บทท 6

เรมจากตนกลา

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

การออกแบบและสรางเรอนเพาะชำกลาไม

เกบเมลดพนธ

เตรยมผลและเมลด

เพาะเมลด

ยายกลา

การดแลกลาไมในเรอนเพาะชำ

การควบคมคณภาพ

บนซาย - เมลดของคน (Cassia fistula) สามารถแกะออก

จากฝกไดงาย ๆ โดยการใชมดพรากดฝกใหแตกออกจากกน

บนสดขวา - วธการดงกลาวสามารถใชไดกบผลทมลกษณะเนอหนา เชน

มะฝอ (Trewia nudiflora) การลอกเนอผลออกนปองกนการเขาทำลาย

จากเชอราดวย

บน - สำหรบเมลด มะกลำ (Ormosia sumatrana) วธการเรงการงอก

คอ การขลบเปลอกหมเมลดออกดวยกรรไกรตดเลบเปนหนงในวธการ

ทำใหเมลดเปนแผล

บน - การเพาะเมลดในถาดเพาะทำใหตดตามอตราการ

งอกงายขน

ขวา -ทำเครองหมายบนถาดเพาะดวยปากกาหมกขาว ใชใน

การนบและตดตามการงอกของเมลด

งานในเรอนเพาะชำ - เรมจากเมลด

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา 75

เรมจากตนกลา

การวางแผนดำเนนงานของโครงการฟนฟปานน สงสำคญทตองคำนงถงในอนดบแรก ๆ คอ การหากลาไมทมคณภาพ

สำหรบปลก ถงแมวาเรอนเพาะชำกลาไมของหนวยงานราชการและเอกชนอาจมการผลตกลาไมเศรษฐกจบางชนด แตสวนใหญ

ไมไดผลตกลาไมของพรรณไมโครงสราง การสรางเรอนเพาะชำของชมชนเพอเพาะกลาไมของตนเองจงอาจมความจำเปน

ถงแมวาการจดตงเรอนเพาะชำตองใชความพยายามและการลงทนสงแตมขอดกวาการนำกลาไมมาจากเรอนเพาะชำอน เชน

ชมชนเปนผควบคมการผลตกลาไมทงหมด

ซงรวมไปถงการเลอกชนดของพรรณไม การ

กำหนดคณภาพและปรมาณของกลาไมทผลต

รวมไปถงคาใชจายในการผลตดวย

การมสวนรวมของชมชนในการผลตกลาไมจะทำให

ชมชนใสใจดแลรกษากลาไมนนเปนอยางด

เรอนเพาะชำยงเปนศนยกลางของกจกรรมทงทาง

การศกษาและสงคมของชมชน ซงจะชวยกระตน

ใหชมชนมสวนรวมในการฟนฟปามากขน

เรอนเพาะชำกลาไมของชมชนนนตงอยใกลพนท

ปลกจงชวยลดคาใชจายในการขนยายกลาและความ

เสยหายทอาจเกดขนระหวางการขนยาย

เมอมการรวมกลมเพอจดตงเรอนเพาะชำนน สงทไดนอก

เหนอจากกลาไมทผลตกคอความสมพนธระหวางชาวบานใน

ทองถนซงไดทำงานรวมกน

ในบทนเราจะแนะนำเกยวกบความรและวธการขนพนฐาน

ทจำเปนสำหรบการผลตกลาพรรณไมโครงสรางในเรอนเพาะ

ชำขนาดเลก ถงแมวาวธการเหลานไดรบการพฒนาขนจาก

งานวจยทจดทำขนในภาคเหนอของประเทศไทย แตวธดง

กลาวอาจสามารถนำไปปรบใชไดกบภมภาคแถบนไดโดยเพม

การทดลองบางอยางเพอปรบใหวธการมความเหมาะสมกบ

พนทมากขน

เรอนเพาะชำกลาไมของชมชนไมได

ผลตกลาไมเพยงอยางเดยว แตยงเปนการ

สรางความเขมแขงของชมชนในการอนรกษ

สภาพแวดลอมไปพรอม ๆ กนดวย

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา76

ตอนท 1 การออกแบบและสรางเรอนเพาะชำกลาไม

เรอนเพาะชำทดตองมสภาพทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของกลาไมและสามารถปองกนอนตรายตาง ๆ ทอาจเกดขน

กบตนกลาได ในขณะเดยวกนจะตองเออตอการทำงานอยางสะดวกและปลอดภยของผททำงานในเรอนเพาะชำดวย

ทตงเรอนเพาะชำ

เรอนเพาะชำควรตงอยในสภาพแวดลอมทไมมการเปลยนแปลงมากจนเกนไป โดยพนททเหมาะสมควรมลกษณะ

เปนพนทราบหรอมความลาดเอยงนอยระบาย

นำไดด หากชนมากตองทำการปรบระดบ

อยในทกำบงมพนทรมบางสวน เชน รมเงาของ

ไมเดม

ใกลแหลงนำสะอาดทมนำตลอดปแตไมม

ความเสยงจากนำทวม

ใหญพอทจะผลตกลาไมตามจำนวนทตองการ

และสามารถขยายไดในอนาคต

เขาถงไดงายดวยยานพาหนะเพอความ

สะดวกในการขนยายตนกลาและวสดทจำเปน

ใกลแหลงดนทจะใชเพาะกลาไม

ขนาดเรอนเพาะชำ

ขนาดของเรอนเพาะชำกลาไมขนกบขนาดของพนทปลก

ในแตละป เพราะเปนสงทกำหนดวาในแตละปตองผลต

กลาไมเทาไหร อกสงหนงทตองคำนงถง คอ อตราการรอด

และอตราการเจรญของกลาไม (การเจรญของกลาไมเปน

ตวกำหนดระยะเวลาทกลาไมตองอยในเรอนเพาะชำ)

ตารางในหนาตรงขามแสดงความสมพนธระหวางขนาด

ของพนทปลกแตละปและพนททตองใชในเรอนเพาะชำ การ

คำนวณอยบนพนฐานของจำนวนเมลดทงอกและยายลงภาชนะ

ปลก ตวอยางเชนถาในแตละปมพนทจะปลก 4 ไรจะตองใช

กลาไมประมาณ 2,000 ตน ซงตองการพนทในเรอนเพาะชำ

ประมาณ 50 ตารางเมตร

อะไรคอสงจำเปนสำหรบเรอนเพาะชำ

เรอนเพาะชำไมจำเปนตองสรางจากวสดทมราคาแพงเรา

สามารถนำวสดทมอยแลวในทองถน เชน ไมเกา ไมไผ

ทางมะพราวหรอใบตองตงมาปรบใชเพอสรางเรอนเพาะชำแบบ

งาย ๆ ทราคาไมสงนก สงทจำเปนสำหรบเรอนเพาะชำไดแก

พนทรมพรอมโตะยาวสำหรบการเพาะเมลดลอมดวย

ตาขายโลหะเพอปองกนสตวเขามาทำลายเมลด

พนทรมสำหรบกลาไมในถงปลกกอนถงฤดปลก

(รมเงาในสวนนควรเอาออกไดในชวงทตองการทำ

กลาใหแกรงกอนปลกในแปลง เชน ใชสแลนทำเปน

หลงคา)

พนททำงานในสวนของการคดเลอกและเตรยมเมลด

แหลงนำใชตลอดป

หองเกบของทสามารถลอคไดสำหรบเกบวสด

และอปกรณ

รวกนสตวไมใหเขามาในเรอนเพาะชำ

พนททำงาน หองนำสำหรบเจาหนาทและผมาเยยม

การออกแบบเรอนเพาะชำ

การออกแบบเรอนเพาะชำอยางรอบคอบจะทำใหการผลต

กลาไมเปนไปไดอยางมประสทธภาพยงขน โดยตองคำนงถง

การใชและเคลอนยายวสดอปกรณตาง ๆ ในเรอนเพาะชำ

เปนหลก ตวอยางเชน พนทวางกลาไมควรอยใกลกบทางเขา

ออกเพอขนกลาไมไปพนทปลกไดสะดวก สวนทเกบดนและ

วสดเพาะควรอยใกลทยายกลา เปนตน

หองเกบของทลอคได สำหรบ

เกบเครองมอและวสดปลก

เปนสงจำเปนสำหรบเรอนเพาะชำกลาไม

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา 77

สงจำเปนพนฐานสำหรบเรอนเพาะชำ : 1) ทเพาะเมลดทมการปองกนไมใหสตวทำลาย

เมลด 2) พนทดแลกลาไม (ตาขายบงแสงไมไดแสดงในภาพ) 3) พนทยายกลา

4) พนทเกบวสดปลกและหองเกบเครองมอ 5) แหลงนำใชทมนำตลอดป

6) ตงอยในพนททเขาถงไดงาย 7) รวกนสตว 8) ททำงาน 9) หองนำ

ตารางท 6.1 ขนาดของเรอนเพาะชำกลาไมขนอยกบขนาดของพนทปลกในแตละป

16.25 ไร = 1 ha

2ถาหากพนทในการดแลกลาไมไมสามารถทจะเปดทบงแดดในชวงทำกลาใหแกรงได ตองเพมพนทในสวนนอกเทาหนง

แผนผงเรอนเพาะชำ

พนทปลกปา

(ไร/ป)1

1

2

4

20

40

จำนวนกลาไม

ทตองการ

500

1,000

2,000

10,000

20,000

พนทเพาะเมลด

(ตารางเมตร)

2

4

8

40

80

พนทดแลกลา2

(ตารางเมตร)

7

14

28

140

280

ทเกบของ ททำงาน

หองนำและอน ๆ

(ตารางเมตร)

15

15

15

15

15

พนทเรอนเพาะชำ

ทงหมด (ตารางเมตร)

24

33

51

195

375

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา78

2.

1.

3.

5.

6.

4.

7.

8.

9.

อปกรณพนฐานสำหรบเรอนเพาะชำ

พลว (1) และถง (2) สำหรบเกบ ขนยายและ

ผสมวสดปลก

พลวมอ (3) หรอพลวไมไผ (4) สำหรบบรรจ

วสดปลกลงในภาชนะปลก

บวรดนำ (5) มฝกบวรเลก ๆ

ชอนหรอพายขนาดเลกสำหรบยายตนกลา

ตะแกรงรอน (6) สำหรบเตรยมวสดปลก

เครองมอทจำเปน

เครองมอทใชในการปลกตนไมมกเปนอปกรณพนฐานทราคาไมแพง โดยอปกรณสวนใหญทแสดงไวดานบนมกมอย

แลวในชมชนททำการเกษตรเปนอาชพหลก ซงเครองมอเหลานสามารถนำมาใชงานในเรอนเพาะชำไดดวย

รถเขน (7) สำหรบขนยายตนกลาและวสด

ตาง ๆ ในเรอนเพาะชำ

จอบ (8) สำหรบกำจดวชพชและดแลพนท

กรรไกรตดกง (9) สำหรบตดแตงตนกลา

บนไดและเครองมอชางพนฐานเพอใชในการ

ตดตงตาขายบงแสง เปนตน

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา 79

ตอนท 2 - เกบเมลดพนธ

เรมจากผลและเมลด

ในการผลตกลาไมนนสวนใหญใชวธเพาะเมลดแตบาง

ครงอาจใชทงผลปลกโดยตรง เชน การเพาะพชในวงศกอ

(Fagaceae) หรอพชทมผลและเมลดหลายเมลดอยรวมกน

ในเปลอกชนในทมลกษณะแขง (endocarp) ซงเรยกผล

ลกษณะนวาไพรน (pyrene) ตวอยางเชน ในการเพาะ

ไพรนของตนมะกก (Spondias axillaris) 1 ผล จะไดตน

กลามากถง 5 ตน การเพาะเมลดแบบไพรนนอาจเพาะให

งอกไดยาก เนองจากผนงของไพรนทำใหนำเขาไปสมผส

กบเมลดดานในไดนอย ดงนน ความเขาใจเกยวกบโครง

สรางของผลและเมลดจงมความสำคญในการตดสนใจเลอก

วธเพาะทเหมาะสมสำหรบเมลดแตละชนด

เมลดเปนสวนของพชทพฒนามาจากผนงของเซลลไขใน

รงไขของดอกหลงจากไดรบการผสมเกสรแลว เนองจาก

เมลดเปนผลผลตทไดจากการผสมพนธแบบอาศยเพศจงเปน

แหลงรวมของลกษณะทางพนธกรรมจากทงตนพอและตนแม

ซงเปนพนฐานของความหลากหลายทางพนธกรรมในประชากร

พช

เมลดประกอบดวย 3 สวนหลก ๆ ไดแก สวนเปลอก

หมเมลด เนอเยอสะสมอาหาร ตนออนและเปลอกหมเมลด

ชวยปองกนเมลดจากสภาพแวดลอมทไมเหมาะสมและยงมความ

สำคญตอการพกตวของเมลด สวนอาหารทสะสมอยใน

สวนของเอนโดสเปอรมหรอในใบเลยงนนจะเปนแหลงพลงงาน

ใหกบกระบวนการงอกและตนออนในชวงแรก ตนออนท

อยในเมลดประกอบดวย ยอดออน (plumule) รากแรก

เกด (radicle) และใบเลยง (cotyledons)

ผลเจรญมาจากสวนผนงของรงไขซงอาจจะจดออกเปน

กลมใหญ ๆ ไดแก ผลเดยว (ผลทเกดจากรงไขของดอก

เดยว) ผลกลม (ผลทเกดจากดอกเดยวซงมหลายรงไข

และผลทเกดจากแตละรงไขนจะรวมกนจนดเหมอนเปนผล

เดยว) ผลรวม (เกดจากรงไขของชอดอกทเบยดกนแนน

รวมกนคลายเปนผลเดยว) ในแตละกลมยงสามารถแบง

ชนดของผลออกไดอกหลายแบบ ดงตวอยางผลของพรรณ

ไมโครงสรางบางชนดทแสดงไวในหนาท 87

ไพรน

เมลด

เปลอกแขงหมเมลด

(เพอรคารป)

ใบเลยง

ตนออน

เมลด

การแกะเมลดของ มะกก (Spondias

axillaris) ออกจากผลทำไดคอนขาง

ลำบาก ดงนนหลงจากลางสวน

ของเนอผลออกไปแลว เมลดจะถก

เพาะพรอมกบผลทมลกษณะแขง

และหนา ซง ภายในผลนมเมลด

อยถง 5 เมลด

ผลทมลกษณะคลายผลโอคเปนลกษณะ

เฉพาะของพรรณไมในกลมกอสกล

QUERCUS (วงศ Fagaceae)

กาบหมผล

ใบเลยง

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา80

ควรเกบเมลดเมอไหร

ปาภาคเหนอของประเทศไทยในแตละเดอนจะมพรรณ

ไมหลายชนดทตดผล ดงนน จงควรออกไปเกบเมลดอยาง

นอยเดอนละครง ตนไมจะตดผลมากทสดในชวงปลายฤด

แลงและปลายฤดฝน (ดรป 3.1) แตในชวงฤดฝนจำนวนตน

ไมทตดผลมนอยลงความถในการออกเกบเมลดอาจลดลงได

สำหรบภาคเหนอของประเทศไทย ขอมลการตดผลของ

พรรณไมแตละชนด สามารถศกษาเพมเตมไดจากบทท 9 และ

หนงสอของ Maxwell และ Elliott (2001) สำหรบพนทอน

จะตองมการศกษาชพลกษณของตนไมในพนทกอนเรมเกบ

เมลด

เรมจากหาตนแมไมทจะใหเมลดและตดตามการเปลยน

แปลงบอย ๆ โดยเฉพาะหลงจากออกดอก เพอหาชวงเวลาท

เหมาะสมในการเกบผล เกบผลเมอสกเตมทกอนทผลจะถก

สตวกนหรอนำไปทอน เมลดทเกบเรวเกนไปจะไมสามารถ

พฒนาตอทำใหไมงอก ในขณะทผลทเกบชาเกนไปเมลดอาจ

ฝอไปกอนได

สำหรบผลทมเนอสามารถสงเกตไดวาผลสกหรอไมโดย

ดการเปลยนแปลงของสผล ซงจะเปลยนจากสเขยวเปนสท

สดขนเพอดงดดสตวทเปนตวกระจายเมลด เชน ผลของ

นางพญาเสอโครง (Prunus cerasoides) ซงเปลยนจากเขยว

เปนแดง ถาพบสตวเขามากนผลไมจะเปนสงทยนยนไดแน

นอนยงขนวาเมลดพรอมทจะเกบไดแลว สำหรบผลหรอฝก

ทมลกษณะแหงสามารถทสงเกตไดวาสกเมอผลเรมแตกออก

เชน ทองหลางปา (Erythrina subumbrans)

การเกบผลโดยการตดจากบนตนจะดกวาการเกบผลทตก

อยบนพน

บางครงการปนตนไมเพอตดผลอาจมความจำเปนแตไม

ควรจะทำตามลำพงและควรมอปกรณปองกนทกครง วธการ

ทสะดวกกวาในการเกบเมลดจากบนตน คอ ใชกรรไกรตดกง

ตดกบดามไมยาว ๆ หรอใชวธการเขยากงใหผลรวงแลวเกบ

เมลดจากพน

สำหรบตนไมทสงมาก ๆ การเกบผลรวงบนพนดน

อาจเปนเพยงทางเดยวททำได ในกรณนจะตองตรวจดใหแนใจ

วาเมลดไมเนา โดยการผาเมลดเพอตรวจดวาตนออนขางใน

มการเจรญดหรอไม และ/หรอ เอนโดสเปอรมยงแขงอย หรอ

เปลา (ถาม) อยาเกบผลหรอเมลดทมราขนมรอยกดแทะของ

สตวหรอรอยเจาะของหนอน เกบเมลดหรอผลจากพนเมอ

ผลทสกเตมทเรมตกลงสพน

เมลดสวนใหญสามารถ

เกบไดโดยใชกรรไกร

ตดทตดกบไมยาว

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา 81

การเลอกเกบเมลด

ความหลากหลายทางพนธกรรมเปนสงจำเปนตอสงม

ชวตทจะดำรงเผาพนธใหอยรอดในสงแวดลอมทมการเปลยน

แปลงตลอดเวลา การรกษาความหลากหลายทางพนธกรรม

ไวจงมความสำคญมากในการปลกปาเพออนรกษความหลาก

หลายทางชวภาพ

ดงนน ตนไมทปลกจงไมควรเปนตนไมทมสายพนธใกล

กนจนเกนไป ซงวธปองกนทดทสด คอ การเกบเมลดพนธ

จากตนแมหลาย ๆ ตนแทนทจะเปนตนเดยวกน ถาเมลดถก

เกบจากตนแมเพยงตนเดยวหรอไมกตน กลาไมทไดทงหมด

จะคลายคลงกน เมอโตขนในแปลงปลกและผสมกนเองจะทำ

ใหความหลากหลายทางพนธกรรมในรนถดไปลดลง การผสม

ขามตนทไมมความสมพนธแบบเครอญาตในแปลงจะทำใหรกษา

ความหลากหลายไวไดดกวา แตจะเกดเฉพาะในพนททมตนไม

ชนดนนขนอยในพนทใกล ๆ ตามธรรมชาต เทานน

หนวยงานในระดบนานาชาตหลายแหง (FAO, DFSC,

IPGRI, 2001) แนะนำวาในการรกษาความหลากหลายทาง

พนธกรรมในโครงการปลกปาควรจะตอง: 1) เกบเมลดจาก

ตนแมซงขนอยในพนทใกลแปลงปลก จำนวนมากตนทสด

เทาทจะทำได (ควรมาจากตนแม 25-50 ตน) 2) นำเมลดจำ

นวนเทา ๆ กนจากแตละตนมาผสมกนกอนททำการเพาะเพอ

ใหแนใจวามตวแทนจากตนแมทกตนเทา ๆ กน

จำนวนเมลดทเกบ

จำนวนเมลดทเกบขนอยกบจำนวนกลาไมทตองการ

อตราการงอก และอตราการรอดชวตของกลาไม การตดตาม

และบนทกขอมลดงกลาวจะชวยใหประมาณจำนวนเมลดทตอง

การทำไดถกตองยงขน

ขอควรระวงในการเกบเมลด

การออกเกบเมลดทกครงตองมการวางแผนและประสาน

งานกบผทำหนาทเตรยมเมลดและเพาะเมลดกอนลวงหนา

เนองจากเมลดเสยหายไดงายทงจากความแหงและ/หรอ

เชอราถาไมไดรบการดแลหลงเกบ ดงนน จงควรเพาะเมลดให

เรวทสดหลงจากเกบเมลด อยาปลอยเมลดตากแดดเพราะ

อาจแหงตาย และไมควรทงเมลดไวในทชน เนองจากอาจทำ

ใหเมลดเนาหรองอกกอนเวลาได

การบนทกขอมลการเกบเมลด

ทำเครองหมายตนไมทเกบเมลดเพอใหสามารถกลบไปยง

ตนเดมไดอก ถาไมสามารถระบชนดของตนไมไดใหเกบตว

อยางของใบและผลลงในแผงอด ทำใหแหงเพอนำไปใหนก

พฤกษศาสตรชวยในการจำแนกชนด เขยนชอวทยาศาสตร

หรอชอสามญ (ถาทราบ) วนทเกบ และหมายเลขอางองลง

บนกระดาษและใสกระดาษนนไวในถงทเกบเมลด

บนทกขอมลลงในแบบฟอรม (ตวอยางดานลาง) โดย

บนทกรายละเอยดทจำเปนเกยวกบเมลดทเกบในรนนนและ

เมลดนนไดผานกระบวนการใดบางตงแตวนทเกบจนกระทง

ถงถาดเพาะ ขอมลนจะชวยใหประเมนไดดขนวาทำไมเมลด

บางรนจงงอกไดดในขณะทบางรนไมงอก เพอนำขอมลดง

กลาวไปใชในการปรบปรงวธการเกบเมลดในอนาคต

หมายเลขชนด: หมายเลขรน:

แผนบนทกขอมลการเกบเมลด

วงศ:

ชนด: ชอสามญ:

วนทเกบ: ชอผเกบ:

หมายเลขตนไม: ขนาดเสนรอบวง:

เกบเมลดจากพนดน [ ] หรอเกบจากตน [ ]

สถานทเกบ: ความสง:

ชนดปา:

จำนวนเมลดทเกบโดยประมาณ:

รายละเอยดการเกบ/การเคลอนยาย:

การเตรยมเมลดกอนเพาะ: วนทเพาะ:

เกบตวอยางพช [ ]

บนทกสำหรบหอพรรณไม

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา82

ตอนท 3 - เตรยมผลและเมลด

การเตรยมเมลด

ปกตแลวเมลดจะถกแยกออกจากผลและทำความสะอาด

กอนการเพาะ เพราะถาไมกำจดสวนของเนอออกไปเมลด

จะถกเชอราทำลายไดงาย วธการทใชเตรยมเมลดนนขนอย

กบลกษณะของผล

ผลทมเนอ

ใชมดปอกเปลอกและเนอทหมเมลดออกใหมากทสดจาก

นนลางเนอทเหลอออกดวยนำ สำหรบผลทเนอคอนขางแขง

เชน เลยน (Melia toosendan) ใหแชผลไวในนำ 2-3 วน

เพอใหเนอนมลงพอทจะแยกเมลดออกได เมลดทกำจด

เนอออกไปดวยวธนจะงอกคอนขางเรวจงควรนำลงถาดเพาะ

ทนทหรอนำไปผานกระบวนการเกบรกษาเมลดเลย

บางชนดเมอเอาเนอออกไปแลวจะพบเมลดทมเปลอกแขง

ทเรยกวาไพรนหรอหนวยผลหมอยซงในเปลอกดงกลาวอาจม

เมลดเพยงเมลดเดยวหรอมากกวานน เชนนางพญาเสอโครง

(Prunus cerasoides) และ เลยน (Melia toosendan)

เมลดดงกลาวเมอนำไปเพาะจะตองกระเทาะเปลอกหมเมลด

ใหแตกออก เพอใหนำสามารถซมเขาไปถงเมลดภายในได

จงจะเกดการงอก ในการกระเทาะเปลอกหมเมลดนนอาจใช

คมหรอมดกระเทาะเบา ๆ โดยตองระวงไมใหเกดความเสย

หายกบเมลดทอยภายใน

ผลแหงทแตกเมอแก

ผลไมบางชนดทมลกษณะแขงแตจะแตกเปดออกเองเมอ

แกจดแบบฝกของพชตระกลถว เชน ทองหลางปา (Ery-

thrina subumbrans) ผลของพชพวกนเมอเกบมาแลว

ตองนำมาตากใหแหงจนแตกออกเอง จากนนจงเขยาให

เมลดรวงออกมา

ผลแหงทไมแตกเมอแก

ผลแหงบางชนดเมอแกจดจะไมแตกออกเอง เชน ฝกคน

(Cassia fistula) จงตองตดใหเปดออกดวยมด กรรไกร

หรอเครองมออน ๆ เมลดของผลแหงแบบอน ๆ เชน ผลท

มปก หรอผลแบบลกกอ สามารถนำไปเพาะในถาดเพาะได

ทงผล อยางไรกตามอาจตองมการตดสวนทไมจำเปนออก

กอนเพาะเมลด เชน ปกของผลกวม (Acer spp.) หรอสวน

จกหรอเปลอกนอกของผลกอชนดตาง ๆ (Quercus spp.

และ Castanopsis spp. ในวงศ Fagaceae)

รากแรกเกด

(radicle)

ยอดแรกเกด

(plumule)

ใบเลยง

(cotyledons)

โครงสรางเมลด

เปลอกหมเมลด

(testa)

หมายเลขชนด: หมายเลขรน:

แผนบนทกขอมลการงอก

ชนด:

วนทเพาะ: จำนวนเมลดทเพาะ:

การงอก วนท จำนวนวนหลงจากเพาะ

เมลดแรก

เมลดกลาง

เมลดสดทาย

จำนวนเมลดทงอก: เปอรเซนตการงอก:

ยายกลาวนท:

จำนวนกลาทยาย:

วนท จำนวนทงอก วนท จำนวนทงอก

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา 83

มะขามแป (ฝกแบบถว)

ชนดผลของตนไมปาบางชนดทพบในภาคเหนอของประเทศไทย

สารภปา (ผลแหงแตก)

มะยาง (ผลเมลดแขง)แหลบก, ตองหอม (ผลเมลดแขง)

ตนเปด (ผลแหงแตก)

ตาเสอทง (ผลแหงแตก)

รง (ผลเปลอกแขง)

ตวขน (ผลแหงแตก)

ตาเสอ (ผลแหงแตก)

กางขมอด (ฝกแบบถว)

กอตาหมหลวง (ผลเปลอกแขง)

มณฑาปา, มณฑาดอย (ผลกลม)

กอเดอย (ผลเปลอกแขง)

กอหมน (ผลเปลอกแขง)

การรจกชนดและประเภทของผลจะทำใหสามารถตดสนใจเลอกวธการ

แยกเมลดออกจากผลและการเพมอตราการงอกของเมลดไดดยงขน

เครอหวา, มะเดอใบใหญ (ผลไซโคเนย)

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา84

งานในเรอนเพาะชำ - การยายกลา

บนซาย - ดนผสมกบเปลอกถวลสงและขยมะพราว

เปนวสดปลกทเหมาะสำหรบการเจรญของกลาไมและระบายนำไดด

บนขวา - ตกตนกลาออกจากถาดเพาะดวยชอน

โดยใชมอจบบรเวณใบเพอไมใหเกดความเสยหายกบลำตน

ยายตนกลาใสในภาชนะปลกแลวกลบดวยวสดปลกอกครง

กระแทกภาชนะกบพนเบา ๆ เพอใหวสดปลกอยตว เตมวสดเพมถายงไมเตม

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา 85

การเกบรกษาเมลด

การเกบรกษาเมลดไวเปนเวลานานมกทำใหความมชวต

ของเมลดลดลง ดงนน สำหรบพรรณไมสวนใหญการเพาะ

เมลดทไดมาทนทจงเปนทางเลอกทดทสด อยางไรกตามการ

เกบรกษาเมลดอาจมความจำเปนดวยเหตผลหลายประการ

ประการแรกอาจตองมการเกบรกษาเมลดของพรรณไม

โครงสรางบางชนดเพอสงเมลดดงกลาวไปยงพนททหาเมลด

ไมชนดนนไมได

ประการทสองการเกบเมลดไวกอนจะชวยลดระยะเวลา

ทตองเลยงกลาของไมโตเรวไวในเรอนเพาะชำ เนองจากไม

โตเรวบางชนดอาจโตจนมขนาดไมเหมาะทจะใชปลกตามฤดกาล

ซงกลาไมเหลานตองไดรบการตดแตงเพอไมใหโตเกนภาชนะ

ปลก การดแลกลาไมพวกนนานเกนความจำเปนทำใหตอง

สนเปลองทงพนทและทรพยากรในเรอนเพาะชำ ดงนน การ

เกบรกษาเมลดไวสก 2-3 เดอนกอนเพาะจะทำใหตนกลาโต

ไดขนาดพอดกบฤดการปลกและไมตองเลยงตนกลานาน

เกนไป

ประการทสาม ตนไมบางชนดใหผลมากเพยงบางปและ

อาจไมตดผลเลยในปถดไป ดงนน จงตองมการเกบรกษา

เมลดของพรรณไมเหลานไวเพอใชเพาะในปทไมสามารถเกบ

เมลดใหมไดเพอใหสามารถผลตกลาไมของพรรณไมไดอยาง

สมำเสมอ

การเกบรกษาเมลดมวตถประสงคหลกเพอรกษาความม

ชวตหรอความสามารถในการงอกของเมลดไว ดงนน เมลด

จงตองไดรบการปองกนจากเชอราหรอแมลงทอาจทำใหเกด

ความเสยหายและตองเกบไวในสงแวดลอมทลดการหายใจ

และกระบวนการตาง ๆ ของเมลด เมลดของพชทเปนแบบ

ออรโทดอกซสามารถเกบไวไดเปนเวลานานในพนทเยนและ

แหง (หรอแมแตในตเยน) แตการเกบเมลดของพวกรคาลซ

แทรนทจะทำไดยากกวา

เมลดแบบออรโทดอกซและรคาลซแทรนท

เมลดแบบออรโทดอกซสามารถเกบไวไดโดยทำใหแหง

หรอไวทอณหภมตำ (สงกวาจดเยอกแขงเลกนอย) เพอ

รกษาความมชวตของเมลด

แตเมลดแบบรคาลซแทรนทจะถกทำลายไดงายเมอแหง

มากเกนไปหรออยทอณหภมตำ เมลดพวกนบางชนดไมม

เกบเมลดไวในโหลทปด

สนทพรอมเขยนปาย

แสดงรายละเอยดของ

เมลดภายใน

ระยะพกตวเลยและเมลดมกมอายคอนขางสน สวนใหญ

แลวถาเมลดมความชนตำกวารอยละ 60-70 หรอถกแช

แขงจะถกทำลายทงหมด โอกาสทจะเกบรกษาเมลดพวก

นจงเปนไปไดนอยมากหรอตองใชเทคโนโลยขนสงซงไมสามารถ

ทำไดในเรอนเพาะชำระดบชมชน ถาตองการศกษาหาวธ

เกบรกษาเมลดควรเรมจากการสบคนขอมลเกยวกบเมลดของ

พชทศกษาเพอใหแนใจวาเปนเมลดแบบออรโทดอกซ

การเกบรกษาเมลดแบบออโทดอกซ

การเกบรกษาเมลดโดยทำใหแหงทอณหภมปกตสามารถ

เกบเมลดไวไดนาน 12-24 เดอน แตถาตองการเกบไวนาน

กวานนอาจตองเกบทอณหภมตำ สำหรบการเกบรกษาเมลด

เพอการฟนฟปานนมกเปนการเกบไวในชวงเวลาสน ๆ จง

ไมจำเปนตองใชอณหภมตำ

การทำใหเมลดแหงโดยการตากแดดตดตอกนหลาย ๆ

วน จนกระทงเมลดมความชนระหวางรอยละ 5-10 หรอตำ

กวานน ความชนระดบนจะลดกระบวนการตาง ๆ ภายใน

เมลดและปองกนการเจรญของเชอรา เพอตรวจสอบวา

เมลดมความชนในระดบทตองการ ใหสมตวอยางเมลด ชง

นำหนก แลวนำไปอบทอณหภม 120-150 องศาเซลเซยส

เปนเวลา 1 ชวโมง จากนนนำเมลดมาชงอกครง ถานำหนก

ของเมลดลดลงไมเกนรอยละ 10 แสดงวาเมลดมความชนท

เหมาะสมแลว ตวอยางเมลดทนำมาทดสอบนเมอเสรจแลว

ใหแยกทงไป

หลงจากเมลดแหงแลวใหบรรจลงในขวด โดยใสเมลด

ใหเตมภาชนะบรรจเพอลดปรมาณอากาศ และความชนภาย

ในขวด การปดฝาภาชนะใหสนทมความสำคญมากในการ

ปองกนความชนและสปอรของเชอราทอาจเขาไปทำลายเมลด

ถาจำเปนตองเปดฝาภาชนะบอย ๆ ควรแยกเกบเมลดเปน

ถงเลก ๆ กอนใสลงในภาชนะเกบเพอเมลดจะไดไมตอง

สมผสกบอากาศและความชนทงหมด นอกจากน อาจใส

สารดดความชน เชน ซลกาเจล ลงในภาชนะเกบดวย

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา86

การทำลายการพกตวของเมลด

การพกตวเปนกลไกปองกนเมลดระหวางกระจายตวและ

ทำใหเมลดงอกในชวงเวลาทเหมาะสมของป (ดบทท 3)

อยางไรกตามในการผลตกลาไมในเรอนเพาะชำเรามกตองการ

ใหเมลดทงหมดงอกไดเรวทสด การพกตวเปนกลไกททำให

เมลดรอดชวตในธรรมชาตแตในเรอนเพาะชำการพกตวเปน

สงททำใหประสทธภาพในการผลตกลาลดลง ดงนน หลง

จากแยกเมลดออกจากผลแลวอาจตองใชวธการบางอยางเพอ

ทำลายการพกตว โดยวธการทใชจะขนกบกลไกการพกตว

ของเมลด

เมลดจะถกกระตนใหเรมงอกเมอตนออนทไดรบนำ ซง

ปกตแลวเปลอกหมเมลดทหนาและไมซมนำทำใหกระบวน

การดงกลาวเกดขนไมได ดงนน วธการงาย ๆ ทจะกระตน

ใหเมลดงอกได คอ การตดเปลอกหมเมลดออกบางสวน

ดวยมดหรอกรรไกรตดเลบ สำหรบเมลดขนาดเลกอาจทำ

เพาะเมลดหางเกนไป

สนเปลองพนทและ

ทรพยากรในเรอนเพาะชำ

เพาะเมลดในระยะทเหมาะสมทำใหอากาศ

ถายเทไดดและลดการแกงแยง

เพาะเมลดถเกนไปงายตอการเกดโรค

ระบาด กลาไมบงกนทำใหไดรบแสง

นอยและแกงแยงธาตอาหารกน

ใหเกดรอยแผล โดยขดเมลดเบา ๆ ดวยกระดาษทราย

ระหวางขดตองระวงไมใหตนออนทอยดานในถกทำลายไป

ดวย การแชเมลดในนำรอนหรอกรดซลฟรกอาจใหผลใกล

เคยงกบการขดใหเปนรอย แตตนออนมโอกาสถกทำลายได

มากกวา

เปลอกของเมลดพชบางชนดนอกจากจะกนนำเขาแลวยง

แขงเกนกวาทตนออนจะสามารถแทงทะลออกมาได ใน

กรณนควรแชเมลดในกรดกอนเพาะ แตกรดอาจฆาตน

ออนทอยภายในได ดงนน ตองแชเมลดในกรดนานพอทจะ

ทำลายเปลอกหมเมลดแตตองไมทำลายใบเลยงและตนออน

การงอกของเมลดบางชนดถกยบยงโดยสารเคม การ

กระตนใหเกดการงอกจงตองกำจดสารดงกลาวกอน ถา

หากสารนนอยในบรเวณเนอของผลให แกะเมลดออกจาก

ผลทนททเกบมาเพอลดปญหาดงกลาว แตถาหากสารยบยง

การงอกอยในเมลดจะตองลางเมลดแลวผงใหแหงหลาย ๆ

ครง

ความหนาแนนในการเพาะเมลด

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา 87

ตอนท 4 - เพาะเมลด

การงอกประกอบดวยกระบวนการ 3 ขนตอน เรมจากการดดนำเขาไปในเมลดทำใหเมลดพองขนและดนเปลอกหมเมลด

ใหเปดออก อาหารทสะสมไวในใบเลยงถกสงไปยงรากและยอดของตนออน ซงคอย ๆ โตขน ขนสดทายรากและยอดของ

ตนกลาแทงผานเปลอกหมเมลดออกมา ซงในการเพาะเมลดนนจะถอวาเมลดงอกเมอสงเกตเหนตนหรอรากงอกออกมา

การนำกลาไมออกจากถาดเพาะเปนขนตอนสดทายของการเพาะเมลด ซงชวงเวลาทจะเรมเพาะนนขนอยกบฤดกาลตดผล

ของพชแตละชนด แตสำหรบเมลดทถกเกบรกษาไว เวลาทเรมเพาะจะขนกบอตราการเจรญของกลาไมและระยะเวลาทตอง

ใชในการเจรญเตบโตจนพรอมปลก

ปจจยหลกทมผลตอการงอกของเมลดม 3 ประการ ไดแก ความชน อณหภม และแสง สภาพแวดลอมในการเพาะท

เหมาะสมจะทำใหเมลดงอกไดเรวและพรอมเพรยงกน ซงสงผลดตอการดแลกลาตอไป กลาไมทงอกใหมคอนขางเปราะบางและ

อาจเสยหายไดงายทงจากการเกดโรค การเคลอนยาย การเปลยนแปลงสภาพแวดลอมและสตวทกนตนกลา ดงนน

ชวงนจงตองดแลอยางใกลชดเพอปองกนปญหาทอาจเกดขน

คณภาพของเมลดทเพาะ

เมลดพนธทมคณภาพเปนสงทมความสำคญในการผลต

กลาไม เมลดทนำมาเพาะตองไมมเชอรา รอยกดแทะจากสตว

หรอรจากการเจาะของหนอน แมลง สำหรบเมลดขนาดใหญ

วธทเรวทสดในการคดเลอกเมลด คอ การแชเมลดลงในนำ

นาน 2-3 ชวโมง จากนนจงคดเมลดทลอยนำออกทงไป (เมลดท

ลอยนำมกเปนเมลดท สวนของตนออนและใบเลยงถกทำลาย

จงทำใหกลวงและเบา) การเพาะเมลดทไมมคณภาพนนนอก

จากจะเสยทงเวลาและพนทในเรอนเพาะชำแลวยงอาจทำให

เกดโรคระบาดขนในเรอนเพาะชำอกดวย

วธเพาะเมลด

นำเมลดใสลงในถาดเพาะทบรรจวสดปลกทเหมาะสม

ถาดควรมความลก 6-10 เซนตเมตร และตองมรระบายนำทด

วสดเพาะทดตองชวยพยงตนกลาระหวางการเจรญเตบโตโปรง

เพอใหระบายนำและอากาศไดด ถาวสดปลกระบายนำไมด

นำทขงจะทำใหรากเนาและเกดโรคไดงาย การใชดนเพยงอยาง

เดยวเปนวสดปลกมกทำใหเกดปญหาดงกลาว เพราะดนท

แนนเกนไปจะมผลยบย งการงอกและการเจรญของกลา

ดงนน วสดปลกทดควรมาจากสวนผสมระหวางดนปาและ

อนทรยวตถ เชน ฟางขาว ขยมะพราว

วสดเพาะทหนวยวจยการฟนฟปาแนะนำ ไดแก ดนจากปา

2/3 สวนผสมกบขยมะพราว 1/3 สวน สำหรบเมลดขนาด

เลกทเปนโรคเนาคอดนไดงายควรใชดนปาผสมทรายหยาบใน

อตราสวนครงตอครง ในวสดเพาะควรมดนปาเปนสวนผสม

อยดวยเสมอ เนองจากดนเปนแหลงของเชอราไมคอไรซาซง

เปนประโยชนตอการเจรญของตนกลา ในการเพาะไมตองใส

ปยลงในวสดปลก

เมลดขนาดเลกและขนาดกลางเมอหยอดลงในถาดเพาะ

แลว ใหกลบดวยวสดปลกลกประมาณ 2-3 เทาของเสนผา

ศนยกลางเมลด เพอปองกนเมลดจากสตวและกนไมใหเมลด

แหงจนเกนไป นอกจากนน ยงชวยกนไมใหเมลดกระเดน

ระหวางการรดนำดวย ถาหากพบปญหาการเขาทำลายเมลด

จากหนและกระรอกใหคลมถาดเพาะดวยตะแกรงลวด

ถาเมลดอยใกลกนจนเกนไป กลาไมจะออนแอและเกด

การระบาดของโรคไดงาย จงควรเพาะเมลดโดยใหมระยะหาง

ประมาณ 1-2 เซนตเมตร (หรอมากกวานนสำหรบเมลดขนาด

ใหญ) เพอไมใหตนกลาขนแนนเกนไป รดนำเบา ๆ ทนทหลง

จากนำเมลดลงถาดเพาะและรดนำอยางสมำเสมอ ควรใช

กระบอกฉดนำหรอฝกบวทมรขนาดเลกในการรดนำเพอไมให

ดนแนน ไมควรรดนำมากเกนไปเพราะจะทำใหเกดเชอราได

งาย วางถาดเพาะไวในทรมเพอกนไมใหตนกลาและใบไหม

สำหรบเมลดขนาดใหญทมอตราการงอกสง เชน กอตา

หมหลวง (Quercus semiserrata) สามารถเพาะเมลดลงใน

ถงปลกถงละ 1 เมลดพรอมวสดปลกไดเลย

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา88

การปองกนการเกดโรคโคนเนา

โรคโคนเนาเปนชอรวมทใชเรยกโรคพชทเกดจากเชอโรค

ในดนซงเขาทำลายเมลดทกำลงงอกและตนกลาอายนอย ถา

เกดโรคดงกลาวในเมลดทงอกจะทำใหมลกษณะนมและเปลยน

เปนสนำตาลหรอสดำ จากการศกษา พบวา ตนกลาทเพาะจะ

มความเสยงตอโรคโคนเนามากทสดในชวงหลงของการงอก

โดยจะเกดกบสวนทอยใตดน ตนกลาทเปนโรคจะมลกษณะ

เหมอนถกบบบรเวณโคนตน บรเวณดงกลาวจะเปลยนเปน

สนำตาลในภายหลง

โรคโคนเนา

ถาโรคดงกลาวมการระบาดมากใหใชยาฆาเชอราในการ

กำจด ถงแมวาการใชสารเคมอาจไมใชสงทดแต การใชยาฆา

เชอราเพยงเลกนอยเมอมการระบาดอาจเปนเพยงทางเดยวทจะ

สามารถรกษากลาไมในชดนนไวได มฉะนนอาจตองรอไปจนถง

ปหนาถงจะไดเกบเมลดอกครง

สำหรบพชทเกดโรคโคนเนาไดงาย เชน มะเดอ หนวยวจย

การฟนฟปาจะใชทรายผสมกบดนในอตราสวน 50 : 50 โดย

ไมใสขยมะพราว เนองจากขยมะพราวทำใหกลาไมมโอกาส

เกดโรคโคนเนาไดมากขน หรออาจพนยากนราลงบนผวดน

หลงจากนำเมลดลงถาดเพาะและพนอกครงหลงจากเพาะเมลด

แลวหนงเดอน

โรคโคนเนาเกดขนจากเชอราหลายชนด โดยสามารถสงเกตอาการของโรคไดจากสของลำตนบรเวณ

คอรากทเปลยนเปนสนำตาล เมออาการมากขนใบจะเรมเหยว จากนนลำตนจะลมและกลาไมจะตายในทสด

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา 89

ตอนท 5 - ยายกลา

ถงพลาสตก (9 x 2.5 นว)

ราคาถกแตใชไดเพยงครง

เดยวและอาจทำใหรากงอ

กระถางดดรากของ REX มสน

ในแนวตงดานในกระถางทำให

รากงอกลงในแนวดง

กระถางดดรากแบบ

หลอดเหมาะกบการ

ใชอากาศควบคมราก

การปลกกลาไม

การปลกกลาไมอาจทำได 2 วธไดแก 1) ปลกลงแปลง

ดน และ 2) ปลกลงภาชนะปลก สำหรบการฟนฟปานนวธ

ปลกในภาชนะมความเหมาะสมมากกวา เนองจากการขดตน

กลาออกจากดนและขนยายไปยงพนทปลกโดยไมมอะไรหอ

หมรากนนจะทำใหกลาไมตายระหวางการขนสง จากการทด

ลอง พบวาอตราการเจรญเตบโตของกลาไมทขนยายโดยไม

ไดอยในภาชนะปลกนนตำกวากลาไมทเพาะในภาชนะปลกอยาง

มนยสำคญ

การปลกกลาไมในภาชนะปลกนน จะเพาะเมลดในถาด

เพาะกอนทจะยายลงปลกในภาชนะทเตรยมไว เพอเลยงให

โตไดขนาดสำหรบการนำไปปลกในแปลง ภาชนะปลกชวย

ลดความเสยหายระหวางขนยายตนกลาไปยงพนทปลก นอก

จากน รากของกลาไมทอยในดนเดมจะชวยลดความเครยด

ของพชทเกดขนจากการปลกลงแปลงอกดวย

ภาชนะปลก

ภาชนะปลกตองมขนาดใหญพอทกลาไมจะพฒนาระบบ

รากอยางสมบรณนนคอมความยาวและจำนวนพอเหมาะ ม

รระบายนำเพยงพอ นำหนกเบา ราคาไมสงนกและหาไดงาย

ในทองตลาด

ถงพลาสตกขนาด 9 x 2.5 นว เปนภาชนะปลกทหนวย

วจยการฟนฟปาพบวามความเหมาะสมสำหรบการผลตกลาไม

เกอบทกชนด ถงแบบนแขงแรง มนำหนกเบา และราคาถก

ขอเสยของการใชถงดำเปนภาชนะปลก คอ ถงยบตวไดงาย

โดยเฉพาะอยางยงระหวางการขนสง ซงอาจทำใหรากของ

กลาไมเสยหายไดระหวางการปลก นอกจากน รากของตน

กลาอาจขดงอทกนถง ซงตนไมทมรากคดงอนจะลมไดงาย

เมอมพาย นอกจากน รากอาจงอกผานรระบายนำลงไปใน

ดนใตภาชนะปลกทำใหรากอาจขาดเมอขนยายและเกดความ

เสยหายได การแกปญหาทอาจเกดขนในการดแลตนกลา

ในเรอนเพาะชำจะอธบายอกครงในตอนท 7

กระถางดดราก

กระถางดดราก (Root trainers) คอ กระถางพลาสตก

ทมสนอยดานในตามแนวตงเพอทำใหรากของกลาไมเจรญลง

ดานลาง ลดการขดงอของราก กระถางดดรากของ REX

เปนชนดทผลตในเมองไทยและสามารถหาไดงาย ในแตละ

ชดประกอบดวยกระถางพลาสตกจำนวน 24 ใบ ทมสนดาน

ในและรระบายนำขนาดใหญเหมาะสำหรบควบคมความยาว

ของราก (ตอนท 7) ภาชนะปลกแบบนกนพนทนอยกวาถง

พลาสตกและสามารถนำกลบมาใชใหมได รปทรงคงตวชวย

ปองกนระบบรากของกลาไมระหวางขนสงดวย

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา90

การเตรยมวสดปลก

วสดปลกทดควรมความพรนเพอใหระบายอากาศและนำ

ไดด ตองชวยพยงรากของกลาไมเมอเจรญเตบโตตองม

อากาศ นำ และสารอาหารทเพยงพอเพราะรากของกลาไม

ทอยในภาชนะจะถกจำกดอยในวสดปลกเทานน

วสดดงกลาวจงตองสามารถอมนำไวไดพอสำหรบกลาไม

แตจะตองไมมากจนเกนไป ดนจากปาเพยงอยางเดยวเปน

วสดปลกทไมดนก เนองจากดนมกจะแนนเกนไปทำให

ระบายนำไดไมดและรากเนาไดงาย

อยางไรกตาม ในการเตรยมวสดปลกควรผสมดนจาก

ปาดวยทกครง เนองจากดนเปนแหลงของสปอรเชอรากลม

ไมคอไรซาซ งมประโยชนตอการเจรญเตบโตของกลาไม

ผสมดนจากปาเขากบอนทรยวตถ เชน ขเถาแกลบ ขย

มะพราว เปลอกถวลสง ปยคอกทหมกจากวสดในทองถน

หรอทรายหยาบ การผสมดนกบวสดเหลานจะเพมความ

พรน ทำใหระบายนำและอากาศไดดขนและทำใหวสดปลก

ไมแนนเกนไป วสดทนำมาผสมนควรเปนสงทหาไดงายใน

ทองถนตลอดทงปและมราคาถก

รอนดนและอนทรยวตถดวยตะแกรงหยาบ เพอแยก

หนและวสดขนาดใหญออก จากนนผสมใหเขากนดวยพลว

เกบวสดปลกทเตรยมแลวใหมความชนอยาใหแหงเกนไป

สวนผสมของวสดปลกทพบวาเหมาะสมกบการเจรญของ

กลาไม ไดแก ดนจากปาผสมกบเปลอกถวลสง และ ขย

มะพราวในอตราสวน 2 : 1 : 1

ไมควรนำวสดปลกทใชแลวกลบมาใชอกโดยเฉพาะอยาง

ยงวสดปลกทแยกออกมาจากกลาไมทไมแขงแรงหรอเปนโรค

เพราะอาจทำใหเกดการระบาดของโรคในเรอนเพาะชำได

กรอบ 6.1 - การผลตกลาไมโดยไมใชเมลด : กลาไมธรรมชาต

การเตรยมกลาไมในเรอนเพาะชำจากการเพาะเมลดโดยปกตจะใชเวลาอยางนอย 18 เดอน เพราะตองรอใหตนไม

ตดผลและเมลดงอกเปนเวลานาน ดงนนอกทางหนงทอาจเพมการผลตกลาไมไดกคอการขดกลาไมทมอยในธรรมชาต

มาดแลในเรอนเพาะชำ โดยปกตแมไมแตละตนจะใหกลาไมจำนวนมากซงถาปลอยใหเจรญเตบโตตอไปในพนทสวนใหญ

จะตายกอนเจรญเปนไมใหญ ดงนนการขดกลาไมบางสวนเพอมาดแลตอในเรอนเพาะชำจงไมมผลตอการขยายพนธของ

ตนไมนนแตอยางใด กลาไมทถกขดจากปาถานำไปปลกในพนทเปดทนทตนไมมกจะตาย จงจำเปนตองยายกลาดงกลาว

มาเลยงในเรอนเพาะชำและทำใหแกรงกอนนำไปปลกในแปลงตอไป

เชดศกด เกอรกษ (2545) ไดทดลองนำกลาไมธรรมชาตมาใชในการผลตกลาของพรรณไมโครงสราง พบวา กลาไมทขด

ออกมาจากธรรมชาตควรเปนตนทอยในรศม 5 เมตรจากตนแมเนองจากกลาไมพวกนไมสามารถแกงแยงปจจยสำคญในการ

เจรญเตบโตกบตนแมไดและจะตายในทสด

การศกษาน แนะนำใหขดกลาไมในชวงตนฤดฝน ขณะทดนออนนมเพอใหรากเสยหายนอยทสดกลาไมควรมความสงไม

เกน 20 เซนตเมตร เนองจากตนทโตกวานจะบอบซำจากการยายปลกมากกวาและมอตราการตายสง

การตดแตงกลาไมหลงจากขดขนมาจะชวยลดอตราการตาย และเพมอตราการเจรญเตบโตของลกไมใหดขน ตดลำตน

ของกลาไมออกประมาณหนงในสามหรอหนงในสอง โดยใหตดเฉยงประมาณ 45 องศา เหลอยาวประมาณ 5 เซนตเมตร

รดใบออกประมาณครงหนง เลมรากแขนงออกบางสวนเพอนำกลาไมลงปลกในถงดำทบรรจวสดปลกแลว ขนาด 9 x 2.5 นว

ไดสะดวก

วางกลาไมทไดไวในทรมจด มแสงประมาณรอยละ 20 เปนเวลา 6 สปดาห จากนนจงเรมกระบวนการดแลและทำกลาไม

ใหแกรงเชนเดยวกบกลาไมทเพาะจากเมลด

วธการนสามารถยนระยะเวลาในการผลตกลาไมไดหลายเดอนหรออาจถงหนงปเมอเทยบกบการผลตโดยเพาะเมลดใน

เรอนเพาะชำ

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา 91

ปรมาณวสดปลกทตองเตรยม

การเตรยมวสดปลกใหเพยงพอกบความตองการเปนสง

สำคญสำหรบการผลตกลาไม ถงพลาสตก (ขนาด 9 x 2.5

นว) 2,000 ถง จะตองใชดนปา 1 ลกบาศกเมตร และ

อนทรยวตถอก 1 ลกบาศกเมตร ซงสามารถคำนวณ

ปร มาณของว สด ปล กท ใช ได จากสมการด านล า ง

ปรมาตรของวสดปลกทตองการ = รศมของภาชนะปลก2

x ความสงของภาชนะปลก x 3.14159 x จำนวนภาชนะทใช

การบรรจวสดปลกลงภาชนะปลก

วสดปลกทจะบรรจลงถงตองชนแตไมเปยกมากเกนไป

ถาแหงไปใหฉดดวยนำเลกนอย สำหรบกลาขนาดเลกใหใส

วสดปลกใหเตมถง จากนนกระแทกเบา ๆ เพอใหวสดปลก

อยตว แลวเตมวสดปลกใหเตมถงอกครง วสดปลกทบรรจลง

ในถงนไมควรใหแนนเกนไป เพราะจะไปยบยงความสามารถ

ในการงอกของรากและลดการระบายนำ แตถาหลวมเกนไป

กอาจทำใหถงโคนลมไดงาย

สำหรบการปลกพรรณไมทมเมลดขนาดใหญใหใสวสดปลก

ลงไปประมาณครงถง จากนนจงวางเมลดลงไปและกลบดวย

วสดปลกอกครง

ลกษณะของวสดปลก

พนทของโพรงหรอรพรนในวสดปลกมความสำคญ

เทา ๆ กบสวนทเปนของแขง เชน อนภาคดน ชองวาง

ทเชอมตอกนอยในดนเปนทอสงอากาศและนำใหแก

ระบบรากของพช การผสมดนจากปากบวสดอน ๆ

เชน ขยมะพราวหรอเปลอกถวลสง จะทำใหวสดปลก

มรพรนมากขน

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา92

กรอบ 6.2 - การผลตกลาไมโดยไมใชเมลด : การปกชำ

กงชำมกโตจนมขนาดพรอมปลกลงแปลงไดเรวกวากลาไมทเพาะจากเมลด นอกจากนเมอนำไปปลกแลวตนไมทไดจะ

ใชเวลานอยกวาในการเรมใหผล ซงนบเปนคณสมบตทตรงกบความตองการของวธพรรณไมโครงสราง อยางไรกตามกงชำม

ลกษณะทางพนธกรรมเหมอนกบตนแมทงหมด ดงนน ในการเตรยมกงชำควรตดกงมาจากตนแมหลาย ๆ ตนเพอรกษาความ

หลากหลายทางพนธกรรม วธการนเปนอกทางเลอกหนงนอกเหนอจากการใชกลาไมธรรมชาตในการผลตกลาไม สำหรบ

พรรณไมทไมคอยมเมลดหรอเพาะไดยาก การผลตกงชำเพอการคาอาจใชเทคโนโลยทมราคาแพงเพอผลตกลาไมใหได

ในปรมาณมาก ๆ แตในเรอนเพาะชำขนาดเลกการใชวธการงาย ๆ อาจประสบความสำเรจไดเชนเดยวกน เชน ในหนงสอแนะ

นำการผลตกลาไมดวยวธการงาย ๆ ของ Longman และ Wilson (1993) สำหรบประเทศไทย สภาวรรณ วงศคำจนทร

(2003) นกศกษาระดบปรญญาเอกไดทำการวจยปรบปรงวธการงาย ๆ ในการใชถงพลาสตกเพอการผลตกงปกชำโดยไดให

คำแนะนำดงน :

ตดกงสวนทแกหรอออนเกนไปทง

เลอกเฉพาะกงทมขอซงมใบหรอตาตดอย

ถงยอยทซอนอยในถงใหญรกษาความชนได

รอยเปอรเซนต ในระหวางทรอใหกงชำแตกราก

“เลอกตดกงทแตกใหม (สเขยวและเปลอกเรยบ)

ขนาดปานกลางจากตนแมไมหลาย ๆ ตน โดยใชกรรไกร

ตดกงใสลงในถงพลาสตกทมนำอยเลกนอย นำกลบมาท

เรอนเพาะชำทนท จากนนตดกงใหมความยาวประมาณ

10-20 เซนตเมตร โดยตดสวนของกงทแกเกนไปและยอด

ออนทงไป ถาตนไมชนดทนำมามตาทกขอและมชวง

ระหวางขอยาวพอสมควร ใหตดกง โดยแตละทอนมหนง

ขอ แตถาชวงระหวางขอสนอาจตดกงใหแตละทอนม 2-3

ขอ ตดปลายใหเฉยงทงสองดาน ตดใบออกประมาณ

รอยละ 30-50 แชกงทเตรยมเสรจแลวลงในสารละลาย

เบนเลท (benlate 3 กรม/นำ 10 ลตร) นาน 5-10 นาท

เพอปองกนเชอรา

ในการกระตนใหกงชำออกรากสวนมากจำเปนตองใช

ฮอรโมนกระตน ตนไมแตละชนดจะตอบสนองตอฮอรโมน

ตางชนดกน ดงนน อาจตองทดสอบหาฮอรโมนทเหมาะสมสำหรบ

ตนไมแตละชนด สวนมากฮอรโมนสำเรจรปทมออกซน

สงเคราะห IBA และ NAA มกมประสทธภาพในการกระตน

ใหเกดราก ฮอรโมนนมกอยในรปผงสามารถโรยลงบรเวณรอย

ตดบาง ๆ ตามวธการใชทระบไวขางกลอง

ผสมทรายกบขเถาแกลบในอตราสวน 1:1 เปนวสดชำ

บรรจลงในถงพลาสตกขนาดเลก ปกกงทเตรยมไวลงในถงชำ

รดนำและกดลงบรเวณโคนกงเบา ๆ ใหวสดชำแนน นำถงทมกง

ชำบรรจลงถงพลาสตกขนาดใหญ (20 x 30 เซนตเมตร) ถงละ

10 กง เตมนำลงไปประมาณ 1 ลตร แลวปดถงใหแนนจะทำให

ในถงมความชนถงรอยเปอรเซนต เลยงกงชำไวในถงจนกวาราก

จะงอกและทำหนาทดดนำเลยงกงชำได ตดปายแสดงชนดของ

กงชำ วนทชำ ในแตละสปดาหเตมนำเพมถาหากจำเปน บนทกวา

มกงชำงอกรากและแตกยอดกกง เกบกงทตายและใบทแหงรวง

ออกจากถง เมอรากและยอดของกงชำเจรญเตมทแลวจงยายกง

ชำลงถงขนาด 9 x 2.5 นว กอนดแลตนกลาเชนเดยวกบกลาไม

ทเตรยมจากเมลด”

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา 93

ดานลางและขวา - การตดแตงรากเปนสงท

จำเปนเพอปองกนไมใหรากงอกทะลลงไปใน

ดนดานลางภาชนะปลก และยงชวยใหราก

ในภาชนะปลกแตกกงและพฒนามากขน

บน - พนทวางกลาไม กออฐหรอใชไมไผทำเปนขอบของพนทวาง

กลาเพอชวยพยงใหภาชนะปลกตงอยได

ลางซาย - การรดนำเปนสงทตองใชทกษะ ใชฝกบวทมรละเอยด

เพอใหไดหยดนำขนาดเลกจะไดไมกระแทกดนจนทำใหดนแนน

ลางขวา - ใสปยแบบละลายตวชาเชน ออสโมโคท (osmocote)

เพอเรงการเจรญของตนกลา

งานในเรอนเพาะชำ : การดแลกลาไม

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา94

งานในเรอนเพาะชำ - การดแลกลาไม

บนซาย - หนอนผเสอกลางคนบนตนสลนก (Balakata baccata)

กำจดไดโดยการเกบออกดวยมอหรอใชยาฆาแมลง

บนขวา - กำจดวชพชกอนทจะโตเกนไป

กลางขวา - มอสและลเวอรเวรตสามารถขนไปคลมภาชนะไดอยาง

รวดเรว

กลางซาย - ราสนมบนใบของ หมอนหลวง (Morus macloura)

กำจดตนกลาทเปนโรคหรอฉดยาฆาเชอรา

บน - การตดแตงตนกลาเปนหนงในวธการควบคมคณภาพกลาไม

ซาย - การตดตามการเจรญและการตายของกลาไมทำให

สามารถพฒนาการผลตใหมประสทธภาพมากขน

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา 95

1. 2. 3. 4.

5. 6. 7.

1.

2.

3. 4. 5.

6.

เทคนคการยายกลา 1. เจาะหลมสำหรบราก

2. ยกตนกลาออกจากถาดเพาะโดยจบตรงสวนใบ

3. วางตนกลาลงในหลมแลวเตมวสดปลกใหเตม

4. กระแทกใหวสดอยตว

5. เตมวสดปลกถาจำเปนโดยเวนระยะจากปากถง

ประมาณ 1-2 เซนตเมตร (6)

1. วสดปลกบรรจไมเตมถงทำใหปากถงพบลง

ทำใหนำลงไปไมได

2. รากตนกลางอทำใหตนไมทไดโคนลมงาย

3. ตนกลาไมอยกลางภาชนะปลก

4. วสดปลกหลวมเกนไป

5. วสดปลกแนนเกนไป

6. วสดปลกแนนพอด

7. ตนกลาทปลกอยางถกตอง

ปญหาของการยายกลาลงภาชนะปลก

การยายกลา

การยายกลา คอ การยายกลาไมจากถาดเพาะลงส

ภาชนะปลก กลาไมทเพงงอกนนเปราะบางจงตองปฏบต

อยางระมดระวงเพอไมใหเกดความเสยหายแกลำตนและไม

ใหรากแหง เวลาทเหมาะสมสำหรบการยายกลา คอ ชวง

เยน โดยตองทำในทรม

บรรจวสดปลกลงภาชนะแลวรดนำเลกนอย จากนน

เจาะวสดใหเปนหลมดวยชอนใหใหญพอทจะใสรากลงไปได

โดยไมทำใหรากงอ ใชนวชและหวแมโปงจบตนกลาบรเวณ

ใบเบา ๆ คอย ๆ ตกตนกลาขนจากถาดเพาะดวยชอน วาง

รากตนกลาลงในหลมทเตรยมไว แลวเตมวสดปลกใหเตม

กระแทกถงปลก 2-3 ครง เพอใหวสดปลกแนนและอยตว

มากขน ถาวสดปลกนอยไปใหเตมจนกระทงเหลอระยะจาก

ปากถง 1-2 เซนตเมตร กดวสดปลกเบา ๆ เพอใหมนใจวา

ตนกลาจะไมลมและอยกลางภาชนะปลก

การเลยงกลาไม

การเลยงกลาไม หมายถง ชวงเวลาทกลาไมไดรบการ

ดแลในเรอนเพาะชำตงแตการยายลงภาชนะปลกจนกระทงนำ

ไปปลกในพนท

หลงจากยายกลาลงในภาชนะปลกแลวตองวางกลาไมไว

ในทรม และรดนำผสมปยยเรยเจอจาง (ยเรย 1 ชอนชาใน

นำ 20 ลตร) วนละ 2 คร ง เปนเวลา 2 สปดาห

ถาใชถงพลาสตกเปนภาชนะปลกจะตองคอยดวาถงตงด

หรอไมและตองวางไมเบยดกนเกนไป ในชวงแรกถงปลก

อาจสามารถวางชดกนไดแตเมอตนกลาโตขนควรขยบถงปลก

ใหหางจากกน 1- 2 เซนตเมตร เพอไมใหตนกลาบดบงแสง

กนเอง แยกถงปลกออกเปนแถวโดยใชไมไผกน

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา96

รดนำเองดกวาการใชระบบพนนำดวยสปรงเกอร

เนองจากสามารถประเมนความตองการนำของ

กลาไมแตละชนดไดดกวา โปรดสงเกตลกษณะ

การจดวางกลาไมในภาพซงใชไมไผมาชวยในการ

แยกกลาไม เพอกนไมใหตนกลาบงแสงกนเอง

การใหแสง

หลงจากการยายกลาใหนำกลาไมวางไวในทรมทมแสง

ประมาณรอยละ 50 เพอปองกนใบไหมและเฉา เตรยมพนท

โดยใชตาขายกนแสงตดกบกรอบขนาด 0.5-2.5 เมตร แขวน

ไวเหนอตนกลา ตาขายกนแดดนมหลายเกรดขนอยกบปรมาณ

ของแสงทผาน สามารถหาซอไดทวไปในรานอปกรณทางการ

เกษตร แตถาหากหาซอไมไดหรอราคาแพงเกนไปอาจใช

วสดในทองถน เชน ทางมะพราว ไมไผ หรอ แมกระทง

หญาแหงแทนได อยางไรกตาม ตองระวงไมใหรมเกนไป

เพราะถากลาไมไดรบแสงนอยกวารอยละ 50 จะทำใหกลาไม

ยดสงแตออนแอทำใหเกดโรคไดงาย

ถงแมวาจะยายลงภาชนะปลกแลว แตกลาไมยงอาจ

ตายไดถาอยกลางแดดหรออณหภมสงเกนไป เพอลดปญหา

ดงกลาว จงควรวางกลาไมในทรมจนกวาจะถงเวลาทำใหแกรง

การรดนำ

การรดนำเปนสงทสำคญมากในการดแลกลาไมในเรอนเพาะ

ชำและเปนงานทตองการทกษะทไดรบการฝก ภาชนะปลกแต

ละใบสามารถเกบนำไดในปรมาณไมมากนก ถาหากไมได

รดนำกลาไมนานกวาหนงวนในชวงฤดแลงกลาไมอาจแหงตาย

ได แตในทางตรงกนขาม ถานำมากเกนไปอาจเกดนำขงกอ

ใหเกดความเสยหายไดเชนเดยวกน

เรอนเพาะชำกลาไมเพอการคาขนาดใหญมกมระบบการให

นำแบบฉดพนละอองนำซงตอกบทอประปาโดยตรงทำใหไมตอง

ใชแรงงานมากนก แตสำหรบเรอนเพาะชำกลาไมขนาดเลกท

ผลตพรรณไมทหลากหลายชนดซงมความตองการนำแตกตาง

กน การรดนำดวยมอโดยใชบวรดนำหรอสายยางทมฝกบวร

ละเอยดจะเหมาะสมกวาและผททำหนาทรดนำสามารถตรวจ

สอบความชนของกลาไมแตละรนแตละชนด เพอปรบปรมาณ

นำใหเหมาะสมไดมากขน

ในการรดนำนนจะตองประเมนดวยวาควรใหนำแกกลาไม

มากนอยเพยงใด ถาหากวาวสดปลกยงชนอยอาจไมจำเปน

ตองรดนำซำ แตถาผวหนาของวสดปลกเรมแหงแสดงวา

ตองใหนำแกกลาไมแลว ถาพบวาภาชนะปลกมมอสหรอ

ลเวอรเวรตขนอยแสดงวาวสดปลกมความชนสงเกนไป ตอง

ลดปรมาณนำลง ถอนมอสและลเวอรเวรตทขนอยออกทง

เพราะพชทงสองจะทำใหนำซมลงไปดานลางนอยลง

สำหรบเรอนเพาะชำกลางแจง การใหนำแกตนกลาอาจ

แตกตางกนไปตามฤดกาล เชน ในชวงฤดฝนอาจไมตองรดนำ

เลย ในขณะทฤดแลงอาจตองรดนำตนกลาถงวนละสองครง

ดงนน การใหคนเปนผควบคมการใหนำจงดกวาการใหนำ

อตโนมต

การใหนำกลาไมควรทำในตอนเชาตรหรอตอนเยน โดย

ควรมการจดตารางการรดนำทเปนระบบ เจาหนาททรบผดชอบ

ในการรดนำกลาไมตองจดบนทกวนและเวลาในการรดนำทกครง

ตอนท 6 - การดแลกลาไมในเรอนเพาะชำ

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา 97

การใหปย

ธาตอาหารเปนสงทจำเปนตอการเจรญเตบโตของพชเพอ

ใหโตเรว กลาไมตองการไนโตรเจน (N) ฟอสฟอรส (P)

และโปรแตสเซยม (K) ปรมาณมาก แมกนเซยม แคลเซยม

และซลเฟอร ในปรมาณปานกลาง และยงตองไดรบธาต

อน ๆ เชน เหลก ทองแดง และโบรอน เลกนอย ธาตอาหาร

เหลานอาจมอยแลวในวสดปลก แตถาไมพอจะตองเสรม

ใหดวยการใสปย ทงน อาจสงตวอยางดนเพอวเคราะห

ปรมาณธาตอาหาร และขอคำแนะนำในการใชปยจากหนวย

สงเสรมการเกษตร หรอวทยาลยเกษตรกรรมในทองถน

การตดสนใจวาจำเปนตองใหปยหรอไมนนขนอยกบอตรา

การเจรญเตบโตและความสมบรณของกลาไม เชน กลาไม

โตชาและตองการเรงการเจรญเตบโตเพอใหไดขนาดกอนถง

เวลาปลกลงแปลงหรอกลาไมทแสดงอาการขาดธาตอาหาร

เชน ใบเหลอง อาจจำเปนตองใหปย

ปยทหนวยวจยการฟนฟปาแนะนำใหใชในการผลตกลา

ไม คอ ปยเมดแบบละลายชา ซงพบวาสามารถชวยเรงการ

เจรญของกลาไมไดด โดยใสปยออสโมโคทสตร 14-14-14

ลงในภาชนะปลกประมาณ 10 เมด (ประมาณ 0.3 กรม)

ตอถง ทก ๆ 3 เดอน หรออาจใชปยนวตรคอตแทนกได ถง

แมปยแบบละลายชาจะมราคาตอกโลกรมคอนขางสง แต

การใสแตละครงใชปรมาณนอยและใสเพยงทก 3-6 เดอน

จงชวยลดคาใชจายในสวนของแรงงานลงไดมาก

ถาไมใชปยแบบละลายชาอาจใสปยธรรมดาแทน (เชน

ปยตรากระตายสตร 15:15:15) โดยละลายปย 3-5 กรม

ลงในนำ 1 ลตร นำไปรดตนกลา ทกครงหลงการใสปยให

รดนำเปลาซำอกครงหนงเพอชะลางปยทตกคางอยบนใบออก

การใสปยแบบนตองใสปยซำทก 10 - 14 วน จงตองใช

เวลาและแรงงานมากกวาการใชปยละลายชา

ไมตองใหปยกบกลาไมทโตเรว เชน นางพญาเสอโครง

(Prunus cerasoides) กลาไมเหลานมกโตจนไดขนาดกอน

ถงฤดปลกและการใหปยจะยงทำใหกลาไมโตจนเกนไป อก

กลมหนงทไมจำเปนตองใหปย ไดแก ไมในตระกลถว ซงม

ความสามารถในการตรงไนโตรเจน เชน ทองหลางปา

(Erythrina subumbrans)

อยาใหปยเมอใกลถงเวลาทำใหกลาไมแกรงเพราะในชวง

นนกลาไมไมควรจะแตกยอดใหม

การใหปยมากเกนไปอาจกอใหเกดผลเสยกบระบบรากและ

ถาหากปยสมผสกบเนอเยอพชโดยตรงอาจทำใหเกดอาการ

ไหมไดความสำเรจของเรอนเพาะชำ : กลาไมทสมบรณแขงแรง

พรอมทจะนำไปปลกในชวงตนฤดฝน

ไมคอไรซา

หนวยวจยการฟนฟปา พบวา กลาไมสวนใหญทปลก

(ยกเวนพวกกอ) ในวสดปลกทมดนจากปาเปนสวนผสม

นน มไมคอไรซาเขาไปเจรญในระบบรากไดเองโดยไมตอง

ใสเชอราไมคอไรซาลงไป ในปจจบนเรมมหวเชอไมคอไรซา

ทงแบบนำและแบบเมดเขามาขายในเมองไทย แตยงมราคา

แพงในการทดลองเตมเมดเชอไมคอไรซาใสลงในภาชนะปลก

ระหวางการยายกลานน หนวยวจยการฟนฟปาพบวา อตรา

การตายของตนกลาสงขน (อาจเนองจากรากไดรบความ

กระทบกระเทอนจากการใสผลตภณฑดงกลาว) และไมม

ผลตออตราการเจรญและการรอดของกลาไมเลย จงยงไม

แนะนำใหใชหวเชอไมคอไรซาในการผลตกลาไม

การควบคมวชพช

วชพชทขนอยรอบ ๆ เรอนเพาะชำเปนแหลงของแมลง

ศตรพช และอาจมเมลดปลวเขามาขนในภาชนะปลกได จง

ตองมการกำจดกอนทวชพชจะออกดอก

วชพชในภาชนะปลกจะแยงทงนำ อาหาร และแสงจาก

ตนกลา การกำจดวชพชทโตแลวจากภาชนะปลกมกกอให

เกดความเสยหายกบระบบรากของกลาไม ดงนน จงควร

ตรวจดภาชนะปลกอยางสมำเสมอเพอกำจดวชพชทพบตงแต

ยงเลก ๆ มอสและสาหรายถอวาเปนวชพชในภาชนะปลก

และตองกำจดออกเชนกน อยาใชยาฆาหญาสำหรบกำจด

วชพชในเรอนเพาะชำเพราะ

อาจทำใหกลาไม

เสยหายได

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา98

สาเหตของโรคในเรอนเพาะชำ

โรคพชเกดขนจาก 3 สาเหตหลก ไดแก

1. เชอรา : ถงแมวาเชอราบางชนดอาจมประโยชน

แตบางชนดอาจทำใหเกดโรคโคนเนา รากเนา

และ ใบเปนจด (ใบไหมหรอเปนสสนม)

2. แบคทเรย : สวนมากไมเปนอนตรายตอพช แต

บางชนดอาจทำใหเกดโคนเนา เนอเยอเนาหรอเฉา

3. ไวรส : พบไดในพชทวไป มกไมกอใหเกดปญหา

รนแรงในเรอนเพาะชำ แตบางชนดทำใหใบเปนจด

การเฝาระวงและควบคมโรค

การตรวจสอบกลาไมอยางสมำเสมอมความสำคญอยาง

ยงในการปองกนการระบาดของโรคในเรอนเพาะชำ ทนททม

การระบาดของโรค ผดแลตองสามารถระบอาการของโรคพช

ทพบบอยได ตรวจดความสมบรณของกลาไมทกสปดาห ไม

ควรใหนำแกกลาไมมากเกนไป คอยดวานำระบายไดดทงใน

และดานลางของภาชนะปลก จดวางกลาไมไมใหแนนเกนไป

เพอใหอากาศระบายไดด ปองกนไมใหมการตดเชอระหวาง

กลาไม ใชนำยาฆาเชอลางเครองมอและถงมอยางทกครงท

หยบจบกลาไม

ถาหากเกดการระบาดของโรค ใหตดใบทแสดงอาการ

หรอแยกกลาไมออกเพอนำไปเผาทง อยานำวสดปลกและถง

พลาสตกของกลาไมทเปนโรคมาใชใหม ถาภาชนะปลกเปน

กระถางทนำกลบมาใชใหมได ใหลางดวยนำยาฆาเชอแลวตาก

แดดหลาย ๆ วนกอนนำมาใชใหม

ไมควรใชสารเคมในการควบคมโรคเนองจากมราคาแพง

และเปนอนตรายตอสขภาพของผใช โดยเฉพาะอยางยง ถา

ใชอยางไมระมดระวง หากจำเปนตองใชสารเคมควบคมการ

ระบาดของโรค สงแรกทตองทำคอ ดวาพชถกทำลายดวยเชอ

โรคกลมใด (เชอรา แบคทเรย หรอไวรส) เพอทจะไดเลอก

ใชสารเคมไดถกตอง ตวอยางเชน ไอโพรไดออน (Iprodione)

จะฆาเชอราททำใหเกดใบเปนจดไดด ในขณะท บโนมล

(Benomyl) ฆาเชอราไดหลายชนด แคปแทนใชได

ผลดกบโรคโคนเนา และตองอานคำเตอน

และทำความเขาใจวธการใชอยางปลอดภย

ตามทผผลตแนะนำอยางเครงครดทกครง

ปองกนเรอนเพาะชำจากศตรพชทง

ขนาดใหญและเลกดวยการทำรวกน

การควบคมศตรพชอน

ถงแมวาแมลงสวนใหญไมไดเปนอนตรายตอพช แตแมลง

บางชนดอาจกนใบหมดไดในเวลาสน ๆ หรอทำลายรากทำให

กลาไมตายได ศตรพชไมไดมเฉพาะแมลงเทานน ไสเดอนฝอย

หอยทาก หรอแมกระทงสตวเลยง อาจกอใหเกดปญหาได

เชนเดยวกน

ศตรพชทสำคญไดแก พวกททำลายใบพชเชน หนอนผเสอ

และตกแตน แมลงทเจาะทำลายลำตนโดยเฉพาะอยางยงดวง

และผเสอกลางคน พวกทดดนำเลยง เชน เพลย และมวน

พวกทกนรากเชน ไสเดอนฝอย ศตรพชเหลานนอกจากจะทำ

ลายพชโดยตรงแลวยงอาจเปนพาหะของโรคพชอกดวย

การตรวจกลาไมอยางสมำเสมอจะทำใหผดแลสามารถควบ

คมศตรพชไดกอนทจะรกลามจนกระทงควบคมไมได โดย

สามารถกำจดทงศตรพชและไขได โดยการหยบออกหรอพน

ยาฆาเชอแบบออน ๆ

ถาไมสามารถหยดการแพรกระจายของศตรพชไดใหฉดพน

ดวยยาฆาแมลง โดยเลอกสารเคมใหเหมาะสมกบชนดของ

ศตรพช เชน พรมคารด (Pirimicard) เหมาะสำหรบการกำจด

เพลย ในขณะทไพรทรน (Pyrethrin) มผลทำลายแมลงได

หลายชนด สำหรบปญหาของวชพช ศตรพช และโรคพชนน

การปองกนยอมดกวาการแกไขหลงการระบาด

ศตรพชไมไดมเพยงสตวขนาดเลกเทานน สนข หม ไก วว

หรอสตวเลยงอน ๆ อาจกอใหเกดความเสยหายอยางรายแรง

กบกลาไมในเรอนเพาะชำไดในเวลาไมกนาท ดงนนถาใน

บรเวณใกลเคยงมสตวเลยงอยจะตองมรวกนไมใหสตวเขามา

ในเรอนเพาะชำดวย

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา 99

1 2

3

5 6

4การคดกลาไม

1. ลำตนไมตงตรงเนองจากภาชนะปลกถกปลอย

ใหลมอยกบพนชวงหนง

2. ใบรวงอาจเปนผลมาจากเชอโรค

3. ตนแคระแกรนเมอเทยบกบตนอนในรนเดยวกน

4. ถกทำลายโดยแมลง ควรเผาทงและฉดพนยาฆาแมลง

ใหแกกลาไมทเหลอ

จดเรยงกลาไมตามขนาดจากเลกไปใหญ คด

ตนทมปญหาทง เหลอเฉพาะตนทมคณภาพ

การคดกลาไม

การคดกลาไมเปนวธทมประสทธภาพในการควบคมคณ

ภาพ โดยคดแยกกลาไมตามขนาดและคดตนทเปนโรคหรอ

ออนแอออกไปพรอม ๆ กน ดวยวธนจะมเฉพาะกลาไม

ทแขงแรงสมบรณเทานนทจะถกเลอกไปทำใหแกรงและนำไป

ปลกในแปลง ซงจะชวยเพมอตราการรอดหลงปลกใหสง

ขน นอกจากน เมอตองการพนทวางในเรอนเพาะชำเพม

การคดกลาไมทมขนาดเลกและออนแอออกจะเปนการเพมพนท

ใหกบกลาไมทเพาะใหมซงนาจะเจรญเตบโตไดดกวา

ควรมการคดเลอกกลาไมอยางนอยเดอนละสองครงโดย

อาจตดแตงรากและตรวจโรคไปพรอม ๆ กนเมอทำการคด

กลาและแตงรากแลวควรจะลางมอ ถงมอ และกรรไกร

ตดกงดวยนำยาฆาเชอบอย ๆ เพอปองกนไมใหมการ

กระจายของเชอโรคระหวางแปลงวางกลา

กำจดกลาไมทไมสมบรณดวยการเผาในพนททหางจาก

เรอนเพาะชำ อยานำวสดปลกหรอถงพลาสตกจากกลาไม

เหลานนกลบมาใชอก บางครงผดแลเรอนเพาะชำอาจไม

ตองการคดกลาไมออกทง แตการเกบกลาไมทไมแขงแรง

ไวเปนการสญเสยทงพนท แรงงาน นำ และทรพยากรอน ๆ

ในเรอนเพาะชำซงนาจะนำไปใชในการผลตกลาไมทสมบรณ

แขงแรงและมโอกาสในการรอดหลงปลกมากกวา

5. ลำตนทคดงอเปนอปสรรคตอการเจรญ

เตบโต

6. ไมสมดล ตนกลาทผอมสงอาจหกไดงาย

เมอมการขนยายจงควรตดแตงกอนนำไปปลก

กลาไมทไมสมบรณ

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา100

ตอนท 7 - การควบคมคณภาพ

กลาไมทผลตออกจากเรอนเพาะชำตองมคณภาพด เพอใหสามารถเจรญงอกงามอยางรวดเรวเมอปลกลงในสภาพ

แวดลอมททรกนดารของพนทปาทถกทำลาย ความแขงแรงของกลาไมจะชวยลดความเครยดจากการยายปลกลงแปลง ตน

กลาทตายและการปลกกลาซอมในพนทเดมนบเปนการสญเสยทรพยากรโดยไมจำเปน

การสรางระบบรากทสมบรณ

ถาหากรากของกลาไมโตจนทะลภาชนะปลกลงไปในดน

ดานลาง เมอมการยายกลาไมเพอนำไปปลกรากจะขาดเสย

หาย และทำใหตนกลาเหยวหรออาจตายกอนทจะไปถงพน

ทปลก การปองกนไมใหเกดความเสยหายดงกลาวสามารถ

ทำไดดงน

ยกกลาไมขนตรวจบอย ๆ ถาพบรากททะลออก

มานอกภาชนะปลกใหตดแตงดวยกรรไกร

สะอาด ๆ (ควรทำในชวงเยนเพอลดการ

สญเสยนำ)

วางกลาไมบนพนแขงทรากไมสามารถเจรญ

ลงไปได

วางแผนการผลตใหกลาไมแตละชนดโตได

ขนาดพอดกบฤดปลก

การใชอากาศกำจดราก

อกวธการหนงทปองกนไมใหรากเจรญออกมานอกภาชนะ

ปลก ไดแก “การใชอากาศกำจดราก” โดยวางภาชนะปลก

ไวบนตะแกรงลวดทลมพดผานดานลางไดด อากาศทแหง

นจะทำใหรากทโตออกมานอกภาชนะปลกแหงตายไปเองจง

ไมตองทำการตดแตงราก อยางไรกตาม จะตองมการชงนำ

หนกระหวางคาใชจายสำหรบการใชคนตดแตงรากกบการสราง

ชนตะแกรงสำหรบวางกลา

ทงการตดแตงรากและการกำจดรากดวยอากาศตางเปน

การกระตนใหรากแตกแขนงไดดขน ทำใหรากในภาชนะม

มากขนและยดเกาะวสดปลกไดด

ลกษณะราก

ทไมสมบรณ

รากทพฒนาไมสมบรณอาจกอใหเกดปญหาแกตนไมในอนาคต 1. รากทคดงอ

และ 2. เจรญแบบไมสมดลจะทำใหตนไมลมไดงายเมอถกลมพาย

ระบบราก

สำหรบกลาไมทปลกในแปลงระบบรากมความสำคญตอ

การอยรอดมากกวาสวนของลำตน ขณะเดยวกนกเปนสวน

ทจะเสยหายไดงายในระหวางการปลก ในชวงแรกทถกปลก

ลงในแปลง รากตองเจรญไปในดนทอยรอบ ๆ เพอนำนำ

และธาตอาหารมาใชในการดำรงชวต การเจรญเตบโตและ

พฒนาการของรากขนกบลกษณะของภาชนะปลกและวสดปลก

การใหนำ รวมไปถงการควบคมโรคและศตรพช รากของ

กลาไมทพรอมลงปลกในแปลงควรมลกษณะดงน

ไมมโรคและศตรพช

แตกแขนงดและมความสมดลระหวางจำนวนของ

รากขนาดใหญททำหนาทพยงลำตนและรากฝอย

ททำหนาทดดซมนำและอาหาร

ยดดนในภาชนะปลกไดดพอทจะทรงตวอย

ไดเมอนำออกจากถงเพอปลกลงแปลง

ไมคดงอทกนภาชนะ

สมบรณพอทจะเลยงสวนของลำตนได

และ มไมคอไรซา

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา 101

ลกษณะของกลาไมทด

กลาไมทพรอมสำหรบปลกลงแปลงตองมการเจรญของ

รากและตนทสมดล โดยทรากควรมการเจรญมากกวาสวน

ของลำตนเพอลดอาการเครยดของตนกลาระหวางการปลก

ลงในพนทและปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมใหม

ความสงของกลาไมทพรอมปลก

ขนาดและความสงของกลาไมมความสำคญนอยกวา

ความสามารถทจะแตกกงหรอสรางยอดใหมทแขงแรง ตน

กลาทโตเรวบางชนด เชน ทองหลางปา (Erythrina su-

bumbrans) ซอ (Gmelina arborea) นางพญาเสอโครง

(Prunus cerasoides) และ เลยน (Melia toosendan)

อาจพรอมปลกเมอมความสงประมาณ 30 เซนตเมตร แต

ตนไม สวนใหญตนกลาควรจะมความสง 40-60 ซม. กอน

นำไปปลก ตนกลาขนาดเลกเกนไป (เลกกวา 30 ซม.) จะม

อตราการตายหลงปลกสงกวาตนกลาขนาดใหญเนองจากตอง

แขงขนกบวชพช ในขณะทตนกลาทโตเกนไปอาจเสยหาย

ไดในระหวางการขนสง

การตดแตงราก

ระหวางการคดกลา ยกกลาไมขนตรวจดวามรากงอกออกมาจาก

ภาชนะปลกหรอไม ถามใหตดทง เพอกระตนใหรากเกด

การแตกแขนงมากขนและยดดนในภาชนะปลกไวได ระหวาง

การตดแตงควรลางกรรไกรตดกงและมอดวยนำยา

ฆาเชอบอย ๆ เพอปองกนการระบาดของโรค เมอ

เลกงานในแตละวนใหแกะสวนประกอบของ

กรรไกรตดกงออก ลางเอาดนและเศษพชออก

ใหสะอาด เชดใหแหงกอนประกอบคน เกบ

กรรไกรตดกงไวในทแหงเสมอ

การตดแตงกลาไม

การตดแตงกลาไมจำเปนมากสำหรบไมโตเรวทคางอยใน

เรอนเพาะชำเปนเวลานาน (อาจเนองจากชวงเวลาการตดผล)

กลาไมทมขนาดใหญเกนไปนนรากอาจไมสามารถเลยงลำตน

ไดพอ ทงยงขนยายลำบากและอาจเกดความเสยหายไดงาย

ระหวางการขนยาย

กลาไมบางชนด เชน ทองหลางปา (Erythrina subum-

brans) และนางพญาเสอโครง (Prunus cerasoides) การตด

แตงกลาไมจะกระตนใหเกดการแตกกงมากขนซงเปนผลด

สำหรบการฟนฟปา เนองจากจะทำใหสรางพมคลมวชพช

ไดดและเรอนยอดปดไดเรว

ในชวงหนงเดอนกอนการปลกปาไมควรตดแตงกงเพราะจะ

เปนการกระตนใหกลาไมมการเจรญในสวนของลำตน เชน

แตกกงและใบใหมในขณะทกลาไมตองรบสภาวะเครยดจาก

การปลก ในชวงแรกหลงปลกระบบรากอาจยงไมสามารถหา

นำและอาหารมาเลยงใบทกำลงแตกใหมได ดงนนจะตอง

ระวงไมใหเกดการเจรญของตนในชวงน

การตดแตงกลาไมบางชนดอาจกอใหเกดผลเสยมากกวา

ผลดเนองจากกลาไมจะตดเชอราไดงาย เชน เลยน (Melia

toosendan), จำปปา (Michelia baillonii), สลนก (Bala-

kata baccatum) และ ตองแตบ (Macaranga denticu-

lata) ดงนน กอนทจะตดแตงกลาไมชนดใดควรเรมทดลอง

ตดแตงจำนวนนอย ๆ เพอศกษาผลของการตดแตงเสยกอน

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา102

การทำใหกลาไมแกรง

การทำใหกลาไมแกรง เปนกระบวนการเตรยมความ

พรอมแกกลาไมกอนยายจากเรอนเพาะชำซงมสภาพแวดลอม

ทเหมาะสมกบการเจรญเตบโตไปอยในพนทปาทถกทำลาย

ซงมสภาพแวดลอมไมเหมาะสมตอการดำรงชวต ถาหาก

กลาไมไมแขงแรงพอทจะทนสภาพทรอน แหงแลง และ

แสงแดดจดในพนทปลกได กลาไมจะตายหลงจากการปลก

ในชวงสองเดอนกอนการปลกใหแยกกลาไมทจะปลก

ออกมาตางหาก คอย ๆ ลดรมเงาทให และความถในการ

รดนำ ในชวงเดอนสดทายกอนยายตนกลาไปแปลงปลก

ควรใหกลาไมไดรบแสงอยางเตมท

คอย ๆ ลดการใหนำเหลอเพยงรอยละ 50 เพอชะลอ

การเจรญเตบโตของลำตนและกระตนใหใบใหมมขนาดเลกลง

กลาไมทเคยไดรบนำเชา-เยน ใหลดการใหนำเหลอเพยงวน

ละครงตอนเยน สวนทเคยไดรบนำวนละครงใหลดเหลอวน

เวนวน อยางไรกตามถาสงเกตเหนกลาไมเรมเหยวตองให

นำทนทโดยไมตองคำนงถงตารางการใหนำทวางไว เนอง

จากถาปลอยใหเหยวจะทำใหกลาไมเกดความเครยดและ

ออนแอลง

การตดตามบนทกขอมล

การเรยนรจากประสบการณในเรอนเพาะชำจะเกดขนไดก

ตอเมอมการบนทกทกกจกรรมทดำเนนการและการเจรญเตบโต

ของกลาไมไวโดยละเอยด การจดบนทกจะชวยปองกนไมให

ผททำงานในเรอนเพาะชำทำผดพลาดในจดเดมซำอก ทงยง

ชวยตรวจสอบและตดตามการผลตกลาไมของเรอนเพาะชำ

เพอใชเปนขอมลพนฐานในการวางแผนการผลตกลาไมแตละ

ชนดดวย

ตดปายระบชอ ชนด รนทผลต และวนเดอนปทเพาะ และ

ยายกลาใสภาชนะปลก บนทกขอมลเกยวกบแหลงทมาและ

เวลาทเกบเมลดพนธ วธการเตรยมเมลดทใช อตราการงอก

อตราการเจรญเตบโตของกลาไม โรคทพบ หรอขอมลทเกยว

ของอน ๆ ลงในแบบบนทกขอมลดงตวอยางในหนา 81, 82

และดานลาง รวมทงจะตองบนทกวากลาไมเหลานนถกนำไป

ปลกทไหนและเมอไร

แผนการผลตกลาไม

ในเรอนเพาะชำทผลตกลาไมทองถนหลาย ๆ ชนด การ

วางแผนการผลตทดมความสำคญอยางมาก เพราะตนไมแต

ละชนดตดผลในชวงเวลาตางกน และมอตราการเจรญเตบโต

ทไมเหมอนกน แตจะตองโตจนไดขนาดปลกพรอม ๆ กนตอน

ตนฤดฝน ตวอยางเชน กลาไมชนดทโตเรวซงเกบเมลดมาเพาะ

ในเดอนมกราคมอาจโตพรอมปลกลงแปลงในเดอน มถนายน

(ตนฤดฝน) ถาไดรบปยหลงยายกลา แตถากลาไมโตไมทนจะ

ตองเกบกลาดงกลาวไวในเรอนเพาะชำจนถงฤดปลกในปถดไป

ซงเมอถงเวลานนตนกลาอาจมขนาดใหญกวาภาชนะปลกและ

จำเปนตองไดรบการตดแตงใหมขนาดเหมาะสม

ตารางการผลตกลาไมแตละชนดซงบอกถงวธการเพาะเมลด

และการดแลตนกลา เพอใหไดขนาดสำหรบปลกในฤดฝน

แรกหรอฤดฝนทสองหลงการเกบเมลดนนสามารถสรางขนได

จากขอมลการเจรญเตบโตของกลาไมชนดนนในเรอนเพาะชำ

ขอมลทใชในการวางแผนการผลต ไดแก รายละเอยด

เกยวกบเวลาทเหมาะสมในการเกบเมลดพนธ วธการเตรยม

เมลดเพอเรงการงอก ระยะเวลาทใชจากการเพาะจนถงการ

ยายกลา ระยะเวลาทตองเลยงกลาไมจนโตไดขนาดตามตอง

การ การใหปย การตดแตงกลาไม และวธการอน ๆ ทใชใน

การเรงหรอชะลอการเจรญของกลาไม ตารางการผลตกลาไม

เปนสงทตองมการปรบเปลยนเพอใหเขากบสถานะการณใน

แตละป เชน ปรมาณเมลดทสามารถหาได อตราการเจรญ

เตบโตของกลาไมเพอใหการผลตกลาไมมประสทธภาพสงสด

หมายเลขชนด: หมายเลขรน:

ตารางบนทกการผลตกลาไม

ชนด:

วนยายกลาลงภาชนะปลก : จำนวนกลาทยาย :

การใหปย:

การตดแตงตนกลา:

โรคและศตรพช:

ตารางการจำหนายตนกลา

จำนวน วนท สถานทปลก ความสงเฉลย

ตน ของตนกลา