กวา ม โต เมือง · 2014-07-07 · กวามโตเมือง 5 dyj gxo...
TRANSCRIPT
บทคดยอ
กวามโตเมอง
ในบทความน ขอเสนอการแปลตอนแรกของตำนานไทดำทลอชอ
“กวามโตเมอง” ซงตพมพในสหรฐอเมรกา โดยกลมไทดำทอพยพไปอยในรฐ
ไอโอวา พมพดวยอกษรไทดำทมเครองหมายวรรณยกตดวย “กวามโตเมอง”
สำนวนนตางกบอกบางสำนวนซงเขยนใหมตามความทรงจำโดยกลมไทดำ
ทอพยพไปนอกประเทศเวยดนามและตพมพไปแลว
ชาตไทดำเปนกลมชนทพดภาษาตระกลไทกลมหนง ในประเทศ
เวยดนาม ตงถนฐานอยในจงหวดเดยนเบยนและจงหวดเซนลาเปนสวนมาก
พวกเขามระบบตวเขยนของตนตางกบเจาของประเทศคอคนเวยดนามทไมม
อกษรประจำชนชาตตองยมอกษรจนมาใชนานนบพนป
ในเวยดนามนกวชาการเวยดนามไดรวบรวมไดประมาณ๓๐สำนวน
ของตำนานฉบบนผเขยนเองกมอกสำนวนหนงสมบรณกวาสำนวนนคดวาจะ
แปลเปนไทยในภายหลง
สำนวนแปลเปนไทยสำนวนนผแปลไดสงใหคณเกมตรองตรวจแกไป
แลวกอนททานเสยชวตผแปลขอขอบพระคณทานทลวงลบไปแลวดวย
ความเคารพอยางสง
ฟอนตภาษาไทดำภาษาเวยดนามและ IPAทใชในบทความนเปน
ผลงานออกแบบสวนตวของผเขยนซงออกแบบสบกวาปมาแลว
Abstract
KwamToMuang:BlackTaiChronicles
This article presents the translation of the initial chapters of a famous Black Tai chronicle: Kwam To Muang, from a book printed by the Black Tai CommunityinIowa,USA.TheBlackTaiscript,completewithtonemarkers,issignificantlydifferentfromapreviousversionwhichwasrewrittenfrommemorybyBlackTaimigrantsoutsideVietnam. BlackTaiareanethnicgrouplivingmostlyinDienBien,SonLaprov-inces,Vietnam,speakingadialectofTai.WhiletheVietnamesehaveusedtheChinesescriptforoveramillennium,theBlackTaisoriginatedtheirownscriptlongago. Vietnamese scholars have already collected around thirty differentversions of theKwamToMuang chronicle; indeed this author has anothersignificantversionofthechronicleheplanstotranslateatalaterdate. This translation was submitted to Mr. Cam Trong for review, whograciouslycorrectedthefirstchaptersbeforehisdeath—theauthorwishestoexpresshissinceregratitudetothehighlyrespectedBlackTaischolar. Note: theBlackTai,Vietnameseand IPA fonts used in this articlewerecreatedbytheauthormorethanadecadeago.
กวามโตเมองสะกดตามเสยงอาน8;k,FmG,\/kwa:m4 to5mUaG4 /เปนตำนานของชนชาตไทดำในเขตพายพประเทศเวยดนามซงตามประเพณดงเดมนน
ใชอานเฉพาะในคนสดทายของงานศพกอนเผาและอานหลงเทยงคนเทานนประเพณ
หามไมใหอานเวลาอนและโอกาสอน ศนย Tai Studies Center, Iowa, USA
ของชาวไทดำในสหรฐ ไดแปลชอหนงสอนวา The Tai chronical book และได
ตพมพหนงสอเลมนดวยอกษรไทดำคอมพวเตอร ฟอนตแบบ DOS(เปนจด ๔
เหลยมตอกนแทนเสนโคง)แตไมไดแปลเนอเรองเปนภาษาองกฤษในปค.ศ.๑๙๘๖
8;k,“กวาม”หมายถง“เรอง”ไมใช“ความ”ไทดำยงมหนงสออกเรอง
หนงชอ“กวามอต”หรอ“เรองคางคก”Fm / to5/“โต”เขยนดวย“ต”อกษรตำแปล
วา“เลาเรอง”เสยงอานไมมลมการทบศพทเปน“โท”ไมตรงนกเพราะ“ททหาร”เปน
เสยงมลมสวนF9 / to1/ใช“ตเตา”เสยงสงแปลวา“ตว”เชนF9,k“โตมา”แปลวา“ตวหมา”wm“ไต”กเชนเดยวกนใชพยญชนะm“ตอ”อกษรตำซงไทย
สยามไมมไทยสยามมแต“ตเตา”
ในเวยดนามไดมการรวบรวมเรองกวามโตเมองไดถง๓๐สำนวนตางกนผเขยน
มสำนวนของเรองนอกสำนวนหนง เปนเอกสารเขยนมอมาจากเวยดนาม แตอยาก
8;k,FmG,\กวามโตเมอง
ทวสวางปญญางกร*
*ทวสวางปญญางกร(นกวชาการอสระ)ผแปลและสรางฟอนตไทดำสำนวนแปลเปนไทย
สำนวนนผแปลไดสงใหคณเกมตรอง(นกวชาการไทดำ)ตรวจแกแลวกอนททานเสยชวตผแปลขอ
ขอบพระคณทานทลวงลบไปแลวดวยความเคารพอยางสง(ฟอนตภาษาไทดำภาษาเวยดนามและ
IPAทใชในบทความนเปนผลงานออกแบบสวนตวของผเขยนซงออกแบบสบกวาปมาแลว)
4 ดำรงวชาการ
แนะนำผลงานของศนยไตศกษาจากสหรฐกอน เพราะเหนวาพมพถกตองชดเจนและ
ใสเครองหมายวรรณยกตดวยเนอหากกระทดรดดนาเชอถอ
อกษรไทดำและสทอกษรสากลในบทความน ผเขยนใชฟอนต BLT50 และ
BlackIPA
ทผเขยนออกแบบสำหรบใชกบแปนภาษาไทยทวไปนานมาแลวแตผเขยน
พมพตามตนฉบบของศนยไตศกษาสหรฐอยางเครงครดไมแกไขดดแปลงแตอยางใด
สทอกษรสากลสำหรบภาษาไทดำนน ผเขยนใชระบบ William J.Gedney (South-
westrnTaiDialects,TheUniversityofMichigan,No42,1994)ดงไดใชมาแลวใน
บทความกอนๆ เนองจากเรองกวามโตเมองนมความยาวพอสมควร ผเขยนขอเสนอ
ตอนแรกเทานนแลวคอยคดหาทางนำเสนอตอนเพมเตมในภายหลง
เมอสนเดอนธนวาคมทผานมา ไดขาววาทานเกมตรองไดเสยชวตไปแลว
งานอานแกไขบทความนเปนงานชนสดทายททานกรณาผเขยน และชนชาตไทดำได
สญเสยปราชญคนหนงของพวกเขาไปแลว
1.dYjgxofUogxoIhk / kO2 pen1 din1 pen1 Na3 /
เดมทเปนดนเปนหญา
dYj“กอ”คอ“เบองตน”ไมใช“ก”ซงตองเขยนเปน8Yjและไมใช”กอสราง”ศนย
ไทศกษาทIOWAแปลเปน“Inthebeginning”คำวาIhk“หญา”เขากสะกดดวย“หญ”ไมไดสะกดเปน“หย”
dYjgxoahkmYj5t\gsf
/ kO2 pen1 fa6 tO5 thuaG1 het2 /
เดมทเปนฟาโตเทาดอกเหด
5t\“ทวง”คอลกษณนามสำหรบดอกไมเชนlv\5t\[vdw,h
/ sOG1thuaG1bO ? 2may6 /ดอกไมสองดอก
กวามโตเมอง 5
dYjgxofUog0fsjvo / kO2 pen1 din1 cet2 hOn2 /
เดมทเปนดนเจดแหง
พงสงเกตการเขยน“สระ“อ”ในคำวาfUo“ดน”กลาวคอหากไมมพยญชนะ
ทายตดตามจะเขยนบนสระเชนfuแตหากมพยญชนะทายตดตามในพยางคปดจะ
ตองเขยนระหวางสองพยญชนะในฟอนตอกษรไทดำของผเขยนจงม“อ”สองตวใชใน
สองกรณตางกนในแผนทคำวา“ดน”หมายถงประเทศ“ดนแกว”แปลวา“ประเทศ
เวยดนาม“ดนหาน”หมายถงประเทศจน
dYjgxooheGdhkc8;K / kO2 pen1 nam6 kaw3 kwE4 /
เดมทเปนแมนำเกาแคว
คำวา“แคว”นนเดมทผเขยนพมพตามตนฉบบวาc8;แตคณเกมตรอง
แกเปนc8;K
dYjgxoxkdcmmjk;
/ kO2 pen1 pa ? 2 tE4 ta:w5 /
เดมทเปนปากแมนำแตแมนำตาว
cm“แต”หรอ“นำแต”ฝรงเรยกเปนBlackriverภาษาเวยดนามวา“ซงดา”
mjk;“ตาว”หรอ“นำตาว”ฝรงเรยกRedRiverเวยดนามเรยกเปน“ซงหง”
ahk9jeG:\<hY-k\
/ fa6 tam2 sUaG1 mO : 3 kha:G1 /
ฟาตำดงหมอขาง
G:\“เซอง”คอ“เหมอนดง”
6 ดำรงวชาการ
ahk[k\G:\Gxd5htK / fa6 ba:G1 sUaG4 pUa ? 2 thuay3 /
ฟาบางดงเปลอกถวย
\tfewx86\Ovd / Gua4 dam1 pay1 kuG4 nO ? 2 /
ววดำเดนตดหนอก
86\“กง”คอ“ตดชน”
<6zvdwx86\}y\
/ mu1 fO ? 2 pay1 kuG4 laG1 /
หมพอพนธเดนตดจมก
<6zvd“หมฝอก”คอหมตวผทไมตอนเอาไวเปนพอพนธจงตวใหญกวา“พผ”ไทดำออกเสยงเปน“ฟ
ฝ”“เซนผ”จงกลายเปน“เซนฝ”ไป
ไทดำเขยนและออกเสยง“ดเดก”กบ“ลลง”บางครงสบสนกน“ดง”(จมก)
เขยนเปน“ลง”
Pk,ohQ xj6F= jF8j\ ahk
/ ya:m4 nan6 pu2 co5 koG5 fa6 /
ยามนนปโจโกงฟา
F=jF8j\ในอกสำนวนหนงเขยนเปน=YMahk“จอกนฟา”ตาม
นทานไทดำเปนบรวารของแถนซงสงใหโจกงทำอะไรตออะไรตามราชประสงค
0yj\9yflkKF[o.sh<hk / caG2 tat2 sa:y1 bon1 ha ; 3 ma3 /
จงตดสายบนใหลอยขน
กวามโตเมอง 7
<hk“หมา”คอลอยขน(torise)
9yflkKahk.sh-kf / tat2 sa:y1 fa6 ha ; 3 kha:t2 /
ตดสายฟาใหขาด
ahk0yj\HkfG,GO / fa6 caG2 wa:t2 mUa4 nUa1 /
ฟาจงลอยกลบขางบน
0yj\gxoahkg9,cso / caG2 pen1 fa6 tem1 hEn1 /
จงเปนฟาสดสายตาแหงนขน
0yj\gxoc5og9,zYj / caG2 pen1 thEn1 tem1 fO2 /
จงเปนแถนเตมผอ
0yj\GvklU[dv\fhkKmYjc,j<6 / caG2 ? aw1 sip2 kOG1 da:y3 tO5 mE3 mu1 /
จงเอาดายสบกองเทาแมหม
,kln[9k,dQ-nho8YjG[jkVvf / ma4 sUp2 ta:m4 kan1 khUn3 kO3 baw2 hOt5 /
มาสบตามกนขนกไมถง
0yj\Gvk:k;dv\HkKmYjc,j=hk\ / caG2 ? aw1 sa:w4 kOG1 wa:y1 tO5 mE3 ca:G6 /
จงเอาหวายยสบกองเทาแมชาง
,kln[9k,dQ-nho8YjG[jkVvf / ma4 sUp2 ta:m1 kan1 khUn3 kO3 baw2 hOt5 /
มาสบตามกนขนกไมถง
8 ดำรงวชาการ
0yj\gvklU[lJ\8hv\ / caG2 ? aw1 sip2 siaG1 kOG6 /
จงเอาเสยงฆองสบอน
de[GvkGdhklJ\dv\ / kap2 ? aw1 kaw3 siaG1 kOG1 /
กบเอาเสยงกลองเกาอน
,kme[9k,dQ-nho8YjG[jk\Uo / ma : 4 tap5 ta:m1 kan1 khUn3 kO3 baw2 Gin4 /
มาทบตามกนขนกไมไดยน
Pk,ohQF9lyfOyj\G,\]6j,V6hxkd
/ Na:m4 nan6 to1 sat2 naG2 mUaG4 lum5 hu6 pa ? 2 /
ยามนนสตวในเมองลางพดได
=6jF9mkdV6h0k
/ cu5 to1 ta : ? 5 hu6 ca : 1 /
ทากทกตวรจกคย
=6jF9<6F9<kV6hG;hk
/ cu5 to1 mu1 to1 ma : 1 hu6 waw6 /
หมหมาทกตวพดได
F9lyfOyh\G,\]6j,0yj\G,djk;C5\c5o
/ to1 sat2 naG3 mUaG4 lum3 caG2 mUa4 ka:w2 thWG1 thEn1 /
บรรดาสตวในเมองลางจงขนไปฟองกบแถน
c5o0yj\c9j\cz[
/ thEn1 caG2 tEG2 fEp6 /
แถนจงใชอภนหาร
กวามโตเมอง 9
cz[“แฟบ”ภาษาเวยดนามPhépแปลวาอภนหาร
-hkMG,\]6j,9kKg<f / kha3 kon4 mUaG4 lum3 ta:y1 met2 /
ฆาคนเมองลางตายหมด
Mเครองหมายตวยออานวา“กน”หมายถง“คน”
ตอน๒. ohe5j6,5ht,c5o
/ nam6 thum3 thuam5 thEn1 /
นำขนทวมแถน
Pk,ohQahk0yj\c]h\lujclf
/ ya:m4 nan6 fa6 caG2 lEG6 si2 sEt2 /
ยามนนฟาจงแลงสดๆ
ahk0yj\cfflujclo / fa6 caG2 dEt2 si2 sEn1 /
ฟาจงแดดตลอดกาล
\t8;kK0yj\9kKpkdIhk
/ Gua4 kwa:y4 caG2 ta:y1 ya : ? 2 Na3 /
ววควายจงหวหญาตาย
[jk;8hk9kKsjk\mk\
/ ba:w2 ka6 ta:y1 ha:G2 ta:G4 /
คนเดนทางตายระหวางทาง
G-hkp6jwVj9kKzvK
/ khaw3 yu2 hay5 ta:y1 fOy1 /
ขาวอยไรตายเหยว
10 ดำรงวชาการ
svKp6jok9kKc]h\ / hOy1 yu2 na4 ta:y1 lEG6 /
หอยอยนาตายแลง
cxh\p6jljkFV,8to / pEG3 yu2 sa : 2 hom4 kuan4 /
แปงทขารมควน
,yop6j-6,9kKGvhk / man4 yu2 khum1 ta:y1 ? aw3 /
มนอยหลมตายอาว
Gxhkp6jxjk9kKc-;o / paw3 yu2 pa : 2 ta:y1 khwEn1 /
เปาอยปาตายแขวน
Gxhk“เปา”คอชอผลไมชนดหนง
[jk;GV9kKpkdohe / ba:w2 hUa4 ta:y1 ya : ? 2 nam6 /
บาวเรอตายเพราะหวนำ
Pk,ohQx6jF=jF8j\ahk / Na:m4 nan6 pu2 co3 koG3 fa6 /
ยามนนปโจโกงฟา
0yj\Gvk\6,kpJf / caG2 ? aw1 Gu4 ma : 4 yiat2 /
จงเอางมาเหยยด
0yj\Gvk-Jf,kfvK / caG2 ? aw1 khiat2 ma4 dOy4 /
จงเอาเขยดมาจดงานศพ
กวามโตเมอง 11
fvK“ดอย”คอการจดการศพตามพธประเพณ
GvkF9svK,kgpf;hk\G}hk / ? aw1 to1 hOy1 ma4 yet5 wa:G6 law3 /
เอาเปลอกหอยมาทำเปนไหหมกเหลา
GvkFodG8hk,kgpfG0hk-to / ? aw1 nok5 kaw6 ma4 yet5 caw3 khwan1 /
เอานกเคามาเปนเจาขวญ
Gvkc,\\to,kgpfok\]jk, /?aw1mEG4Guan4ma:4yet5na:G4la:m5/
เอาแมลงวนมาเปนแมสอ
ahk0yj\86h,,k,nf / fa6 caG2 kum6 ma4 mUt5 /
ฟาจงมดมาทว
ahk0yj\Vnf,kfy\ /fa:6caG2hUt5ma4daG1/
ฟาจงเกดฟาผาเสยงดง
,nhfJ;cdj\g;ofJ; / mU6 diaw1 kEG2 wen4 diaw1 /
มอเดยวกบวนเดยวกน
cdj\“แกง”แปลวา“และ”andในบทแปลของหนงสอบางเลมทเขยน
ถง“พบโสสงสานเทง”นนทจรงเปนxe[FlFl\lkocdj\FmG,\
wmfeG,\<tKcdj\G,\]kแปลวา“พบโสสงสานและโทเมองไท
ดำเมองหมวยและเมองลา”“เทง”เปนการอานผดตองเปน“แกง”
12 ดำรงวชาการ
ahk0yj\Fzoclosjk / fa6 caG2 fon1 sEn1 ha2 /
ฟาจงทำใหฝนตกแสนหา
,UfFzomYjOjtK<kd\j;k / mit5 fon1 tO5 nuay2 ma : ? 2 Gwa : 5 /
เมดฝนเทาลกหมากงวา
sjkFzomYjOjtK<kd<htK / ha2 fon1 tO5 nuay2 ma : ? 2 muay3 / หาฝนเทาลกหมากหมวย
=6jshtKohe=6jov\ / cu5 huay3 nam6 cu5 nOG4 /
หวยทกหวยนำนอง
=6jfvosUofvo:kK=6j5ht, / cu5 dOn1 hin1 dOn1 sa:y4 cu5 thuam3 /
ทกดอนหนดอนทรายตางถกนำทวม
ohexUjovjk\G,F[o / nam6 pin2 ? a:G2 mUa4 bon4 /
นำปนอางกลบไปขางบน
:kKxUjoF,oG,ahk / sa:y4 pin2 mon4 mUa4 fa6 /
ทรายปนวงกลมกลบไปบนฟา
ohe0yj\56j,-nhoC5\c5o / nam6 caG2 thum3 khUn3 thWG1 thEn1 /
นำจงทวมขนถงแถน
MG,\]6j,0yj\9kKg<f / kon4 mUaG4 lum5 caG2 ta:y1 met2 /
คนเมองลางจงตายกนหมด
กวามโตเมอง 13
ภาคผนวก
อกษรไทดำเปรยบเทยบ
ทวสวางปญญางกร(ใชฟอนตBLT50และBlackIPAของผเขยน)
ลำดบ อกษรไทดำ คำอาน IPA(Gedney’s) อกษรไทย
๑
๒
๓
๔
๕
๖
๗
๘
๙
๑๐
๑๑
๑๒
๑๓
๑๔
๑๕
๑๖
๑๗
๑๘
๑๙
๒๐
๒๑
๒๒
๒๓
พยญชนะ
d8-S|\0=l:IPfE9m5TOo[{x
กอ
กอ
คอ
คอ
งอ
งอ
จอ
จอ
ซอ
ซอ
ญอ(นาสก)
ญอ(นาสก)
ดอ
ดอ
ตอ
ตอ
ทอ
ทอ
นอ
นอ
บอ
บอ
ปอ
k
k
kh
kh
G
G
c
c
s
s
N
N
d
d
t
t
th
th
n
n
b
b
p
ก
ก
ข
ค-ฆ
หง
ง
จ
ช
ส
ซ
หญ(นาสก)
ญ(นาสก)
ด
ด
ต
ต
ถ
ธ-ท
หน
น
บ
บ
ป
14 ดำรงวชาการ
๒๔
๒๕
๒๖
๒๗
๒๘
๒๙
๓๐
๓๑
๓๒
๓๓
๓๔
๓๕
๓๖
๓๗
๓๘
๑
๒
๓
๔
๕
๖
๗
๘
๙
๑๐
๑๑
Xza<,pK}]H;sVvB
สระ
Qtkeun6GgG3kv
ปอ
ฟอ
ฟอ
มอ
มอ
ยอ
ยอ
ลอ
ลอ
วอ
วอ
ฮอ
ฮอ
ออ
ออ
อน
อว
อา
อำ
อ
อ
อ
เออ
เอ
เอา
ออ
p
f
f
m
m
y
y
l
l
w
w
h
h
O
O
?an
?ua
?a
?am
?i
?U
?u
?Ua
?e
?aw
?O
ป
ผ
ฝ
หม
ม
หย-อย
ย
หล
ล
หว
ว
ห
ฮ
ออ
ออ
อน
อว
อา
อำ-อม
อ
อ
อ
เออ
เอ
เอา
ออ
ลำดบ อกษรไทดำ คำอาน IPA(Gedney’s) อกษรไทย
กวามโตเมอง 15
๑๒
๑๓
๑๔
๑๕
๑๖
๑๗
๑๘
๑
๒
๓
๔
๕
๖
๗
๘
๙
๑๐
๑๑
๑๒
๑๓
๑๔
๑๕
CJGcFw.
เครองหมาย
MNqƒ„…†‡ˆ‰Š‡ˆ‰Š
เออ
เอย
เออ
แอ
โอ
ไอ
อา-ออ
กน
นง
ซำลาย
จา-ออ
เปา
ญ
เหมา
ซ
ซา-ออ
ซองา
มด
ซน
เฮา
เมด
กา-ออ
?Q
?ia
?Ua
?E
?o
?ay
?a;
kon4
nUG3
sam5 laay4
ca;3
paw3
Ni5
maw3
si1
sa;3
sOGa:6
mot5
san1
haw6
met5
ka;6
เออ
เอย
เออ
แอ
โอ
ไอ
ใอ
คน
หนง
ซำคำ
ใจ
เปา
ย
เหมา
ส
ใส
สงา
เมด
สน
เรา
เสด
ใก
ลำดบ อกษรไทดำ คำอาน IPA(Gedney’s) อกษรไทย
16 ดำรงวชาการ
บรรณานกรมภาษาไทย
ม.ศรบษรา2530ไทยดำรำพนกรงเทพฯสำนกพมพบรรณกจ
ภททยา ยมเรวต 2542 ประวตศาสตรสบสองจไท ศนยหนงสอจฬาลงกรณ
มหาวทยาลย
มน อดมเวช 2547 ประวตศาสตรไทดำในประเทศไทย คณะมนษยศาสตรและ
สงคมศาสตรมหาวทยาลยราชภฏเพชรบร
เพชรตะบองสงหหลอคำ2548หมบานไทดำ
ภาษาไทดำ
cvxlnwmแบบเรยนของไทดำถายสำเนา(ชอผแตงสำนกพมพอานไมออก)
BaccamDon,JamesBraseXe[lncvx8;k,w9wmfeSummer InstituteofLinguistics,CA.
BaccamDon,BaccamHung,BaccamFaluang,DorothyFippinger,1989
Xe[cx-vf8;k,wmvy\dUfTheAnundsen PublishingCo,Decorah,IA.
TaiStudiesCenter,Iowa,1985.8;k,=Jo]k\TaiStudiesCenter,Iowa,1985Flj\=6hlvolk;TaiStudiesCenter,Iowa,1985-6oCm\-6omU\TaiStudiesCenter,Iowa,8;k,FmG,\TaiStudiesCenter,Iowa,19938;k,w9jx6jCld Hoajng Tam Kho ^ = , 1984 . 9hko=6hFlj\Gl\ So_ \ Va | n hoaw Tho ^ ng tin Lai Cha u . Hoajng Tra [ n Nghi } ch , 1995 . 8;k,=Jo]k\ Nhaj xua { t afn va | n
hoaw da ^ n to ^ } c , Haj No ^ } = . Hoajng Tra [ n Nghi } ch , 2004 . -ex[jk;lk; Ho ^ } = Va | n ho } c nghe ^ } thua ^ } t So_n La xua { t bafn 8eG8\8eGz\xk\8voxu.< j (ชอสำนกพมพปตพมพหาย)
กวามโตเมอง 17
ภาษาเวยดนาม
Ca ^ [ m Cu_o_ [ ng , 1993 . Ti [ m hie ^ \ u va | n hoaw da ^ n to ^ } c Thaw = o_ \ Ve ^ } t Nam . Nhaj xua { t bafn khoa ho } c xaz ho ^ } = . Haj No ^ } = . Ca ^ [ m Tro } ng , 1978 . Ngu_o_ [ = Thaw = o_ \ Ta y Ba | { c Vie ^ } t Nam . Nhaj xua { t bafn khoa ho } c xaz ho ^ } = . Haj No ^ } = . Ca ^ [ m Tro } ng 1987 . Ma { y va ^ { n < e ^ [ co_ bafn ve ^ [ li } ch su_ \ kinh te ^ { xaz ho ^ } = co ^ \ < a } = ngu_o_ [ = Thaw = Ta y Ba | { c Vie ^ } t nam . Nhaj xua { t bafn khoa ho } c xaz ho ^ } = , Haj No ^ } = . Ca ^ [ m Tro } ng , Kashinaga Masao . 2003 Danh sawch To ^ \ tie ^ n ho } Loj Ca ^ [ m Mai So_n , S_o_n La . Nhaj xua { t bafn The ^ { gio_ { = , Haj No ^ } = . Chu_o_ng tri [ nh Thaw = ho } c Vie ^ } t Nam , 1992 . Ho ^ } = thafo Thaw = ho } c . Nhaj xua { t bafn va | n hoaw da ^ n to ^ } c , Haj No ^ } = Chu_o_ng tri [ nh Thaw = ho } c Vie ^ } t Nam , 1998 . Va | n hoaw vaj li } ch su_ \ ngu_o_ [ = Thaw = o_ \ Vie ^ } t Nam . Nhaj xua { t bafn va | n hoaw da ^ n to ^ } c , Haj No ^ } = . > a | } ng Nghie ^ m Va } n , 1988 . Ti [ m hie ^ \ u va | n hoaw co ^ \ truye ^ [ n cufa ngu_o_ [ = Thaw = o_ \ Mai Cha ^ u . UBND huye ^ } n Mai Cha ^ u . Hoajng Tra [ n Nghi } ch , To [ ng Kim A * n , 1991 . Tu_ [ < ie ^ \ n Thaw = - Vie ^ } t . Nhaj xua { t bafn khoa ho } c xaz ho ^ } = , Haj No ^ } = . Haj Va | n Na | m et al . 1978 . Tu } c ngu_z Thaw = . Nhaj xua { t bafn va | n hoaw da ^ n to ^ } c , Haj No ^ } = . Hoajng Lu_o_ng , 1988 . Hoa va | n Thaw = . Nhaj xua { t bafn va | n hoaw da ^ n to ^ } c . Haj No ^ } = . La m To Lo } c , 1985 . Xoej Thaw = . Nhaj xua { t bafn va | n hoaw . Haj No ^ } = . Nguye ^ ] n Hu_zu Thu_ { c . 1991 . Da ^ n ca Thaw = Mai Cha ^ u . So_ \ va | n hoaw tho ^ ng tin Haj So_n Bi [ nh . Phan > a | ng Nha ^ } t , et al . 2003 . Chu_o_ng Han , su_ \ thi Thaw = . Nhaj xua { t bafn
khoa ho } c xaz ho ^ } = . Haj No ^ } = .
ภาษาองกฤษ
> a | } ng Nghie ^ m Va } n et al . The ethnic minorities in Viet Nam . Foreign Languages Publishing house , Hanoi .
ภาษาฝรงเศส
Ca ^ [ m Tro } ng , traduit par Nguye ^ ] n Hu_o_ng , 1987 . Les Thai du nord - ouest du Vie ^ tnam , Etudes Orientales , Paris .