท 5 มนาคม 2519 เกดความวตกอยางมาก และไดมมตใหกระทรวงการตางประเทศ

สหรฐฯ สงการใหตดตอประสานงานกบฝายกลาโหมและซไอเอในประเทศไทย

รวมทงใหเอกอครราชทตสหรฐฯ เขาพบคกฤทธอกครงในทนท (DNSA, KT 01904,

March 5, 1976)


บทท

4

สาระส�าคญของการหารอของผก�าหนดนโยบายตางประเทศของสหรฐฯ

แสดงใหเหนวา สหรฐฯ มองออกถงความขดแยงในประเดนเกยวกบกองก�าลงและ

ฐานทพของสหรฐฯ ในหมผก�าหนดนโยบายของไทย กลาวคอ ในขณะทกระทรวงการ

ตางประเทศกระตอรอรนทจะด�าเนนการตามค�าแถลงของนายกรฐมนตรคกฤทธ ปราโมช

ในการผลกดนใหสหรฐฯ ถอนทหาร และยตการด�าเนนการของฐานทพทงหมด

ฝายกองทพกลบมทาททตองการใหกองก�าลงของสหรฐฯ อยในประเทศไทยตอไป

แมจะจ�าเปนตองตอบค�าถามสอมวลชนวาโดยหลกการแลว สนบสนนนโยบายของ

รฐบาล (กรมสารนเทศ กระทรวงการตางประเทศ, 2519 : 2) แตกไดแสดงออกถง

ความตองการใหก�าลงพลของสหรฐฯ ยงอยในประเทศไทยตอไป ภายหลงก�าหนด

เสนตายการถอนทหาร ในรปของการเนนย�าความส�าคญของทปรกษาทางทหาร เชน

พลเอกเจรญ พงษพานช เสนาธการทหารไดชแจงเมอวนท 1 มนาคม 2519 วา จ�านวน

ทปรกษาของสหรฐฯ นน ยงมไดมการพดวาจะอยตอไปอกนานเพยงใด และมจ�านวน

เทาใด ทงยงไดย�าถงความจ�าเปนของทางการทหารตอคณะทปรกษาเหลานวา มอย

ในทก ๆ ดาน(กรมสารนเทศ กระทรวงการตางประเทศ, 2519 : 5)

ในวนท 20 มนาคม 2519 เอกอครราชทตสหรฐ ฯ ไดมการเจรจากบรฐบาล

คกฤทธอกครง ซงไมปรากฏผลการเจรจาวา ไดน�าไปสขอสรปอยางไร ไมวาจะเปน

ในแงของประเภทของฐานทพทสหรฐฯ จะตองถอนออกไป หรอยงคงไวได เอกสทธ

ของก�าลงพลสหรฐฯ หรอสทธในการทจะกลบเขามาใชฐานทพในประเทศไทยไดอกครง

หลงจากทถอนก�าลงออกไปแลว มตทชดเจนเพยงประการเดยวจากการหารอครงน

คอ สหรฐฯ ไดรบการเลอนก�าหนดเสนตายการถอนทหารออกจากประเทศไทยไป

อก 4 เดอน เปนวนท 20 กรกฎาคม 2519 โดยททางรฐบาลไทยอางวา เพอใหสหรฐฯ

ไดมเวลาเพยงพอในการขนยายยทโธปกรณ ซงหมายความวา สหรฐฯ ยงคงจะตอง

ด�าเนนการถอนทหารทงหมดออกจากประเทศไทย อยางไรกตาม ในความเปนจรง

มผโตแยงวา รฐบาลคกฤทธไมไดอยในฐานะทจะเจรจากบสหรฐฯ ในเรองน เพราะ

นายกรฐมนตร คกฤทธ ปราโมช ไดยบสภาตงแตเดอนมกราคม 2519 และไมม

หลกประกนใด ๆ วาจะไดรบเลอกตงกลบเขามาอก (กรมสารนเทศ กระทรวงการ

ตางประเทศ, 2519 : 27 - 28) อยางไรกตาม ภายหลงการเลอกตงในวนท 4 เมษายน 2519


บทท 4

คณะรฐมนตรของ ม.ร.ว. เสนย ปราโมช ไดใหความเหนชอบใหถอนฐานทพสหรฐฯ

ออกจากประเทศไทย ตามมตของรฐบาลรกษาการของ ม.ร.ว.คกฤทธ คอภายใน

วนท 20 กรกฎาคม 2519 (“คณะรฐมนตรเหนชอบ ถอนคายรามสร ภายใน 20 ก.ค.น,”

ประ ธปไตย (2 มถนายน 2519 :1)

การด�าเนนการของฝายไทย โดยเฉพาะการยนขอเสนอของกระทรวงการตางประเทศ

และการกดดนใหสหรฐฯ ยอมตอบสนองตอขอเสนอดวยการเจรจาครงแลวครงเลา

ในระยะกอนก�าหนดการถอนทหารสหรฐฯ ในวนท 20 มนาคม 2519 นน ท�าให

ผก�าหนดนโยบายของสหรฐฯ ไมพอใจอยางมาก โดยเฉพาะในสวนของขอเสนอท

ก�าหนดใหกองก�าลงของสหรฐฯ ตองอยภายใตกฎหมายไทย ทาททไมพอใจอยางยงน

ไดแสดงออกมาในบนทกการประชมกระทรวงการตางประเทศสหรฐฯ กอนก�าหนดการ

ถอนทหารเพยง 1 วน คอ วนท 19 มนาคม 2519 ในการประชมครงน คสซงเจอร

ไดแสดงความไมพอใจตอรฐบาลพลเรอนของไทยอยางรนแรง และกลาวหาวากระทรวง

การตางประเทศของสหรฐฯ คอยใหทายกระทรวงการตางประเทศของไทย คสซงเจอร

เนนวา สหรฐฯ จะยนยอมเจรจาตอรองกบฝายไทยเปนครงสดทาย และถาหากไทย

ไมยอมรบเงอนไข สหรฐฯ กจะถอนทหารออกทงหมด แมแตในสวนของทปรกษา

ทางทหารทฝายไทยตองการใหคงไว (DNSA, KT 01917, March 19, 1976)

เราจะเหนการตดสนใจของคสซงเจอร ในการสงการเรองการถอนทหาร

ออกจากประเทศไทยในการประชมครงตอมา เมอวนท 26 มนาคม 2519 ทประชม

กระทรวงการตางประเทศของสหรฐฯ ไดกลาวถงสงทไดด�าเนนการไปแลว คอ

การสงถอนทหารสหรฐฯ ซงคสซงเจอรกลาววา เขาตองการใหฝายไทยรส�านกใน

การกระท�าของตน กลาวคอ การกดดนใหถอนทหารของฝายไทย ท�าใหสหรฐ ถอนทหาร

ในสวนทไทยตองการใหคงไว ในการนคสซงเจอรไดสงใหถอนก�าลงในสวนของทปรกษา

ทางทหาร ซงฝายไทยไดก�าหนดใหมได 270 คน แตสหรฐฯ ยงคงไวเพยง 200 คน

รวมทงการเคลอนยายคลงอาวธมลคา 60 ลานเหรยญสหรฐฯ ออกจากประเทศไทยดวย

(DNSA, KT 01921, March 26, 1976 )

ในทสด สหรฐฯ กตองยอมจ�านน โดยการถอนทหารออกจากประเทศไทย และ

ไดท�าการปรบเปลยนยทธศาสตรตอประเทศไทย ในเอกสารซงบงชถงแนวนโยบาย


บทท

4

ของท�าเนยบประธานาธบดสหรฐฯ ในชวงเดอนเมษายน 2519 ระบวา การถอนทหาร

ออกจากประเทศไทย ท�าใหตองมการตดสนใจอยางเรงดวนวา กจกรรมใดทจะด�าเนนการ

ตอไปในประเทศไทย และกจกรรมใดทจะตองยายออกไป หรอยตลง ทงน สหรฐฯ

มองถงความเปนไปไดทจะโยกยายยทโธปกรณและฐานทพจากประเทศไทยไปยง

สงคโปร ซงไดแสดงความสนใจทจะมความสมพนธใกลชดกบสหรฐฯ (DNSA, PR

01342, April 9, 1976)

ท�าเนยบประธานาธบดสหรฐฯ ไดสงการใหหนวยงานตาง ๆ ทเกยวของกบการ

ด�าเนนยทธศาสตรในประเทศไทยท�าการศกษาการปรบเปลยนแนวยทธศาสตร ในทสด

ประธานาธบดสหรฐฯ ไดก�าหนดแนวทางยทธศาสตรทจะด�าเนนตอไปในประเทศไทย

ดงน

1) ยงคงใหความชวยเหลอดานความมนคง แตงบประมาณความชวยเหลอ

ทางทหาร (MAP) จะลดลงจากป 2518

2) จะไมขดขวางความพยายามของฝายไทยในการปรบความสมพนธกบ

ประเทศเพอนบานทงทเปนคอมมวนสต และมใชคอมมวนสต และกบสหรฐฯ

3) ใหเนนโครงการใหความชวยเหลอทางเศรษฐกจในลกษณะทวภาค เพอแกปญหา

ในพนทชนบททยากไร

4) สงเสรมการคาระหวางไทยและสหรฐฯ และสงเสรมใหนกธรกจของสหรฐฯ

สามารถเขาถงตลาดของไทยไดโดยการชใหฝายไทยเหนถงขนตอนในการสราง

บรรยากาศในการลงทนทเหมาะสม เนนขอตกลงดานการบน และแจงใหประเทศไทย

ไดรบทราบการระบายสนคาในคลงของสหรฐฯ และขาว PL-480 ในตลาดของไทย

5) สงเสรมกจกรรมตอตานยาเสพตดในประเทศไทย โดยการสบคนและเกบ

ขอมลขาวกรองเกยวกบการคายาเสพตดในประเทศไทย และการท�างานรวมกบฝายไทย

ในการลดการผลตฝนในประเทศไทย ตลอดจนรวมมอกบฝายไทยในการปราบปราม

การคายาเสพตด

6) สงเสรมความรวมมอดานขอมลขาวสารวฒนธรรมโครงการของหนวยสนตภาพ

สหรฐอเมรกา (Peace Corps) เพอแสดงใหเหนถงความสมพนธอนดระหวางไทย

และสหรฐฯ ทเปนประโยชนตอประเทศไทย


บทท 4

7) ลดขนาดขององคกร และจ�านวนเจาหนาท เพอใหเหมาะสมกบกจกรรมของ

สหรฐฯ ในประเทศไทยทลดลง (DNSA, PR 00263, April 21, 1976)

แนวนโยบายใหมของประธานาธบดสหรฐฯ แสดงใหเหนวา สหรฐฯ ไมมความจ�าเปน

ตองพงประเทศไทยในดานความมนคงอกตอไป แตยงคงมความปรารถนาทจะรกษา

ความสมพนธฉนทมตรกบประเทศไทย โดยพรอมทจะใหความชวยเหลอในดานเศรษฐกจ

การตอตานยาเสพตด และกจกรรมอน ๆ ดงทไดระบไว เอกสารส�าคญนแสดงวา สหรฐฯ

นาจะไดด�าเนนการเคลอนยายกองก�าลง รวมทงฐานปฏบตการดานขาวกรองทม

ความจ�าเปนตอการด�าเนนยทธศาสตรของตนไปไวทอนแลว อยางไรกตาม พลงสงคม

บางสวนในไทยยงคงตงค�าถามวา สหรฐฯ ไดถอนก�าลงออกไปแลวทงหมดจรงหรอไม

ในขณะทผน�าทหารบางกลมกยงคงมองถงความเปนไปไดของการยนขอเสนอให

สหรฐฯ กลบมาใชฐานปฏบตการในประเทศไทยเพอเออประโยชนใหแกพวกตน ท�าให

ยงคงมการเคลอนไหวในประเดนทเชอมโยงกบฐานทพสหรฐฯ ในประเทศไทยอยบาง

(พวงทอง รงสวสดทรพย ภวครพนธ, 2549 : 136 – 141) อยางไรกตาม นายพชย รตตกล

รฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศในรฐบาลเสนย ปราโมช ทไดรบเชญจาก

เอกอครราชทตสหรฐฯ ใหเดนทางไปตรวจสอบคายรามสร กยนยนวา ทางสหรฐฯ

ไดยตการด�าเนนการคายรามสร รวมทงไดถอนอปกรณและเครองมอออกไปแลวกวา

80 % (“ทตสหรฐฯ หอบ “พชย” เขาไปดคายรามสร,” ประ ธปไตย (1 มถนายน

2519 : 4)

สรป บทความนไดพจารณาถงบทบาทของประเทศไทยในยทธศาสตรของ

สหรฐฯ ในบรบทของการสนสดสงครามเวยดนาม และการถอนก�าลงของสหรฐฯ

ออกจากประเทศไทย หลงการลงนามในขอตกลงปารส พ.ศ. 2516 จนถงพ.ศ. 2519

ซงสหรฐฯไดถอนก�าลงออกจากประเทศไทยทงหมด เราจะเหนไดวา ประเทศไทย

ไดรบการก�าหนดใหมบทบาทส�าคญยงในยทธศาสตรของสหรฐฯ หลงการลงนาม

ในขอตกลงหยดยง คอการเปนแหลงพกพงของกองก�าลงทสหรฐฯ ยงคงตองการ

คงไวเพอปองปรามมใหเวยดนามเหนอละเมดขอตกลง และเปนทตงของฐานทพ


บทท

4

และฐานปฏบตการดานขาวกรองทสหรฐฯ ยงคงตองการใชประโยชนในอนโดจน

แมเมอหลงจากอนโดจนลมสลาย และสหรฐฯ ไมมความจ�าเปนตองคงกองก�าลง

ปองปรามไวในประเทศไทยอกตอไป ประเทศไทยกยงคงมความส�าคญยงตอยทธศาสตร

ของสหรฐฯ ในฐานะทเปนทตงของฐานทพ และฐานปฏบตการดานขาวกรองทสหรฐฯ

ยงคงตองการใชในอนโดจน อยางไรกตาม พลงสงคมตาง ๆ ทเกดขนในประเทศไทย

หลงเหตการณ 14 ตลาฯ และในชวงรฐบาลพลเรอน รวมทงกระทรวงการตางประเทศ

ของไทยทไดแสดงบทบาทส�าคญยงขนในการก�าหนดและด�าเนนนโยบายตางประเทศ

ในชวงป พ.ศ. 2516-2519 ไดกอใหเกดอปสรรคอยางยงตอการด�าเนนนโยบาย

ของสหรฐฯ จนกระทงน�าไปสการยอมจ�านนของสหรฐฯ ซงเปนประเทศมหาอ�านาจ

ท�าใหไมสามารถด�าเนนยทธศาสตรตามทตองการได จนกระทงจ�าเปนตองถอนก�าลง

ทงหมดออกจากประเทศไทย รวมทงมการปรบเปลยนยทธศาสตรในทสด


บทท 4


กรมสารนเทศ กระทรวงการตางประเทศ. 2519. กำรถอนทหำรสหรฐฯ ออกจำกประเทศไทย.

ม.ป.ท.

กระทรวงการตางประเทศ. “การเจรจากบสหรฐฯ เกยวกบการถอนทหาร และโครงการรามสร.”

(บนทกราชการ-11 มนาคม 2519)

กลลดา เกษบญช มด. 2552. “14 ตลาฯ ในบรบทความสมพนธไทย – สหรฐฯ.” ใน เดอนตลำ

ใตเงำสงครำมเยน. 13-61. เกงกจ กตตเรยงลาภ. กรงเทพมหานคร : มลนธ 14 ตลาฯ.

_______. 2552. ควำมขดแยงทำงกำรเมองไทย : ขำมไปใหพนพลวตภำยใน. กรงเทพมหานคร

: มลนธ 14 ตลาฯ.

_______. A Brief Period of Thai Democratization in the Cold War. (บทความน�าเสนอ

ในการสมมนาวชาการหวขอสงครามเยนในประเทศไทย จฬาลงกรณมหาวทยาลย

เมอ วนจนทรท 8 กมภาพนธ 2553).

“การเจรจากบสหรฐฯ เกยวกบความรวมมอในโครงการรามสร และอนๆ.” (บนทกราชการ

จากกองอเมรกา กรมการเมอง ถงปลดกระทรวงการตางประเทศ ลงวนท 23

กมภาพนธ 2519).

“ขอพจารณาส�าหรบการปรกษาหารอรวมกบผแทนจากหนวยราชการอนเกยวกบความ

รวมมอกบสหรฐฯ.” (บนทกราชการจาก กองอเมรกา กรมการเมอง กระทรวง

การตางประเทศ ลงวนท 29 มกราคม 2519).

“คณะรฐมนตรเหนชอบ ถอนคายรามสร ภายใน 20 ก.ค.น.” ประ ธปไตย (2 มถนายน

2519) : 1.

“ชฐานทพสหรฐฯ จะยงอยในไทย เตรยมตอรองรฐบาลใหม.” ประ ธปไตย (10 กมภาพนธ

2519) : 4.

“ทตสหรฐฯ หอบ “พชย” เขาไปดคายรามสร.” ประ ธปไตย (1 มถนายน 2519) : 4.

“ไทยไมใหสหรฐใชฐานทพโดยพลการอกตอไป ทงระเบดอนโดจนตองขออนญาต ค.ร.ม.

กอน.” ประ ธปไตย (23 กมภาพนธ 2517) : 1.

พวงทอง รงสวสดทรพย ภวครพนธ. 2549. สงครำมเวยดนำม สงครำมกบควำมจรง

ของ “รฐไทย”. กรงเทพมหานคร : ส�านกพมพคบไฟ.


บทท

4

รงฤทธ ศยามานนท. ม.ป.ป. นโยบำยรฐบำลไทย พ.ศ. 2475 – 2519. กรงเทพมหานคร :

แผนกต�าราและการบรรยาย คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

“ลอนนอลฝาหากระสนมาอยอตะเภา.” ประ ธปไตย (13 เมษายน 2518) : 1.

“สหรฐผดขอตกลง ไทยไมพอใจ เรยกทตตอวา.” ประ ธปไตย (14 กรกฎาคม 2517) : 1.

“สหรฐเรมสงครามแลว ถลมเรอปนเขมร 7 ล�า.” ประ ธปไตย (15 พฤษภาคม 2518) :1.

DNSA, (Digital National Security Archives), KT(Kissinger Transcript) 00847.

October 15, 1973.

DNSA, HN (U.S.Policy in the Vietnam War) 01836. “The Mayaguez Incident.”

May 14, 1975.

Kullada Kesboonchoo Mead. “1973: the ‘Annus Horibilis’ in the Thai- U.S. Relations.”

สงคมศำสตรปรทศน 41,1 (มกราคม – มถนายน 2553) : 75 – 104.

Minutes of National Security Council Meeting, May 13 – 14, 1975. http://history.

state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v10 January 20, 2011.

Morell, David and Samudavanija, Chai-anan. 1981. Political Conflicts in Thailand:

Reform, Reaction and Revolution. Cambridge, Massachusette : Oegeschlager,

Gunne & Hain, Publishers. Inc.

NARA (National Archives and Records Administration), AAD (Access to Archival

Database). Declassified/Released US Department of State EO Systemic


after Eight Weeks of the Sanya Government,” Kintner to SECSTATE WASHDC.

December 13, 1973.

NARA, AAD. Declassified/Released US Department of State EO Systemic Review,

June 30, 2005, subject “General Surakit Concerned About USG Changing

the Rules of the Game on MAP,” Master to SECSTATE WASHDC. May

14, 1974.

NARA AAD. Declassified/Released US Department of State EO Systemic Review

July 5, 2006, subject “Future Thai Reactions to the Mayaguez Incident,”

Whitehouse to SECSTATE WASHDC. April 16, 1975.

เขตอทธพลของมหาอำานาจในเอเชยตะวนออกเฉยงใต : กรณศกษาปญหาขอพพาททะเลจนใต

Spheres of Influence of the Great Powers : The Case of the

South China Sea Dispute

5บทท

ฑภพร สพร

Thapiporn Suporn

ภวน บณยะเวชชวน

Poowin Bunyavejchewin

บทท

5


บทคดยอในทศนะของนกวชาการความสมพนธระหวางประเทศจ�านวนมาก ภมภาค

เอเชยตะวนออกเฉยงใตเปนตวแบบทประสบความส�าเรจในการสงเสรมสนตภาพ

เสถยรภาพ และการบรณาการส�าหรบประเทศก�าลงพฒนา อยางไรกตามบทความน

เสนอวาเอเชยตะวนออกเฉยงใตยงคงหางไกลจากสภาวะดงกลาวหากแตเอเชย

ตะวนออกเฉยงใตควรถกพจารณาในฐานะเขตอทธพลของมหาอ�านาจ คอ จนและ

สหรฐอเมรกา แมวารฐในภมภาคจะประสบความส�าเรจในการบรณาการเศรษฐกจ

ขององคการอาเซยน โดยการใชขอพพาทเหนอทะเลจนใตระหวางจนกบฟลปปนส

และการตอบสนองของสหรฐฯเปนกรณศกษา บทความนสรปวาเอเชยตะวนออก

เฉยงใตกลายเปนพนทซงมหาอ�านาจแยงชงกนสรางเขตอทธพลของตน ดงนนแลว

ทฤษฎเขตอทธพลจงควรน�ามาใชในการศกษาการเมองระหวางประเทศของเอเชย

ตะวนออกเฉยงใต

ค�ำส�ำคญ : เขตอทธพล, ขอพพาททะเลจนใต, ฟลปปนส, จน, สหรฐอเมรกา

AbstractFor many International Relations scholars, Southeast Asian region is seen

as a successful model for developing countries that promotes peace, stability 1เจาหนาทวชาการประจ�าศนยยโรปศกษาแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย ส�าเรจการศกษาปรญญาตร เกยรตนยมอนดบหนง สาขารฐศาสตร จากมหาวทยาลยเกษตรศาสตร [Email : [email protected]]2M.A. Candidate, University of Hull, United Kingdom [Email: [email protected]]


Spheres of Influence of the Great Powers : The Case of the South China Sea Dispute5บทท

ฑภพร สพร 1

Thapiporn Supornภวน บณยะเวชชวน 2


บทท 5


and integration. Nevertheless, this study argues that Southeast Asia is far from

such conditions. Rather, it should be considered as a sphere of influence of great

powers, namely China and the United States, notwithstanding achievement of

ASEAN economic integration. By taking the territorial disputes between China

and the Philippines over the South China Sea and the US reaction as a case

study, this study concludes that Southeast Asia has become a place where the

great powers compete to create their sphere, and thus a sphere-of-influence

theory should be adopted in studying international politics of Southeast Asia.

Key words : spheres of influence, South China Sea dispute, Philippines,

China, United States

บทน�ำ“...เมอสงครามเยนสนสดลง การอางถงความเปนกลาง (neutrality) ในปฏญญา

เขตสนตภาพ เสรภาพ และความเปนกลางในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต (ZOPFAN)

อาจดเหมอนเรองทลาสมยและไมเขากบสภาวการณปจจบน ทวาความเปนกลาง

ดงกลาวยงคงมเหตมผลหากพจารณาในฐานะคำามนสญญาของอาเซยนทจะสราง

ไมตรและไมเปนศตรกบรฐใด… นนหมายความวาอาเซยนจะยงคงปฏเสธ ‘การแทรกแซง

โดยอำานาจภายนอก’...” (เนนโดยผเขยน)

Rodolfo C. Severino (2008 : 13-14)

ค�ากลาวขางตนของ Severino อดตเลขาธการอาเซยนสะทอนภาพความพยายาม

ของรฐในเอเชยตะวนออกเฉยงใตและองคการภมภาคทจะสรางเอเชยตะวนออก

เฉยงใตใหเปนภมภาคทมสนตภาพและทรงไวซงความเปนอสระในการด�าเนน

นโยบายทงภายในรฐและระหวางรฐ โดยปราศจากการแทรกแซงหรอกดดนจากรฐ

ภายนอก โดยเฉพาะรฐมหาอ�านาจ ด�ารนยงปรากฏในกฎบตรอาเซยน (ASEAN

Charter) ซงเปนเอกสารหลกทวางแนวทางของอาเซยนเมอรวมกนเปนประชาคม

ในป ค.ศ. 2015 ในแงนความพยายามดงกลาวจงใหนยในการผลกดนใหภมภาค

เอเชยตะวนออกเฉยงใตและอาเซยนในฐานะองคการของภมภาคกลายเปน

บทท

5


“ประชาคมความมนคง” (Security Community) หรออกนยหนง คอ ประชาคม

ปราศจากสงครามซงการใชก�าลงทหารและสงครามจะไมเปนทางเลอกในการจดการความ

ขดแยง อยางไรกตามในทางปฏบตแลวดเหมอนวาด�ารดงกลาวจะไมสอดคลอง

กบความเปนจรงเทาใดนก หากพจารณาจากลกษณะของรฐและรปแบบความสมพนธ

ระหวางรฐสมาชก ค�าขวญของอาเซยนทวา “หนงวสยทศน หนงเอกลกษณ หนง

ประชาคม” จะเปนไปในทางตรงกนขาม กลาวคอ การขยายตวในเชงกวางโดยการ

รบสมาชกใหมท�าใหเกดความขดแยงกนทางผลประโยชน ระบอบการปกครอง และ

เอกลกษณทางสงคมการเมอง นอกจากนนจ�านวนสมาชกทเพมขนเทากบพรมแดน

ของรฐสมาชกอาเซยนทงหมดทกวางขวางออกไปนนหมายความวาโอกาสทจะเกด

ขอพพาทเรองดนแดนยอมมมากขนตามไปดวย (Geller and Singer, 1998 : 78)

โดยเฉพาะเมอพรมแดนของรฐสมาชกคาบเกยวกบพนทซงอางกรรมสทธโดยรฐ

มหาอ�านาจ ในแงนการจะลดบทบาทและอทธพลของรฐมหาอ�านาจภายนอกจงเปน

เรองยาก ทางเลอกทเปนไปไดจงไมใชการใชกลไกขององคการภมภาคเปนส�าคญ หากแตรฐ

สมาชกสวนใหญเลอกทจะขอความชวยเหลอจากรฐมหาอ�านาจอนทมความสมพนธ

อนดมานบแตครงอดต เพอมาทดทานและรบรองความมนคงปลอดภยจากรฐ

มหาอ�านาจทเปนคพพาทซงมขดความสามารถเชงวตถ (material capabilities)

โดยเฉพาะกองก�าลงทหารสงกวาโดยเปรยบเทยบ ทวานไมไดหมายความถงการ

ใชยทธศาสตรการถวงดลอ�านาจเพยงอยางเดยว หากแตเปนการเรยกรองทงโดย

พฤตนยและนตนยตอการคงก�าลงทหารของรฐมหาอ�านาจภายในภมภาค หรอ

อาณาบรเวณใกลเคยงภมภาค หรอ พนทพพาท เพอรบประกนความมนคงของ

ชาต ส�าหรบรฐมหาอ�านาจโดยเฉพาะในระบบระหวางประเทศทมเพยงรฐไมกรฐ

ทครองความเหนอกวาในแสนยานภาพทางทหาร การเพกเฉยเมอรฐใดรฐหนง

ครองอ�านาจและอทธพลเหนอกลมรฐอนๆ ยอมเปนเรองทไมพงประสงค เพราะ

เทากบเปนการเสยผลประโยชนทางภมรฐศาสตรทรฐมหาอ�านาจทครองอ�านาจ

เหนอในปจจบนตองเสยไป โดยเฉพาะในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตทเปน

ผลประโยชนทางยทธศาสตรของรฐมหาอ�านาจตงแตยคอาณานคม ในแงนการพจารณา

การเมองระหวางประเทศของภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตควรใชกรอบการ

บทท 5


วเคราะหแบบสจนยมทมองโลกตามทเปนจรง บทความนเสนอวาทฤษฎเรองเขตอทธพล

ใหภาพความเปนไปทชดเจนทงพฤตกรรมของรฐสมาชกและบทบาทของรฐ

มหาอ�านาจโดยเฉพาะในประเดนความขดแยงทออกมาในรปแบบของการด�าเนน

ความสมพนธ โดยบทความจะยกปญหาขอพพาทเหนอทะเลจนใต โดยเฉพาะ

ความขดแยงระหวางจนกบฟลปปนส และบทบาทของสหรฐอเมรกาในการตอบสนอง

ตอขอพพาท เปนกรณศกษา ในหวขอถดไปบทความจะอธบายถงสารตถะของทฤษฎ

เขตอทธพล แลวจงอธบายความเปนมาและวเคราะหบทบาทของรฐคกรณและรฐ

มหาอ�านาจในกรณพพาททะเลจนใต

ทฤษฎเขตอทธพล: สำรตถะ ประวตศำสตร และกำรประยก

ในยคปจจบนในการศกษาปรากฏการณทางความสมพนธระหวางประเทศ ไมวาจะเปนในระดบ

ระหวางรฐ ระดบภมภาค หรอในระดบระบบระหวางประเทศ แบบแผนสจนยม

(realist tradition)3 เปนกลมสกลคดและทฤษฎหลกทไดรบการยอมรบนบถอวา

สามารถอธบายลกษณะทวไปของความสมพนธระหวางประเทศไดมประสทธภาพ

ทสด โดยทฤษฎทเปนทนยมใชกนมากกคอ ทฤษฎการถวงดลอ�านาจ (balance of

power theory) และทฤษฎการเปลยนผานอ�านาจ (power transition theory) โดย

เฉพาะในการวเคราะหนโยบายตางประเทศของรฐมหาอ�านาจ ส�าหรบทฤษฎการ

ถวงดลอ�านาจ เปนทงทฤษฎและแนวปฏบตดงเดมทถกใชมาตงแตกอนศตวรรษท 20

ในการท�าความเขาใจสงครามในยโรป และถกน�ามาใชอธบายความลมเหลวของดล

แหงอ�านาจทน�าไปสสงครามโลก อยางไรกตาม A. F. K. Organski (1958) ไดชให

เหนถงขอบกพรองของทฤษฎขางตน กลาวคอ สมมตฐานเรองบทบาทของผถวงดล

(balancer) เพอใหเกดสภาวะสมดล (equilibrium) นนไมไดสะทอนภาพความเปน

จรงทเกดขน โดยเฉพาะในชวงหลงสงคราม (post-war period) ทสหรฐอเมรกา

กลายเปนรฐททรงอ�านาจเหนอ (dominant nation) ซงหมายถงอยบนยอดพระมด

3แบบแผน (tradition) หมายถง ชดของสมมตฐานทวไปเกยวกบกระบวนการและหนวยทศกษา รวมทงวธวทยาทเหมาะสมในการตอบปญหาและการสรางทฤษฎในขอบเขตทศกษา ในแงนแบบแผนเชงทฤษฎจงเปนหมวดทกวางทสดทแตกออกไปเปนแนวคด หรอ สกลคด (thought) ตาง ๆ และน�าไปสทฤษฎ (theory) (โปรดด Jørgensen 2010: 11-15)

บทท

5


ของรฐทงหมดในระบบระหวางประเทศ ในทศนะของ Organski (1958 : 299-338)

การเปลยนผานทางอ�านาจ (power transition) จงเปนลกษณะทส�าคญความ

สมพนธระหวางประเทศ ซงทฤษฎนถกกลาวถงกนมากโดยเฉพาะในศตวรรษท 21

อยางไรกตามสงทปรากฏและอยคกบการถวงดลอ�านาจระหวางรฐนบตงการ

ก�าเนดขนของลทธจกรวรรดนยมในยโรปกคอ เขตอทธพล (sphere of influence)

Mark Kramer (1996 : 99) ไดนยามเขตอทธพลวา “เปนภมภาคทรฐภายนอกท

ครองอ�านาจเหนอ (รฐ ก.) สามารถบงคบรฐทองถนใหปฏบตตามความตองการ

ของตนได รฐภายนอกอนอาจมอทธพลตอรฐในเขตอทธพลดงกลาว แตอทธพล

ขางตนสามารถถกจ�ากดและปองกนดวยอ�านาจของรฐภายนอกทครองอ�านาจเหนอ

เขตอทธพลนน (รฐ ก.) ในแงนความสมพนธจงเปนไปในรปแบบความไมสมมาตร

ทางอ�านาจ (asymmetrical power relationship) ระหวางรฐทองถนกบรฐทครอง

อ�านาจเหนอ” (ภวน, 2554: 26) และความสมพนธภายในเขตอทธพลประกอบไปดวย

3 มตส�าคญ ไดแก มตทางทหาร มตทางเศรษฐกจ และมตทางการเมอง-อดมการณ

(Kramer, 1996 : 107-114) อยางไรกตามรฐมหาอ�านาจกไมไดยอมรบการสราง

และการด�ารงอยของเขตอทธพลอยางเปนทางการ (Ibid.; 99) แตในทางปฏบตกเปน

ททราบกนดถงการด�ารงอยของเขตอทธพลระหวางมหาอ�านาจ ตวอยางทชดเจน

ในชวงสงครามเยน นอกจากเขตอทธพลของสหภาพโซเวยตซงมกเปนทกลาวถง

อยแลว กคอ เขตอทธพลของสหรฐในยโรปตะวนตกอนเปนผลมาจาก ยทธศาสตร

การปดลอม (containment strategy) ดงทภวน (2554 : 26-27) ไดชใหเหนวา

“หากพจารณาหลกการทรแมน (Truman Doctrine) ทรบเอาแนวคดของ Kennan

โดยเฉพาะการปดลอมสหภาพโซเวยตทางการเมอง-อดมการณและทางเศรษฐกจ...

ในมตทางทหาร รฐในยโรปตะวนตกตองการใหสหรฐฯคงก�าลงทหารไวในภมภาค

เพอใหมนใจวาจะไมถกสหภาพโซเวยตคกคามโดยใชก�าลงทางทหาร น�าไปสการ

จดตงองคการนาโตซงเปนพนธมตรทางทหารขน... ในมตเศรษฐกจ รฐในยโรป

ตองการความชวยเหลอจากแผนการมารแชล [(Marshall Plan)] เพอฟนฟเศรษฐกจ

จากผลของสงคราม และเศรษฐกจของยโรปในชวงเวลาดงกลาวกพงพงอยกบตลาด

ในประเทศของสหรฐฯ เพราะตลาดในประเทศของสหรฐฯไมไดรบผลกระทบจาก

บทท 5


การเขารวมสงคราม ในมตการเมอง-อดมการณ สหรฐฯและรฐในยโรปตะวนตกม

ความตองการรวมกนทจะรกษาระบอบประชาธปไตย และเศรษฐกจแบบทนนยม

จากภยคกคามคอมมวนสต ในแงนคงไมผดหากยโรปตะวนออกเปนเขตอทธพล

ของสหภาพโซเวยต ยโรปตะวนตกกคอเขตอทธพลของสหรฐฯ”

2.1 เขตอทธพลในเอเชยตะวนออกเฉยงใตยคกอนสงครามเยน

ดงทไดกลาวมาแลววาเขตอทธพลไมใชเรองใหมหากแตปรากฏผาน

ประวตศาสตรการทตยโรปมาโดยตลอด (โปรดดเพมเตมใน บรรพต, 2551) ทวา

ภมภาคอนนอกยโรปแนวการปฏบตเรองเขตอทธพลถกน�ามาใชโดยเจาอาณานคม

ในเอเชยตะวนออกเฉยงใตกเชนกน ผลผลตทชดเจนในการแบงสรรเขตอทธพล

ของเจาอาณานคม หรอ มหาอ�านาจในอดต กคอ การลากเสนเขตแดน (boundary)

ระหวางรฐภายในภมภาค เพราะในอดตแนวคดเรองเขตแดนตามระบบรฐสมย

ใหมไมไดด�ารงอย ในทางตรงกนขามเอเชยตะวนออกเฉยงใตกอนยคอาณานคม

ไมมการปกปนเขตแดนทแนนอนตายตว และไมมเครองมอทางกฎหมายในการ

ก�าหนดเขตแดน นอกจากนนแมอ�านาจอธปไตยของอาณาจกรตางๆ จะมความส�าคญแต

กถกก�าหนดโดยความสมพนธทางอ�านาจ และมตทางเขตแดนของอ�านาจอธปไตย

เปนสงทเจรจาตอรองได (Solomon, 1969 : 4-5) ในแงนเสนเขตแดนในเอเชย

ตะวนออกเฉยงใต จงไมไดตอบสนองตอสภาพความเปนจรงทางกายภาพ อาท

ภมศาสตร และชาตพนธ แตเปนการตอบโจทยในหมเจาอาณานคมในการสรางเสนแบง

ทชดเจนเหนอเขตอทธพลเพอหลกเลยงการปะทะกนโดยตรงในยคลาอาณานคม

(Ibid., : 7) ดงนนกรณพพาทเขตแดนระหวางรฐในเอเชยตะวนออกเฉยงใตหลาย

กรณจงเปนผลผลตของการแบงสรรเขตอทธพลของเจาอาณานคมในอดต

ในชวงสงครามโลกครงทสองรฐในเอเชยตะวนออกเฉยงใตกตกเปนเขต

อทธพลของจกรวรรดญปนภายใตนโยบายการจดระเบยบใหมในเอเชยตะวนออก

และการสรางวงไพบลยรวมแหงมหาเอเชยบรพา (New Order in East Asia and

The Greater East Asia Co-Prosperity Sphere) (ภวน, 2553ก : 28) ภายหลง

สงครามโลกครงทสอง มหาอ�านาจเดมในยโรป ซงเปนเจาอาณานคมในดนแดนตางๆ

บทท

5


ทวโลกเสอมถอยลงอนเนองมาจากผลของสงคราม น�าไปสการเกดขนของรฐเอกราชใหม

จ�านวนมาก อยางไรกตามเขตอทธพลไมไดหายไปตามกระบวนการปลดปลอย

อาณานคม (decolonization) หากแตเปลยนจากเขตอทธพลระหวางเจาอาณานคม

ตะวนตก เปนเขตอทธพลระหวางมหาอ�านาจ คอ สหรฐฯกบสหภาพโซเวยต โดยเฉพาะ

ภายหลงการเปลยนแปลงทางภมรฐศาสตร ทหลายรฐในยโรปเกดการเปลยนแปลง

การปกครองเปนระบอบคอมมวนสต และทส�าคญทสด คอ ชยชนะของ Mao Tse-tung

ในจน ซงท�าใหแผนทโลกเปลยนสไป นอกจากนนความส�าเรจของสหภาพโซเวยต

ในการครอบครองอาวธนวเคลยรในป 1949 กเปนปจจยส�าคญอกประการหนงท

น�าไปสยทธศาสตรของสหรฐฯในชวงสงครามเยน ซงมนยส�าคญตอการสรางเขต

อทธพลในเอเชยตะวนออกเฉยงใต

2.2 เขตอทธพลในเอเชยตะวนออกเฉยงใตยคสงครามเยน

ในป 1950 คณะมนตรความมนคงของสหรฐฯ (National Security Council:

NSC) ไดออกรายงานฉบบท 68 หรอทเรยกกนวา NSC-68 ซงมความส�าคญไม

นอยไปกวาหลกการทรแมนทมตอนโยบายตางประเทศสหรฐฯชวงสงครามเยน

โดย NSC-68 มสาระส�าคญ คอ “เรองการทหารกบอดมการณไมอาจแยกออกจาก

กนได คอมมวนสตเปนภยคกคามไมเพยงเฉพาะตอวตถ (material) หากแตรวม

ถงศลธรรม (moral) ในแงนยทธศาสตรของสหรฐฯตองการความสามารถในการ

ตอบสนองการรกรานของคอมมวนสตไมวาจะเกดขนในพนทใด” (ภวน, 2554 : 28)

ในแงนจงสอดคลองกบยทธศาสตรการปดลอมในหลกการทรแมน ภยคกคาม

คอมมวนสตและความส�าคญของ NSC-68 ถกตอกย�าโดยการรกรานเกาหลใต

ของเกาหลเหนอทมสหภาพโซเวยตและจนสนบสนนไมกเดอนหลงจากมการ

เสนอรายงานดงกลาว ในแงนสหรฐฯจงรเรมจดตงองคการพนธมตรทางทหารใน

ลกษณะเดยวกบองคการสนธสญญาปองกนแอตแลนตกเหนอ (NATO) ขนใน

ภมภาคทมพนทส�าคญทางยทธศาสตร เชน องคการสนธสญญากลาง (Central

Treaty Organization : CENTO) ในพนทตะวนออกกลางและเอเชยใต เปนตน

ในเอเชยตะวนออกเฉยงใตกเชนกน สหรฐฯไดรเรมจดตงองคการสนธสญญาการ

บทท 5


ปองกนรวมกนแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต (Southeast Asia Treaty Organization :

SEATO) ขนในป 1954 อยางไรกตามหากพจารณาจากรฐสมาชกแลว เชนเดยว

กบเซนโต องคการดงกลาวไมไดมลกษณะเปนองคการภมภาคทรฐสมาชกมความ

ใกลชดกนทางภมศาสตร (geographical proximity) หากแตเปนรฐพนธมตรทาง

ขวอดมการณ และเมอพจารณาขดความสามารถ (capabilities) ซงวดโดยการ

ทหารและเศรษฐกจแลวจะพบวาความสมพนธในเรองขดความสามารถขางตนเปน

ไปในลกษณะไมสมมาตร ดงนนแทจรงแลวซโตกคอเขตอทธพลของสหรฐฯเหนอ

รฐไทยและฟลปปนสในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ในชวงสงครามเวยดนาม

(Chomsky, 1972 : 5-42; Bunyavejchewin, 2012) เนองมาจากความใกลชด

ทางภมศาสตรกบพนทยทธศาสตร

ทวาในชวงปลายทศวรรษท 1960 ความพยายามในการถอนทหารออกจาก

เวยดนามและเอเชยตะวนออกเฉยงใตอนเกดจากแรงกดดนในสงคมการเมอง

อเมรกน กลายเปนทางเลอกทเปนไปได เนองจากความเปลยนแปลงทางขวอ�านาจ

ในระบบระหวางประเทศ (Bunyavejchewin, 2011 : 390-392) เปนระบบสาม

ขวอ�านาจ (tripolarity) (Kennedy-Pipe, 2007 : 153-154) การลดและจ�ากดบทบาท

ของสหรฐฯถกประกาศอยางเปนทางการผานหลกการนกสน (Nixon Doctrine)

ซงเปนสญญาณวาองคการซโตจะถกลดความส�าคญลงและไมอยในยทธศาสตร

หลกของสหรฐในทายทสด นอกจากนนในป 1968 องกฤษอดตเจาอาณานคมเดม

กประกาศทจะเรงถอนตวออกจากภมภาค (Narine, 2002 : 19) ในแงนท�าใหรฐ

ในเอเชยตะวนออกเฉยงใตรวมทงเอเชยตะวนออกหวนเกรงวาการไมคงก�าลงทหาร

สหรฐฯจะท�าใหเกดสญญากาศทางอ�านาจ (political vacuum) ขน ภยคกคามรวม

ดงกลาวน�าไปสความพยายามรวมตวกนเพอตอตานคอมมวนสตซงเปนภยคกคาม

รวมของรฐในเอเชยตะวนออกเฉยงใตและเอเชยตะวนออกทไมใชคอมมวนสต

โดยในป 1966 รฐทไมใชคอมมวนสตในภมภาคดงกลาวรวมทงออสเตรเลยและ

นวซแลนด ไดกอตงคณะมนตรเอเชยและแปซฟก (Asian and Pacific Council:

ASPAC) ขนหลงการประชมทกรงโซล โดยมเปาหมายในทางปฏบตเพอรกษาไว

ซงบรณภาพและอ�านาจอธปไตยของรฐสมาชกจากการเผชญภยคกคามภายนอก

บทท

5


(International Organization, 1966: 845) นอกจากนนในป 1967 ภายหลงการ

ประชมทกรงเทพฯ รฐเอเชยตะวนออกเฉยงใตทไมใชคอมมวนสตไดรวมกนจดตง

สมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต (Association of Southeast Asian

Nations: ASEAN) เพอตอบสนองตอภยคกคามรวมกน คอ การแผขยายของลทธ

คอมมวนสต และอทธพลของรฐคอมมวนสตโดยเฉพาะจน (ภวน, 2553ข : 123)

ทเพมมากขนเนองจากสญญากาศทางอ�านาจอนเนองมาจากการถอนตวของสหรฐฯ

จากภมภาค

ในแงนภายหลงหลกการนกสน เอเชยตะวนออกเฉยงใตจงลดความส�าคญลง

ในยทธศาสตรของสหรฐฯ และเขตอทธพลของสหรฐฯในภมภาค โดยเฉพาะเหนอ

รฐไทยและฟลปปนส ไดลดรปเหลอเปนความสมพนธทางทหารในระดบทวภาค

ในอนโดจน แมสหรฐฯจะพายแพในสงครามเวยดนาม แตขวอ�านาจใหมอยางจน แม

จะมอทธพลตอการตดสนใจในการด�าเนนนโยบายของรฐอนโดจน โดยเฉพาะ

เวยดนาม แตกไมอาจกลาวไดวาเปนเขตอทธพล เพราะ ความสมพนธระหวาง

เวยดนามกบจนกไมไดราบรน รวมทงยงมสหภาพโซเวยตเปนตวแสดงภายนอกท

ถวงดลกบจน ดงเหนไดจากความพยายามของสหภาพโซเวยตในการจดตงระบบ

ความมนคงรวมกนในเอเชย (Soviet System of Collective Security in Asia) ซง

เปาหมายหนง คอ การตอตานและปดลอมจน (Ghebhardt, 1973 : 1076)

นอกจากนนแอกประวตศาสตรและกระแสชาตนยมเวยดนามยงเปนปจจยทคง

ความไมราบรนดงกลาวไว ในสวนของรฐทไมใชคอมมวนสตกพยายามทจะลดอทธพล

ของตวแสดงภายนอกผานกรอบของอาเซยน ไดแกปฏญญาเขตสนตภาพ เสรภาพ

และความเปนกลางในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต (Zone of Peace, Freedom

and Neutrality Declaration – ZOPFAN) ซงเปนความพยายามทจะใหมหาอ�านาจ

ยอมรบสถานะความเปนกลางของเอเชยตะวนออกเฉยงใต (Narine, 2008 : 414-415)

โดยสาระส�าคญตอนหนงระบวา “...อนโดนเซย มาเลเซย ฟลปปนส สงคโปร และ

ไทย ไดตดสนใจทจะเรมใชความพยายามทจ�าเปนในการรบประกนการรบรองและ

ยอมรบเอเชยตะวนออกเฉยงใตในฐานะเขตสนตภาพ เสรภาพ และความเปนกลาง

เปนอสระจากการแทรกแซงในทกรปแบบและวธการโดยมหาอ�านาจ...” (ASEAN

บทท 5


Secretariat, 2009) รวมทงในป 1976 รฐสมาชกอาเซยนไดลงนามในสนธสญญา

ไมตรและความรวมมอในเอเชยตะวนออกเฉยงใต (Treaty of Amity and Cooperation –

TAC) ซงในทางเทคนคแลวสนธสญญาดงกลาวเปนสวนหนงของปฏญญา ZOPFAN

และถกก�าหนดเปาหมายเพอทจะเปนสวนหนงของกระบวนการในการน�าปฏญญา

ไปปฏบต นอกจากนนแลวสนธสญญาขางตนยงเปดชองใหรฐทไมใชสมาชกอาเซยน

สามารถใหการภาคยานวต (accession) (Acharya, 1998 : 201) แมในทาง

ปฏบตหลายรฐ โดยเฉพาะ ไทยและฟลปปนส ยงคงตองการความชวยเหลอและ

การรบประกนความอยรอดจากสหรฐฯ แตการประกาศเขตความเปนกลางดงกลาวก

สามารถลดอทธพลของมหาอ�านาจภายนอกไดในระดบหนง ในสภาวะแวดลอมท

เกดสญญากาศทางอ�านาจในภมภาค

2.3 สญญากาศทางอ�านาจในเอเชยตะวนออกเฉยงใตยคหลงสงครามเยน

ภายหลงการลมสลายของสหภาพโซเวยตในตนทศวรรษท 1990 ระบบระหวาง

ประเทศกลายเปนระบบหนงขวอ�านาจทมสหรฐฯเปนอภมหาอ�านาจทบรหาร

จดการระเบยบโลกใหม (New World Order) ซงหมายถง ระบบพนธมตรทางทหาร

ทมศนยกลางหนงเดยว ภายใตอ�านาจเหนอของสหรฐฯ ซงไดรวมเขากบปฏบตการทาง

ทหารของสถาบนระหวางประเทศ เชน ปฏบตการรกษาสนตภาพของสหประชาชาต

เปนตน (Walters, 1995, : 51) นอกจากนนยงหมายถงโลกาภวตนในความหมาย

ตางๆ (Fawcett, 2008, : 316) อาท ระบบเศรษฐกจโลกแบบทนนยมเสร ผานสถาบน

ระหวางประเทศ อาท องคการการคาโลก (World Trade Organization – WTO)

ความเปลยนแปลงทางสภาพแวดลอมระหวางประเทศดงกลาว ไดเออใหองคการภมภาค

ของเอเชยตะวนออกเฉยงใตอยางอาเซยนเปนชองทางปรบความสมพนธระหวาง

รฐทเคยเปนศตรกนในอดตผานความรวมมอสวนภมภาค (regional cooperation)

และเปดโอกาสใหรฐอนในเอเชยตะวนออกเฉยงใตเขาเปนสมาชกอาเซยน ทงน

เนองจากเอกสารส�าคญของอาเซยน โดยเฉพาะ ZOPFAN และ TAC นอกจากจะม

เปาหมายเพอลดอทธพลของตวแสดงภายนอกแลว ยงยดมนในหลกการไมแทรกแซง

กจการภายใน (non-interference) หลกการดงกลาวทกลายเปนวถปฏบตของอาเซยน

บทท

5


ไดสรางบรบททเออตอการปฏสมพนธระหวางรฐสมาชกอาเซยนกบรฐอนๆ ในภมภาค

และการเขามาเปนสมาชกองคการ

เพราะฉะนนจากทกลาวไปขางตน จะเหนไดวาหลงสงครามเวยดนามบทบาท

ของมหาอ�านาจภายนอกไดลดนอยลงอยางมนยส�าคญ จนเกดสภาวะสญญากาศ

ทางอ�านาจขนในเอเชยตะวนออกเฉยงใต โดยเฉพาะเมอสงครามเยนสนสดลง

อาเซยนในฐานะองคการภมภาคถกผลกดนใหมบทบาทมากยงขน นอกจากนน

ทกรฐในเอเชยตะวนออกเฉยงใตกไดเขาเปนสมาชกองคการ โดยกมพชาเปนรฐ

สดทายทเขาเปนสมาชกในป 1999 ในแงนการพเคราะหถงเขตอทธพลจงหายไปจาก

ทงการศกษาความสมพนธระหวางประเทศของเอเชยตะวนออกเฉยงใตปจจบน

รวมทงแนวการปฏบตเชงนโยบาย ทวาความเปลยนแปลงในทศวรรษแรกของ

ศตวรรษท 21 ซงเกดขนทงในระดบระบบระหวางประเทศ และระดบภมภาค น�าไปส

ค�าถามวาในศตวรรษท 21 เขตอทธพลไดกอตวขนอยางชดเจนในภมภาคเอเชย

ตะวนออกเฉยงใตอกครงหรอไม

2.4 ความเปลยนแปลงในศตวรรษท 21 กบ นยตอการศกษาเขตอทธพล

โดยมากระบบระหวางประเทศหลงสงครามเยนจะถกอธบายวาเปนระบบหนง

ขวอ�านาจแมนกระทงในปจจบน (Griffiths and O’Callaghan, 2002 : 13) ทวาสงท

เรมปรากฏชดเจนขนในปลายทศวรรษท 1990 กคอ การกาวขนมาของจน (the

rise of China) ซงสรางความกงวลใจใหกบผก�าหนดนโยบายตางประเทศสหรฐฯ

วาจนจะขนมาทาทายสถานะของสหรฐฯ ความจรงแลวเรองดงกลาวไมใชเรองใหม

Organski นกวชาการแนวสจนยมคนส�าคญ ไดคาดการณไวตงแตปลายทศวรรษ

1950 วา จนจะกาวขนมาเปนผทาทายสถานะของสหรฐซงอยบนยอดสดของพระมด

เชนเดยวกบสหภาพโซเวยต หากจนสามารถปฏวตอตสาหกรรมไดส�าเรจ (Organski,

1958 : 304) นอกจากนนจนยงมความไดเปรยบเรองจ�านวนประชากรซงเปนองค

ประกอบทางอ�านาจทส�าคญของรฐในระบบระหวางประเทศ หากพจารณาจากขด

ความสามารถทงทางทหารและเศรษฐกจ การเปลยนผานทางอ�านาจจากสหรฐฯ

อเมรกาไปสจน ซงเปนมหาอ�านาจทขนมาทาทายจงไมใชเรองทเปนไปไมได แนวโนม

บทท 5


ดงกลาวถกตอกย�าจาก Samuel P. Huntington และ Zbigniew Brzezinski ซงเปน

ทงนกวชาการและนกปฏบตคนส�าคญ โดย Huntington (1993) ไดอธบายการ

ทาทายของจนผานฐานคดการเมองแบบใชอ�านาจ (power politics) ตามความ

แตกตางทางอารยธรรม สวน Brzezinski (1997 : 54) ไดชใหเหนถงความเปนไป

ไดทจนจะสรางเขตอทธพลขนทงในเอเชยตะวนออกและเอเชยตะวนออกเฉยงใต

รวมทงเตอนใหประเมนถงการสรางเขตอทธพลของจนภายนอกภมภาคดงกลาว

Yong Deng (2008) ยงไดชใหเหนวายทธศาสตรของจน คอ การแสวงหาสถานะ

มหาอ�านาจทไดรบการยอมรบจากรฐอนๆ โดยทสามารถคงลกษณะเฉพาะของจน

คอมมวนสตเอาไว ส�าหรบสหรฐฯภายหลงเหตการณกอการรายในป 2001 สหรฐฯ

ไดใชโอกาสดงกลาวเปนเหตผลในการท�าสงครามยดครองอฟกานสถานและอรก

ซงทางเลอกดงกลาวใหผลประโยชนทางภมรฐศาสตรแกสหรฐฯ เพราะเออตอยทธศาสตร

การปดลอมของสหรฐฯ แมวาในชวงเวลาดงกลาวการตอตานการกอการรายจะม

ความส�าคญเรงดวนดงทปรากฏในสนทรพจนของประธานาธบดและผก�าหนด

นโยบายสหรฐฯ ดงท Paul R. Viotti (2010 : 52-53) ไดชใหเหนวา การปดลอมรฐ

ททาทายเปนทางเลอกทเดนชดนอกเหนอจากการเขาสสงคราม และยงคงเปนสวนส�าคญ

ในนโยบายตางประเทศสหรฐฯ และแมวาสหรฐฯกบจนไดปรบความสมพนธสระดบ

ปกตนบแตทศวรรษท 1970 เปนตนมา แตในใจของผก�าหนดนโยบายการปดลอม

ยงคงเปนองคประกอบส�าคญในการค�านวณทางยทธศาสตร ในแงนจงอาจกลาวได

วาระบบระหวางประเทศในปลายทศวรรษท 1990 จนถงศตวรรษท 21 จงมลกษณะ

สองขวไมตายตว (loose bipolarity)

ในบรบทสงครามเยน ลกษณะสองขวไมตายตว มองคประกอบส�าคญสอง

ประการไดแก 1. การด�ารงอยของตวแสดงทไมไดอยในคาย (nonbloc actors) 2.

การแบงเปนสองคายใหญ โดยโครงสรางระหวางประเทศโดยพนฐานเปนสองขว

ตามความสมพนธทางอ�านาจทด�ารงอย และโดยตวแสดงทงสองคายนเทานนทม

บทบาทในการถวงดล หรอ สนบสนนการถวงดล (Rosen and Jones, 1977 : 225)

อยางไรกตามในบรบทปจจบน ลกษณะสองขวไมตายตวอาจนยามไดวา :

บทท

5


ระบบหรอโครงสรางระหวางประเทศทมลกษณะสองขวอ�านาจนยามโดยขด

ความสามารถทางทหารและเศรษฐกจ หรอทเรยกวาขดความสามารถเชงวตถ

(material capabilities) แมจะไมไดมการแบงคาย (bloc) ชดเจน หากแต

ปรากฏออกมาในรปของเขตอทธพลซงไมจ�าเปนตองจ�ากดดวยอดมการณ

หรอ ระบอบการปกครอง นอกจากนนยงมรฐ รวมทงองคการภมภาค ทไมได

อยภายใตเขตอทธพลของขวอ�านาจทงสอง ซงตวแสดงเหลานเปนเวทในการ

แขงกนระหวางขวอ�านาจโดยสนต ทงนอาจเพอพยายามสรางอทธพลในรปแบบ

ตางๆ หรอ เขตอทธพลทชดเจน

อยางไรกตามอ�านาจของรฐกไมจ�าเปนทจะตองนยามโดยขดความสามารถ

ทางทหารและเศรษฐกจแตเพยงฝายเดยว หากแตยงมอ�านาจทไมตองใชก�าลงบงคบ

อาท แนวคดเรองอ�านาจอยางออน (soft power) หรอ ทฤษฎการครองอ�านาจ

น�า (hegemony) ทไดรบอทธพลมาจากแนวคดกรมชใหม (neo-gramscianism)

(ฑภพร, 2554) แตอ�านาจดงกลาวยากทจะประเมนในเชงประจกษ และกลาวให

ถงทสดอ�านาจนนท�าหนาทสรางความชอบธรรมและการยอมรบการใชขดความ

สามารถทางทหารและเศรษฐกจ ในแงนการศกษาเขตอทธพลของมหาอ�านาจใน

ศตวรรษท 21 จงตองพจารณาทขดความสามารถทางทหารและเศรษฐกจ รวมทง

รปแบบความสมพนธทางอ�านาจทไมเทาเทยมตามนยามของ Kramer ทไดกลาวไปแลว

ทวาค�าถามส�าคญกคอ ในภมภาคอยางเอเชยตะวนออกเฉยงใต ทปจจบนม

อาเซยนเปนองคการภมภาคทท�าหนาทเปนเวท แนวทางปฏบต และกลไกส�าคญ

ทงส�าหรบรฐสมาชก และรฐภายนอก รวมทงมหาอ�านาจอยางจนและสหรฐฯ จะ

พจารณาอยางไรวาเขตอทธพลนนด�ารงอย ในทนเสนอวาควรพจารณาจาก บทบาท

ของรฐ หรอ กลมรฐทมแนวโนมวาเปนเขตอทธพลของรฐมหาอ�านาจในความขดแยง

ระหวางประเทศ โดยเฉพาะความขดแยงทมรฐมหาอ�านาจอนเขามามบทบาทไมวา

จะทางตรงหรอทางออม ทงนควรประเมนจากองคประกอบตอไปนโดยอางองกบ

ทฤษฎเขตอทธพลของ Kramer

บทท 5


1. ภมหลงและรปแบบความสมพนธระหวางรฐ หรอ กลมรฐทศกษาภายใน

ภมภาคเดยวกน หรอ เขตภมศาสตรทใกลเคยงกน กบ รฐมหาอ�านาจท

เปนพนธมตร

2. ลกษณะของความขดแยง อาท ขดความสามารถทางทหารของรฐคกรณ และ

แนวโนมของความขดแยงทจะน�าไปสการปะทะกนโดยใชก�าลงทหาร เปนตน

3. ทางเลอกในการตอบสนองตอภยคกคามหรอความขดแยงระหวางประเทศ

ผานการพงพงอ�านาจในรปแบบตาง ๆ ของรฐมหาอ�านาจทเปนพนธมตร

4. รปแบบการตอบสนองของรฐมหาอ�านาจพนธมตรตอทางเลอกดงกลาว รวมทง

วเคราะหถงททางของการตอบสนองวาเปนสวนหนงของยทธศาสตรหลก หรอ

นโยบายตางประเทศดานความมนคงโดยภาพรวมของรฐมหาอ�านาจนน

หรอไม รวมทงพจารณาถงความส�าคญทางยทธศาสตรและผลประโยชน

ของเขตภมศาสตรทเกดความขดแยงทมตอรฐมหาอ�านาจทเปนพนธมตร

เพอทจะตอบขอถกเถยงหลกของบทความวา แมนอาเซยนในฐานะองคการ

ภมภาคจะม การบรณาการทงในเชงลกและเชงกวางอยางรวดเรว รวมทงเปนเวท

ในการปฏสมพนธกบตวแสดงและรฐมหาอ�านาจนอกภมภาค แตรฐในภมภาค

เอเชยตะวนออกเฉยงใต ยงคงเปนเขตอทธพลของรฐมหาอ�านาจอยหรอไม เพราะ

ดงทไดกลาวไปแลวในบทน�าวาการด�ารงอย หรอ ไมด�ารงอยของเขตอทธพลมหาอ�านาจ

เหนอรฐในเอเชยตะวนออกเฉยงใต มความส�าคญในการศกษาท�าความเขาใจประเดน

ทางความสมพนธระหวางประเทศของภมภาค รวมทงการบรณาการของอาเซยน

ดงนน บทความนเลอกทจะศกษากรณทาทและการตอบสนองของฟลปปนสและสหรฐฯ

ตอขอพพาทเขตแดนในทะเลจนใต เพราะขอพพาทดงกลาวเปนความขดแยงระหวาง

ประเทศทส�าคญของภมภาคและมรฐมหาอ�านาจเขามาเกยวของ รวมทงกรณของ

ฟลปปนสตอความขดแยงดงกลาวเปนประเดนใหม และสงผลทมนยส�าคญตอภมภาค

ขอพพำททะเลจนใตระหวำงจน-ฟลปปนส กบ บทบำทของสหรฐอเมรกำการท�าความเขาใจตอกรณขอพพาทเขตแดนในทะเลจนใต ในป ค.ศ. 2011

ตามทฤษฎเขตอทธพลของ Kramer (1996 : 99) เลยงไมไดทจะพเคราะหถง

บทท

5


ภมหลงทางความสมพนธระหวางฟลปปนสและสหรฐอเมรกา ทงในบรบทของ

สงครามเยนและหลงสงครามเยน ในบรบทของสงครามเยน เชนเดยวกบรฐอนๆ

ในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ฟลปปนสเปนหลกหมดส�าคญทางยทธศาสตร

และความมนคงของสหรฐฯ ตอยทธศาสตรการปดลอม (containment strategy)

ซงเปนหลกส�าคญในการด�าเนนนโยบายตางประเทศสมยสงครามเยนเพอจ�ากด

อทธพลของสหภาพโซเวยตในทกระดบ ส�าหรบภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต สหรฐฯ

ตองการประกนความอยรอดของระบอบทไมใชคอมมวนสตภายในภมภาค เพอ

ไมใหเอเชยตะวนออกเฉยงใตกลายเปนเขตอทธพลของมหาอ�านาจคอมมวนสต

คอ สหภาพโซเวยตและจน โดยสหรฐไดรเรมกอตงพนธมตรทางทหาร คอ ซโต

(SEATO) ซงเปนรปแบบของพนธมตรทางทหารเชนเดยวกบองคการสนธสญญา

แอตแลนตกเหนอ หรอ นาโต (North Atlantic Treaty Organization : NATO)

(ขจต, 2552 : 28; ประภสสร, 2554 : 3) โดยองคการดงกลาวตงอยบนหลกการ

ปองกนรวมกน (collective defense)

ความสมพนธระหวางสหรฐฯและฟลปปนสในมตดานความมนคงในบรบท

ของสงครามเยน ยงเหนไดจากการตงฐานทพของสหรฐฯในฟลปปนส ตามความ

ตกลงฐานทพทางทหาร ค.ศ.1947 (Military Bases, Agreement 1947) โดย

ความตกลงนเปนการกรยทางใหสหรฐอเมรกาเขามาตงฐานทพในฟลปปนสอยาง

เปนทางการ โดยฐานทพทมความส�าคญไดแก ฐานทพอากาศคลารก (Clark Air

Base) ในเมอง Pampanga และฐานทพเรอซบก (Subic Naval Base) ใน Zambales

(Banlaoi, 2002) นอกจากนสหรฐอเมรกาและฟลปปนสยงมสนธสญญาความ

มนคงรวมกน (Mutual Defense Treaty) ซงลงนาม ณ กรงวอชงตน เมอวนท 30

สงหาคม ค.ศ.1951 สารตถะส�าคญของสนธสญญาดงกลาวคอ ทงสหรฐอเมรกา

และฟลปปนสตองใหความชวยเหลอซงกนและกน หากรฐใดรฐหนงถกโจมตจาก

ประเทศอน โดยสนธสญญานยงมผลใชบงคบอยในปจจบน (Chanrobles , 2011)

อยางไรกตามในยคหลงสงครามเยนทโครงสรางของภมรฐศาสตรในระดบโลก

(global geopolitical structure) เปลยนแปลงไป (Sugai, 2009 : 2) เชนเดยวกบ

ความส�าคญของภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตตอสหรฐฯทลดนอยถอยลง

บทท 5


โดยเฉพาะอยางยงภายหลงจากความลมเหลวในสงครามเวยดนาม สหรฐฯภายใต

ลทธนกสน (Nixon Doctrine) ตดสนใจถอนทหารออกจากเวยดนามซงเปนสญลกษณ

ของการลดทอนบทบาทของสหรฐฯในดนแดนอษาคเนย (จฑาทพ, 2550 : 129)

ความสมพนธระหวางสหรฐฯและฟลปปนสในยคหลงสงครามเยน ฟลปปนสด�าเนน

นโยบายตางประเทศทเปนอสระจากสหรฐอเมรกามากยงขน โดยตวอยางทชดเจน

คอ การยกเลกไมใหสหรฐฯใชฐานทพอากาศและฐานทพเรอภายใตอธปไตยของ

ฟลปปนส (Bacho, 1998 : 655) อยางไรกตามความรวมมอทางการทหารใน

ระดบทวภาคยงคงด�าเนนตอไปภายใต RP–US Visiting Forces Agreement (VFA)

ภายหลงจากเหตวนาศกรรมในวนท 11 กนยายน ค.ศ. 2001 ภมภาคเอเชย

ตะวนออกเฉยงใตกลายเปน “แนวรบทสอง” ในสงครามตอตานการกอการราย

(War on Terror) (Tan, 2010 : 2) โดยฟลปปนสในสมยของประธานาธบด Gloria

Macapagal-Arroyo กใหความรวมมอกบรฐบาลของ George W. Bush อยางเตมท

(Castro, 2007 : 3) ในขณะทฝงสหรฐฯกใหการชวยเหลอฟลปปนสในการปราบปราม

กลม Abu Sayyaf, Moro และ Jemaah Islamiyah (ประภสสร, 2554ก : 226)

ซงเปนกลมทสหรฐฯเชอวามความเชอมโยงกบ Al Qaeda และ Osama Bin Laden

(Tan, 2010 : 2)

การขนด�ารงต�าแหนงประธานาธบดของ Barack Obama ภายหลงจากรฐบาล

Bush หมดวาระลง กไมอาจเลยงทจะตองสานตอ “มรดกของนโยบายตางประเทศ”

จากรฐบาล Bush ในการท�าสงครามตอตานการกอการราย ซงไมไดจ�ากดอยเฉพาะ

ภมภาคตะวนออกกลาง หากแตรวมถงยทธศาสตรการกลบมาสรางปฏสมพนธ

(reengagement/rapprochement) กบรฐในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตทสหรฐฯ

ลดบทบาทลงนบแตสนสดสงครามเวยดนาม นอกจากนยทธศาสตรของสหรฐฯท

ส�าคญในภมภาคน คอ การครองความเปนเจา (hegemony) ไปพรอมกบการสกดกน

อทธพลของจน โดยเฉพาะอยางยงด�ารของรฐในเอเชยตะวนออก ในการกอตง

ประชาคมเอเชยตะวนออก (East Asian Community : EAC) ซงจะเปนการลด

บทบาทและอทธพลของสหรฐภายในภมภาค (ประภสสร, 2554ก : 4)

บทท

5


3.1 ขอพพาทเขตแดนในทะเลจนใต

ส�าหรบทะเลจนใตนอกเหนอจากความอดมสมบรณของแหลงน�ามนและแกส

ธรรมชาต โดยเฉพาะบรเวณหมเกาะพาราเซล (Paracels) และสแปรตลย (Spratlys)

(Abbugao, 2011 : 6) ยงมความส�าคญทงในเชงยทธศาสตรและการคาระหวาง

ประเทศ (วศราและวรศกด, 2554 : 158) ในฐานะเปนเสนทางเดนเรอและชอง

ทางล�าเลยงแหลงพลงงานทส�าคญแหงหนงของโลก ยงผลใหรฐตางๆ ทงทเปน

สมาชกอาเซยน ไดแก บรไน มาเลเซย เวยดนาม ฟลปปนส และรฐนอกกลมอาเซยน

อนไดแก ไตหวน และจน กลวนตองการเขาไปแสวงหาผลประโยชนและกลาวอาง

สทธอธปไตย (sovereign rights) ในบรเวณนดวยกนทงสน (Beukel, 2010 : 5)

เชนเดยวกบชาตมหาอ�านาจอยางสหรฐอเมรกาเองทเขามามบทบาทและกลายเปน

ตวแสดงส�าคญของปญหาเขตแดนในบรเวณทะเลจนใต

จดเรมตนของความขดแยงในบรเวณทะเลจนใตยอนหลงกลบไปไดตงแต

ป ค.ศ.1974 เมอสหรฐอเมรกาถอนทหารออกจากเวยดนามใต จนไดสงก�าลง

ทหารเขายดครองหมเกาะพาราเซล (เขยน, 2541 : 387) โดยอางเหตผลทาง

ประวตศาสตรวาจนไดครอบครองบรเวณทะเลจนใตตงแตสมยราชวงศฮน (Hans

Dynasty) (Collins, 2000 : 144) ความพยายามในการกลาวอางสทธเหนอบรเวณ

ทะเลจนใตของจนพจารณาไดจากการผลกดนกฏหมายวาดวยนานน�าอาณาเขต

(territorial waters) และเขตตอเนอง (contiguous areas) ฉบบป 1992 พรอมทง

ยนยนสทธอธปไตยของจนเหนอทะเลจนใตตามอนสญญาสหประชาชาตฉบบป

1982 และกฎหมายทะเลควบคกนไป (Ibid.)

ทงนหากมงพจารณาขอพพาทระหวางจนและฟลปปนส อาจกลาวไดวาจดเรม

เกดขนใน ค.ศ.1995 เมอเรอประมงสญชาตฟลปปนสคนพบสงปลกสรางของจน

บรเวณแนวปะการงมสชฟ (Mischief Reef) ซงอยในเขตเศรษฐกจจ�าเพาะ

(exclusive economic zone) ของฟลปปนส โดยรฐบาลฟลปปนสแจงไปยงจนวา

จนไดละเมดกฏหมายระหวางประเทศและการกระท�าของจนยงขดตอปฏญญาวา

ดวยทะเลจนใต (Declaration on the South China Sea) อนเปนเอกสารส�าคญของ

อาเซยนเพอแกไขขอพพาทบรเวณทะเลจนใต อยางไรกตามแตจนเพกเฉยตอ

บทท 5


ขอทวงตงดงกลาว (Castro, 2007 : 1) เหตการณความขดแยงในบรเวณทะเลจนใต

ระหวางฟลปปนสและจนประทขนอกครงในป ค.ศ.1997 เมอจนปรบปรงสงปลกสราง

บรเวณแนวประการงมสชฟ และสงเรอรบลาดตระเวนในพนทดงกลาว รวมทง

สงปลกสรางซงจนสรางขนในปถดมา จนมทาททชดเจนในการขยายเขตอทธพล

ของตนในเอเชยตะวนออกเฉยงใต รวมทงตองการผลกดนใหรฐสมาชกอาเซยน

ใหการยอมรบการด�ารงอยของก�าลงรบจนในพนททะเลจนใต

3.2 บทบาทของสหรฐอเมรกา: การปรากฏใหมของเขตอทธพลในภมภาค

อาจกลาวไดวาขอพพาททะเลจนใตเปนความขดแยงทตงเครยดและสมเสยง

ทจะเกดสภาวะสงครามขนในอนาคต (ประภสสร, 2554ข : 4) โดยเฉพาะอยาง

ยงการขยายเขตอทธพลของจนและการพฒนาขดความสามารถทางการทหาร

(military capabilities) ซงกระท�าควบคกนไปกบการยบยงสหรฐฯไมใหมบทบาท

ในบรเวณทะเลจนใต นโยบายอนแขงกราวของจนสงผลใหฟลปปนสตระหนกถง

ภยคกคามทางความมนคงของตนเสมอนหนงวาจนก�าลง “เคาะประตบานของ

ฟลปปนส” (knocking on its door) (Castro, 2007 : 2) ขอพพาทในบรเวณ

ทะเลจนใตจงเปรยบเสมอนใบเบกทางส�าคญของสหรฐฯในการกลบเขามาม

บทบาทและสรางเขตอทธพลของตนขนใหมอกครงหนง แตทงนรปแบบของเขต

อทธพลใหมกบเขตอทธพลเดมของสหรฐฯในสมยสงครามเยนนนมความแตก

ตางกน กลาวคอในยคสงครามเยนการสรางเขตอทธพลของสหรฐฯภายในเอเชย

ตะวนออกเฉยงใตนนเปนความคดรเรมของสหรฐฯเองในการปองกนรฐในเอเชย

ตะวนออกเฉยงใตจากภยคอมมวนสต แตเขตอทธพลใหมของสหรฐฯมลกษณะเปน

“การเชอเชญ” จากรฐภายในภมภาคและเปนชองทางหนงของสหรฐฯทจะเขามาถวง

ดลอ�านาจจน ตลอดจนรบประกนความมนคงของฟลปปนสและสรางเสถยรภาพ

ในภมภาคนควบคกนไป

สหรฐฯและฟลปปนสมความสมพนธระหวางกนนบแตเมอครงฟลปปนสยง

เปนดนแดนอาณานคมของสหรฐฯ โดยรฐทงสองไดลงนามในสนธสญญาการปองกน

รวมกน (Mutual Defense Treaty) ในป 1951 ซงเปนสนธสญญาทมความส�าคญ

อยางยงตอนโยบายดานความมนคงของฟลปปนส (Maritimesecurity.asia, 2011) และ

บทท

5


ยงมผลใชบงคบอยในปจจบน นอกจากนนสหรฐฯยงมอบสถานะพเศษทางการ

ทหารใหกบฟลปปนสในฐานะพนธมตรหลกนอกกลมนาโต (Major Non-NATO Ally)

ภายหลงรฐบาลสหรฐฯประกาศท�าสงครามตอตานการกอการราย (ขจต, 2552

: 304) ซงสหรฐฯพยายามรอฟนความสมพนธกบรฐในเอเชยตะวนออกเฉยงใต

เพอสงเสรมยทธศาสตรการท�าสงครามตอตานการกอการราย นอกจากนทงสองรฐ

ยงมการซอมรบทางทะเลรวมกน (naval exercises)4 เรอยมาตงแตป ค.ศ. 1995

ซงเปนชวงเวลาทขอพพาทระหวางจนและฟลปปนสเหนอทะเลจนใตเรมเขาส

สภาวะตงเครยด (Guangjin, 2011)

แมรปแบบการสรางเขตอทธพลของสหรฐฯในภมภาคนจะแตกตางออกไป

จากยคสงครามเยนตามทกลาวไปแลว แตสหรฐฯ เองกเลงเหนการกาวขนมาของ

จนในสถานะรฐมหาอ�านาจทงในมตทางเศรษฐกจและมตทางการทหาร จงไมแปลก

นกหากสหรฐฯจะพลกวกฤตในทะเลจนใตใหเปนโอกาส ตลอดจนเปนชองทาง

หนงในการคานอ�านาจจนควบคกนไปกบการสรางเขตอทธพลใหมในภมภาคน

หรอหากพจารณาจากการด�าเนนยทธศาสตรดลแหงอ�านาจ (balance of power strategy)

ซงสหรฐฯ จะตองถวงดลอ�านาจใหเกดสภาวะของการไดดล (equilibrium) โดยมให

รฐใดรฐหนงคกคามตอความมนคงในภมภาค (ประภสสร, 2554ก : 46) ในแงน

สหรฐภายใตรฐบาลประธานาธบด Obama จงใหความส�าคญกบเอเชย พจารณาได

จากการปรบมมมองตอเอเชยใหม (refocusing Asia) โดยเฉพาะอยางยงตอเอเชย

ตะวนออกเฉยงใต (Rahawestri, 2010 : 1) พรอมกบการน�ายทธศาสตรการปดลอม

มาใชเปนหลกในการด�าเนนนโยบายตางประเทศ เพอลดบทบาทและอทธพลของ

จนในเอเชยตะวนออกเฉยงใต

Hillary Clinton รฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศของสหรฐฯ แสดง

จดยนของสหรฐฯตอประเดนปญหาขอพพาทในบรเวณทะเลจนใตวาสหรฐฯมผล

ประโยชนแหงชาตทส�าคญในพนทน ในขณะทจนมองวาการเขามามบทบาทของ

สหรฐฯ ในภมภาคนกลบจะยงท�าใหปญหาตางๆ มความสลบซบซอนมากยงขน ซง4เมอเดอนกรกฏาคม ค.ศ.2011 สหรฐฯและฟลปปนสมการซอมรบรวมกน 11 วนภายใตปฏบตการชอ Cooperation Afloat Readiness and Training บรเวณทะเล Sulu โดยภายในเดอนเดยวกนนเองสถานการณในเขตแดนทะเลจนใต เมอฟลปปนสกลาวหาวาเรอสญชาตจนรกล�านานน�าของฟลปปนส (Wong 2011)

บทท 5


เปนการสะทอนความไมพอใจของจนตอทาทของสหรฐฯ ในการเขามามบทบาทใน

ภมภาคน (Wong, 2011) อาจกลาวไดวาแมสหรฐฯ จะมความเหนอกวาในเรอง

ขดความสามารถทางทหาร แตหากพจารณาในมตทางการทตและเศรษฐกจ โดยเฉพาะ

อยางยงในมตหลง หากพจารณาจากมมมองทางเศรษฐศาสตรการเมองแลวปรมาณ

การซอขาย (trade volume) ระหวางจนและอาเซยนก�าลงแซงหนาเศรษฐกจของ

สหรฐฯ (Yujuico, 2010) ดงนนการกาวขนมาของจนโดยเฉพาะมตทางเศรษฐกจ

จงเปนการทาทายอ�านาจสหรฐฯและเปนสญญาณวาจนก�าลงจะเขาครอบง�าภมภาค

เอเชยตะวนออกเฉยงใต

3.3 บทบาทของอาเซยนในการจดการปญหาขอพพาทในทะเลจนใต

การเจรจาในรปแบบทวภาคระหวางจนและฟลปปนส เปนแนวทางหนงใน

การจดการความขดแยงในทะเลจนใตระหวางทงสองรฐด�าเนนมาตงแตในสมยของ

Zhou Enlai และ Ferdinand Marcos ซงมความพยายามในการรอฟนความสมพนธ

ทางการทตระหวางจนและฟลปปนส อยางไรกตามแตการสรางความรวมมอกบ

จนของฟลปปนส และรฐตางๆ ในเอเชยตะวนออกเฉยงใตในหวงเวลาแหงการ

แบงแยกทางอดมการณลวนมเปาประสงคหลก คอ ไมตองการใหจนสนบสนนการ

เคลอนไหวของขบวนการคอมมวนสตภายในประเทศ (Castro, 2007 : 1) กรอบ

การเจรจาทวภาคยงปรากฏใหเหนไดอกครงเมอประธานาธบด Benigno Aquino III ของ

ฟลปปนสเดนทางเยอนจนเพอเขาพบประธานาธบด Hu Jintao อยางเปนทางการ

ชวงปลายเดอนสงหาคม ค.ศ. 2011 (Xinhua, 2011) ซงนอกเหนอจากประเดน

เรองการพฒนาทางเศรษฐกจของจนและฟลปปนสแลว ขอพพาทเขตแดนใน

ทะเลจนใตกเปนหนงในประเดนหลกของการเยอนจนของฟลปปนส (Orendain, 2011)

ทวาจดยนและทาทอนแขงกราวของจนในการอางกรรมสทธเหนอทะเลจนใตซง

จนมองวาเปนผลประโยชนหลก (core interest) บวกกบแสนยานภาพทางการ

ทหารของจน ท�าใหเปนเรองยากตอทงฟลปปนสและจนทจะบรรลขอตกลงภายใต

การเจรจาทวภาคระหวางกน ทงนกรอบการเจรจาแบบพหภาคของอาเซยน เปน

อกชองทางหนงทเปนทงเวทและกลไกในการเจรจาระหวางฟลปปนสในฐานะรฐ

สมาชกของอาเซยนและจนในฐานะรฐภายนอก

บทท

5


ขอพพาทในทะเลจนใตสะทอนใหเหนถงความพยามยามของอาเซยนในฐานะ

“ประชาคมความมนคง” (Security Community) (โปรดด Acharya, 2001)

ในการสงเสรมใหเกดสนตภาพและเสถยรภาพในเอเชยตะวนออกเฉยงใตโดย

ปราศจากการแทรกแซงจากรฐมหาอ�านาจ โดยอาเซยนมกรอบการเจรจาการเจรจา

หารอดานความมนคงในภมภาค (security dialogue) ผานการประชมรฐมนตรตาง

ประเทศอาเซยน (ASEAN Ministerial Meeting – AMM) การเจรจาเจาหนาท

อาวโสอาเซยน-จน (Senior Officials Meeting) และการประชมวาดวยความรวมมอ

ดานการเมองและความมนคงในภมภาคเอเชย-แปซฟก (ASEAN Regional Forum:

ARF) เปนส�าคญ (ประภสสร, 2554ค)

บทบาทของอาเซยนตอปญหาขอพพาทเขตแดนในทะเลจนใตเรมตนเมอป

ค.ศ.1992 เมออาเซยนเรยกรองใหมการแกไขปญหาความขดแยงอยางสนตวธ

(ประภสสร, 2554ค) ตอมาอาเซยนและจนตางลงนามในปฏญญาจรรยาบรรณ

ของรฐภาคในทะเลจนใต (Declaration on the Code of Conduct of Parties in

the South China Sea: DOC) ในป ค.ศ.2002 เพอสรางความไววางใจระหวางกน

(Hsiu, 2010 : 2) อยางไรกตามแต DOC มสถานะเปนเพยงแถลงการณทไมม

พนธะผกพนตามกฎหมายระหวางประเทศ (วศราและวรศกด, 2554 : 181)

กาวตอไปของการแกไขปญหาจงเปนการแสวงหาแนวทางในการน�าปฏญญาไป

ปฏบต (ประภสสร, 2554ค) ผานการจดท�าแนวทาง (guideline) ซงไดรบการ

อนมตจากทประชมรฐมนตรตางประเทศอาเซยนทบาหลเมอเดอนกรกฏาคม ค.ศ.2011

ซงเปนนมตหมายอนดในสการจดท�าจรรยาบรรณ หรอ แนวทางปฏบต (code of

conduct) (ประภสสร, 2554ค) เพอแกไขปญหาขอพพาทเขตแดนในทะเลจนใต

ตอไปในภายภาคหนา อยางไรกตามรฐผเรยกรองกรรมสทธ (claimant) กขาด

เอกภาพในการยอมรบแนวทางปฏบตดงกลาว โดยเฉพาะอยางยงเวยดนามและ

ฟลปปนส (Abbugao, 2011) ถงแมอนโดนเซยในฐานะประธานอาเซยนจะม

บทบาทส�าคญยงตอการจดท�าแนวทางปฏบตซงใชระยะเวลายาวนานกวา 9 ป จง

ไดรบฉนทามต (consensus) ทงจากรฐสมาชกอาเซยนและจน หากแตกการรบรอง

แนวทางปฏบตดงกลาวเปนเพยงการยอมรบในเชงหลกการ ไมไดเปนการประกน

บทท 5


วารฐสมาชกอาเซยนและจนจะบรรลขอตกลงในการสรางแนวทางปฏบตรวมกนไดส�าเรจแตอยางใด ยงไปกวานนแมวาจนจะใหความรวมมอและพรอมทจะเจรจา แตจนเองกมทาททแขงกราวตอการอางกรรมสทธในบรเวณทะเลจนใต พจารณาไดจากค�ากลาวของ Jiang Yu โฆษกกระทรวงการตางประเทศจนซงกลาววา “จนมอ�านาจอธปไตยอนมอาจโตแยงไดเหนอเกาะ Nansha (สแปรตลย) และบรเวณนานน�าโดยรอบ” (China Defense Mashup, 2011) โดยค�ากลาวขางตนเปนจดยนของจนทถกกลาวซ�าอยางตอเนองโดยกระทรวงการตางประเทศจนเมอมการกลาวถงประเดนปญหาในบรเวณทะเลจนใต

ภายใตสภาวะกลนไมเขาคายไมออกทางความมนคง (Security Dilemma) ในเขตแดนทะเลจนใต (โปรดดเพมเตมใน Collins, 2000) นโยบายตางประเทศและทาทของสหรฐฯตอรฐในเอเชยตะวนออกเฉยงใตฉายภาพของสหรฐฯในฐานะของผสนบสนนใหเกดเวทเจรจาแบบพหภาค (multilateral forums) ตลอดจนแสวงหาแนวทางแกไขปญหา (resolution) โดยยดหลกกฏหมายระหวางประเทศเปนส�าคญ (Simon,2011) นอกจากนสหรฐฯยงตรวจสอบการเจรจาตอรองของจนกบบรรดารฐทออนแอกวาในเอเชยตะวนออกเฉยงใตไปพรอมๆกน (Yujuico, 2010) สหรฐฯในยคของประธานาธบด Obama และ รฐมนตรตางประเทศ Clinton ใหความส�าคญกบเอเชยตะวนออกเฉยงใต ตลอดจนปญหาและเวทการเจรจาแบบพหภาคโดยเฉพาะอยางยงในกรอบการเจรจา ARF โดย Clinton ไดเขารวมการประชม ARF ณ กรงฮานอย ประเทศเวยดนามเมอป ค.ศ. 2010 พรอมทงย�าจดยนของสหรฐฯตอทประชมวา

ผลประโยชนแหงชาตของสหรฐฯในบรเวณทะเลจนใต ไดแก เสรภาพแหงการเดนเรอ (freedom of navigation) และการเขาถงแบบเสร (open access) โดยเคารพตอกฏหมายระหวางประเทศเปนส�าคญ (Burns, 2010 : 2)

อยางไรกตามวาระซอนเรน (hidden agenda) ของสหรฐฯในภมภาคน มไดเปนไปตามค�ากลาวของ Clinton หรอ เพอรกษาไวซงสนตภาพและเสถยรภาพ ในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต (Yuanzhe, 2011) หากแตยทธศาสตรหลกของสหรฐฯในภมภาคน คอ การสรางเขตอทธพลในเอเชยตะวนออกเฉยงใต เพอถวง

ดลอ�านาจและสกดกนการกาวขนมาครองความเปนเจาของจนนนเอง

บทท

5


3.4 ความขดแยงในป 2011 กบ บทบาทของมหาอ�านาจ

ทามกลางสภาวะกลนไมเขาคายไมออกทางความมนคงทงในระดบโลกและ

ระดบภมภาค การพฒนาขดความสามารถทางทหารอยางรวดเรวของจน ทงก�าลงรบ

ทางอากาศและก�าลงรบทางเรอ ไมเพยงแตสรางความกงวลใจใหกบสหรฐฯ วาการ

เปลยนผานทางอ�านาจในระบบระหวางประเทศก�าลงใกลความจรงมากขนทกท

หากแตยงสรางความหวาดระแวงใหกบรฐเพอนบานทมพรมแดนและพนทพพาท

กบจนดวย ความขดแยงเหนอทะเลจนใตระหวางจนและฟลปปนส รวมทงรฐอนๆ

โดยเฉพาะเมอโครงการพฒนาก�าลงรบของจน โดยเฉพาะเรอบรรทกเครองบน

เครองบนลองหน (stealth aircraft) และขปนาวธตอตานเรอผวน�า (anti-ship ballistic

missile) ซงทงสามโครงการมพสยโจมตถงรฐคกรณในขอพพาททะเลจนใต ไตหวน

และกองเรอทเจดของสหรฐฯ (Marcus, 2011)

ในตนป 2011 ความขดแยงระหวางจนและฟลปปนสด�าเนนมาอยางตอเนอง

แตสถานการณไดตงเครยดมากขนเมอเรอลาดตระเวนของจนไดโจมตขเรอส�ารวจ

สองล�าของฟลปปนสในนานน�าภายในเขตเศรษฐกจจ�าเพาะของฟลปปนส รฐบาล

ฟลปปนสไดเรยกรองใหรฐบาลจนปฏบตตามอนสญญาสหประชาชาตวาดวย

กฎหมายทะเล อยางไรกตามทางการจนใหการปฏเสธและยนยนสทธอธปไตยเหนอ

นานน�าดงกลาว ในการนจนตองการทจะเจรจาเพอแกไขปญหาขอพพาทแบบทวภาค

กบฟลปปนส แตฟลปปนสเลอกทจะรองขอความชวยเหลอจากสหรฐฯ (Orendain, 2011b)

โดยสหรฐฯกไดใหการรบรองความชวยเหลอตอฟลปปนสตามสนธสญญาทไดลง

นามไว ดงค�ากลาวของ Harry Thomas เอกอคราชทตสหรฐฯประจ�าฟลปปนสทวา

“ฟลปปนสและสหรฐฯเปนพนธมตรทางสนธสญญายทธศาสตร เราเปนหนสวนกน

เราจะปรกษาหารอและท�างานรวมกนตอไปในทกประเดนรวมทงทะเลจนใตและ

เกาะสแปรตลย” (Ibid.) นอกจากนนจดยนของสหรฐฯยงเหนไดชดเจนจาก

ค�ากลาวของ Clinton ในประเดนขอพพาททะเลจนใตทใหความส�าคญกบพนธกรณ

ในการปองกนฟลปปนสและเคารพตอสนธสญญาปองกนรวมกนระหวางทงสองรฐ

(Reuters, 2011)

บทท 5


ในแงนจงน�าไปสค�าถามทส�าคญวาเหตใดฟลปปนสจงเลอกทจะรองขอความ

ชวยเหลอจากสหรฐฯ มากกวาจะใชเวทพหภาคและกลไกของอาเซยนซงจนเปนคเจรจา

ทางเลอกของฟลปปนสดงกลาวจงสะทอนใหเหนปญหาในการจดการความขดแยง

ของอาเซยน โดยเฉพาะเมอคกรณเปนรฐมหาอ�านาจ และรฐสมาชกอาเซยนอนเปน

รฐคกรณในขอพพาทเชนเดยวกน นอกจากนนในมตทางการเมองและความมนคงแม

อาเซยนจะมองคกร (organ) และระบอบ (regime) เกยวกบการเจรจาแกไขปญหา

ระหวางประเทศ แตทงองคกรและระบอบเหลานนมลกษณะเปนเวทเจรจา ไมได

มสถานะผกพนตามกฎหมายจงเปนการยากทจะจ�ากดพฤตกรรมของทงรฐสมาชก

และรฐภายนอกได ทส�าคญทสดบทเรยนในอดตไดชใหเหนวารฐสมาชกอาเซยนจะ

ไมยอมใหอาเซยนในฐานะองคการมาจ�ากดทางเลอกทรฐเหนวาเปนความจ�าเปน

(Narine, 2002 : 201) ดงนนจากกรณขอพพาทสงทปรากฏชดเจน คอ การเลอก

ทจะพงพงความชวยเหลอจากรฐมหาอ�านาจภายนอกทมความสมพนธอนดมานบ

อดตในการปองปรามพฤตกรรมของอกมหาอ�านาจหนงในปญหาความขดแยง

หรออกนยหนงอาจกลาวไดวา ฟลปปนสตองการโนมนาวใหสหรฐฯ ประกาศเขต

อทธพลโดยพฤตนยโดยการคงกองก�าลงไวในภมภาค และรบรองความปลอดภย

จากภยคกคามจากรฐมหาอ�านาจอน เพอทจะลากเสนแบงไมใหฟลปปนสตกอย

ภายใตรมเงาของจนเชนเดยวกบรฐเอเชยตะวนออกเฉยงใตภาคพนทวป

บทสรปในหวขอ 2.4 ผเขยนไดเนนขอควรพจารณาสประการเพอเปนเกณฑในการ

อธบายการด�ารงอยของเขตอทธพล ในหวขอสดทายนจงเปนการยอนกลบไปตอบค�าถาม

ขอควรพจารณาทงสขอขางตนจากกรณศกษาปญหาพพาททะเลจนใต ประการแรก

ฟลปปนสในฐานะรฐในเอเชยตะวนออกเฉยงใตและสมาชกอาเซยนมภมหลงและ

รปแบบความสมพนธอนดกบสหรฐฯในฐานะรฐมหาอ�านาจภายนอกและอดตเจา

อาณานคม ผานสนธสญญาและความรวมมอทางทหารตางๆ ส�าหรบความสมพนธ

กบจนแลวเปนไปในทางตรงขาม โดยเฉพาะเมอทงสองรฐมขอพพาทพรมแดนมา

เปนเวลานาน นอกจากนนความสมพนธกบรฐภายในภมภาคอน ๆ กไมไดมความ

บทท

5


ราบรน และมความแตกตางหลากหลายโดยเฉพาะในเรองผลประโยชน นอกจากน

รฐเหลานนกเปนรฐคกรณทอางสทธอธปไตยเหนอทะเลจนใตเชนกน ประการ

ทสอง ลกษณะของความขดแยงระหวางฟลปปนสและรฐคกรณอนกบจนเหนอ

ทะเลจนใตมลกษณะทไมสมมาตรในขดความสามารถทางทหาร กลาวคอ รฐคกรณ

ในเอเชยตะวนออกเฉยงใตรวมทงฟลปปนสมศกยภาพทางทหารทต�ากวามาก

ในแงนทางเลอกทจะรองขอการรบประกนและความชวยเหลอจากรฐมหาอ�านาจ

ภายนอกซงมความสมพนธอนดและมผลประโยชนรวมกนยอมเปนทางเลอกทม

เหตผล ประการทสาม ดงทไดกลาวไปแลววาทางเลอกในการพงพงก�าลงรบจากรฐ

ภายนอกทมขดความสามารถทางทหารใกลเคยงหรอเหนอกวารฐคพพาทเปนทาง

เลอกทสมเหตสมผล ทงนเพราะประเดนเรองบรณภาพแหงดนแดน และความมนคง

ของชาต เปนเรองทส�าคญเรงดวนเหนอสงอนใด (priority) ของทกรฐ ดงนนเมอ

ขอพพาทเกยวเนองกบเรองดงกลาว การใชกลไกทไมอาจรบรองหรอปองปราม

การใชก�าลงทหารของรฐคพพาท อาท เวทพหภาคของอาเซยนทไมมผลใชบงคบ

ตามกฎหมายระหวางประเทศ จงไมใชทางเลอกทตอบสนองตอความจ�าเปนทาง

ยทธศาสตร ในแงนจงยอมสงผลกระทบอยางหลกเลยงไมไดตอเหตผลในการด�ารงอย

(raison d’être) ของอาเซยนในฐานะองคการภมภาคทมจดมงหมายทจะรกษา

สนตภาพและเสถยรภาพของภมภาคและรฐสมาชก ประการสดทาย การตอบสนอง

ของสหรฐฯในฐานะรฐมหาอ�านาจเปนไปตามขอเรยกรองของฟลปปนสในฐานะ

รฐภายในภมภาค โดยการรบประกนความชวยเหลอทางทหารและประกาศ

ผลประโยชนแหงชาตของตนเหนอบรเวณนานน�าทเปนกรณพพาทดงกลาว ในแงน

แสดงใหเหนถงผลประโยชนทางยทธศาสตร และภมรฐศาสตรของสหรฐฯอยาง

ชดเจนซงสอดคลองกบนโยบายตางประเทศสหรฐฯในภาพรวมทตองการปด

ลอมการขยายอทธพลของจนในทกรปแบบ โดยเฉพาะในภมภาคทมความส�าคญ

ทางยทธศาสตรและผลประโยชนแหงชาตของสหรฐฯ นอกจากนนปญหาพพาท

เหนอทะเลจนใตและขอเรยกรองของฟลปปนสเปรยบเสมอนบตรเชญในสหรฐฯ

คงบทบาทและขยายอทธพลของตนภายในภมภาคซงกอนหนาถกท�าใหลดนอยถอยลง

กลาวโดยสรปจากปญหาพพาททะเลจนใตระหวางจนกบฟลปปนสและบทบาท

บทท 5


ของสหรฐฯในการตอบสนองตอความขดแยงดงกลาวแสดงใหเหนถงการแยงชง

แผขยายเขตอทธพลของรฐมหาอ�านาจ คอ จนและสหรฐฯในภมภาคเอเชยตะวน

ออกเฉยงใต โดยสหรฐฯและฐานะรฐมหาอ�านาจภายนอกมผลประโยชนรวมกบรฐ

เอเชยตะวนออกเฉยงใตทเปนคพพาทในความขดแยง อยางไรกตามปญหาพพาท

ดงกลาวในฐานะกรณศกษาอาจไมสามารถท�าใหเหนภาพกวางของเขตอทธพลท

ด�ารงอยและปรากฏชดเจนมากขนได เพราะยงมรฐเอเชยตะวนออกเฉยงใตอกจ�านวน

หนงทมความสมพนธอนแนนแฟนกบสหรฐฯ อาท สงคโปร เปนตน ดงนนแม

อาเซยนในฐานะองคการภมภาคทรณรงคใหเอเชยตะวนออกเฉยงใตเปนภมภาค

ทปราศจากการแทรกแซงจากมหาอ�านาจภายนอก แตในทางปฏบตแลวภมภาค

เอเชยตะวนออกเฉยงใตถกแบงเปนเขตอทธพลของสองมหาอ�านาจทขบเคยวกน

ในระบบระหวางประเทศทมแนวโนมจะกลายเปนสงครามเยนครงใหม

บทท

5



ขจต จตเสว. 2552. องคกำรระหวำงประเทศ: องคกำรระหวำงประเทศในกระแส

โลกำภวตนและภมภำคภวฒน. กรงเทพมหานคร : วญญชน.

เขยน ธระวทย. 2541. นโยบำยตำงประเทศจน. กรงเทพมหานคร : ส�านกงานกองทน


จฑาทพ คลายทบทม. 2551. หลกควำมสมพนธระหวำงประเทศ. กรงเทพมหานคร :

ส�านกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ฑภพร สพร. จาก 9/11 ถงสงครามอรก : พจารณาการครองอ�านาจน�าของสหรฐอเมรกา

ผานแนวคดนโอกรมเชยน (Neo-Gramscianism).

http://www.midnightuniv.org/จาก-911-ถงสงครามอรก 23 กรกฎาคม 2554.

ประภสสร เทพชาตร. “ผลการประชมรฐมนตรตางประเทศอาเซยนทบาหล.” ไทยโพสต

(28 กรกฎาคม 2554)

. “ขอเสนอบทบาทของอาเซยนในการแกปญหาความขดแยงในทะเลจนใต.” ไทยโพสต

(14 กรกฎาคม 2554) : 4.

. 2554ก. ยทธศำสตรสหรฐฯตอเอ ตะวนออกเฉยงใต. กรงเทพมหานคร :

เสมาธรรม.

ภวน บณยะเวชชวน. 2554. สหรฐอเมรกำ กบ ควำมสมพนธระหวำงประเทศ:

นยของนโยบำยตำงประเทศ ตอ กำรโตเถยงทำงทฤษฎ. กรงเทพมหานคร :

โครงการสหรฐอเมรกาศกษา สถาบนศกษาความมนคงและนานาชาต.

. 2553ข. “วถอาเซยนกบปญหาสทธมนษยชนในพมา (1988-2005).” Veridian

E-Journal 3 ,1 : 122-138.

. อาเซยนในศตวรรษท 21 : จากทศนะภมภาคนยมใหม. วำรสำรรฐศำสตรและ

รฐประศำสนศำสตร 1,1 (2553ก) : 23-45.

วศรา ไกรวฒนพงศ และ วรศกด มหทธโนบล. 2554. จนกบควำมมนคงของมนษย.

กรงเทพมหานคร : โครงการวจยความรวมมอนานาชาตกบความมนคงของมนษย.

(เอกสารประกอบการสมมนาระดบชาต)

Abbugao, M. “China seeks to east tensions.” Bangkok Post (July 22, 2011)

บทท 5


Acharya, A. 2001. Constructing a Security Community in Southeast AsiaASEAN

and the Problem of Regional Order. London and New York : Routledge.

. “ASEAN and the Management of Regional Security.” Pacific Affairs 71,2

(1998) : 195-214.

ASEAN Secretariat. Zone of Peace, Freedom and Neutrality Declaration Malaysia.

http://www.asean.org/1215.htm July 22, 2011

Bacho, P. “U.S.-Philippine Relations in Transition : The Issue of the Bases.” Asia

Survey 28,6 (1988) : 650-660.

Banlaoi, R.C.. “The Role of Philippine-American Relations in the Global Campaign

against Terrorism: Implications for Regional Security.” Contemporary

Southeast Asia 24,2 (2002) : 294-312.

Brzezinski, Z. 1997. The Grand Chessboard: American Primacy and Its Geostrategic

Imperatives. New York : Basic Books.

Bunyavejchewin, P. “Theories of international politics after the incident of 9/11:

The richness and weakness of realist tradition in the twentieth-first century.”

Kasetsart Journal : Social Sciences 33,1 (2012) (forthcoming)

. “American motives behind the Vietnam War: A neo-realist perspective.

Veridian E-Journal 4,1 : 383-393.

Castro, R. C. D. China, the Philippines, and U.S. Influence in Asia.

http://www.aei.org/docLib/20070705_21909AO200702_g.pdf August

1, 2011.

Chanrobles. RP-US MUTUAL DEFENSE TREATY.

http://www.chanrobles.com/mutualdefensetreaty.htm July 26, 2011,

China Defense Mashup. “Factbox: Nansha (Spratly Island) indisputable Territory.”

http://www.china-defense-mashup.com/factbox-nansha-spratly-island-

indisputable-territory.html June 15, 2011

Chomsky, N. 1972. “The Pentagon Papers and U.S. Imperialism in South East

Asia.” In N. Chomsky et al., Spheres of Influence in the Age of Imperialism,

p. 5-42. Nottingham : Spokesman Books.

บทท

5


Collins, A. 2000. The Security Dilemmas of Southeast Asia. Singapore : Institute

of Southeast Asian Studies.

Deng, Y. 2008. China’s Struggle for Status : The Realignment of International

Relations. Cambridge : Cambridge University Press.

Fawcett, L. 2008. “Regional Institutions.” In Security Studies : An Introduction,

Pp 307-342. P. D. Williams (Ed.) , London : Routledge.

Huntington, S. P. “The Clash of Civilizations?.” Foreign Affairs 72,3 (1993) : 22-49.

Geller D. S., and Singer J. D. 1998. Nations at War: A Scientific Study of International

Conflict. Cambridge : Cambridge University Press.

Ghebhardt, A. O. “The Soviet System of Collective Security in Asia.” Asian Survey

13,12 (1973) : 1075-1091.

Guangjin, C. US, Philippines hold drills near South China Sea.

http://www.chinadaily.com.cn/world/2011-06/29/content_12798142.

htm August 13, 2011

Kennedy-Pipe, C. 2007. The Origins of the Cold War. Basingstoke : Palgrave Macmillan.

Kramer, M. 1996. “The Soviet Union and Eastern Europe: Spheres of Influence.”

In Explaining International Relations Since 1945, Pp 98-125. N. Woods

(Ed.), Oxford : Oxford University Press.

Marcus, J. China extending military reach.

http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-pacific-13761711 September 28, 2011

Maritime Security. Mutual Security.

http://maritimesecurity.asia/free-2/maritime-security-asia/mutual-security/

August 28,2011

Narine, S. “Forty Years of ASEAN : A Historical Review.” The Pacific Review 21,4

(2008) : 411-429.

. 2002. Explaining ASEAN : Regionalism in Southeast Asia. Boulder, CO :

Lynne Rienner Publishers.

บทท 5


Orendain, S. Philippines Removes Foreign Markers From Disputed South China Sea

Reefs. VOANews.

http://www.voanews.com/english/news/asia/east-pacific/Philippines-Says-

it-Removed-Disputed-South-China-Sea-Markers-123900539.html

September 27, 2011

. South China Sea on Agenda as Philippine President Heads to Beijing.

VOANews.

http://www.voanews.com/english/news/asia/South-China-Sea-on-

Agenda-as-Philippine-President-Heads-to-Beijing-128306508.html

September 12, 2011

Organski, A. F. K. 1958. World Politics. New York : Alfred A. Knopf.

Rahawestri, M. A. “Obama’s Foreign Policy in Asia : More Continuity than Change.”

Security Challenges 6,1 (2010) : 109-120.

Reuters. US backs Philippines on South China Sea.

http://www.ft.com/cms/s/0/9bda2a16-9df1-11e0-958b-0144feabdc0.

html#axzz1ZEqkhoxp September 27, 2011

Rosen, S. J., and Jones, W. S. 1977. The Logic of International Relations. 2nd ed.

Cambridge, MA : Winthrop Publishers.

Severino, R. C. 2008. ASEAN. Singapore : Institute of Southeast Asian Studies.

Simon, S. US Relations in the South China Sea.

http://newasiarepublic.com/?p=29993 September 8, 2011

Solomon, R. L. 1969. Boundary Concepts and Practices in Southeast Asia. Santa

Monica, Calif. : Rand Corporation.

Sugai, C. M. 2009. U.S.-Philippine Security Relations after Base Closure (1991-1999).

http://www.hpu.edu/CHSS/History/GraduateDegree/MADMSTheses/

files/2/CourtneyMomialohaSugaiCompletedMADMSthesisFeb2010.pdf

July 30, 2011

บทท

5


Tan, Avimar. Philippine-U.S. Military Relations Post-9/11 : Implications for

Philippine Security Policy in the Context of an Emergent China.

http://www.scribd.com/doc/56431103/Philippine-US-Military-Relations-

Post-9-11 August 20, 2011

Viotti, P. R. 2010. American Foreign Policy. Cambridge : Polity Press.

Walters, M. 1995. Globalization. London : Routledge.

Wong, E. Beijing Warns U.S. About South China Sea Disputes.

http://www.nytimes.com/2011/06/23/world/asia/23china.html August

16, 2011

Xinhua. Philippine president Benigno Aquino to visit China.

http://news.xinhuanet.com/english2010/video/2011-08/28/c_131079502.

htm September 10, 2011

Yujuico, E. The real story behind the South China Sea dispute. Situation Analysis.

http://www2.lse.ac.uk/IDEAS/programmes/southEastAsiaProgramme/

pdfs/SA_southchinaseadispute.pdf August 31, 2011

วถครอบครวชาวเอเชยในศตวรรษท 21 21ST CENTURY ASIAN FAMILY

6บทท

เอะมโกะ โอะชอะอ : ผแตง/ผแปล

วรเวศม สวรรณระดา และคณะ : บรรณาธการ และคณะ

บญอย ขอพรประเสรฐ : ผวจารณ


บทท

6

หนงสอเลมนแปลจากตนฉบบภาษาญปน ภายใต

หวขอเรองวา “นจอชเซะก อะจอะ คะโสะก” ซงแปล

ความเปนภาษาไทยวา “วถครอบครวชาวเอเชยใน

ศตวรรษท 21” โดย วรเวศม และอรรถยา สวรรณระดา

ตนฉบบภาษาญปนเรยบเรยงขนจากฐานขอมลของ

งานวจยเรอง “การเปรยบเทยบเพศสภาพของประเทศ

ตาง ๆ ในเอเชย : ญปน เกาหลใต จน ไทย และสงคโปร

ซงมนกวจยจากประเทศญปนรวมกบนกวจยจาก

ประเทศเกาหลใต จน และไทย โดยการน�ารายละเอยดของกรณศกษาตาง ๆ ทไดมา

ระหวางการด�าเนนการวจยมาเรยบเรยงเปนบทความสนเพอตพมพเผยแพรใน

หนงสอพมพเกยวโต รวมทงหมด 43 ตอน หลงจากนนจงไดน�ามาพมพรวมเลม

เปนหนงสอเลมนในป ค.ศ. 2006 และไดรบการแปลเปนภาษาไทยในป ค.ศ. 2011

เนอหาของหนงสอเลมนประกอบดวยเนอหาหลกทเรยบเรยงจากขอมลของ

งานวจย 7 บทดวยกน ประกอบดวย บทท 1 การอยรวมยคสมย บทท 2 เลยงเดก

อยางไร บทท 3 ความเปนอยในวยชรา บทท 4 งานบานกบอาหาร บทท 5 อนาคต

ของเพศสภาพ บทท 6 โลกาภวตน และบทท 7 ยอนดญปน นอกจากเนอหาหลก 7 บท

ดงกลาวแลว ส�าหรบหนงสอฉบบแปลเลมน ผเขยนชาวญปนไดเพมเนอหาบทเสรม

1อาจารยประจ�าสาขาวชาสาขาวชาการสอสารการเมองบรณาการ คณะนเทศศาสตร มหาวทยาลยเกรก

วถครอบครวชาวเอเชยในศตวรรษท 21 21ST CENTURY ASIAN FAMILY6บทท



บญอย ขอพรประเสรฐ : ผวจารณ 1


บทท 6

ฉบบแปลอกหนงบทในชอเรอง “ครอบครวไทย: จากมมมองของนกวชาการญปน”

ในขณะเดยวกนผแปลชาวไทยกไดเขยนบทความเชงสรปสงเคราะหเพมเตมอก

หนงบทเปน “บทน�าฉบบแปล” อกดวย โดยเนอหาในบทน�านนเปนการวเคราะห

สงคมครอบครวไทยในปจจบน โดยอาศยขอมลจากเนอหาหลกของหนงสอวถครอบครว

ชาวเอเชยในศตวรรษท 21 เปนฐานในการวเคราะห

ส�าหรบเนอหาหลกโดยรวมของหนงสอเลมน เปนการฉายใหเหนสภาพความเปนอย

ของครอบครวญปน ภายใตสงคมสงวย อตราการเจรญพนธต�า และโลกาภวตน


และ ไทย ไมวาจะเปนเรองการดแลผสงอาย การแตงงาน การมบตรและการเลยงดบตร

ทงวยทารกหรอวยเรยน การแบงบทบาทระหวางพอกบแม การเขามาของชาวตางชาต

ลวนแลวแตเปนโจทยรวมกนแหงยคสมยของครอบครวชาวเอเชยดวยกนทงสน

ครอบครวชาวเอเชยตอบสนองตอโจทยเหลานอยางไร เครอญาต เพอนบาน ชมชน

ธรกจ รฐบาลกลาง ทองถน องคกรไมแสวงหาก�าไร รวมไปถงชาวตางชาต เขามาม

บทบาทในครอบครวชาวเอเชยในยคสมยนอยางไรและมากนอยเพยงไร คณะผเขยน

ไดรวมกนตอบโจทยดงกลาวโดยใชขอมลการส�ารวจเชงลก จากสภาพความเปนจรง

ของครอบครวชาวเอเชยในประเทศตาง ๆ ทเปนสนามวจย

ในเนอหาหลก 7 บทของหนงสอเลมน กลาวไดวามการน�าเสนอทนาสนใจ อานแลว

ไมนาเบอเนองจากเปนการน�าเสนอในรปบทความกงวชาการขนาดสน ในลกษณะ

ของกรณศกษาของแตละครอบครวของประเทศตาง ๆ ใน 5 ประเทศทไดด�าเนนการ

เกบขอมล ชอบทแตละบทกคอประเดนหลก (Theme) ทวางไว จากนนกน�าเสนอ

บทความกรณศกษาตามประเดนยอยทไดจากประเทศเกาหลใต จน ไตหวน สงคโปร

และ ไทย โดยในการน�าเสนอประเดนศกษาของแตละประเทศนน ผเขยนกไดเปรยบเทยบ

กบกรณท�านองเดยวกนทเกดขนในประเทศญปนไปพรอม ๆ กนเพอฉายใหเหนภาพ

ของสงคมครอบครวญปนทชดเจนยงขน พรอมกบการเรยนรกรณของประเทศอน ๆ

ไปดวย

เนอหาในบทท 1 ภายใตประเดนหลก “กำรอยรวมยคสมย” ไดหยบกรณ

ครอบครวไทยในกรงเทพมหานครมาน�าเสนอ 2 กรณดวยกน โดยชใหเหนวา โครงสราง


บทท

6

สงคมในกรงเทพมหานครนนโดยทวไปเปนกลมชนชนกลางทมาจากการสรางฐานะ

ยกระดบคณภาพชวตของตนเอง โดยเฉพาะจากการอยรวมกบครอบครว หรออย

ในแหลงชมชนแออดไปสรางครอบครวตนเองในแหลงทอยใหมซงเปนทาวนเฮาส

หรอบานจดสรรทมขนาดใหญขน มสภาพแวดลอมทดขน ในขณะเดยวกนสงคม

กรงเทพมหานครไดกลายเปน “สงคมแหงวฒการศกษา” ทผคนจ�านวนมากตางมงส

การเรยนนอกเวลาท�างานปกตเพอหวงเพมวฒการศกษาใหกบตนเอง เพราะเหตวา

วฒการศกษานนไดกลายเปนปจจยส�าคญประการหนงในการเลอนชนทางสงคม

นอกจากน ในกลมผหญงกมความนยมในการศกษาตอเพอเพมคณวฒใหกบตนเอง

มากขน เพราะนอกเหนอจากการเลอนฐานะทางสงคม การปรบต�าแหนงหนาททางการงาน

แลวยงเปนการสรางโอกาสใหแกตนเองในเรองของการมคครองอกดวย โดยเฉพาะ

อยางยงโอกาสทจะไดรจกกบผชายทเปนระดบผบรหาร และน�าไปสการไดแตงงาน

กบผบรหารอนเปนเสนทางทจะท�าใหตนเองประสบความส�าเรจในชวตเหนอคนอน ๆ

เนอหาบทท 2 กลาวถงประเดน “กำรเลยงเดก” ซงน�าเสนอใหเหนถงรปแบบ

และวธการเลยงดบตรของครอบครวในสงคมประเทศตาง ๆ ทท�าการศกษา เรมจาก

ครอบครวชาวเกาหลใตทผหญงเปนผรบภาระในการเลยงดบตร แตกไดรบการสนบสนน

จากทงพอ แม และญาตพนอง รวมไปถงกลมเพอนบานทตางตองรบภาระเลยงดบตร

เชนเดยวกน ท�าใหภาระการเลยงดบตรไมใชเรองยากและโดดเดยวส�าหรบแมบาน

ชาวเกาหลใต เชนเดยวกบครอบครวชาวไตหวนทมกจะมพอ แม และญาตพนอง

มาชวยเลยงดบตร ในขณะทคสามภรรยามกออกไปท�างานนอกบานทงค สวนครอบครว

ชาวไทยซงในยคใหมมกเปนครอบครวเดยวทสามภรรยาท�างานทงค และตองชวย

เลยงดบตรดวยกน ซงภาระหนกมกตกเปนของฝายหญง ส�าหรบครอบครวไทยนน

หนงสอเลมนไดฉายภาพใหเหนวามภาระหนก เนองจากตองทมเทใหกบการศกษา

ของบตรอยางมาก ซงผลกระทบประการหนงทเกดขนคอภาวะความวตกกงวลทเพมขน

ในขณะทครอบครวชาวจนกเรมมการเปลยนแปลงไปมาก โดยครอบครวยคใหม

จ�านวนมากทผชายกลายมาเปนคนท�างานบาน และเลยงดบตร ซงสามารถท�าไดด

โดยเฉพาะอยางยงในเรองการหงหาอาหารเพราะผชายจนมกปรงอาหารเกง นอกจากน

ในบางครอบครวจะมป ตามาชวยเลยงดบตรดวย


บทท 6

บทท 3 น�าเสนอประเดน “ควำมเปนอยในวย ” ชใหเหนวา ในประเทศจน

ผสงอายเรมมการซอบานพกหรออาคารพกอาศย และยายตนเองไปอยในแถบ

ชานเมอง กลายเปนศนยรวมของผสงอาย ซงผเขยนชใหเหนวาเปนความแตกตาง

กบหลายประเทศอน ๆ ทการยายไปอยชานเมองนนมกเรมตนจากมนษยเงนเดอน

เปนสวนใหญ ในขณะเดยวกน กรณของประเทศไทยพบวา มผสงอายจ�านวนมากท

ใชชวตในสถานพยาบาลหรอสถานดแลผสงอาย โดยมบตรหลานหรอบคคลในครอบครว

ทไมไดท�างานหรอมเวลาวางคอยหมนเวยนไปดแล สวนในไตหวนนน ผสงอายโดย

ทวไปมกอาศยอยรวมกบบตร โดยท�าหนาทชวยเลยงดหลาน ท�างานบาน และหงหาอาหาร

โดยเฉพาะอยางยงอาหารเยนทคนในครอบครวมกจะตองกลบมารวมรบประทานอาหาร

ดวยกนโดยพรอมเพรยง ซงรปแบบดงกลาวนคลายคลงกบประเทศสงคโปร เพยงแตวา

ในสงคโปรนนมระบบคมครองทางสงคมโดยภาครฐเขามาดแลดวย กลาวคอมระบบ

กองทนส�ารองเลยงชพกลาง (Central Provident Fund : CPF) ซงจะใหนายจางและ

ลกจางรวมสะสมเงนเขบญช CPF ส�าหรบเปนคาใชจาย และเงนบ�านาญในยามชราภาพ

บทท 4 “งำนบำนกบอำหำร” เรมตนทประเทศสงคโปร โดยกลาวถง “บรรทดฐาน

ของการท�าอาหารเองทบาน” นนไมมบทตายตว โดยเฉพาะอยางยงครอบครวท

สามภรรยาท�างานทงคมกจะแบงหนาทกนดแลลก และรบประทานอาหารกนนอกบาน

สวนงานบานกมกจางคนรบใชเปนผดแล ในขณะทประเทศเกาหลใตพบวา บทบาท

ของผชายในการชวยดแลลก การท�างานบานและการจดเตรยมหงหาอาหารมมากขนกวา

ในชวงป ค.ศ. 1999 นอกจากน ครอบครวชาวเกาหลใตมกไมคอยนยมจางคนอน

มาท�างานบาน แตจะชวยกนท�าแมวา จ�านวนชวโมงเฉลยในการท�างานบานของผหญง

จะมากกวาผชายประมาณ 5 เทากตาม ส�าหรบในประเทศไทยผเขยนชใหเหนวา

ผหญงไทยในกรงเทพมหานครกบงานบานนนมความสมพนธกนแบบหลวม ๆ

กลาวคอ การท�างานบานนนไมไดถกตราคาใหความส�าคญวาเปนงานของสตร จงม

การแบงภาระงานบานใหคนอน ๆ ท�าไดงาย อาจจะเปนสาม สมาชกคนอน ๆ ใน

ครอบครว หรอการจางบคคลภายนอกท�า ซงภาพดงกลาวสวนหนงสะทอนใหเหนไดจาก

การซกรดผาทมกมการสงรานซกรดหรอการจางคนรบใชมาจดการให และอาหาร

ใสถงพลาสตกทมขายทวไปตามทองตลาด เปนตน สวนในประเทศจนพบวา ใน


บทท

6

หลายครอบครวภาระการท�างานบานตกเปนของ “คนทมอยงวางอย” ซงมกไดแก

ปยาตายาย ทมาอาศยอยกบบตรนนเอง โดยเฉพาะอยางยงภาระในการท�าอาหาร

มกตกเปนหนาทของฝายชาย และมกจะเปนวาพอบานนนท�าอาหารเกงและอรอยกวา

แมบาน แตอยางไรกตามโดยเฉลยแลวจ�านวนชวโมงในการท�างานบานของผหญง

กยงมากกวาผชายอยด

บทท 5 “อนำคตของเพศสภำพ” ในบทนเรมดวยการฉายภาพรวมการท�างาน

ของสตรในประเทศตาง ๆ ทปรากฎในงานวจยในครงน ซงผเขยนสรปออกมาเปน

3 รปแบบคอ แบบจนและไทย ซงผหญงจะท�างานตอเนองเหมอนผชายในชวงอาย

ทท�างานได สวนแบบสงคโปรและไตหวนนน ผหญงอาย 35 ปขนไปมกจะคอย ๆ

ออกจากงานมาเปนแมบาน ในขณะทรปแบบของญปนและเกาหลใตมลกษณะเปน

รปตว “M” กลาวคอ ผหญงจะออกจากงานในชวงแรกของการมบตรและการเลยงดบตร

ในชวงแรก ๆ หลงจากนนกจะกลบเขาท�างานใหม นอกจากนผเขยนไดกลาวถงภาวะ

การตกงานของผหญงในเอเชยวา มกเกดขนกบสตรวยกลางคนทมวฒการศกษาต�า

และกลาวถงการขาดแคลนการสนบสนนการลยงดลก โดยเฉพาะอยางยงในประเทศไทย

ทขาดแคลนมากเพราะ รฐบาลมกมองวา “การเลยงดบตรเปนหนาทของครอบครว”

ดงนน หากครอบครวใดมปญหาเกยวกบการเลยงดบตรฝายหญงมกจะตองออกจากงาน

มาท�าหนาทดงกลาวอยางเตมตว และในบทนผเขยนไดกลาวถงสถานการณการหยาราง

ของสามภรรยาในไตหวนทมแนวโนมสงขนเรอย ๆ นบตงแตทศวรรษท 80 เปนตนมา

สาเหตสวนใหญมาจากการนอกใจของสาม และพบวาผชายไตหวนกวาลานคนทขามไป

ท�าธรกจกบจนแผนดนใหญและมภรรยาคนท 2 ทนนท�าใหเกดปญหาแกผหญงทง

ในไตหวนและจน

บทท 6 “โลกำภวตน” บทนชใหเหนวา การขยายตวของโลกาภวตนนนไมได

มแคเพยงสนคาทางธรกจเทานน แตครอบครว และชวตมนษยกเกดปรากฏการณ

โลกาภวตนดวยเชนกน โดยเฉพาะอยางยง ในสงคโปรและไตหวน ทมการจางคน

รบใชหรอแมบานจากชาตอน ๆ ในเอเชยมากขนเรอย ๆ รวมไปถงการรบสะใภตางชาตท

มจ�านวนเพมขนมาก สะใภชาวตางชาตในไตหวนมกตองแบกรบภาระในการเลยงดบตร

ท�างานบาน และดแลพอแมทสงอายของฝายชายดวย ส�าหรบในประเทศสงคโปรซง


บทท 6

มกมการจางคนรบใชจากตางชาต พบวา ในขณะเดยวกนกเกดการปฏบตอยาง

โหดรายตอคนรบใชชาวตางชาต ซงมกเปนชาวอนโดนเซยทพดภาษาองกฤษไมคลอง

โดยมกถกใชใหท�างานบาน โดยไมมวนหยด และถกใชใหท�างานอนตราย เชน

ท�าความสะอาดกระจกบนตกสง เปนตน จนรฐบาลตองเขามาชวยเหลอ และก�าหนดโทษ

แกนายจางทท�ารนแรงกบคนรบใชชาวตางชาตเหลานน สวนในประเทศไทยกมการจาง

แรงงานจากตางชาตเชนเดยวกน โดยสวนใหญจะเปนชาวเมยนมาร ลาว และกมพชา

แตชาวเมยนมารจะมจ�านวนมากทสด งานทจางชาวตางชาตท�ามกเปนงานประเภท

งานอนตราย งานหนก และงานสกปรก ซงมกหาลกจางคนไทยท�าไดยากมาก ทงน

แรงงานเมยนมารในประเทศไทยนนมมากกวา 500,000 – 1,000,000 ลานคนซงม

ทงถกกฎหมาย และทลกลอบเขาเมองแบบผดกฎหมาย แตยางไรกตามความสมพนธ

ระหวางนายจางคนไทยกบลกจางชาวเมยนมารมกเปนไปดวยด

บทท 7 “ยอนดญปน” ในบทนผเขยนไดเปรยบเทยบสงคมครอบครวญปน

กบประเทศอนทท�าวจย แลวชใหเหนถงสถานการณ และสภาพปญหาดานครอบครว

ทสงคมญปนตองเผชญหนาดวย โดยเฉพาะอยางยงภาระการท�างานบาน การเลยงดลก

และผสงอาย ทสงคมญปนตองเผชญกบปญหาเหลานเนองจาก การจางแรงงานจาก

ตางชาตมาชวยรบภาระงานดงกลาวนนไมเปนทนยมและท�าไดยากมากในประเทศญปน

สวนหนงมาจากนโยบายภาครฐทไมอนญาตใหจางแรงงานตางชาตหากไมไดรบการฝกฝน

มาอยางเพยงพอ และอกประการหนง ระบบเครอขายครอบครวและสงคมในการ

ชวยดแลเลยงดครอบครวของสงคมญปนนนยงไมมประสทธผลเทาทควร

กลาวโดยสรป หนงสอเลมนไดสะทอนใหเหนสภาพความเปนอยของครอบครว

สมยใหมในประเทศตางๆ ในเอเซย 5 ประเทศไดคอนขางชดเจนในเชงลก เนองจาก

เปนการเกบขอมลเชงคณภาพเปนสวนใหญ ทงน จะเหนไดวา ครอบครวยคใหมใน

หลายประเทศนนไดเปลยนแปลงไปจากเดม การแบงแยกหนาทในการท�างานบาน

การเลยงดบตร และการดแลผสงอายจากเดมทมการแบงตามเพศสภาพทคอนขาง

ชดเจน กลาวคอ การท�างานบานเปนของฝายหญง และฝายชายท�างานนอกบาน

และเปนผท�างานหารายไดมาจนเจอครอบครว หากยอนกลบไปดในอดตจะเหนวา

ครอบครวโดยเฉพาะอยางยงครอบครวไทยในอดตมกเปนแบบครอบครวขยายอน


บทท

6

ประกอบดวย พอ แม ลก ปยาตายาย และพนองซงปจจบนยงคงมอยในสงคมไทย

แตมจ�านวนลดลง กลายเปนครอบครวเดยวทสวนใหญประกอบดวยพอ แมและลก

และมกจะมลกจ�านวน 1-3 คนเปนอยางมาก (http://www.panyathai.or.th/wiki/

index.php, 16 ธนวาคม 2554) ดงนน เมอรปแบบการรวมตว และระบบความสมพนธ

ในครอบครวมการเปลยนแปลงไปยอมสงผลกระทบตอเรองอน ๆ ในบรบทครอบครว

ดวยเชนกน เชน ภาระการท�างานบาน เมอสภาพสงคมเศรษฐกจ และครอบครว

เปลยนแปลงไป ผหญงจ�าตองท�างานนอกบานเพอหารายไดมาจนเจอครอบครวเพมขน

ภาระการท�างานบานทสงคมเดมก�าหนดใหเปนภาระของผหญงกเรมลดนอยลง

สงคมครอบครวจ�าตองปรบเปลยนและหาวธการแกไขปญหาดงกลาว ซงการปรบเปลยน

ในรปแบบหนงกคอ การแบงภาระหนาทกนท�าระหวางผหญงกบผชาย จะเหนไดวา

ในหลายประเทศ รวมทงประเทศไทยทผชายไดมสวนเขามาชวยรบภาระในการ

ท�างานบาน แมผลการศกษาของผเขยนจะพบวา จ�านวนชวโมงเฉลยในการท�างานบาน

ของผชายยงนอยกวาผหญงอยมากกตาม อยางไรกตามในประเดนนหลายประเทศ

รวมทงประเทศไทยไดมการแกปญหาสวนนดวยการจาง “แมบานอาชพ” เขามาท�างาน

บานแทน เชน ในสงคโปร หรอการจางแรงงานจากเพอนบาน เชน ในประเทศไทย

เปนตน ในขณะทสงคมจนและไตหวนยงนยมอยรวมกนเปนครอบครวขยาย โดยม

พอแมทเกษยณอายจากการท�างานเขามาชวยแบงเบาภาระในการท�างานบาน และ

เลยงดบตรให

นอกเหนอจากมตของครอบครวในแงของความสมพนธภายในครอบครวและ

บทบาทหนาทของสมาชกในครอบครวแลว หนงสอเลมนยงใหมมมองครอบครว

ในเชงความสมพนธกบสงคมและรฐอกดวย ทงน ในบทท 6 ทวาดวย “โลกาภวตน”

ไดสะทอนภาพของการจางแรงงานขามชาตเขามาท�างานบานในครอบครว ซงสวนใหญ

มกเปนครอบครวชนชนกลางทสามภรรยาตางกท�างานนอกบาน ทงน ภายใตบรบท

ของครอบครว ปญหาแรงงานขามชาตไดสงผลกระทบทางสงคมบางในบางประเทศ

เชนในสงคโปรทพบวา บรรดาคนรบใชชาวตางชาตมกตองเผชญกบปญหาการใช

ความรนแรงของนายจาง จนรฐบาลตองมการออกกฎระเบยบตาง ๆ เพอควบคม

การกระท�ารนแรงของนายจางตอแมบานชาวตางชาต นอกจากน ไดสะทอนใหเหนภาพ


บทท 6

ของการเคลอนยายแรงงานจากประเทศทมการจางแรงงานต�าหรอคาจางต�าไปส

ประเทศอนในเอเชยทมการจางงานในอตราทสงกวา เชน กรณของลกจางชาวเมยนมาร

ในประเทศไทย ซงประเดนดงกลาวนเปนประเดนทนาสนใจ เพราะไมไดเปนเพยง

แคประเดนในการศกษาทางสงคมวทยาหรอมานษยวทยาวาดวยครอบครวเทานน

แตกลายเปนประเดนเชงนโยบายทควรท�าการศกษาในระดบชาตและระดบภมภาค

รวมไปถงในเชงการเมอง ทงน เพอน�าไปสการก�าหนดนโยบายของรฐในการสนบสนน

และควบคมการจางชาวตางชาตเขามาท�างานบานในครอบครวตาง ๆ

อกประการหนงหนงสอเลมน ไดสรปถง “ครอบครวไทย” ไวในบทเสรมฉบบ

แปลทนาสนใจในหลายประเดนดวยกน ซงแตละประเดนนนมขอชวนคดส�าหรบ

หนวยงานทเกยวของในการน�าไปพจารณาเพอน�าไปสการแกไขปญหาหรอการก�าหนด

นโยบายทเกยวของ เชน

• กรณครอบครวในกรงเทพมหานครทเปลยนแปลงไปจากครอบครวไทย

แบบเดม สามภรรยาชวยกนเลยงลก แตในขณะเดยวกนสงแวดลอมรอบ

ตวเดกกลบแยลง ลทธบรโภคนยมและวตถนยมไดเขามาในโลกของเดก ๆ

มากขน ซงมผลกระทบในทางลบตอเดก ๆ และครอบครวมากขนทงใน

เชงสงคม และในเชงเศรษฐกจ ทอาจท�าใหครอบครวตองมภาระคาใชจาย

มากขน

• กรณของคานยมหรอการตดยดกบวฒการศกษา ซงสงผลใหสงคมไทยเกด

ภาวะ “วฒการศกษาเฟอ” มคนจบปรญญามากจนลนเกนความตองการ ปญหา

ทตามมาคอ ภาวะการวางงาน นอกจากน ยงกอใหเกดปญหากบเดกดวย

หากปรากฏวา เดกถกบงคบใหเรยนตามทพอแมก�าหนด โดยทตวเดกไมชอบ

ท�าใหเกดความกดดนในใจ หนเรยน จนอาจโยงไปสปญหาอาชญากรรมและ

ยาเสพตดซงเปนปญหาใหญของประเทศในขณะน

อกประเดนหนงทนาสนใจทผเขยนไดวเคราะหสงคมไทยไววา ขาดระบบสนบสนน

การเลยงดบตรจากภาครฐ โดยรฐบาลมกมองวา “การเลยงดบตรเปนหนาทของ

ครอบครว” สามภรรยา รวมทงสมาชกคนอน ๆ ในครอบครวตองชวยกนดแลบตรหลาน


บทท

6

อยางเตมความสามารถ ในขณะทภาครฐไมไดมแนวทางและระบบสนบสนนทด

สวนภาคธรกจกมกเหนวา เดกเปนผบรโภคกลมเปาหมายอกกลมหนงจงมการพฒนา

สนคาทมงเนนการสรางการบรโภคนยมมากขนในกลมเดก และกลายเปนปญหา

ทครอบครวตองพยายามตอสเพอใหบตรไดเดนไปในทศทางทถกทควร ซงใน

บทความเรอง “ครอบครว: หนงหนาไฟในสงคมทนนยม” ไดสะทอนประเดน

ปญหาดงกลาวนไวในท�านองเดยวกนวา

“ภาระหนาทในการอบรมเลยงดสมาชกของครอบครวนนมความยากล�าบาก หรอ

มภาระทหนกมากขนทกท สวนหนงเปนเพราะวา สถาบนครอบครวไดรบความคาดหวง

ในระดบสงจากทกภาคสวนของสงคมวา เปนหนวยทางสงคมทมผลอยางมากกบ

การสรางและพฒนาสมาชกในครอบครว โดยเฉพาะอยางยงเดกและเยาวชนใหเตบโต

เปนคนดมคณภาพของสงคม คราใดกตาม ทปจเจกบคคลใดแสดงพฤตกรรมเบยงเบน

หรอไดกอปญหาสรางความเสยหายใหแกสงคมสวนรวม หรอบคคลอนๆ ในสงคมกด

สาเหตหนงทคนในสงคมจากภาคสวนตางๆ โยนความผดใหกมกจะไมพนไปจาก

“ความรบผดชอบของครอบครว” นนเอง ดงนน ครอบครวจงกลายเปนหนงหนาไฟ

ทตองกลายเปนคนผดอนดบแรกๆ เมอมสมาชกในครอบครวคนใดคนหนงได

ประพฤตตนในทางทสงคมไมพงปรารถนา หรอไดกอความเดอดรอน หรอความเสยหาย

แกบคคลอนหรอแกสงคม”

ทงน ในบทความดงกลาวไดสรปในตอนทายวา “การใหความส�าคญกบสถาบน

ครอบครว และสนบสนนใหสถาบนครอบครวไดท�าหนาทเปนหนวยทางสงคมใน

กระบวนการอบรมกลอมเกลา (Socialization) สมาชกในสงคมในสามารถด�ารงชวต

ในสงคมไดอยางเปนปกตสข สามารถปรบตวเขากบระบบอนๆ ของสงคมได

เปนอยางดนน หนวยงานทเกยวของกบการสงเสรมและพฒนาสถาบนครอบครว

ตองมองทงโครงสรางและระบบสงคม ทมสวนเกยวของกบการท�าหนาทดงกลาวของ

สถาบนครอบครว ไมใชมองครอบครวเปนเพยงหนวยทางสงคมทเปนอสระ ซงตอง

แบกความรบผดชอบตอการกระท�าของสมาชกในครอบครวไวแตเพยงผเดยว

ในขณะทสถาบนทางสงคมอนๆ ภายใตระบบทนนยมประชาธปไตย ตางมงแสวงหา

ผลประโยชนและสรางชอเสยงใหกบหนวยงานของตนเอง โดยไมมองสงคมทงระบบ


บทท 6

ในลกษณะขององครวมทมความสมพนธเชอมโยง และสงผลกระทบซงกนและกน

ทกภาคสวน วธคดเชนน ยอมท�าใหสถานภาพของสถาบนครอบครวกลายเปนแค

“หนงหนาไฟ” ในระบบสงคมเทานน!” (บญอย ขอพรประเสรฐ. กรงเทพธรกจ,

14 เมษายน 2554) ซงมมมองดงกลาวสอดคลองกบขอสรปของงานวจยในหนงสอเลมน

ในประเดนทเกยวกบภาระการเลยงดบตรทภาครฐควรเขามาสรางระบบสนบสนน

ใหมากขนกวาทเปนอยในขณะน

อยางไรกตาม แมหนงสอเลมนไดเรยบเรยงขนโดยอาศยฐานขอมลจากงานวจย

แลวน�ามาเขยนในรปบทความสน ๆ ทเปนรปแบบของการสะทอนภาพของครอบครว

ในแตละประเทศ น�าเสนอเปนรายกรณใหมความนาสนใจ สน กะทดรด ไมนาเบอ

กตาม แตผวจารณกมขอสงเกตบางประการทจะน�ามากลาวไวในทน 2-3 ประการ

ดวยกน คอ

ประการแรก เนองจากหนงสอเลมนเปนการรวมเลมบทความขนาดสนทลงพมพ

ในหนงสอพมพเกยวโต ดงนน ในความเปนธรรมชาตของสอหนงสอพมพทมพนท

จ�ากด ผเขยนจงตองสรปประเดนการน�าเสนอทสน กระชบ มสสนสรางความนาสนใจ

แกผอานจงอาจท�าใหเนอหาสาระเชงวชาการตองถกลดทอนลงไปบาง ตอมาเมอม

การน�ามารวมเลมโดยไมมการเพมเตมเนอหาในทางวชาการเสรมเขาไป จงอาจท�าให

ดวา ความเปนวชาการของหนงสอเลมนขาดหายไปไมสมบรณมากนก

ประการท 2 การน�าเสนอภาพของครอบครวในแตละประเทศทท�าการศกษา

โดยเฉพาะอยางยงในสวนของประเทศไทยนน ปรากฏวา สวนใหญเปนลกษณะของ

ครอบครวในกรงเทพมหานคร และบางจงหวดในพนทปรมณฑลเทานน เราจงมองภาพ

ครอบครวไทยในยคใหมไมชดเจนนก ทงน หากทมวจยไดท�าการเกบขอมลครอบครว

ในจงหวดตาง ๆ หลายจงหวดมากขนในทกภมภาคของไทย นาจะท�าใหการฉายภาพ

ครอบครวไทยในมมมองทชดเจนมากขนมองเหนทศทางการเปลยนแปลงทหลากหลาย

และแตกตางกนออกไปตามบรบททางวฒนธรรมยอยของแตละภาคซงมความแตกตางกน

รวมทงวถชวตของคนไทยในแตละภาคดวย

ประการท 3 การน�าเสนอวถครอบครวชาวเอเชยในหนงสอเลมนไดแยก

ประเดนส�าคญเปน 7 บทซงเปนประเดนทด มความชดเจนของแตละประเดน และ


บทท

6

ในแตละบทกน�าเสนอเปนรายประเทศตามทท�าการศกษาซงเปนการน�าเสนอทด

แตอยางไรกตามในการรวมเลมเปนหนงสอนน ขาดการวเคราะหเปรยบเทยบวถครอบครว

ของประเทศตาง ๆ ดงกลาวแลวสรปใหเหนถงความเหมอนความตางของแตละประเทศ

ซงจะชวยท�าใหผอานมองภาพรวมเกยวกบวถครอบครวของประเทศตาง ๆ ไดดยงขน


บทท 6


เอะมโกะ โอะชอะอ. (บรรณาธการ) 2554. วถครอบครว ำวเอ ในศตวรรษท 21,

แปลโดย วรเวศม สวรรณระดา และคณะ. กรงเทพมหานคร : ส�านกพมพแหง


บญอย ขอพรประเสรฐ. “ครอบครว : หนงหนาไฟในสงคมทนนยม” กรงเทพธรกจ

(14 เมษายน 2554)

ศราพร ณ ถลาง. ครอบครวไทย. http://guru.sanook.com/encyclopedia/ 25 พฤศจกายน

2554.

ไมปรากฏชอผเขยน. ครอบครว. http://www.panyathai.or.th/wiki/index.php 16 ธนวาคม

2554.

✄

ขาพเจา นาย/นาง/นางสาว ....................................................นามสกล .........................................

ทอยทตองการใหจด ง

เลขท ...................................... ตรอก/ซอย................................ถนน ................................................

ตำบล/แขวง .............................. อำเภอ/เขต ............................. จงหวด ..................................

รหสไปรษณย ........................... โทรศพท ................................... โทรสาร .....................................

ถานททำงานหรอหนวยงานท งกด

ทอย .......................................................................................................................................................

โทรศพท ............................................................ โทรสาร ..................................................................

ขอ มครเปน มาชกวาร ารรมพฤกษรายป 3 เลม 200 บาท (ขายปลกเลมละ 70 บาท)

ทงนตงแตฉบบท 18 เปนตนไป

ตงแตปท ..................................... ฉบบท ...................... ถงปท .................... ฉบบท ..................

พรอมกนนไดชำระคาสมครเปนสมาชกเปนเงน ..................................................................บาท

(ตวอกษร ............................................................................................................................................)

โดยแนบเปน

เงนสด ใหแก ........................................................................................................................................

เชคธนาคาร (เลขท ...........................................................................................................................)

ธนาณต หรอตวแลกเงนทางไปรษณย (สงจายในนามวารสารรมพฤกษ ป.ณ.รามอนทรา)

ลงชอ .........................................................................

วนท ................ เดอน ................ พ.ศ. ...............

เ©พาะเจÈาหนÈาท

ใ บ ม ค ร ว า ร า ร ร ม พ ฤ ก ษ

เลขทใบสมคร

เลขทใบเสรจ

วนทรบเปนสมาชก

สมาชกหมายเลข

วนทหมดสมาชกภาพ

ปท 2

9 ฉบ

บท 2

กมภ

าพนธ

- พ

ฤษภาคม

255

4 ฉบ

บวาระอาเซ

ยน (AS

EAN ISS

UES

)

บรรณาธการผชวยศาสตราจารยประคอง สคนธจตต

ดร.จราย อครวบลยกจ

อาจารยสจตรา สามคคธรรม

กองบรรณาธการ รองศาสตราจารย ดร.วทยา สจรตธนารกษ

รองศาสตราจารย ดร.ธงชย วงศชยสวรรณ

รองศาสตราจารย ดร.จำาลอง โพธบญ

รองศาสตราจารย ดร.พรรณ บวเลก

รองศาสตราจารย ดร.วไลลกษณ รตนเพยรธมมะ

อาจารยสวมล วงศสงหทอง

ดร.บญอย ขอพรประเสรฐ

อาจารยปรชา ปยจนทร

อาจารยพสรนณ พนธแนน

ทปรกษาดานภาษา ดร.ผกาพนธ ภมจตร

กำาหนดออก ปละ 3 ฉบบตลาคม – มกราคม

กมภาพนธ – พฤษภาคม

มถนายน – กนยายน

เจาของ ศนยสงเสรมวจยและผลตตำารา มหาวทยาลยเกรก


โทรศพท : 0-2552-3500-9,0-2970-5820 ตอ 402

โทรสาร : 0-2552-3513

Email : [email protected]

วตถประสงค(1) เพอเผยแพรศลปะ วทยาการ และความรใหมๆ ในสาขาวชาทเปด

การเรยนการสอนในมหาวทยาลย

(2) เพอสงเสรมอาจารย ผสอนในสาขาวชาตางๆ ตลอดจนผทรงคณวฒ

ในการนำาเสนอผลงานทางวชาการ

(3) เพอเปนเอกสารประกอบการศกษาในระดบอดมศกษา

ระเบยบการนำาเสนอบทความ

1. ผเขยนจะตองสงตนฉบบเปนแฟมขอมลคอมพวเตอร (โปรแกรม

Microsoft Word) แลวพมพลงในกระดาษ A4 จำานวน 1 ชด สงถง

บรรณาธการ ลวงหนา 2 เดอน กอนกำาหนดออกวารสารแตละฉบบ โดย

สงไปท

กองบรรณาธการวารสารรมพฤกษ มหาวทยาลยเกรก


โทรศพท 0-2552-3500-9, 0-2970-5820 ตอ 402

โทรสาร 0-2552-3513

2. หากผเขยนใชนามแฝง กรณาแจงนามจรงดวย พรอมทงทอยทสามารถ

ตดตอได

3. สำาหรบงานแปล หรอเรยบเรยง การวจารณหนงสอ และแนะนำาหนงสอ

ผเขยนจะตองบอกแหลงทมาโดยละเอยด

4. บทความทไดรบการตพมพ ผเขยนจะไดรบวารสารเปนอภนนทนาการ

จำานวน 3 เลม พรอมกบคาตอบแทนตามสมควร

บทความทกเรองทตพมพในวารสารรมพฤกษฉบบน เปนทศนะและขอคดเหน

ของผเขยนเทานน มใชทศนะของมหาวทยาลยเกรกหรอกองบรรณาธการ การนำา

บทความสวนใดสวนหนงหรอทงหมดไปตพมพเผยแพรตองไดรบอนญาต

วารสารรมพฤกษฉบบนเปนปท 29 ฉบบท 2 ประจำาเดอนกมภาพนธ-

พฤษภาคม 2554 ฉบบวาระอาเซยน (ASEAN ISSUES) ซงกำาลงเปนประเดนท

กลาวถงกนใน ทกวงการในปจจบน เปนฉบบทรวบรวมบทความทเขยนจากคณาจารย

และนกวชาการหลายทาน ซงมหวขอประเดนทนาสนใจ ดงน

บทความแรก วถอาเซยนกบการจดตง AFTA โดย สวชา เปาอาร เปนบทความ

ทพยายามจะแสดงใหเหนวาวฒนธรรมทางการทตในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยง

ใตแบบวถอาเซยนทใหความสำาคญกบการปรกษาหารอ การเหนพองตองกนในการ

ตดสนใจ การยอมรบในมมมองของผอนทอาจแตกตางจากทกฝาย การไมยอมใหใช

หลกเสยงสวนใหญมอำานาจเหนออธปไตยของประเทศ การใหเกยรตซงกนและกน

และการใหความเคารพในความเสมอภาค ซงเปนวถทางการเมองแบบตะวนออกท

งดงามและมความนามหศจรรย และจะนำาไปสความสำาเรจของอาเซยนในอนาคต

โดยมตวอยางบทเรยนจากการกอตงเขตการคาเสรหรอ AFTA และบทบาทของ

ประเทศไทยในวถอาเซยน

บทความท 2 CSR@AC: บทบาทเชงกลยทธของซเอสอารในประชาคมอาเซยน

โดย พพฒน นนทนาธรณ บทความนแสดงถงบทบาทของซเอสอารทมตอประชาคม

อาเซยน การรวมตวเปนประชาคมอาเซยนนน ซเอสอารไดเขามามบทบาททสำาคญ

ทงในการรวมกนทางเศรษฐกจกบสงคมและวฒนธรรม โดยภาคเศรษฐกจมการ

จดตงคณะกรรมการประสานงานดานการคมครองผบรโภคในอาเซยน ซงประเดน

ผบรโภคเปนประเดนทมาตรฐานซเอสอารใหความสนใจมาก สวนภาคสงคมและ

วฒนธรรมกมการตง CSR ASEAN ดวย ซงเปนเรองทควรตดตามเปนอยางยง

บทความท 3 ภมภาคนยมในเอเชยตะวนออก : บทนำาวาดวยทฤษฎและวธวทยา

ในการศกษาภมภาคนยม โดย เชษฐา พวงหตถ บทความนเปนบทความปรทรรศน

ทกลาวถงความรและวธการศกษาภมภาคเอเชยตะวนออก บทความกลาวถงเอเชย

ตะวนออกเปนภมภาคทมพลวตและหลากหลายมากทสดในโลก เอเซยตะวนออก

กำาลงเปนภมภาคทมความเปนปกแผนมากขนอนเปนผลมากจากบรณาการของ

ปจจยตางๆ ทางดานเศรษฐกจ การเมอง และสงคม-วฒนธรรม พฒนาการดงกลาวคอ

ลกษณะทวไปของปรากฎการณทมชอเรยกวา “ภมภาคนยม” บทความนนำาเสนอ

ลกษณะทวไปของภมภาคเอเชยตะวนออกและการศกษาภมภาคนยมอยางกวางๆ

มการนำาเสนอขอถกเถยงเกยวกบทฤษฎทใชในการศกษาภมภาคนยม รวมทงรปแบบ

ทแตกตาง กนของภมภาคนยม ซงปรากฏตวอยางชดเจนในภมภาคเอเชยตะวนออก

และภายในระบบระหวางประเทศ นอกจากนมการแสดงใหเหนถงขอดของการนำา

เอามมมองของการวเคราะหแนวเศรษฐกจการเมองระหวางประเทศมาใชในการ

ศกษาภมภาคนยมเอเซยตะวนออกอกดวย

บทความท 4 ประเทศไทยในยทธศาสตรของสหรฐอเมรกาตอเอเชยอาคเนย

พ.ศ. 2516-2519 โดย จตยา พฤกษาเมธานนท และ กลลดา เกษบญช มด เปน

บทความทศกษาและอภปรายความสมพนธระหวางประเทศไทย-สหรฐอเมรกา

ระหวางป 2516-2519 กลาวถงทาทของประเทศไทยในยทธศาสตรของสหรฐอเมรกา

ตอเอเชยอาคเนยในชวงระยะเวลาดงกลาว ทงในดานเหตการณความเปลยนแปลง

ทางการเมองของไทย การเลอกตง และการปกครองโดยรฐบาลพลเรอน ตลอดจน

ทาทของกระทรวงการตางประเทศทแสดงทาทและบทบาทอนเปนอปสรรคตอการ

ดำาเนนยทธศาสตรของสหรฐฯ อนนำาไปสการยอมจำานนและการถอนทหารทงหมด

ออกจากประเทศไทยในป 2519

บทความท 5 บทความเขตอทธพลของมหาอำานาจในเอเชยตะวนออกเฉยงใต:

กรณศกษาปญหาขอพพาททะเลจนใต โดย ฑภพร สพร และ ภวน บณยะเวชชวน

เสนอวาเอเชยตะวนออกเฉยงใตถกพจารณาในฐานะเขตอทธพลของมหาอำานาจ

คอ จน และสหรฐอเมรกา แมวารฐในภมภาคจะประสบความสำาเรจในการบรณาการ

เศรษฐกจขององคการอาเซยน โดยการใชขอพพาทเหนอทะเลจนใตระหวางจนกบ

ฟลปปนสและการตอบสนองของสหรฐฯ เปนกรณศกษา ซงพนทเอเซยตะวนออกเฉยงใต

กลายเปนพนทซงประเทศมหาอำานาจแยงชงกนสรางเขตอทธพลของตน และ

บทความสดทาย เปนการวจารณหนงสอ เรอง วถครอบครวชาวเอเชยใน

ศตวรรษท 21 โดย เอะมโกะ โอะชอะอ : ผแตง/ผแปล หนงสอเลมนแปลจาก

ตนฉบบภาษาญปน ซงเรยบเรยงขนจากฐานขอมลของงานวจยเรอง “การเปรยบเทยบ

เพศสภาพของประเทศตางๆ ในเอเชย : ญปน เกาหลใต จน ไทย และสงคโปร ซงม

นกวจยจากประเทศญปนรวมกบนกวจยจากประเทศเกาหลใต จน และไทย โดยม

การนำารายละเอยดของกรณศกษาตางๆ มาเรยบเรยงเปนบทความสนเพอตพมพ

เผยแพร เนอหาหลกโดยรวมของหนงสอเลมน เปนการฉายใหเหนสภาพความเปน

อยของครอบครวญปน ภายใตสงคมสงวย อตราการเจรญพนธตำาและโลกาภวตน


และไทย ในเรองการดแลผสงอาย การแตงงาน การมบตรและการเลยงดบตรและ

การแบงบทบาทระหวางพอกบแม เปนตน

กองบรรณาธการหวงเปนอยางยงวาวารสารรมพฤกษฉบบนจะเปนประโยชน

แกผอานทกทานและขอขอบคณคณาจารย นกวชาการ เจาของบทความทกทานมา

ณ โอกาสนดวย

กองบรรณาธการ

บทบรรณาธการ

บทท 1 วถอาเซยนกบการจดตง AFTA


บทท 2CSR@AC: บทบาท กลยทธของซเอสอารในประ คมอาเซยน


บทท 3ภมภาคนยมในเอ ตะวนออก: บทนำาวาดวยทฤษฎและวธวทยา

ในการศกษาภมภาคนยมเชษฐา พวงหตถ

บทท 4ประเทศไทยในยทธศาสตรของสหรฐอเมรกาตอเอ อาคเนย

พ.ศ. 2516 – 2519จตยา พฤกษาเมธานนท และกลลดา เกษบญช มด

บทท 5เขตอทธพลของมหาอำานาจในเอ ตะวนออกเฉยงใต:

กรณศกษาปญหาขอพพาททะเลจนใตฑภพร สพร และภวน บณยะเวชชวน

บทท 6 บทวจารณหนงสอ (Book Review) วถครอบครวชาวเอ ในศตวรรษท 21

(21ST CENTURY ASIAN FAMILY)บญอย ขอพรประเสรฐ : ผวจารณ

1

23

53

111

139

171

วถอาเซยนกบการจดตง AFTAWay of establishing the ASEAN and AFTA

1บทท


Suvicha Pouaree


บทท

1

บทคดยอสมาคมประชาชาตเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรออาเซยน (ASEAN-Association

of Southeast Asian Nations) ซงไดรบการสถาปนาขนตามปฏญญากรงเทพ (The

Bangkok Declaration) ในป 1967 พฒนาการของอาเซยนตลอดระยะเวลา 44 ป

แสดงใหเหนความพยายามของอาเซยนทจะรวมกนเปนหนงใหได โดยเฉพาะอยางยง

การประกาศการจดตงประชาคมอาเซยน (ASEAN Community) ขนภายในป 2020

และตอมาไดมการรนระยะเวลา เพอใหมการรวมกนเปนประชาคมอาเซยนใหได

ในป 2015 อยางไรกตาม ความพยายามของอาเซยน ไดถกตงค�าถามมากมายถง

ความเปนไปได และความตงใจของอาเซยนวาในความเปนจรงแลวประเทศสมาชก

อาเซยนไดมองภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตในฐานะทเปนชมชนทประเทศ

ทงหลายมเอกลกษณรวมกนแลวหรอยง ซงบทความนพยายามจะแสดงใหเหนวา

วฒนธรรมทางการทตในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต แบบวถอาเซยน ทให

ความส�าคญกบการปรกษาหารอ โดยเฉพาะอยางยงการปรกษาหารออยางไมเปน

ทางการ การเหนพองตองกนในการตดสนใจ การยอมรบในมมมองของผอนท

อาจแตกตางจากทกฝาย การไมยอมใหใชหลกเสยงสวนใหญมอ�านาจเหนออ�านาจ

อธปไตยของประเทศ การใหเกยรตซงกนและกน และการใหความเคารพในความ

เสมอภาค เปนวถทางการเมองระหวางประเทศแบบตะวนออกทงดงามและมความ

นามหศจรรย และจะน�าไปสความส�าเรจของอาเซยนในอนาคตยกตวอยางบทเรยน

*อาจารยประจ�าคณะพฒนาสงคมและสงแวดลอม สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร (NIDA)

วถอาเซยนกบการจดตง AFTAWay of establishing the ASEAN and AFTA1บทท

สวชา เปาอารย 1

Suvicha Pouaree



จากการกอตงเขตการคาเสร (ASEAN Free Trade Area – AFTA) และบทบาท

ของประเทศไทยในวถอาเซยน

ค�ำส�ำคญ : อาเซยน, วถอาเซยน, เขตการคาเสรอาเซยน

AbstractASEAN (Association of Southeast Asian Nations) was established in 1967

in accordance with the Bangkok Declaration. The development of ASEAN

during the past four decades has given an idea about the attempts of ASEAN

members to become one community, particularly on the declaration of ASEAN

Community which is expected to be achieved in 2015. However, several questions

have been raised about the possibility of ASEAN to become a community. One

of these is, for example, do ASEAN members view the Southeast Asian region

as a community with the common identity? This article argues that ASEAN will

become ASEAN community by the utilizing of its unique diplomatic culture – so-

called ASEAN Way. The ASEAN way includes the consultation – particularly

informal consultation – the consensus in decision-making, the recognition of

other countries’ views which might be different from one another, the decision-

making process designed to prevent the majority or the most powerful country

from imposing their views on the whole group and to create the respect of equity

among ASEAN members. ASEAN way is a beautiful and amazing international

political way of the eastern region that will help the achievement of ASEAN to

become ASEAN community. In order to clearly explain about the ASEAN Way,

this article uses the case on the establishment of ASEAN Free Trade Area during

the early 1990s as example.

Key words : ASEAN Way, AFTA establishment