239

บทท 9 การก าจดของเสยจากโรงงานอตสาหกรรมอาหาร

โรงงานอตสาหกรรมอาหารแตละแหงมของเสยเหลอทงจากกระบวนการผลตอาหารทแตกตางกน โดยหลกการทดแลวโรงงานอตสาหกรรมอาหารตองจดใหมระบบก าจดขยะมลฝอยในปรมาณทเพยงพอกบของเสยจากการผลตภายใน 24 ชวโมงและมระบบการก าจดขยะทเหมาะสม สามารถก าจดของเสยออกจากสถานทผลตอาหารโดยไมกอใหเกดการปนเปอนเขาสกระบวนการผลต ของเสยจากโรงงานอตสาหกรรมอาหารถาหากไมมการจดการทถกตองและเหมาะสมกอใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอม คอ เปนแหลงเจรญและแพรพนธของเชอโรค เปนพาหะน าโรค ทอาจแพรกระจายไปกอใหเกดอนตรายแกสขภาพ เกดกลนเหมนและสภาพทนารงเกยจ สกปรก ไมเปนระเบยบ เปนเหตร าคาญใหแกบรเวณใกลเคยง สนเปลองคาใชจายในการก าจดสารมลพษจากโรงงานทไมมการบ าบดน าเสยกอนปลอยลงสแหลงน า ดงนน การก าจดของเสยจากโรงงานอตสาหกรรมอาหารทกโรงงานจ าเปนทตองด าเนนการใหถกหลกเกณฑวธการทดในการผลตอาหารเพอความปลอดภยของผบรโภคและสงแวดลอม 9.1 ประเภทของเสยจากโรงงานอตสาหกรรมอาหาร ของเสยจากโรงงานอตสาหกรรมอาหารมอย 3 ประเภท ไดแก

9.1.1 ของเสยทเปนของแขง (solid waste) เศษวตถดบและบรรจภณฑในการผลต แบงยอยออกไดเปน 2 ชนดคอ ขยะ

เปยก (garbage) และขยะแหง (rubbish) ขยะเปยกเปนเศษเหลอจากกระบวนการผลตทม ความชนสง ไดแก เศษพช ผก ผลไม เนอสตว ของเสยประเภทนประกอบไปดวยสารอนทรยตางๆซงเปนอาหารของจลนทรยท าใหเกดการยอยสลายบดเนางาย สวนขยะแหงคอเศษวสดตางๆทเหลอใชทวไปซงมความชนต า สวนใหญเปนบรรจภณฑชนดตางๆ เชน กระดาษ พลาสตก ไม ผา แกวหรอโลหะ

9.1.2 ของเสยทเปนของเหลว (liquid waste) น าเสยรวมทงสงเจอปนในน าเสย เชน สารเคม ตะกอนน าเสย (sludge) ไขมน

น ามน สามารถแบงน าทงจากแหลงทมาได 4 ประเภทคอ

240

9.2.1.1 น าทงจากกระบวนการหลอเยน (cooling water) น าท งทเกดจากการระบายความรอนในเครองจกรและอปกรณ

ตามปกตไมสกปรกมากนกแตมกมอณหภมสง ถาปลอยทงลงสแหลงน าอาจเปนอนตรายแกสตวน าโดยตรงหรอเปนอนตรายทางออมเพราะท าใหออกซเจนละลายน าไดลดลง

9.2.1.2 น าทงจากกระบวนการผลต (process wastewater) น าทงทเกดจากกระบวนการผลตและการแปรรปอาหาร เปนน าทม

สารอนทรยและสารอนนทรยเจอปนอยในปรมาณมาก น ามการปนเปอนดวยตวท าละลาย กรด หรอดาง

9.2.1.3 น าทงจากกระบวนการลาง (wash water) น าทงทเกดจากกระบวนการลางวตถดบตางๆ อปกรณ เครองมอและ

การลางพนโรงงาน น าทงเหลานมกมสารเคมทใชในการท าความสะอาดเจอปนอยมาก 9.2.1.4 น าทงจากกจกรรมอนๆ

น าทงจากการอาบน าของคนงาน น าทงจากโรงครวหรอหองน า น าทงจากหมอน าและน าทงจากคอนเดนเซอร (condenser) 9.1.3 ของเสยทเปนแกส

อากาศเสยรวมทงสงเจอปนในอากาศเสย เชน เขมา ขเถาลอย ฝ น แกสอนๆ (ศรลกษณ ปนเกษร, 2545, หนา 291) โรงงานอตสาหกรรมอาหารสวนใหญมของเสยชนดแขงและน าเสยมาก ในทนขอกลาวถงการก าจดของเสยชนดแขงและการบ าบดน าเสยเปนประเดนหลก 9.2 การก าจดของเสยชนดแขง การก าจดของเสยชนดแขงซงสวนใหญเปนขยะมลฝอยทถกสขลกษณะนนควรก าจดตามหลกการดงตอไปน 1. ไมท าใหเปนแหลงอาหารและแหลงเพาะพนธของสตวและแมลงน าโรค 2. ไมท าใหเกดการปนเปอนแหลงน าทงแหลงน าผวดนและแหลงน าใตดน 3. ไมท าใหเปนเหตแหงความร าคาญจากเสยง กลน ควน ผงและฝ นละออง 4. ไมท าใหเกดมลพษตอสงแวดลอมและท าใหเสอมเสยแกทศนยภาพ การก าจดขยะมหลายวธการทถอวาถกสขลกษณะทเปนทยอมรบกนโดยทวไปนนม 2 วธ คอ การเผาในเตาและการฝงกลบ สวนการหมกท าป ย การน าไปเลยงสตว การคดแยกหรอการหนเปนขนตอนหนงของการจดการแตยงไมใชการก าจดทแทจรง

241

9.2.1 หลกในการพจารณาวธการก าจดขยะ หลกการจดการขยะในโรงงานอตสาหกรรมอาหารทมประสทธภาพคอการขนขยะออกไปจากโรงงานอยางรวดเรว เรยบรอย ดวยวธการทถกตอง ประหยดและเกดมลพษตอสงแวดลอมนอยทสด ดงนนกอนการตดสนใจด าเนนการดวยวธการตามขนตอนการก าจดขยะ (ภาพท 9.1) ตองพจารณาปจจยทส าคญ ดงตอไปน

9.2.1.1 ลกษณะและปรมาณขยะ ขยะบางชนดทเผาไดกเหมาะสมกบวธการก าจดโดยวธการเผา สวน

ปรมาณขยะมลฝอยทมากอาจตองพจารณาวธการก าจดขยะหลายๆวธประกอบกนเพอชวยใหเพยงพอกบปรมาณมลฝอยทมมากขน

9.2.1.2 สถานท การใชวธการเผาขยะในบรเวณทอยในแหลงชมชนควรค านงถงควนไฟ

และเขมาทอาจรบกวนประชาชนทอาศยอยในบรเวณใกลเคยง การถมขยะในสถานทลมมากๆและใกลแหลงน าอาจท าใหเกดมลพษทางน าได หรอการใชวธฝงกลบอยางถกหลกสขาภบาลตองใชพนทมากกวาวธการเผาดวยเตาขยะมลฝอย

9.2.1.3 คาใชจายในการลงทน วธการก าจดขยะมลฝอยบางวธตองลงทนในครงแรกสง เชน วธฝงแบบ

ถกหลกสขาภบาลตองใชอปกรณเครองจกรกลทมราคาสงคอ รถแทรกเตอร รถบด รถเกรดและเนอทในการก าจดกวาง ถาราคาทดนสงแลวการลงทนจงสงตาม 9.2.1.4 คาใชจายในกระบวนการก าจด

การก าจดโดยวธการเผาดวยเตาเผาตองเสยคาเชอเพลงในการเผาหรอวธฝงขยะอยางถกหลกสขาภบาลตองใชเครองจกรหลายชนด ใชน ามนเชอเพลง ถาราคาเชอเพลงแพงแลวท าใหคาใชจายในการด าเนนการสงตาม

9.2.1.5 การน าผลผลตจากการก าจดขยะมลฝอยไปใชประโยชน การเผาดวยเตาเผาขยะถาสามารถน าพลงงานความรอนไปใชประโยชน

เชนน าไปตมน าและน าพลงงานไอน าไปปนเครองก าเนดไฟฟาไดประโยชนมากขน การน าเศษวตถดบเชน เปลอกผลไม เศษผกมาหมกท าป ยเปนการอนรกษดนมากกวาการใชป ยเคม 9.2.1.6 ผลกระทบการก าจดขยะตอสงแวดลอมและสขภาพอนามย

ขยะเชน ยาง พลาสตกไมควรเผาเพราะเกดมลพษทางอากาศเปนอนตรายตอสขภาพอนามยของประชาชน

9.2.1.7 การท าลายทรพยากรธรรมชาต กลองกระดาษทใชขนวตถดบ บรรจภณฑและผลตภณฑหากน ามา

ท าลายตองทดแทนดวยการตดไมเพอท าบรรจภณฑใหมท าใหทรพยากรธรรมชาตถกท าลายมากขน

242

‘

ภาพท 9.1 ขนตอนและแนวทางการก าจดของเสยชนดแขงจากโรงงานอตสาหกรรม ทมา (ศรลกษณ ปนเกษร, 2545, หนา 297)

9.2.2 ขนตอนในการด าเนนงานก าจดขยะ

ขนตอนในการด าเนนงานก าจดขยะตามภาพท 9.1 ม 3 ขนตอนทส าคญดงตอไปน

แหลงก าเนดขยะ

เกบรวบรวม

การเกบขน

การคดแยกทแหลงก าเนดขยะ

แปรรปเปนผลตภณฑอนๆ

มผมารบซอทโรงงาน

น าไปจ าหนายเอง

ถงเกบรวบรวม

ถงแยกขยะ

ถงรวม

จดเกบขน

หนาโรงงาน

รวมเปนกลม

การขนสง

ขนไปสถานจ าหนาย

ขนไปสถานทก าจดโดยตรง

การก าจด

ฝงกลบ เผาในเตาเผา หมกท าปย

243

9.2.2.1 การเกบรวบรวมขยะ ระบบการเกบรวบรวมขยะมลฝอย 2 ระบบ คอ ระบบถงเดยว (one-can

system) และระบบสองถง (two-can system) ระบบแบบถงเดยวเกบรวบรวมขยะมลฝอยไวในถงเดยวกน แมวามถงหลายใบแตถงแตละใบบรรจขยะหลายชนด ระบบนสะดวกแกการทง การเกบขนงายแตเปนปญหามากในการเลอกวธก าจด สวนระบบสองถงแยกเกบรวบรวมขยะ 2 ประเภทคอแยกขยะเปยกและขยะแหงในถงอกใบหนง ระบบนเพมภาระในการแยกขยะใสถงแตละถง แตละประเภท แตวธการนสามารถเลอกก าจดขยะไดงายกวาวธแรก ถงขยะทรองรบควรท าดวยวสดทไมร วซม มฝาปด มถงพลาสตกรองรบไวดานใน โดยตองน าขยะออกไปก าจดทกวน

9.2.2.2 การขนสง การน าขยะทเกบรวบรวมจากแหลงก าเนดใสยานพาหนะขนสงไป

สถานทก าจดหรอท าประโยชนอยางอน ทงนอาจมการขนไปพกรวมไวสถานขนถายกอนกได 9.2.2.3 การก าจดหรอท าลาย

โรงงานแตละโรงงานเลอกใชวธการก าจดทแตกตางกนแลวแตปรมาณของเสย สถานทและโอกาส 9.2.3 วธการก าจดขยะ วธการก าจดขยะทส าคญม 3 วธคอ การเผา การฝงกลบและการท าป ยซงแตละวธมขอดและขอเสยแตกตางกนดงตารางท 9.1

ตารางท 9.1 เปรยบเทยบขอด-ขอเสยของวธการก าจดขยะแบบตางๆ วธการก าจดขยะ ขอด ขอเสย 1. การเผา 1.ใชพนทนอย

2.ท าลายขยะไดเกอบทกชนด 3 .สร า ง ในพ น ท ซ ง ไม ห า ง ไก ลจ ากแหลงก าเนดขยะ ประหยดคาขนสง 4. ความรอนจากการเผาไหมน าไปใชประโยชนเปนพลงงานความรอนหรอไฟฟาได 5. ขเถาสามารถน าไปถมดนได

1.คาลงทนในการกอสรางสงมากโดยเฉพาะเตาขนาดใหญ 2. คาซอมแซมคอนขางสงเพราะความรอนทสงท าใหเตาเกดการกดกรอนงาย 3.เตาขนาดเลกมกมปญหาเรองกลนและควน 4.การตดตงอปกรณควบคมมลพษท าใหเสยคาใชจายเพมขน

2. การหมกท าปย 1 . ใช กบ ขย ะ เช น เศษ วต ถ ดบ จ ากกระบวนการผลตอาหารหรอสารอนทรยทกชนด 2.เสยคาใชจายในการก าจดนอย 3. ขยะทหมกน าไปท าปย

1. ตองใชการด าเนนการมากจงไมเหมาะกบโรงงานในเขตเมอง 2.มกลนและแมลงรบกวน

244

ตารางท 9.1 เปรยบเทยบขอด-ขอเสยของวธการก าจดขยะแบบตางๆ (ตอ) วธการก าจดขยะ ขอด ขอเสย 3. การฝงกลบ 1.ระบบมความยดหยน ถาเกดปญหาใน

ระหวางปฏบตงาน สามารถกนพนทเกบพกขยะทตกคางไวในพนททลบตา 2. ระบ บ ไม ซบซอน เจ าห นาท ฝ ายปฏบตการไมตองการความช านาญสงนกในการด าเนนงาน 3. น าไปใชปรบปรงพนททหมดคณคาหรอมคณคาต าใหกลบมคณคาเพมขนได 4. ก าจดขยะไดเกอบทกประเภท (ยกเวนขยะพษและขยะตดเชอ) 5. ไมตองมการแยกประเภทขยะกอนก าจด 6 .พ น ท ท ใ ช เ ส ร จ ส า ม าร ถ ท า เ ป นสวนสาธารณะหรอทงหญาเลยงสตวหรอพนทสเขยวตามความเหมาะสม

1. ตองการพนททมขนาดใหญ 2. ถาทดนมราคาแพงตองจดซอเองเปนภาระดานการเงนสง 3. สถานทก าจดมจ ากด

ทมา (ศรลกษณ ปนเกษร, 2545, หนา 299-300) 9.2.4 การก าจดของเสยโดยวธเผา การก าจดของเสยในทนหมายถง การเผาตามหลกสขาภบาล (incineration) เปนการเผาในเตาเผาทสรางขนเพอเผาขยะอยางมประสทธภาพสง โดยใชความรอนในการเผาประมาณ 680-1,000 องศาเซลเซยสท าใหการเผาไหมเปนไปอยางสมบรณซงเปนหลกการทส าคญส าหรบการก าจดของเสยโดยวธเผาไมท าใหเกดกลนและควนรบกวน รวมทงไมเกดปญหาดานมลพษทางอากาศขนได วธนสามารถก าจดขยะไดทงขยะเปยกและขยะแหง

รปแบบของเตาเผาในแตละแหลงอาจมความแตกตางกนขนกบชนดของขยะทเผา ถาแหลงใดมขยะสวนใหญเปนชนดทเผาไหมไดงายควรใชเตาเผาชนดทไมตองใชเชอเพลงอยางอนเขาชวยในการเผาไหม แตถาองคประกอบของขยะมสวนทเผาไหมไดงายต ากวารอยละ 30 โดยน าหนก หรอมคาความชนมากกวารอยละ 50 ควรเลอกเตาเผาแกสน ามนชวยในการเผาไหม นอกจากนเตาเผาทกแบบตองใชเทคโนโลยในการควบคมการเผาไหม อณหภม ควน ไอเสย ผงและฝ นละอองทปนออกมากบควนและปลวออกทางปลองควนรวมถงขเถาซงตกลงไปทางสวนลางของเตา (ภาพท 9.2) โดยทวไปมสวนของขเถารอยละ 15-20 แมสรางเตาเผากตองจดหาทส าหรบของเสยทเผาไหมไมไดและสวนทเหลอจากการเผาไหมดวย ผลกระทบสงแวดลอมจากการเผาขยะทตองค านงถงเปนอนดบแรก คอ ไอเสยทออกจากโรงงานเผาขยะ เสยงจากเครองตดขยะ ปนจน เครองเปาอากาศรวมทงเสยงวงของรถเกบขยะทน าขยะมาท าลาย ปญหากลนเหมน

245

ความสนสะเทอน การทรดตวของดน การรวของน าเสยจากขยะสดออกจากรถบรรทกขยะและปญหามลพษของดน (Vaughn, 2009, p. 10-12) ภาพท 9.2 ลกษณะเตาเผาตามหลกสขาภบาล ทมา (Marathe, 2009, p.1) 9.2.5 การก าจดขยะโดยการหมกท าปย การน าของเสยมาหมกใหเกดการยอยสลายโดยอาศยกระบวนการทางชววทยาของจลนทรยทยอยอนทรยวตถทยอยสลายไดใหเปนแรธาตทคอนขางคงรปมสด าคอนขางแหงและมประโยชนในการปรบปรงคณภาพของดน วธนจงเหมาะส าหรบขยะเปยกทเปนอนทรยวตถ การหมกท าป ยท าได 2 วธคอการหมกแบบใชออกซเจนและการหมกแบบไมใชออกซเจน 9.2.5.1 การหมกแบบใชออกซเจน

การยอยสลายอนทรยวตถโดยจลนทรยชนดทใชออกซเจน เมอยอยสลายแลวใหแกสคารบอนไดออกไซดและความชนเหมาะสม ซงการยอยสลายหรอการหมกโดยวธน เรวประมาณ 5 วน นยมท าในอตสาหกรรมป ยหมกเพราะไมสงกลนเหมนรนแรง การหมกแบบใชออกซเจนท าได 2 วธคอการหมกโดยอาศยออกซเจนตามธรรมชาต และการหมกโดยการเรงอตราการยอยสลาย

246

1. การหมกโดยอาศยออกซเจนตามธรรมชาต น าขยะทมอนทรยวตถทยอยสลายไดไปกองรวมกนให

แตละกองมขนาดเลกใหขยะสมผสกบอากาศมากทสดวธนใชพนทมากและใชเวลาประมาณ 1 เดอน 2.การหมกโดยการเรงอตราการยอยสลาย

การใชเครองมอชวยใหออกซเจนในอากาศสมผสกบขยะไดมากทสดโดยใชพดลมหรอใบพดใหอากาศหมนเวยนหรอการพลกกลบ โดยตองท าใหขยะเปนชนเลกและแยกเอาสวนทไมยอยสลายออกไปชวยใหสมผสกบออกซเจนมากขนการยอยสลายเรวขนโดยใชเวลาประมาณ 5-7 วน 9.2.5.2 การหมกแบบไมใชออกซเจน

การยอยสลายอนทรยวตถของจลนทรยชนดทไมใชออกซเจนในอากาศ ผลผลตทเกดขนในสวนทเปนแกสหายไปและสงกลนเหมนฟงกระจายไปไกล กระบวนการนเกดขนชากวาการยอยสลายแบบใชออกซเจนประมาณ 2 เดอนจนถง 1 ป

สภาวะทเหมาะสมตอการหมกขยะใหเกดผลดใชเวลาในการหมกนอย และมการสลายตวของอนทรยสารเปนปรมาณมากตองหมกทสภาวะเหมาะสมซงมปจจยตางๆทตองค านงถงดงตอไปน 1.ชนดของขยะ

ควรมองคประกอบของขยะทเนาเปอยไดงายหรอขยะเปยกมาก ถามการจดเกบเปนระบบถงเดยวตองแยกเอาสวนทไมยอยสลายหรอยอยสลายยากออก ถามการจดเกบเปนระบบสองถงหรอระบบถงสามใบซงแยกขยะสวนเปยกไวท าใหสะดวกขน 2. ความชน

ความชนทเหมาะสมตอการหมกอยในชวงรอยละ 55-65 ถาความชนมากเกนไปท าใหสดสวนของอากาศตอเนอขยะนอยลง การยอยสลายเกดชาและอาจเกดการยอยสลายแบบไมใชออกซเจนท าใหการยอยสลายชาและสงกลนเหมน ถามความชนนอยเกนไปมน า ถาความชนนอยกวารอยละ 30 อาจไมเพยงพอตอการใชในกระบวนการยอยสลาย การยอยสลายหยดหรอเกดขนไดชามาก 3. ขนาดกองขยะ

ขยะทเกบรวบรวมมามขนาดตางๆกน เพ อใหขยะสมผสกบอากาศไดมากทสดจงตองมการตดหรอบดใหเปนชนเลกๆ ขนาดทเหมาะสมคอ 2.3-5.0 เซนตเมตร ถาขนาดเลกเกนไปขยะอดตวแนน สดสวนของอากาศตอเนอขยะลดลงท าใหการยอยสลายเกดไดชา

247

4. อณหภม ปจจยทส าคญ ในการเกดปฏกร ยาเคมและควบคม

อตราเรวของปฏกรยาทางชวเคม ฤดรอนอณหภมสงการยอยสลายของอนทรยวตถเปนไปไดเรวและยอยขยะไดในชนลก การยอยสลายแบบใชออกซเจนใหคาความรอนออกมาดวย 5. อตราสวนระหวางคารบอนและไนโตรเจนของขยะ

อตราสวนคารบอนตอออกซเจน (C:N) ทเหมาะสมควรอยระหวาง 25:35 อตราการยอยสลายเรวเพราะคารบอนเปนแหลงใหพลงงานของจลนทรยเมอเกดปฏกรยาการยอยสลาย ไนโตรเจนใชในการสงเคราะหโปรตนเพมจ านวนเซลลใหม ถาขยะมธาตไนโตรเจนนอยเกนไปจลนทรยเพมไดนอยแตถาไนโตรเจนมากถกเปลยนเปนแอมโมเนยกระจายสบรรยากาศ กระบวนการน าขยะมาหมกท าป ยมข นตอน 4 ขน ดงตอไปน 1.การเตรยมหรอปรบสภาพของขยะ (pretreatment method or conditioning)

ขยะทเขาโรงงานน นมสภาพทเหมาะสมตอการหมก โดยแยกวสดทไมสามารถยอยสลายไดออกไป เชน ถาเปนเหลกแยกโดยใชแมเหลกไฟฟาแลวน าไปอดแทงขายเปนผลพลอยได เมอท าการบดแลวปรบความชนใหไดรอยละ 40-60 2. การหมกครงทหนง (primary fermentation)

การหมกชนดทมการเรงใหมการยอยสลายไดเรวขนโดยมอากาศถายเทไดสะดวก ในขนนขยะสวนใหญทยอยสลายไดสลายตวไปมากเหลอขยะรอยละ 50 ของขยะทเขามาทงหมด การยอยสลายในขนนอณหภมสงถงรอยละ 70 3. การหมกครงทสอง (secondary fermentation)

ในขนนสารอนทรยทยอยสลายยากและไมถกยอย ซงในการหมกครงทหนงถกน ามากองรวมไวกลางแจง อนทรยวตถทยอยสลายยาก เชน เซลลโลสคอยๆสลายเปนสารอนทรยทมโมเลกลเลกลง อาจใชเวลา 2-6 เดอน หรอ 1 ป 4. การรอนและบรรจ (trammel and packing)

ขยะทผานการหมกอยางสมบรณแลวถกน ามารอนเอาสวนทไมสลายตวออก เชน พลาสตก แกว โดยใชเครองรอนกอนน ามาบรรจภาชนะเพอน าไปใชประโยชนตอไป (United Nations Environment Programmes, 2005, pp. 253-362 ; William, 2005, pp. 355-363) 9.2.6 การฝงกลบ การก าจดของเสยโดยวธฝงกลบสามารถก าจดขยะเปยกหรอขยะแหง การฝงกลบตามหลกสขาภบาล (sanitary landfill) เปนการก าจดของเสยโดยการบดอดของเสยดวยเครองจกรกลเพอใหของเสยยบตวหรอมความหนาแนนมากขนเสรจแลวท าการปดทบผวของเสย

248

ทบดอดแลวนนกลบดวยวสดถมกลบหรอดนทมความเหมาะสม โดยท าเปนชนบางสลบกนตามแนวราบโดยชนบนสดมชนดนกลบปดทบผวของเสยทด าเนนการแตละวนไมใหพนผวสมผสกบอากาศปองกนแมลงวนตอมและสตวอนมาคยเขยและชวยลดปรมาณน าฝนซมลงกองฝงกลบและความหนาของชนบนสดทาย (final lift) ตองมความหนาอยางนอย 60 เซนตเมตรเพอใหปลกตนไมไวได วธฝงกลบแบบนเปนวธท เหมาะกบขยะในเขตชมชนเมองเพราะมขยะปรมาณมากตอวน พนทฝงกลบขยะมลฝอยตองสามารถรองรบปรมาณขยะทเขามาฝงกลบไดไมนอยกวา 15 ป เมอฝงกลบแลวชนลางสดของขยะมลฝอยตองอยหางจากระดบพนบาดาล (found water level) และระดบน าใตดน (sub surface level) ปองกนการปนเปอนแหลงน าดบ บรเวณนนตองซมน าไดนอย ปองกนการรวซม ระยะทางทรถเกบขยะมลฝอยไปก าจดตองไมหางไกลกนเพอประหยดคาใชจาย รวมทงพนทด งกลาวตองไมอยใกลชมชนอาศย แหลงเพาะปลก แหลงน าผวดนสาธารณประโยชน เขตแนวทางหลวงรวมทงพนทอนรกษตนน าล าธาร วธการฝงกลบตามหลกสขาภบาลม 2 วธคอ วธฝงกลบบนพนท ( area method) และวธฝงกลบแบบขดรอง ( trench method) (ภาพท 9.3) การเลอกวธไหนขนอยกบลกษณะภมประเทศนนๆ ถาลกษณะพนทไมมขอจ ากดมากนก การเลอกใช 2 วธผสมผสานกนในบรเวณจ ากดแหงเดยวกนท าใหเกดประสทธภาพในการใชพนทมากทสด โดยสามารถใชดนสวนทเหลอจากการขดรองน ามาใชท าคนดนและใชกลบทบของเสยทท าการก าจดแบบฝงกลบบนพนทได (Hosetti, 2006, pp. 14-16) 9.2.6.1 การฝงกลบบนพนท (area method)

การฝงกลบในพนทท เปนหลม บอหรอเปนทต าอยกอนแลวและตองการถมทแหงนนใหสงกวาระดบดนเดม เชน บรเวณบอดนลกรง เหมองรางหรอบรเวณทดนถกเอาไปท าประโยชนอยางอนมากอนแลว การฝงกลบบนพนทเร มจากระดบดนเดม โดยไมมการขดดนซงท าการบดอดของเสยตามแนวราบกอนแลวคอยบดอดทบในชนสงขนเรอยๆจนไดระดบตามทก าหนด (ภาพท 9.3 (1)) การฝงกลบวธนจ าเปนตองท าคนดน ตามแนวขอบพนทบรเวณจ ากดเพอท าหนาทเปนผนงหรอขอบยนการบดอดของเสยและท าหนาทเปนตวกนน าเสยทเกดขนจากการบดอดแลวไมใหซมออกดานนอกเพราะท าใหเกดสภาพไมนาดและเกดภาวะน าเสยได ขอจ ากดของวธนคอตองจดหาดนมาจากทอนเพอท าคนดน แตหากถมขยะมากขนหรอสงเกนไปกเปนการสรางภเขาสงกอใหเกดการเปลยนแปลงสภาพพนทเดม

9.2.6.2 การฝงกลบแบบขดรอง (trench method) การก าจดของเสยแบบฝงกลบในพนทราบสงและไมตองการใหพนท

แหงนนสงเพมขนไปอกหรอสงไมมากนก แตขณะเดยวกนกตองการใชพนทฝงกลบจ านวนมากๆ ดงนนจงตองใชวธขดเปนรองกอนโดยใชเครองจกรกลเชนรถแทรกเตอรตนตะขาบ การขดรองตองมความกวางของขนาดเครองจกรกลทใชเพอใหสามารถท างานไดสะดวก ความยาวขดไดตลอดพนท ความลกขนอยกบระดบน าใตดน อยางนอยระดบทองรองควรอยสงกวาระดบน าใตดน

249

1 เมตรโดยยดระดบน าในฤดฝนเปนเกณฑและตองท าใหลาดเอยงไปทางดานใดดานหนงเพอไมใหน าขงในรองเวลาฝนตก ดนทขดขนมาจากรองกองไวดานใดดานหนงส าหรบใชเปนดนกลบตอไป นอกจากนนสามารถใชท าเปนคนดนส าหรบกนลมไมใหพดขยะออกไปนอกบรเวณอกดวย การฝงกลบท าโดยการเทของเสยลงในรองแลวเกลยใหกระจาย บดทบ ใชดนกลบแลวบดทบอกครง วธนไมตองเตรยมคนดนเพราะสามารถใชผนงของรองขดเปนก าแพงยนของเสยทบดอดไดโดยตรง ท าใหไมตองเสยคาใชจายในการขนดนมาจากนอกพนท (ภาพท 9.3 (2)) (1) การฝงกลบแบบพนท (2) การฝงกลบแบบขดรอง

ภาพท 9.3 วธการฝงกลบตามหลกสขาภบาล ทมา (Britannica, 2009, p. 2)

9.3 การบ าบดน าเสย

น าเสยจากโรงงานอตสาหกรรมอาหารแตละแหงมลกษณะและปรมาณทแตกตางกน ทงนข นกบวตถดบทใช กระบวนการผลต ประเภทอตสาหกรรมและลกษณะของการใชน า วธการหรอระบบบ าบดน าเสยทเหมาะสมส าหรบโรงงานอตสาหกรรมอาหารแตละประเภทหรอแตละโรงงาน ซงโดยมากแลวน าเสยจากโรงงานอตสาหกรรมอาหารมสารอนทรยในน ามาก หลกการโดยทวไปในการเลอกใชหรอการประยกตใชระบบบ าบดน าเสยทเหมาะสมนนมหลกการพจารณาดงตอไปน 1. ปรมาณและคณสมบตของน าเสย 2. คณภาพของน าทงทตองการ 3. ราคาทดนและขนาดทดนทตองการในการกอสรางระบบ

250

4. ความยงยากในการควบคมและบ ารงรกษาของแตละระบบ 5. ความยากล าบากในการจดหาหรอซอเครองจกรและอปกรณ 6. ปญหาความเดอดรอนร าคาญตางๆเชน กลน เสยงและแมลงรบกวน 7. ตนทนของระบบและการด าเนนการ โดยทวไปน าเสยจากแหลงตางๆสามารถใชเทคโนโลยไดหลายระบบ ดงนนการเลอกระบบทเหมาะสมจงเปนเรองยากเพราะความแตกตางของปจจยทไดกลาวมาจงจ าเปนตองใชผเชยวชาญเฉพาะดานเขามามสวนในการพจารณาเลอกระบบ 9.3.1 ลกษณะของน าเสย ลกษณะของน าเสยสามารถแบงออกไดเปน 3 ลกษณะคอลกษณะทางกายภาพลกษณะทางเคมและลกษณะทางชววทยา ดงตอไปน

ลกษณะทางกายภาพของน าเสยประกอบไปดวยปรมาณของแขงทงหมด กลน อณหภม ส ความขน ซงแตละลกษณะมความสมพนธซงกนและกนเพอชวยใหบงบอกถงคณภาพของน าเสยอยางคราวๆได สวนลกษณะทางเคมประกอบดวยอนทรสารและอนนทรยสารทม กปะปนรวมกนในน าเสย ยากแยกออกจากกนดวยวธทางกายภาพ สวนทางดานชววทยาน าเสยเปนสอทดมากของการแพรกระจายเชอโรคจากแบคทเรย ลกษณะของน าเสยสรปไดในตารางท 9.2

ตารางท 9.2 ลกษณะทางกายภาพของน าเสย ลกษณะของน าเสย ค าอธบาย

1.ปรมาณของแขง - ประกอบดวยสารอนทรย (ระเหยทอณหภม 600 องศาเซลเซยส) และสารอนนทรย (ไมระเหยทอณหภม 600 องศาเซลเซยส)

2.กลน - แกสจากการยอยสลายของสารอนทรยในน าเสยสวนใหญเปนไฮโดรเจนซลไฟด 3.อณหภม - น าเสยทมอณหภมสงท าใหการละลายของออกซเจนลดลง

- เรงปฎกรยาของจลนทรยและการเจรญเตบโตของพชทไมตองการในน า 4.ส -กนหรอขวางแสงแดดไมใหสองลงไปในน า 5.ความขน - สวนใหญเปนสารแขวนลอยทลอยอยในน ากนหรอขวางแสงแดดไมใหสองลงใต

น าไดมากและใชคลอรนมากกวาปกตในการฆาเชอโรคในน า 6.สารอนทรย - คารโบไฮเดรต โปรตน ไขมนและน ามน สามารถยอยสลายไดทางชววทยาแต

ไขมนและน ามนมความเสถยรจงถกยอยสลายโดยทางชววทยาไดชากวา 7.คาความเปนกรด-ดาง - มผลตอระบบการบ าบดน าเสยทางชวภาพและทางเคมทไมชอบน าเสยทมสภาพ

เปนกรด 8.คลอไรด - ปะปนมาจากธรรมชาตตามดนหรอหนตางๆทน าไหลผาน 9.ความเปนดาง - เกดจาก OH-,CO3

2-,HCO3-ของธาตแคลเซยม แมกนเซยม โซเดยม โพแทสเซยม

และแอมโมเนย แตแคลเซยมและแมกนเซยมมมากกวาธาตอนๆ

251

ตารางท 9.2 ลกษณะทางกายภาพของน าเสย (ตอ) ลกษณะของน าเสย ค าอธบาย

10.ไนโตรเจน - การบ าบดน าเสยทางชววทยาตองมสารไนโตรเจนเพยงพอในน าเสย แตถามมากเกดการเจรญของสาหราย

11.ฟอสฟอรส - ถามมากเกนไปในแมน าล าคลองท าใหสาหรายเจรญเตบโตมาก 12.ซลเฟอร - สารพวกซลเฟต (SO4

2-) ถกเปลยนไปเปนซลไฟดและไฮโดรเจนซลไฟดในสภาวะทไมมออกซเจน

13.โลหะหนก - นเกล แมงกานส โครเมยม สงกะส ปรอท ทองแดง เหลก ถามมากในน าเสยมพษรายแรงตอสงมชวต

14.แกส - ไดแกแ กสไนโต รเจน (N2) ออกซ เจน (O2) คารบ อนไดออกไซด (CO2) ไฮโดรเจนซลไฟด (H2S) แอมโมเนย (NH3) และมเทน (CH4)

15.แบคทเรยกอโรค - ท าใหเกดโรคทางเดนอาหาร 16. แบคทเรยไมกอโรค - ไดแกโคลฟอรมพบในอจจาระของคนและสตว ทมา (เกรยงศกด อดมสนโรจน, 2545, หนา 23-28 ; ศวาพร ศวเวชช, 2542, หนา 233-234 9.3.2 ปจจยทใชแสดงคณภาพและมาตรฐานคณภาพน าทง ปจจยส าคญทนยมใชแสดงคณภาพของน าเสย คอความตองการออกซเจน โดยทวไปนยมประเมนคาเปน BOD และ COD

9.3.2.1 คา BOD (biochemical oxygen demand) ปรมาณออกซเจนทตองใชในการออกซไดสสารอนทรยทยอยสลายได

ในน าซงหาไดโดยวธการทางชววทยา โดยใชแบคทเรยยอยสลายสารอนทรยในน าทงทอณหภม 20 องศาเซลเซยสเปนเวลา 5 วน ภายใตสภาวะทมออกซเจน ดงนน ถาน าทงมคา BOD สงกแสดงวามอนทรยสารอยมาก

หลกการวเคราะหคา BOD มดงน น าตวอยางน าเสยมาเตมอากาศจนอมตว น าไปใสขวดมาตรฐาน BOD 2 ขวด (ตองปดใหสนท) และใชขวดหนงมาท าการวดคาออกซเจนทละลายน า (dissolved oxygen : DO0) น าขวดทเหลอไปเกบในตม ดทอณหภม 20 องศาเซลเซยสเปนเวลา 5 วน หลงจากนนน าออกมาวดคาของ DO5 น ามาค านวณคา BOD5 ทอณหภม 20 องศาเซลเซยส (มลลกรมตอลตร) ดงสมการ

BOD5 = (DO0-DO5) (ปรมาตรของขวด BOD) (ลตร) (สมการ 7.1) ปรมาตรตวอยางน าทเสย (ลตร)

252

9.3.2.2 คา COD (chemical oxygen demand) ปรมาณออกซเจนทตองใชในการออกซไดสสารอนทรยทงหมดในน าทง

ซงหาไดโดยวธการทางเคม หลกการวเคราะหคา COD ท าโดยตมน าเสยกบโพแทสเซยมไดโครเมต

(potassium dichromate, K2Cr2O7) ททราบปรมาณในกรดซลฟวรกเปนเวลาประมาณ 1.5 ชวโมง หลงจากนนไตเตรตดวยเฟอรสซลเฟต (ferrous sulphate) หรอเฟอรสแอมโมเนยซลเฟต (ferrous ammonia sulphate) เพ อหาปรมาณโพแทสเซยมไดโครเมตทเหลอแลวน าไปใชค านวณหาปรมาณโพแทสเซยมไดโครเมตทใชในการออกซไดสสารอนทรยและสารอนทรยทม อยในน าทงได

การหาคา COD มขอดคอใชเวลานอย ทราบผลในเวลาประมาณ 3 ชวโมงในขณะท เวลาของการวเคราะห BOD ตองใชเวลาถง 5 วน จงเหมาะสมในการควบคมระบบก าจดน าทง เมอพบขอบกพรองขนสามารถแกไขไดทนท แตขอเสยคอ สารอนทรยทกอยางในน าทงทงทจลนทรยยอยสลายไดและยอยสลายไมได ถกออกซไดสไดหมด ดงน นตามปกตคา COD จงสงกวา BOD เสมอ นอกจากน การออกซไดสสารอนทรย โดยใชโพแทสเซยมไดโครเมตยงไมเปนไปตามธรรมชาตเหมอนกบการยอยสลายดวยจลนทรย จงไมอาจทราบไดวาสารอนทรยในน าทงสลายตวตามธรรมชาตไดงายหรอวายากเพยงใด ทงนพบวาการวเคราะห COD เปนทนยมใชกนมากส าหรบการควบคมระบบบ าบดน าเสยทวๆไป นอกจากการก าหนดคา BOD และ COD แลวกระทรวงอตสาหกรรมไดก าหนดมาตรฐานน าทงจากโรงงานอตสาหกรรม (ตารางท 9.3) แมวาน าทงจากโรงงานอตสาหกรรมอาหารไมมสารพษตอสงมชวตในน าโดยตรง อยางไรกตามการมสารอนทรยปรมาณมากท าใหจลนทรยเจรญและใชออกซเจนในน าจนหมดไปและท าใหสงมชวตในน าตายได ดงนนจงตองมการก าจดสารอนทรยทมอยในน าเสยทปลอยสแหลงน าธรรมชาต (Crompton, 1992, p. 220-227) ตารางท 9.3 มาตรฐานน าทงจากโรงงานอตสาหกรรม

คณสมบต มาตรฐาน 1. คาความเปนกรด-ดาง 5.5-9.0 2. Total Dissolved Solids (TDS) ไมเกน 3,000 mg/L 3. สารแขวนลอย (soluble solid) ไมเกน 50 mg/L 4. ปรอท ไมเกน 0.005 mg/L 5. เซเลเนยม ไมเกน 0.02 mg/L 6. แคดเมยม ไมเกน 0.03 mg/L 7. ตะกว ไมเกน 0.20 mg/L 8. อาเซนค ไมเกน 0.25 mg/L

253

ตารางท 9.3 มาตรฐานน าทงจากโรงงานอตสาหกรรม (ตอ) คณสมบต มาตรฐาน

9. เฮกซะวาเลนต โครเมยม (hexavalent chromium)

ไมเกน 0.25 mg/L

10. ไตรวาเลนต โครเมยม (trivalent chromium)

ไมเกน 0.75 mg/L

11. แบเรยม ไมเกน 1 mg/L 12. นเกล ไมเกน 1 mg/L 13. ทองแดง ไมเกน 2 mg/L 14. สงกะส ไมเกน 5 mg/L 15. แมงกานส ไมเกน 5 mg/L 16. ซลไฟด (คดเทยบเปน H2S) ไมเกน 1 mg/L 17. ไซยาไนด (คดเทยบเปน HCN) ไมเกน 0.20 mg/L 18. ฟอรมลดไฮด ไมเกน 1 mg/L 19. สารประกอบฟนอล ไมเกน 1 mg/L 20. คลอรนอสระ ไมเกน 1 mg/L 21. เพสตไซด (pesticide) ตองไมม 22. อณหภม ไมเกน 40 oC 23. ส กลน ไมเปนทพงรงเกยจ 24. น ามนและไขมน ไมเกน 5 mg/L 25. BOD ไมเกน 20 mg/L 26. COD ไมเกน 120 mg/L ทมา (ประกาศกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม เรอง ก าหนดมาตรฐานควบคมการระบายน าทงจากแหลงก าเนดประเภทโรงงานอตสาหกรรมและนคมอตสาหกรรม,2539, หนา 20-26)

9.3.3 กระบวนการบ าบดน าเสย ถาตองการแบงขนตอนการบ าบดน าเสย (ภาพท 9.4) สามารถแยกออกเปนขนตอนไดดงน

1. ระบบบ าบดขนตน (primary treatment) ระบบทอยในขนแรกของระบบบ าบดน าเสย ในขนนตองการแยกสาร

ตะกอนแขวนลอยออกจากน าเสย ไดแก การดกดวยตะแกรง การตกตะกอน การก าจดตะกอนหนก

254

ภาพท 9.4 ขนตอนการบ าบดน าเสย ทมา (Black,1990, p.740)

2.ระบบบ าบดขนทสอง (secondary treatment)

ระบบทแยกและก าจดสารอนทรยตางๆและตกตะกอนแขวนลอยออกจากน าเสย โดยมากเปนระบบบ าบดน าเสยทใชกระบวนการทางชววทยา 3. ระบบบ าบดขนทสาม (tertiary treatment)

ระบบแยกและการก าจดสารตกตะกอนแขวนลอยทหลงเหลอจากระบบบ าบดขนทสอง ก าจดสารไนโตรเจนและฟอสฟอรสออกจากน าเสยไดมากและก าจดสารอนๆทหลงเหลอจากระบบบ าบดขนทสอง โดยทการบ าบดขนนข นกบความตองการทบ าบดน าเสยใหไดคณภาพของน าทปลอยทงออกดเพยงใด

255

การบ าบดน าเสยจากโรงงานอตสาหกรรมอาหารสวนใหญมข นตอนด าเนนงานในการบ าบดน าเสย ไดแก การรวบรวมหรอระบบการระบายน าเสย กระบวนการบ าบดน าเสย การก าจดกากของเสยออกจากระบบบ าบดและการระบายน าทงและเมอน าเสยไดผานขนตอนทงสามจงถอไดวาระบบบ าบดน าเสยนนสมบรณหรอถอวาน าเสยนนไดผานการบ าบด

1. ระบบรวบรวมหรอระบบระบายน าเสย ระบบเสนทอหรอรางระบายน าเสยทระบายหรอรวบรวมน าเสยจาก

แหลงก าเนดตางๆภายในโรงงานระบายมารวมกนจากปรมาณนอยๆมารวมกนเปนปรมาณมาก หรอจากเสนทอเลกๆหรอรางระบายน าเลกๆมาสทอหรอรางระบายน าใหญเพอรวบรวมสงไปโรงงานบ าบดน าเสย ซงระบบรวบรวมหรอรางระบายน าเสยนอาจเปนระบบเสนทอปด (piping system) หรอรางระบายน าแบบเปดกได

ประโยชนของระบบรวบรวมหรอระบบระบายน าเสยทส าคญ คอ เพอระบายและรวบรวมน าเสยส าหรบสงไปยงระบบบ าบดน าเสยหรอโรงงานบ าบดน าเสยหรอเพอสงน าเสยไประบายทงทอ นและถาหากเปนชวงฝนตกกระบายน าฝนดวยและระบบรวบรวมน าเสยถกออกแบบและใชประโยชนส าหรบการบ าบดน าเสยขนท 1 ไปแลว เชน มบอพกหรอบอดกเศษหน ทรายหรอวตถชนใหญๆหรอมตะแกรงดกวสดตางๆ เปนตน

2. กระบวนการบ าบดน าเสย กระบวนการบ าบดน าเสยนนมอยหลายวธ เพราะน าเสยมองคประกอบ

ของสงสกปรกทเจอปนอยหลายอยางทงในรปของแขงและทเปนสารละลาย ทงสารอนทรยและสารอนนทรยซงตองก าจดแยกหรอยอยสลายสารตางๆพวกนออกไป ฉะนนกระบวนการบ าบดน าเสยตางๆจงขนอยกบลกษณะของน าเสยทงทางดานกายภาพ เคมและชวภาพ

3. การก าจดกากของเสยจากระบบบ าบดและการระบายน าทงทผานกระบวนการบ าบด

การบ าบดน าเสยในกระบวนการตางๆมกากของเสยทเกดจากการยอยสลายของจลนทรยหรอเกดจากการตกตะกอนโดยวธทางกายภาพหรอเกดจากการตกตะกอนโดยวธทางเคม กากของเสยพวกนถกแยกออกจากน าเสย สวนน าเสยทม คณภาพดแลวมคณภาพดข นพรอมทระบายทงได ดงนนระบบการบ าบดน าเสยเสรจสนสมบรณตอเมอกากของเสยถกน าไปก าจดโดยวธเหมาะสม โดยการตากตะกอนใหแหงในบอตากตะกอนแลวจงน าไปใชประโยชนได เชน น าไปท าอาหารสตว ท าป ยหรอใชถมท สวนน าเสยทผานการบ าบดแลว (effluent) ถกระบายทงในแหลงทเหมาะสม (Arvanitoyannis, 2008, p. 335-336) การบ าบดน าเสยมอยดวยกนหลายกระบวนการสามารถแบงออกเปน 4กระบวนการใหญๆ ดงตอไปน

256

1. กระบวนการทางกายภาพ (physical unit operations) วธการบ าบดน าเสยทอาศยแรงตางๆเพอน าไปใชในการแยกของแขงท

ไมละลายน าออกจากน าเสย โดยมากเปนขนตอนแรกของการบ าบดน าเสย ไดแก การดกดวยตะแกรง การบดตด การกวาด การกวน การท าใหลอย การกรอง การก าจดตะกอนหนก การตกตะกอน การแยกตวดวยแรงเหวยง 2. กระบวนการทางเคม (chemical unit processes)

วธการบ าบดน าเสยทอาศยสารเคมผสมกบน าเสยเพอใหเกดปฏกรยาเคมแยกเอามลสารตางๆออกจากน าเสยไดแก การตกตะกอน การท าใหเปนกลาง การฆาเชอโรค 3. กระบวนการทางชววทยา (biological unit processes)

วธการบ าบดน า เสยทอาศยจลชพทท า การยอยสลายและเปลยนสารอนทรยตางๆไปเปนแกสลอยขนสอากาศและไดจล นทรยเพมจ านวนขน ไดแก ระบบแอกทเวตเทดสลดจ ระบบทรกกลงฟลเทอร ระบบบ าบดแบบไมใชออกซเจน เปนตน 4. กระบวนการทางกายภาพ-เคม (physicochemical unit processes)

วธการบ าบดน าเสยทอาศยทงทางกายภาพและทางเคมมารวมกนใชในการก าจดสารอนทรยและสารอนนทรยทละลายอยในน าเสย ไดแก การแลกเปลยนประจ การดดซบดวยผงถาน การท าออสโมซสผนกลบ การแยกดวยไฟฟา-เยอกรอง

9.3.4 กระบวนการบ าบดน าเสยดวยกระบวนการทางกายภาพ กระบวนการบ าบดน าเสยทางกายภาพเปนการแยกของแขงทละลายน าออกจากน าเสยซงจ าเปนตองมในทกงานของการบ าบดน าเสย กระบวนการทางกายภาพมหลากหลายชนดไดแก

9.3.4.1 การดกดวยตะแกรง (screen) ตะแกรงมใชในการดกเอาเศษขยะทมการยอยสลายยากออกจากน าเสย

เชน เศษไม เศษกระดาษ เศษพลาสตก ชวยปองกนปญหาความเสยหายทมตอเครองจกรกลตางๆ เชน เครองสบน า เครองเตมอากาศ เปนตน

9.3.4.2 การบดตด (comminution) เครองบดตดมหนาทบดตดเศษขยะทไหลมากบน าเสยเพอใหเศษขยะน

มขนาดเลกๆเพอชวยในการเพมประสทธภาพในการบ าบดน าเสย 9.3.4.3 การก าจดตะกอนหนก (grit removal)

ตะกอนหนกคอ กรวด หน ทรายหรอตะกอนตางๆทมความถวงจ าเพาะสงๆ ตะกอนหนกตองถกก าจดออกไปจากน าเสยปองกนความเสยหายแกเครองสบน า การอดตนในทอระบายน าเสย การจบตวเปนกอนใหญขนซงท าใหระบบบ าบดน าเกดความเสยหาย ท าโดยการตกตะกอนหรอนอนกนในบอดกตะกอน (grit chamber) แลวท าการแยกออก

257

9.3.4.4 การก าจดน ามนและไขมน (oil and grease removal) นยมใชเปนบอดกไขมน (grease trap) ทม แผนกน (baffles) ขวางอยใน

บอเพอดกไขมนไวเปนชนไดปรมาณมาก โดยไขมนทม น าหนกเบากวาน าลอยตวอยบรเวณผว (ภาพท 9.5) กรณทเปนถงดกไขมนทใชคนเกบกวาดขนมาตองหมนคอยเกบขนมาใหหมดทกๆวน

ภาพท 9.5 การท างานของบอดกไขมน ทมา (Hatfieldservices, 2009, p.3)

9.3.4.5 การตกตะกอน (sedimentation)

การตกตะกอนเปนการแยกตะกอนแขวนลอยออกจากน าเสยโดยอาศยการจมตวของตะกอนแขวนลอยทม คาความถวงจ าเพาะสงกวาน า เชน น าเสยจากโรงงานอตสาหกรรมนมมโปรตนทไมละลายแขวนลอยอยเปนจ านวนมากใชเวลาการจมตวนานจงตองกกน าเสยไวในถงหรอบอตกตะกอน (sedimentation tank) ระยะหนงเพอใหน าหยดนงตะกอนจมลงสกนถง

9.3.4.6 การท าใหตะกอนแขวนลอย (flotation) การแยกตะกอนออกจากน าเสยโดยใหตะกอนตางๆลอยขนสบรเวณชน

บนผวน าเพอท าการกวาดตะกอนลอยทงออกไป นยมใชกบตะกอนทยากแกการตกตะกอนเชน ไขมนสตว ตะกอนเบาตางๆ เปนตน ระบบนใชพนทในการแยกตะกอนนอยกวาวธตกตะกอนเพราะใชเวลานอย การท าใหตะกอนลอยขนมามอยดวยกน 2 วธคอ การเตมอากาศลงไปในน า (air floatation) โดยการเตมอากาศหรอเปาอากาศลงในน าเสยโดยตรง ณ ความดนบรรยากาศ ตะกอนลอยขนสผวน าแลวกวาดทงออกไป การท าใหตะกอนลอยตวดวยสญญากาศ (vacuum

258

flotation) ในระบบนใชถงปดซงเกบน าทถกเปาอากาศลงไปถงจดอมตว ขณะทภายในถงเปนสญญากาศ พวกฟองอากาศทละลายอยในน าแยกออกมาจากน าในลกษณะของฟองอากาศเลกๆพาตะกอนตางๆในน าเสยลอยขนมาบนผวน าในลกษณะเปนฝาซงสามารถแยกออกจากน าไดโดยการกวาดและหรอการสบออกหลกการของระบบนคลายกบการเปดขวดน าอดลม

9.3.4.7 การกรอง (filtration) น าทงทไหลลนออกจากถงตกตะกอนท าใหน าทงทผานระบบกรองน า

แลวไมมตะกอนแขวนลอยหลงเหลออยและลดคา BOD ลงไปไดมาก ซงเครองกรองน าส าหรบงานประเภทนเปนประเภททใหตะกอนตดคางอยในชนกรองทเปนทรายและกรวดหยาบแลวจงลางเครองกรองเพอใหตะกอนทคางอยในชนกรองหลดไหลทงออกไป (ภาพท 9.6)

ภาพท 9.6 เครองกรองน าแบบใชทรายกรอง (sand filter) ทมา (Prescott, Harley, & Klein, 1999, p. 875)

9.3.5 กระบวนการบ าบดน าเสยดวยกระบวนการทางเคม วธนตองใชสารเคมตางๆเตมลงไปในน าเสยเพอใหเกดปฏกรยาทางเคมท าใหเกดการแยกสารปนเปอนไดอยางมประสทธภาพมากทสด แตมขอเสยเกยวกบการเพมปรมาณสารเคมผสมลงไปในน าเสยซงอาจมผลกระทบในดานอนๆ เชน มตะกอนเคมเพมขนและเสยคาใชจายในการใชสารเคมดวย การบ าบดน าเสยดวยสารเคมมหลายวตถประสงคไดแก การปรบสภาพของน าเสยใหเหมาะสมกบความตองการ เชน ปรบคาความเปนกรด-ดาง เตมสารอาหารใหเหมาะสม สรางตะกอนเลกๆใหมขนาดใหญขนเพอตกตะกอนไดงายหรอใชเพอฆาเชอโรค

259

9.3.6 กระบวนการบ าบดน าเสยดวยกระบวนการทางชววทยา วธการบ าบดน าเสยทอาศยจลนทรยทยอยสลายและเปลยนสารอนทรยตางๆไป

เปนแกสลอยขนสอากาศและไดจลนทรยเพมจ านวนขน สามารถท าไดทสภาวะมและไมมออกซเจน จดประสงคหลกของการบ าบดน าเสยดวยวธนคอ การลดคา BOD ลง น นคอตองการก าจดสารอนทรยทละลายอยในน าซงกอใหเกดปญหาน าเนาเสย ระบบบ าบดน าเสยโดยกระบวนการทางชวภาพม 6 วธ ดงน

9.3.6.1 ระบบทรกกลงฟลเตอร (trickling filters) ระบบทใชกนอยางแพรหลาย เพราะคาใชจายถกกวาระบบอนๆ

หลกการท างานของระบบน คอ ใชถงบรรจกอนหนหรอตวกลางอยางอน ทกอนหนหรอตวกลางมการเลยงจลนทรยชนดสรางเมอกใหลอมรอบกอนหนหรอตวกลาง น าไหลผานตวกลางลงสถง ในขณะทน าไหลผานตวกลางจลนทรยทเกาะอยตวกลางยอยสลายสารประกอบอนทรยในน าดวยปฏกรยาทมการใชออกซเจน จลนทรยทเกาะอยนเจรญเตบโตขยายจ านวนมากขนซงท าใหเมอกหนาขน สวนจลนทรยทอยช นในๆตายเพราะขาดอาหารและออกซเจน ในทสดจลนทรยหลดออกจากตวกลางไหลปะปนไปกบน าทผานการบ าบดแลวไปเขาถงตกตะกอนเรยกวา ตะกอนเมอก (humus sludge) น าทงทไดจากการบ าบดดวยระบบนมคา BOD ลดลง (ภาพท 9.7)

ภาพท 9.7 ระบบทรกกลงฟลเทอร ภาพท 9.8 ระบบแอกตเวตเทดสลดจ

ทมา (Prescott, Harley, & Klein, 1999, p. 875)

260

9.3.6.2 ระบบแอกทเวตเทดสลดจ หรอระบบเอเอส (activated sludge : AS)

ระบบบ าบดน าเสยดวยดวยวธทางชวภาพทใหผลดทสดเหมาะส าหรบโรงงานทมพนทจ ากดวธนคาใชจายสงกวาวธอ นๆ โดยท าถงเกบกกน าเสยและมการพนอากาศลงในถงทเกบน าเสยไวเพอใหมออกซเจนทละลายน ามากพอ การยอยสลายสารประกอบอนทรยท าใหคา BOD ของน าเสยลดลงเรวขน ถามการพนอากาศลงไปและมจลนทรยทสามารถยอยสลายสารประกอบอนทรยทมอยในปรมาณมากพอ เมอจลนทรยเพมปรมาณมากขนจบตวกนเปนตะกอนใหญเรยกวา มกซลเคอร (mixed liquor) ในถงกกน านมเครองกวนและเครองพนออกซเจนอยตลอดเวลาซงท าใหจลนทรยกระจายไปทวถงและเจรญเตบโตขยายตวไปเรอยๆ (ภาพท 9 .8) หลงจากทม กซลเคอรถกกกอยในถงกกน าเสยน ระยะเวลาหน งไหลมาสถงตกตะกอนหลงจากแยกจลนทรยออกกไดน าทงทใสระบายลงสแมน าล าคลองตอไปได สวนตะกอนถกสบเขาสถงกกน าใหมเพอรกษาปรมาณจลนทรยใหคงทแตถามปรมาณมากเกนไปตองน าไปก าจดออก

9.3.6.3 ระบบแผนหมนชวภาพ (rotating biological contactor : RBC) ประกอบดวยแผนทท าดวยวสดทแขงแรงทนตอสภาพแวดลอมตางๆใน

น าไดโดยมากท าดวยพลาสตก พว ซ ยาง พอลเอททลน เปนตน มรปรางเปนแผนกลม แกนกลางเปนเหลกปลอดสนมถกหมนอยางชาๆ 2-3 รอบตอนาท (ภาพท 9.9) หลกการบ าบดน าเสยเหมอนกบระบบทรกกลงฟลเทอร คอ จลนทรยทมาจากน าเสยเรมขยายพนธเกาะตามทผวตวกลางของแผนกลมทหมนอยจนกระทงจ านวนจลนทรยมมากเกาะเตมทวทงแผนกลมมลกษณะคลายเมอกปกคลมแผนกลม ขณะทแผนกลมหมนออกซเจนในอากาศจากภายนอกถงเทผานเขาไปในผวเมอกจลนทรยและน าออกซเจนลงไปใชในน าเสยท าใหเกดปฏกรยาชวเคมทยอยสลายสารอนทรยตางๆในน าเสย การหมนท าใหจลนทรยทเกาะอยบนตวผวตวกลางคอยๆหลดออกมาบางเพราะแรงเฉอนทเกดจากแผนหมนท าใหเกดจลนทรยแขวนลอย ดงนนการยอยสลายสารอนทรยในน าเสยดวยระบบนจงมประสทธภาพด

9.3.6.4 ระบบบ าบดแบบไมใชออกซเจน (anaerobic treatment systems) วธน ไมตองเตมออกซเจนหรอนยมเรยกวาระบบไรออกซเจนหรอถง

หมก ระบบนประหยดพลงงานในการเตมอากาศและไดพลงงานทเกดจากระบบ เชน แกสมเทน ซงเปนแกสทใชในการหงตมอาหารและใชในการตมน าในโรงงานอตสาหกรรมอาหารได ระบบนทส าคญคอระบบ บอหมก (anaerobic ponds) ทท าดวยดนหรอคอนกรตโดยอาจมความลกของบอตงแต 1-9 เมตร บอนรบน าเสยทมคา BOD มาก บรเวณกนบอโดยมากเกดปฏกรยาชวเคมของกระบวนการหมกแบบไมใชออกซเจนขน โดยทวไปบอหมกมเวลาเกบกกน าเสยในบอ 1-200 วน บอน เปนระบบบ าบดน าเสยขนแรกทตองการลดหรอก าจด BOD ลงไปสวนหน งกอนเพอประหยดพลงงานในการยอยสลายสารอนทรย

261

ภาพท 9.9 ระบบแผนหมนชวภาพ ทมา (Food and Agriculture Organization, 2009, p. 2)

9.3.6.5 ระบบบอธรรมชาต (oxidation pond system)

วธนงายทสดและราคาไมแพงแตตองใชเนอทมากกวาแบบแอกทเวตเทดสลดจและอาศยธรรมชาตคอนขางมาก เชน แสงแดดชวยในการสงเคราะหดวยแสงของสาหราย บอชนดนท าดวยดนหรอดนฉาบคอนกรตทมความลกไมเกน 2 เมตร เปนบอทสรางขนเพอเกบกกน าเสยโดยน าเสยไหลเปนแบบตอเนองและในระหวางทน าเสยอยในบอจลนทรยยอยสลายสารประกอบอนทรยเพอลดปรมาณ BOD ลงดวยปฏกรยาทใชออกซเจนซงสวนใหญเปนออกซเจนทไดจากธรรมชาต ดวยการถายเทออกซเจนระหวางน ากบอากาศ (atmospheric condition) จากการสงเคราะหดวยแสงของสาหรายในน าเสย ดงนนปฏกรยาจงคอนขางชา บอทสรางขนจงมขนาดใหญ กนเนอทมากและปองกนการรวซมได ตองมการรกษาความสะอาดรอบๆขอบบอและพชน าทอาจเปนแหลงเพาะพนธยงหรอแมลงบางชนดได ถาน าเสยทผานการบ าบดมาอยางดไดมการควบคมการยอยใหสมบรณดวยแลวตะกอนทเกดขนจากการยอยมนอยมากแทบไมตองมการก าจดตะกอน สามารถปลอยน าทงจากบอธรรมชาตสแหลงน าล าคลองได วธนจงเหมาะกบบรเวณทมท ด นราคาถก นอกจากนยงสามารถดดแปลงบอแบบนใหมประสทธภาพมากขน (ภาพท 9.10)

262

ภาพท 9.10 ภาพตดขวางระบบบอธรรมชาตและการประยกตใหมประสทธภาพ ทมา (Bucknell, 2010, p.1)

9.3.6.6 ระบบบอเตมอากาศ (aerated lagoon) บอขนาดใหญมความลกไมน อยกวา 2 เมตร ปฏกร ยาการ ขจด

สารอนทรยเรวกวาในระบบบอธรรมชาต เพราะมการเตมออกซเจนดวยเครองกลใชพนทนอยกวาระบบบอธรรมชาต 8-10 เทา นอกจากนสามารถควบคมระบบไดงาย คากอสรางต า ไมมปญหาในการก าจดกากตะกอน (ศร ลกษณ ปนเกษร, 2545, หนา 233 และ 236 ; Henze, Harremoés, & Arvin, 2002, pp. 182-188)

263

9.3.7 กระบวนการบ าบดน าเสยดวยกระบวนการทางภายภาพ-เคม กระบวนการบ าบดน าเสยดวยกระบวนการนคอ ตองการไดคณภาพน าทงทดตาม

ความตองการในมาตรฐานสง กระบวนการนมคาใชจายเพมในการตดตง กอสรางและการด าเนนการ วธการเหลานไดแก

9.3.7.1 การดดซบดวยถาน (carbon adsorption) การใชคารบอนดดซบเพอตองการแยกสารอนทรยทเหลออยในน าทง

หลงจากผานระบบบ าบดน าเสยขนทสองแลว ถานทใชม 2 ลกษณะ คอ แบบคารบอนเปนเมดๆ (granular carbon) และคารบอนเปนผง (powdered carbon) ซ งเรยกรวมกนวา activated carbon

9.3.7.2 การแลกเปลยนประจ (ion exchange) ใชหลกการแลกเปลยนประจของสารปนเปอนทม อย ในน าเสย เชน

NH4+,Cu2+,Zn2+,Ni2+ โดยอาศยสารทเตมลงในถงแลกเปลยนประจ เชน โซเดยมคลอไรด กรดเกลอ

กรดซลฟรกหรอโซเดยมไฮดรอกไซด 9.3.7.3 อลตราฟวเตรชน (ultrafiltraton)

ระบบกรองทใชแผนเยอกรองทมรพรน (porous membrane) อดน าเขาไปดวยแรงดนพอประมาณซงท าหนาทแยกสารปนเปอนทละลายน าและตะกอนเลกๆไดโดยปกตเปนสารปนเปอนทมขนาดน าหนกโมเลกลไมเกน 5,000

9.3.7.4 ออสโมซสผนกลบ ระบบนอาจเรยกวาระบบไฮเปอรฟลเตรชน (hyperfiltration) นยมใชใน

การแยกเกลอทละลายน าไดดวยการกรองผานแผนเยอกรอง เยอกงซมผานได (semipermeable membrane) ทความดนสงกวาความดนขนาดแรงดนออสโมตก (osmotic pressure) โดยใชบ าบดน าทงใหมคณภาพน าทงไดมาตรฐานสงหรอตองการน าน าทงนกลบมาใชใหมส าหรบกระบวนการผลตในโรงงานอตสาหกรรม

9.3.7.5 การแยกดวยไฟฟา-เยอกรอง (electrodialysis) ระบบนใชแยกเกลอออกจากน าทะเล สามารถก าจดพวกไนโตรเจน

และฟอสฟอรสออกจากน าเสยไดซงโดยปกตถาใชระบบน เปนระบบสดทายของการบ าบดน าเสย ระบบนประกอบดวยเซลลประจบวกและลบและมแผนเยอกรองแบบเยอกรองผาน ซงจบกบสารปนเปอนทมประจบวกและปลอยใหสารทมประจลบผานไปได

9.3.8 การบ าบดและก าจดตะกอนน าเสย ตะกอนน าเสยทไดมาจากระบบบ าบดน าเสยทงจากกระบวนการทางกายภาพ ทางชววทยา ทางเคมและทางกายภาพ-เคมจ าเปนตองท าการบ าบดเสยกอน กอนน าไปก าจดทงออกสสงแวดลอมภายนอกตอไป ขนตอนเรมจากการน าตะกอนน าเสยจากระบบบ าบดน าเสยสวนตางๆมาท าใหมลกษณะเดยวกนและมความเขมขนขน จากนนปรบสภาพและฆาเชอโรค

264

กอนท าใหตะกอนน าเสยแหง น าตะกอนน าเสยแหงไปท าป ยหรอเผา กอนน ากากตะกอนน าเสยไปทงอยางถกหลกสขาภบาลตอไป

9.4 การน าวสดเหลอใชจากโรงงานอตสาหกรรมอาหารมาใชประโยชน

ปจจบนวสดเหลอใชหรอของเสย (residue/waste) ซงเปนผลตผลพลอยได (by product) จากกระบวนการผลตในโรงงานอตสาหกรรมอาหารน ามาเปนวตถดบเพอใชผลตเปนผลตภณฑโดยมจดประสงคหลกเพอลดปรมาณของเสยทตองก าจดกอนปลอยออกจากโรงงานอตสาหกรรมอาหาร ใชทรพยากรใหเกดประโยชนสงสดและเพมรายไดอกทางหนง วสดเหลอใชจากโรงงานอตสาหกรรมอาหารมกเปนของผสมตางๆรวมกนอยท าใหยากแกการน าไปเปนวตถดบทน าไปใชในกระบวนการแปรรปตางๆอยางมประสทธภาพและสารผสมมความเขมขนต ามาก กระบวนการแยกจงเปนขนตอนทตองน ามาใชซงมอยดวยกนหลากหลายวธการขนกบลกษณะวสดเหลอใชและวตถดบทตองการ การแยกวสดเหลอใชมาใชใหเกดประโยชน ไดแก

การระเหยแยกน าออก วธนท าใหสารละลายเขมขนขนสามารถน าไปท าปฏกรยาหรอเขาสกระบวนการผลตขนตอไปไดอยางมประสทธภาพ

การอบแหงหรอบบใหแหง กระบวนการนชวยลดน าหนกในการขนสงและ/หรอการท าใหมขนาดกระชบขน เชน การบบและอบเปลอกสบปะรดกอนน าออกจากโรงงาน

การตกผลก การปรบสภาวะของสารละลายใหเหมาะสมเชน การปรบอณหภม ความเปนกรด-ดางหรอการเตมสารชวยตกตะกอนลงไป เชน การแยกสารโปรตนบางชนดออกจากน าเสย การแยกโดยใชเยอแผนสงเคราะห (membrane) การแยกทไมตองอาศยพลงงานความรอนซงสามารถกรองไดในระดบโมเลกล ปจจบนมการน าเอาวสดเหลอใชจากโรงงานอตสาหกรรมอาหารซงเปนผลผลตพลอยไดจากอตสาหกรรมหนงมาเปนวตถดบในการผลตในอกอตสาหกรรมหนงซงเปนอตสาหกรรมตอเนองเปนการใชประโยชนทคมคาและสรางรายไดแกผผลต ในทนขอยกตวอยาง 2 ตวอยาง ดงตอไปน การน าน ามะพราวจากโรงงานกะทส าเรจรปบรรจกลองมาผลตวนสวรรคและอตสาหกรรมผลตภณฑจากจลนทรย (วระ อวคณประเสรฐ, 2543, หนา 1-11)

9.4.1 การใชประโยชนจากวสดเหลอใชจากอตสาหกรรมน ากะท (coconut milk industry) อตสาหกรรมขนาดใหญทผลตกะทส าเรจรปบรรจกลองในรปกะทสดและกะทผง ในการผลตแตละครงใชมะพราวและเหลอน ามะพราวเปนจ านวนมาก ผผลตไดทงน ามะพราวสวนนลงสทอระบายน าท าใหเกดปญหาสงแวดลอมตามมาจงมการน าน ามะพราวทเหลอทงนมาใชใหเกดประโยชนทางเศรษฐกจ เชน เนอมะพราวน ามาคนน ามนมะพราวหรอกะทซ า สวนท

265

เปนกากน าไปท าอาหารสตว เปลอกมะพราวและกะลาใชเปนเชอเพลง สวนน ามะพราวน ามาท าวนสวรรคหรอวนน ามะพราว แอลกอฮอลและน าสมสายช

วนสวรรคหรอวนน ามะพราวหรอเหดรสเซย (Nata de coco) (หากน าน าสบปะรดมาเปนวตถดบ เรยกวา Nata de pina) ผลตภณฑนไดจากการน าน ามะพราวและมน า ตาลม าเตม เช อแบคท เรย Acetobacter aceti หรอ Acetobacter xylinum ในสภ าวะทเหมาะสม (ภาพท 9.11) ลกษณะของผลตภณฑวนสวรรคทเปนทตองการของผบรโภค คอมกากนอย สขาวใสและเนอสมผสนม วนสวรรคใชเปนของหวาน ประดบตกแตงอาหารและอาหารส าหรบผทตองการควบคมน าหนก

9.4.2 อตสาหกรรมผลตภณฑจากจลนทรย น าทงจากอตสาหกรรมผลตแปงอาหาร ผลตเยอกระดาษ ผลตแปงขาวโพด

กระปอง ผลตนมและเนยแขงสามารถน ามาใชเปนวตถดบในการหมก (substrate) โดยใชเชอจลนทรยเพอผลตเอนไซม ยาปฏชวนะ กรดอะมโน วตามน โปรตน กรดอนทรยซงมคณคาทางเศรษฐกจ (ตารางท 9.4)

ตารางท 9.4 ชนดผลตภณฑจากจลนทรยและการประยกตใช

ผลตภณฑ จลนทรย อตสาหกรรมและการประยกตใช 1.amylase Aspergillus niger - ขนมอบ/ดดแปลงคณสมบตของแปง

Aspergillus oryzae - เครองดม/ชวยรนเวลาขนตอน mashing ในการผลตเบยร

2.pectinase Aspergillus niger

- เครองดม น าผลไม/ท าใหไวนและน าผลไมใส Penicillium spp. 3.protease (proteinase)

Aspergillus oryzae - เคร องดม/ปองกนการขนเนองจากการจบตวของโปรตนในขณะแชเยนอาหาร/ท าใหเนอนม Bacillus subtilis

4.penicillins Penicillium chrysogenum - ยบย งแบคทเรยแกรมบวก 5.cephalosporins Cephalosporium spp. - ยบย งแบคทเรยแกรมบวกและแกรมลบ 6.amphotericin B Streptomyces nodosus - ยบย งเชอรา 7.tetracyclin Streptomyces aureofacerirs - ยบย งไวรสและรกเกตเซย (ricketsia) 8.glutamic acid Bervibacterium spp. - อาหาร/สารปรงรส 9.lysine Micrococcus glutamicus - อาหารสตว/เพมโปรตนในอาหารสตว 10.lactic acid Lactobacillus bulgaricus - อาหารหมก/อาหารกระปอง ทมา (วระ อวคณประเสรฐ, 2543, หนา 10)

266

ภาพท 9.11 กระบวนการผลตวนสวรรคจากน ามะพราว ทมา (วระ อวคณประเสรฐ, 2543, หนา 7)

น ามะพราว

กรองแยกสงสกปรก

เตมน าตาล

แมกนเซยมซลเฟต (MgSO4)

แอมโมเนยมไดไฮโดรเจนฟอสเฟต (NH4H2PO4)

กรดอะซตก (CH3COOH) ปรบ pH เปน 4.5

ฟอกสดวย 2% H2O2

ตมเดอด 5 นาท

รอใหเยน

เทใสภาชนะบรรจปากกวาง

ปดดวยผาขาวบางสะอาด

ตงทงไวทอณหภมหอง เวลา 2 สปดาห

หามกระทบกระเทอน

เตมหวเชอเรมตน

Acetobacter xylinum

น าวนมาลางท าความสะอาด

ตดเปนชนขนาดตามตองการ

วนสวรรค/วนน ามะพราว

267

กากน าตาล (molasses) น าแชขาวโพดฝกออน (corn steep liquor) น ามาจาก

การลางแปง (starch waste) น าจากการแยกโปรตนและไขมนในน านม (whey) เมอน ามาผานการบ าบดขนตนแลวปรบสภาวะใหเหมาะสม เชน การเตมสารอาหาร ปรบคาความเปนกรด-ดาง ควบคมอากาศ อณหภม เตมเชอจลนทรยเรมตนไดผลตภณฑกอนทเกบเกยว ขนตอนของการเกบเกยว ผลตภณฑทไดจากการหมกจลนทรย อาจอยใน 3 รปแบบ ไดแก

1. ผลตภณฑปนกบน าหมก เชน แอลกอฮอล กรดซตรก ยาปฏชวนะ เอนไซมอะมยเลส (amylase) กรดแลคตก

2. ผลตภณฑทอยภายในเซลล เชน วตามนบ 12 เอนไซมอนเวอรเทส (invertase) เอนไซมเพคตเนส (pectinase) เอนไซมโปรตเอส (protease)

3. ผลตภณฑเปนตวเซลล เชน โปรตนเซลลเดยว (single cell protein) ยสตขนมอบ (baker’s yeast)

ในกระบวนการหมกนนมปจจยทตองค านงถงคอปรมาณของผลตภณฑทได คณภาพและความบรสทธของผลตภณฑและความคมคาทางเศรษฐศาสตร 9.5 มาตรฐานระบบการจดการสงแวดลอม ISO 14000 ในกระบวนการผลตในอตสาหกรรมอาหารทมของเสยทเกดขนจ านวนมากเชนน าเสย ขยะ เศษวตถดบ เปนตน ดงน น จ าเปนตองมเทคนควธการก าจด บ าบดของเสยอยางมประสทธภาพไมกอใหเกดปญหากบสงแวดลอม ในอดตทผานมานยมแกไขปญหาดวยการสรางทบ าบดน าเสย บอบ าบดน าเสยหรอการควบคมโดยกฎหมายแตปจจบนมแนวทางในการแกปญหาทเนนการจดการเชงระบบ เชน เทคโนโลยสะอาดและมาตรฐานระบบการจดการสงแวดลอม ISO 14000 9.5.1 โครงสรางอนกรมมาตรฐาน ISO 14000 โครงสรางอนกรมมาตรฐาน ISO 14000 ประกอบดวย 3 สวน คอ สวนทเกยวกบการตรวจสอบ การจดการระบบและเกยวกบผลตภณฑ (ภาพท 9.12) ซงสรปไดดงน ISO 14001, ISO 14004 มาตรฐานวาดวยระบบการจดการสงแวดลอม ISO 14010-14012 มาตรฐานวาดวยการตรวจสอบสงแวดลอม ISO 14031 มาตรฐานวาดวยการประเมนผลการด าเนนการสงแวดลอม ISO 14020-24 มาตรฐานวาดวยฉลากเพอสงแวดลอม ISO 14040-43 มาตรฐานวาดวยการประเมนวงจรของผลตภณฑ ISO 14050 ค าศพทและค านยาม ISO/IEC Guide 64 ขอแนะน าวาดวยปญหาดานสงแวดลอมของมาตรฐานผลตภณฑ

268

ภาพท 9.12 โครงสรางอนกรมมาตรฐานระบบการจดการสงแวดลอม ISO 14000 ทมา (สพจน บญแรง, 2547, หนา 282)

การประเมนผลดานสงแวดลอม (EPE)

ISO 14031 แนวทางการประเมน ผลการด าเนนงานดาน

สงแวดลอม

การตรวจสอบดานสงแวดลอม

14010 แนวทางและหลกการใน

การตรวจสงแวดลอม 14011-1 แนวทางในการตรวจสอบ

ระบบการจดการ สงแวดลอม 14012 ขอก าหนดคณสมบตของ ผตรวจสอบสงแวดลอม

ISO 14001 ระบบการจดการสงแวดลอม

(EMS)

ขอก าหนดส าหรบการใช

ISO 14004 ระบบการจดการสงแวดลอม

(EMS)

หลกเกณฑและขอแนะน า

ฉลากสงแวดลอม (EL) 14020 หลกการขนพนฐาน เกยวกบการพฒนาและ การใชฉลากสงแวดลอม 14021 ค านยามและค าศพทเกยวกบ การใชฉลากผลตภณฑประเภท ท 2 ในการประกาศคณสมบต ทางสงแวดลอมของผลตภณฑ 14022 วธการในการใชสญลกษณของ ฉลากผลตภณฑประเภทท 2 14023 วธการตรวจสอบและรบรอง ผลตภณฑทใชฉลาก ผลตภณฑประเภทท 2 14024 แนวทาง หลกการและ ขอก าหนดของวธการรบรอง ผลตภณฑทใชฉลาก ผลตภณฑประเภทท 1

การประเมนวงจรผลตภณฑ

14040 หลกการและการด าเนนงาน 14041 วธการจดท ารายการปจจยทใช ในกระบวนการผลต/บรการ และผลทไดจากกระบวนการ 14042 ประเมนผลกระทบทาง สงแวดลอม 14043 ประเมนการปรบปรงวงจร ผลตภณฑ

ISO/IEC Guide 64 : ขอแนะน าวาดวยประเดนปญหาดานสงแวดลอมของมาตรฐานผลตภณฑ

มาตรฐานอนๆ

เกยวกบการตรวจสอบ เกยวกบผลตภณฑ การจดการระบบในหนวยงาน

269

9.5.2 สาระส าคญของระบบการจดการสงแวดลอม ISO 14000 ในรายละเอยดของโครงสรางอนกรมมาตรฐาน ISO 14000 หวใจส าคญของอนกรมมาตรฐานนคอ ระบบการจดการสงแวดลอม (Environmental Management System, EMS) ซงมสาระดงน 9.5.2.1 นโยบายสงแวดลอม (environmental policy)

การจดการสงแวดลอมเรมดวยผบรหารสงสดขององคกรตองมงมนด าเนนการอยางจรงจงและก าหนดนโยบายสงแวดลอมขององคกรขนเพอเปนแนวทางส าหรบการด าเนนงานของพนกงานในองคกร 9.5.2.2 การวางแผน (planning)

องคกรจงตองมการวางแผนในการด าเนนงานเพอใหบรรลนโยบายสงแวดลอม โดยอยางนอยตองครอบคลมถงองคประกอบตางๆดงน 1. แจกแจงรายละเอยดของกจกรรมตางๆในองคกรทม ผลกระทบตอสงแวดลอมรวมถงกจกรรมทมผลกระทบตอสงแวดลอมอยางมาก

2. แจกแจงขอมลทางกฎหมายและขอก าหนดอนๆทองคกรเกยวของและตองปฏบตตาม

3. จดท าวตถประสงคและเปาหมายในการจดกจกรรมตางๆทม ผลกระทบตอสงแวดลอม 4. จดท าโครงการจดการสงแวดลอมเพอบรรลวตถประสงคขางตน 9.5.2.3 การด าเนนการ (implementation)

อยางนอยองคกรตองด าเนนการใหครอบคลมถงองคประกอบตางๆเพอใหการด าเนนการดานการจดการสงแวดลอมเปนไปตามแผนทวางไว ดงน 1. ก าหนดโครงสรางและอ านาจหนาทความรบผดชอบในการจดการสงแวดลอม 2. เผยแพรใหพนกงานในองคกรทราบถงความส าคญในการจดการสงแวดลอม รวมทงการฝกอบรมตามความเหมาะสมเพอใหพนกงานทเกยวของกบการจดการสงแวดลอม มความรและความช านาญในการด าเนนการ 3. จดท าและควบคมเอกสารทเกยวของกบการจดการสงแวดลอม 4. ควบคมการด าเนนงานตางๆใหบรรลวตถประสงคและเปาหมายทก าหนดเอาไว 5. จดท าแผนด าเนนการหากมอบตเหตตางๆเกดขน ควรมการซกซอมการด าเนนการอยางเหมาะสม

270

9.5.2.4 การตรวจสอบและแกไข (checking and corrective action) การจดการสงแวดลอมควรไดรบการตรวจสอบแกไข การด าเนนการ

ขององคกรตองครอบคลมถงองคประกอบตางๆดงน 1. การตดตามและวดผลการด าเนนการโดยเปรยบเทยบกบแผนทวางไว 2. แจกแจงสงตางๆทไมเปนไปตามแผนการจดการสงแวดลอมรวมทงหาวธการด าเนนการแกไข 3. ตรวจประเมนระบบการจดการสงแวดลอมเปนระยะๆ 9.5.2.6 การทบทวนและการพฒนา (management review)

ผบรหารองคกรตองทบทวนระบบการจดการสงแวดลอมในระยะเวลาทเหมาะสมเพอใหระบบการจดการสงแวดลอมมการพฒนาอยางสม าเสมอ จากสาระส าคญทกลาวมาเมอก าหนดนโยบายสงแวดลอมในขอท9.5.2.1 แลวเหนวาตงแตขอท 9.5.2.2 ถง ขอท 9.5.2.5 เปนการวางแผน (planning) การน าแผนไปปฏบต (doing) การตรวจสอบ (checking) และการทบทวน (action) (สพจน บญแรง, 2547, หนา 280-283) บทสรป โรงงานอตสาหกรรมอาหารสวนใหญมของเสยทเปนของแขงและของเหลว ของแขงนนจดเปนขยะตองมการก าจด ไดแก การเกบรวบรวมขยะ การขนสง การก าจดท าลาย โดยใชวธการเผาดวยเตาเผาทอณหภมสง การหมกท าป ยโดยใชจลนทรยทตองการออกซเจนชวยในการยอยสลาย และวธการฝงกลบทมระบบการฝงกลบบนพนททท าเปนหลมหรอบอ การฝงกลบแบบขดรองบนพนราบ สวนของเสยทจดวาเปนน าเสยตองมการบ าบดเพราะวาน าเสยจากโรงงานอตสาหกรรมอาหารมกมสงเจอปน เชน ของแขง ส กลน แรธาต รวมทงจลนทรยทกอโรค ดงนนกระบวนการบ าบดอาจตองมการบ าบดหลายขนตอนไดแก การก าจดสงแปลกปลอมทางกายภาพ การเตมสารเคมชวยตกตะกอน การบ าบดดวยวธทางชววทยาเพอเพมปรมาณออกซเจนใหกบจลนทรยทชวยในการยอยสลายสารอนทรยเพอลดความตองการออกซเจนลง รวมทงการบ าบดเฉพาะดวยวธทางกายภาพ -เคมเพอก าจดส กลน แรธาต ความขน เปนตน ทงนน าเสยทผานการบ าบดตองมคณภาพตามมาตรฐานน าทงของโรงงานอตสาหกรรมกอนปลอยออกสแหลงน าตามธรรมชาต ของเสยบางชนดสามารถน าไปใชประโยชน เพอสรางมลคาเพมได เชน น าไปผลตเปนผลตภณฑชนดใหม หรอน าไปสกดเอาสารทมคณสมบตเฉพาะเพอน ามาใชในอตสาหกรรมอาหารอนๆตอไป โรงงานอตสาหกรรมอาหารทมส านกรบผดชอบตอสงแวดลอมควรใหความส าคญกบมาตรฐานระบบการจดการสงแวดลอม ISO 14000 โดยจดใหมระบบและมาตรการรกษาสงแวดลอมทม การด าเนนการอยางเปนรปธรรมซงชวยสรางภาพลกษณทดใหกบโรงงานอตสาหกรรมอาหาร

271

ค าถามทายบท 1. ถาโรงงานอตสาหกรรมอาหารด าเนนการก าจดของเสยไมถกวธจะเกดผลเสยอยางไรบาง 2. ประเภทของเสยจากโรงงานอตสาหกรรมอาหารมกประเภท อะไรบาง 3. ขอดและขอเสยของการก าจดของเสยชนดแขงดวยการเผา การท าป ยและการฝงกลบมอะไรบาง 4. ตวปจจยทใชในการแสดงคณภาพน าทงจากโรงงานอตสาหกรรมอาหารไดแกคาใดบาง จงอธบายถงหลกการวเคราะหคาดงกลาว 5. จงเขยนแผนผงแสดงขนตอนการบ าบดน าเสย 6. โรงงานทม เนอทจ ากดและมความตองการบ าบดน าเสยดวยวธทางชวภาพอยางรวดเรวควรเลอกใชกระบวนการบ าบดน าเสยวธใด จงอธบาย 7. อธบายและเขยนขนตอนการน าวสดเหลอใชจากโรงงานอตสาหกรรมอาหารมาสรางมลคาเพม 8. สาระส าคญและประโยชนของระบบการจดการสงแวดลอม ISO 14000 มอะไรบาง 9. ขนตอนแสดงการบ าบดของเสยทเปนไปไดจากโรงงานแปรรปผกกาดเขยวปลดองบรรจกระปองมอะไรบาง 10. จงเปรยบเทยบวาโรงงานแปรรปผกกาดเขยวปลดองบรรจกระปองควรใชระบบบ าบดน าเสยแบบใดจงจะมประสทธภาพในการบ าบดและประหยดคาใชจาย

เอกสารอางอง

กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม. (2539). ประกาศกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม ก าหนดมาตรฐานควบคมการระบายน าทงจากแหลงก าเนดประเภทโรงงานอตสาหกรรมและนคมอตสาหกรรม. ราชกจจานเบกษาฉบบประกาศทวไป,113 (ตอนท13 ง). 20-26.

เกรยงศกด อดมสนโรจน. (2545). การจดการเทคโนโลยสงแวดลอม. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยรงสต.

วระ อวคณประเสรฐ. (2543). การใชประโยชนจากผลตผลพลอยได : การน าวสดเหลอใชจากอตสาหกรรมเกษตรมาใชประโยชน. สงขลา : มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

ศรล กษณ ปน เกสร (2545). การก าจดของเสยจากอตสาหกรรมอาหาร ใน เอกสารชดวชาการถนอมและการแปรรปอาหาร หนวยท 8-15. พมพครงท 4 (หนา 287-328). นนทบร : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

ศวาพร ศวเวชช. (2542). การสขาภบาลโรงงานอตสาหกรรมอาหาร. พมพครงท 5 . กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

สพจน บญแรง. (2547). การควบคมคณภาพอาหาร. เชยงใหม : มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม.

272

Arvanitoyannis, I. S. (2008). Waste management for the food industries. Chennnai : Academic press.

Black, J. G. (1990). Microbiology principles and application. (2nd ed). New Jersey : Prentice Hall, Inc.

Britannica. (2009). Sanitary landfill. Retrieved December 28, 2009, from http://media-2.web.britannica.com/eb-media/57/23957-004-3C63B850.gif

Bucknell. (2010). Schematic cross-sectional diagrams of four different pond treatment components. Retrieved December 28, 2010, from http://www.facstaff.bucknell.edu/kirby/4ponds.html

Crompton, T. R. (1992). Comprehensive water analysis. England : Elsevier applied science publishers LTD.

Food and Agriculture Organization. (2009). Rotating biological contactor. Retrieved December 28, 2009, from http://www.fao.org/DOCREP/003/V9922E/V9922E34.jpg

Hatfieldservices. (2009). Oil and grease removal. Retrieved December 28, 2009, from http://www.hatfieldsservices.com/images/grease-trap-images/MarylandPassiveGreaseTrap.jpg

Henze, M., Harremoés, P. & Arvin, E. (2002). Wastewater treatment, biological, and chemical processes. (3rd ed). New York : Springer.

Hosetti, B. B. (2006). Prospects and perspective of solid waste management. New Delhi : New Age International Publishers.

Marathe Infotech Pvt.Ltd. (2009). Incinerators. Retrieved December 28, 2009, from http://www.maharashtradirectory.com/Catalog/pacificincinerators/solid_waste_incinerator.jpg

Prescott, L. M., Harley, J. P., & Klein, D. A. (1999). Microbiology. (4th ed). Boston, McGraw-Hill.

United Nations Environment Programmes. (2005). Solid waste management. CalRecovery.

Vaughn, J. (2009). Waste management : a reference handbook. California : ADC-CLIO.

Williams, P. T. (2005). Waste treatment and disposal. (2nd ed). England : Wiley & Sons.