1

ชาตนยม วฒนธรรม และความขดแยง

สายชล สตยานรกษ1

ภาควชาประวตศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหม

ชาตนยมกระแสหลกของไทย ซงมแกนกลางอยทความหมายของ “ชาตไทย” และ “ความ

เปนไทย” ทนยามโดยปญญาชนสาคญจานวนหนง2 มสวนสาคญในการหลอหลอมวฒนธรรมไทย

ในหนงศตวรรษทผานมา เพราะมอทธพลอยางลกซงตอวธคด พฤตกรรมทางสงคม และระบบ

ความสมพนธของคนไทย จนกลาวไดวาอดมการณชาตนยมไทยมความสมพนธอยางแนนแฟนกบ

“วฒนธรรมไทย” หรอ “ความเปนไทยทางวฒนธรรม” ซงเปนอตลกษณประจาชาต โดยเฉพาะ

อยางยงในดานศาสนา ภาษา แนวคดเรองการพฒนา และระบบคณคาทางสงคม

แมวา “วฒนธรรมไทย” ทเปนผลมาจากความหมาย “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย”

กระแสหลกนจะมสวนดอยมาก รวมทงไดมสวนในการแกไขปญหาของรฐและสงคมไทยในอดตท

ผานมาอยมากทเดยว3 แตกไดหลอหลอมระบบความสมพนธทางสงคมระหวางชนชนและชาต

พนธทปราศจากความเสมอภาคและเตมไปดวยอคต อกทงไดสรางวธคดในการอธบายและการ

แกไขปญหาทคบแคบและตนเขนในบรบททสงคมไทยเผชญกบความเปลยนแปลงอยางรวดเรว จง

เปนรากฐานอยางหนงของความขดแยงและความรนแรง โดยเฉพาะอยางยงเมอสงคมไทยเขาส

กระแสโลกาภวตนเขมขนขนและโครงสรางสงคมเปลยนแปลงไปจากเดมมาก แตรฐไทยยงคง

พยายามรกษาระบบความสมพนธทางสงคม “แบบไทย” เอาไว ในขณะทคนชนลางทเสยเปรยบ

และคนชาตพนธตาง ๆ กาลงตอสดนรนเพอปรบตวและปรบเปลยนความสมพนธเชงอานาจใหเปน

ธรรมมากขน บทความนเนนการวเคราะหและอธบาย ชาตนยม วฒนธรรม และความขดแยง

ในเชงชนชนและชาตพนธ โดยใชแนวพนจทางประวตศาสตร (Historical approach) เพอ

1 ผเขยนขอขอบพระคณศาสตราจารย ดร.อานนท กาญจนพนธ อาจารย ดร.ชยนต วรรธนะภต ศาสตราจารย ดร.ธงชย วนจจะกล รศ.ดร.อรรถจกร สตยานรกษ ผศ.ดร.เกรยงศกด เชษฐพฒนวนช และกลยาณมตรอกหลายทานทไดชวยใหคาวจารณทเปนประโยชนตอการปรบปรงบทความน อยางไรกตาม ภายใตขอจากดของผเขยนและทศนะทแตกตางบางสวน ทาใหผเขยนเลอกแกไขเทาทเหนวาจาเปน ดงนน ความผดพลาดทงปวงจงเปนความรบผดชอบของผเขยนแตเพยงผเดยว 2 โปรดด สายชล สตยานรกษ, “ประวตศาสตรวธคดเกยวกบสงคมและวฒนธรรมไทยของปญญาชน พ.ศ.2435-2535” กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2550. 3 เชนชวยในการรวมประเทศ และการตอตานจกรวรรดนยมตะวนตกกบจกรวรรดนยมคอมมวนสต ตลอดจนมสวนอยางสาคญในการสรางสรรคความรและศลปะวทยาการตาง ๆ ของไทย

2

แสดงใหเหนวาปญหาความขดแยงและความรนแรงนน เปนผลมาจากการทอดมการณชาตนยม

และวฒนธรรมแหงชาต ไดรบการสถาปนาขนมาเพอตอบสนองความจาเปนทางการเมองในระบอบ

สมบรณาญาสทธราชย แตกลบไดรบการถายทอดปลกฝงอยางเขมขนในทศวรรษ 2490 เปนตนมา4 จงเปนอปสรรคสาคญของการพฒนาระบอบประชาธปไตย และเปนโครงสรางของความขดแยง

และความรนแรงทคนชาตพนธตาง ๆ ตองประสบอยเสมอ จนตองดนรนตอสเพอจะมสถานภาพ

และอานาจตอรองสงขน5

บทความจะพยายามแสดงใหเหนวามตตาง ๆ ของ “ความเปนไทย” หรอ “วฒนธรรม

แหงชาตของไทย” มความเชอมโยงกนอยางซบซอน เชน ความหมายของพระมหากษตรย พทธ

ศาสนา การปกครองแบบไทย ภาษาไทย ศลปะไทย ขนบธรรมเนยมประเพณไทย มารยาทไทย ฯลฯ

และความสมพนธเชอมโยงอยางซบซอนนทาให “ความเปนไทย” มความสาคญอยางยงตอการ

จรรโลงโครงสรางสงคมทแบงคนออกเปนลาดบชนและโครงสรางการเมองแบบรวมศนยอานาจ

รวมทงจรรโลงวฒนธรรมอานาจนยมของไทย ทาใหรฐพยายามปลกฝง “ความเปนไทย” อยาง

เขมขนเพอใหทกคน “กลายเปนไทย” แตความซบซอนของความสมพนธเชอมโยงระหวางมตตาง ๆ

ของ “ความเปนไทย” กทาให “การกลายเปนไทย” อยางสมบรณแบบนนเปนไปไดยาก โดยเฉพาะ

อยางยงสาหรบประชาชนและคนชาตพนธตาง ๆ ทยากจน ทาใหคนจนทงปวงทเขาถง “ความเปน

ไทย” ตามมาตรฐานไดนอย หรอไมตองการทจะ “กลายเปนไทย” ตองถกเบยดขบใหเปน “คนชาย

ขอบ” หรอมสถานภาพตาใน “ชาตไทย” และตกเปนฝายเสยเปรยบในดานสทธและอานาจตลอดมา

การสรางชาตนยมทางวฒนธรรมในสมยสมบรณาญาสทธราชย: รากฐานของวฒนธรรมแหงชาต

ความคดหลกของอดมการณชาตนยมไทย รวมทง “ชาตนยมทางวฒนธรรม” หรอ

“วฒนธรรมแหงชาต” นน เกดขนอยางครบถวนในสมยสมบรณาญาสทธราชย คอความคดทวา “ชาตสยาม” หรอ “ชาตไทย” เปนชาตของคนทกชนและคนหลายชาตพนธ แตคนชนตาง ๆ และชาตพนธตาง ๆ มชาตวฒ ความรความสามารถ สถานภาพ และหนาทไมเทาเทยมกน คนทกชนและทกชาตพนธควรอยภายใต “การปกครองแบบไทย” ซงเหมาะแก “ชาตไทย” มากทสด

เพราะประชาชนไมมความรและประสบการณมากพอทจะปกครองแบบมรฐสภา จะตองอาศย

4 เพอเปนฐานคดสาหรบปฏบตการทางวาทกรรมหรอปฏบตการทางสงคมซงไมสามารถจะวเคราะหในทน 5 ทงน ผเขยนตระหนกดวามบรบททซบซอนและมการปะทะตอสทางความคดระหวางคนหลากหลายกลม แมแตในหมปญญาชน “กระแสหลก” ดวยกน กมความแตกตางทางความคด และแมแตปญญาชนหนงคนกไดปรบเปลยนความคดของตนเพอตอบสนองบรบททเปลยนไป แตบทความนตองการวเคราะหพลงของความคดกระแสหลกและผลทมตอความขดแยงและความรนแรงเทานน

3

พระราชดารของพระมหากษตรยเปนหลกสาคญ พระองคทรงพระปรชาสามารถอยางสงสดและทรง

กอรปดวยทศพธราชธรรมของพทธศาสนา จงทรงอานวยความยตธรรมและทรงปกครองคนทกชน

ใหอยเยนเปนสข ทรงทานบารงพทธศาสนาอนเปนแหลงทมาของศลธรรมไทยและศลปวฒนธรรม

ไทยอนเจรญรงเรอง สงผลให “เมองไทยนด” ตลอดมา โดยเฉพาะอยางยงเมอ “ชาตไทย” ม

ภาษาไทยเปนภาษาประจาชาตซงชวยเชอมโยงคนในชาตใหเปนอนหนงอนเดยวกน และยงเปน

ภาษาทเจรญในระดบสงจนใชรงสรรควรรณคดชนเลศของไทยมาแตโบราณ ถงแมวา “ชาตไทย” จะ

มปญหารายแรงเกดขนในบางยคบางสมย แตกสามารถแกไขไดเปนอยางดโดยพงพระบารมและ

พระมหากรณาธคณของพระมหากษตรยและพทธศาสนา ซงสถาบนทงสองนเปนหวใจของ “ความ

เปนไทย” ททาให “ชาตไทย” มเอกราชและเจรญกาวหนาตลอดมา ประชาชนจงควรจงรกภกดและ

กตญกตเวทตอ “ชาต ศาสนา พระมหากษตรย” และทาหนาทของตนดวยความซอสตยสจรต

ความสามคค และความเสยสละ โดยไมกาวกายหนาทของผอน และไมจาเปนตองนกถงสทธใด ๆ

หากผใดยงไมม “ความเปนไทย” กสามารถทจะ “กลายเปนไทย” ได โดยหนมาจงรกภกดตอ “ชาต

ศาสนา พระมหากษตรย” และใชภาษาไทยในชวตประจาวน

อดมการณชาตนยมทกลาวขางตนน ตอบสนองความตองการของชนชนนาในการ

จรรโลงระบอบสมบรณาญาสทธราชยซงรวมศนยอานาจไดอยางแทจรงเปนครงแรก โดยเปนรากฐานทางภมปญญาเพอจดความสมพนธเชงอานาจระหวางคน “ชน” ตาง ๆ แทนอดมการณแบบราชาธราชทมมาแตเดม ซงนอกจากจะทาให “ชนชนเจา” มอานาจเดดขาดสงสดแลว ยงชวยในการสถาปนาอานาจเหนอดนแดนทวประเทศ ในบรบททรฐเรมมเสนเขตแดนทแนนอนตายตวอกดวย เพอทาใหอดมการณชาตนยมมพลง ปญญาชนของรฐสมบรณาญาสทธราชยไดพยายาม

สรางชาตนยมทางวฒนธรรมเพอเนน “จตใจแบบไทย” ททาใหคนยอมรบโครงสรางสงคมท

แบงคนออกเปนลาดบชนตามหลกชาตวฒ โดยกาหนดใหคนทวประเทศใชภาษาไทย ศกษา

ประวตศาสตรไทย นบถอพทธศาสนาแบบไทย รวมทงนาศลปะไทยทเนนฐานานศกดมาใช เพอ

ปลกฝงระบบคณคาททาให “ชาตไทย” มนคง เชน ความรกชาต ความจงรกภกดตอพระมหากษตรย

และพทธศาสนา ความซอสตยสจรต การทาหนาทดวยความสามคคและเสยสละ การเชอฟง การ

ทาตนใหสมกบเปน “ชาตนกรบ” ทสามารถเสยสละไดแมแตชวตเพอ “ชาต ศาสนา

พระมหากษตรย” แมการพฒนาประเทศใหมความศวไลซมากขนกควรพฒนาแตเฉพาะในทางวตถ

เทคโนโลย และรปแบบการบรหารประเทศ เพราะ “ความเปนไทยทางจตใจ” นนมความศวไลซมาก

อยแลว ควรจะรกษา “วฒนธรรมทางจตใจของชาตไทย” เอาไวตลอดไป โดยพยายามเปลยนคน

ทกชนและคนทกชาตพนธ (หรอคนทกชนชาต) ในประเทศ ใหม “จตใจเปนไทย” อยางแทจรง

4

ชาตนยมทางการเมองและทางวฒนธรรมในแนวทางทกลาวขางตน ไดรบการวางรากฐานตงแตรชกาลท 4 โดยการเนนอดมการณ “เมองไทยนด”6 เพราะในรชกาลท 4 น

ความสานกเรอง “คนไทย” ในเชงการเมองวฒนธรรมไดเรมกอตวขนในหมชนชนนา เนองจาก

สนธสญญาเบารงทาใหคนในบงคบของชาตมหาอานาจไมอยภายใตพระราชอานาจและกฎหมาย

ไทย และการตดสนใจเรองตาง ๆ ทม “คนตางชาต” เขามาเกยวของ ชนชนนาจะตองคานงถง

ปญหา “การเมอง” ทผกตดกบปญหา “ชนชาต” อยตลอดเวลา ความสานกเรอง “ชาต” ทเกยวโยง

กบอานาจการเมองจงกอตวขน จนเปนจดเรมตนของ “ชาตนยมทางการเมอง” ขณะเดยวกนการ

ทชาตตะวนตกอางความเหนอกวาทางอารยธรรม กทาใหชนชนนาไทยตองเนนความศวไลซของ

“ความเปนไทย” ทางวฒนธรรม และทสาคญยงกคอ การสงวนอานาจไวใน “ชนชนเจา” ทาใหตอง

เนนศลปะและวฒนธรรมไทย อนไดแก ภาษาไทย มารยาทไทย พทธศาสนาแบบไทย พระราชพธ

แบบไทย และศลปะไทย เชน นาฏศลปไทย วรรณคดไทย สถาปตยกรรมไทย ฯลฯ เพราะศลปะ

และวฒนธรรมไทยเหลานเปนรากฐานของการแบงชนทางสงคมและการจดความสมพนธเชง

อานาจในระบอบสมบรณาญาสทธราชย

ดงนน ชนชนนาจงจาเปนตองสราง “ชาตนยมทางวฒนธรรม” เพอทาใหคนในชาตม

ความรกความผกพนกบ “ความเปนไทย” ในทางวฒนธรรมอยางมนคง นอกจากนในรชกาลท 5

เปนตนมา เมอมการขยายอานาจออกไปปกครองคนหลายชาตพนธซงมวถชวตและวฒนธรรม

แตกตางกน กทาใหมความจาเปนทจะตองทาการนยามความหมายของ “ชาตไทย” และ “ความ

เปนไทย” เพอทาให “ชนชาตไทย” หรอชาตพนธไทยมสถานภาพเหนอชาตพนธอน ๆ และจะตอง

พยายามกลนชาตพนธอน ๆ ให “กลายเปนไทย” ในทางวฒนธรรมดวย

จะเหนไดวานบตงแตรชกาลท 4 มาแลว ทชาตพนธลาวซงมจานวนมากทสดในประเทศ

ไดรบการเนนวาดอยกวาไทย ดงกรณการหามเลนเพลง “ลาวแพน” ดวยเหตผลวา “ไมสงามไมส

ควร...ลาวเปนขาของไทย ๆ ไมเคยเปนขาลาว จะเอาอยางลาวมาเปนพนเมองไมสมควร”7 เรอง

6 อดมการณ “เมองไทยนด” ไดรบการประกาศผานศลาจารกหลกท 1 มสาระสาคญวา ระเบยบ ความสงบสข ความมนคง และความเจรญกาวหนาของ “เมองไทย” เกดจากการปกครองของพระมหากษตรยซงทรงยดมนในคณธรรมของพทธศาสนา ทรงทานบารงพระพทธศาสนา ทรงสงเสรมภาษาไทยดวยการประดษฐอกษรไทย ทรงใกลชดกบประชาชน ทรงรบรองกรรมสทธเอกชนและทรงเปดเสรทางการคา ทรงอานวยความยตธรรมในการตดสนคดความ และ รวมทงทรงสอนศลธรรมแกคนทงปวง เมอประกอบกบความอดมสมบรณของ “เมองไทย” แลว กทาให “เมองไทยนด” อยางแทจรง จงสมควรทชาวสยามทกคนจะรก “เมองไทย” มความจงรกภกดตอพระมหากษตรยแหง “เมองไทย” อยางเตมเปยม และนบถอพทธศาสนาตลอดไป 7 พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว, ประชมประกาศรชกาลท 4 กรงเทพฯ: ครสภา, 2504. หนา 290.

5

ตานานพระพทธชนราชกทรงแตงขนใหมเพอแสดงวาลาวเชยงแสนไมมฝมอทางศลปะ ตองนาคน

ไทยจากสวรรคโลกไปสรางซงทาใหพระพทธรปน “ดลาเลศ”8

การสถาปนาธรรมยตกนกายโดยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาฯ เมอครงทรงเปน “วชร

ญาณภกข” (และการเสรมสรางแนวความคดใหม ๆ ในนกายนเพอจรรโลง “ชาต ศาสนา

พระมหากษตรย” ในเวลาตอมา ซงจะกลาวตอไปขางหนา) กเปนสวนหนงของการสรางชาตนยม

ทางวฒนธรรม เพราะทาใหเกด “พทธศาสนาแบบไทย” ทเนนอดมคตของชวตทสามารถบรรลได

จรงใน “โลกน” ซงทาใหพทธศาสนายงมความหมายแกคนรนใหมในเวลานน เนนการเสรมสราง

วนยของผบวชเรยนซงเมอสกออกมาแลวกจะกลายเปนพลเมองดทมระเบยบวนยของชาต และเนน

ใหศกษาพทธศาสนาจากพระไตรปฎกเพอลดความแตกตางของพทธศาสนาในทองถนตาง ๆ ซงจะ

ชวยเสรมสรางเอกภาพทางความคดของคนในชาตดวย นอกจากนพระบาทสมเดจพระจอมเกลาฯ

ยงไดทรงปรบเปลยนพระราชพธตาง ๆ ใหมรากฐานอยบน “พทธศาสนาแบบไทย” พรอมกบทรง

ปรบเปลยน “ภาษาไทย” กบ “มารยาทไทย” ใหเหมาะแกสงคมไทยสมยใหม ฯลฯ พระราชกรณยกจ

เหลานนบเปนการวางรากฐานวฒนธรรมแหงชาตอยางสาคญยง และยงเปนการเสรมสรางความ

สงสงของวฒนธรรมแหงชาตของไทยดวย ในรชกาลท 5 มการนยามความหมายของ“ชาตไทย” และ “ความเปนไทย”

ชดเจนมากขน เพอทาใหคนทงประเทศตระหนกในเอกภาพของคนในชาตทมชะตากรรมรวมกน

ภายใต “การปกครองแบบไทย” และเพอสถาปนาพระราชอานาจเหนอดนแดนในบรบททชาต

มหาอานาจแสวงหาอาณานคม ในพระราชนพนธ “พระราชปรารภเรองพระพทธชนราช” ทรง

เรยกชออาณาจกรทมเชยงใหมเปนศนยกลางวา “ลานนาไทย” เพอประกาศวาเปนดนแดนไทย ใน

เรองวดสมอราย ทรงแสดงใหเหนวาการใชภาษาขอมและการมสถาปตยกรรมแบบเขมรใน

ประเทศสยามมไดหมายความวาประเทศสยามเปนสวนหนงของอาณาจกรเขมรทฝรงเศสจะ

สามารถอางสทธได และเมอองกฤษพยายามอางสทธเหนอนราธวาส กทรงชแจงวาศลปะในวดชล

ธาราสงเหในนราธวาสเปนศลปะไทย และวดนเปนวดของพทธศาสนาซงเปนศาสนาประจาชาตของ

ชาวสยาม9

เนองจากสานก “ชาตไทย” ทเกดขน มไดมาจากปฏสมพนธทางความรสกนกคดของคน

ในประเทศผานการพมพ แตเปนชาตทนยามโดยชนชนนา จงเปนชาตทปราศจากความเสมอภาค

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ ทรงเนนใหคนทกชน “รกชาต” โดยการทา “หนาท” ของตนดวย

8 โปรดด ชาตร ประกตนนทการ, พระพทธชนราชในประวตศาสตรสมบรณาญาสทธราชย กรงเทพฯ: มตชน, 2551, หนา 28-29. 9 ชาตร ประกตนนทการ, องคความรทางประวตศาสตรสถาปตยกรรมไทย เอกสารประกอบการประชมประจาปทางมานษยวทยา ครงท 7 ยกเครองเรองวฒนธรรมศกษา 26-28 มนาคม 2551. หนา 18-22.

6

ความซอสตยสจรต10 และทรงเนน “ความสามคค” ระหวางคนทกชนในแงท “รวบรวมกนเปน

ความคดอนหนงอนเดยวคอเอากระแสพระราชดารพระเจาแผนดนเปนประมาณ” ทรงเนนดวยวา

การคด “ตาง” คอการ “แตก” เปน “พวก” ซงไมเปนผลดตอชาต11 ความคดเรอง “รกชาต” “หนาท”

และ “ความสามคค” ททรงเนนตลอดรชกาลของพระองค ไดกลายเปนระบบคณคาทมการผลตซา

จนกลายเปนวาทกรรมสาคญในสงคมการเมองไทยตลอดมา ความสาคญของพทธศาสนาแบบไทยและภาษาไทย การสรางชาตนยมทางวฒนธรรมทสาคญอกดานหนงคอการสถาปนา “พทธศาสนาแบบ

ไทย” ถงแมวาจกรวาลวทยาแบบไตรภมจะเรมหมดพลงไปแลว แตพทธศาสนายงคงมความสาคญ

ในหลายมตดวยกน เชน เปนแหลงอางองของระบบคณคาทจะจรรโลง “ชาต” ใหมนคง และความ

เชอเรองกรรมกชวยใหคนยอมรบลาดบชนทางสงคม นอกจากจะทรงกาหนดนโยบายใหสอนพทธ

ศาสนาในโรงเรยนแลว ยงทรงกาหนดกรอบความคดของพระธรรมเทศนาและทรงตรวจแกรางพระ

ธรรมเทศนาทพระราชาคณะจะแสดงในวาระสาคญ ๆ ดวยพระองคเอง12 นอกจากนเมอไมมระบบ

ไพรและทาสแลว ชนชนนากหวงวาการปฏรปการปกครองและการศกษาของคณะสงฆจะทาให

พระสงฆ “เปนทางเชอมใหสนทระหวางรฐบาลกบราษฎร”13 ไดอยางมประสทธภาพ

พระราชกรณยกจเกยวกบพทธศาสนาทมมากไพศาล เปนการสานตอพระราชกรณยกจ

ของพระราชบดาในการทาใหพทธศาสนาเปนศาสนาแหงชาตและเปนพทธศาสนาแบบไทย รวมทง

ทาใหเปนทยอมรบดวยวาพระมหากษตรยทรงมความสาคญสงสดทงตอ “ชาตไทย” และตอ “พทธ

ศาสนา” มโนทศนดงกลาวนไดรบการเนนอยางตอเนองในหลายรปแบบ รวมทงการสรางวด

เบญจมบพตรดวยสถาปตยกรรมไทย โดยประดบดวยสญลกษณใหม ๆ ทแสดงพระราชอานาจ

แบบสมบรณาญาสทธ14 และการทาใหพระราชพธตาง ๆ กลายเปน “พระราชพธแบบไทย” ทม

พธกรรมทางพทธศาสนาเปนรากฐาน โดยการจดพระราชพธในแตละเดอนจะตองเปนไปตามแบบ

10 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว, พระบรมราโชวาทในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พมพเปนอนสรณในงานพระราชทานเพลงศพรอยตรชลยทธ เอกพจน 8 พฤษภาคม 2514. กรงเทพฯ: โรงพมพสามมตร, 2514. หนา 36. 11 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว, “พระบรมราชาธบายวาดวยความสามคค” ใน ประวตศาสตรและการเมอง กรงเทพฯ: โรงพมพมหาวทยาลลยธรรมศาสตร, 2516. หนา 179-180. 12 ศรพร สเมธารตน, แนวพระราชดารทางพทธศาสนาในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวกบการเมองการปกครอง วทยานพนธการศกษามหาบณฑต มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร 2528. หนา 273. 13 โปรดด เรองเดยวกน, หนา 288. 14 ชาตร ประกตนนทการ, การเมองและสงคมในศลปะสถาปตยกรรม สยามสมยไทยประยกตชาตนยม กรงเทพฯ: ศลปวฒนธรรมฉบบพเศษ, 2547. หนา 187-191.

7

แผนอน “ถกตอง” ตามทพระองคไดทรงวนจฉยไวในหนงสอ พระราชพธสบสองเดอน พระราชพธ

ตาง ๆ เหลานไดรบการจดขนซาแลวซาอกและกลายเปนสวนสาคญในวฒนธรรมแหงชาต ซงชวย

ตอกยาระเบยบทางสงคมทคนมสถานภาพสง-ตาลดหลนกนลงมาเปนลาดบชน โดย

พระมหากษตรย ทรงอยในสถานะสงสด และนบเปนปจจยสาคญประการหนงททาใหการร “ทตา-ท

สง” ยงคงเปนแบบแผนอนถกตองในวฒนธรรมแหงชาตของไทยสบมา

สวน ภาษาไทย กมความสาคญอยางมากในฐานะทเปนสวนหนงของชาตนยมทาง

วฒนธรรม การเนนใหคนรกภาษาไทยและใชภาษาไทยอยางถกตองตามมาตรฐานทรฐวางเอาไว

มสวนชวยจรรโลงสงคมทแบงคนออกเปนลาดบชน และชวยสรางความเปนอนหนงอนเดยวกน

ในทางอดมการณ ศลธรรม คานยม ตลอดจนความรสกนกคดในเรองตาง ๆ โดยอยภายใตกรอบ

อดมการณชาตนยมทรฐวางเอาไว ดงนน โรงเรยนทวไปและโรงเรยนสอนพระปรยตธรรมจงตอง

สอนวชาภาษาไทยและสอนวชาอน ๆ ดวยภาษาไทยมาตรฐาน และพระสงฆจะตองรภาษาไทยและ

ใชภาษาไทยในการเทศน ทงน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ ทรงเนนใหวดใชหนงสอท

สวนกลางจดพมพขนเปนภาษาไทยในการสอนศาสนา15 พระองคทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ให

สมเดจฯ พระมหาสมณเจากรมพระยาวชรญาณวโรรส “แตงหนงสอเทศนทเขาใจงาย ๆ...แตงให

เปนคาไทย ๆ อยาใหตดศพทมาก...ตพมพออกมาใหพระสงฆสามเณรตามหวเมองเทศนาสง

สอนสปรศ” 16

เหนไดชดวาภาษาไทยกบพทธศาสนามความสมพนธกนอยางใกลชด โดยมการสบทอด

นโยบายจากรชกาลท 4 ในการทาใหแนวความคดทางพทธศาสนา “เปนไทย” มากขน หรอ

กลายเปนแนวความคดทอยในภาษาไทย เพอทาใหคนในชาตมความรสกนกคดในเชงอดมการณท

เปนอนหนงอนเดยวกน การปกครองแบบไทย การสรางชาตนยมทางวฒนธรรมทสาคญอกประการหนงเพอจดความสมพนธเชงอานาจ

และสรางความชอบธรรมใหแกรฐสมบรณาญาสทธราชย ไดแกการสรางความนยมเลอมใสใน “การ

ปกครองแบบไทย” ในเวลานนมความคดทางสงคมและการเมองใหม ๆ เขามาทาทาย เชน

ประชาธปไตยแบบมรฐธรรมนญและรฐสภา พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ จงทรงเนน

ลกษณะเฉพาะของ “เมองไทย” ททาใหตองม “การปกครองแบบไทย” อนเปนการปกครองอยาง

15 ห.จ.ช.,ร.5 ต. 2. 1/7 เอกสารรชกาลท 5 กรมราชเลขาธการ กระทรวงตางประเทศ. 16 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว, พระราชหตเลขาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงมไปมากบสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยาวชรญาณวโรรส. หนา 54.

8

“สาเรจเดดขาด”17 โดยถอเอา “พระราชดารของพระเจาแผนดนเปนประมาณ” ทรงระบวา “การ

ปกครองแบบไทย” น เปน “ธรรมเนยมยงยนมานาน เปนพนเพอนดอยแลว”18. เพราะ

พระมหากษตรยโดยเฉพาะอยางยงในพระบรมราชจกรวงศนน “ทรงพระสตปญญา ทรง

พระราชดารการรกษาแผนดนโดยทางทถกตอง ปกครองราษฎรโดยพระมหากรณาแลความเทยง

ธรรม”19 ทรงชใหเหนวาในยโรปนนเปนความจรงทบานเมองของเขาเจรญ “เพราะเขามปาลเมนตท

ประชมใหญ มโปลตกลปปาต” เพราะชาวยโรปมความรและประสบการณเพยงพอทจะเสนอความ

คดเหนโตแยงกน อยางมเหตผลในทประชมรฐสภา สามารถกลนกรองเอาความคดทดทสดมาใช

แตการปกครองทดของยโรปนไมเหมาะสมกบ “เมองไทย” แตอยางใด เพราะราษฎรใน “เมองไทย”

นน “ไมมความรและการฝกหดอนใดมาแตเดมเลย” 20

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ ทรงระบดวยวา การพฒนาประเทศควรยด “ทางสาย

กลาง”21 ซงเมอวเคราะหความเปลยนแปลงเกดขนในรชกาลนแลวกจะเหนไดวา หมายถงการ

เปลยนประเทศใหมรปแบบการบรหารราชการแผนดนและความเจรญทางวตถแบบตะวนตก แต

รกษา “จตใจแบบไทย” ทยอมรบความสมพนธทางสงคมแบบ “รทตา-ทสง” เอาไว รวมทงรกษา

ระบบคณคา เชน “ความจงรกภกด ความสามคคพรอมเพรยง และความอตสาหะ”22 ดวย เมอถงรชกาลท 6 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาฯ ทรงนยามความหมายของ

“ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” เพอสรางความหมายทชดเจนและมพลงยงขน เพอ

ตอบสนองปญหาทางการเมองหลายประการ เชน การขยายอทธพลของอดมการณใหม ๆ ทเปน

อนตรายตอระบอบสมบรณาญาสทธราชย รวมทงอดมการณชาตนยมทเนน “ชาตของราษฎร” ซงม

ผเสนอสสงคมผานหนงสอพมพเพอเรยกรองใหรฐบาลหาทางแกปญหาความยากจนและความไม

เปนธรรมตาง ๆ ทราษฎรไดรบ คนบางกลมถงกบคดวาหนทางเดยวทจะแกปญหาของราษฎรซง

เปนเจาของชาตไดอยางแทจรงกคอการเปลยนแปลงระบอบการปกครอง อกหลายคนมความคดวา

“จะเสยอะไรกไมวา ขอใหกาวหนากแลวกน” และอกหลายคนตองการเปลยนแปลงประเทศอยาง

17 ห.จ.ช., ร. 5 บ 8.1/8. อางใน ศรพร สเมธารตน, “แนวพระราชดารทางพทธศาสนาในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว” หนา 184-185. 18 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว, “พระบรมราชาธบายวาดวยความสามคค” ใน ประวตศาสตรและการเมอง, หนา 179. 19 ห.จ.ช., ร.5 ว. 21/4 คาถวายชยมงคลและพระราชดารศตอบพระบรมวงศานวงศในพระราชพธทวธาภเศกพ.ศ.2447. 20 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว, “พระบรมราชาธบายวาดวยความสามคค” ใน ประวตศาสตรและการเมอง,หนา 175 21 เรองเดยวกน. หนา 182-183. 22 เรองเดยวกน.

9

รวดเรวรนแรงแบบ “ลมกระดานและตงตนกนใหม 23 ดงนน พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาฯ จง

ทรงเนน “ความเปนไทย” แบบจารตนยมมากขน จะเหนไดวาทรงตดสนพระทยเชนเดยวกบพระราช

บดา คอการรกษา “ความเปนไทย” ในทางวฒนธรรมเพอจรรโลงระบบความสมพนธทางสงคมแบบ

มลาดบชนเอาไว รวมทงการเชดชเอกลกษณแหง “ความเปนไทย” ในดานศลปะและ

สถาปตยกรรมแบบจารตทเนนคณคาในเชงความวจตร ประณต ละเอยดออน ซงนอกจากจะชวย

จรรโลง “ฐานานศกด” หรอโครงสรางสงคมทแบงคนออกเปนลาดบชนแลว ยงชวยใหเกดความ

ภาคภมใจและความรกใน “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” เพราะชวยยนยนเปนอยางดวา “ชาต

ไทย” เปนชาตเกาแกทสามารถสรางสรรคศลปะชนสงมาแตโบราณ24

พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาฯ ทรงใชวธการทหลากหลาย เพอทาใหอดมการณ

ชาตนยมและวฒนธรรมแหงชาตมพลงสงขน เชน ทรงพระราชนพนธบทละคร บทความ และ

พระราชทานพระบรมราโชวาทจานวนมาก รวมทง “เทศนาเสอปา” และ “ปลกใจเสอปา” ทรงสราง

ภาพพจนดวยการเปรยบเทยบวาแตละคนเปนเหมอนผงธลทลอยไปตามลมอยางไรคา ชวตจะม

ความหมายกตอเมอรวมกนเปน “ชาต”25 ทรงสราง “ชมชน” ใหมซงทรงเรยกวา “คณชน”

ขนมา ทสาคญไดแกกองทพ คณะลกเสอ คณะเสอปา ดสตธาน โรงเรยน นามสกล จตรลดาสโมสร

วรรณคดสโมสร ราชนาวสมาคมแหงสยาม ฯลฯ เมอบคคลไดเรยนรทจะมความรกความผกพนและ

ความเสยสละตอ “คณะ” เลก ๆ ของตนเองแลว กจะสามารถ “ร

กชาต” และ “เสยสละเพอชาต

ศาสนา พระมหากษตรย”26 ทรงเนนวา “คณะทก ๆ คณะทรวมชาตกน ตองมความสามคค

ปรองดองกน” พรอมกนนนกทรงเนนพระราชอานาจเหนอ “คณะ” ทงหลายซงรวมกนเปน “ชาต

ไทย” ในแงทบคคลใน “คณะ” ทงหลายซงเปนเจาของอานาจนนได “มอบถวายใหพระราชาธบด

ทรงเปนผถอไว” และพระองคทรง “ใชอานาจนนเพอประโยชนและความสขของคณะ” ทาใหชาต “ม

อานาจเตมบรบรณมอศรภาพเตมท...ตงมนคงอย...เปนชาตทมสงาราษเปนทนบถอยาเกรงแหงชาต

อน ๆ”27 ดงนน บคคล คณะ ชาต และพระมหากษตรยจงสมพนธเชอมโยงกนอยางแนบแนน โดย

พระมหากษตรยทรงมความสาคญสงสด

23 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, “Siamese Art,” Siam Observer อางใน พรยะ ไกรฤกษ, ศลปกรรมหลง พ.ศ.2475 กรงเทพฯ: สถาบนไทยคดศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2525. หนา 23. 24 ชาตร ประกตนนทการ, การเมองและสงคมในศลปะสถาปตยกรรม สยามสมยไทยประยกตชาตนยม หนา 222-230. 25 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, ปกณกคด. กรงเทพฯ: ศลปาบรรณาคาร, 2515. หนา 122-123. 26 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, “Esprit de Corps” ใน วาทะพระมงกฎ รวบรวมโดย ส. วฒนเศรษฐ กรงเทพฯ: รงวทยา, 2506. หนา 304-307. 27 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, ปลกใจเสอปา. กรงเทพฯ: มลนธพระบรมราชานสรณพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, 2530. หนา 49-51.

10

ทรงแสดงใหเหนอยเสมอวา “ชาตไทย” ม “ภมธรรม” ทมลกษณะเฉพาะ แตโดยเนอแท

แลวมสาระสาคญไมแตกตางไปจาก “ภมธรรม” ของชาตตะวนตก และยงมสวนทเหนอกวา “ภม

ธรรม” ของชาตอน ๆ เชน พระพทธศาสนาซง “เปนของไทย”28 น “เปนศาสนาทควรผมสตปญญา

จะนบถอยงกวาศาสนาอน ๆ”29 ดวยเหตทพระพทธศาสนาไมเชอใน “สงซงเรยกวาขลง คอมกาลง

ฤทธ กาลงอานาจ...บนดาลใหสงทงปวงเปนไปในโลกน”30 ทรงเนนวา “พระพทธองค...เปนผดารง

ความสตยมนคงยงนก...นาเอาแตความทเปนจรง, ทรจรง, ทเหนจรง มาแสดงใหแกเรา, มไดใช

อบายหลอกลวงประการใด”31 และ “แลเหนไดวา แทจรงพระพทธเจาของเราไดเปนผมกาเนดด

สมควรเปนทนบถอของเราทงหลาย”32 ซงแตกตางจากศาสดาของศาสนาอน ดงททรงระบวา

“ศาสดาของศาสนาอน ไมไดเปนเชนนนเลย เยซมกาเนดตา, กาเนดอยในตระกลคนทตา...เปน

พอคาตา ๆ ...สวนพระมะหะหมดเดมเปนคนไพรทเดยว...เดมเปนคนจน แลวตงศาสนาขน กลบ

เปนคนมเปนคนใหญในกรงอาเรเนย, อยขางไดกาไรอยมาก”33

ตลอดรชกาลท 6 มการสบทอดความสาคญของพทธศาสนา เพราะทรงมพระราชประสงคท

จะให “ศาสนาเปนเหมอนธงของคณะ คอเปนเครองแสดงใหปรากฏวาเปนคณะหรอชาตอนรงเรอง

ไมใชซองโจรหรอคณะคนปาคนดง”34 จะเหนไดวา “ชาต” ซงเปนเรองใหมถกทาใหเปนทรกทหวง

แหนของคนไทยดวยการเชอมโยงเขากบพทธศาสนาซงคนไทยผกพนมานาน พระราชนพนธจานวน

มากเนนความเปนอนหนงอนเดยวกนระหวาง “พทธศาสนา” กบ “ชาตไทย” และ “คนไทย” เชน

“บรรดาทานทงปวงซงเปนคนไทยเมอรสกแนนอนแลววาศาสนาในสมยนเปนของทแยกจากชาต

ไมได...จะตองมนอยในพระพทธศาสนาซงเปนศาสนาสาหรบชาตเรา35

เนองจาก “ชาตไทย” ท พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงนยาม มใช “ชาต” ท

คนมความเสมอภาคกน แตเปน “ชาต” ทคนมสถานภาพตางกนตามหลกชาตวฒ พระองคจงทรง

ชแจงอยเสมอวา ความเสมอภาคอยางแทจรงนนเปนไปไมได และผมปญญา ความร ความ

ชานาญเทานน ทสามารถทาหนาทปกครองบานเมองได ดงความวา

28 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, เทศนาเสอปา กรงเทพฯ: บรรณกจ, 2539. หนา 57. 29 เรองเดยวกน, หนา 24. 30 เรองเดยวกน, หนา 24-39. 31 เรองเดยวกน, หนา 41. 32เรองเดยวกน, หนา 40. 33 เรองเดยวกน, หนา 22. 34 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, บทปลกใจรอยประการ. รวบรวมโดยฐาปนย นครทรรพ และสทธลกษณ อาพนวงศ กรงเทพฯ: มลนธพระบรมราชานสรณพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, 2530. หนา 110. 35 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, เทศนาเสอปา. หนา 57-58.

11

ไมมพลเมองแหงใดในโลกนทจะเทากนหมดจรง ๆ เพราะคนทกคนไมไดมความร

ปญญาเสมอกน ใครมปญญาสามารถมากกคงไดเปรยบเพอนบานทมปญญาสามารถ

ยอมเยากวา แตใชจะหมดอยเพยงปญญาและความร ยงความชานาญ (เอกซป

เรยนซ) กเปนสงสาคญอนทาใหคนไดเปรยบซงกนและกนอยมาก เพราะทาใหคนม

ความเชอถอ ยงในทางปกครองบานเมองดวยแลวยงมความสาคญ36

แมแต “นามสกล” กเปนไปเพอการแบงชนทางสงคมดวย ใน “บนทกความเหนวาดวย

การเลอกนามสกล” แสดงถงพระราชประสงคทจะใหการตงนามสกลชวยแยกตระกลของ “สามญ

ชน” ออกจากตระกลของชนชนสง เชน “นามสกลของสามญชนไมควรจะใหมยาว ๆ เทยมนามสกล

พระราชทาน ...ควรจะใชเปนคาไทย ๆ...ไมควรเกน ๓ พยางค”37

ทรงยนยนในคณคาของ “การปกครองแบบไทย” โดยทรงเนนอยเสมอวาการปกครอง

บานเมองตองดาเนนการโดยพระมหากษตรยและขาราชการของพระองค ซงถงพรอมทงปญญา

ความร และประสบการณ ไมควรจะม “คอนสตตชน” และ “ปาลเมนต” เพราะ “ราษฎรไมไดเลอก

ผแทนของตนเพราะรแนวาเปนคนด...ตามจรงเลอกบคคลผนนผนเพราะมผบอกใหเลอก ฤาตด

สนบนใหเลอกเทานน”38 ทาให “คณะใดมทนมาก จงไดเปรยบอยมาก...อานาจไมไดอยในมอ

ประชาชนจรง ๆ แตไปอยในมอแหงคนสวนหนง ซงเปนสวนนอยแหงชาตเทานน”39 เหตผลททรง

แสดงขางตน รวมทงการททรงชแจงถงภยของ “ลทธโสเชยลสต” นน เปนการปลกฝงทศนคตทวา

ประชาชนวาไมมสตปญญามากพอทจะตดสนใจเลอกผแทนราษฎร และอาจถกหลอกลวงโดยพวก

“โสเชยลสตเก” เพราะประชาชนเปน “พวกคนทไมไดรบการศกษาอยางสมบรณ หรอมฉะนนก

เมามายและยากจน ไรทงทรพยสน ไรทงธรรมจรรยา”40 ทาใหบรรดา “โสเชยลสตเก”

สามารถ “หากนจากความโงเขลาเบาปญญาของมนษย”41

กลาวไดวาพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาฯ ทรงทาใหความหมายของ “ชาตไทย” “พทธ

ศาสนา” และ “พระมหากษตรย” ซงสมพนธเชอมโยงกนอยางแนบแนนนนมพลงสงขนมาก และทรง

36 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, จดหมายเหตราชกจรายวน กรงเทพฯ: โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย, 2517. หนา 72. 37 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, “บนทกความเหนวาดวยการเลอกนามสกล” ใน อครานกรมนามสกลพระราชทานในรชกาลท 6 กรงเทพฯ: มลนธพระบรมราชานสรณพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, 2529. หนา (15). 38 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, จดหมายเหตราชกจรายวน หนา 53. 39 เรองเดยวกน. 40 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, Uttarakuru: An Asiatic Wonderland by Asvabahu แปลโดยพระวรวงศเธอ กรมหมนพทยลาภพฤฒยากร กรงเทพฯ: โรงพมพครสภา, 2524. หนา 1. 41 เรองเดยวกน.

12

ทาใหคณธรรมเรองความจงรกภกด ความสามคค และความเสยสละเพอ “ชาต ศาสนา

พระมหากษตรย” มพลงสงขนตามไปดวย ภมธรรมอนเปนระบบคณคาของ “ชาตไทย” ททรงเนน

เปนพเศษคอความเปน “เชอชาตนกรบ” ซงหนาทสาคญของ “นกรบ” กคอการปกปอง “ชาต

ศาสนาพระมหากษตรย” นนเอง ทรงเนนดวยวา “ถาเขาจงรกภกดตอพระบาทสมเดจพระเจา

แผนดนสยาม เขาจงจะเปนไทยแท”42 ความเปนไทยแทและความรกชาตจงสมพนธกบความ

จงรกภกดตอพระมหากษตรยอยางลกซง และความรกชาตนยากทจะเกดขนไดหากปราศจาก

พทธศาสนา “เพราะความรกชาตเปนสงซงเนองดวยความเสยสละ...การประพฤตธรรมเปน

ความจาเปนอนหนงสาหรบฝกใจบคคลใหรจกคาแหงการเสยสละ...ถาใครไมประพฤตธรรมแลวจะ

นบวาเปนผรจกรกชาตโดยจรงใจไมไดเลย.”43 ซงเมอทรงเนนวา “เปนความจาเปนทเราทงหลายผ

เปนไทย จะตองมนอยในศาสนาพทธซงเปนศาสนาสาหรบชาตเรา”44 กทาให “ธรรม” ททรงเนนเปน

“ธรรม” ของพทธศาสนาโดยปรยาย

อยางไรกตาม ในฐานะพระมหากษตรย เมอทรงมพระราชดารสตอชาวมสลม กทรง

จาเปนตองทาใหชาวมสลมตระหนกวาตนเปน “พลเมอง” ของ “ชาตไทย” ซงจะตองจงรกภกดตอ

“ชาต ศาสนา พระมหากษตรย” เชนเดยวกน แตคาวา “ศาสนา” ในพระราชดารสนทรงหมายถง

ศาสนาอสลาม ดงความวา “เรารสกพอใจมากทไดฟงคา...แสดงความจงรกภกด...และแสดงความ

ตงใจวาในเมอเวลาจาเปนแลว กจะยอมสละชวตเลอดเนอเพอปองกนชาต ศาสนา

พระมหากษตรย ของทานทงหลาย ใหสมกบทเปนพลเมองด และใหตรงกบคาทเทศนาซงพระมะ

หะมดประสาทไว45

อนง ภาษาไทย ซงเปนสวนสาคญของวฒนธรรมแหงชาตนน ทรงวางหลกเกณฑไวใน

พระราชนพนธ “ความเปนชาตโดยแทจรง” วา “ลกษณะทจะตดสนวาใครเปนคนชาตใดนน กมอย

แตทภาษาซงคนนนใชอยโดยปรกตนนแล”46 “ใครพดภาษาใดแปลวาปลงใจจงรกภกดตอชาตนน

โดยจรงใจ ไมใชโดยความจาเปนชวคราว”47 เกณฑดงกลาวนเปดโอกาสใหคนชาตพนธอน

“กลายเปนไทย” ดวยการใชภาษาไทย อนสงผลให “เปนไทย...ในความนยมและความคด”48 ทรง

42 อศวพาห (นามแฝง), ความเปนชาตโดยแทจรง. กรงเทพฯ: รวมสาสน, 2520. หนา 15. 43 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, เทศนาเสอปา. หนา 120. 44 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, ปลกใจเสอปา หนา 82. 45 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, พระราชดารสรอยครง หนา 123. 46 อศวพาห (นามแฝง), ความเปนชาตโดยแทจรง. หนา 11. 47 เรองเดยวกน, หนา 14. 48 เรองเดยวกน, หนา 13-14.

13

ระบวา หากผใดไมสามารถใชภาษาไทย กแสดงวา “ผพดตางภาษากบผปกครองนน ยงไมเชองอย

ตราบนน”49

พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาฯ ทรงกระตนใหมการศกษาประวตศาสตรเพอใหความร

ทางประวตศาสตรชวยฉดรงมใหคนไทยเดนตามตะวนตกจนสนเชงเพอจะ “จาเรญทนสมย” จน

เกดผลรายตามมา50 นอกจากนทรงนา “พงศาวดาร” มาถายทอดในรปของละครซงมการผลตซา

อยเสมอในยคหลง เชน เรอง “พระรวง” “ตานานเสอปา” ฯลฯ ทรงใชบทละครเหลานในการ

ปลกฝงใหเสอปาและประชาชนทวไปรสกวา “ชาตไทย” เปนชาตเกาแกและเปนชาตนกรบ ม

พระมหากษตรยททรงพระปรชาสามารถ มศาสนาพทธเปนศาสนาประจาชาต คนไทยมบรรพบรษท

มสตปญญา มความกลาหาญ รกชาต มความสามคค และพรอมทจะเสยสละเพอชาต ซงคนไทยทง

ปวงควรสบทอดคณลกษณะอนเปนเอกลกษณของชนชาตไทยเหลานตลอดไป51

ปญญาชนอกพระองคหนงของรฐสมบรณาญาสทธราชย ซงทรงมบทบาทอยางสงในการ

สรางชาตนยมทางวฒนธรรมคอ สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ ทรงแสดงพระปาฐกถา

ทรงพระนพนธหนงสอ และทรงประกอบพระกรณยกจจานวนมากเพอใหเหนวาพระมหากษตรย

และพทธศาสนาเปนหวใจของ “ความเปนไทย” พระมหากษตรยในยคตาง ๆ ทาให “เมองไทย”

เจรญรงเรองมาแตโบราณโดยเฉพาะในดานพทธศาสนาและศลปวฒนธรรมทเนองในพทธศาสนา

เพราะทรงเปนผนาแหงคณธรรม “ความจงรกในอสรภาพของชาต” “ความปราศจากวหงสา” “ความ

ฉลาดในการประสานประโยชน” ซงคณธรรมเหลานเปนเอกลกษณของชนชาตไทยมาแตโบราณ

และชนชาตไทยพงยดมนสบไปเพอให “เมองไทยนด” ตลอดไป52

นอกจากนพระองคทรงสรางอตลกษณของคน “ชน” ตาง ๆ ใน “เมองไทย” ตงแต

พระมหากษตรยลงมาจนถงราษฎร เพอเนนยาสถานภาพทางสงคมทลดหลนกนเปนลาดบชนและ

หนาทของคนแตละชนทแตกตางกน และในบรบททมการเรยกรองรฐธรรมนญและรฐสภาเขมขนขน

นน สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพกไดทรงสราง “สมเดจพระปยมหาราช” ใหเปนอดมคต

ของพระมหากษตรยททรง “ปกครองแบบไทย” คอแบบ “บดาปกครองบตร” ซงทาให “สมเดจพระ

ปยมหาราช” ทรงไดรบความรกจากประชาชนเพราะทรงเปนพระมหากษตรยของประชาชนและเพอ

ประชาชน ทรงเนนดวยวา “เจา” คอกลมคนทม “ศลธรรม” (Ideal) ซงทาให “เจา” เหมาะสมจะเปน

49 เรองเดยวกน, หนา 15. 50 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, จดหมายเหตรายวนในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, กรงเทพฯ: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, 2517. หนา 138. 51 ม.ล.ปน มาลากล, อธบายพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว กรงเทพฯ: โรงพมพครสภา, 2521. หนา 120-125. 52 โปรดดรายละเอยดใน สายชล สตยานรกษ, สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ การสรางอตลกษณ “เมองไทย” และ “ชน” ของชาวสยาม กรงเทพฯ: มตชน, 2546.

14

ผปกครอง และ “เจา” จะตองมความตองจงรกภกดสงสดตอพระมหากษตรยและรบราชการ

ในขณะทขาราชการทวไปจะตองทาหนาทตางพระเนตรพระกรรณดวยความซอสตยสจรต โดยม

ความโอบออมอารตอชนทกชน

ทรงเนนอตลกษณของ “ราษฎร” เพอใหขาราชการรบรวาราษฎรเปนผกอใหเกดโภค

ทรพยและภาษอากร ทรงจดใหราษฎรเปนคนชนท “อตภาพอยในทตา” และโดยปรกตกมก “ม

สตปญญาตา” และไมสมควรจะมวชาความรเกนความตองการแกอตภาพของตน53 ทรงแสดงให

เหนวาการเลอนชนเปนไปไดยากเพราะ “หนทางทจะนาขนไปถงยศศกดสงขนไป...ตองมทน” อน

ไดแก ”ทนชาตตระกล นอกเหนอจากความรทไดเลาเรยนและความสจรตทมแกตว”54” ทรง

สรางอตลกษณราษฎรทมความกลาหาญและสามารถเสยสละไดแมแตชวตเพอชาต เชน ในเรอง

ไทยรบพมา ทรงเลาเรองราว “วรกรรมของชาวบานบางระจน” ไวโดยละเอยด และลงทายดวยการ

สรรเสรญวา “เรองราวของพวกนกรบบานบางระจนมมาดงน คนทงปวงยกยองเกยรตยศมาตราบ

เทาทกวนน”55 นบเปนครงแรกทปรากฏภาพวรกรรมของชาวบานเชนนขนมา56 และภาพวรกรรม

ชาวบานบางระจนกไดรบการผลตซาอยางเขมขน จนกลาวไดวาพระองคทรงมสวนอยางมากในการ

ทาให “การเสยสละเพอชาต” เปนคณคาสาคญทคนไทยพงยดถอ

ภายหลงการปฏวต พ.ศ.2475 ซงนกการเมองและปญญาชนบางคนเสนอแนวความคด

สงคมนยม สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพไดทรงพระนพนธเกยวกบราษฎรลาวในมณฑล

อดรในหนงสอ นทานโบราณคด มความตอนหนงวา

“พวกชาวบานตางมนาทาทกครวเรอน และถอกนเปนธรรมเนยมวาใครทางานได

ตองทางานทกคน... ทงตาบลไมมเศรษฐ และไมมคนจนเขญใจ...อยเยนเปนสขสบาย

ดวยกนหมด

...ฝรงพวกโซเซยลสมซงเหนวาตองเฉลยทรพยและสทธตาง ๆ ใหมนษยมเสมอภาค

กน จงจะเปนสขนน หากสาเรจดงวา กจะเปนอยางเชนชาวมณฑลอดรนเอง57

ภาพราษฎรซงทรงบรรยายไวใน นทานโบราณคด น แตกตางจากอตลกษณ “ราษฎร”

ททรงสรางไวในสมยสมบรณาญาสทธราชยเพอเนนวาราษฎรเปนกลมคนทขาดความรและดอย

ความเจรญ จะตองพงพา “การปกครองแบบไทย” เพอใหชวตดขน อยางไรกตาม ลกษณะใหมของ

ราษฎรใน นทานโบราณคด ทรงเสนอขนมาเพยงครงเดยวและไมไดรบการสบทอด จงไมมอทธพล 53 หจช. ร.5 ศ.2/5 หนงสอกราบบงคมทลความเหนเรองการศกษา” 54 หจช. สบ.2.52/299 เอกสารสวนพระองคกรมดารงฯ สาสน-พระญาตวงศ 55 สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ไทยรบพมา. พมพครงท 7 กรงเทพฯ: คลงวทยา, 2520. หนา 375. 56 บาหยน อมสาราญ, “บางระจน: ประวตศาสตรในวรรณกรรม” เอกสารประกอบการประชมเวทวจยมนษยศาสตรไทย สกว. ณ คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 26-27 สงหาคม 2547. หนา 4. 57 สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, นทานโบราณคด กรงเทพฯ: บรรณาคาร 2514. หนา 378-381.

15

แตอยางใด จนกระทงทศวรรษ 2520 วงวชาการและองคกรพฒนาเอกชนจงไดเสนอแนวคด

“วฒนธรรมชมชน” ทเนน “การพงตนเอง” และ “ภมปญญาชาวบาน” แตภาพของราษฎรใน “ชาต

ไทย” ทขาดความรและดอยความเจรญกไมเคยเลอนหายไปตราบจนปจจบน ในสมยสมบรณาญาสทธราชย อดมการณชาตนยมทางการเมองและชาตนยม

ทางวฒนธรรมเรมไดรบการเผยแพรสสงคมในวงกวางแลว ปญญาชนทมบทบาทสาคญในการนคอ สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยาวชรญาณวโรรส และเจาพระยาธรรมศกดมนตร

บทบาทสาคญของสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยาวชรญาณวโรรส คอ การทา

ใหความหมายของ “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” ทชนชนนานยามกลายเปนคาสอนทางพทธ

ศาสนา ขณะเดยวกนพระนพนธทางพทธศาสนาจานวนมากกไดทาใหความคดทสาคญ ๆ ของพทธ

ศาสนากลายเปนความคดทอยในภาษาไทย ซงเมอพระภกษสามเณรและกลบตรกลธดาไดเลา

เรยนแลว กสงผลใหความหมายของ “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” ไดรบการถายทอดปลกฝงส

ราษฎรกวางขวางออกไป และทาใหภาษาไทยมาตรฐานถกใชอยางกวางขวางตามไปดวย

สมเดจพระมหาสมณเจาฯ ทรงแสดงใหเหนความสมพนธอยางแนนแฟนระหวาง “ชาต

ไทย พทธศาสนา และพระมหากษตรย” ทรงเทศนาใหคนยดมนในชาตและใหรกชาตอยเสมอ เชน

“ทานทงหลายควรถอชาตเปนสาคญ ...ควรชวยกนอดหนนชาตของตนไวเพอความเปนไทยสมชอ

ไมควรรกชวตของตนยงกวารกชาต” ทรงเนนความเปนอนหนงอนเดยวกนระหวางพทธศาสนากบ

“ชาตไทย” ซงทาให “ความมนคงของชาตไทย” มความหมายครอบคลมไปถงความมนคงของพทธ

ศาสนาดวย พรอมกนนนกทรงตความพทธศาสนาใหเกอหนนตอความมนคงและเกยรตยศของ

“ชาตไทย” อยางตรงไปตรงมา เชน “การรบเพอปองกนชาตบานเมอง ไมเปนขอทพระพทธองคทรง

หามปรามเลย” 58 และ “กรงสยามของเราตองเขาชวยฝายสมพนธมตร...เชดชเกยรตยศแหงชาต

ไทยเราวาเปนผใฝธรรม... ทาประโยชนกวางขวางออกไปไมเฉพาะชาตของตน สมเปนผถอ

พระพทธศาสนาทสอนไมใหเหนแกตนโดยสวนเดยว”59 แมแตการสรางกองทพกทรงทาใหกลายเปน

“ธรรมะ” ของพระมหากษตรย เชนทรงแสดงพระธรรมเทศนาวาพระมหากษตรยทรงมธรรมในขอ

“กาลญตา”60 ซงหมายถง “ความเปนผรจกกาล...ตระเตรยมรพลพาหนะ...ศตราวธยทธภณฑ...

ใหพรอมไวในเวลาสงบ...การละเลยใหลวงเวลาเปนเหตแหงหายนะเมอภายหลง”61

58 โปรดดรายละเอยดใน พระไพศาล วสาโล,พทธศาสนาไทยในอนาคต แนวโนมและทางออกจากวกฤต กรงเทพฯ: มลนธสดศร-สฤษดวงศ, 2546. หนา 34-41. 59 เรองเดยวกน, หนา 216. 60 เรองเดยวกน, หนา 66-67. (เนนโดยผวจย) 61 สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส, พระธรรมเทศนา กรงเทพฯ: โรงพมพมหามกฏราช

วทยาลย, 2514. หนา 87.

16

พระนพนธและพระธรรมเทศนาททรงแสดงมสวนอยางมากในการสรางวฒนธรรม

แหงชาตท จรรโลงโครงสรางสงคมแบบแบงคนออกเปนลาดบชน ทรงใหคาอธบายเกยวกบสาเหตท

ทาใหคนอยในสถานภาพทตาง “ชน” กน โดยทรงนาแนวความคดเรอง “กรรม” มาใช เชน “กรรม

ยอมจาแนกใหเปนตาง ๆ กนออกไปอก...เปนคนชนสง คนชนตา เปนคนมงม เปนคนจน”62 ทรง

วเคราะหเรอง “กรรม” โดยจาแนกประเภทของกรรมอยางละเอยด เพอทาใหความคดเรองนยงคง

นาเชอถอและมพลงในการอธบายสถานภาพทไมเทาเทยมกนของคนในชาต พรอมกนนนกทรงเนน

เรองการทาหนาทตามสถานภาพ เชน “หมคฤหสถกแปลกกนเปนชน ๆ โดยชาตสกล โดยยศ

บรรดาศกด โดยสมบต โดยวชาความร ถาใครอยในชนใด ๆ รสกตวอยแลวควรประพฤตตวให

สมควรแกตนทตงอยในชนนน ๆ63 นอกจากนยงทรงเนนศลธรรมตาง ๆ ทจะชวยจรรโลง

ความสมพนธระหวางคนใน “ทสง” กบคนใน “ทตา” เพอมใหเกดความตงเครยดและความขดแยง

ในความสมพนธระหวางคนตางชนชนกน รวมทงศลธรรมในเรองความสามคคและความเสยสละ

ดวย

อนง ในสมยสมบรณาญาสทธราชย การสงเสรมเศรษฐกจแบบทนนยมและความ

ตองการคนทมความรแบบใหมเขารบราชการ กทาใหชนชนนาตองยนยอมใหมการเลอนชนไดบาง

สมเดจพระมหาสมณเจาฯ จงทรงสงสอนใหคนชนตาทไดเลอนชนสงขนนรจก “เจยมตว” ทรงระบวา

“คนทอยในชนตา อาศยความดมผยกยองขนในชนสง.. ประพฤตเจยมตว ไมเยอหยง ดงนควรทา64

สวนเจาพระยาธรรมศกดมนตรนนเปนผบรหารการศกษาในสมยสมบรณาญาสทธราชย

ซงเนนการศกษาวชา “พงศาวดาร” ภาษาไทย และ “ธรรมจรยา” และยงไดแตงแบบเรยน

ธรรมจรยา ทงระดบประถมและมธยม ซงทาหนาทปลกฝงความหมายของ “ชาตไทย” และ “ความ

เปนไทย” ตลอดจนระบบคณคาทปญญาชนทกพระองคทรงสถาปนาเอาไวใหแกนกเรยนอยาง

เขมขน เชน ความรกชาต ความสานกในบญคณและความซอสตยกตญตอพระเจาแผนดน ความ

สามคค การทาหนาทตอชาต รวมทงการเนนเรองระเบยบวนยและและคณธรรมในเรองความเชอฟง

เพอกลอมเกลาใหประชนชนเปน “พลเมองดของชาต” ทพรอมจะปฏบตตามคาสงของผนาแหงชาต

อดมการณชาตนยมและวฒนธรรมแหงชาตทชนชนนาในสมยสมบรณาญาสทธราชย

สถาปนาขนมา จงมความสาคญอยางมากตอการจรรโลงโครงสรางสงคมทแบงคนออกเปนลาดบ

ชน โดยชนชนนาซงมความร ความเฉลยวฉลาด และสามารถเขาถงความจรง ความด ความงาม

62 สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส, ธรรมวจารณสวนปรมตถปฏปทาและสวนสงสารวฏ. กรงเทพฯ: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, 2526. หนา 3-4. 63 สมเดจพระมหาสมณะเจากรมพระยาวชรญาณวโรรส, วรรณาพระสตร กรงเทพฯ: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, 2514. หนา 76 64 เรองเดยวกน, หนา 77.

17

อนสงสง เปนผทาหนาทปกปองราษฎรซง “มความกลวแลโงเขลา” ใหรอดพนจากจากปญหาตาง ๆ

รวมทงการกดขของผปกครองในทองถน65 และชนชนนาจะทาให “ชาตไทย” มเอกราช ความสงบ

สข ความมนคง และความเจรญกาวหนาไปพรอมกน ทงน โดยมงเนนการพฒนาชาตใหเกด

ความกาวหนาทางวตถแบบตะวนตก โดยรกษา “ความเปนไทยทางจตใจ” เอาไวตลอดไป

การจดตาแหนงแหงทของประชาชนชาตพนธตาง ๆ ใน “ชาตไทย”

ในสมยสมบรณาญาสทธราชย ชาตพนธลาวมสถานภาพแตกตางจากชาตพนธอน

นอกจากจะมจานวนมากทสดรองจากคนไทยแลวยงอยในพนททหมนเหมตอการยดครองของ

มหาอานาจ จนกระทงถงทศวรรษ 2440 ฝรงเศสกยงพยายามทาใหคนลาวในอสานรบรวาควรจะ

ขนตอฝรงเศสเพราะสยามกดขลาวมาก66 สวนในภาคเหนอองกฤษกเขามาแสวงหาผลประโยชน

จากปาไม ดงนน ชนชนนาไทยจงพยายามเปลยนชาตพนธลาวในลานนาและอสานใหสานกวาเปน

คนไทย ทงดวยการเปลยนชอมณฑลเทศาภบาล การจดการศกษา การนาพทธศาสนาแบบไทยคอ

ธรรมยตกนกายเขาไปเผยแผ การปฏรปการปกครองคณะสงฆ ฯลฯ

ในยคสมบรณาญาสทธราชยนคนชาตพนธในเขตพนทสงหรอ “ชาวเขา” ยงไมเปนปญหา

และ/หรอแหลงผลประโยชนทสาคญของชนชนนา ความสนใจหลกของชนชนนาจงอยทชาตพนธ

ตาง ๆ บนพนราบ เชน ลาว เขมร ฯลฯ การจดวางตาแหนงแหงทของคนชาตพนธเหลานใน “ชาต

ไทย” เกดขนในบรบททชนชนนามความระแวงคนชาตพนธตาง ๆ ในพนทหางไกลวาจะไมยอมรบ

อานาจของรฐบาลทเพงขยายเขาไป แตจะหนไปพงฝรงเศสหรอองกฤษ เมอเกดกบฏผบญในภาค

อสานนน ชนชนนาไดจาแนกชาตพนธทมสวนเกยวของวา “แลวาพวกขบถนนมญวนแลเขมรขาปน

กน ลาวมากกวาชาตอนทงหมด”67 สะทอนถงการอธบายการกบฏโดยเนนไปทปญหาชาตพนธและ

ความไมไวใจทมตอคนชาตพนธตาง ๆ อยางชดเจน

ขณะเดยวกน มการจาแนกลกษณะนสยประจาชาตพนธ เพอประโยชนในการกาหนด

นโยบายดานการปกครองและเศรษฐกจ โดยทรฐบาลตองการสงเสรมใหเกดความเจรญเตบโตทาง

เศรษฐกจเพอจะเกบภาษไดมากขน เชน ในภาคอสานนน รฐบาลตองการใหราษฎรซงสวนใหญเปน

ชาตพนธ “ลาว” และ “เขมรปาดง” ขยายการทานา การทอผาไหม การเลยงปศสตว และการอพยพ

65 หอจดหมายเหตแหงชาต ร.6 ม 28/1 เอกสารรชกาลท 6 กระทรวงมหาดไทย มณฑลอดร เรองรายงานราชการมณฑลอดร (5 พฤศจกายน 2453-31 ตลาคม 2461) (เนนโดยผวจย) 66 อศนา นาศรเคน, “อสานในการรบรและทศนะของผปกครองกรงเทพฯ ตงแตหลงกบฏเจาอนวงศ พ.ศ.2369 ถงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475” วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาชาวชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม, 2548. หนา 140-143. 67 หอจดหมายเหตแหงชาต กต. 98.3 / 3 กระทรวงการตางประเทศ กบฏในประเทศไทย กบฏผมบญ เรอง ผบญกอจลาจลรมแมนาโขง พ.ศ.2445.

18

ไปทานาและขายแรงงานในภาคกลาง รายงานราชการมณฑลรอยเอดระบวา “ขอสาคญในขอแรก

คอ จะชวยกนอยางไร ใหพลเมองของเราเหนประโยชน แลตงหนาตงใจทาใหเปนเงนเปนทองขน”68

ซงชนชนนาเหนวาลกษณะนสยของชาวลาวและเขมรปาดงในอสานเปนอปสรรคอยมาก กลาวคอ

“ราษฎรพากนเกยจคราน เมอทามาหาไดพอเลยงชพแลวเปนพอ ไมคดจะทาการใหญใหเปนเศรษฐ

มเงนทองอยางมณฑลชนในเลย”69 และ “นสยคนพนเมอง ชอบกระทาแตอยางทเคยทา ไมชางคด

ชางอานเปลยนแปลงหาวธทด ถาจะแนะนาใหนยมขนเองแลวกเตมฝน”70 หากตองการใหราษฎร

เหลานทาสงใดกตองใชอานาจบงคบใหกลวดงทระบไววา “แตถาบงคบกกลวงาย แลทาไดด”71

สวนในดานการทหารนน ชนชนนารสกวาไมสามารถพงพาชาตพนธลาวได ดงทกรมหลวงวงศาธ

ราชกราบบงคมทลถงลกษณะนสยชาวลาวในลานนาวา “พวกลาวนายหนงคมไพรรอยหนงสองรอย

กจรง แตวาขขลาดนก”72 หรอ “นสยลาวมากไปดวยความเกยจคราน...ดวยนสยสนดานลาวนนม

อย ๓ อยาง เปนแตอยากไดของเขา ไมอยากเสยของใหแกใคร กบเกยจครานเทานน เหมอนกน

ตงแตเมองเชยงใหมตลอดไปทกบานทกเมอง”73

ชนชนนาในสมยสมบรณาญาสทธราชยมองคนชาตพนธลาวและเขมรวาลาหลงยากทจะ

พฒนา โดยเหนวาเปนคน “ปาดง” เชน “คนประเทศนเปนพนปาดง ไมเคยเหนคณประโยชนของ

หนงสอ เคยเหนแตการทานาเลยงโคกระบอขาย ไดเงนดกวาทจะไปเรยนใหเสยเวลาเลยงสตว”74

ทงน ชนชนนาตระหนกวา “ราษฎรในหวเมองลาวมความกลวเกรงแลเกลยดชงขาหลวงมาก”75

อยางไรกตาม เมอชนชนนาพจารณาความใกลชดทางวฒนธรรมระหวางชาตพนธลาวกบไทยแลวก

ทาใหคาดหวงวา “ถงแมนาใจลาวจะถอวาลาวเปนเราไทยเปนเขา...แตเมอเอาไทยกบฝรงเศสเทยบ

68 หจช. ร 6 ม.20/4 เอกสารรชกาลท 6 กระทรวงมหาดไทย เรองรายงานราชการมณฑลรอยเอด อางใน อศนา อสานในการรบรและทศนะของผปกครองกรงเทพฯ... หนา 221. 69 อางในเรองเดยวกน, หนา 220. 70 หจช. ร.6 น.19/35 กระทรวงนครบาล เรองรายงานประชมอปราชและสมหเทศาภบาลพ.ศ.2467 71 เรองเดยวกน. 72 จดหมายเหตทพเมองเชยงตง ภาค 3 ลายพระหตถกรมหลวงวงษาฯ กราบบงคมทล พมพแจกในงานพระราชทานเพลงศพนายพลเรอตรพระยานาวาพลพยหรกษ (ม.ร.ว.พณ สนทวงศ ณ กรงเทพ) ปมะโรง อฐสก พ.ศ.2459. หนา 107. 73 เรองเดยวกน, หนา 113-114. 74 หจช. ศธ 44/16 กระทรวงศกษาธการ รายงานการศกษา เรองรายงานการศกษามณฑลอดรธาน ประจาศก 2454. อางใน อศนา นาศรเคน, อสานในการรบรและทศนะของผปกครองกรงเทพฯ... หนา 227. 75 หจช. ร.5 ม. 59/3 เอกสารรชกาลท 5 กระทรวงมหาดไทย มณฑลลาวพวน เรองราชกาลในเมองลาวพวน (31 สงหาคม ร.ศ.109-20 ตลาคม ร.ศ.110) อางใน อศนา นาศรเคน, อสานในการรบรและทศนะของผปกครองกรงเทพฯ... หนา 143.

19

กนแลว กคงเหนไทยเปนเราฝรงเศสเปนเขาอยเปนธรรมดา”76 ชนชนนาจงพยายามทาใหเจานายใน

เมองลาวเหนวา “ชาตไทยกบลาวเปนชาตเดยวภาษาเดยวกน เปนแผนดนอนเดยวกน” ในขณะท

“ฝรงเศสเปนแตผอน มความหมนประมาทชาตวงษของพวกลาววาเปนชาวปาชาวดง”77

เนองจากชนชนนามองเหนปญหาทางชาตพนธดงกลาวขางตน จงเหนความจาเปนท

จะตอง “ตกแตงนสยใจคอ” ชาตพนธตาง ๆ ให “กลายเปนไทย” โดยเรวทสด สมเดจเจาฟากรมพระ

นครสวรรควรพนตซงเสดจตรวจราชการในภาคอสานทรงเสนอพระดารวา “พลเมองภาคนยงเปน

คนหวออน มการศกษานอย ยงออนในอารยธรรม ความคดในเรองรกชาตบานเมองยงไมสเขาเลอด

เขาเนอ ถารบอบรมปรงแตงนสยนาใจเสยแตบดน กเหมอนดงปนวตถทออน ถาเพกเฉยเฉอยชาอย

ในไมชานาจะกลายเปนวตถทกระดาง จะตกแตงแปลงรปไดยาก”78

สาหรบคนชาตพนธเขมร รวมทง “เขมรปาดง” นน ชนชนนาไทยรบรวา “เขมรเปนคน

จองหอง จะยายจากบงคบกรงเทพฯ ไปอยในบงคบขาหลวง ซงซาอยทางไกลกวาดวย จะไม

เรยบรอย”79 นอกจากนภาพของ “ชาตเขมร” ในหนงสอ ไทยรบพมา กเปนชาตทไวใจไมได ทกครง

ทไทยมภยสงครามจากพมา เขมรกจะถอโอกาสยกทพเขามาปลนสะดมและกวาดตอนเอาคนของ

พระราชอาณาจกอยธยากลบไป ดงนน ในความทรงจาของคนไทย ชาตพนธเขมรและ “ชาตเขมร”

จงอยในฐานะ “ผราย” ตลอดมา โดยเฉพาะอยางยงเมอมการเนนความเปน “ผราย” ของเจาสหน

และกมพชาในยคสงครามเยนในรายการวทย “เพอนนอน” และในบทความของ ม.ร.ว.คกฤทธ

ปราโมชอยเสมอ80

สวนคนชาตพนธญวนในอสาน ซงทาการคาบรเวณเมองรมฝงแมนาโขงนน ชนชนนาคด

วาไมเปนปญหา เพราะ “ไดตรวจดกรยาอาการทงภมบานเรอนของเขา เหนวาคนญวนพวกนเปน

คนโง มความคดแตจะมงประกอบกจหาเลยงชพไปวนหนงเทานน”81 แตกไดเคยแจงแกฝรงเศสวา

“ทางราชการของรฐบาลสยาม...คอยสดบตรบฟงพวกญวนอยทกหนทกแหง...แตกไมปรากฏอะไร

76 หจช. รล. 3 / 32 เอกสารรชกาลท 5 พระบรมราโชวาทลบ (ไปรเวต) พระราชทานขาหลวงประจาเมองหลวงพระบาง อางใน จราภรณ สถาปนะวรรธนะ, วกฤตการณสยาม ร.ศ.112 หนา 412. 77 หจช. รล. 3 / 32 เอกสารรชกาลท 5 พระบรมราโชวาทลบ (ไปรเวต) พระราชทานขาหลวงประจาเมองหลวงพระบาง อางใน จราภรณ สถาปนะวรรธนะ, วกฤตการณสยาม ร.ศ.112 หนา 411-412. 78 อางใน ณฐวฒ สทธสงคราม, พระเกยรตประวตของจอมพลเรอ สมเดจเจาฟาฯ กรมพระนครสวรรควรพนตเสนาบดกระทรวงทหารเรอพระองคแรก กรงเทพฯ: ม.ป.ท., 2508. หนา 690-691. 79 หจช. ร5 ม 2.3/4 เอกสารรชกาลท 5 กระทรวงมหาดไทย (28 พฤษภาคม ร.ศ.110-29 มถนายน ร.ศ.111) อางใน อศนา นาศรเคน, อสานในการรบรและทศนะของผปกครองกรงเทพฯ หนา 160. 80 ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช, เขมร สหน ชวา ซการโน กรงเทพฯ: บรรณาคาร, 2513. 81 อศนา นาศรเคน, อสานในการรบรและทศนะของผปกครองกรงเทพฯ หนา 226. และ หจช.ร.6 ม 3.6 /1 เอกสารรชกาลท 6 กระทรวงมหาดไทย แผนกปกครอง คนในสงกดตางประเทศ ฝรงเศส

20

สกราย...เกอบจะบอกไดวาพวกญวนทก ๆ คนทอยในดนแดนสยาม เจาพนกงานไมไดไวใจเลย ได

คอยสบสวนอยเสมอ ๆ“82

สาหรบคนชาตพนธจนนน ชนชนนามองดวยความวตกในปญหาหลายเรอง เชน การ

ผกขาดทางเศรษฐกจ การกอเหตรนแรงตาง ๆ การประทวงนโยบายรฐบาล การนาลทธการเมอง

ใหม ๆ เขามาเผยแพร ตลอดจนการเคลอนไหวทางการเมองทเปนอนตรายตอระบอบสมบรณาญา

สทธราชย และยงระแวงดวยวาประเทศสยามจะกลายเปน “โคโลน” ของจน เพราะ

จนทเขามาใหมโดยมาก แทนทจะตงโรงเรอนดนดบมงแฝกหรอกระทอม อยหาง

กนตามวธไทยนน มกจะนยมใชโรงแถวปลกขนดวยไมแตดกวาอยางแตกอนเปนอน

มาก...แลวกตงโรงเรยน มสโมสร อยดวยกนเฉภาะระหวางพวกจนดวยกน ไม

เกยวของกบไทยเลย ถาเปนเชนนเปนของไมพงประสงคเลย และกนากลววาจะเปน

เชนนมากขนทกท...

...มทางควรคานงวา ถาไมไดจนพวกนมาตงทาเลอยแลว การคาขายในแถบนกยง

จะไมเจรญ แตเมอสงเกตดตลอดทางรถไฟไป รสกวาจวนจะเปนโคโลนจน83

แมแตสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยาวชรญาณวโรรส กทรงพระวตกตอปญหา “การ

งานทเปนของไทยตกไปเปนของชาวตางประเทศ เปนตนวาพวกจน การชางเกอบจะทงนน การคา

ขายกโดยมาก ยงอยแตเฉพาะการเพาะปลก แตอยางนนบดนยงแลเหนจนตงทานาหรอแปลง

นาเปนไรเปนเรอกมราย ๆ อยบางแลว”84 ดงนนจงมการสราง “คนอน” (the other) โดยเนนชาต

พนธจน โดยเฉพาะอยางยงจนในกรงเทพฯ วาไมจงรกภกดและเปนอนตรายตอ“ชาตไทย” อยางไรก

ตามพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาฯ ทรงมพระราชประสงคใหชาตพนธตาง ๆ รวมทงจน

“กลายเปนไทย” ทรงตรา “พระราชบญญตแปลงสญชาต” ขนใน พ.ศ.2454 อยางไรกคามทรงม

พระราชดารวาการแปลงสญชาตเพยงอยางเดยวไมทาใหผใด “เปนไทย” อยางแทจรง จนกวาจะม

ความจงรกภกดตอพระมหากษตรยและใชภาษาไทยในชวตประจาวน จะเหนไดวา อดมการณชาตนยมไทยถกสรางขนทามกลางความไมไววางใจคน

ชาตพนธตาง ๆ ทอาศยอยในประเทศ และมองชาตพนธทงหลายวาขาดคณลกษณะทเออตอความเจรญทางเศรษฐกจและวฒนธรรม และชาตนยมทางวฒนธรรมไดสรางวฒนธรรมแหงชาตทเออตอการแบงชนทางสงคม การรวมศนยอานาจ และการสรางระบบ

82 หจช. ร.6 ม 9/5 เอกสารรชกาลท 6 กระทรวงมหาดไทย ปองกนการจลาจล เรองปองกนการจลาจลทางมณฑลอดรระหวางเกดสงครามในประเทศยโรป 83 หจช. ม.ร.7 พ. 2/203 รชกาลท 7 กระทรวงพาณชยและคมนาคม เรองประกาศเปดทางเดนรถไฟสายตะวนออกเฉยงเหนอ(โคราชไปอบล) (13 กรกฎาคม 2471-31 มนาคม 2473) 84 ห.จ.ช., ร.5 ศ.2/5 หนงสอกราบบงคมทลความเหนเรองการศกษาของสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส ร.ศ.124-125.

21

คณคาทมงทาให “ชาตไทย” ซงมพระมหากษตรยและพทธศาสนาเปนหวใจมความมนคง มใชระบบคณคาทเนนความเสมอภาค สทธและเสรภาพ อดมการณชาตนยมและวฒนธรรมแหงชาตในลกษณะดงกลาวนออนพลงลงในชวงหลงการปฏวต พ.ศ.2475 แตกลบมพลงสงขนมากในทศวรรษ 2490 เปนตนมา ซงสงผลใหเกดความขดแยงและความ

รนแรงในสงคมไทย ดงจะไดวเคราะหตอไปขางหนา

การสรางอดมการณชาตนยมและวฒนธรรมแหงชาตภายหลงการปฏวต พ.ศ. 2475

การปฏวต พ.ศ.2475 ทาใหความคดเรองความเสมอภาค เสรภาพ และประชาธปไตย ท

เนน “มตมหาชน” กลายเปนอดมคตของคนจานวนไมนอย แตเมอสงครามโลกครงท 2 เกดขน

ความคดเรอง “เชอผนาชาตพนภย” กไดรบการเนนเปนพเศษ อดมการณชาตนยมจงเปลยนแปลง

มากในชวงทศวรรษ 2480 ซงรฐบาลในระบอบใหมนาโดยจอมพล ป. พบลสงครามดาเนนนโยบาย

“สรางชาตไทยใหเปนมหาอานาจในแหลมทอง” ทาใหปญญาชนททางานใหแกรฐบาลตองทาการ

นยามความหมาย “ชาตไทย” เพอตอบสนองนโยบายดงกลาว พรอมกบเนนวฒนธรรมแหงชาต

หรอ “ความเปนไทยทางวฒนธรรม” ในแนวทางทมความเสมอภาคมากขน เพอลดความสาคญของ

สถาบนพระมหากษตรย และเพอใหวฒนธรรมแหงชาตสอดคลองกบอดมการณของระบอบใหม

ความพยายามทจะเปลยนโครงสรางสงคมและวฒนธรรมเพอลดการแบงชนหรอเพอสรางความ

เสมอภาคมากขนน เหนไดชดจากการปรบเปลยนสรรพนามในภาษาไทยและการทาใหตวสะกด

งายขนเพอใหคนอานออกเขยนไดและเขาถงความรไดรวดเรว

อยางไรกตาม ในความเปนจรงความเสมอภาคไมอาจเกดขนไดเพราะไมมการเปลยน

โครงสรางเศรษฐกจหรอระบบกรรมสทธ ไมมการปฏรปทดน หรอการเกบภาษในอตรากาวหนา

ความพยายามจะเปลยนโครงสรางเศรษฐกจโดยผนาคณะราษฎรสายพลเรอนไดรบการตอตาน

อยางมากจนไมอาจดาเนนการได แมวาจะมการขยายการศกษาในทกระดบและมการแตง

แบบเรยนขนใหม แตแบบเรยนในยคนและในยคหลงจากนกยงคงเนนอดมการณเดม โดยผลตซา

ความหมายของ “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” จากสมยสมบรณาญาสทธราชยเปนสวนใหญ

เชน เนนวาเมองไทยนดมาแตโบราณ รฐไทยเปนรฐทเมตตาเอออาทร สงคมไทยเปนสงคมพทธจง

เปนสงคมทเมตตา ไมมการกดขเอารดเอาเปรยบหรอความขดแยงทรนแรง ปญหาในชาตเกดจาก

บคคลทปราศจากศลธรรมของพทธศาสนา ซงสามารถแกไขไดดวยการฟนฟศลธรรม “ชาตไทย” จง

มเอกราชและดาเนนไปสความกาวหนาตลอดมาเพราะ “ชาตไทย” ม “หวใจของความเปนไทย” คอ

พระมหากษตรยและพทธศาสนา รวมทงม “การปกครองแบบไทย“ นอกจากนแลวแบบเรยนยงคง

สบทอดระบบคณคาเดม รวมทงเนนในเรอง “หนาท” ตอชาตเปนอยางมาก แมแตสทธในการ

22

เลอกตงกถกทาใหกลายเปน “หนาทพลเมอง”85 กลาวไดวา การปฏวต พ.ศ.2475 ไมไดทาใหเกด

การเปลยนแปลงทางอดมการณในระดบแตกหกกบอดมการณเดม แมวาจะมการเสนอความคด

ใหม ๆ ออกมากตาม ซงในบรรดาความคดใหม ๆ เหลาน เฉพาะความคดเรอง “เชอชาต” เทานนท

ไดรบการเนนมากในทศวรรษ 2480 และมอทธพลอยางสงสบตอมาในยคหลง

การเนนอดมการณ “ชาตนยมตามคตเชอชาตนยม” นอกจากจะมเปาหมายเพอกดกน

ชาตพนธจนมใหเขาสพนทของอานาจทางการเมองแลว ยงเออตอนโยบาย “สรางชาตไทยใหเปน

มหาอานาจในแหลมทอง” ดวย เพราะชวยในการปลกเราประชาชนใหสนบสนนการขยายดนแดน

และการเพมประชากร86 ภายใตอดมการณทเนน “เชอชาต” นคนหลายชาตพนธจะถกเหมารวมวา

เปน “คนไทย” เชน ไทใหญ ไทลอ ลาว ลาวพวน ญวน มอญ เขมร (แมแตจน-ในงานของพระยา

อนมานราชธน) ชาตพนธทมชอขนตนวา “ลาว” จะถกเปลยนเปน “ไทย” เชน ไทยพวน ไทยอสาน

ไทยเหนอ ไทยลานชาง แลวเนนวา “คนเชอชาตไทย” ในประเทศตาง ๆ ลวนอยในสภาพดอยความ

เจรญและถกกดขเพราะตกอยภายใตการปกครองของชาตอน จาเปนอยางยงทคนไทยในประเทศ

ไทยจะตองใหความชวยเหลอแกสายเลอดไทยดวยกน เพอรวมเอาคนเชอชาตไทยเหลานเขามาเปน

อนหนงอนเดยวกนใน “ชาตไทย” ซงกาลงจะกลายเปนชาตมหาอานาจในแหลมทอง

ปญญาชนทมบทบาทโดดเดนในการนยาม “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” เพอ

ตอบสนองนโยบายของจอมพล ป. คอ หลวงวจตรวาทการ และ พระยาอนมานราชธน บทบาทของ

หลวงวจตรวาทการนนเปนทรบรอยางกวางขวางอยแลว87 จงจะกลาวถงเฉพาะบทบาทของพระยา

อนมานราชธน ซงไดสรางและเผยแพรความรทตอบสนองนโยบายจอมพล ป.ทงในทศวรรษ 2480

และทศวรรษ 2490 และตอบสนองนโยบายพฒนาประเทศของจอมพลสฤษดในทศวรรษ 2500

ดวย

การสรางอดมการณชาตนยมและวฒนธรรมแหงชาตโดยพระยาอนมานราชธน พระยาอนมานราชธนมบทบาทสงในการสรางชาตนยมทางวฒนธรรมและเสรมสรางพลง

ใหแกวฒนธรรมทแบงคนออกเปนลาดบชน แมวาพระยาอนมานราชธนจะทาใหวฒนธรรมชาวบาน

เปนสวนหนงของวฒนธรรมแหงชาต และยอมรบความแตกตางหลากหลายทางวฒนธรรม แตกได

85 โปรดด สายชล สตยานรกษ, คกฤทธกบประดษฐกรรม “ความเปนไทย” เลม 2 กรงเทพฯ: มตชน, 2550.

หนา 468-515. 86 เวลานนประเทศไทยมประชากร 18 ลานคน และหลวงวจตรวาทการคาดหวงวาจะเพมจานวนประชากรขน

เปนกวา 40 ลานคน ซงจะทาใหไทยกลายเปน “มหาประเทศ” 87 โปรดด สายชล สตยานรกษ, ความเปลยนแปลงในการสราง “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” โดยหลวงวจตรวาทการ กรงเทพฯ: มตชน, 2545.

23

ทาใหความไมเสมอภาคเปนเรองปรกตธรรมดา และไดเนนอยเสมอวาความเสมอภาคนนเปนไป

ไมได ขณะเดยวกนกเนนใหคนชาตพนธตาง ๆ ตองเลอกวาจะดารงอตลกษณทางชาตพนธไวหรอ

วาจะ “กลายเปนไทย” เชน กรณชาตพนธจนนน ในตนทศวรรษ 2510 พระยาอนมานราชธนกลาว

วา คนจนในสงคมไทยนนไมควรประพฤตตนในลกษณะ “เปนจนกไมใช ไทยกไมเชง” ถา “เปน

จาพวกสตวสองเมอง หรอเปนนกมหหนมปก หวมงกฎ ทายมงกร...เปนทรงเกยจแกสาธชน”88 และ

ไดยนยนวา

“ขาพเจาแมเปนพนธลกผสม แตกถอตนดวยความหยง วาขาพเจาเปนไทยแท

สมบรณทงชวตและจตใจ วาตนเปนคนไทยทกกระเบยดนว ไมยงหยอนไปกวาคน

อน ซงรกถนไทยรกวฒนธรรมไทย...เพราะขาพเจาเกดอยในประเทศไทยและใน

วฒนธรรมไทย ทปนขาพเจาทงชวตและจตใจใหเปนไทย”89

ในทศวรรษ 2480 พระยาอนมานราชธนมบทบาทรวมกบคนอน ๆ ในการเสนอความร

เพอสรางอดมการณชาตนยมตามคตเชอชาตนยม คอการสบสายเลอดในหมคนทพดภาษาไทยและ

มรปรางหนาตาคลายคลงกน90 ใน เรองไทย-จน เนนวา วฒนธรรมของไทยลอในจน ไทยเขนใน

พมา และไทยยวนในประเทศสยาม “ยอมถอเปนอนหนงอนเดยวกน” และแผนดนทชนชาตไทย

เหลานอาศยอยก “จะตองถอวาเปนแผนดนตดตอนบเปนผนเดยวกน” คนไทยทงหลายเหลาน “สบ

เชอชาตรวมบรรพบรษมาดวยกน” สงผลให “สนทสนมกลมเกลยว ถอเสมอนเปนพนองรวมทอง

พวกเดยวกน ทงนกดวยอานาจทมประเพณของเดมอนเปนเครองหมายของชาตรวมกน นบถอ

ศาสนาเดยวกน ไดแกศาสนาพทธ และมวรรณคดและพงศาวดารตานานเมองรวมกน ...ไทยสยาม

หรอไทยใตกสบเชอสายไปจากไทยพวกน...สบเชอชาตรวมบรรพบรษมาดวยกน91 ซงการเนนเชอ

ชาตไทยเชนนทาใหความคดเรองเชอชาตมพลงมาก และทาใหมองขามความแตกตางทางชาตพนธ

ไปชวคราว

ตลอดทศวรรษ 2480 แนวคดของพระยาอนมานราชธนทแตกตางจากหลวงวจตรวาท

การมากมแตเพยงเรองชาวจน ซงหลวงวจตรวาทการสบทอดพระราชดารในพระบาทสมเดจพระ

88 พระยาอนมานราชธน, “ฟนความหลง” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดชวประวต เลมท 3 เรอง ฟนความหลง (เลม 1) กรงเทพฯ: ครสภาและมลนธเสฐยรโกเศศ-นาคะประทป, 2533. หนา 20. 89 เรองเดยวกน, หนา 18. 90 พระยาอนมานราชธน,”เรองของชาตไทย” งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธนหมวดประวตศาสตร-โบราณคด เลมท 4, กรงเทพฯ: ครสภาและมลนธเสฐยรโกเศศ-นาคะประทป, 2531. หนา 82. และดเนอความในทานองเดยวกน หนา 1-9. 91 พระยาอนมานราชธน, ”ไทย-จน” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดภาษา เลม 2 กรงเทพฯ: ครสภาและมลนธเสฐยรโกเศศ-นาคะประทป, 2531. หนา 156.

24

มงกฎเกลาฯ แตพระยาอนมานราชธนไดพยายามยนยนวาแททจรงแลวชาวจนเคยเปน “คนไทย”

มากอน โดยกลาววาในดนแดนแถบกวางซ กวางตง ไหหลา ประชาชนสวนใหญเปน “ไทยท

กลายเปนจน”92 เพราะถกอทธพลจนครอบงา “กลายเปนเจกเปนจนไป ...ไมไดมเลอดเนอเชอไขจน

เลย...เอาชาตอนมาเปนของตน”93 พระยาอนมานราชธนยนยนวาจนแตจวกเคยเปนคนไทยมากอน

และจนแคะกเปนคนไทยดวยเชนกน94 และเนนวา “ถาฝายทเสยความเปนไทย มโอกาสกลบมา

เปนไทยตามชอ กจะทาใหเราเปนไทยสมชอยงขน”95 ทงนกเพราะนโยบายสราง “ชาตไทยใหเปน

มหาอานาจในแหลมทอง” ตองการกาลงของชาวจนเพอทาใหเศรษฐกจของชาตมงคงและมนคง

ดงนน เมอสงครามโลกครงท 2 ยตลงแลว การเนนเชนนจงไมเกดขนอกเลย

ในยคทจอมพล ป. ดาเนนนโยบาย “สรางชาตไทยใหเปนมหาอานาจในแหลมทอง” น

พระยาอนมานราชธนยงไดบรรยายเรองตาง ๆ เพอตอบสนองนโยบายวฒนธรรม เชน การเรยกรอง

ใหเลกกนหมาก การเรยกรองใหคนหนมสาวรบ “มเรอน” ฯลฯ สาหรบการบรรยายเรอง “อะไรคอ

ศลปากร” 96 ทางวทยกระจายเสยงนน ไดใหภาพวถชวตทเจรญแลวในทานองเดยวกบเรอง “สมบต

ผด” ของเจาพระยาพระเสดจสเรนทราธบด ซงจะกลายเปนเกณฑวดความเจรญและความปาเถอน

ของคนชนตาง ๆ และชาตพนธตาง ๆ ใน “ชาตไทย” สบมา เชน ความสะอาดและความมระเบยบ

ของบานเรอน ความประณตของอาหารและมารยาทในการรบประทานอาหาร การแตงกายอยาง

เหมาะสม ฯลฯ

ในดานภาษาไทย พระยาอนมานราชธนกลาววาภาษาไทยมความสาคญมากในแงท

เปนเครองประสานคนไทยทวประเทศใหมเอกภาพ97 งานเขยนเกยวกบภาษาไทยบางเรองใชภาษา

ทเราอารมณความรสกอยางรนแรงเพอเนนความรก “ชาตไทย” ทผกพนกบความรกใน “วฒนธรรม

ภาษาไทย”98

92 เรองเดยวกน, หนา 174. 93 เรองเดยวกน, หนา 177-178. 94 เรองเดยวกน, หนา 178-179. 95 พระยาอนมานราชธน, “ความรเกยวกบภาษาไทย” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดภาษา เลมท 2 เรองความรเกยวกบภาษาไทย, หนา 33-34. 96 พระยาอนมานราชธน, “อะไรคอศลปากร” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดศลปะและการบนเทง เลมท1 หนา 34-41. 97 พระยาอนมานราชธน, “ชนเชอชาตไทย” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดวฒนธรรม กรงเทพฯ: ครสภาและมลนธเสฐยรโกเศศ-นาคะประทป, 2531.หนา 275-276. 98 พระยาอนมานราชธน, “ความรเกยวกบภาษาไทย” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดภาษา เลมท 2 หนา 28.

25

หลงจากสงครามโลกสนสดลงแลว ในทามกลางการตอสทางอดมการณในทศวรรษ

2490 ซงอดมการณอนรกษนยมมอทธพลสงขน ขณะทฝายซายเสนออดมการณสงคมนยม-

คอมมวนสตอยางคกคก และแมแตรฐบาลจอมพล ป. กไดหนมาใชพลงของจารตประเพณเพอ

บรรลวตถประสงคทางการเมอง โดยใหความสาคญแกอดมการณพอขนอปถมภ พทธศาสนา และ

ขนบธรรมเนยมประเพณชาวบาน ปรากฏวาพระยาอนมานราชธนไดสรางความรเพอสนบสนน

รฐบาลรวมทงเพอตอตานลทธคอมมวนสต โดยแสดงใหเหนวา “เมองไทยนด” และ “ชนบทไทยนด”

เพอจะทาใหคนไทยมองเหนความสงบสขรมเยนของวฒนธรรมไทยตามทรฐบาลตองการ จะไดไม

หลงเชอหรอยอมรบอดมการณสงคมนยมและคอมมวนสต

งานเขยนของพระยาอนมานราชธนในทศวรรษ 2490 เปนตนมา จงแสดงใหเหนอยาง

ละเอยดชดเจนวาชาวบานมขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรมทสบทอดกนมาหลายชวอาย

คน โดยเฉพาะอยางยงพทธศาสนา วด และพระสงฆ ซงทาใหหมบานมความสงบสข อยางไรกตาม

พระยาอนมานราชธนไดเนนดวยวา ชาวบานยงขาดปญญาและความเจรญทางวตถ จาเปนจะตอง

ไดรบการพฒนาเพอใหชนบท “กาวหนาเปลยนแปลงไปตามกาลสมย” ซงจะชวยใหชาวบาน

สามารถเผชญกบ “เหตการณอะไรทเปนปฏปกษ”99 ไดอยางมพลง แมวาในทศวรรษ 2490 น พระ

ยาอนมานราชธนจะเหนวาไมควรจะเปลยนคนในทองถนตาง ๆ ใหเขามาอยในพมพเดยวกนทง

ประเทศดงทเคยสนบสนนมาแลวในทศวรรษ 2480 แตกสนบสนนนโยบายทาให “สวนใหญ” ของ

วฒนธรรมในชาตเหมอนกน โดยใหรกษาลกษณะเฉพาะถนเอาไวเฉพาะเรองทเปน “สวนยอย”

เทานน100

การเนนมโนทศน “เมองไทยนด” เพราะมพทธศาสนาเปนศาสนาแหงชาต ในบรบททฝายซายโจมตพระสงฆ พทธศาสนา และขนบธรรมเนยมประเพณตาง ๆ วา

เปนเครองมอ “มอมเมา” ประชาชนใหยอมรบการกดขขดรดนน พระยาอนมานราชธนไดสราง

ชาตนยมทางวฒนธรรมโดยเนนพทธศาสนาเปนอยางมาก และพยายามทาใหคนไทยเหนคณคา

ของพทธศาสนาและพระสงฆ

99 พระยาอนมานราชธน, “คานา ชวตของชาววด” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดเบดเตลด-ความรทวไป เลมท 3 กรงเทพฯ:ครสภาและมลนธเสฐยรโกเศศ-นาคะประทป, 2533. หนา 39. 100 พระยาอนมานราชธน, “คานา เรองเลกทาสในรชกาลท 5” งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดประวตศาสตร-โบราณคด เลมท 6 กรงเทพฯ: ครสภาและมลนธเสฐยรโกเศศ-นาคะประทป, 2531. หนา 99.

26

เรอง “ชวตชาววด” เนนวา “อยาเขาใจผดวาพระทานเอาเปรยบแกสงคม”101 สวนเรอง

“ชวตชาวนา” กลาววาพระสงฆในหมบานทชวยแกไขปญหาตาง ๆ และเปนทพงของชาวบาน102

และยงกลาวใน “อคนกรฑา” วา “พระนน...สอนหนงสอ...ศลปวทยาวชาชาง...กระตนเตอนใหคน

รจกรกและไมลมพระศาสนา...แลวประพฤตปฏบตแตความดงาม...วดจงเปนเบองตนแหงรากฐาน

ของความเปนอยในหมชนซงมความเจรญวฒนา”103 ใน ววฒนาการแหงวฒนธรรม เนนวาพทธ

ศาสนาเปนพลงทางจารตประเพณสาหรบ ”เปนเครองปองกนอนตรายในวถแหงชวตของชาตไทย”

และ “พทธศาสนา...เปนชวตจตใจของชาตไทย...เปนอดมคตและความรสกนกเหน” แลวยงแสดงให

เหนวาพทธศาสนาเปนแหลงทมาของ ขนบประเพณไทย ศลปะไทย วรรณคดไทย และนาฏศลปไทย104 ใน “ชาตกอนชาตหนา” กลาวถงความสาคญของพทธศาสนาวา “ชวยใหเรามหวง บรรเทา

ความทกขความเดอดรอนซงตองมมาเปนเงาตามตวกบความเจรญกาวหนาในทางวตถธรรมของ

โลกปจจบน อดมคตเกาของเราเปนวถแหงความสขทสด สงบทสด ”105 นอกจากนยงเนนใน ฟน

ความหลง วา “วดกเปนสถานททกสงทกอยางทด ๆ ในชวตของชาวบาน“ และเนนดวยวา “พทธ

ศาสนาสอนใหคนรจกใชปญญาตรกตรองดวยเหตผล”106

ภาพของ “วด” และ “พระสงฆ” เชนน เปนสวนหนงทเสรมสรางภาพ “เมองไทยนดเพราะ

มพทธศาสนาเปนศาสนาประจาชาต” อนเปนภาพทฝงแนนอยในความรสกนกคดของคนไทยตราบ

จนถงปจจบน นอกจากพทธศาสนาแลว พระยาอนมานราชธนเนนดวยวาหมบานสงบสขเพราะม

ขนบธรรมเนยมประเพณตาง ๆ เชน เรอง “พธสขวญภาคอสาน“ แสดงความอดมสมบรณของขาว

ปลาอาหาร ความมนาใจ ความสนกรนเรง107 แมแตความเชอเกยวกบผสางเทวดากเปนผลดตอคน

101 พระยาอนมานราชธน, “คานา ชวตของชาววด” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดเบดเตลด-ความรทวไป เลมท 3 หนา 39. 102 พระยาอนมานราชธน, “ชวตของชาวนา” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดขนบธรรมเนยมประเพณ เลมท 7 กรงเทพฯ: ครสภาและมลนธเสฐยรโกเศศ-นาคะประทป, 2532. หนา 134. 103 พระยาอนมานราชธน, “อคนกรฑา” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดขนบธรรมเนยมประเพณ เลมท 7, หนา 167. 104 พระยาอนมานราชธน, “ววฒนาการแหงวฒนธรรม” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดวฒนธรรม เรอง รวมเรองเกยวกบวฒนธรรม, หนา 85-86. 105 พระยาอนมานราชธน, “ชาตกอนชาตหนา” งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธนหมวดศาสนา-ความเชอ เลมท 2-3 กรงเทพฯ: ครสภาและมลนธเสฐยรโกเศศ-นาคะประทป, 2532. หนา 122-123. 106 พระยาอนมานราชธน, “ฟนความหลง” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดชวประวต เลมท 3 หนา 147. 107 เรองเดยวกน.

27

ในทองถนเพราะ “เปนเสมอนกฎหมายใหความคมครอง...ไมใหลกหลานหรอคนในบานในเมอง

ประพฤตสงทถอวาชวชาเลวทราม”108 งานเขยนของพระยาอนมานราชธนจงทาใหเกดจนตภาพ

“ชนบทนด” อยางชดเจน (ซงตรงกนขามกบภาพสงคมไทยทเตมไปดวยการกดขขดรดในงานเขยน

ของฝายซาย) เมอกลาวถงปญหาของชาวนาพระยาอนมานราชธนกเนนแตเรองภยธรรมชาต109

และยงระบไวในตอนทายดวยวา “ชาวนา ถาไมหมกมนดวยอบายมขมการพนนเปนตน กม

ความสขหานอยไม”110 ซงการอธบายความทกขของชาวนาวามาจากภยธรรมชาตและการประพฤต

ผดศลธรรม โดยไมคานงถงปญหาเชงโครงสรางเศรษฐกจการเมองเชนน กลายเปนวธคดของคน

ไทยสวนใหญในการอธบายปญหาความยากจนของชาวชนบทสบมาจนถงปจจบน

พระยาอนมานราชธนไดทาใหขนบธรรมเนยมประเพณของชาวบานเปนทรบรในฐานะ

สวนหนงของวฒนธรรมไทย แตกเสนอภาพ “ชนบทนด” ควบคกบภาพ “ชาวบานทยงขาด

ความสามารถในการคดอยางเปนเหตเปนผล” ซงแมวาในอดตทผานมาความออนแอในดานความร

หรอเหตผลนจะไมทาใหชาวบานเดอดรอน กลบสามารถดารงชวตรวมกนในหมบานดวยสามคค

ธรรมและความสงบสข แตเมอโลกเปลยนแปลงอยางรวดเรวกจาเปนตองพฒนาชาวบานให

เจรญกาวหนาขน

อยางไรกตาม พระยาอนมานราชธนเนนดวยวา ถงจะเปลยนแปลงชาวบานอยางไรกไม

สามารถจะทาใหเกดสงคมทเสมอภาคได ใน เรองวฒนธรรม หลงจากวเคราะหใหเหน “ลาดบ

ชนสงตาของวฒนธรรม” แลวกไดสรปวาการทาใหคนเทากนหมดหรอเหมอนกนหมดนนเปนไป

ไมได ทางทดกคอตองหาทางทาใหคนทกชน “ทาหนาทกลมเกลยวเปนสามคครส มนาหนงใจ

เดยวกน”111 งานเขยนของพระยาอนมานราชธนเนน “ชนทางวฒนธรรม” อยเสมอ เชน “วฒนธรรม

กมระดบความเจรญแตกตางกนเปนหลายชน”112 และ “ทจะทาใหเสมอภาค มเทากนและ

เหมอนกนหมด ไมมใครทาไดเลย113 วธทพระยาอนมานราชธนใชอยเสมอเพอใหคนไทยยอมรบวา

“ความไมเสมอภาค” เปนเรองปรกตธรรมดาหรอเปนธรรมชาตทจะตองเปนเชนนน กคอการ

108 เรองเดยวกน, หนา 87. 109 พระยาอนมานราชธน, “ชวตของชาวนา” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดขนบธรรมเนยมประเพณ เลมท 7 เรองประเพณเบดเตลด, หนา 94-96. 110 เรองเดยวกน, หนา 115. 111 พระยาอนมานราชธน, “เรองวฒนธรรม” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดวฒนธรรม เรอง รวมเรองเกยวกบวฒนธรรม, หนา 18-19. 112 พระยาอนมานราชธน, “ความรเรองวฒนธรรม” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดวฒนธรรม เรอง รวมเรองเกยวกบวฒนธรรม, หนา 110. 113 พระยาอนมานราชธน, “ความภกด ศาสนา และจรยธรรม” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดวฒนธรรม เรอง รวมเรองเกยวกบวฒนธรรม, หนา 181.

28

เปรยบเทยบความไมเสมอภาคทางสงคมกบนวมอทมขนาดและความยาวไมเทากน แตทางาน

ประสานกน114 และหลายครงทใชวธเลาเรองเปรตทพยายามจะทาใหคน “เทากน” แตทาอยางไรก

ไมสาเรจ115 แลวสรปวาการทาใหคนเทากนนน “แมแตผสางเทวดากทาไมได”116

ในขณะททาหนาทนายกราชบณฑตยสถาน พระยาอนมานราชธนไดนยามความหมาย

ของ “ราชบณฑต” ไววา หมายถง “ผทรงความรในศลปวทยา มหนาทสงเสรมความรแกประชาชน

ใหมความเจรญงอกงาม ขจดความโงเขลาและมดมน”117 จากนยามดงกลาวนและงานเขยนอก

จานวนมากลวนสะทอนความคดทวา ในแงของปญญาหรอเหตผลนนประชาชนเปนผม “ความโง

เขลาและมดมน” จนถง พ.ศ.2509 พระยาอนมานราชธนยงคงเนนถงการแบงชนดวยการกลาววา

“มนษยเปนสตวการเมอง เพราะรจกปกครองอยใตปกครอง ลดหลนกนลงไปเปนชน ๆ ตาม

สถานภาพและหนาทสงคม”118 และเนองจากเนนการแบงชนชนโดยตระหนกดวาคนในชนตาง ๆ

นน “ลางทกเปนปฏปกษกน” จงไดเนนใหคนทกชน “ทาหนาทตามฐานะและบทบาท” ดวยความ

“กลมเกลยวเปนสามคครสมนาหนงใจเดยวกน”119 และดวย “การเสยสละ”120 โดยไมกาวกาย

หนาทของคนอน121

พระยาอนมานราชธนไมเคยกลาวถงความขดแยงในสงคมไทยอยางเปนรปธรรม และ

ไมใหความสาคญแก “สทธ” ของประชาชน ดงทระบวา “คนเรา...ตองทางาน...ดวยมจตใจ

เขมแขงและซอตรง รจกสทธและหนาทในทางสมมาปฏบตทภาษาองกฤษเรยกวา moral force อน

ทจรงรจกหนาทอยางเดยวกพอ ไมตองรจกหรออางเอาสทธกได”122 สวนเรอง “เสรภาพ” ก

114 พระยาอนมานราชธน, “เรองวฒนธรรม” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดวฒนธรรม เรอง รวมเรองเกยวกบวฒนธรรม, หนา 18. 115 เรองเดยวกน. 116 เรองเดยวกน, หนา 18-19. 117 พระยาอนมานราชธน, “เรองวฒนธรรม” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดวฒนธรรม เรอง รวมเรองเกยวกบวฒนธรรม, หนา 20. 118 พระยาอนมานราชธน, “พรมแดนความร สารวทยา” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดเบดเตลด-ความรทวไป เลมท 3 เรองรวมคานาของศาสตราจารย, หนา 194-195. 119 พระยาอนมานราชธน, “เรองวฒนธรรม” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดวฒนธรรม เรอง รวมเรองเกยวกบวฒนธรรม, หนา 18. 120 พระยาอนมานราชธน, “ความหมายแหงวฒนธรรม” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดวฒนธรรม เรอง รวมเรองเกยวกบวฒนธรรม, หนา 262. 121 พระยาอนมานราชธน, “ความภกด ศาสนา และจรยธรรม” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดวฒนธรรม เรอง รวมเรองเกยวกบวฒนธรรม, หนา 201. 122 พระยาอนมานราชธน, “ความหมายแหงวฒนธรรม” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดวฒนธรรม หนา 262. (เนนโดยผวจย).

29

ไดกลาวไวใน พ.ศ.2503 วา “คาวาเสรภาพแหงความเชอจงไมมความหมายแกชาวตะวนออก

เพราะมอยแลว”123 ซงชวยลดทอนความสาคญของการเรยกรองเสรภาพทางการเมองและทาง

ความคดไดมาก นอกจากน การตดสนใจเรองตาง ๆ กเหนวาควรเกดขนเฉพาะในหมคนทมความร

ความสามารถเทา ๆ กนเทานน โดยกลาววา “กถอเอาเสยงขางมากนนแหละเปนถก แตทงนยกเวน

เสยงขางมากทมาจากคน “สงตาดาชาวไมเทากน” ถากระไรไดขาวเปนขาว ถงจะขาวมากขาวนอย

กยงดดวยเปนขาวดวยกน”124 ดงนน เมอพระยาอนมานราชธนเนนอยเสมอวาคนสวนใหญใน “ชาต

ไทย” เปนคนในชน “ฐานเจดย” กเทากบเหนวาระบอบประชาธปไตยไมเหมาะสมกบสงคมไทย

นนเอง นบเปนการเสนอความคดทางวฒนธรรมสอดทคลองกบระบอบอานาจนยมในยครฐบาล

จอมพลป.และจอมพลสฤษดเปนอยางมาก

ในสมยจอมพลสฤษดเปนตนมา พระยาอนมานราชธนเนนบทบาทของ “ชนชนนา” ใน

การพฒนาประเทศและการสรางเอกภาพทางวฒนธรรมของคนในชาตอยางมาก โดยกลาวถงผม

หนาทในเรองนวา “ตกอยในขายแหงปญญา ความสามารถ และความรอบคอบของกลมชนทเปน

ชนผนาแหงสงคมนน ๆ ทจะเปนผพจารณารกษาและบารง”125 และ “ผทรเรมเปลยนจะตองม

บคลกลกษณะเปนอจฉรยะ จงจะดาเนนการลลวงไปไดโดยราบรน มผลเหมาะแกสมย”126 พรอม

กนนนกเนนความคดทสรางความชอบธรรมใหแกรฐราชการโดยการแสดงใหเหนความสาคญของ

“ผนาประเทศ” และยงกลาวถงความสาคญของการม “ทหาร ตารวจ และเจาหนาทอน ๆ” ทคอย

ทาหนาทชวยเหลอผนาประเทศซง “สงคมจงใหเกยรตและสทธพเศษ” แกขาราชการเหลาน127 เรอง

ทเนนมากกคอผนาประเทศควรจะ “แวดลอมพรอมพรงดวย...ชนชนมปญญาความสามารถ...

เรยกวา elites คอ ชนชนนาของสงคม”128

พระยาอนมานราชธนอางองหนงสอ พลเมองด ของเจาพระยาพระเสดจสเรนทราธบด

เพอแสดงใหเหนวาเปนการถกตองแลวทชนชนนาจะเปลยนชาวบานทเปน “นายเถอน” ให

123 พระยาอนมานราชธน, “ศาสนาครสต อสลาม ยดาย และฮนด” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดวฒนธรรม เรอง รวมเรองเกยวกบวฒนธรรม, หนา 146. 124 พระยาอนมานราชธน, “เรองบญญตศพท” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดภาษา เลมท 2 เรองความรเกยวกบภาษาไทย, หนา 104-105. (เนนโดยผวจย). 125 พระยาอนมานราชธน, “เรองวฒนธรรม” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดวฒนธรรม เรอง รวมเรองเกยวกบวฒนธรรม, หนา 55. 126 เรองเดยวกน, หนา 105. (เนนโดยผวจย). 127 เรองเดยวกน, หนา 30. 128 เรองเดยวกน, หนา 20.

30

กลายเปน “นายเมอง”129 รวมทง “ชาวเขา” ซงพระยาอนมานราชธนกลาวถงในฐานะคนทยงปา

เถอน “ชาตชาวปาชาวเขา” “ชาวปาชาวเขา...อนารยชน คอมวฒนธรรมอยในขนตา”130 “ชาว

ละวาปาเถอน”131 “ชาวดอยชาวเขาลาหลงตอความเจรญ”132 และยงเสนอดวยวา สงทจะชวย

บรณาการวฒนธรรมทมระดบความเจรญไมเทากน เพอใหเกดความเปนอนหนงอนเดยวกนของ

วฒนธรรมแหงชาตนน ไดแกพทธศาสนาและภาษาไทย ซงจะเปนสายใยเชอมโยงใหตอเนองกนไป

ทกชวอายคน133 แนวความคดเชนนกลายเปนพนฐานความคดในการพฒนาชาวบานและชาวเขา

ใหยอมรบวฒนธรรมไทยในดานพทธศาสนาและภาษาไทย ทงน พระยาอนมานราชธนไดอธบาย

ดวยวา มลเหตสาคญททาใหชาวบานและชาวเขาดอยความเจรญกคอขาดการศกษาสมยใหม134

และเนนวา “ความเปลยนแปลงกาวหนาของประเพณอยดวยการศกษา ถาประชาชนมการศกษา

สงขน สงอนกสงขนตามเปนสมพนธกน”135

ในการพฒนาประเทศน พระยาอนมานราชธนเสนอวาจาเปนตองรบวฒนธรรมตะวนตก

แตจะตอง“ไมเดนเรวเกนไป” ควรเปลยนแปลง “ชาตไทย” โดยเชอมตอกบอดตอยเสมอ มฉะนน

แลว “ในทสดกอาจสนชาต... ไมมเอกลกษณเปนชนชาตไทยอกตอไป”136 ความคดในการพฒนา

ประเทศของพระยาอนมานราชธนจงไมขดแยงกบปญญาชนกระแสหลกอน ๆ ทเนนการพฒนา

ในทางวตถแบตะวนตกโดยรกษาจตใจแบบไทยเอาไว

อคตทางศาสนาทสรางโดยหนงสอ “ลทธของเพอน” และ “ศาสนาเปรยบเทยบ” โดยเหตทพระยาอนมานราชธนใชหนงสอของชาวตะวนตกเปนแหลงความรเกยวกบ

ศาสนาตาง ๆ ทาใหมองทก ๆ ศาสนาจากสายตาของชาวตะวนตก นอกจากนยงเลาถงศาสนาตาง

129 พระยาอนมานราชธน, “ววฒนาการแหงวฒนธรรม” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดวฒนธรรม เรอง รวมเรองเกยวกบวฒนธรรม, หนา 46-47. 130 พระยาอนมานราชธน, “ผสางเทวดา” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดขนบธรรมเนยมประเพณ เรอง ประเพณเบดเตลด, หนา 54. 131 พระยาอนมานราชธน, “ไทย-จน” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดภาษา เรอง ความรเกยวกบภาษาไทย, หนา 158. 132 พระยาอนมานราชธน, “ววฒนาการแหงวฒนธรรม” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดวฒนธรรม เรอง รวมเรองเกยวกบวฒนธรรม,หนา 63. 133 เรองเดยวกน, หนา 6. 134 พระยาอนมานราชธน, “ประเพณไทยเกยวกบเทศกาล” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดขนบธรรมเนยมประเพณ เลมท 5, หนา 29. 135 เรองเดยวกน, หนา 59. 136 พระยาอนมานราชธน, “คานาบอเกดลทธประเพณจน ภาค 1 แปลโดยจานง ทองประเสรฐ” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดเบดเตลด-ความรทวไป เลม 3,หนา 70.

31

ๆ ในเชงประวต คอการกาเนดและการขยายตวของศาสนาไปสดนแดนตาง ๆ โดยมไดนาหลกคา

สอนมาเปรยบเทยบกนในเชงโครงสรางทางความคด ผลงานเหลานจงมสวนในการสราง

“โมหาคต” และ “ภยาคต” ตอศาสนาอน เชน เรอง ประวตนานาประเทศ ระบวา “อนคาสงสอน

ของพระมะหะหมด กระทาใหบรรดาสาวกทะเยอทะยานตอการทจะปราบปรามโลกดวยกาลงอาวธ

เพอบงคบใหมนษยชาตรบลทธของตน... แผอานาจไปกวางขวางเปนทเกรงขามทวไป”137 ใน

ศาสนาเปรยบเทยบ กเสนอภาพของศาสนาอสลามในแงทเปนศาสนาทสงเสรมการใชความ

รนแรง เชน “พระมะหะหมดกเรมปราบปรามประเทศอาหรบทงหมดดวยสงครามศาสนา...ถาใครไม

เชอกใหฆาเสย...เพราะชาวอาหรบรกเรองเกงกลา และพระมะหะหมดกไดสงเสรมความเกงกลาน

เปนสงศกดสทธขน...จะแสดงความภกดตอพระอาหลาใหเปนทประจกษ กมทางเดยวเทานน คอ

ตองมอบกายถวายชวตไวในพระองค คาวา อสลาม ซงแปลวามอบชวตไวน ใหถอวาเปนหวใจของ

ศาสนา138 เมออธบายความเสอมของพทธศาสนาในอนเดยกกลาววาพวกมสลม “เผาผลาญ

ทาลายวดวาอารามในแควนนนเสยราบ พทธศาสนาทมความเปนอยอยางแรนแคนอยแลวกตอง

ดบสญสนไป139

นอกจากนพระยาอนมานราชธนยงไดสรางอคตตอชาวบานในศาสนาตาง ๆ เชน

“ชนในวรรณะตา พวกฮนดแหยงนก...แมถกคดลงไปในชนตาปานนแลว, พวกนยงมสนดานนยม

เพยงตา ๆ เสยเองดวย, จนชนเทพทนบถอกมกลดบชาเทวดาของฮนดองครอง ๆ ลงมา...เทวดาท

พวกชาวบานชนตาไมมความรอะไรนบถอกนทวไป คอเทวดาประจาหมบานหรอตาบลอยางพระ

ภมเจาท”140 หรอ “ประชาชนชนสามญในอนเดย กไมผดแปลกอะไรกบประชาชนชนสามญในทอน

ๆ ทวไปของโลก ซงมใจออนแอไมกลาพงตนเองเพอความรอดพน เดมเปนมาอยางใด เดยวนกยง

เปนอยอยางนน ตองการมอะไรไวเปนเครองเกาะเกยวพงพานก ตองการมเทวดาไวเพอไดเชอถอ

ทงนทงนนกเพราะดวยความกลว ความไมไวใจตวนนเอง”141

137 พระยาอนมานราชธน, ประวตนานาประเทศ งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดประวตศาสตร-โบราณคด เลมท 1 กรงเทพฯ: องคการคาครสภาและมลนธเสฐยรโกเศศ-นาคะประทป, 2531. หนา 1-2. 138 พระยาอนมานราชธน, ศาสนาเปรยบเทยบ ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดศาสนา-ความเชอ เลมท 4 เรองศาสนาเปรยบเทยบ, หนา 200. 139 พระยาอนมานราชธน, “ความสมพนธระหวางศาสนาพราหมณ พทธ และชน ในแงประวตศาสตร” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดศาสนา-ความเชอ เลมท 4 เรองศาสนาเปรยบเทยบ หนา 239. 140 พระยาอนมานราชธน, ลทธของเพอน ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดศาสนา-ความเชอ หนา 80. 141พระยาอนมานราชธน, ศาสนาเปรยบเทยบ ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน หมวดศาสนา-ความเชอ เลมท 4 เรองศาสนาเปรยบเทยบ, หนา 92.

32

จะเหนไดวาความคดทพระยาอนมานราชธนเสนอ มไดแตกตางจากความคดกระแสหลก

เกยวกบ “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” อยางมนยสาคญ ถงแมวาจะไมไดเนนความสาคญ

ทางดานการปกครองของ “พระมหากษตรย” ตอ “ชาตไทย” เนองจากทางานใหแก จอมพล ป. ซง

ตองการใหเนนความสาคญของผนามากกวาพระบารมในการปกครองของพระมหากษตรย แตพระ

ยาอนมานราชธนกไดกลาวถงความสาคญของพระมหากษตรยและเจานายตอ “วฒนธรรมไทย”

เอาไวไมนอย และถงแมวาจะมบทบาทสาคญในการทาใหวฒนธรรมชาวบานเปนสวนหนงของ

วฒนธรรมแหงชาต แตพระยาอนมานราชธนกไดเนนการแบงชนทางสงคมและวฒนธรรมเปนอยาง

มาก จงนบเปนผหนงทมบทบาทในการสรางวฒนธรรมแหงชาตของไทย ซงทาใหคนไทยยอมรบ

โครงสรางสงคมทแบงคนออกเปนลาดบชนและการรวมศนยอานาจ อกทงไดสรางอคตตอศาสนา

และวฒนธรรมของของคนชนลางและคนชาตพนธตาง ๆ เอาไวไมนอยอกดวย

ปญญาชนอกพระองคหนงซงทรงมบทบาทมากในการสรางวฒนธรรมแหงชาต คอ พระ

เจาวรวงศเธอกรมหมนนราธปพงศประพนธ ซงทรงมบทบาทสาคญในดานภาษาไทย เมอทรง

แสดงพระปาฐกถาในปลายป พ.ศ.2475 ทรงเนนวา ภาษาไทยเปนหวใจของประชาชาตไทย และ

“การสอนวชาใดทเกยวกบปญหาความคด จตใจ และอารยธรรมของไทยแลว...สอนเปนภาษาไทย

...จะ...(ทาให) คดเปนไทยมากขน”142 ดวยเหตนพระองคจงทรงใหความสาคญแกการบญญตศพท

ซงหมายถงการคดคาไทยขนมาใชแทนคาฝรง เพอ “ดดแปลง” ความหมาย “ใหเขารปเขาทานอง

ความคดความเหนของเรา” ซงจะทาใหเรา “คอยเดนคอยไป” แทนการ “ถายแบบเขามา” ซง “เรา

อาจเดนเรวเกนไป” ดงความวา

ภาษาไทยนแหละ จะเปนหลกประกนแหงความมนคงของประชาชาตไทย

ตอไป เพราะวา ถาเรานยมใชคาฝรงทบศพทในคาทเกยวกบความเหนแลว เราอาจ

เดนเรวเกนไปกได กลาวคอเราอาจถายแบบของเขามาโดยแทนทจะดดแปลง

เสยกอนใหเขารปเขาทานองความคดความเหนของเราดงนกเปนได แตถาเราใชคา

ไทย และตองคดคาไทยขนใหมแลว เราตองคอยเดนคอยไป ...

...คาใดทเกยวกบความคดความเหน และคาใดทจะพงใชแพรหลายแลว เรา

ควรจะคดหาคาไทยใชแทน ” 143

142 พลตร กรมหมนนราธปพงศประพนธ, “ประชาชาตกบมนษยธรรม” ใน ชมนมพระนพนธของทานวรรณฯ หนา 451-452. 143 หมอมเจาวรรณไวทยากร,”ปาฐกถาพเศษเรองสยามพากษ” ใน วทยทศนพระองควรรณ หนา 123-124. (เนนโดยผวจย)

33

เพอใหการบญญตศพทหรอการแปลงคาในภาษาองกฤษหรอฝรงเศสเปนภาษาไทยเปน

ทยอมรบของคนในสงคม ทรงพยายามชใหเหนความสาคญของภาษาไทยทมตอ “ความเปนชาต”

เสมอ ๆ เชน ใน “สยามพากย” ทรงเนนวา “ภาษาไทยของเราน เปนทรพยมรดกของประชาชาตไทย

เราโดยแท...ปจจยอนมนคงแหงความเจรญของเราโดยเฉพาะนน คงจะอยทภาษาไทยของเรานเอง144

กลาวไดวากรมหมนนราธปพงศประพนธไดทรงบญญตศพทจานวนมากเพอทาใหมคา

ใหม ๆ ในภาษาไทยใชอยางเพยงพอในบรบทท “ประชาชาตไทย” เปลยนแปลงอยางรวดเรว โดย

ทรงเนนการควบคมความหมายของคาทมผลโดยตรงตอความรสกนกคดของคนในชาต เพอทาให

ความรสกนกคดใหม ๆ จากตะวนตกทหลงไหลเขาสสงคมไทยนนมความหมายทออนลง กระนนก

ตาม ปญญาชนกระแสหลกบางคนกยงตอตานการบญญตศพทของพระองค เชน ม.ร.ว.คกฤทธ

ปราโมช ซงตองการใหคนไทย “คดเปนไทย” เพอจะรกษา “จตใจแบบไทย” เอาไวใหมนคงทสด145

อนง เปนทนาสงเกตวา ศพททกรมหมนนราธปพงศประพนธไดทรงบญญตจากคาวา

“nation” คอ “ประชาชาต” ซงหมายถงชาตของประชาชน โดยประชาชน และเพอประชาชนนน มได

สอดคลองกบโครงสรางการเมองแบบรวมศนยอานาจ จงไมไดรบการสบทอดแตอยางใด

การสรางพลงแกชาตนยมทางวฒนธรรมโดย ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช

ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช เปนปญญาชนทมอทธพลมากทสดในสงคมไทยตงแตกลาง

ทศวรรษ 2490 เปนตนมา และมบทบาทโดดเดนทสดในการสบทอดความหมายของ “ชาตไทย”

และ “ความเปนไทย” ทไดรบการนยามในสมยสมบรณาญาสทธราชย แต ม.ร.ว.คกฤทธได

ปรบเปลยนทงจดเนน ความหมาย และคาอธบาย เพอใหมโนทศน “ชาตไทย” และ “ความเปน

ไทย” ตอบสนองอยางมพลงตอสถานการณในสงคมการเมองไทยในยคหลงสงครามโลกครงท 2

เปนตนมา โดยสามารถรกษากรอบโครงหลกทางความคดเกยวกบ “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย”

เอาไวได ทงน โดยมบรบทของการเคลอนไหวทางความคดของนกวชาการอนรกษนยมเกอหนน

เชน กรมหมนพทยลาภพฤฒยากร ม.จ.ทองฑฆาย ทองใหญ ม.ร.ว.สมนชาต สวสดกล นายรอง

ศยามานนท ฯลฯ146 ในสวนของหนงสอพมพและหนงสอสารคดการเมองนนกเหนไดชดวามการ

เสนอความคดเหนทมลกษณะอนรกษนยมมากขน โดยนกเขยนจานวนมากไดแสดงความคดเหน

144 กรมหมนนราธปพงศประพนธ, ”ปาฐกถาพเศษเรองสยามพากษ” ใน วทยทศนพระองควรรณ หนา 122-123. (พมพครงแรกใน วทยาจารย ปท 33 ฉบบท1 พ.ศ. 2475. หนา 67). (เนนโดยผวจย). 145 ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช, คาอภปรายในการประชมทางวชาการของชมนมภาษาไทย จฬาลงกรณมหาวทยาลย ใน วทยทศนพระองควรรณ หนา 88-89. 146 โสภา ชานะมล, “ชาตไทย” ในทศนะปญญาชนหวกาวหนา กรงเทพฯ: มตชน, 2550. หนา 170-171.

34

ในเชงบวก ตอ “ระบอบเกา” กอนการปฏวต พ.ศ.2475 และแสดงความคดเหนตอ “ระบอบใหม” ไป

ในทางลบ ซงนบวาแตกตางจากหนงสอพมพและหนงสอสารคดการเมองในชวงกอนทศวรรษ 2490

ทเสนอความรทางการเมองในแบบตาราเพอสนบสนนการสรางสรรค “ระบอบใหม”147 และในดาน

การสรางสรรคทางสถาปตยกรรม ในทศวรรษ 2490 ไดเกดการฟนฟ “ความงามแบบไทย” ทเนน

ฐานานศกด คอ “หนกลบมานยมรปแบบทอางองรปแบบสถาปตยกรรมแบบจารต ทเตมไปดวย

รายละเอยดและลวดลายทซบซอน โดยเฉพาะอาคารทเกยวของกบพระมหากษตรยและพทธ

ศาสนา” แตกตางอยางสนเชงจากสถาปตยกรรมในทศวรรษ 2480 ทเนนความเรยบเกลยงตามอดม

คตทางสงคมทเนนความเสมอภาค148

ทามกลางบรรยากาศทศลปะและวฒนธรรมแบบจารตประเพณกาลงไดรบการฟนฟใหม

พลงแขงแกรงขน อกทงมหมายกาหนดการทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 9 จะเสดจนวต

พระนคร โดยพระองคจะทรงประทบใน “เมองไทย” เปนการถาวร ม.ร.ว.คกฤทธกไดเขยนนวนยาย

สแผนดน ขนมา และนบแตนนเปนตนมา ม.ร.ว.คกฤทธกไดสรางผลงานเปนจานวนมาก จน

ประสบความสาเรจอยางสงในการทาใหอดมการณ “ราชาชาตนยม” มอทธพลอยางลกซงและ

กวางขวางในสงคมไทยตราบจนปจจบน โดยไดเชอมโยง “พระพทธศาสนา” กบ “พระมหากษตรย”

และ “ชาตไทย” ใหสมพนธกนอยางแนบแนน และเนนวา “พระพทธศาสนา” ทาใหสงคมไทยเปน

สงคมทเมตตา คนไทยตางชนกนซงมความสมพนธกนในลกษณะท “รทตา-ทสง” ตางกอยรวมกน

ใน “ชาตไทย” อยางสงบสข ปราศจากการกดขเบยดเบยน เพราะคนใน “ทสง” เมตตากรณาตอคน

ใน “ทตา” สวนคนใน “ทตา” กตอบแทนดวยความจงรกภกด ซอสตย กตญกตเวทตอคนใน “ท

สง” และถาหากบคคลใน “ทตา” คนใดมศลธรรมของพทธศาสนา เชน ความเพยรพยายาม

ประกอบแตกรรมด ไมเลนการพนนหรอเสพยาเสพตด กจะสามารถเลอนชนใหสงขนได เพราะ

สงคมไทยไมมการแบงชนชนอยางตายตว

ความคดท ม.ร.ว.คกฤทธเสนอขางตนนสามารถตอบโตกบอดมการณของฝายซายและ

ฝายเสรนยมไดอยางมพลง และชวยคาจนโครงสรางสงคมแบบแบงคนออกเปนลาดบชนสบมา

แมวาจะมการพฒนาเศรษฐกจและเกดชนชนใหมทขยายตวอยางรวดเรวกตาม

ผลงานจานวนมากทแพรหลายในสงคมอยางกวางขวางและตอเนอง ทาให ม.ร.ว.คก

ฤทธมสวนอยางสาคญในการสรางวฒนธรรมแหงชาต หรอทาให “ความเปนไทย” ทม

พระมหากษตรยและพทธศาสนาเปนหวใจนนมพลงอยในสงคมไทยสบมาจนถงปจจบน รวมทง

147 นครนทร เมฆไตรรตน, “การปฏวตสยาม: พรมแดนแหงความร” ใน ความคด ความร และอานาจการเมองในการปฏวตสยาม 2475 พมพครงท 2 กรงเทพฯ: ฟาเดยวกน, 2546. หนา 22-23. 148 ชาตร ประกตนนทการ, การเมองและสงคมในศลปะสถาปตยกรรม สยามสมยไทยประยกตชาตนยม กรงเทพฯ: ศลปวฒนธรรมฉบบพเศษ, 2547. หนา 420.

35

วฒนธรรมการปกครองแบบไทย วฒนธรรมอานาจนยม วฒนธรรมอปถมภ วฒนธรรมแบบรทสง-ท

ตา ตลอดจนศลปะและวฒนธรรมไทยในดานอน ๆ อกมากทเนนในเรอง “ทตาทสง” เชน โขน ราชา

ศพท ภาษาไทย ศลธรรมไทย มารยาทไทย ฯลฯ

ในดานวฒนธรรมทางการปกครอง ม.ร.ว.คกฤทธพยายามทาใหคนไทยรบรวา “ผนา

แบบไทย” คอจอมพลสฤษด สามารถทาหนาทเชนเดยวกบผปกครองกรงสโขทย เชน การรกษา

กรรมสทธสวนบคคลในทรพยสน การปราบปรามอาชญากรรม การพฒนาประเทศ และการอปถมภ

คนทงหลาย รวมทงการเปนผนาทเอออาทรประชาชน คอ “สงเสรมการอาชพตาง ๆ ทจะใหราษฎร

อยดกนด และระงบการเบยดเบยนเชนการยดทรพยผอนมาเปนของตน นอกจากนน...ยง...คอย

ชวยเหลอใหคนตงตวไดดวยการใหความอปการะตาง ๆ อกดวย149 ม.ร.ว.คกฤทธทาใหคนไทยรบร

ดวยวา ในระบอบ “การปกครองแบบไทย” น จะไมเกดปญหาท “แขนขาแหงรฐ”หรอ “ฝายบรหาร”

ใชอานาจไปในทางมชอบ เพราะถงแมวาจะไมมรฐสภาคอยควบคมฝายบรหาร แต “ประมขแหงรฐ

...เปนอานาจของประชาชนในอนทจะควบคมฝายบรหาร”150 อยแลว ในบทความ “ในหลวงของ

ประชาชน” ม.ร.ว.คกฤทธกลาววา

ประวตศาสตรของไทยเรานนปรากฏวามเบองหลงทแตกตางกนกบของชาตอน

ๆ …คนไทยเราในสมยกอนมไดคดตงสถาบนหรอองคการขนเพอใหอานาจควบคม

“แขนขา” แหงสงคม ไทยเราไดใช “หว” แหงสงคม หรอสถาบนพระมหากษตรยนนเอง

เปนเครองควบคมมใหเกดความไมเปนธรรม และความผดพลาดบกพรองตาง ๆ ขนได

และกไดปกครองกนเปนสขมาหลายรอยปดวยวธการน…นเปนหลกการทคนไทยเราได

ยดถอมาโดยตลอด151

ใน “การปกครองแบบไทย” น ประชาชนอยในฐานะของ “ผอยใตปกครอง” ทรอรบความ

เมตตากรณาและความเอออาทรจากผปกครอง ม.ร.ว.คกฤทธไดสบทอดความคดทวา ประชาชน

ตกอยในวฏจกร “โง-จน-เจบ” ดงจะเหนไดวาจนกระทงถงตนทศวรรษ 2530 กยงเขยนไวใน ขน

ชางขนแผนฉบบอานใหม วา ความโง ความจน และความเจบไขของประชาชนนนเปน “ปจยา

การ” ของกนและกน152 ทศนะตอราษฎรเชนน มไดเปลยนแปลงไปจากทศนะเดมทแสดงไวใน

พ.ศ.2506 ซง ม.ร.ว.คกฤทธเนนวา ขาราชการควรจะอยในฐานะ “นายขาราชการ” หรอเปน “นาย

ของราษฎร” ตอไป เพราะราษฎรไทยนน “ยงไมรสกในหนาท...ออนตอโลก...ขาดความรบผดชอบ...อยหางไกลความเจรญ...ยากจน...ไมมผลประโยชนใด ๆ ทจะตองรกษา ไมม 149 ม.ร.ว. คกฤทธ ปราโมช, “การปกครองสมยสโขทย” ใน ประวตศาสตรและการเมอง., หนา 37-38. 150 เรองเดยวกน, หนา 36-37. 151 ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช, “ในหลวงของประชาชน” ใน สละ ลขตกล, ในหลวงกบคกฤทธ. หนา 103-104. 152 ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช, “ขนชางขนแผนฉบบอานใหม” ใน หนงสออนสรณคกฤทธ ปราโมช กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง, 2539. หนา 252.

36

ความหวงใด ๆ ในชวต...ขาดการศกษา ขาดความเจนจดตอโลก...ไมรวาตนเองนนตองการอะไร”153

ม.ร.ว.คกฤทธนยาม “ความเปนไทย” เพอจรรโลงโครงสรางสงคมทแบงคนออกเปนลาดบ

ชนเชนเดยวกบปญญาชนกระแสหลกอน ๆ การยดมนใน “ความเปนไทย” จะสงผลใหคนในแตละ

ชนปฏบตหนาทตามสถานภาพทางสงคม และการเลอนชนหรอลดชนกจะเปนไปตามหลกการทวา

“คนทกคนจะอยในฐานะอยางไร กแลวแตความสามารถ หรอ “กรรม” ของตน”154 หากม

ฐานะสงขนแลว กจะมสทธและมหนาทตอสงคมเพมขน ดงนน คนจงมสทธและหนาทไมเทาเทยม

กน แตทกคนตองทาหนาทตามความสามารถทมอยเพอใหสงคมเจรญขน “การกระทาใหสงคม

วฒนาถาวรรงเรองตอไป จงเปนภาระกจของสมาชกทกคนไมวายากดมจน และภาระนนจงจาตอง

เฉลยไประหวางบคคลตามแตความสามารถทจะแบกภาระนนได มใชวาแตละคนจะเอาแตสทธ

ตาง ๆ สวนหนาทนนไมมใครยอมรบ155

ม.ร.ว.คกฤทธเนนวาพทธศาสนาแบบทสาคญตอ “ชาตไทย” มาแตโบราณคอพทธ

ศาสนาแบบโลกยธรรม และไดนาเอาความหมายของพทธศาสนาในแงทเปนแหลงทมาของศลปะ

และวฒนธรรมไทยอนดงาม เชน วรรณคดไทย ประตมากรรมไทย สถาปตยกรรมไทย มารยาทไทย

ภาษาไทย มาเนนใหเปนทรบรอยางเดนชดยงขน รวมทงในดานการปกครองแบบไทยซงพทธ

ศาสนาไดทาใหเปนระบอบการปกครองทเมตตา ปราศจากการกดขเบยดเบยน โดยผนาแบบไทยม

คณธรรมของพทธศาสนา จงใชอานาจอยางถกตองและสามารถอานวยความยตธรรมจนทาให

สงคมเตมไปดวยระเบยบและความสงบสข การรกษา “จตใจแบบไทย” หรอ ความสมพนธทางสงคมแบบไทยเอาไว ในขณะ

ทพฒนาประเทศใหเจรญทางวตถ เปนเรองท ม.ร.ว.คกฤทธใหความสาคญอยางมาก โดย

พยายามยนยนวา

ทผมเหนวาเปนไทยแทอยจรง ๆ นน กเหนจะไดแกจตใจของคนไทย ซงแต

โบราณมาจนถงทกวนน เรากไมเหนมอะไรเปลยนแปลง เรากยงเปนไทยแทกนอย

นนเอง…และความสมพนธในบรรดาคนไทยดวยกนนน ผมเหนวาเปนเรองทไม

เปลยนแปลงเหมอนกน คนไทยเราสวนใหญทเปนไทยแท ๆ กมความจงรกภกด

เทดทนพระมหากษตรยนนประการหนง นบถอบดามารดาครอาจารย ถอเดกถอ

ผใหญ คอวา เดกกนบถอผใหญ ผใหญกเมตตาปรานตอเดก

153 ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช, “นายขาราชการ” ใน คกฤทธกบสงคมเมองไทย กรงเทพฯ: ประพนธสาสน, 2510. หนา 97-100. (เนนโดยผวจย). 154 ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช, “คนมคนจน” ใน เกบเลกผสมนอย. กรงเทพฯ: คลงวทยา, 2502. หนา 476. (เนนโดย ม.ร.ว.คกฤทธ) 155 เรองเดยวกน, หนา 475-476. (เนนโดย ม.ร.ว.คกฤทธ)

37

ความสมพนธเหลานเปนความสมพนธทด เปนความสมพนธแบบไทย... และทา

ใหรวาคนไทยเรานนแตกตางกวาคนชาตอนเขา และมอะไรดกวาเขามาก156

สวน “ความเปนไทย” ในทางวตถนน คนไทยไมควรรกษาเอาไวเพราะกอปญหาและไม

เหมาะแกวถชวตในปจจบน เชน “เรอนแบบไทยแทฝาประกลน…แพง…หนาหนาว หนาวทสด

เลย…พอถงหนาฝนกเปยกทสด…การนงผาแบบไทยไมสะดวก…การรบประทานอาหาร…จะให

กลบเปนไทยแท…คงจะขลกขลกมาก”157

ในแงของชาตพนธ ผลงานของ ม.ร.ว.คกฤทธมความหมายเปนพเศษตอชาวจนใน

ทศวรรษ 2490 เปนตนมา ซงประเทศจนตกอยภายใตอานาจของพรรคคอมมวนสต การนยาม

“ความเปนไทย” ของ ม.ร.ว.คกฤทธ รวมทงการแตงให “คณเปรม” พระเอกในนวนยาย สแผนดน

เปน “ลกจน” และการเขยน โครงกระดกในต ทแสดงใหเหนวาบรรพบรษของ ม.ร.ว.คกฤทธเอง คอ

“เจาจอมมารดาอาภา” กเปน “ลกจน” ทจงรกภกดอยางยงตอพระมหากษตรยไทย ทาใหชาวจนม

พนทอยในสงคมไทยอยางสงางามขน อกทงยงทาใหคนไทยยอมรบ “การกลายเปนไทย” ของชาว

จนและลกหลานไดงายขนดวย นอกจากน ความหมายของ “ความเปนไทย” ในผลงานของ ม.ร.ว.

คกฤทธยงชวยใหชาวจนมโอกาสเรยนร “ความเปนไทย” และ “กลายเปนไทย” ไดสะดวกขน สงผล

ให “คนไทยเชอสายจน” ไดสทธตาง ๆ ในฐานะพลเมองของ “ชาตไทย” เพมขนตามลาดบ และใน

ทสดกกลายเปน “ชนชนกลาง” และ “ชนชนนา” ทงในทางการเมอง เศรษฐกจ และวฒนธรรมของ

“ชาตไทย” อยางเดนชดในชวงทศวรรษ 2520 เปนตนมา

อยางไรกตาม เปนทนาสงเกตวา การทรฐไทยในทศวรรษ 2480 ไดปลกฝงมโนทศน

“ชาตไทย” ตามคต “เชอชาตนยม” อยางเขมขน จนปรากฏในเพลงชาต งานเขยนทาง

ประวตศาสตร บทละครองประวตศาสตร ตลอดจนบทเพลงปลกใจ ซงลวนแตไดรบการผลตซาใน

สอตาง ๆ ภายใตอานาจและอทธพลทางการเมองของกองทพและระบบราชการ ทาใหลกษณะทาง

กายภาพของ “เชอชาต” กลายเปนขอจากดของ “การกลายเปนไทย” อยมาก จนกระทงจน

แผนดนใหญเถลงอานาจในระบบโลกและลกหลานชาวจนในประเทศไทยกาวขนสอานาจสงสดใน

ระบบราชการ ธรกจ และการเมอง และเปนสวนใหญของชนชนกลางในประเทศไทยแลว ชาวจนจง

แสดงทวอตลกษณ (dual identity) คอเปนไทยและเปนจนไปพรอมกนอยางเปดเผย

นอกจากพระยาอนมานราชธนและ ม.ร.ว.คกฤทธแลว ในทศวรรษ 2490 เปนตนมา ยงม

ปญญาชนอกมากทรวมในการผลตซาอดมการณชาตนยม เชน สลกษณ ศวรกษ เปนตน แมวาใน

ระยะหลงสลกษณจะปรบเปลยนความหมายของ “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” เพอเนน

156 ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช, “ไทย(โบราณ)เนรมต” (เพอนนอน 26 เมษายน 2506) ใน คกฤทธถกเมองไทย. กรงเทพฯ : บรรณาคาร 2514, หนา 266-267. (เนนโดยผวจย). 157 เรองเดยวกน, หนา 261.

38

ความสาคญของประชาชน แตกอนหนาทศวรรษ 2520 สลกษณมบทบาทอยางสงในการผลตซา

ชาตนยมทางวฒนธรรมกระแสหลก ทงโดยการเขยนหนงสอ การแสดงปาฐกถา การแตงกาย และ

การตพมพงานเขยนของปญญาชนอนรกษนยม ฯลฯ

นอกจากนในยคจอมพลสฤษดเปนตนมา รฐ สอมวลชน และระบบการศกษาทเปน

ทางการ กมบทบาทโดยตรงในการทาใหความคดกระแสหลกมพลงครอบงาสง เชน การรอฟน

ขนบธรรมเนยมประเพณและพระราชพธตาง ๆ การจดงานประเพณและพธกรรมในวนสาคญของ

ชาต การสรางพพธภณฑ อนสาวรย การแตงเพลงปลกใจ การสอนภาษาไทย วรรณคดไทย

ประวตศาสตรไทย ตลอดจนการเสนอขาว สารคด นวนยาย และละคร โดยอาศยสอหลายชนด เชน

หนงสอ หนงสอพมพ วทย โทรทศน ฯลฯ

มโนทศนหรอวาทกรรมทมาจากชาตนยมทางการเมองและชาตนยมทางวฒนธรรม ซง

ปญญาชนหลายพระองคทรงสรางขนตงแตสมยสมบรณาญาสทธราชย และไดรบการผลตซาอยาง

เขมขนนบตงแตทศวรรษ 2490 จนกระทงถงปจจบน ไดกลายเปนฐานใหแกปฏบตการทางสงคม

หรอปฏบตการทางวาทกรรมของหนวยงานจานวนมากของรฐ เชน กรมศลปากร กระทรวง

วฒนธรรม กระทรวงศกษาธการ กระทรวงมหาดไทย กระทรวงกลาโหม ฯลฯ ปฏบตการทางวาท

กรรมของหนวยงานตาง ๆ ของรฐเหลาน ไดหลอหลอมและจรรโลงวฒนธรรมแหงชาตใหมอทธพล

สงยงสบมาจนถงปจจบน แมวาจะมการตอตานหรอตอบโตอยไมนอยกตาม การตอบโตอดมการณชาตนยมและวฒนธรรมแหงชาต การตอบโตอดมการณชาตนยมและวฒนธรรมแหงชาตเกดขนอยเสมอ ทามกลางการ

ปราบปรามและ/หรอการเบยดขบโดยรฐตลอดมา การตอบโตในสมยสมบรณาญาสทธราชยปรากฏ

ในหนงสอพมพและหนงสอตาง ๆ158 รวมทงในงานเขยนของเทยนวรรณ กหลาบ สายประดษฐ159

และพระยาสรยานวตร160 ฯลฯ ในทศวรรษ 2490 เปนตนมา การตอบโตความคดกระแสหลกดาเนน

ไปอยางคกคกยงขน161 เปนตนวา ส.ส.อสานจานวนหนงไดตอตานการแบงชนชนซงเปนเนอหา

สาคญของ “ความเปนไทย” กระแสหลก เชน เตยง ศรขนธ เขยนในหนงสอพมพ เสรราษฎร ถง

158 อจฉราพร กมทพสมย, รายงานวจยเรองปญหาภายในสงคมไทยกอนการปฏวต 2475: ภาพสะทอนเอกสารและงานเขยนทางหนงสอพมพ กรงเทพฯ: สถาบนไทยคดศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2530. 159 ธเนศ อาภรณสวรรณ, ความคดการเมองไพรกระฎมพแหงกรงรตนโกสนทร, กรงเทพฯ:มตชน, 2549. 160 ฉตรทพย นาถสภา, พระยาสรยานวตร (เกด บนนาค) นกเศรษฐศาสตรคนแรกของเมองไทย กรงเทพฯ: มลนธโครงการตาราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2523. 161 โปรดด ววฒน คตธรรมนตย, กบฏสนตภาพ กรงเทพฯ: คบไฟ, 2539. ประจกษ กองกรต, และแลวความเคลอนไหวกปรากฏ...การเมองวฒนธรรมของนกศกษาประชาชนกอน 14 ตลา กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2548.

39

ความรสกและปณธานในการเขาสการเมองของเขาวา “ขาพเจาเปนคนไทย ขาพเจาเปนไทแก

ตนเอง ขาพเจาเปนราษฎรสยาม ทงขาพเจาตองการใหทก ๆ คนบนพนอนเปนสยามประเทศนเปน

ราษฎรเสมอหนากนหมด ปราศจากความเหลอมลาตาสง ความเปนราษฎรจงเปนอดมคตทขาพเจา

บชาอกอนหนง162 ในบทวเคราะห โองการแชงนา จตร ภมศกดกไดโจมตชนชนสงทดถกเหยยด

หยาม “วรรณคดของชนชาตสวนนอยและวรรณคดทองถน” และเนนวาในแตละทองถนมความ

รงเรองทางศลปวฒนธรรมในระดบสงซงควรจะนบรวมเปนสวนหนงของวรรณคดของชาต

...ทรรศนะอนคบแคบในทางศลปะวรรณคดของยคสมยศกดนาและศกดนากง

เมองขน ซงไมสนใจ, ทอดทง และดถกเหยยดหยามวรรณคดของชนชาตสวนนอยและ

วรรณคดทองถน ไมยอมรบนบเอาวรรณคดของชนชาตสวนนอยทงหลาย และ

วรรณคดทองถนตาง ๆ เขาไวในขายวรรณคดของชาต...และยงกวานน บางสวนของ

วรรณคดเหลานน ยงขดกบผลประโยชนแหงชนชนของเขา หรอ เปนขบถตอระบบการ

ปกครองและแนวคดของชนชนของเขา...

...ภาคเหนอแหงประชาชนชาวไตโยนทงภาคกอยในประเทศไทย พญาพรหมฯ

กวเอกของชนชาวลานนากเปนสมาชกของสงคมไทย และไดยนเดนตระหงานอยบน

เวทแหงศลปะและวฒนธรรม

ดนแดนอสานอนกวางใหญแหงชนชาวลาวนน และพวกเขาเหลานนไดฝาก

รองรอยแหงความเปนคนทมวฒนธรรม ภาษา และศลปะวรรณคดอนประณตงามไว

อยางนอยทสดกเจาปางคาชาวหนองบวลาพ ผไดประพนธหนงสอสนไชย ทจบใจคน

อสานมานานนบรอย ๆ ป...

วรรณคดทองถนชาวใตทไดปรากฏออกมาเปนบทมโนราห, หนงตลง, กลอนเพลง

บอก, กลอนสวดและอน ๆ...ประชาชนชาตสวนนอยมลายสจงหวดนนไดม

ประวตการณอนยาวนานแหงศลปวรรณคดทมลกษณะเฉพาะชนชาตของเขาดวย!163

ในขณะทปญญาชนกระแสหลกเนนมโนทศน “เมองไทยนด” ปญญาชนหวกาวหนาและ

นกเขยนหลายคนไดเสนอภาพสงคมทเตมไปดวยปญหา โดยเฉพาะปญหาความยากจน เชน

จนกวาเราจะพบกนอก และ เนต เคลล เขาถกบงคบใหเปนโจร ของกหลาบ สายประดษฐ

ปศาจ ของเสนย เสาวพงศ ป. อนทรปาลตเขยนนวนยาย เสอใบ เสอดา ทตวเอกเปนโจร หรอ

162 สถาบนพฒนาการเมอง สถาบนราชภฏสกลนคร, จากยอดโดมถงภพาน บนทกประวตศาสตรสามญชนบนเสนทางประชาธปไตย จดพมพเนองในโอกาส 100 ป ปรด พนมยงค 91 ป เตยง ศรขนธ, 2543. หนา 36. อางใน โสภา ชานะมล, “ชาตไทย” ในทศนะปญญาชนหวกาวหนา กรงเทพฯ: มตชน, 2550. หนา 182. 163 จตร ภมศกด, โองการแชงนาและขอคดใหมในประวตศาสตรไทยลมนาเจาพระยา พมพครงท 3 กรงเทพฯ: ฟาเดยวกน, 2549. หนา 179-181.

40

“คนนอกกฎหมาย” ทถกกระทาจากกลมผมอานาจรฐ เชน ทหาร ตารวจ ขาราชการ164 บทกวชอ

“อสาน” ของอศน พลจนทร ใน สยามสมย พ.ศ.2495 ตอกยาภาพของชาวอสานทยากจนขนแคน

และถกดถกเหยยดหยาม ปราศจากการเหลยวแลจากรฐบาลสวนกลาง165 บทกว “ชวยอสานกน

เถด” ของ “นายสาง” (เปลอง วรรณศร) เนนใหประชาชนไทยชวยชาวอสาน “ชวยอสานเถดหนา

ประชาไทย...ดวยมออนแขงแกรงแหงประชา” ซงตางจากวธคดกระแสหลกทเนนบทบาทของผนา

ในการชวยเหลอประชาชนดวยความเอออาทร166

นอกจากนยงมการตอบโตในรปแบบอน ๆ เชน การกอกบฏ การเขยนประวตศาสตรและ

การวเคราะหวรรณคดดวยแนวพนจแบบมารกซสต การแตงและการแสดงเพลงเพอชวต การสราง

พพธภณฑพนบาน การประดษฐพธกรรมใหม ๆ การสรางและผลตซาอตลกษณทางชาตพนธ ฯลฯ

อยางไรกตาม มโนทศนทปญญาชนกระแสหลกเสนอยงคงมอทธพลสงกวามาก เพราะชวย

เกอหนนอยางเขมแขงแกระบอบการเมองแบบรวมศนยอานาจและโครงสรางสงคมทแบงคน

ออกเปนลาดบชน จงไดรบการเผยแพรและผลตซาอยางเขมขน โดยทการนยามความหมายท

แตกตางออกไปไมสามารถเอาชนะไดเลย

การทอดมการณชาตนยมกระแสหลกมพลงครอบงาสงน ทาใหวฒนธรรมแหงชาตของ

ไทยเปลยนแปลงนอยมาก โดยเฉพาะอยางยงเมอรฐและชนชนนาบางสวนพยายามรกษากรอบ

โครงหลกของวฒนธรรมแหงชาตทไดรบการสถาปนาขนตงแตสมยสมบรณาญาสทธราชยเอาไว

โดยไมปลอยใหเกดการปรบตวหรอการเปลยนแปลงอยางสอดคลองกบบรบททางเศรษฐกจและ

สงคม จงนาไปสความขดแยงและความรนแรงในหลายลกษณะ ซงในทนจะวเคราะหโดยเนนความ

ขดแยงและความรนแรงทเกดแกคนชาตพนธตาง ๆ ซงจดเปน “ชนชนตา” ใน “ชาตไทย”

ชาตนยมทางวฒนธรรมกบความขดแยงและความรนแรงทเกดแกคนชาตพนธตาง ๆ สงคมการเมองไทยนบตงแตเกดรฐสมบรณาญาสทธราชยจนถงปจจบน ไมมความเปลยนแปลงอยางใหญหลวงในระดบทเปนจดแตกหกกบระบอบเดม แมวาจะเกดการ

ปฏวตในพ.ศ.2475 กไมไดนาไปสการเกดระบอบประชาธปไตยในเชงเนอหา ระบอบใหมโดยเนอ

แทแลวยงคงเปนระบอบการเมองแบบรวมศนยอานาจ สวนเหตการณ 14 ตลาคม พ.ศ.2516 นน

แมวาจะทาใหชนชนกลางมอานาจมากขน แตชนชนกลางกเปนเพยงคนสวนนอยในสงคมไทย 164 โสภา ชานะมล, “ชาตไทย” ในทศนะปญญาชนหวกาวหนา หนา 311-312. 165 เรองเดยวกน, หนา 313. 166 เปลอง วรรณศร, “ชวยอสานกนเถด” ปตภม 2, 72 (26 สงหาคม 2500): 31. อางใน โสภา ชานะมล, “ชาตไทย” ในทศนะปญญาชนหวกาวหนา หนา 313.

41

อกทงยงเปนชนชนทเขาถงระบบการศกษาและสอตาง ๆ ทรฐควบคมจดการมากทสด จงถกครอบงาจากอดมการณชาตนยมและวฒนธรรมแหงชาตอยางเขมขนทสด ดงนน ความสบเนองและพลงของอดมการณชาตนยมและวฒนธรรมแหงชาตจงมอยสงมาก และ

ปญญาชนสาคญทมบทบาทในการสรางชาตนยมทางวฒนธรรมกยงคงเปนทเคารพในสงคมไทยใน

ฐานะผทเขาถง “ความจรงแทของความเปนไทย” อยางถกตองสมบรณ และไดนามาถายทอดใหคน

รนหลงไดมโอกาสเขาใจ “ความเปนไทย” ดวย เชน สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพยงทรงม

อทธพลอยางมากในดานความรทางประวตศาสตร พระยาอนมานราชธนไดรบการยกยองในหมนก

สงคมวทยา-มานษยวทยาและนกวชาการทวไป ในแงทสรางความรเกยวกบวถชวตและวฒนธรรม

ชาวบานเอาไวมาก และ ม.ร.ว.คกฤทธ ยงคงไดรบความยกยองในฐานะปรมาจารยแหงความร

ทางดานสงคมและวฒนธรรมไทย เปนตน

อาจกลาวไดวาอดมการณชาตนยมไทยมพลงมากเพราะมเนอหาเปน “ราชาชาตนยม”

และ “พทธศาสนชาตนยม” ทไดรบการสรางสรรคขนดวยภมปญญาอนลาลกในสมย

สมบรณาญาสทธราชย และไดรบการผลตซาอยางเขมขนตอเนองนบตงแตทศวรรษ 2490 เปนตน

มา โดยอาศยวธการและสอนานาชนดดงกลาวมาแลว

ความเหมายของ “ความเปนไทย” หรอชาตนยมทางวฒนธรรมทไดรบการปลกฝงอยาง

เขมขนตอเนองน มผลอยางลกซงตอวฒนธรรมแหงชาต และหลอหลอมอตลกษณประจาชาต

โดยเฉพาะอยางยงศาสนาพทธ ภาษาไทยมาตรฐาน แนวคดเรองการพฒนาทเนนการสรางความ

เจรญทางวตถแตรกษาจตใจแบบไทยเอาไว และระบบคณคาทางสงคม ทสาคญ ไดแก การรทตาท

สง การมความรกชาตทมนยของการตอตานชาตอนและชาตพนธอน การทาหนาทตามสถานภาพ

ทางสงคมโดยไมตองคานงถงสทธ การมความสามคคและการเสยสละเพอชาตทผอยในฐานะ

เสยเปรยบจะตองยอมรบอยางปราศจากเงอนไข การรอคอยความเมตตาเอออาทรจากผนาทม

ปญญาและคณธรรมสงกวาคนอน การระแวงความแตกแยกภายในชาตทเกดจากการกระทาของ

คนชาตพนธตาง ๆ ตลอดจนการเหนวาคนในหลายทองถนและหลายชาตพนธโงเขลา ลาหลง ปา

เถอนหรอดอยความเจรญ องคประกอบตาง ๆ ของวฒนธรรมแหงชาตและอตลกษณประจา

ชาตดงกลาวมาน เปนรากฐานของการแบงชนทางสงคมทมความสมพนธอยางลกซงกบการแบงชนทางการเมองและเศรษฐกจใน “ชาตไทย” ตราบจนถงปจจบน

แมวาความหมายของ “ชาตไทย” ทไดรบการนยามขนโดยปญญาชนกระแสหลกจะ

ยอมรบวามคนหลายชนชนและหลายชาตพนธ แตชนชนและชาตพนธตาง ๆ มไดมความเสมอภาค

กน ชนชนเจา ขาราชการ และชาตพนธไทยมสถานะเหนอชนชนและชาตพนธอน ๆ สวน “ความเปน

ไทย” หรอวฒนธรรมแหงชาตไทยนนมมาตรฐานเดยวทเกดจากการสรางสรรคและการจรรโลงให

เจรญรงเรองโดยชนชนสงทนาโดยพระมหากษตรย สวนคนชนอน ๆ และชาตพนธ อนๆ จะถกอบรม

42

กลอมเกลาให “กลายเปนไทย” ซงคนแตละชนและแตละชาตพนธจะเขาถง “ความเปนไทย” ไดไม

เทากน หากสามารถเปลยนตวเองใหม “ความเปนไทย” มากขน กจะมสถานภาพสงขน มโอกาส

ไดรบสทธตาง ๆ และเขาถงทรพยากรไดมากขน โดยทวไปแลวในทกสงคมยอมมการแบง “ชนชน” หรอมความไมเสมอภาคไม

มากกนอย แตในสงคมอน ๆ ทมอารยธรรมแลวจะเหนวาความไมเสมอภาคเปนเรองทไมถกตอง และเหนความเสมอภาคเปนอดมคต อยางนอยกตองเสมอภาคกนในฐานะทเปนมนษย

เหมอนกน แต “ความเปนไทย” หรอวฒนธรรมแหงชาตของไทย ซงเนนเรอง “ทสง-ทตา” หรอ “ผใหญ-ผนอย” ไดทาให “ความไมเสมอภาค” เปนเรองทถกตองหรอเปนเรองธรรมชาต และ “ความเสมอภาค” เปนเรองทเปนไปไมได คนในวฒนธรรมไทยจะเหนวาคนใน

“ทสง” มความเหนอกวาคนใน “ทตา” ในทกดาน เชน มอดมคต สามารถเขาถงความจรง ความด

ความงามไดมากกวา มคณธรรมสงสงกวา มความสะอาดทางกายภาพและทางจตใจมากกวา ฯลฯ

ซงทาใหสมควรทจะเปนชนชนอภสทธและเปนผปกครอง สวนคนใน “ทตา” นนสมควรทจะพงพาคน

ใน “ทสง” และดารงชวตดวยความเจยมตว พรอมกบทาหนาทของตนดวยความสามคคและ

เสยสละ โดยไมกาวกายหนาทของชนชนปกครอง วธคดเชนนทาใหคนแตละชนแตละชาตพนธใน

“ชาตไทย” มสทธและอานาจแตกตางกน และเขาถงทรพยากรไดไมเทากน ชนชนตาและชาตพนธทไมม “ความเปนไทย” หรอม “ความเปนไทย” นอย ตกเปนฝายเสยเปรยบและไดรบการดถกเหยยดหยามตลอดมา ซงมผลเชอมโยงไปถงการถกแยงชงทรพยากร การขาดโอกาสในการเขาถงระบบศาลยตธรรมและสวสดการตาง ๆ ของรฐ การถกกดคาแรง การถกรดไถ ตลอดจนการเสยเปรยบในโอกาสทจะเขาถงทรพยากรของรฐ เชน ระบบการศกษา สอ ฯลฯ ซงลวนแตมความสาคญอยางมากตอการปรบตว การเลอนชนทางเศรษฐกจและสงคม และการมสวนรวมทางการเมอง

วฒนธรรมแหงชาตทเปนผลมาจากการนยามความหมาย “ชาตไทย” และ “ความเปน

ไทย” โดยปญญาชนกระแสหลก ทาใหคนไทยใหความสาคญแก “คนด” ทเปนผนาหรอชนชนนาทม

ความรความสามารถและมคณธรรมของพทธศาสนา ประชาชนซงโงเขลาเปนผคอยพงพาความ

เมตตาเอออาทรของผนาแหงชาต วฒนธรรมแหงชาตจงทาใหคนไทยมวธคดทไมเปน

ประชาธปไตย และตกอยภายใตวฒนธรรมอานาจนยม ยอมรบการใชอานาจเดดขาดของผนา

และเหนวาการใชอานาจทาใหเกดสมรรถภาพในการจดการเรองตาง ๆ ในระยะหลงแมวาชน

ชนสงและชนชนกลางจะเหนความสาคญของการควบคมตรวจสอบการใชอานาจรฐมากขน เพราะ

ไมตองการใหมการใชอานาจเพอผลประโยชนสวนตว แตกไมเลอมใสกระบวนการมสวนรวมของ

ประชาชน ยงคงใหความสาคญแกการปกครองโดย “คนด” และพยายามกดกนประชาชนรวมทง

คนชาตพนธตาง ๆ ทเชอวาขาดความรความสามารถทจะตดสนใจดวยเหตผล ใหหลดออกไปจาก

กระบวนการตดสนใจเกยวกบการใชทรพยากร ในวฒนธรรมไทยแหงชาตของไทย “ชนชนตา” ซงอย

43

ในฐานะเสยเปรยบในเรองสทธและอานาจ จงกลายเปนคนยากจนทชวตเตมไปดวยความทกขยาก

และเมอมฐานะยากจนกจะยงถกระแวงมากขนวาจะกออาชญากรรม หรอไมกอาจกลายเปนพวก

คอมมวนสต ซงเปนอนตรายตอความมนคงของชาตทรฐสามารถใชความรนแรงเขาปราบปราม ในกรณชาตพนธทเปนชาวเขา ปญหามไดมาจากเรอง “ชนชน” เทานน แตยงเกด

จากปญหา “ชนชาต” หรอปญหาชาตพนธดวย เพราะการนยาม “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” เกดขนในบรบททชนชนนาสยามมองชาตพนธตาง ๆ ในสองลกษณะ คอ หนง มอง

วาคนชาตพนธสวนใหญในประเทศเปนคนโงเขลา ซงแมวาจะมขอดตอรฐบาลคอปกครองงาย แตก

เปนปญหาในการพฒนาเศรษฐกจเพอเพมรายไดของรฐ และเปนปญหาตอการพฒนา “ชาตไทย”

ใหศวไลซดวย และสอง มองดวยความระแวงวาจะเปนอนตรายทางการเมอง ทงจากการแทรกแซง

ของมหาอานาจและจากการกอกบฏเนองจากยงไมไดรบการ “ตกแตงนสยใจคอ” ใหมความ

จงรกภกดตอชาต ศาสนา และพระมหากษตรย ทศนะทงสองประการนทาใหชนชนนาพยายาม

เปลยนคนชาตพนธตาง ๆ ให “กลายเปนไทย” และทาการการสอดสง-ควบคม หรอกดกน-เบยดขบ

คนทไมใชไทยและไมยอมกลายเปนไทย ชาตนยมทระแวงและดถกชาตพนธตาง ๆ เชนนเกดขน

ตงแตสมยสมบรณาญาสทธราชยและไดรบการสบทอดในสมยหลง แมวารฐบาลไทยสมยหลงจะ

มองชาตพนธตาง ๆ ดวยความระแวงทแตกตางไปจากเดม เชน ไมไดมองวาจะไปขนกบองกฤษหรอ

ฝรงเศส แตระแวงวาจะไปเขากบพรรคคอมมวนสต เชน พรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย พรรค

คอมมวนสตมลาย หรอขบวนการแบงแยกดนแดนในสามจงหวดภาคใต ทงนโดยเนนปญหาความ

มนคงของชาตเหมอนเดม ซงทาใหรฐมความชอบธรรมทจะใชอานาจและความรนแรงในการ

ปราบปราม และขาดความพยายามในการมองหาทางเลอกอน ๆ เพอแกปญหา นบตงแตทศวรรษ 2480 ซงรฐบาลเนนอดมการณชาตนยมตามคตเชอชาตนยม

อยางเขมขน ไดทาใหชาวชาวจน ชาวมลาย และชาวเขาถกมองดวยความคดชาตนยมตามคตเชอชาตนยมซอนทบเขาไปอกชนหนง ทาใหชาตพนธเหลานหางไกลจาก “ความเปนไทย”

มากขน เฉพาะกรณชาวเขานน ภาพชาวเขาทยากจน สกปรก เปนคนชนตา และปาเถอนดอย

ความเจรญ ทคนในเมองเคยรบรมากอน ไดถกเสรมวาเปน “คนเชอชาตอน” ซงอาจเปนอนตรายตอ

ความมนคงของ “ชาตไทย” ชาวเขาจงถกรฐสอดสองควบคม โดยไมไดรบการปกปองคมครองหรอ

การบรการจากรฐเทาทควร ในยคสงครามเยนชาวเขาบางชาตพนธทถกระแวงวาเปนคอมมวนสต

ซงเปนอนตรายตอ “ชาต ศาสน กษตรย” ไดถกปราบปรามอยางรนแรง ในระยะหลงหากชาวเขาคน

ใดตกเปนผตองสงสยวากออาชญากรรม สอมวลชนกพรอมทจะพาดหวขาวโดยระบชาตพนธของผ

ตองสงสยเพอเนนวาผกออาชญากรรมนนไมใชคนไทย สงผลใหชาวเขาถกระแวงมากยงขน หรอ

กรณการแยงชงทรพยากรนาระหวางชาวเขากบคนพนราบในจงหวดเชยงใหม มลนธธรรมนาถก

เขาขางคนพนราบซงเปน “คนไทย” ดวยกน

44

ในขณะทเผชญปญหา “เชอชาต” และ “ไมเปนไทย” ดงกลาวขางตน คนหลายชาตพนธตองเผชญปญหา “ชนชน” หรอความไมเสมอภาคทางสงคมเปนอยางมาก เพราะชาตพนธตาง ๆ (ยกเวนชาตพนธจน) สวนใหญแลวมฐานะยากจน โดยเฉพาะชาตพนธลาว

และชาวเขาซงถกดงเขามาสการผลตเชงพาณชยโดยขาดอานาจตอรองกบรฐและตลาด ทาใหม

ฐานะเปนชนชนลางในระบบเศรษฐกจ อาจกลาวไดวาในทศวรรษ 2540 เปนตนมา ปญหาชาต

พนธไมใชปญหาหลกอกแลว ปญหาหลกคอปญหา “ชนชน” หรอความยากจน ชนเผาในท

สงทงหลายและชาวมลายมสลมในสามจงหวดภาคใตตองประสบกบปญหาอตลกษณทางชาตพนธ

กเพราะมฐานะยากจน ไมใชเรองของชนชาตหรอชาตพนธโดด ๆ ทสงคมยงรสกวาความขดแยงและ

ความรนแรงทเกดแกชาวเขาและชาวมลายมสลมเปนปญหาทางชาตพนธ กเพราะคนชาตพนธ

เหลานสวนใหญแลวมฐานะยากจนทสงผลใหกลายเปนคนระดบลางในสงคมทขาดสทธและอานาจ

ตอรอง จงถกทางราชการมองดวยความระแวงและดถก และใชความรนแรงในการจดการปญหา

ในขณะทคนชาตพนธเหลานกรสกวาพวกตนไมไดรบความเปนธรรมหรอถกขมเหงรงแก จงทาให

ความขดแยงสงขน และตางกใชความรนแรงเพอตอบโตฝายตรงกนขาม

ปญหาทาง “ชนชน” นทวความรนแรงมากขนภายใตวฒนธรรมบรโภคนยม การท

วฒนธรรมแหงชาตเนนเฉพาะโลกยธรรมโดยไมเชอมโยงเขากบโลกตรธรรม สงผลใหพทธศาสนา

แบบไทยไมมพลงในการตอตานวฒนธรรมบรโภคนยม แมแตความคดเรอง “สนโดษ” และ

การศกษาทางดานวปสสนาธระกถกหามสอนในยคพฒนาประเทศ เมอความสามารถในการบรโภค

สนคาสญญะไดกลายเปนอกปจจยหนงทแสดงลาดบชนทางสงคม คนในชนชนใดและชาตพนธใด

สามารถบรโภคสนคาสญญะไดมาก เชน ชาตพนธจน กจะมสถานภาพสงขน สวนชาตพนธทฐานะ

ยากจนไมสามารถบรโภคสนคาสญญะทราคาแพง กจะมสถานภาพตาและไดรบการดถกเหยยด

หยาม ความยากจนจงไมเพยงแตทารายคนระดบลางและคนชาตพนธทยากจนในทางกาย แตยง

ทารายจตใจอกโสดหนง นบเปนความรนแรงทเกดแกคนระดบลางและคนชาตพนธตาง ๆ อยาง

กวางขวางในปจจบน และความรนแรงนยงทวขนเมอคนระดบลางและคนชาตพนธตาง ๆ หนไปใช

วธการหารายไดทผดกฎหมาย เพราะขาดโอกาสทจะสรางฐานะจากการประกอบอาชพสจรตใน

โครงสรางเศรษฐกจการเมองไทยทการกระจายรายไดเลวลงไปเรอย ๆ คนระดบลางและหลายคน

ชาตพนธจงตองตดคก ถกประหารชวต หรอถกวสามญฆาตกรรม

วธคดของรฐในการพฒนาทเนนความเจรญทางวตถ แตรกษา “จตใจแบบไทย” หรอการ

“รทตาทสง” เอาไว เมอประกอบกบความตองการรายไดจากการทองเทยว ทาใหรฐไทยและคนไทย

ยอมรบความแตกตางหลากหลายในดาน “วตถธรรม” มากขน เชน สนบสนนการแตงกายตาม

ประเพณของคนชาตพนธตาง ๆ และการจดงานประเพณเพอขายนกทองเทยว แตยงคงแบงชนทาง

สงคมและวฒนธรรมอยเสมอ พรอมกนนนกยงคงตองการใหคนชาตพนธตาง ๆ “กลายเปนไทย”

45

ในทางจตใจ เชน การใชภาษาไทย การนบถอพทธศาสนา การยอมรบการปกครองแบบไทย การรท

ตา-ทสง ฯลฯ

ความขดแยงและความรนแรงอกสวนหนงมาจากการทวฒนธรรมแหงชาตไมยอมรบใน

ความแตกตางหลากหลายทางวฒนธรรมอยางเสมอภาคกน แตเนนวาพทธศาสนาเปนศาสนา

ประจาชาตและภาษาไทยมาตรฐานเปนภาษาประจาชาต ซงทาใหรฐไทยและคนไทยมองวาเฉพาะวถชวต ศลธรรม ศลปะ และขนบธรรมเนยมประเพณทเกยวเนองกบพทธศาสนาและภาษาไทยมาตรฐานเทานนทมความสาคญ สวนทเกยวเนองกบศาสนาและภาษาอน เชน

ศาสนาอสลามของชาวมสลม ศาสนาผของคนชาตพนธตาง ๆ ภาษามลาย และภาษาของชาวเขา

มสถานะดอยกวาและไมมความสาคญตอ “ชาตไทย” และวฒนธรรมของหลายชาตพนธยงเปน

ปญหาตอ “ชาตไทย” ทงในแงททาใหขาดเอกภาพทางวฒนธรรมและ/หรอในแงทยงอยในสภาพ

ดอยความเจรญจนเปนสวนททาให “ชาตไทย” ตองอบอาย อดมการณชาตนยมของไทยจงมผล

อยางมากตอการเกดอคตทางชนชนและอคตทางชาตพนธ และทาใหรฐไทยและสงคมไทยไมสงเสรมการศกษาทงดานศาสนา ภาษา วรรณคด ตลอดจนภมปญญาของคนชาตพนธตาง ๆ คนไทยทไดรบการศกษาในระบบซงถกครอบงาดวยวฒนธรรมแหงชาตมากจงขาดศกยภาพท

จะเขาใจคนชาตพนธตาง ๆ อยางลกซง ไมสามารถจนตนาการถงจตใจ ความรสกนกคด วถชวต

และความสมพนธทางสงคมทซบซอน ตลอดจนปญหาในชวตของคนชาตพนธตาง ๆ ไดเลย

เมอไมใหความเคารพตอวฒนธรรมเดมของคนชาตพนธตาง ๆ รวมทง “คนชนตา”

ตลอดจนคนในทองถนตาง ๆ และขาดศกยภาพทจะเขาใจหรอจนตนาการถงคนเหลานน นโยบายการพฒนาจงเนนการนาสงใหมเขาไปแทนทของเดม ซงทาใหคนภายนอกเขาไปมอานาจในชมชน (เชน ขาราชการกระทรวงตาง ๆ คร นายทน) เปนการพฒนาทกาหนดโดยคนภายนอกทเปนชนชนนา เพอสรางความเจรญในสายตาของชนชนนา และเพอผลประโยชนของชนชนนาและชนชนกลาง มไดปลอยใหคนในชมชนมโอกาสเลอกสรรความร

เทคโนโลย หรอวฒนธรรมใหมเขาไปเชอมตอกบของเดม (อนเปนการพฒนา “คน”) ทใหอานาจแก

คนทกชาตพนธและทกทองถนทจะกาหนดชวตของตนเอง และมสทธและอานาจในการจดการ

ทรพยากรดวยตนเอง จนกระทงเมอไมนานมานจงเรมยอมรบ “ภมปญญาชาวบาน” ในแงทสามารถ

ใชผลตสนคาหรอใชในการรกษาโรค แตสวนใหญแลวศลปะและวฒนธรรมชาวบานชาตพนธตาง ๆ

กยงคงมคาในฐานะทเปนของแปลกประหลาดสาหรบขายเปนสนคาหรอเปนสมนไพรจากธรรมชาต

อนบรสทธทไมเปนอนตรายตอสขภาพ มากกวาจะเปนเครองหมายของความเจรญหรอความม

อารยธรรม และแนวทางการพฒนาประเทศและพฒนาชนบทกยงคงยดแนวทางเดมเปนหลก แมวา

จะมผเสนอทางเลอกอน ๆ ขนมาไมนอยแลวกตาม นนกคอการสรางความเจรญทางวตถและการ

46

รกษา “ความเปนไทยทางจตใจ” เอาไว โดยพยายามเปลยนแปลงคนชาตพนธตาง ๆ ใหม “จตใจ

แบบไทย” มากทสดเทาทจะเปนไปได

การสรางมาตรฐานเดยวของ “ความเปนไทย” และพยายามพฒนาคนชาตพนธและ

ทองถนตาง ๆ ใหยอมรบวฒนธรรมแหงชาต ผานระบบการศกษา การปฏบตการทางสงคม และสอ

นานาชนด อนเปนการบบบงคบหรอกดดนใหคนชาตพนธตาง ๆ ตองม “ความเปนไทยทางจตใจ” น ยงหมายถงการทาใหคนแตละชาตพนธ ซงเคยมศลปะและวฒนธรรมทรบใชชวตของพวกเขาในระบบนเวศหนง ๆ จาเปนตองละทงทศนะตอ “ความจรง ความด ความงาม” ทตนเคยยดถอ หนมายอมรบมาตรฐานของ “ความจรง ความด ความงามแบบไทย” ซงคนหลายชาตพนธสามารถเขาถงไดเพยงบางสวน กอใหเกดความสบสนในดานคานยมหรอระบบ

คณคาเดมของตนกบระบบคณคาใหม อนนาไปสความตงเครยดและความยงยากในการดารงชวต

ตลอดจนนาไปสความขดแยงในความสมพนธทางสงคม ทงภายในกลมชาตพนธหนง ๆ และ

ระหวางกลมชาตพนธกบคนอน ๆ ใน “ชาตไทย” ในหลายกรณทคนบางชาตพนธพยายามรกษาวฒนธรรม ระบบคณคา หรอ “ความจรง ความด ความงาม” แบบเดมของตนเอาไว แตตองเผชญความขดแยงรนแรงกบรฐไทยหรอคนไทย เชน ชาวจนในอดต ชาวมลายมสลมใน

สามจงหวดภาคใตในปจจบน คนชาตพนธทรกษาความงามแบบเดมของตนเอาไว ไดกลายเปน

สนคาแปลกประหลาดสาหรบขายนกทองเทยว เชน ชาวปะหลองทแมฮองสอน วฒนธรรมแหงชาต

อนเกดจากชาตนยมทางวฒนธรรมไมไดเปดพนทใหชาตพนธเหลานไดดารงอยอยางเสมอภาคกบ

คนไทย และไมเปดโอกาสใหชาตพนธเหลานปรบตวในทางวฒนธรรมอยางราบรนเพอจะมความ

สมพนธทางสงคมภายในชมชนของตนเองอยางสงบสขและมนคง

ในระยะหลงแมวาสงคมไทยจะยอมรบความหลากหลายทางวฒนธรรมมากขน แต

มาตรฐานของ “ความเปนไทย” ทมอยแบบเดยว กทาใหวฒนธรรมของคนชาตพนธตาง ๆ ท “ไมใช

ไทย” ยงคงอยในสถานะทดอยกวาวฒนธรรมไทย และกลายเปนแรงกดดนใหคนหลายชาตพนธ

ตองพยายาม “กลายเปนไทย” เพอจะไดรบสทธตาง ๆ มากขน ปญหาทางวฒนธรรมหรอชาตพนธ

ดงกลาวนไมรนแรงเทาใดนกในชวงกอนทศวรรษ 2500 เพราะคนแตละชาตพนธไมตองสมพนธกบ

รฐและกลมทนมากนก แตการพฒนาประเทศทาใหระบบราชการขยายอานาจไปสเขตชนบทและปา

เขา และคนทกชาตพนธตองเขามาอยภายใตอานาจของระบบราชการและสมพนธกบระบบ

เศรษฐกจแบบทนนยมมากขน คนหลายชาตพนธทไมตองการและหรอไมสามารถจะ “กลายเปน

ไทย” ไดอยางแทจรงดวยเงอนไขแวดลอมตาง ๆ ไมเพยงแตจะไมไดรบสทธบางประการจากรฐและ

ไมสามารถเขาถงบรการของรฐเทานน แตยงถกแยงชงทรพยากรทจาเปนตอการดารงชวตโดย

ปราศจากอานาจตอรองทงกบรฐและกลมทน คนหลายชาตพนธไมสามารถรบความคมครองจาก

กฎหมายและกระบวนการยตธรรมอยางเทาเทยมกบคนไทยในขณะทตองดารงชวตอยในรฐไทย

47

และอยในระบบเศรษฐกจการเมองทรวมศนยอานาจในการจดการทรพยากร ทาใหชวตประสบกบ

ความทกขยากมากขน คนบางชาตพนธไมยอมรบสภาพทตนถกแยงชงทรพยากร จงสงผลใหเกด

ความขดแยงกบรฐไทยหรอคนไทยสงขนในหลายพนท

นอกจากน อดมการณชาตนยมและวฒนธรรมแหงชาตททาใหมองชาตเปนองครวมทมลกษณะเปนนามธรรมสง กเปนรากฐานอกอยางหนงของความขดแยงและความรนแรง เพราะมไดมองเหนความสาคญของประชาชนและคนชาตพนธตาง ๆ ในชาตในฐานะของ

“มนษย” ซงมปญญา จตใจ อารมณความรสก และมวถชวตหรอวฒนธรรมทเหมาะแกระบบนเวศ

ของตนเอง “ความรกชาต” ในทศนะของรฐไทยและคนไทยไมไดหมายถงความรกตอประชาชนทม

ความเปนมนษย คนแตละคนทประกอบกนขนเปนชาตไมคอยมความหมาย แตเนนใหทกคนตอง

สามคคและเสยสละเพอทาใหชาตซงเปนองครวมนามธรรมนมความมนคงและเจรญกาวหนา

นอกจากจะไมรกประชาชนแลวยงมองไมเหนศกยภาพของประชาชนในทองถนและชาตพนธตาง ๆ

จงมงใชอานาจของชนชนนาในการเปลยนชวตประชาชนในทกทองถนและทกชาตพนธในนามของ

การพฒนา รวมทงพยายามให “กลายเปนไทย” โดยคานงถงผลประโยชนของ “ชาต” มากกวา

ผลประโยชนของทองถนหรอชาตพนธ

เมอชาตนยมทางวฒนธรรมของไทยเนนการแบงชนทางสงคมและวฒนธรรม ซงนามาส

อคตทางชนชนและอคตทางชาตพนธ จนเปนเหตปจจยอนสาคญของปญหาความขดแยงทางชาต

พนธและความรนแรงทเกดแกคนชาตพนธตาง ๆ ดงกลาวมาน จงกลาวไดวากรอบความหมายทคบ

แคบเกนไปของวฒนธรรมแหงชาตไดกลายเปน “โครงสรางความรนแรง” มากกวาจะเปนพลงใน

การเผชญปญหาและความเปลยนแปลงในโลกรอบตว โดยเฉพาะในยคทกระแสโลกาภวตนเขมขน

ขน เพราะ “ความเปนไทย” ในทางวฒนธรรมนนหมายถงการมลาดบชนทงในเชง “ชนชน” ทมการ

แบงชนอยางละเอยด และในเชงชาตพนธทมองชาตพนธไทยเหนอกวาชาตพนธอน ทาใหยอมรบ

ความไมเสมอภาคทางการเมอง เศรษฐกจ วฒนธรรม โดยเหนวาความไมเสมอภาคเปนเรองปรกต

ธรรมดาและเปนเรองทถกตองชอบธรรม พรอมกนนนวฒนธรรมแหงชาตทเนนความสมพนธทาง

สงคมแบบมลาดบชนและเหนวาประชาชน “โง จน เจบ” รวมทงมสบทอดระบบคณคาทเนนความ

เชอฟงและการทาหนาทโดยไมตองคานงถงสทธ กเปนอปสรรคตอการพฒนาประชาธปไตยแบบ

กระจายอานาจและการมสวนรวมของประชาชน การควบคมตรวจสอบผมอานาจเนนเพยงแค

ปญหาคอรรปชน มใชการควบคมตรวจสอบนโยบายหรอโครงการทมผลกระทบสงตอสวนรวม และ

ในดานการพฒนากเนนแตการพฒนาแบบบนลงสลาง และเนนการพฒนาทางวตถ โดยไมมการ

พฒนาวฒนธรรมแหงชาตใหเปนรากฐานทด สาหรบการปรบเปลยนความสมพนธทางสงคมหรอ

ความสมพนธเชงอานาจ ใหประชาชนทกทองถนและทกชาตพนธมความเสมอภาค เสรภาพ และ

ภราดรภาพอยางแทจรง ตราบจนกระทงปจจบนอคตทางชาตพนธและความไดเปรยบเสยเปรยบท

48

มอยสงอนเปนผลจากวฒนธรรมแหงชาต จงยงคงสรางความทกขยากแก “ชนชนลาง” รวมทงคน

ชาตพนธสวนใหญใน “ชาตไทย” นบเปนความรนแรงทเกดขนทวไป ในขณะทความรนแรงจากการ

ใชอาวธเพอปราบปรามชาตพนธทเปนอนตรายตอ “ชาตไทย” กยงคงมอย ดงกรณการปราบปราม

ยาเสพตด และกรณสามจงหวดภาคใต

พรอมกนนนวฒนธรรมแหงชาตกเปน “โครงสรางความขดแยง” ซงเปนทมาของการใช

ความรนแรง เหนไดชดในกรณความขดแยงระหวางฝาย “พนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย” กบ

ฝายประชาชนทสนบสนนพรรคพลงประชาชน เพราะฝาย “พนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย”

ซงยอมรบ “ความเปนไทย” มากกวาและมสถานภาพทางเศรษฐกจสงคมสงกวาคนสวนใหญใน

ประเทศ จะเหนวาคนสวนใหญโงเขลาและไมควรมสทธมากนกในการปกครองตนเองหรอในการ

จดการทรพยากร ในขณะทคนจนและคนชาตพนธลาวทม “ความเปนไทย” นอยกวาและไดรบสทธ

ตาง ๆ นอยกวามาตลอด มความจาเปนตองใชทรพยากรทรฐบรหารจดการมากขน จงไดพากน

สนบสนนนกการเมองและพรรคการเมองทกระจายทรพยากรไปสชนบทมากกวา รวมทงไดพยายาม

เคลอนไหวเพอเรยกรองสทธตาง ๆ เพมขน ซงทาใหฝาย “พนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย”

พยายามหาทางลดความสาคญของคะแนนเสยงจากการเลอกตงลง เนองจากคะแนนเสยงสวน

ใหญในรฐสภามาจากคนจนและคนชาตพนธลาวอนเปนคนสวนใหญในประเทศ

นอกจากน การทวฒนธรรมแหงชาตปราศจากความแตกตางหลากหลายแตประกอบขนดวย “ความเปนไทย” ในดานตาง ๆ กทาใหระบบการศกษา ระบบการสอสาร ระบบราชการ ฯลฯ ไดรบการออกแบบมาสาหรบคนท “เปนไทย” เทานน เชน ใชเฉพาะภาษาไทย และมงตอบสนองความตองการของคนชาตพนธไทย ทาใหคนชาตพนธท “ไมใชไทย” ตองเสยเปรยบในการเขาถงและการใชประโยชนจากระบบเหลาน เปนอยางมาก ความไมเสมอภาคในแงนมสวนทาใหคนบางชาตพนธเกดความไมพอใจ และเมอมปจจยอน ๆ

เสรมเขามา กผลกดนใหคนเหลานหนไปผกพนกบวฒนธรรมท “ไมใชไทย” มากขน เชน ชาวมสลม

หนไปผกพนกบศาสนาอสลามในตะวนออกกลาง ชาวเขาบางกลมหนไปผกพนกบศาสนาครสต

ในขณะทคนบางชาตพนธหนมาตอสกบรฐโดยตรงเพอหวงจะสรางสงคมทใหความเสมอภาคและ

ความเปนธรรมแกพวกเขามากขน เชน ชาวมงบางสวนในยคสงครามเยนและชาวมลายมสลม

บางสวนในปจจบน เปนตน ทางเลอกหนงของคนชาตพนธตาง ๆ ทจะไดรบสทธหรออานาจเพมขน กคอ

การ “กลายเปนไทย” ซงอดมการณชาตนยมกระแสหลกของไทยกไดเปดโอกาสใหแกการ

“กลายเปนไทย” ตลอดมา แมแตการประณามชาตพนธจนในรชกาลท 6 และในสมยรฐบาลจอมพล

ป. กมจดประสงคหลกอยทการกดดนใหชาวจน “กลายเปนไทย” อยางไรกตาม การท “ความเปน

ไทย” หรอวฒนธรรมแหงชาตไมยอมรบความแตกตางหลากหลายอยางเสมอภาคแตกาหนดกรอบ

49

ของ “ความเปนไทย” รวมทงมาตรฐานของ “ความจรง ความด และความงามแบบไทย” เอาไวเปน

แมแบบตายตว กทาให “การกลายเปนไทย” หมายถงการละทง “ความจรง ความด ความงาม” ใน

แบบทคนชาตพนธตาง ๆ เคยยดถอ รวมทงละทงอตลกษณเดมของชาตพนธ ในขณะท “การ

กลายเปนไทย” ตองอาศยการมตนทนและเวลาทมากพอสาหรบการเรยนร ซงคนชาตพนธตาง ๆ

สวนใหญแลวไมมทนและเวลาพอทจะทาใหตนเอง “การกลายเปนไทย” อยางสมบรณแบบ ทาให

การเลอนชนใน “ชาตไทย” กระทาไดยาก

อนง การทชาตนยมไทยเปน “ราชาชาตนยม” และ “พทธศาสนชาตนยม” ทาให

ความหมายของ “พระมหากษตรย” และ “พทธศาสนา” มความสมพนธเชอมโยงอยางซบซอนกบ

“ความเปนไทย” ในดานอน ๆ เชน ศลปะไทย การปกครองแบบไทย ศลธรรมไทย ภาษาไทย

มารยาทไทย ฯลฯ ซงความเชอมโยงทซบซอนนไดกลายเปนขอจากดอยางหนงของการทคนชาต

พนธตาง ๆ จะ “กลายเปนไทย” และยงเปนเกณฑททาใหชาตพนธตาง ๆ เขาถง “ความเปนไทย” ได

ไมเทากน เพราะถงแมวาจะมความจงรกภกดตอพระมหากษตรยและนบถอพทธศาสนาแลว คน

ชาตพนธตาง ๆ กจะยงม “ความเปนไทย” ไมมากพอ จนกวาจะเขาใจและยอมรบศลปะและ

วฒนธรรมไทยทงหลายไดอยางสมบรณแบบ ซงเปนเรองทเปนไปไดยากโดยเฉพาะอยางยงสาหรบ

คนชาตพนธทมฐานะยากจน ดงนน ความไดเปรยบเสยเปรยบจงมอยเสมอระหวาง “คนไทย” กบ

คนท “ไมใชไทย” หรอระหวาง “คนไทย” กบคนทม “ความเปนไทย” นอยกวา ซงเปนรากฐานสาคญ

ของความขดแยงและความรนแรง

เปนทนาสงเกตดวยวา ชาตนยมและวฒนธรรมแหงชาตเนนความมนคงของชาต และได

หลอหลอมใหคนมองโลกแบบคตรงขาม เชน มตร-ศตร ฝายธรรมะ-ฝายอธรรม ฝายทรกชาต-ไมรก

ชาต โดยสรางทศนคตตอ “คนอน“ หรอ “ศตรของชาต” ใหมความเลวรายซงสามารถจะใชความ

รนแรงในการจดการอยางชอบธรรม มองความแตกตางหรอความขดแยงในชาตวาเปนการแตก

สามคค เปนเรองไมด หรอเปนสภาวะผดปรกต (เพราะปรกตแลว “เมองไทยนด”) เมอเกดความ

แตกตางหรอความขดแยงจงเหนวาจะตองขจดใหหมดสนไปโดยเรว ตราบจนกระทงปจจบนทงสอ

และระบบการศกษาซงตกอยภายใตอทธพลของวธคดแบบคตรงขาม กยงไมไดทาหนาทเสรมสราง

ทศนคตทวาความขดแยงเปนเรองปรกตธรรมดาทอาจจะเกดขนไดเสมอ ซงทางหนงทจะแกไขไดก

คอการมองซงกนและกนอยางเสมอภาค ทจะเออตอการประนประนอมและการตอรองททกฝาย

ไดรบความเปนธรรม นอกจากน ทงสอและระบบการศกษายงไมไดชวยทาใหคนทแตกตางกนได

เขาใจบรบทของกนและกนเพอจะไดเหนอกเหนใจกน และสามารถแบงสรรผลประโยชนกนอยาง

เปนธรรมมากขน หรอสามารถจะอยรวมกนไดโดยตางกเคารพในความแตกตาง ตลอดเวลาทผาน

มา เมอเกดความขดแยงใด ๆ ขนมา คนไทยมแนวโนมทจะมองวาฝายหนงเปนฝายธรรมะ อกฝาย

50

หนงเปนฝายอธรรม และเหนวาฝายธรรมะมความชอบธรรมทจะกาจดฝายอธรรม ซงมสวนทาให

ความขดแยงและความรนแรงเพมขนจนยากทจะหาทางออกได

นอกจากน ความตองการของรฐทจะทาใหคนไทยเชอวา “เมองไทยนด” กทาใหพยายาม

ลบภาพความขดแยงภายใน “ชาตไทย” ออกไปจากความรสกนกคดหรอความทรงจาของคนไทย

แทนทจะใชความขดแยงทเกดขนในอดตเปนเครองมอในการเรยนรเพอใหเกดความเขาใจในบรบท

ของปญหาและผลกระทบทเกดจากทางเลอกในการแกไขปญหา จนมความเขาใจอยางลกซงตอ

กลไกในการแกไขปญหาและประสทธภาพของกลไกเหลานนในวฒนธรรมไทย และสามารถจะ

พฒนากลไกใหม ๆ ในวฒนธรรมไทยขนมาเพอรบมอกบความขดแยงทซบซอนยงขนในปจจบนและ

อนาคต

เทาทผานมานน กลไกในการจดการความขดแยงทมอยในวฒนธรรมแหงชาตมเพยงแค

การเรยกรองใหคนยดมนในศลธรรมของพทธศาสนาและระบบคณคาเดมของไทย เชน ความ

สามคค การทาหนาท และความจงรกภกดตอ “ชาต ศาสนา พระมหากษตรย” ซงในโลกท

เปลยนแปลงอยางรวดเรวและซบซอน และความขดแยงในการแยงชงทรพยากรเพมสงขนมากดงใน

ปจจบน กลไกในการแกไขความขดแยงทมอยแลวในวฒนธรรมแหงชาตยากจะมพลงเพยงพอทจะ

จดการใหความขดแยงยตลง จนกลาวไดวาวฒนธรรมแหงชาตไมเพยงแตจะกลายเปนโครงสราง

ของความขดแยงระหวางคนทไดเปรยบกบคนทเสยเปรยบเทานน แตยงขาดกลไกในการจดการกบ

ความขดแยงอกดวย แมแตความคดทวา “รฐไทยเปนรฐทเมตตา” และ “สงคมไทยเปนสงคมท

เมตตา” กหมดพลงลงไปเนองจากความสมพนธเชงพาณชยในระบบทนนยมทาใหกาไรและขาดทน

มความสาคญสงสด ในขณะทศลธรรมของพทธศาสนาแบบโลกยธรรมไดออนกาลงลงไปมากแลว

ในระดบของรฐ ภายใตอดมการณชาตนยมและวฒนธรรมแหงชาต ภาครฐใชความ

รนแรง จดการกบความขดแยงไดสะดวก เพราะมความชอบธรรมในการใชอานาจเพอแกปญหาท

กระทบตอระเบยบ ความสงบสข ความมนคง และความกาวหนาของชาต เมอชาตพนธตาง ๆ ถก

มองวาเปนอนตรายตอความมนคงของชาต เชน เปนคอมมวนสต เปนผผลตและคายาเสพตด เปนผ

ตดไมทาลายปา กทาใหถกปราบปรามอยางรนแรง โดยเฉพาะอยางยงเมอชาตนยมถกสรางขนใน

บรบททมความระแวงและเหยยดหยามคนชาตพนธตาง ๆ ทงในยคสมบรณาญาสทธราชยและยค

สงครามเยน ทาใหการปราบปรามคนในชาตพนธตาง ๆ กระทาไดโดยไมถกสงคมตอตาน แมแต

กรณกรอเซะและตากใบทมคนตายนบรอย และกรณอดตนายกรฐมนตร พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร

ปราบปรามยาเสพตดททาใหมคนตายราว 2,500 คน สงคมและคนไทยสวนใหญกมไดตอตานการ

ใชความรนแรงของเจาหนาทรฐ กลบสนบสนนการใชความรนแรงดวยความหวงวาจะแกไขปญหา

ไดอยางรวดเรวและมประสทธภาพ

51

เปนทนาสงเกตวา ในยคสงครามเยนนน การรบรชาวเขาใน “ชาตไทย” มสองภาพซอน

กน ดานหนง ชาวเขาบางชาตพนธเปนทรบรในฐานะคอมมวนสตทมงทาลาย “ชาตไทย” หรอปลก

ฝนและคายาเสพตดซงทาให “ชาตไทย” ถกสงคมโลกประณาม แตอกดานหนง ในทศวรรษ 2500

เปนตนมา การเสดจพระราชดาเนนเพอทรงเยยมราษฎรทเปนชาวเขาชาตพนธตาง ๆ โดยปรากฏ

เปนขาวทางวทย โทรทศน และหนงสอพมพอยเสมอ กทาใหชนชนกลางในเมองไดรบรอยาง

กวางขวางวาชาวเขาเปนสมาชกของ “ชาตไทย” มอตลกษณเปนไทยในแงของความจงรกภกดตอ

พระมหากษตรย แมจะเปนกลมคนชนตาทลาบากยากจน ทาไรเลอนลอย และปลกฝน แตชวตของ

ชาวเขากาลงไดรบการพฒนาใหดขน และชาวเขาจะไมทาอนตรายตอ “ชาตไทย” ในแงของการตด

ไมทาลายปาและการผลตยาเสพตดอกตอไป ทงนกเพราะพระมหากรณาธคณของพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหว และรฐบาลเองกกาลงเรงพฒนาชาวเขาอยางเตมทดวยความชวยเหลอจากมหามตร

คอสหรฐอเมรกา

อยางไรกตาม ภายหลงสงครามเยนสนสดลง ปญหาการตดไมทาลายปากกลายเปน

ปญหาใหญทสงคมรบร รฐบาลดาเนนนโยบายอนรกษปาดวยวธคดทวาชาวเขาเปนสาเหตหลกของ

การตดไมทาลายปา จะรกษาปาไวไดกตองประกาศเขตวนอทยานแหงชาตและเขตรกษาพนธสตว

ปา หรอตองนาชาวเขาออกมาจากปาเทานน ประกอบกบการขยายตวของการผลตเชงพาณชยกทา

ใหเกดการขยายพนทเพาะปลกบนภเขามากขน ขณะทสถานการณความขดแยงทางการเมอง

ระหวางรฐบาลทหารพมากบชนกลมนอยตามแนวชายแดนไทยพมา กทาใหมชนกลมนอยหลาย

กลมหารายไดจากการผลตและคายาเสพตดเพอเปนทนในการทาสงครามและการดารงชวต โดยม

ชาวเขาในประเทศไทยบางสวนเขาไปเกยวของ อตลกษณชาวเขาในฐานะกลมคนททาอนตรายตอ

“ชาตไทย” จงปรากฏชดขนอกครงหนง นอกจากน นโยบายอนรกษปาทกดดนใหชาวเขาบางสวน

ตองอพยพเขามาหางานทาในเมองโดยสวนใหญอาศยอยในสลมและเปนกลมคนยากจนในเมอง ก

ทาใหความระแวงของคนชนกลางในเมองทมองวาชาวเขาจะกออาชญากรรมและสรางปญหาทาง

สาธารณสขมอยอยางสง โดยทนกการเมองยงไมไดใหความสนใจปญหาชาวเขาอยางจรงจง เพราะ

ปญหาบตรประชาชนทาใหชาวเขาจานวนมากไมมสทธ เลอกตง ชาวเขาจงมสถานะเปนคนชาย

ขอบหรอชนชนตาใน “ชาตไทย” สบมา ตางจากชาตพนธทมบตรประชาชน เชน ลาว ไทลอ ซง

นกการเมองใหความสาคญมากขนอยางเหนไดชด

เทาทกลาวมาน จะเหนไดวาอดมการณชาตนยมและวฒนธรรมแหงชาตเปนรากฐาน

ของความขดแยงและความรนแรงในหลายมต แตมกลไกจดการกบความขดแยงไมเพยงพอ

ในขณะทความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคม การเมอง ทาใหเกดความขดแยงเพมขนและ

ซบซอนขนอยางมาก เมอขาดแคลนกลไกในการจดการกบความขดแยง กทาใหคตรงขามของความ

ขดแยงตองใชความรนแรงเพอเอาชนะอกฝายหนง ทาใหความขดแยงและความรนแรงในสงคมไทย

52

ยากทจะคลคลายลง จนกวาอดมการณชาตนยมและวฒนธรรมแหงชาตจะเปลยนไปในทางทเออ

ตอความเสมอภาคมากขน และเหนคณคาความเปนมนษยมากขน

การดนรนของคนชาตพนธตาง ๆ ภายใตอดมการณชาตนยมของไทย ชาตพนธตาง ๆ มไดยอมรบสถานภาพทางชนชน

และทางชาตพนธใน “ชาตไทย” แตไดพยายามปรบเปลยนอตลกษณเพอเลอนสถานภาพ ในกรณ

ของชาตพนธจนซงเคยถกทาใหเปนคนชายขอบของ “ชาตไทย” ดวยการประณามวาเปน “ยวแหง

บรพาทศ” นน ในอดตไดเคยพยายาม “กลายเปนไทย” ดวยวธการตาง ๆ เชน แสดงความจงรกภกด

ตอพระมหากษตรยและนบถอพทธศาสนา เปลยนชอและนามสกล เรยนหนงสอไทยและใช

ภาษาไทย ฯลฯ และไดเกบกดความเปนจนเอาไว จนกระทงในปลายทศวรรษ 2510 เมอไทยเปลยน

นโยบายมาผกมตรกบจนแผนดนใหญ ชาวจนจงมสถานภาพและอานาจตอรองมากขน จนกระทง

ม.ร.ว.คกฤทธ ซงปราศรยตอประชาชนหลงจากเดนทางกลบจากการเปดความสมพนธทางการทต

กบสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนจน ตองกลาวทางโทรทศนวาชาวจนในประเทศไทยกวา

3,666,000 คนนน “อยาวตก จะเปนจนตอไปหรอเปนไทยกได”167 แมแตในกรณการเคลอนไหว

ภายใตอดมการณสงคมนยม-คอมมวนสตทนาไปสเหตการณ 6 ตลาคม พ.ศ.2519 ซงนกศกษา

“ลกจน” มบทบาทอยางสงนน เมอเกดการใชกาลงเขาปราบปรามอยางโหดเหยมกตองอางวาผเปน

ภยตอ “ชาต ศาสนา พระมหากษตรย” นนเปน “พวกญวน” และในทศวรรษ 2520 เปนตนมา เมอ

ประชาธปไตยแบบเลอกตงมความสาคญมากขนและเศรษฐกจไทยเชอมตอกบเศรษฐกจโลกมาก

ขน ชาตพนธจนกประสบความสาเรจอยางสงในการเลอนฐานะทางเศรษฐกจและการเมอง เมอ

ประกอบกบเงอนไขทางการเมองวฒนธรรมทเปลยนแปลงไปในสถานการณท “ชาตไทย” ม

ความสมพนธใกลชดกบ “ชาตจน” ในเชงเปนมตรมากขน ในบรบทท “ชาตจน” กลายเปนชาต

สาคญทางเศรษฐกจและการเมองในระบบโลก และเจานายไทยไดเสดจไปเมองจนหลายครงโดย

ทรงแสดงความชนชมศลปะและวฒนธรรมจน คนชาตพนธจนจงสามารถทจะแสดงออกซง “ความ

เปนจน” ใน “ชาตไทย” ไดอยางเตมทและอยางปลอดภย โดยดานหนงมการเนน “ความเปนไทย”

ของชาวจนในแงทจงรกภกดตอ “ชาต ศาสนา พระมหากษตรย” แตอกดานหนงกเนนความเปนคน

เชอสายจนทรกแผนดนไทยซงเปนถนเกดและรก “ชาตไทย” อยางยง กลม “พนธมตรประชาชนเพอ

ประชาธปไตย” ทตอสของกบ “ระบอบทกษณ” ซงมชาตพนธลาวเปนฐานอานาจนน ถงกบประกาศ

ตนอยางเปดเผยวา “ลกจนกชาต”168

167 หนงสอพมพประชาธปไตย 28 มถนายน 2518, หนา 1-2. 168 โปรดดประเดน “ลกจนกชาต” เพมเตมใน Kasian Tejapira, “The Misbehaving Jeks: The Evolving Regime of Thainess and Sino-Thai Challenges” Paper prepared for ARI Asia Trends 2008 on

53

สวนคนชาตพนธอน ๆ มการดนรนหลายวธเพอจะมสทธและอานาจตอรองมากขน เชน

ชาตพนธมงพยายามเนนอตลกษณทไมเปนภยตอความมนคงของ “ชาตไทย” โดยประกาศวา

หมบานของตนเปนหมบานปลอดยาเสพตดเพราะมความจงรกภกดตอพระมหากษตรย สมดงคา

ขวญทวา “รกในหลวง หวงลกหลาน รวมกนตานยาเสพตด” ในขณะทชาตพนธกระเหรยงเนนความ

เปนผมภมปญญาในการอนรกษปาเพอแทนทภาพชาวเขาตดไมทาลายปา ฯลฯ แตวธการหนงท

ชาตพนธตาง ๆ ใชกนมาก คอ “การกลายเปนไทย” เชน ชาวจนฮอในเชยงใหมได “กลายเปนไทย”

มากนบตงแตทศวรรษ 2490 เปนตนมา แมวาในปจจบนชาวจนฮอจะเนนความเปนจนมากขน เชน

ใชชอจน หรอบางคนใชชออาหรบในบรบททเกดกระแสการรอฟนวฒนธรรมอสลามภายใตอทธพล

ของปญญาชนในชมชนทไดรบการศกษาจากตะวนออกกลาง แตกไมทง “ความเปนไทย” อยาง

สนเชง169 ชาตพนธกระเหรยงก “กลายเปนไทย” มาก โดยเฉพาะกระเหรยงยากจนซงประสบ

ปญหาคาใชจายในพธกรรมตามประเพณ ซงเมอหนมานบถอพทธศาสนาแลวกทาใหคาใชจายใน

พธกรรมลดนอยลง นอกจากนยงมชาวกระเหรยงจานวนไมนอยท “กลายเปนไทย” ดวยการบวช

เปนพระภกษหรอสามเณรเพอจะเรยนหนงสอทวด170 สวนชาวไทใหญพลดถน “กลายเปนไทย”

ดวยการแสดงความผกพนตอ “ความเปนไทย” เชน ชาวไทใหญไดใชบานเรอนและวดกเตาและวด

ปาเปาในตวเมองเชยงใหม เปนพนทสาหรบแสดงความจงรกภกดตอพระมหากษตรย พนทวดจะถก

ชาวไทใหญใชมากในการเนนความจงรกภกดตอ “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” เชน การเรยน

ภาษาไทย การรวมในงานประเพณและพธกรรมในวดในโอกาสวนสาคญของ “ชาตไทย” ฯลฯ ใน

ขณะเดยวกนชาวไทใหญพลดถนกใชพนทวดแสดงออกซง “ความเปนไทใหญ” อยางเดนชด เชน

การจดงานปอยสางลอง การฟอนนกกรงกลา การแสดงความผกพนตอชาตไทใหญดวย

ประวตศาสตร ภาพถาย ธงชาต เพลงชาต การฟงเพลงภาษาไทใหญ ฯลฯ ทงนกเพอผลประโยชน

ทงทางตรงและทางออมจากการทองเทยว และเพอสรางเครอขายของชาวไทใหญทงในและนอก

ประเทศไทย อนนามาซงการรวมมอและการชวยเหลอกนในดานตาง ๆ171

“Chinese ness Unbound: Boundaries, Burden and Belongings of Chinese ness outside China” Organized by Asia Research Institute, National University of Singapore, 11 September 2008. 169 สชาต เศรษฐมาลน, “การปรบเปลยนอตลกษณของชาวมสลมยนนานในภาคเหนอของประเทศไทย” วารสารสงคมศาสตร ปท 19 ฉบบท 2/2550: 22-58. 170 เปรมพร ขนตแกว, “การศกษาเชงประวตศาสตรเกยวกบกระบวนการกลายเปนไทยของชาวกะเหรยงใน หมบานแพะ อาเภอแมสะเรยง จงหวดแมฮองสอน” วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม, 2544. 171 ปานแพร เชานประยร, บทบาทของพทธศาสนาตอกระบวนการผลตซาทางอตลกษณของชาวไทใหญในอาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภมภาคศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม, 2544.

54

อยางไรกตามการดนรนของ8oชาตพนธตาง ๆ เพอ “กลายเปนไทย” มไดประสบ

ความสาเรจเตมท และ “การกลายเปนไทย” ของชาตพนธตาง ๆ กเกดขนไมเทากน ขนอยกบปจจย

หลายอยาง เชน เงอนไขทางเศรษฐกจ ความจาเปนทางการเมอง โอกาสทรฐมอบให และรากฐาน

เดมทางวฒนธรรมทเออตอการกลายเปนไทย งานวจยของชศกด วทยาภค ซงศกษาชาตพนธตาง ๆ

ในเมองนาน ไดแสดงใหเหนอยางชดเจนวา ชาวไทลอและลาวพวนซงมวฒนธรรมใกลเคยงกบ

วฒนธรรมไทยกระแสหลก เชน ในดานภาษา และการนบถอพทธศาสนา สามารถจะ “กลายเปน

ไทย” ไดมากกวาชาวขม ในชวงทรฐบาลตอสกบคอมมวนสตในสมยสงครามอนโดจนนนชาวลาว

พวนไดเปลยนไปเรยกตวเองวา “ไทยพวน” จนเมอเกดการขยายตวของการทองเทยวซงรฐใชความ

หลากหลายทางวฒนธรรมเพอสงเสรมการทองเทยวเชงวฒนธรรม ชาวลาวพวนจงหนมาเนนอต

ลกษณทางชาตพนธเพอขายสนคาวฒนธรรม และเปลยนมาเรยกตวเองวา “ลาวพวน” อกครงหนง

โดยทเงอนไขของระบบนเวศและเศรษฐกจของลาวพวนและไทลอกทาใหสามารถปรบตวเขาส

เศรษฐกจสมยใหมไดงายกวาขมมาก สามารถทาการผลตและขายสนคาวฒนธรรมของชาตพนธ

ไดเปนอยางด172

ถามเงอนไขปจจยภายในชาตพนธและบรบททางเศรษฐกจการเมองบางอยาง ททาให

ชาตพนธหนง ๆ ตองยดมนกบวฒนธรรมเดมสง กทาใหสามารถ “กลายเปนไทย” ไดนอย หรอไม

ตองการจะ “กลายเปนไทย” เชน กรณชาวมลายมสลมและชาวเขาบางชาตพนธ ตวอยางเชนชาว

ขมในจงหวดนาน ซงทาการเกษตรในเขตชายแดนหางไกลและเผชญปญหาการเวนคนทดนเพอ

สรางอางเกบนา ไดตอสกบการแยงชงทรพยากรจากภายนอกและเผชญกบการดถกเหยยดหยาม

รวมทงอตลกษณทอยในฐานะขาทาสของคนอน โดยมไดหาทาง “กลายเปนไทย” แตไดพยายาม

สรางความเปนอนหนงอนเดยวกนภายในชมชนและตอสกบความรสกตาตอยดวยการรอฟนสานก

ทางประวตศาสตรของชาตพนธเพอเนนอตลกษณขมทเคยเผชญความทกขยากรวมกนมา ตลอดจน

มการรอฟนพธกรรม สรางพพธภณฑ และรอฟนตานานเรองนาเตาทแสดงวามนษยทกชาตพนธ

เปนพนองกน ซงทาใหชาวขมสามารถภาคภมใจในความเปนขมและลดความรสกตาตอยลงไป

ไดมาก173 ถาหากรฐไทยและสงคมไทยไมเขาใจและไมยอมรบการยดมนในอตลกษณเดมของชาต

พนธ ความขดแยงและความรนแรงกจะเกดขนไดมาก ดงกรณ สามจงหวดภาคใต

เปนทนาสงเกตวา ในระยะสองทศวรรษทผานมา ถงแมวาจะเกดความเปลยนแปลงบาง

ประการ เชน รฐไทยและคนไทยหวงผลประโยชนจากการทองเทยวจนตองการความแตกตาง

หลากหลายทางวฒนธรรมของคนชาตพนธตาง ๆ และทองถนตาง ๆ เพอดงดดนกทองเทยว และม

172 ชศกด วทยาภค, “ขมเฮดไฮ ไตเฮดนา ภมอตลกษณและประวตศาสตรชาตพนธในภาคเหนอของประเทศไทย” วารสารสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ปท 17 ฉบบท 1/2548. หนา 140-172. 173 เรองเดยวกน.

55

การตอบโตอดมการณกระแสหลกของผเสยเปรยบในหลายลกษณะ เชน การเรยกรองใหเหนคณคา

ของภมปญญาชาวบาน การใหความสาคญแกวฒนธรรมชมชน การทคนในชนบท นยมฟงเพลงท

เสนอภาพชนชนสงและภาพชาวบานทลวนแตมความเปนมนษยทสามารถกระทาความดหรอความ

ชวไดไมแตกตางกน มกเลสตณหาเหมอน ๆ กน174 และในระบบราชการกไมอาจเนนวาขาราชการ

เปนนายของประชาชนอกตอไป แตโดยทวไปแลวคนไทยสวนใหญกยงขาดความเขาใจในคนชาต

พนธตาง ๆ และขาดความรเกยวกบคนในทองถนตาง ๆ ทม “ความเปนไทย” นอย หรอไมม “ความ

เปนไทย” และเมอมองคนเหลานในกรอบหรอมาตรฐานของ “ความเปนไทย” กยงคงรสกดถก

เหยยดหยามวาตาตอยดอยความเจรญ พรอมกบมองวา “ไมใชคนไทย” เพราะไมใชคนเชอชาตไทย

และเขาไมถงอารยธรรมไทย จงไมควรไดรบสทธตาง ๆ ทดเทยมกบคนไทย รวมทงรสกดวยวาความ

ไมเสมอภาคเปนเรองปรกตธรรมดา ไมใชเปนปญหาทควรจะไดรบการแกไขใหดขน ทศนะเชนน

นาไปสการกดกนและการเบยดขบคนชาตพนธและคนทองถนตาง ๆ ซงนาไปสความขดแยงและ

ความรนแรงเชนกน ปญหาใหญของสงคมไทยปจจบน จงไดแกปญหาอดมการณชาตนยมและ

วฒนธรรมแหงชาต ซงจะตองไดรบการปรบเปลยนใหเออตอ “พหวฒนธรรม” สงคมท

ยอมรบ “พหวฒนธรรม” หมายถง สงคมทเคารพในสทธความแตกตางอยางหลากหลาย ซงจะ

เกดขนอยางแทจรงเมอสงคมนน ๆ ไดพฒนาความเปนประชาธปไตยมากขน175 หากวฒนธรรม

แหงชาตเปลยนเปน “พหวฒนธรรม” กจะลดการแบงชนทางสงคมและการแบงชนทางวฒนธรรม

และกลายเปนรากฐานของการเปลยนนโยบายการพฒนาเพอลดชองวางทางเศรษฐกจสงคม รวม

ทงการเปลยนแปลงการเมองใหเปนประชาธปไตยมากขน ซงทงหมดนนบเปนเงอนไขอนจาเปน

อยางยงสาหรบการจดการกบความขดแยงดวยสนตวธ รวมทงความขดแยงในการแยงชงทรพยากร

ทจะรนแรงมากขนในอนาคต

การเลกเนนมาตรฐานเดยวของ “ความเปนไทย” ทางวฒนธรรม เปนเรองจาเปนเรงดวน

เพอทาใหวฒนธรรมของคนในทองถนและชาตพนธตาง ๆ กลายเปนสวนหนงของ “วฒนธรรม

แหงชาต” ซงจะทาใหคนทกทองถนทกชาตพนธไดประโยชนจากวฒนธรรมแหงชาตมากขน ใน

ปจจบนซงวฒนธรรมแหงชาตแบบเดมทาใหคนในทองถนและคนชาตพนธตาง ๆ ตกอยในฐานะ

เสยเปรยบนน กลบปรากฏวาอตลกษณและวฒนธรรมของทองถนและชาตพนธเปนประโยชนอยาง

174 Kriangsak Chetpatanavanich} “Constructing the Third Identities Through Modern Northern Country

Songs (pleng lukthung kam mueang): A Social History of Modernity in Rural Chiang Mai” Ph.D.

Dissertation, The Graduate School, Chiang Mai University, 2008. 175 อานนท กาญจนพนธ, “ความเปนชาตพนธ” ใน แนวความคดพนฐานทางสงคมและวฒนธรรม พมพ

ครงท 2 เชยงใหม: ภาควชาสงคมวทยา-มานษยวทยา, 2548. หนา 232.

56

มาก ทงในเชงของความมนคงในชวตทคนแตละกลมไดม “ชมชน” ของตนเอง หรอมเครอขายทาง

ชาตพนธทงระดบทองถน ระดบชาต และระดบนานาชาต และในเชงของการผลตสนคาวฒนธรรม

เพอขายนกทองเทยว ชาวบานหลายทองถนลายชาตพนธจงหนกลบไปยดอตลกษณหรอวฒนธรรม

เดม โดยเฉพาะอยางยงเมอตองเผชญความเปลยนแปลงในยคโลกาภวตนท “ชาตไทย” ยงไมได

พสจนวาสามารถจะชวยปกปองทรพยากรหรอใหประโยชนแกพวกเขาไดอยางมประสทธภาพ

เพยงใด เชน ลาวพวนซงเคยยอมรบความเปน “ไทยพวน” อยากกลบไปเปนลาวพวนเหมอนเดม

ชาวไทยมสลม เชนมลาย และจนฮอ กหนไปผกพนกบตะวนออกกลางมากขน และคนอกหลายชาต

พนธกไดสรางความลนไหลทางอตลกษณเพอความสะดวกในการดารงชวต เชน บางครงเปนไทย

บางครงกลบไปเปนไทใหญ หรอกระเหรยง ฯลฯ ซงหากรฐไมเขาใจในจดน มความระแวง กดกน

เบยดขบ (exclude) คนทไมใชไทย หรอพยายามทาใหชาตพนธตาง ๆ “กลายเปนไทย” โดยการ

บงคบ กจะทาใหเกดความขดแยงและความรนแรงขนมา แตถาหากปรบเปลยนวฒนธรรมแหงชาต

ใหกลายเปน “พหวฒนธรรม” ยอมทาใหคนทกชนและทกชาตพนธหมายรวาตนเองเปนสวนหนง

ของ “ชาตไทย” และวฒนธรรมของตนเปนสวนหนงของ “วฒนธรรมแหงชาตไทย” โดยทกคนม

โอกาส “รกชาตไทย” (คอรกคนทกสถานภาพและทกชาตพนธทประกอบกนขนเปน “ชาตไทย” และ

มโอกาสไดประโยชนจาก “ชาตไทย” อยางเสมอภาคและเปนธรรม)

การมโอกาสไดทาประโยชนใหชาตและไดประโยชนจากชาต จะนาไปสการเหนคณคา

ของชาตมากขนและผกพนกบชาตมากขน มฉะนนแลว “ชาตไทย” และ “วฒนธรรมแหงชาต” จะ

หมดความหมายลงไปเรอย ๆ ในอนาคตอนใกล

---------------------------------------------------------------------------------