บทท 7

การใชเทคโนโลยสารสนเทศเพอการสอสารทางการศกษา

แนวคดการสอสารทางการศกษา

การสอสาร (communication) คอ กระบวนการแลกเปลยนขอมล ขาวสารระหวางบคคลตอบคคลหรอบคคลตอกลม โดยใชสญลกษณ สญญาณ หรอพฤตกรรมทเขาใจกน มองคประกอบ ดงน

ภาพท 7.1 องคประกอบของการสอสาร

ผสงสาร คอ ผททาหนาทสงขอมลหรอสารไปยงผรบสารโดยผานชองทาง ทเรยกวาสอ

หากเปนการสอสารทางเดยวผสงจะทาหนาทสงเพยงประการเดยวแตถาเปนการสอสาร 2 ทางผสงสารจะเปนผรบในบางครงดวย ผสงสารจะตองมทกษะในการสอสาร มเจตคตตอเรองทจะสง ตองมความรในเนอหาทจะสงและอยในระบบสงคมเดยวกบผรบ กจะทาใหการสอสารมประสทธภาพ ขาวสารในกระบวนการตดตอสอสารมความสาคญขาวสารทดตองแปลเปนรหสเพอสะดวกในการสงการรบและตความเนอหาสารของสารและการจดสาร จะตองทาใหการสอความหมายงายขน สอหรอชองทางในการรบสารคอ ประสาทสมผสทงหา คอ ตา ห จมก ลน และกายสมผส และตวกลางทมนษยสรางขนมา เชน สงพมพ กราฟก สออเลกทรอนกส ผรบสารคอผทเปนเปาหมายของผสงสาร การสอสารจะมประสทธภาพ ผรบสารจะตองมประสทธภาพในการรบร มเจตคตทดตอขอมลขาวสาร ตอผสงสารและตอตนเอง มรายละเอยดดงตอไปน

1. การสอความหมาย การทมนษยมการตดตอสอสาร หรอสอความหมายระหวางกนของมนษย ตองอาศยวธการ รปแบบและประเภทของการตดตอสอสารเปนหลกสาคญเพอชวยในการตดตอกน การตดตอสอสารในแตละวาระและสภาพการณนน ยอมมลกษณะของการตดตอสอสารทแตกตางกนไป อาจตองมการใชวธการรปแบบ และประเภทของการตดตอสอสารอยางหนงในสถานการณหนงแตอาจใชอกอยางหนงในอกสถานการณกได วธการของการสอสาร แบงออกได 3 วธ ไดแก

173

1.1 การสอสารดวยวาจา หรอ วจนภาษา (oral communication) เชน การพด และการรองเพลง เปนตน

1.2 การสอสารทมใชวาจา หรอ อวจนภาษา (nonverbal communication) และการสอสารดวยภาษาเขยน (written communication) เชน การสอสารดวยทาทาง ภาษามอ และตวหนงสอ เปนตน

1.3 การสอสารดวยการใชจกษสมผสหรอการเหน (visual communication) เชน การสอสารดวยภาพ โปสเตอร สไลด เปนตน หรอโดยการใชสญลกษณและเครองหมายตางๆ เชน ลกศรชทางเดน เหลานเปนตน

2. รปแบบของการสอสาร แบงออกไดเปน 2 รปแบบ ไดแก

2.1 การสอสารทางเดยว (one–way communication) เปนการสงขาวสาร หรอการสอความหมายไปยงผรบแตเพยงฝายเดยว โดยทผรบไมสามารถมการตอบสนองในทนททนใด (immediate response) ใหผสงทราบได แตอาจจะมผลปอนกลบไปยงผสงในภายหลงได การสอสารในรปแบบนจงเปนการทผสงและผรบไมสามารถมปฏสมพนธตอกนไดทนท จงมกเปนการสอสารโดยอาศยสอมวลชน เชน การฟงวทย หรอการชมโทรทศน เหลานเปนตน

2.2 การสอสารสองทาง (two–way communication) เปนการสงขาวสาร หรอ การสอความหมายทผรบมโอกาสตอบสนองมายงผสงไดในทนท โดยทผสงและผรบอาจอยตอหนากนหรออาจอยคนละสถานทกได แตทงสองฝายสามารถมการเจรจาหรอการโตตอบกนไปมา โดยทฝายตางผลดกนทาหนาเปนทงผสงและผรบในเวลาเดยวกน เชน การพดโทรศพท การประชม เปนตน

3. ประเภทของการสอสาร แบงออกเปน 3 ประเภท ไดแก

3.1 การสอสารในตนเอง (interpersonal or self–communication) เปนการสอสารภายในตวเอง หมายถง บคคลผนนเปนทงผสงและผรบในขณะเดยวกน เชน การเขยนและอานหนงสอ เปนตน

3.2 การสอสารแบบกลมชน (group communication) เปนการสอสารระหวางบคคลกบกลมชนซงประกอบดวยคนจานวนมาก เชน การสอนในหองเรยนระหวางครเพยงคนเดยวกบนกเรยนทงหอง หรอระหวางกลมชนกบบคคล เชน กลมชนมารวมกนฟงคาปราศรยหาเสยงของผสมครรบเลอกตง เปนตน

3.3 การสอสารมวลชน (Mass Communication) เปนการสอสารโดยการอาศยสอมวลชนประเภทวทย โทรทศน ภาพยนตร และสอสงพมพตางๆ เชน นตยสาร หนงสอพมพแผนพบ แผนโปสเตอร ฯลฯ เพอการตดตอไปยงผรบสารจานวนมากซงเปนมวลชนใหไดรบขอมลขาวสารเดยวกนในเวลาพรอมๆ กนหรอไลเลยกน

174

4. องคประกอบของการสอสาร

การถายทอดขาวสารหรอการแลกเปลยนความคดเหนขอมลในการสอสาร จะเกดขนไดตอเมอมตนทางของการถายทอดหรอเรยกวา ผสง เปนผทาการสงขาวสารตางๆ โดยผานสอไปยงจดหมายปลายทาง หรอเรยกวา ผรบ ไดรบทราบขาวสารนนรวมกน จากหลกการนจงตองมองคประกอบตางๆ เพอใหการสอสารเกดขนไดดงตอไปน

4.1 ผส ง ผ สอสาร หรอตนแหลงของการสง (sender, communicator or source) เปนแหลงหรอผทนาขาวสารเรองราว แนวความคด ความร ตลอดจนเหตการณตางๆ เพอสงไปยงผรบซงอาจเปนบคคลหรอกลมชนกได ผสงนจะเปนบคคลเพยงคนเดยว กลมบคคลหรอสถาบน โดยอยในลกษณะตางๆ ไดหลายอยาง อาทเชน ผอานขาว คร นกรอง นกเขยน จตรกร กลมผอภปราย สถาบนการศกษา ฯลฯ เปนผนาเนอหาเรองราวของขาว บทเรยน เพลง บทความ ภาพ ฯลฯ มาเสนอแกผรบโดยการใชภาษาหรอใชวธการอนๆ เพอใหผรบเขาใจ การกระทาดงกลาวเรยกวา การเขารหส (encode) เปนภาษาพด ภาษาเขยน ภาษามอ รปภาพ และสญลกษณ เหลานเปนตน

4.2 เนอหาเรองราว (message) ไดแก เนอหาของสารหรอเรองราวทสงออกมา เชน ความร ความคด ขาวสาร บทเพลง ขอเขยน ภาพ ฯลฯ เพอใหผรบรบขอมลเหลานน

4.3 สอหรอชองทางในการนาสาร (media or channel) หมายถงตวกลางทชวยถายทอดความคด เหตการณ เรองราวตางๆ ทผสงตองการใหไปถงผรบ สอทใชมากทสด คอภาษาพด ซงใชเสยงเปนสอ เวลาเขยนหรออานหนงสอสอทใช คอภาษาเขยน กรยาทาทาง หรอการแสดงออกทางทาทางหนาตา นอกจากน อาจมการใชสออปกรณไฟฟา เชน วทย โทรทศน หรอประเภทสอสงพมพตางๆ เชน แผนท รปภาพ การแสดงนทรรศการ เปนสอหรอชองทางเพอการสอความหมายเรองราวได

4.4 ผรบหรอกลมเปาหมาย (receiver or target audience) ไดแก ผรบเนอหา เรองราวจากแหลงหรอผทสงมา ผรบนอาจเปนบคคล กลมชน หรอสถาบนกได เมอรบเรองราวแลวผรบตองม การถอดรหส (decode) คอการแปลขาวสารนนใหเขาใจ จะเหนไดวาในการสอสารทงผรบและผสงทงสองฝายจะมการแลกเปลยนบทบาทซงกนและกนได เชน เมอ นาย ก. พดใหนาย ข. ฟง ในเรมแรก นาย ก. จะเปนผสงและนาย ข. จะเปลยนบทบาทเปนผพดหรอผสงและผรบจงมการเปลยนบทบาทและหนาทซงกนและกนตลอดเวลา

4.5 ผล (effect) หมายถง สงทเกดขนจากการทผสง สงเรองราวไปยงผรบ ผลทเกดขนคอ การทผรบอาจมความเขาใจหรอไมรเรอง ยอมรบหรอปฏเสธ พอใจหรอโกรธ ฯลฯ สงเหลานเปนผลของการสอสาร และจะเปนผลสบเนองตอไปวาการสอสารนนจะสามารถบรรลผลตามจดมงหมายหรอไม ทงนยอมขนอยกบทศนคตของผรบ สอทใช และสถานการณในการสอสารเปนสาคญดวย

4.6 ผลปอนกลบ (feedback) เปนสงทเกยวเนองจากผลซงผรบสงกลบมายงผสง โดยผรบอาจแสดงอาการใหเหน เชน งวงนอน ปรบมอ ยม พยกหนา สวนหนา การพดโตตอบ

175

หรอ การแสดงความคดเหน เพอเปนขอมลททาใหผสงทราบวา ผรบมความพอใจหรอมความเขาใจในความหมายทสงไปหรอไม ผลปอนกลบนคอขอมลขอยกลบกนเกดจากการตอบสนองของผรบทสงกลบไปยงผสงนนเอง

ผเขยนไดวเคราะหและเปรยบเทยบองคประกอบของการสอสารกบการเรยนการสอน แสดงในตารางท 7.1 ดงน

ตารางท 7.1 การเปรยบเทยบองคประกอบของการสอสารกบการเรยนการสอน

5. องคประกอบของการสอสารในการเรยนการสอน

การเรยนการสอนเปนการถายทอดเนอหาบทเรยนจากครผสอนไปยงผเรยน เพอทาใหผ เรยนมความเขาใจในบทเรยนนนและทาการตอบสนองเพอเกดการเรยนร ขน ในกระบวนการของการเรยนการสอนนน ตองอาศยลกษณะและองคประกอบของการสอสารทงหมดทกลาวมาแลวเปนหลกในการดาเนนการ เพอเกดเปนการสอสารขนระหวางผสอนและผเรยน ดงนน จงนบไดวา การเรยนการสอนเปนกระบวนการของการสอสารอยางหนงและมองคประกอบทเปรยบเทยบไดกบองคประกอบของการสอสารดงน

5.1 ผสงสาร ในการเรยนการสอน คอ ผสอน วทยากร หรอผบรรยาย ทตองมความร ความเขาใจในการเขารหส เพอนาเนอหาบทเรยนมาเขารหส และตองตดสนใจไดวาจะทาการเขารหสอยางไร เชน จะสอนโดยการบรรยาย อธบาย หรอเปนการพดคยกน จะมการนาสอ

องคประกอบ การสอสาร การเรยนการสอน

1. ผสง ผอานขาว นกรอง นกเขยน จตรกร ฯลฯ คร วทยากร ผบรรยาย ฯลฯ

2. เนอหา ขาว เพลง ภาพ บทกลอน บทความ คาบรรยาย ฯลฯ

บทเรยน

3. สอ ภาษาพด ภาษาเขยน สงพมพ วทย โทรทศน ฯลฯ

ภาษาตางๆ ตาราเรยน วทย ภาพยนตร โทรทศน ฯลฯ

4. ผรบ ผชม ผฟง บคคล กลมชน ฯลฯ ผเรยน ผรบการอบรม ฯลฯ

5. ผล ความเขาใจ ไมเขาใจ พอใจ ไมพอใจ ฯลฯ ความเขาใจหรอไมเขาใจในบทเรยนนน

6. ผลปอนกลบ ยม ปรบมอ หาว งวงนอน พยกหนา ตอบคาถาม ฯลฯ

ยม ปรบมอ หาว งวงนอน พยกหนา

ตอบคาถาม ฯลฯ

176

การสอนประเภทใดมาใชประกอบเพอถายทอดความรนนใหแกผรบสารซงไดแกผเรยนใหเขาใจไดอยางชดเจน

5.2 เนอหาความร ทสงใหแกผเรยน ไดแก เนอหาของวชาตามหลกสตรทกาหนดไวโดยจะแบงไวเปนบทเรยน มการเรยงลาดบความยากงายเพอความสะดวกในการนามาสอน

5.3 สอหรอชองทาง ทใชสงเนอหาความรใหแกผเรยน ไดแก สอการสอนประเภทวสดอปกรณ และเทคนควธการ เพอใชประกอบการสอนหรอเพอใหผเรยนใชเรยนไดดวยตนเอง เชน ฟลมภาพยนตร สไลด เครองฉายแผนโปรงใส โทรทศน ชดการสอน เกมและการจาลองในการเรยนเหลานเปนตน

5.4 ผรบสาร ในการเรยนการสอนไดแก ผเรยน ซงมระดบอาย สตปญญา และความรพนฐานทแตกตางกนในแตละระดบชน ทาใหมความสามารถในการถอดรหสแตกตางกนไปดวย

5.5 ผลทเกดขนในการเรยนการสอน หมายถง ผลของการเรยนรเพอแสดงวาผเรยนสามารถเขาใจสารหรอความรทรบมาหรอไม ถามความเขาใจสงทเรยนกจะทาใหรสกสนกในการเรยนและเรยนรเรอง ถาไมเขาใจกจะทาใหเรยนไมรเรองและเกดความเบอหนายได

5.6 ผลปอนกลบของผเรยน หมายถง การทผเรยนตอบคาถามไดหรออาจจะถามคาถามกลบไปยงผสอน หรอการทผเรยนมการตอบสนองโดยแสดงอาการงวงนอน ยม หรอแสดงกรยาใดๆ สงกลบไปยงผสอน การรวบรวมผลปอนกลบของผเรยนจดวาเปนหนาทสาคญอยางหนงของผสอนเพราะเปนสงทผสอนจะตองนามาวเคราะหวาการสอนนนเปนอยางไรบาง เพอสามารถปรบปรงการสอนของตนใหดยงขนไป

6. รปแบบการสอสารกบการเรยนร

การเรยนรจะเกดขนได โดยทผเรยนรบสารแลวแปลความหมายของสารคอเนอหาบทเรยนนนใหเขาใจแลวทาการตอบสนอง ในการทจะเกดการเรยนรขนไดน ยอมตองอาศยกระบวนการของการสอสารในรปแบบของการสอสารทางเดยวและการสอสาร สองทาง ในลกษณะของการใหสงเราเพอกระตนใหผเรยนมการแปลความหมายของเนอหาบทเรยนนนและใหมการตอบสนองเพอเกดเปนการเรยนรขน ลกษณะของการใหสงเราและการตอบสนองในการสอสารน หมายถง การทผสอนใหสงเราหรอกระตนไปยงผเรยนเพอใหผเรยนมการตอบสนองออกมา โดยผสอนอาจใชการอภปราย คาบรรยาย ภาพ สไลด ของจาลอง การสาธต และโสตทศนปกรณตางๆ เปนตน หรอแมแตตวผสอนเอง วทยากร หรอผสงเนอหาบทเรยนกนบเปนสงเราไดเชนเดยวกน สวนการตอบสนองของผเรยนไดแก คาพด การเขยน การแสดงออกทางรางกาย และรวมถงกระบวนการทงหมดทางดานความคด เจตคต และการเปลยนแปลงพฤตกรรมตางๆ ซงกอนท ผเรยนจะมการตอบสนองเกดขนไดนนยอมจะตองมการเปลยนแปลงพฤตกรรม ซงกอนทผเรยนจะมการตอบสนองเกดขนไดนนยอมจะตองมการเปลยนแปลงความหมายของสงเราทไดรบมานนใหดเสยกอนวาหมายความวาอยางไร เพอจะไดทาการตอบสนองไดอยางถกตอง

177

ผสอน / สงเรา การแปลความหมาย ผเรยน / การตอบสนอง

การเรยนรซงอาศยรปแบบการสอสารทเกยวของกบการใหสงเราหรอแรงกระตน การแปลความหมาย และการตอบสนองนน มดงน

6.1 การเรยนรในรปแบบการสอสารทางเดยว การใหสงเราแกผเรยนในรปแบบการสอสารทางเดยวหรอใน การสอสารระบบวงเปด (open–loop system) น สามารถใหไดโดยการฉายภาพยนตร วดทศน การใชโทรทศน วงจรปดในการสอนแกผเรยนจานวนมากในหองเรยนขนาดใหญ หรอการสอนโดยใชวทยและโทรทศนการศกษาแกผเรยนทเรยนอยทบาน การแปลความหมายของผเรยนตอสงเรากอนทจะมการตอบสนองทเหมาะสมนนนบวาเปนสงสาคญยง เพราะถาขอบขายประสบการณของผเรยนมนอยหรอแตกตางไปจากผสอนมากจะทาใหการเรยนนนไมประสบผลสาเรจเทาทควร เชน ในการฉายภาพยนตรใหผเรยนชม ถาภาษาทใชหรอเนอหา

ในภาพยนตรนนยากเกนไป ผเรยนอาจจะไมยอมรบและไมอยากดภาพยนตรซงเปนสงเรานนอนจะทาใหเกดความไมเขาใจเนอหาและทาใหไมสามารถเกดการเรยนรได หรอบางครงผเรยนอาจจะมความเขาใจไมถกตองในเรองทดเนองจากมความรหรอประสบการณเกยวกบเรองนนไมเพยงพอ การใชสอการสอนประเภทภาพยนตรหรอโทรทศนในรปแบบของการสอสารทางเดยวนอาจจะเปนปญหาสาคญสาหรบผสอน เนองจากผเรยนจะไมมการตอบสนองโดยตรงตอสงเรานนไดหรอผเรยนเกดการแปลความหมายทผด ทาใหเกดการตอบสนองทผดไดในภายหลง ถงแมวา ผเรยนจะมการตอบสนองและใหผลปอนกลบกตามแตสวนมากแลวการตอบสนองและผลปอนกลบนนมกจะไปไมถงตวผสอนหรออาจถงไดชามากนอกจากนแลว การใชการสอสารทางเดยวยงทาใหผสอนเองไมสามารถทานายการตอบสนองของผเรยนลวงหนาไดอกดวย ดงภาพท 7.2

ภาพท 7.2 รปแบบของสงเรา การแปลความหมาย และการตอบสนอง

ดงนน การเรยนการสอนโดยใชผสอนหรอใชสอการสอนในรปแบบการสอสารทางเดยวหรอการสอสารในระบบวงเปดน จงควรจะมการอธบายความหมายของเนอหาบทเรยนใหผเรยนเขาใจกอนการเรยน หรออาจจะมการอภปรายภายหลงจากการเรยนหรอดเรองราวนนแลวกได เพอใหผเรยนมความเขาใจและแปลความหมายในสงเรานนอยางถกตองตรงกนจะไดมการตอบสนองและเกดการเรยนรไดในทานองเดยวกนดวย

178

6.2 การเรยนรในรปแบบการสอสารสองทาง การใหสงเราแกผเรยนในรปแบบการสอสารสองทางหรอ การสอสารระบบวงปด (closed – loop system) น สามารถใหไดโดยการใชอปกรณประเภทเครองชวยสอน (teaching machine) หรอการอภปรายกนในระหวางผสอนกบผเรยน ทงนเพราะในสถานการณของการสอสารแบบน เนอหาขอมลตางๆ จะผานอยแตเฉพาะในระหวางกลมบคคลทอยในทนน โดยถาเปนการเรยนโดยการใชบทเรยนการสอนใชคอมพวเตอรชวยหรอการใชเครองชวยสอนนน เนอหาความรจะถกสงจากเครองไปยงผเรยนเพอใหผเรยนทาการตอบสนองโดยสงคาตอบหรอขอมลกลบไปยงเครองอกครงหนง หรอถาเปนการอภปรายในหองเรยนผสอนและผเรยนจะมการโตตอบเนอหาความรกน เปนการมปฏสมพนธระหวางกนเชนเดยวกบการใชอปกรณการสอนดงกลาวมาแลว การใชการสอสารรปแบบนในการเรยนการสอนมขอดทสาคญหลายประการ อาทเชน ความฉบพลนของการใหคาตอบจากผสอนหรอจากโปรแกรมบทเรยนทวางไวเพอความเขาใจทถกตองแกผเรยน หรอการทบทเรยนถกแบงเปน สวนยอยและเสนอตอผเรยนเปนลาดบขน เปนการทาใหงายตอการเรยนรและทาใหการถายทอดความรบรรลผลดวยดเหลานเปนตน สวนการแปลความหมายในการเรยนการสอนในการสอสารสองทางนน ในขนแรก ผสอนจะเปนผสงเนอหาบทเรยนไปยงผเรยนโดยวธการบรรยายหรอโดยผานสอการสอนตางๆ ซงเปนสงเรา เมอผเรยนไดรบเนอหาบทเรยนแลวกจะทาการแปลความหมายของเนอหานนเพอมการตอบสนองกลบไปยงผสอน ในขนนผเรยนจงกลบกลายเปนผสงขอมลและมการตอบสนองเปนผลปอนกลบไปยงผสอนซงจะกลบเปนผรบเพอทาการแปลความหมายขอมลทผเรยนสงกลบมา ดงนนในลกษณะของการสอสารสองทางน ทงผสอนและผเรยนจงเปนผมบทบาทเปนทงผรบและผสงไดทงสองอยาง

เทคโนโลยสารสนเทศและการสอสารเพอการศกษา

ประเทศไทยมนโยบายในการนาเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร (ไอซท) มาใชในการจดการเรยนการสอน ดงปรากฏในหมวดท 9 เทคโนโลยเพอการศกษา ในพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ.2542 สนบสนนใหไอซท เปนเครองมอสาคญ ในการปรบปรงประสทธภาพในการจดการเรยนการสอนของผสอน และเพมประสทธผลในการเรยนรของผเรยน มเปาหมายทจะสรางทรพยากรบคคลในสงคมไทยใหเปนสงคมเศรษฐกจฐานความร (Knowledge – based economy: KBE) และการเรยนรตลอดชวต จดมงหมายทสาคญคอการเตรยมพรอมใหผเรยนมทกษะในการใชเทคโนโลยสารสนเทศเพอการเรยนร ดงนน ทงผสอนและผเรยนจาเปนตองปรบเปลยนบทบาทของตนเองใหมความรและทกษะในการเรยนรอยางมความหมายตลอดชวต ซงเปนประโยชนทจะชวยใหประเทศสามารถแขงขนกบนานาอารยประเทศไดอยางทดเทยม ทกษะดงกลาวอาจเรยกไดวาเปนความฉลาดในดานเทคโนโลย (TQ: Technology Quotient) ซงเปนวทยาการสมยใหมทไดรบการยอมรบอยางสง ในปจจบนวาสามารถเพมความสามารถในการเรยนรของผเรยนได เราสามารถใชไอซทในวงการศกษาไดหลายรปแบบ ดงน

179

1. ไอซ ทเปนวชา หมายถง การเรยนร เกยวกบไอซท โดยจดเปนคอรสวชาหนง โดยเฉพาะ เนอหาทจะเรยนในวชานจะตนลกมากนอยเพยงใดขนอยกบประเภทของการศกษาและระดบของผเรยน เชน ผเรยนในโรงเรยนระดบมธยมยอมเรยนเนอหาไมลกมากเทาผเรยนในระดบปรญญาหรอผเรยนในสถาบนดานเทคนค การเรยนรเกยวกบไอซทเปนการเตรยมความพรอมใหกบผเรยนเพอใชไอซทในการศกษาหาความร ในวชาชพและชวตสงคมในอนาคต

2. ไอซทเปนเครองมอ ในการเรยนการสอนโดยตรง เปนการใชไอซทเปนสอเพอใหผสอนใชสอนและผเรยนใชเรยน ลกษณะการใชอาจมอยหลากหลายรปแบบแตกตางกนตามเทคนคและวธการสอน เชน ใชในการเรยนเพอฝกทกษะและปฏบต (drill and practice) ใชในการจาลอง (simulations) และใชในเครอขายการศกษา เปนตน

3. ไอซทเปนเครองมอชวย เปนการใชไอซทเปนเครองมอชวยในการทางาน เชน การรวบรวมขอมลเอกสาร เตรยมการสอน การทางานคนควาวจย การตดตอกบผปกครองนกเรยน เปนตน การใชไอซทลกษณะนเปนการใชงานอยางอสระจากวชาเรยน

4. ไอซทเปนเครองมอในการชวยจดการและจดรวบรวมโครงสรางในสถาบนการศกษา เชน การใชเครอขายเฉพาะทในหนวยงาน การใชระบบสารสนเทศเพอการจดการ (MIS) สานกบรหารงานการมธยมศกษาตอนปลาย (2553) ไดใหความหมายของเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสารเพอการศกษา วา คอการนาความกาวหนาของเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสารมากอใหเกดการเปลยนแปลงรปแบบการเรยนรของมนษย โดยการนาระบบเครองมอสอสารตางๆ เชน ระบบโทรศพท ระบบโทรทศน เขากบระบบคอมพวเตอรทตอบโตกบผใช ประกอบกบการใชแหลงความรทหลากหลาย จะทาใหผใชสารมารถเรยนรสงตางๆ ดวยความสนใจ และมศกยภาพในการลดขอจากดดานเวลาและระยะทาง กอใหเกดประโยชนตอการเรยนรตลอดชวต ในลกษณะการเรยนรดจทล คอ การผนวกกนของทกษะความรและความเขาใจทผเรยนตองเรยนร เพอทจะมสวนรวมอยางเตมท และมความปลอดภยในโลกยคดจทลมากขน

การเรยนรเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสารเพอการศกษา กดานนท มลทอง (2548) และหลกสตรแกนกลาง พทธศกราช 2551 มความสอดคลองกน สรปไดวา โดยทวไปแลวเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร จะใชเพอการศกษาใน 3 ลกษณะ ไดแก 1. การเรยนรเกยวกบเทคโนโลย (learning about technology) เปนการเรยนรในเรองของเทคโนโลย ไดแก กระบวนการเทคโนโลยสารสนเทศ การตดตอสอสาร การคนหาขอมล การใชขอมลและสารสนเทศ การแกปญหาหรอการสรางงาน คณคาและผลกระทบของเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร เปนตน 2. การเรยนรโดยใชเทคโนโลย (learning by technology) เปนการใชเทคโนโลยเปนเครองมอเพอการเรยนร เชน การนาเสนอขอมล สรางภาพกราฟก สรางานเอกสาร วธดแลรกษาอปกรณเทคโนโลยสารสนเทศ การใชอนเทอรเนตเพอการสบคนและคนควาหาความร การสรางชนงานในลกษณะบทเรยนอเลกทรอนกส เปนตน

3. การเรยนรไปกบเทคโนโลย (learning with technology) เปนการเรยนรเกยวกบความเจรญกาวหนาของเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร ไดแก เลอกใชเทคโนโลยอยางสรางสรรคตอชวต สงคมสงแวดลอม และมการจดการเทคโนโลยดวยการลดการใชทรพยากร หรอ

180 เลอกใชเทคโนโลยทไมมผลกระทบตอสงแวดลอม สามารถประยกตใชเทคโนโลยใหมๆ มาใชเพอพฒนาการเรยนรของตนเอง สานกเทคโนโลยเพอการเรยนการสอน (2554) ไดเสนอการนาสอเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร หรอสอไอซท แบงตามลกษณะของการนาไปใชในการจดการเรยนรวา ในการจดการเรยนรของผสอนนน ม 2 ลกษณะ ไดแก 1. สอนโดยใชสอไอซทเปนเครองมอประกอบการเรยนร ในกรณนเปนการนาสอไอซท ถายทอดเนอหา สาระ ออกแบบการจดการเรยนรและเปนเครองมอประกอบการสอนในรายวชาตางๆ โดยใหผเรยนศกษาหาความร สรางองคความรและเรยนรความรตางๆ ผานสอไอซท ทผสอนผลต ผเรยนผลต ผสอนและผเรยนรวมกนผลต หรอนาสอไอซท ทมอยโดยทวไปบนเครอขายอนเทอรเนต สอไอซท ลกษณะน ไดแก สอวดทศน หนงสออเลกทรอนกส (e-book) หรอบทเรยนคอมพวเตอรชวยสอน เปนตน 2. ผสอนใหผเรยนไดเรยนรการใชสอไอซท และการตดตอสอสารดวยสอไอซทโดยตรง สวนใหญจะใชวธนกบรายวชาการงานอาชพและเทคโนโลย และวชาคอมพวเตอร ซงผสอนสามารถจดกระบวนการเรยนรใหสอดคลองกบหลกสตร มาตรฐานการเรยนรและตวชวด โดยผสอนตองวเคราะหหลกสตรและจดสาระและกจกรรมการเรยนรใหผเรยนไดเรยนรวธการใชงานโปรแกรมตางๆและสามารถสรางชนงานใหเกดเปนผลผลตจากการเรยนรดวยคอมพวเตอรได โดยมผสอนเปนผใหคาปรกษา แนะนา และประเมนผลตามสภาพจรง ผลผลตจากการเรยนร ไดแก การจดทารายงานดวยโปรแกรมประมวลผลคา โปรแกรมตารางคานวณ โปรแกรมฐานขอมล โครงงานจากการเขยนโปรแกรมภาษาคอมพวเตอร หรอสรางผลผลตในลกษณะชนงานจากโปรแกรมประยกต เชน หนงสออเลกทรอนกส เวบเพจ รายการโทรทศน และคอมพวเตอรชวยสอน เปนตน

นอกจากนระบบการสอสารในปจจบนทเอออานวยตอการศกษา สามารถสอสารระหวางผสอนกบผเรยนไดทงแบบการสอสารทางเดยวและการสอสารสองทาง ดงน

1. การสอสารทางเดยว เชน การรบชมรายการโทรทศนการศกษาจากโรงเรยนไกลกงวล ผานสญญาณดาวเทยม การสอบถามผเชยวชาญจากกระดานถามตอบปญหา หรอการสบคนขอมลสารสนเทศจากระบบสบคนทนยมกนในปจจบน เชน Google เปนตน

2. การสอสารสองทาง เชน การเรยนการสอนในหองเรยนเสมอนจรง ทงผเรยนและผสอนไมจาเปนตองอยในสถานทเดยวกน แตผสอนสามารถสอนสดไดโดยผานระบบประชมทางไกล หรอการถายทอดภาพและเสยงผานโปรแกรมสาเรจรปทาใหรบภาพ และฟงเสยงในแบบประสานเวลาระหวางกนได เปนตน

เครองมอของเทคโนโลยสารสนเทศเพอการสอสารทางการศกษา คอมพวเตอรเพอการศกษา

คาวา คอมพวเตอร ในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน ไดใหความหมายไววา

“คอมพวเตอร น.เครองอเลกทรอนกสแบบอตโนมต ทาหนาทเหมอนสมองกล ใชสาหรบแกปญหา

181 ตางๆ ทงทงายและซบซอนโดยวธทางคณตศาสตร (อ.Computer)” คอมพวเตอร จงเปนเครองจกร อเลกทรอนกสทสรางขนเพอใชทางานแทนมนษยในดานตางๆ ในดานงานการคานวณ งานกราฟก การประมวลผล การจดเกบขอมล การจดการสญลกษณขอมล การเปรยบเทยบทางตรรกศาสตร การสอสารอเลกทรอนกส รวมถงใหความบนเทงทงภาพและเสยง (กดานนท มลทอง, 2548)

นบตงแตชาวจนไดประดษฐอปกรณชวยในการคานวณขนเมอราวหนงพนปกอนครสตศกราชและตอมาไดมผสรางเครองคานวณทใชรหสในการบนทกขอมล และใชบตรในการปอนขอมลนน นบไดวาเปนเรมแรกของการประดษฐคดคนเกยวกบเครองคอมพวเตอรเพอการใชงาน และตงแตป พ.ศ.2483 เปนตนมา ไดมผประดษฐเครองคอมพวเตอรขนมามากมายหลายขนาดทาใหเปนการเรมยคคอมพวเตอรอยางแทจรง โดยสามารถจดแบงคอมพวเตอรออกไดเปน 5 ยค ดงน

- ยคแรก พ.ศ.2494-2501 : หลอดสญญากาศ - ยคทสอง พ.ศ.2502-2507 : ทรานซสเตอร - ยคทสาม พ.ศ.2508-2512 : วงจรรวม ไอซ - ยคทส พ.ศ.2513-2523 : ไมโครโพรเซสเซอร หรอไมโครคอมพวเตอร - ยคทหา พ.ศ.2524-ปจจบน : เปนยคของการพฒนาไมโครโพรเซสเซอรทมความ รวดเรวในการทางานมากขน

ในการทางานของคอมพวเตอร เพอใหไดสารสนเทศขนมานน จะประกอบไปดวยกระบวนการ 4 ขนตอน คอ 1. การรบขอมล (input operation) เปนการทางานขนแรกของคอมพวเตอรโดยจะรบขอมลเขามา ขอมลนอาจอยในรปแบบของตวเลข ขอความ ภาพ เสยง ทยงไมมการจดใหเปนระเบยบ ผใชจะปอนขอมลผานอปกรณรบขอมล เชน ตวอกษรผานคยบอรด หรอเสยงผานไมโครโฟน ขอมลจะถกแปลงใหเปนรปแบบทประมวลไดดวยคอมพวเตอร 2. การประมวล (processing operation) เมอไดรบขอมลเขามาแลว ขอมลนนจะถกจดดาเนนการเพอการประมวลผลหรอแปลงใหเปนสาสนเทศ (เชน ขอความหรอผลรวม) ตวอยางเชน ตวเลขจะถกบวกหรอลบเพอเปนผลลพธในการคดคานวณ

3. การสงออก (output operation) เมอไดสารสนเทศจากการประมวลผลแลวจะมการสงสารสนเทศนนออกไปเพอการใชงาน เชน การดผลลพธบนจอมอนเตอร การพมพผลลพธดวยเครองพมพ หรอเสยงออกทางลาโพง ฯลฯ 4. การจดเกบในหนวยเกบรอง (secondary–storage operation) โดยปรกตขอมลและสารสนเทศทไดมานนนอกจากจะเกบในในหนวยความจาหลกของคอมพวเตอรแลว ยงสามารถจดเกบสารองไวในหนวยความจาสารอง เชน ฮารดดกส ดสเกตและแผนซดรอม เปนตน

กระบวนการทง 4 ขนตอน ในการทางานของคอมพวเตอร สามารถแสดงไดดงตอไปน

182

รบขอมล การประมวลผล ผลลพธ การจดเกบ (Input) (Process) (Output) (Storage)

ภาพท 7.3 การทางานของคอมพวเตอร

อนเทอรเนตเพอการศกษา

อนเทอรเนต (internet) คอ ระบบของการเชอมโยงขายงานคอมพวเตอรขนาดใหญ

ครอบคลมไปทวโลก เพออานวยความสะดวกในการใหบรการขาวสารขอมลสารสนเทศ เช น ไปรษณยอเลกทรอนกส กระดานสนทนาสด หรอกระดานขาว เปนตน โดยตงอยในไซเบอรสเปซ (cyberspace) ซงเปรยบเสมอนทวางทสรางขนโดยระบบของคอมพวเตอร ผใชงานอนเทอรเนตสามารถเขาถงระบบโดยผานการสอสารโดยใชเกณฑวธควบคมการสงผาน หรอถายโอนขอมลระหวางคอมพวเตอรตามมาตรฐานอนเทอรเนต (TCP/IP) เราสามารถจะประยกตใชเทคโนโลยอนเทอรเนตในการศกษาไดหลากหลายรปแบบ ดงน

1.การสบคนขอมล เนองจากอนเทอรเนตเปนระบบทรวมเครอขายขอมลตางๆ เขาไวดวยกน สามารถสบคนขอมลจากแหลงตางๆ ทวโลกเพอการศกษา คนควาและวจยในเรองทบคคลสนใจทกสาขาวชาเพอนามาใชในการเรยนการสอนและการวจย ซงแหลงคนความหลากหลายรปแบบ เชน การสบคนผานหองสมดอเลกทรอนกส หรอ ระบบคนหาขอมล เชน Google เปนตน

2. การเรยนและการตดตอสอสาร ในการจดการเรยนการสอน ทงผเรยนและผสอนสามารถตดตอสอสารถงกนและกนไดโดยงาย การนาเสนอบทเรยนอาจนาเสนอในรปแบบ CAI ลกษณะออฟไลนหรอออนไลนกได เมอผเรยนศกษาเสรจแลวหากมคาถามหรอสงงานใหผสอนสามารถสงกลบไปยงผสอนไดทางไปรษณยอเลกทรอนกส หรอผานระบบตดตอสอสารทปจจบนมรปแบบมากมายใหเลอกใช

3. การเรยนการสอนเชงเสมอน เปนลกษณะทผสอนและผเรยน ไมไดพบปะกนในชนเรยน แตสามารถทาใหเกดการเรยนรไดโดยใชคอมพวเตอรเปนอปกรณการเรยนการสอนและใชการสอสารความเรวสงในการสงผานบทเรยนและขอมลสารสนเทศทางอนเทอรเนต จงทาใหเปนลกษณะของการศกษาทางไกล โดยผเรยนสามารถนงเรยนอยในสถานท ใดๆ กได เรยกวา การเรยนอเลกทรอนกส (electronic-learning) หรออเลรนนง (e-learning) โดยจะเนนเฉพาะการเรยนการ

183 สอนผานเครอขายคอมพวเตอรโดยใชเทคโนโลยเวบในการนาเสนอบทเรยนออนไลนและมการสอสารระหวางผเรยนและผสอนหรอระหวางผเรยนดวยกนเองผานทางอเมลและเวบบอรด

4.หองเรยนเสมอน (Virtual classroom) โดยทวไปแลวหองเรยนเสมอนจะเปนสภาพแวดลอมของการเรยนการสอนทใชระบบการสอสารผานคอมพวเตอร ประกอบไปดวยการสอสารเปนกลม มการทางานและสงอานวยความสะดวกใน สเปซ ซงใชซอฟตแวรสรางขนมา เพอใหเปนสภาพของ เชงเสมอน โดยการมปฏสมพนธโตตอบกนระหวางผสอนและผเรยนแทนทจะเปนการพบกนทางกายภาพ

ภาพท 7.4 หองเรยนเสมอนจรง ทมา: กดานนท มลทอง, 2548: 280

การเรยนการสอนลกษณะน ตองมการนดเวลาในการเรยนกนกอนลวงหนาเพอใหผเรยนมาอยพรอมกนและมกใชการประชมทางไกลดวยวดทศน หรอเวบแคม ประกอบดวยเพอความสมบรณแบบในการสอน การเรยนระบบนนอกจากจะมเครองคอมพวเตอรแลวยงตองมอปกรณและวสดอนๆ ไดแกจอภาพ กลองวดทศน ลาโพง ไมโครโฟน และซอฟตแวรในการรบสงสญญาณภาพ เสยงและบทเรยนทงในหองสอนและหองเรยน นอกจากการสอนสดแบบประสานเวลาดงกลาวแลว ยงสามารถสรางหองเรยนเสมอนในลกษณะของเวบไซต ทงนเพอใหผเรยนเขามาเรยนเนอหาวชาไดเหมอนกบการเรยนในหองเรยนและมการนดหมายเวลาลาระหวางผเรยนและผสอนเพอการสอสารสดไดอกดวย ขนอยกบวาจะใหความหมายของ หองเรยนเสมอน วาจะมการใชการประสานเวลามากนอยเพยงใด นอกจากจะใชคาวา Virtual classroom แลว อาจมการใชคาวา webcasts และ webinars ในความหมายของหองเรยนเสมอนอกดวย

นวตกรรมหองสมด

นาทพย วภาวน (2551) ไดกลาวถงนวตกรรมหองสมด สรปไดวา ระบบงานหองสมดและ

ระบบเทคโนโลยทชวยสนบสนนงานของหองสมดมความสมพนธกนเนองจากเทคโนโลยเปนเครองมอการทางานตามกระบวนการทางานของหองสมด มแนวคดในการวเคราะหกระบวนการทางาน

184 ประกอบไปดวย การจดหาทรพยากร การวเคราะหหมวดหม การบนทกขอมลลงในฐานขอมลและการบรการ แสดงเปนภาพไดดงน

ภาพท 7.5 กระบวนการทางานของหองสมดในปจจบน ทมา: นาทพย วภาวน, 2551: 31

กระบวนการทางานของหองสมดในอนาคต ประกอบไปดวยการสรางไฟลขอมลของขอมล (metadata) ซงเปนการอธบายคณสมบตของขอมลทแบงเปนหมวดหม หรอกลมของขอมลเพอความสะดวกในการคนคน เรยกการจดการนวา managing e-Resources หรอ e-Content ทงนเนองจากการจดเกบเอกสารสงพมพสวนใหญจะอยในลกษณะของไฟลดจทล และมการรวบรวมไวในจดบรการคอ Knowledge Portal โดยใชเทคโนโลยของ web 2.0 สนบสนน ทเรยกวา social network site หมายถง การบรการของเวบทผใชและเจาของมสวนรวมในการแบงปนทรพยากรระหวางกนและกน เชน ผใชสามารถเพมเตมเนอหาทตองการเชอมโยงกบขอมล และดงขอมลของหองสมดไปใชประโยชนไดงาย จงทาใหเกดเทคโนโลย library 2.0 ขน ดงภาพท 7.6

ภาพท 7.6 กระบวนการทางานของหองสมดในอนาคต ทมา : นาทพย วภาวน, 2551: 32

สาหรบเทคโนโลยทใชในหองสมดในอนาคต มรายละเอยดดงน 1. เปนระบบหองสมดอตโนมต โดยใชซอฟตแวรหองสมดหรอซอฟตแวรระบบหองสมดอตโนมต ทนาเอาเทคโนโลย web 2.0 มาใช

185 2. ศนยความร (Library Portal หรอ Web Portal) ไดแกซอฟตแวรทชวยจดการขอมลจากสอทกประเภทเพอใชในการคนหาขอมลทตองการ โดยการสบคนและแสดงผลทหนาจอเดยวกน ลกษณะการทางานคลาย Search Engine เชน Google 3. การจดทาสหบรรณนกรมออนไลนและการจดทาฐานขอมลกลางสาหรบไฟลดจทล เพอความสะดวกของผใชในการสบ 4. คนขอมลจากหนาจอเดยว โดยสบคนจากฐานขอมลกลางหรอฐานขอมลของแตละหองสมด

แนวคดของเทคโนโลย library 2.0 เปนความตองการใหผ ใชมสวนรวมในการสราง แลกเปลยนขอมลทผใชสนใจดวยตนเอง โดยนามาสรางเปนศนยความรสวนบคคล (Personal Portal) ซงเปนแนวโนมของระบบฐานขอมลในปจจบนไดนาเสนอ เพออานวยความสะดวกแกผใช ทตองการสรางเนอหาเอง ตองการแลกเปลยนขอมลระหวางกน และใชขอมล โดยนามาเชอมโยงกบฐานขอมลในเวบบลอก (Web blog) ของผใชแตละคนคอแนวคดหนงของ Library 2.0 จงกลาวไดวา Web 2.0 + Library = Library 2.0 เนองจาก Library 2.0 เปนการประยกตใชเทคโนโลย web 2.0 ความแตกตางของ web 1.0 และ web 2.0 คอการเปลยนแปลงจากเวบไซตทมงทาธรกจอยางเดยวมาเปนการมงสรางชมชนหรอสงคมออนไลนมาก เทคโนโลยทใช Library 2.0 เชนเดยวกบ web 2.0 ไดแก

1. การใชพนทแลกเปลยนขอมลระหวางเพอน 2. การสรางเวบบลอกของตนเอง 3. การสรางชมชนระหวางกลม 4. การแลกเปลยนรปภาพระหวางกน 5. การแลกเปลยนภาพเคลอนไหวระหวางกน 6. การแลกเปลยนแผนทระหวางชมชน 7. การสงภาพจากมอถอขนเวบ 8. การสงบทความขนเวบสารานกรมออนไลน

เครอขายการเรยนร

การใชเทคโนโลยเปนสอกลางในการเรยนร และทาใหกลมการเรยนรสามารถทจะกอตว

ขนเปนเครอขายการเรยนร (learning network) โดยสรปจากการศกษางานของRich Gordon (2008), บดนทร วจารณ (2549), ใจทพย ณ สงขลา (2550) และเกรยงศกด เจรญวงศศกด (2543) รายละเอยดดงน

1. การสรางหรอการกอตงเครอขายการเรยนรบนสงคมออนไลน สามารถกระทาไดหลายแนวทางดวยกน ดงน

ขนท 1 กาหนดกลมเปาหมายและวตถประสงค ขนท 2 พจารณาเลอกเครองมอ เชน comments, discussion boards, blogs,

Photo/video sharing, social network เปนตน

186

ขนท 3 มอบหมายงานใหผทเหมาะสมบรหารเครอขาย ขนท 4 การสรางแรงจงใจการมสวนรวม (motivate participation) โดยใชหลกของ

ความงาย การสอสารนโยบาย และความคาดหวงของเครอขาย ผใชสามารถสรางขอมลสวนตวของตนเองได (user profiles) สนบสนนระบบสมครสมาชกใหม เออใหผใชมทางเลอกในการทจะมสวนรวมอยางหลากหลาย สรางการตดตอสอสารระหวางสมาชกของเครอขายในลกษณะออนไลนและออฟไลน เปนตน

ขนท 5 วางแผนการแกไขปญหาทจะเกดขน (minimize unpleasantness) การสรางหรอการกอตงเครอขาย เรมตนทสมาชกของเครอขายมความสนใจในเรอง

ใดๆ รวมกน มกลมเปาหมายและวตถประสงคทชดเจน สวนใหญมโครงสรางทไมไดเกดจากการจดกระทา แตเกดจากการไหลของการทางาน เกดสงคมแหงการแบงปนความรระหวางกนขนทงในลกษณะพบปะและใชเทคโนโลยสารสนเทศเพอการตดตอสอสาร จนกระทงกลายเปนเครอขายในทสด การใหเกยรตตอกนและกน เปนการสรางบรรยากาศเพอใหเกดการมสวนรวมในการแลกเปลยนเรยนร จงเปนสงทควรสรางใหเกดขนในเครอขาย

2. การเสรมสราง/การจดการเครอขาย เมอมการสรางหรอกอตงเครอขายแลว หากไมมการจดระบบคอยระวงและเสรมสรางความรวมมอของสมาชกแลว เครอขายจะเรมแสดงอาการของการมปญหาเพราะจะเกดสภาพของความสบสน วนวายและขดแยงระหวางกน อาจเกดขนมาจากความไมชดเจนของบทบาทหนาท ดงนนควรมการวเคราะหเครอขายทางสงคม (social network analysis, SNA) ซงเปนทงแผนทและการวดผลของลกษณะความสมพนธ การสงตอของงาน ขอมล ความรในระดบของบคคล กลมงาน และองคกร ดงนนแตละโหนด (node) จะหมายถงบคคลหรอกลมคน เสนเชอมโยงระหวางโหนดแสดงถงความสมพนธและการสงตอ รวมถงการแลกเปลยนความรทเกดขน การวเคราะหเครอขายม 3 ขนตอนหลกคอ

2.1 หากระบวนการหลก (work flow) ขององคกรและหนวยงานทเกยวของ 2.2 หาความเชอมโยงในประบวนการ เพอสรางเปนเครอขาย โดยอาจใชคาถาม

เชน ในการทางนตองมทปรกษา มการแลกเปลยนขอมล มการตดสนใจ ฯลฯ วาไดรวมกบใคร และความถในการตดตอสอสารเปนอยางไร และมใครบางเครอขายทตดตอประสานงานดวย

2.3 การสรางแผนทเครอขายทางสงคม โดยการสรางเสนเชอมโยงระหวางโหนด ซงแตละเสนอาจมรหสสทแสดงถงระดบของความสมพนธ เมอมแผนทของเครอขายทางสงคมแลว จะสามารถดาเนนการวเคราะหเพอปรบปรงในหลายๆ ดานได เชนการปรบทมงานใหเหมาะสมยงขน จดไหนทเปนจดวกฤตของกระบวนการกสามารถจะตรวจสอบความเชอมโยงได สามารถปรบปรงลกษณะงานใหเหมาะสมกบความสมพนธทางสงคมทเกดขนได ในสวนของการเสรมสรางอาจทาดวยการใชความรวมมอเปนฐาน โดยจดเตรยมเครองมอการสอสารและการนาเสนออยางเหมาะสม และตองกาหนดบทบาทหนาทใหกบผทมสวนเกยวของ หากไมมการจดบทบาทหนาทของสมาชกในเครอขายแลวอาจเกดความขดแยงระหวางสมาชกเนองจากการทางานทซาซอนกน นอกจากนการสรางเอกลกษณของชมชน เชน สรางโลโก คาขวญสรางประวตบคคลและประวตชมชน การดาเนนการดงกลาว เปนสงหนงทชวยเสรมสรางชมชนใหดารงอยไดภายใตความรวมมอของสมาชก

187

3. การคงไวและพฒนาเครอขาย สงสาคญทสดของการคงไวซงเครอขาย คอ การใหเกยรตระหวางกนของสมาชกภายในเครอขายการสนทนาแลกเปลยนความรระหวางกนตองเปนไปอยางสรางสรรค มความเชอมนกนในขอมลทไดรบ ซงตองมการพจารณาสงทไดรบและทาใหผอนไดรบรเชนกน เชอในความมตวตนของสมาชกในเครอขาย มการจดกจกรรมรวมทดาเนนการอยางตอเนองและมปฏสมพนธ เพอเปนกลไกทจะดงสมาชกเขาหากน ความยงยนของเครอขายจะเกดขนกตอเมอการทเครอขายจดกจกรรมอยางตอเนองจนกลายเปนแบบแผน (pattern) ของการกระทาทสมาชกของเครอขายยอมรบโดยทวกน ตองระมดระวงและรกษาสมพนธภาพทดระหวางกน ตองกาหนดระบบจงใจเพยงพอทจะดงดดสมาชกใหเขารวมรวมไปถงการพฒนาเครอขายใหขยายออกไป ดงนนตองมการวเคราะหตวบงชถงแรงจงใจทแตกตาง หลากหลายในแตละบคคล แลวจดกลมของสงจงใจทใกลเคยงกนออกมาเปนกลมๆ เชน คาตอบแทน เกยรตยศชอเสยง การยอมรบ ฯลฯ อนจะนาไปสมาตรการการสรางแรงจงใจสาหรบบคคลในแตละกลมอยางเฉพาะเจาะจง นอกจากนตองจดหาทรพยากรสนบสนนเครอขายอยางพอเพยง เมอเครอขายเกดปญหาตองใหความชวยเหลอและแกไขปญหาอยางทนทวงท อาจจดใหมศนยทปรกษาเครอขาย โดยจดใหมผเชยวชาญ และจดใหมศนยความร เพอทาหนาทศกษา คนควาและวจยองคความรเกยวกบการจดการเครอขาย โดยศกษาจากตวอยางเชงประจกษของเครอขายทประสบผลสาเรจหรอลมเหลว ในการปฏบตงานจรง รวมถงตองมการสรางผนารนใหมอยางตอเนอง โดยการฝกอบรมใหความรแกผนาเครอขายใหหวขอตางๆ ทจาเปน เชนการจดการประชม การบรหารการเงน การจดการบญช การตดตามประเมนผลกจกรรม การสรางแรงจงใจ การระดมความรวมมอ เปนตน

วงจรชวตของเครอขายเรมตนจากการกอรปของเครอขายทสมาชกทมความสนใจรวมกนชวยกนสรางขน หรออาจมหนวยงาน องคกรใหความสนบสนนอยางใกลชด และใหคาปรกษา ชวยเหลอในการจดการเครอขาย สนบสนน เสรมสรางใหเครอขายเกดความรวมมอกนโดยธรรมชาต ภายใตบรรยากาศทเปนมตร ใหเกยรตซงกนและกน ทงนเพอธารงไวซงการรกษาเครอขายใหดารงอยอยางยงยน และผลกดนใหเครอขายเปนสวนหนงของวถชวตทงการทางานและการเรยนรของมวลสมาชกทยอมรบเครอขายทางสงคมเขามาเปนสวนหนงของชวตอยางถาวร

ใจทพย ณ สงขลา (2550) ไดเสนอหลกการเกยวกบเครองมอสนบสนนเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร สรปวา การจดกจกรรมทบคคลไดรบการนาทางดวยผเรยนดวยกนทมความชานาญกวาหรอดวยสารสนเทศชนาทด ตอมากลายเปนรากฐานสาคญในการประยกตเขาสการสรางสงแวดลอมของการเรยนแบบรวมมอดวยการสนบสนนจากคอมพวเตอร โดยเนนทการมปฏสมพนธทางการเรยนททาใหผเรยนตอรอง ปรบเหมาะและสรางความรใหมในบบทของผเรยน จงใชสงคมเปนบรบทในการสรางความร แนวทางคอนสตรคตวสตเสนอ กรอบการฝกทางปญญา (Cognitive Apprenticeship) และในสถานการณจรง (Situated Cognition) เปนการเรยนเนอหาสาระจากประสบการณและสถานการณจรง การใหตวอยางและการเปนตวอยาง การใหคาปรกษา การสะทอนความคด การคนควาและเพมลาดบความซบซอน รวมทงการปฏสมพนธแลกเปลยนและสรางความรดวยประสบการณรวมกนกบ กลมการเรยนร

แนวทางการจดกระบวนการเรยนรนน เนนการปฏสมพนธระหวางบคคล ถอวาบคคล คอ ผกระทา คนหาและสรางความรในบรบททมความหมาย ไมสามารถจดใหอยในหองเรยนได ตองจดให

188 อยภายใตสภาพแวดลอมจรงเพอใหผเรยนเชอมโยงความรอยางมความหมาย ในบรบทของตนเอง หมายถงการเรยนแบบรวมมอดวยการสนบสนนจากคอมพวเตอร คอ บรบทของการเรยน แนวทางในการเรยนรแบบน ไดแก

1. มงทการใหสงแวดลอมเปนจรงและเสนอหลายมมมอง ทจะชวยผเรยนผกเชอมกบความรทมมากอน

2. สนบสนนการใชคอมพวเตอรเปนเครองมอทางปญญา ทชวยสนบสนนการเรยนแบบรวมมอดวยเทคโนโลย เพอเออใหเกดการเชอมโยงแลกเปลยนความคดมมมองดวยปญญาในระหวางกระบวนการกลม

3. สนบสนนการใชคอมพวเตอรเพอชวยลดภาระงาน ทซาซากในการปฏบต หรอใชชวยลดภาระในการจา โดยใชการจดการการเรยนแบบรวมมอดวยการสนบสนนจากคอมพวเตอร ทาหนาทเสมอนผชวยและผใหจดการแหลงความรและขยายความสามารถทางปญญาของบคคล

เครองมอในการเรยนแบบรวมมอดวยการสนบสนนจากคอมพวเตอรนนมซอฟทแวรอยหลากหลาย ทสามารถชวยสรางเครอขายการเรยนรและเออตอการปฏสมพนธระหวางกนเพอการเรยนร ซอฟทแวรเหลานมลกษณะทรวมกนคอ ตองสามารถทชวยผเรยนในการสบถาม สะทอนความคดเพอใหเกดการเรยนรไดอยางลกซง ตวอยางซอฟทแวร เหลาน เชน วก บลอก กระดานประกาศ อเมล กลมขาว แชท ขอความดวน เครองมอในสงแวดลอมเสมอน เปนตน

เทคโนโลยเวบ 2.0 (web 2.0) เปนเทคโนโลยทนกวชาการไดใหความสนใจศกษาและวจยอยางกวางขวาง และใหความหมายและเรยกชอแตกตางกนไป ตามขอบเขตและจดมงหมาย อยางไรกตามคาวาเทคโนโลยเวบ 2.0 หมายถงการทบคคล หนวยงานหรอสถาบนใดๆ สรางความสมพนธทางสงคมระหวางกนในลกษณะออนไลน มจดมงหมายอยางใดอยางหนงโดยใชเทคโนโลยสารสนเทศและคอมพวเตอรเปนสอกลางในการตดตอสอสาร

ยน ภวรวรรณ (2549) อางถงใน นาทพย วภาวน (2551) กลาววา อนเทอรเนต ยคท 2 หมายความวา ผทมสวนเกยวของกบเครอขายอนเทอรเนตทกคนทกฝายไมวาจะเปนผผตเนอหาหรอผใชเนอหา ตางเขามารวมกนทาหนาทแบงปน แลกเปลยน และเชอมโยงขอมลขาวสารถงกนและกน เทคโนโลย web 2.0 จงเปนแพลตฟอรม (platform) ทอาศยอปกรณทอยในเครอขายเปนตวชวยทางานให การใชงานและการประยกตตางๆ อาศยอปกรณทางานรวมกนในเครอขายทเปนเนอเดยวกน ทาใหการทางานตางๆ ไมขนอยกบคอมพวเตอรหรออปกรณคอมพวเตอรของผใช ขอมล โปรแกรมไดรบการจดวางไวในเครอขาย ผใชเรยกเขาหาหรอใชงานไดทกสถานท ไมจากด ขอใหเขาถงและเชอมตอกบเครอขายเทานน ขอมลขาวสารทเรยกใช มการผสมผสานของขอมลหลายรปแบบได จงทาใหเครอขายเหมอนเปนแพลตฟอรมใหผใชใชงาน

Christian Fuchs (2009) ไดเชอมโยงเครองมอทางสงคมบนเวบหรอ social software กบพฒนาการของเวบ ท เรมจาก web 1.0 มนษยเรยนรดวยตนเองเปนหลก สบคนขอมลจากเครอขายเทคโนโลยสารสนเทศทมผจดเตรยมและเผยแพรไวให อาจเปนหนวยงาน องคกร หรอบคคลทวไป ตอมาไดมการพฒนาระบบการตดตอสอสาร เขาสยค web 2.0 ผใชสามารถแลกเปลยนขอมลระหวางกนไดผานเครอขายคอมพวเตอร เรยกไดวา web 1.0 เปนเวบสอกลางของความร ในลกษณะ read-only web สวน web 2.0 เปนเวบทเปนสอกลางของการตดตอสอสารแลกเปลยน

189 ความร ในลกษณะ read-write web ผใชอนเทอรเนตสวนใหญในปจจบน จะคนเคยกบการใชงานในรปแบบนจากบรการของเวบ (web service) เชน Wiki, You tube , MySpace, Flicker , Blog เปนตน ดงภาพท 7.7

ภาพท 7.7 เปรยบเทยบพฒนาการของ web 1.0 และ 2.0 ทมา: https://wemtech.wikispaces.com

เครอข ายส งคมออนไลน (social network site) ได ใช web และ software เป น

เครองมอในการตดตอสอสารของคนสงคมในยคปจจบน (techno-social system) เพราะสงคมประกอบไปดวยความร การสอสารและความรวมมอ เมอเทยบกบพฒนาการของ web แลว พบวา ในชวง web 1.0 เปนการใชเครอขายคอมพวเตอรเปนฐานในการแลกเปลยนความรของมนษย ในชวงตอมาไดเปนเปลยนเปนการใช web 2.0 ในการตดตอสอสาร และเขาสชวง web 3.0 ทมนษยใชเปนเครองมอในการสรางความรวมมอระหวางกน

จะเหนไดวาเวบเทคโนโลยจาก web 1.0 ถง web 3.0 เปนเครองมอทชวยในการเรยนแบบรวมมอดวยการสนบสนนจากคอมพวเตอร (CSCL- Computer Support Collaborative Learning) ชวยลดภาระในสวนของกระบวนการทางปญญา ทาใหผเรยนสามารถมงเนนการพฒนาทกษะทางปญญาอนทจาเปนกวา เพอบรรลผลกระบวนการทางปญญาหลายๆ ดานทมความสมพนธกน (ใจทพย ณ สงขลา, 2550) เชน วก (wiki) ใชฐานของเวบเพอสรางอาศรมเสวนาในมตตางเวลา ทาใหผเรยนหรอกลม โพสตและแกไขเอกสารรวมกน มกอยในรปแบบของการเรยนแบบรวมมอออนไลนและสารานกรม สวนบลอก (blogs/web blogs/weblog) คอ เครองมอสอสารในมตตางเวลา ทใหพนทผเรยนในการเขยนบนทกการเรยนรประจาวนและรวบรวมลงคเกยวกบหวขอทสนใจ โดยทวไปบลอกมกจะเปนของบคคลคนเดยวแตอาจจดใหเปนการเขยนรวมโดยกลมคนได รายการทโหลดขนจะเสนอตามลาดบเวลา สงทใหมกวาจะอยบนสด บลอกเปดโอกาสใหผอานสามารถวจารณและตดแนบไปกบเรองราวทเกยวของนน บลอกสวนใหญจะมเครองมอสบคนไดหรอผานเครองมอการจดสง อาร เอส เอส (RSS – Really Simple Syndication or Rich Site Summary)

190

การทผอานสามารถวพากษและลงคไปยงเวบไซตทเกยวของได ทาใหสามารถอานตอตดตามและใชวจารณญาณกบเรองทไดรบการวพากษไดงายเทากบวาผอานไดปฏสมพนธโดยตรงตามบรรณานกรมท ผ เรยนไดท าลงคไว ให สาหรบกล มเสวนา กระดานขาวกระดานประกาศ (Forum/Discussion Board/Bulletin Board Systems) เปนเครองมอสอสารในมตตางเวลาทใหผเรยน/ผสอน ประกาศขอความ ไฟล และสารสนเทศในพนทสวนกลาง สมาชกสามารถโตตอบ หรอดาวนโหลดไฟลเหลานนได การเรยงลาดบของกระดานขาวตามหวขอ ทาใหผอานสามารถอานเนอหาภายในทเกยวกบเรองนนๆ ไดตามลาดบ เปนตน รปแบบของเทคโนโลยเวบ (a typology of web technologies) ผเขยนไดสรปและนาเสนอเปรยบเทยบกบการสอสารแบบประสานเวลา (synchronous) และไมประสานเวลา(asynchronous) ดงตารางท 4.1 โดยมวตถประสงคเพอใหนกศกษาทราบและเขาใจศพทเทคนคทางดานเทคโนโลยของเวบทเปนภาษาองกฤษ ตารางท 7.2 รปแบบของเทคโนโลยเวบ (a typology of web technologies)

typology Synchronous Asynchronous Cognition (Web 1.0)

Peer-to-peer networks For file sharing (o2o,m2o,o2m)

Websites (o2m), Online journals (o2m,m2m) Alternative online publishing (e.g. lndymedia, Alternet, o2m,m2m), Online archives (o2m,m2m),e-portfolio (o2m), Internet radio/pod casting (o2m),social bookmaking (o2m,m2m), social citation (o2m,m2m), electronic calendar (o2m),Real Simple Syndication (RSS,o2m)

Communication (web 2.0)

Chat (o2o, o2m, m2m) Instant messaging (o2o,o2m), Voice over ip (o2o,o2m,m2m) Video conferencing systems (o2o,o2m,m2m)

E-mail (o2o,o2m), Mailing-list (m2m), Bulletin board systems (usenet,m2m), Web-based discussion boards (m2m), Blogs (o2m,m2m),Video blogs (v-blogs)/photo blogs (o2m,m2m)Group blogs (m2m), Social network service (e.g. online dating and Friendship service like Myspace, o2o), social guides(o2m, m2m), mobile telecommunication (e.g. SMS and cellular [hones; o2o,o2m),online rating, evaluation and recommendation

191 ตารางท 7.2 (ตอ)

typology Synchronous Asynchronous

Co-operation (web 3.0)

Multi User Dungeons (MUDs) (o2o, o2m, m2m), MUDs Object-Oriented (MOOs)(o2o, o2m, m2m) Graphical worlds (o2o, o2m, m2m),MMORPG (Massive Multiplayer Online Role playing Games,O2o, o2m, m2m)Synchronous groupware (collaborative real-time Editing shared whiteboards, shared application programs, m2m)

system (e.g. trip advisor, eBay- and Amazon Market Place-user ratings, listing of similar items at Amazon, o2m, m2m) Wikis (m2m),Shared workspace system (e.g. BSCW) (m2m),Asynchronous groupware (m2m), knowledge communalities (e.g. Wikipedia)

ทมา: Christian Fuchs, 2009: 7 หมายเหต : o2o คอ one-to-one, o2m คอ one-to many, m2m คอ many-to-many

จากความคดเหนของนกการศกษาดงกลาวขางตน สรปไดวา เทคโนโลยเวบ 2.0 หมายถง

การทบคคล องคกร หนวยงาน หรอสถาบนตางๆ รวมตวกนโดยมความสนใจในเรองราวเดยวกน มกจกรรมททาอยคลายกน หรออยในอาชพเดยวกน ท ใชเทคโนโลยเปนสอกลาง โดยมระดบความสมพนธกนตงแตการแลกเปลยนขอมลและความร หรอตดตอสอสารในลกษณะเหมอนการมปฏสมพนธทางสงคม แตไมไดพบกนจรง จนไปถงระดบการสรางความรวมมอระหวางกนในการดาเนนกจกรรมใดกจกรรมหนง

Rich Gordon (2008) ใหความหมายเกยวกบ (Social network site) วา เปนบรการทใชเวบเปนฐาน (web-based services) ทอนญาตใหผใชสรางงานเพอเผยแพรในลกษณะสาธารณะและกงสาธารณะภายใตระบบของตนเองสามารถแลกเปลยนขอมลกบผอนและเชอมตอกบระบบของ

192 ผใชอนได เชน Myspace, Face book โดยลกษณะของ web จะมความหมายทครอบคลมมากกวาคาวา Word Wide Web คอ techno-social information network ซงถอเปนเครองมอทชวยใหบคคลทเกยวของในเครอขายมปฏสมพนธตอกนและกน รวมถงการแลกเปลยนขอมลสารสนเทศระหวางกน

Anderson and Elloumi (2004) กลาววา เปนสงทยากทจะนยามความหมายคาวา online learning เนองจากขนอยกบเทคโนโลยทเปลยนแปลงไป อาจใชคาวา e-learning, internet learning, network learning, tele-learning, virtual learning, computer assisted learning, web-base learning และ distance learning คาทใชเรยกเหลานลวนมความหมายโดยนยวาผเรยนอยหางไกลจากผสอนหรอตวเตอร ชองทางในการตดตอสอสารระหวางกนผเรยนจะใชเทคโนโลยคอมพวเตอร และอนเทอรเนตในการเขาถงแหลงเรยนร

ผเขยนไดศกษาเอกสารคมอ How to use social software in higher education ของ iCamp Project ซงไดเผยแพรออนไลนในเวบไซต http://www.icamp.eu พบวาโครงการดงกลาวไดบรณาการเทคโนโลย web 2.0 สนบสนนการเรยนการสอน ใชเครองมอท เรยกวา social software แบงกจกรรมออกเปน 6 กลม ไดแก การตดตอสอสาร (communication) การเผยแพรและแลกเปลยน (publish & sharing) ความรวมมอ (collaborative) การจดการกระบวนการเรยนรของตนเอง (self-organization of the learning process) การสรางเครอขายทางสงคม (creating a social network) และการสบคนอนเทอรเนต (searching the net) รายละเอยดดงน

ตารางท 7.3 แสดงกจกรรมและเครองมอ social software ทใชโครงการ iCamp

กจกรรม Social software

1. การตดตอสอสาร (communication) - การสงขอความ (instant messaging systems)

- การประชมดวยภาพและเสยง (Skype)

- เวบเพอการประชม (flash meeting)

- ลกษณะของกจกรรม(scenarios)

- mentoring between buddies

- virtual office hours

- group discussions

- remote guest speakers

- collaborative work groups

- lectures

193 ตารางท 7.3 (ตอ)

ทมา: http://www.icamp.eu แนวคดในการเรยนรของโครงการ iCamp คอ การสรางสภาวะแวดลอมในการเรยนร

ของผ เรยน (personal learning environments: PLEs) ดงนนสภาพแวดลอมในการเรยนรของผเรยนแตละคน รวมถงกระบวนการพฒนาการเรยนรภายในตนเอง จะมความแตกตางกนมาก ดงนน iCamp จงใหผเรยนแตละคนสรางประสบการณการเรยนรตามทตนเองประสงค โดยอาศยเครองมอ Social software ตวอยางดงภาพท 7.7

กจกรรม Social software

2. การเผยแพรและแลกเปลยน

(publish & sharing)

- blogs and feedback

- e-learning course

- tutorial

- video wiki

3. ความรวมมอ (collaborative) - blogs and feedback / group blog scenario

- Google calendar / docs

- Doodle

(โปรแกรมเลอกวนประชมทเหมาะสมทสด สาหรบสมาชกกลม)

4. การจดการกระบวนการเรยนรของ

ตนเอง ( self-organization of the

learning process)

- ระบบ personal learning contracts

- weblogs for conversation learning diaries

- tutorial : blog

5. การสรางเครอขายทางสงคม

(creating a social network)

- scuttle : a social bookmaking service

- myentity (personal network)

6. การสบคนอนเทอรเนต

(searching the net)

- objectspot (meta-search engine)

- SQL

194

ภาพท 7.7 personal learning environments: PLEs ทมา: iCamp, 2008: 106

Wood & Smith (2005) และกดานนท มลทอง (2548) กลาววา Computer-mediated communication (CMC) หรอการสอสารผานคอมพวเตอร เปนทางเลอกใหมในการสอสารผานเครอขายโดยใชเทคโนโลยคอมพวเตอรเปนสอกลาง สามารถรบสงขอมลมลตมเดยไดทงตวอกขระ ภาพนง ภาพเคลอนไหวและเสยง การสอสารในอนเทอรเนตกระทาไดหลากหลายรปแบบ เชน ไปรษณยอเลกทรอนกส (e-mail) เพอสงขอมลถงกนโดยการพมพความความและสามารถแนบไฟลภาพและไฟลเสยง การสนทนาสด (chat) โดยใช net meeting และ msn messenger เพอพมพขอความโตตอบกนทนท การใชคอมพวเตอรเพอการสอสารสามารถนามาใชเปนสอในการเรยนการสอนทงในหองเรยนปกตและการศกษาทางไกลในลกษณะการเรยนอเลกทรอนกส หรอ e-learningดวยสมรรถนะทางดานการสอสารน จงสามารถสอสารผานคอมพวเตอรในลกษณะประสานเวลาและไมประสานเวลา ถาเปนในลกษณะประสานเวลา ผเรยนทงหมดจะลงบนทกเปดเขาไปยงเวบไซตเดยวกนและในเวลาเดยวกนเพอรบและตอบสนองตอขอมลขาวสารหรอบทเรยน หากเปนลกษณะไมประสานเวลา ขอมลหรอบทเรยนจะถกสงไปยงเครองบรการเครอขายเพอใหผเรยนเขามาเปดอานและตอบกลบเมอใดกไดในเวลาทสะดวกโดยการใชอเมล ผเขยนไดวเคราะหและเปรยบเทยบตวอยางการสอสารแบบเผชญหนากบการสอสารผานคอมพวเตอร ตามตารางท 4.3 ดงน

195 ตารางท 7.4 เปรยบเทยบตวอยางการสอสารแบบเผชญหนากบการสอสารผานคอมพวเตอร

การสอสารแบบเผชญหนา (face-to-face communication)

การสอสารผานคอมพวเตอร Computer-mediated communication

- การใหคาปรกษา (mentoring) - การสอนในชนเรยน (classroom) - การประชม (conferences) - การพบปะ (meeting)

ฯลฯ

- อเมล (e-mail) - บลอก (blog) - วก (wiki) - กลมเสวนา/กระดานขาว/กระดานประกาศ (forum/discussion board/bulletin board

ฯลฯ ใจทพย ณ สงขลา (2550) กลาวถงการมปฏสมพนธทางการเรยน(learning interaction)

ในการเรยนอเลกทรอนกสตามลกษณะการปฏสมพนธดวยการใชคอมพวเตอรเปนสอกลางบนเครอขายการเรยนร โดยใหความหมายวา CMC คอ การปฏสมพนธระหวางบคคลกบคอมพวเตอร (human to computer) และการปฏสมพนธระหวางกลมหรอบคคล โดยอาศยคอมพวเตอรเปนชองทางการสอสาร (human to human) สามารถจาแนกลกษณะของการปฏสมพนธทางการเรยนอเลกทรอนกสเปน 2 ลกษณะ ไดแก การปฏสมพนธระหวางผเรยนกบเนอหาสาระ (learner-content interaction) และการปฏสมพนธระหวางผเรยนดวยกนและผสอน (learner-learner-instructor interaction)

Anderson & Elloumi (2004) กลาวถง ความสมพนธทางสงคมออนไลน สรปไดวาบทบาทของผสอนและตวเตอรในสภาพแวดลอมของการเรยนการสอนออนไลน คอ การสรางบรรยากาศในการเรยนการการสอน ทสนบสนนการเรยนการสอนออนไลน โดยพฒนามาจากแนวคดของ Garrison, Anderson และ Archer (2000) ซงไดใหความหมายวา เปนความสามารถของผเรยนทจดการตนเองดานสงคมและอารมณ ในชมชนแหงการสบสอบ เพอใหเกดการเรยนรอยางมความหมายซงผเรยนตองมความพรอมในองคประกอบการเรยนร 3 ดาน ดงภาพท 7.8

196

Social

presence

Supporting

discourse

Cognitive

presence

Selecting

content Setting

climate

Teaching presence

(structure/process)

Educational

experience

ภาพท 7.8 รปแบบความสมพนธทางสงคมออนไลนในชมชนสบสอบ ทมา: Gredler, E., 1997: 275

จากภาพรปแบบมองคประกอบทมความสมพนธ 3 ประการไดแก (1) ความร (cognitive presence) (2) สงคม (social presence) และ (3) การสอน (teaching presence) การเรยนและการสอนในสภาพแวดลอมออนไลน ทมงเนนการสนบสนนความตองการของผเรยน เหมอนกนกบสภาพแวดลอมในการเรยนการสอนแบบอน องคประกอบแรกนน ผเรยนตองมระดบความรอยางเพยงพอ มทกษะการคดอยางวจารณญาณ ความพรอมดานความรนจะเปนพนฐานสาคญในการเรยนรเนอหา องคประกอบทสองเปนการสรางความรสกปลอดภยและมนใจทางสงคมออนไลน ใหกบผเรยนในการใหความรวมมอในการแสดงความคดเหน หากขาดความรสกเชนนแลวผเรยนจะไมกลาโตเถยง แลกเปลยนความคดเหน หรอยอมรบความชวยเหลอจากผสอนและผเชยวชาญ องคประกอบ การสอน ซง Garrison, Rourke, Anderson และ Archer (2001) อางใน Terry Anderson (2004) อธบายวา ประกอบดวยบทบาทสาคญ 3 ประการทผสอนตองมความพรอม เพอใหเกดประสทธภาพในการสอน คอ

197

1. การออกแบบและจดประสบการณการเรยนร (design and organization of the learning)

2. การจดกจกรรมการเรยนการสอนเพอสนบสนบการเรยนรระหวางผเรยนกบผเรยน ระหวางผสอนกบผเรยน ผเรยนกบกลมผเรยน รวมถงแหลงการเรยนร

3. บทบาทในการสอนในฐานะผดาเนนการ (moderating) ในการจดประสบการณการเรยนรใหกบผเรยน ในรปแบบการสอนทหลากหลาย บทบาทของผสอนในระหวางการดาเนนการเรยนการสอนออนไลน ไดแก (1) บทบาทผสอน (2) บทบาททางสงคม และ (3) บทบาทในการจดการและบทบาทในทางเทคนค รายละเอยด ดงน

3.1 บทบาทผสอน (instructor) เปนผทใชเทคโนโลยอเลกทรอนกสเพอสงผานเนอหาไปยงผเรยนและทาหนาทเปนผชแนะแนวทางการเรยนร โดยการจดสงแวดลอมกระตนใหผเรยนเกดการเรยนรดวยสอในรปแบบตางๆ เชน การกาหนดเนอหา การจดลาดบและผนวกรวมเนอหา การเลอกสอทนาเสนอเนอหา เชน ไฟลวดทศน กราฟก ภาพชนดตางๆ เปนตน รวมถง การเลอกเครองมอสอสารประกอบการเรยน เชน อเมล กระดานขาว รวมถง การสรางกจกรรมการปฏสมพนธทางการเรยนทกระตนการสะทอนความคด ชนาจดสนใจ ควบคมดแลการเรยนและการสอสารใหอยในกรอบเปาหมายของการเรยนร การแนะนา ใหการประเมนผลและการใหผลปอนกลบ

3.2 บทบาททางสงคม (social role) ทาหนาทเสมอนแกนนาประสานความสมพนธภายในกลมการเรยนใหเกดขนเชนเดยวกบการเรยนในหองเรยน แตมความละเอยดซบซอนตางมตจากการเรยนในชนเรยน เปนเครอขายการเรยนร (learning network) ตองสรางความรสกใหกบผเรยนในบรรยากาศของความเปนสงคม เชน แสดงความเอาใจ ใสและมผสอนอยรวมตลอดกระบวนการเรยนอยเสมอ เทคนควธการ เชน การสรางกลมพบปะสงสรรคในระบบออนไลนคาเฟ การสนทนาหรอลงคไปยงเวบไซตสวนตว เปนการสนบสนนใหมขอสนทนาทไมเปนทางการ ผสอนควรสรางความสมพนธกาลงใจดวยการโตตอบเปนรายกลมหรอบคคลในประเดนทวไป และแสดงความใสใจเมอพบวาผเรยนขาดการเรยนอยางตอเนองหรอการเชญผทมชอเสยงหรอนกวชาการทกลมผเรยนใหความสนใจเพอการพบปะในรปของการสอสารตางเวลาหรอออนไลน

3.3 บทบาทในการจดการ (management role) หมายถง การทผสอนตองกาหนดโครงสรางของรายวชา กจกรรม ชวงเวลาพบปะ เกณฑการประเมนและการตดเกรด รวมถงการปรบปรง ทบทวนแกไขรายวชา เทคนควธการคอ ผสอนตองทาหนาทประสานหรอมอบหมายภาระงาน อธบาย ใหความกระจางในงานแตละชน รวมทงใหความชวยเหลออนๆ เชน การจดกลม อานวยความสะดวกในการสงงาน การจดกระดานขาว การใหคาปรกษา หรอหองเสวนาออนไลนเพอชวยตอบคาถาม เปนตน

4. บทบาทดานเทคนค (technological role) ไดแก การจดความพรอมของผ เรยน เลอกคอรสแวรและระบบทงายตอผเรยน ตองปฐมนเทศผเรยนในดานเทคนคการใชและสรางความคนเคยใหกบผเรยน และเตรยมแผนรองรบปญหาเมอเทคโนโลยเกดขอบกพรอง อาจบนทกบทเรยนไวในซดรอม สาหรบการสอสารออนไลนพรอมกนของผเรยนทมจานวนมาก ผสอนอาจแยกเปนกลมโดยมเครองเซรฟเวอรแยกกน เพอปองกนระบบลม

198

การทผสอนการจดสภาพแวดลอมเชงสงคมใหกบผเรยนดงกลาวทาใหผเรยนสรรคสรางความรอยางมความหมายและตรงกบประสบการณของผเรยนนน มความสอดคลองกบงานวจยของ Solari & Coats (2009) ทคนพบวากระบวนการเรยนรจะเรมซบซอนมากขน เมอบคคลตงแตสองคนขนไปมปฏสมพนธตอกน เมอปฏสมพนธมปรมาณมากขนและเกดกลมขนมากจะมแบงหนาทกนทางาน (cooperation) แตยงไมเกดการเรยนรทางสงคมขน จนกวาจะถงระดบทมการรวมมอกนทางานเปนทม โดยผานการตดตอสอสารระหวางกนในการแลกเปลยนเรยนรในลกษณะประสานเวลาและไมประสานเวลา ดงตวอยางทไดสรางเครอขายนกการศกษาเพอแลกเปลยนกนในการจดการเรยนการสอนนกศกษาในระดบบณฑตศกษา ระหวางมหาวทยาลยปกกงและมหาวทยาลยเทกซส โดยผานการรวมมอกนออนไลน (online collaboration) ใชระบบการสอสารแบบประสานเวลาและไมประสานเวลามโครงสรางของเครอขายออนไลน ดงภาพท 7.9

ภาพท 7.9 โครงสรางของการจดการเรยนการสอนโดยผานการรวมมอกนออนไลน

ทมา: Solari and Coats 2009: 8

ดงนนลกษณะสาคญของการเรยนอเลกทรอนกสบนเครอขายการเรยนร คอการทผเรยนผสอนไมจาเปนตองไดพบปะกนในชนเรยนจรง แตสามารถสอสารถงกนผานเนตเวรค ไมวาดวยขอความ เสยง หรอภาพ แตเนองจากเทคโนโลยการสอสารผานเนตเวรคไมสามารถสรางใหเกดความสมพนธหรอสงคมไดดวยตนเอง ผสอนตองออกแบบและทาใหเกดการปฏสมพนธทางสงคมขน เพอกระตนใหผเรยน ระหวางผเรยนดวยกน รวมถงผทเกยวของ ตดตอสอสารระหวางกนอยางมนใจและรสกปลอดภยทจะแลกเปลยนความคดเหนระหวางกนอยางเปดเผย เปนการสรางความสมพนธอนเปนปจจยทสงเสรมใหเกดแรงจงใจทาใหเกดการเรยนรรวมกนในสงแวดลอมเดยวกน เกดภาวะ

199 ของการชวยเหลอเกอกลกน เปรยบเทยบซงกนและกน ทาใหนาไปสความสาเรจในกจกรรมการเรยนนนๆ ดงภาพท 7.10

ภาพท 7.10 การสรรคสรางความรโดยการเพมการเรยนรทางสงคม ทมา: Solari and Coats 2009: 8

การจดการความรในชนเรยน

อรจรย ณ ตะกวทง (2549) และ นาทพย วภาวน และนงเยาว เปรมกมลเนตร (2551) ไดกลาวถงการจดการความร ในชนเรยนและองคกร สรปไดวา แนวคดและแนวปฏบตเกยวกบการจดการความรเกดขนและแพรหลายไปในองคกรตางๆ ทวโลกตงแตทศวรรษท 1990 และยอมรบวาแนวคดการจดการความร เปนกระบวนการใหมทชวยใหองคกรสามารถแขงขนกบผอน และสรางนวตกรรมใหมๆ ของตนเอง ใหเปนองคกรทมคณภาพ ถอวาเปนเปาหมายของทกองคกร ทตองการเพมประสทธภาพของการทางาน ตามพระราชกฤษฎกาวาดวยหลกเกณฑ และวธการบรหารกจการบานเมองทด พ.ศ.2546 มาตรา 11 กาหนดไววา "สวนราชการมหนาทพฒนาความรในสวนราชการเพอใหมลกษณะเปนองคกรแหงการเรยนรอยางสมาเสมอ โดยตองรบรขอมลขาวสาร และสามารถประมวลผลความรในดานตางๆ เพอนามาประยกตใชในการปฏบตราชการไดอยางถกตอง รวดเรว และเหมาะสมตอสถานการณ รวมทงตองสงเสรมและพฒนาความร ความสามารถ สรางวสยทศนและปรบเปลยนทศนคตของขาราชการในสงกด ใหเปนบคลากรทมประสทธภาพ และมการเรยนรรวมกน" องคกรแหงการเรยนร เปนทซงบคลากรแตละคน แตละกลม และทวทงองคกร ทง 3 ระดบน มอสระในการเรยนร สามารถสรางความรทหลากหลายรวมกน แบงปนความร เพอเพมพนสมรรถนะและ

200 ศกยภาพทจะกอใหเกดความกาวหนาในการดาเนนกจการไปสเปาหมายอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงในระดบกลม ทมการแลกเปลยนเรยนรมากทสด

บคลากรในองคกรแหงการเรยนร จะตองมวนย 5 ประการ คอ 1) คดอยางเปนระบบ ครบวงจร (system thinking) 2) ไฟแรง ใฝร คศกยภาพ (personal mastery) 3) รบรภาพลกษณโลกรอบตวอยางถกตอง (mental models) 4) สรางวสยทศนรวมกน (building shared visions) และ 5) เรยนรรวมกนเปนทม (team learning) (Senge อางถงใน อรจรย ณ ตะกวทง, 2549: 21)

เมอนาแนวคดการจดการความรในองคกรดงกลาว มามององคกรทเปนชนเรยนหรอหองเรยนทประกอบไปดวยผสอนและผเรยน ซงเปรยบไดกบองคกรทตองไดรบการพฒนาเชนเดยวกน ดงรปแบบการจดการความรในชนเรยนท อรจรย ณ ตะกวทง ไดนากลยทธการจดการความรมาใช ในรายวชาการออกแบบสารเพอการเรยนการสอน ระดบบณฑตศกษา สาขาวชาเทคโนโลยการศกษา คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย นาเสนอรปแบบฯ ดงภาพท 7.11

ภาพท 7.11 รปแบบการจดการความรในชนเรยน ทมา: อรจรย ณ ตะกวทง, 2549: 23

จากภาพท 7.11 แสดงถงหองเรยนแหงการเรยนร ทใชกลยทธในการจดการความร โดยใชวธแลกเปลยนเรยนรระหวางกน โดยในสปดาหแรกของการเรยนผสอนจะระดมความคดเหนของผเรยนวามความคาดหวงในการสรางหองเรยนในรปแบบดงกลาวใน 5 ประเดน ไดแก (1) บรรยากาศในการเรยน (2) การแลกเปลยนเรยนร (3) การสรางความร/นวตกรรม ซงเปนผลผลตของรายวชา (4) ผเรยนจะมลกษณะการเรยนรอยางไรภายหลงการเรยนรจากหองแหงการเรยนรแลว และ (5) ทงผเรยนและผสอนสามารถรวมกนสรางวฒนธรรมในชนเรยนอะไรบาง

ผลทไดรบจากการทดลอง โดยเปรยบเทยบความคาดหวงกบสงทเกดขนจรงกบนสตทเรยนครบหลกสตรแลว ปรากฏวา นสตสวนใหญเหนวาการเรยนแบบน ทาใหพวกเขากลาคดสงทไมเคยคดมากอน กลาแสดงความคดเหนเกยวกบงานของผอนมากขนและเหนวาผลงานของตนเองและ

201 ของเพอนเปนงานทมคณคา เปนประโยชนตอวงการเทคโนโลยการศกษา และตองเผยแพรใหกวางขวาง สรปไดวาการทผสอนใหอสระผเรยนในการพฒนาความเชยวชาญของเขาดวยตวเขาเอง โดยการกาหนดสงทตองเรยนร ใหโอกาสแสวงหาความรแลวนามาแลกเปลยนกนในชนเรยน ใหเขาเปนผสอนแทนการเปนผเรยนใหมากทสด จะชวยทาใหเกดการเรยนรอยางแทจรง เพอตอยอดไปสบคลากรขององคกรยคองคกรแหงการเรยนร

แนวทางการจดการเรยนรโดยใชเทคโนโลยสารสนเทศเพอการสอสารทางการศกษา

การจดการเรยนรแบบผสมผสาน การจดการเรยนรแบบผสมผสาน (Blended learning / hybrid solutions) เปนกลยทธ

การจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนศนยกลางและมสวนรวมในการเรยน รวมทงการแลกเปลยนความรความคดระหวางผเรยนกบผเรยน ผสอน รวมถงผเชยวชาญ ทสามารถเขารวมกจกรรมออนไลนได รวมถงการเออประโยชนตอผเรยนทมภาระความรบผดชอบในหนาทการงานและครอบครว แตยงตองการทจะมปฏสมพนธกบเพอนรวมชนและผสอน นอกจากนยงชวยเพมประสทธภาพในการจดการคาใชจายใหมประสทธภาพมากยงขน (Increase Cost Effectiveness) เนองจากการจดการเรยนรในรปแบบนจะทาใหมกลมเปาหมายทกวางขวางยงขนในเวลาอนรวดเรว โดยยงคงคณภาพของการเรยนรไวได (จนตวร คลายสงขและประกอบ กรณกจ, 2552)

1. ความหมายของการจดการเรยนรแบบผสมผสาน Magaret Driscoll (2002) ใหความหมายของการเรยนการสอนแบบผสมผสาน ดงน

1.1 การรวมเอาเทคโนโลยบนเวบ (Web-based technology) เชน หองเรยนเสม อน (Live virtual classroom) การ เรยนร ตามความกาวห น าของตนเอง (Self-paced Instruction) การเรยนแบบรวมมอกน (Collaborative learning) สตรมม งวดโอ (Streaming video) เสยง (Audio) และตารา (Text) เพอมงผลสาเรจตามเปาหมายของการจดการเรยนร

1.2 เปนการรวมเอาศาสตรการสอนทหลากหลาย ไดแก แนวคดคอนสตรคตวสต แนวคดของกลมพฤตกรรมนยมหรอแนวคดของกลมปญญานยม มาทาใหผเรยนเกดการเรยนร โดยทงใชและไมใชเทคโนโลย ตรงกบแนวคดของ Charles Graham วาการเรยนการสอนแบบผสมผสานเปนแนวโนมในการเรยนการสอนของอนาคต

1.3 เปนการรวมเอาเทคโนโลยการสอนตางๆ เชน วดโอเทป ซดรอม การฝกอบรมผานเวบ ภาพยนตรเปนตน รวมกบการเรยนทมผสอนในชนเรยน แนวคดนไดรบการตอบสนองเปนอยางด

1.4 การรวมเอาแนวคดแบบทหนงและแบบทสามเขามารวมกน คอ เปนการรวมยทธศาสตรการจดการเรยนรทหลากหลายดวยสอทหลากหลายทงจากการเรยนในชนเรยนและจากการเรยนแบบออนไลน และยทธศาสตรทนามาใชผสมผสานตองเปนสงทด โดยการผสมผสานนน จะ

202 เปนการนายทธศาสตร วธการ และรปแบบการสงความรทหลากหลายมาบรณาการเขาไวดวยกนในการจดการเรยนร

Bonk and Graham (2006) ใหความหมายของการเรยนการสอนแบบผสมผสาน วาเปนระบบการเรยนรทผสมผสานการเรยนในชนเรยนและการเรยนดวยเทคโนโลยคอมพวเตอร โดยนาขอดของการเรยนทง ๒ รปแบบ มาผสมผสานกนเพอใหการจดการเรยนรเกดประสทธภาพสงสด

Rachel Van Noord (2007) กลาววา การเรยนแบบผสมผสาน เปนการผสมผสานระหวางการอบรมแบบออนไลนและแบบพบปะกน สามารถสนองตอบตอความตองการในการเรยนรของเจาหนาทบรรณารกษ ในการเรยนแบบรวมมอออนไลน เปนหนทางหนงทใหพวกเขาไดมโอกาสไดคนเคยกนในชนเรยน ซงเปนจดเดนของการเรยนแบบผสมผสาน และมเครองมอทใชสนบสนนการอบรมหลากหลาย เชน web conferencing Wikis และการ เรยนดวยตนเอง (self-paced tutorials) นอกจากน ไดนาเสนอกรณศกษาจากหองสมด ทประสบกบความสาเรจในการฝกอบรมพนกงานโดยใชมตของการเรยนแบบผสมผสาน (blended learning modes)

ใจทพย ณ สงขลา (2550) กลาววา การเรยนแบบผสมผสาน หมายถงการใชยทธวธการเรยนร ทใชคอมพวเตอรเปนสอหลกและอาจครอบคลมการใชเทคโนโลยหรอสอทกชนด ไดแก วทย ภาพยนตร โทรทศน หรอสงพมพ รวมทงการสอนในหองเรยน สาหรบสดสวนของการผสมผสาน (Blended Learning Ratio) ระหวางการเรยนการสอนแบบออนไลนและในชนเรยนแบบปกตนน ปรชญนนท นลสขและ ปณตา วรรณพรณ (2556) ไดเสนอวา การจดการเรยนรแบบผสมผสานตองคานงถงสดสวนระหวางการเรยนแบบเหนหนา (face to face) ระหวางผเรยนกบผสอนกบการเรยนรแบบออนไลนผานระบบอนเทอรเนต เพราะเปนสงทระบไดถงการผสมผสานวาเหมาะสมหรอไมกบการเรยนในแตละวชาแตละประเภท สดสวนการผสมผสานยงไมมการยนยนแบบแนวตงหรอแบบแนวนอนเหมาะสมกบวชาประเภทใด ขณะทการจดการเรยนรแบบผสมผสานกลบมการนาไปใชมากขนในยคทการเรยนรแบบออนไลนมมากขน แตกยงตองพงการพบปะเหนหนากนอยดวยเชนกน สดสวนการผสมผสานในการเรยนรจงเปนเรองทนาสนใจศกษาตอไป ในปจจบนมกนยมแบงสดสวนอยในระดบ 50:50 หมายถง เปนการจดกจกรรมการเรยนการสอนออนไลน รอยละ 50 ของการจดการเรยนการสอนทงหมด และสอนแบบปกตในชนเรยน รอยละ 50 หรอ 70:30, 80:20 เปนตน

2. การออกแบบการเรยนแบบผสมผสาน การออกแบบการเรยนแบบผสมผสานเปนการออกแบบตามสมรรถนะของเทคโนโลย

ซงมความเหมาะสมแตกตางกนไปในแตละบรบทและสถานการณ ดวยวธการทหลากหลาย เชน 2.1 การเรยนแบบพบปะกนจรง เชน การบรรยาย การใหคาปรกษา การสมมนา

การสมมนาเชงปฏบตการ การฝกอบรมระหวางปฏบตงาน การทางานเปนกลม การสรางแบบอยาง และชมชนนกปฏบต (Communities of Practice) เปนตน

2.2 การเรยนแบบรวมมอในมตประสานและตางเวลา เชน การใหคาปรกษา กระดานอภปราย การบรรยาย อเมล วอยซ-เมล กลมสนทนาออนไลน การประชมทางไกลดวยภาพและเสยงผานคอมพวเตอร การใชหองเรยนเสมอน

203

2.3 การเรยนดวยการชนาตนเอง ไดแก โมดลการเรยน สถานการณจาลอง กจกรรมการคนควา การเรยนแบบคนพบ การจาลองในสงแวดลอมเสมอน ดวยการใชสอ วดโอ เสยง ซอฟทแวร ออนไลนหรอ ซด / ดวด สมดฝกปฏบต การเขยนบนทกออนไลนเพอสะทอนการเรยนร การสบคน

2.4 การใชระบบสนบสนนการปฏบตงาน เชน ระบบชวยเหลอ ระบบสนบสนนการตดสนใจ เอกสาร ฐานขอมล / ความรระบบการชวยเหลอในการตดสนใจ

3. ปจจยทตองคานงในการเรยนแบบผสมผสาน ควรคานงถงปจจยตางๆ ดงตอไปน 3.1 ปจจยดานผเรยน ไดแก จานวนผเรยน ทกษะทางเทคโนโลยของผ เรยน

ความสามารถในการเขาถงเทคโนโลยและอนเทอรเนต ลกษณะการเรยนร (learning styles) ชวงระยะเวลาของผเรยน ความพรอมและยดหยนของเวลาของผเรยน และแรงจงใจของผเรยน

3.2 ปจจยดานลกษณะของเนอหาหรอสาระความเปนรปธรรมชดแจงของเนอหา (explicit) ความทนสมยและคงทนของเนอหาทจะใชในการเรยนร สาระหรอความรเนนดานพทธพสย จตพสย หรอทกษะพสย ซงอาจทาใหเกดความจาเปนในการใชหองปฏบตการ

3.3 ปจจยดานเทคโนโลยเหมาะสมกบทองถนนนๆ การตดสนใจเลอกเทคโนโลยทเหมาะสม จะตองพจารณาความจาเปนและความเหมาะสมของแหลงการผลต ทกษะและทรพยากรในทมงานผลต สภาพทางเศรษฐกจของทองถน และเงอนไขของเวลาในการผลตเนอหา รวมทงวธการเผยแพร

3.4 ปจจยดานคาใชจาย ในบางครงแมวาลกษณะของการปฏสมพนธทางการเรยนมความซบซอนสมควรทตองใชการปฏสมพนธทมผเรยนเกยวของแทนทการใชเพยงเทคโนโลย แตงบประมาณในการจดการเรยนการสอนนน ยงคงเปนปจจยสาคญททาใหการออกแบบการเรยนแบบผสมผสานเกดขนตามความเหมาะสม

จนตวร คลายสงขและประกอบ กรณกจ (2552) ไดสรปการจดการเรยนรแบบผสมผสานวา มองคประกอบทสาคญ 4 สวน ประกอบดวย (1) บทเรยนอเลกทรอนกส (2) ระบบจดการการเรยนร (3) การตดตอสอสาร (4) การประเมนผลการเรยน

เมอนาองคประกอบทงสมาประกอบเขาดวยกนแลว ระบบจะทางานประสานกนไดอยางลงตว ทงนผออกแบบการเรยนการสอนจะตองคานงถงศาสตรดานการศกษาแลวนาคณสมบตและแนวคดทฤษฎทเกยวของมาบรณาการเพอการจดการเรยนรทเหมาะสม เชน การจดการเรยนรทเนนใหผเรยนเปนผสรางความรดวยตนเอง ไมวาจะเปนการเรยนรโดยใชโครงการเปนหลก และการเรยนรโดยใชปญหาเปนหลก เปนตน

หลกการพนฐานสาคญสาหรบการเรยนการสอนแบบผสมผสานในปจจบนและแนวโนมในอนาคต จะประกอบดวย 5 สวนหลก (รายละเอยดไดนาเสนอในบทท 5) ไดแก (1) ทฤษฎการเรยนร (2) ทฤษฎระบบ (3) ทฤษฎการตดตอสอสาร (4) รปแบบการเรยนการสอน และ (5) หลกการศกษาทางไกล

204

ใจทพย ณ สงขลา (2550) อธบายวา การเรยนอ เลกทรอนกส เปดโอกาสใหมการปฏสมพนธดวยการสอสารในมตประสานเวลาทผเรยนหรอผสอนตองออนไลนพรอมกน และในมตตางเวลาทผเรยนหรอผสอนไมจาเปนตองออนไลนพรอมกน

การสอสารในมตตางเวลา ใหโอกาสผเรยนสอสารความคดไดในเวลาทตองการ และผเรยนอนสามารถตดตามความคดนนๆ ในเวลาทสะดวก เครองมอหลกๆ ไดแก อเมล กลมขาว กระดานขาว การสารวจและประเมน รวมทงบลอก และวก ประโยชนของการสอสารในมตตางมขอจากด เวลานใหความยดหยนททกคนสามารถจดเวลาใหกบการสอสารได ผเรยนสามารถเขาสระบบตามเวลาทตนเองสะดวก การสอสารในมตตางเวลามคณสมบตในทางทเปนประโยชนและขอจากด ดงตอไปน

ตารางท 7.5 การเปรยบเทยบขอไดเปรยบและขอจากดของการสอสารในมตตางเวลา

ขอไดเปรยบของการสอสารในมตตางเวลา ขอจากดของการสอสารในมตตางเวลา

1. ลดขอจากดของเวลาและสถานทของผรวมสอสารเหมาะสมกบกลมผเรยนอยในภมสภาพและเขตเวลาทแตกตางกนหรอเหมาะกบกลมผเรยนทมตารางเวลาทางานทตางกน

1. ความลาชาของเวลา กจกรรมใดๆ ตองใชเวลาในการปฏสมพนธ โตตอบใหผลปอนกลบ ซงอาจทาใหเกดการผดผอน เลอน ทาใหผเรยนอาจหยด หรอลมเลกการเรยนไปในทสด ถาไมมผสอนคอยควบคมหรอไมมการกาหนดเวลาการสง

2. ใหโอกาสการสะทอนความคด การสอสารในมตตางเวลาใหโอกาสผเรยนมสวนรวมในการสอสารไดมากกวาการเรยนแบบพบปะกนจรง หรอในการสอสารแบบประสานเวลา เนองจากผเรยนมโอกาสกลนกรองความคดและภาษากอนทาการสอสาร

2. ขาดบรบทของภาษาทาทาง ผเรยนทยงใหมในบรบททไมพบปะกนจรง อาจรสกไมคนเคยในการสอสารทขาดภาษาทาทาง จะตองระมดระวงการใชขอความในการสอสารใหตรงหรอใกลเคยงกบความหมายหรอความรสกทตองการทสด

3. ใหโอกาสความเทาเทยมกนในการมสวนรวมในการสอสารในมตตางเวลา เปดโอกาสใหผเรยนทเรยนชากวาผอน มโอกาสทบทวนเนอหา ศกษาเพมเตม

4. ใหความคลองตวในเชงเทคโนโลย การสอสารในมตตางเวลานมกจะเปนขอความ มขนาดทเลก ไมจาเปนตองใชแบนดวทธทกวางหรอซอฟตแวรเพมเตมมากนก

ทมา: ใจทพย ณ สงขลา, 2550: 85 การสอสารในมตประสานเวลา ตองกาหนดใหผเรยนหรอผสอนออนไลนในเวลาทตรงกน

เพอการสอสารในเวลาพรอมกน ประสทธภาพของเครองมอการสอสารไดขยายไปถงการรวมใชกระดานอเลกทรอนกส เครองมอการนาเสนอ เครองมอการควบคม เชน การยกมอ การอนญาต

205 ใหผลปอนกลบ การควบคมเสยง/ภาพ การทดสอบการหยงคะแนนเสยง การแยกกลมออกเปนกลมยอย เทคโนโลยการสงขอความแบบทนท (instant messaging technology) การสอสารดวยเสยงหรอภาพ การประชมทางไกลดวยวดโอ การสอสารในมตประสานเวลาคณสมบตในทางทเปนประโยชนและมขอจากด ดงตอไปน ตารางท 7.6 การเปรยบเทยบขอไดเปรยบและขอจากดของการสอสารในมตประสานเวลา

ขอไดเปรยบของการสอสารในมตประสานเวลา ขอจากดของการสอสารในประสานเวลา

1. ให ความเปนปจจบน การส อสารในม ตประสานเวลาเป ดโอกาสใหผ เรยน ชแจงความคด แลกเปลยน ใหผลปอนกลบซงกนและกนไดในทนท และยงสามารถแยกเปนกลมยอยเพอใหเกดการประชมไดอยางมประสทธภาพ

1. ขอจากดเรองของเวลา การสอสารในม ตประสานเวลาม เงอนไขของเวลาทผกมดใหผเรยน/ผสอนตองออนไลนพรอมกน ซงอาจเปนขอยงยากสาหรบผรวมสนทนาทอยในเขตของเวลาทตางกนมาก

2. ลดขอจากดความหางไกลของผเรยน/ผสอน และกลมผเชยวชาญ การสอสารในมตประสานเวลาชวยใหผสอนหรอผเชยวชาญสามารถเขารวมการประชมจากทใดกได ทาใหเกดความคมคาในเรองของการใชเวลาและคาใชจายในการเดนทาง

2. เหมาะสมกบการปฏสมพนธในชวงเวลาทจากด การสอสารในมตประสานเวลาเหมาะกบช วงระยะส น ห าก นาน เก น ไป ระ ดบ ขอ งประสทธภาพจะลดลง ตางกบในหองเรยนปกต ซงระดบการปฏสมพนธมกขนอยกบผสอนทมกลยทธ เทคนค หรอจดกจกรรมทดงดดผเรยนไวได

3. สรางแรงจงใจใหกบผเรยน การสอสารในมตป ระส าน เวล าให ค วาม ร ส กจ ง ใจ แล ะไดความรสกสมบรณไดมากกวาการสอสารในมตตางเวลา เนองจากใหความรสกทคสนทนาไดปรากฏรวมอยในเวลาเดยวกน มรบการโตตอบ ปฏสมพนธไดเสมอนเชนการพบปะกนจรง

3. ตองใชเทคโนโลยททนสมย การสอสารในมตประสานเวลาตองอาศยเทคโนโลยททนสมย ฮารดแวรทมประสทธภาพและแบนดวทธทกวาง จงทาใหการสอสารเปนไปไอยางราบรนและสาหรบผ เรยนใหมๆ มกมความรสกกงวลกบอปสรรคหรอปญหาทางเทคโนโลยทอาจเกดขนในระหวางการสอสาร

ทมา: ใจทพย ณ สงขลา, 2550: 86 จากตารางเปรยบเทยบ ท 2.3 และ 2.4 การเปรยบเทยบขอไดเปรยบและขอจากดของ

การสอสารในมตประสานเวลาและตางเวลา จะเหนไดวาการสอสารทงสองมต ตางมขอไดเปรยบและขอจากด ในแงมมทตางนนกเออประสานประโยชนตอผสอนและผเรยน ซงขนอยกบความรวมมอกนในการเรยนรของผเรยนกบผเรยน และผเรยนกบผสอนจะตกลงและจดเวลาในการเรยนการสอน การเรยนการสอนแบบผสมผสาน

206

ประโยชนของการเรยนการสอนแบบผสมผสาน 1. ประโยชนดานผเรยน ไดแก การสนองตอบตอสภาพการเรยนการสอนของประเทศไทยทผเรยนยงตองการการเผชญหนากบผสอน รวมถงขอจากดในการเขาถงทางเทคโนโลยและอนเทอรเนตของผเรยน (technology divide) ชวยเสรมลกษณะลลาการเรยนร (learning styles) โดยคงแบบเดมไวและพฒนาผเรยนไดเรยนรในสภาพแวดลอมใหม ชวยแกไขปญหาดานชวงระยะเวลาของผเรยนกบผสอน และผเรยนกบผเรยนทมความแตกตางกนในดานมตของเวลา เออประโยชนตอความพรอมและยดหยนของเวลาของผเรยน สงผลใหเกดแรงจงใจในการเรยนของผเรยน 2. ประโยชนดานลกษณะของเนอหาหรอสาระความเปนรปธรรมชดแจงของเนอหา (explicit) ความทนสมยและคงทนของเนอหาทจะใชในการเรยนร สาระหรอความรเนนดานพทธพสย จตพสย หรอทกษะพสย ซงอาจทาใหเกดความจาเปนในการใชหองปฏบตการ การเรยนแบบผสมผสานจะชวยแกปญหานได 3. ประโยชนดานเทคโนโลยเหมาะสมกบทองถนนนๆ การเรยนการสอนแบบผสมผสานจะเปนรปแบบทชวยใหการตดสนใจเลอกเทคโนโลยไดอยางเหมาะสม ตามความจาเปน ทกษะของผสอนและผเรยน ความสามารถในการผลตสออเลกทรอนกส และเออประโยชนตอสภาพทางเศรษฐกจของทองถน และเงอนไขของเวลาในการผลตเนอหา รวมทงวธการเผยแพร ขององคกร 4. ประโยชนดานคาใชจาย การปฏสมพนธทางการเรยนทมความซบซอนและสนเปลองคาใชจายมาก จากการใชเทคโนโลย แตงบประมาณในการจดการเรยนการสอนนน การออกแบบการเรยนแบบผสมผสาน สามารถทจะกระทาไดเพอเกดการเรยนการสอนทมความเหมาะสมกบงบประมาณขององคกรทมอย

การจดการเรยนรแบบหองเรยนกลบดาน

หองเรยนกลบดาน เปนนวตกรรมการศกษา ทมความตองการใชหองเรยนใหเกดคณคาแกผเรยน เพอใหเกดการเรยนรแบบรอบร โดยผสอนปรบเปลยนวธการเรยนรผานสอเทคโนโลย ผคดคนคอ Bergman และ Sams ครชาวอเมรกน ซงไดเผยแพรหนงสอชอ Flip Your Classroom : Reach Every Student in Every Class Every Day โดยเนนการเรยนทบาน แลวกลบมาทาการบานทโรงเรยน ซงการเรยนทบานคอการเรยนรกบวดโอ ผานเครอขายคอมพวเตอร เนอหาละ 15 นาท จากนนบนทกความรทได และตงคาถาม 1 คาถาม เพอนามาแลกเปลยนเรยนรกบเพอนในชนเรยน สาหรบกจกรรมในชนเรยน ผสอนจะจดกจกรรมใหกบผเรยนทเหมาะสมกบความแตกตาง คอ ผเรยนทเรยนเกง ปานกลาง และออน สาหรบผเรยนทเกง มความเขาใจในบทเรยน สามารถทาการบานได ผสอนจะนาเสนอเนอหาเพมเตมและมอบการบานทมระดบความยากทมากขน หรอมอบหมายใหสอนเพอน กลมผเรยนปานกลาง ผสอนจะสรปเนอหา หรออธบายใหผเรยนมความเขาใจมากขนจนสามารถทาการบานได และมเวลามากพอทจะชวยสอนซาหรอยาทาความเขาใจใหกบกลมผเรยนทเรยนออนจนสามารถทาการบานไดสาเรจลลวงไปไดเชนกน ดงนนการเรยนในชนเรยนของผเรยนและผสอนจงมความหมายและเกดความสาคญททาใหผเรยนเกดทกษะการเรยนแบบรอบร

207

เมอเปรยบเทยบการจดการเรยนการสอนในหองเรยนแบบเดมและตามแนวคดแบบหองเรยนกลบดานทจะนามาประยกตใช ในการเรยนการสอน สามารถแสดงไดดงตารางท 7.7

ตารางท 7.7 เปรยบเทยบการจดการเรยนการสอนในหองเรยนแบบเดมและตามแนวคดแบบหองเรยนกลบดาน

หองเรยนแบบเดม หองเรยนแบบกลบทาง

กจกรรมนาเขาสบทเรยน 5 นาท กจกรรมนาเขาสบทเรยน 5 นาท ทบทวนการบานและงานคนควาทมอบหมาย 20 นาท

ถาม – ตอบ – สรป จากการดสอการเรยนการสอน เชน วดทศน อบกส บทเรยนอเลกทรอนกส ผานเครองมอทางสงคมและเวบไซตรายวชา 10 นาท โดยใชเนอหาทบนทกการเรยนรจากแบบ cornell note

บรรยายเนอหาใหม 1 ชวโมง กจกรรมฝกปฎบตเพอฝกทกษะ 2 ชวโมง ฝกทกษะ 45 นาท มอบหมายกจกรรมการเรยนรจากสอการเรยน

การสอนผานเครอขายสงคมและเวบไซตรายวชาในสปดาหตอไป

มอบหมายงานคนควาและใหแบบฝกทกษะเพอเปนการบาน 10 นาท

การจดบนทกการเรยนแบบ cornell note

วจารณ พานช (2556) กลาวถงการบนทกการเรยนโดยใชแบบ cornell note ในหนงสอการสรางการเรยนรสศตวรรษท 21 ในประเดนของการเรยนรยค ICT สรปไดวาผสอนควรกลบทางการเรยน โดยใหผเรยนเรยนทฤษฎทบาน แลวมาทาการบานทโรงเรยน เพอประยกตใชความรใหเกดทกษะ โดยผสอนเปนผจดประกาย ยยง สงเสรม ผสอนชวยเหลอเมอมปญหา ใชวธเรยนรวมกบเพอนและสอนเพอน หลกการคอใหผ เรยนเรยนจากวดโอและสอตางๆ โดยใชเทคโนโลยทหลากหลาย เชน โทรศพทมอถอ โทรทศน วทย ผสอนตองแนะนาวธเรยนจากสอเหลานใหกบผเรยน ระหวางด ผสอนจะใหผเรยนจดวาสวนสาคญของเนอหาคออะไร หากไมเขาใจในสวนใดของเนอหา กสามารถหยดหรอดซาใหมได หรออาจจะดหลายรอบ ขนอยกบวาผเรยนอยในกลมเกง ปานกลางหรอออน วธการจดบนทก จะใชแบบบนทก cornell note ดงภาพ เมอผเรยนบนทกเสรจและกลบเขาชนเรยน

208

ภาพท 7.12 แบบบนทก cornell note

ทมา: การสรางการเรยนรสศตวรรษท 21,2556: 49

บทสรป การใชเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสารเพอการศกษา มวตถประสงคเพอตองการจะสรางคนในสงคมไทยใหเปนสงคมเศรษฐกจฐานความรและการเรยนรตลอดชวต สงสาคญคอผสอนและผเรยนตองมทกษะในการใชคอมพวเตอร และอนเทอรเนต ทาใหการจดการเรยนการสอนทนาไอซทมาประยกตใช เกดประโยชนกบผเรยนมากทสด ในบทนไดนาเสนอนวตกรรมหองสมด ทกาวเขาสชวงเปลยนแปลงจากระบบเดมไปสระบบอตโนมต ทใชเทคโนโลยของเวบ 2.0 ชวย ทาใหเกดแนวคดของเทคโนโลย library 2.0 ทผใชมสวนรวมในการสรางและแลกเปลยนขอมลระหวางกน ทาใหเกดเครอขายการเรยนร ในสงคมออนไลนขน ในปจจบนมซอฟทแวรทหลากหลายทเปน

209 เครองมอสนบสนนการเรยนรบนเครอขายอนเทอรเนต นอกจากนผเขยนไดชใหเหนถงการนาแนวคดและรปแบบการจดการความรในชนเรยน พรอมกบนาเสนอวธการทดลองและผลการทดลองใชรปแบบดงกลาว โดยผสอนใหอสระผเรยนกาหนดสงทตองเรยนร และแสวงหาความรแลวนามาแลกเปลยนกนในชนเรยน ชวยพฒนาใหผเรยนมคณลกษณะของบคคลแหงการเรยนรขององคกรตอไป