ตำ�บลขนควร

รวมองคความร จากโครงการรกษปา สรางคน ๘๔ ตำาบล วถพอเพยง

รวมรกษ ดน นำ� ป� เสรมสร�งชมชนวถพอเพยง

อำ�เภอปง จงหวดพะเย�

สารบญ

๐๖ สภาพแวดลอม

๐๘ ความเปนมา

๑๙ กาวเดนดวยความพอเพยง

๒๐ กลไกการขบเคลอน

๒๖ รปธรรมความสำาเรจในพนท

๓๘ แผนทความร

๔๐ ลดรายจาย=เพมรายได

๔๔ ภาคผนวก

นยามความพอเพยงของตำาบลขนควร“สขภาพด บนวถพอเพยง

พงพา แบงปน วเคราะหตนเองเปน”

๐๓๐๒

ตนนำายมจงเปนพนทอนรกษตนนำาและรกษาพนธสตวปาหายากบางชนดนอกจากนนยงมแหลงทองเทยวเชงอนรกษไดแกบรเวณถำาตางๆทมอยางมากมายหลายจด เนองจากในพนทเขตตำาบลขนควรเปนทราบลมเพราะบรเวณนมแมนำาหลายสายทมาบรรจบกน จงทำาใหวถการดำารงชพสวนใหญของชาวบานในตำาบลขนควร ยงคงเนนเรองการเกษตรเปนหลกไดแกการปลกขาวและพชพาณชยซงมหลายประเภทอาทถวเหลองยาสบดอกไมกวาด ผกกาดเขยว และขาวโพดเลยงสตว เปนตน และเนองจากพนทยงมปาคอนขางอดมสมบรณ ชาวบานจงสามารถหาของปาเพอบรโภคและขายรวมไปถงการจบปลาและสตวนำาอนๆอกดวย

สภาพแวดลอม ชอของตำาบลขนควรมาจากสภาพภมนเวศของตำาบลโดยคำาวา“ขน”มาจากสภาพแวดลอมทโอบลอมดวยภเขาสวนคำาวา“ควร”มาจากแมนำาควรตำาบลขนควรอำาเภอปง จงหวดพะเยามเนอทประมาณ๕๘๗ตารางกโลเมตรหรอจำานวน๓๖๗,๐๓๑.๒๕ไรแบงเขตการปกครองออกเปน๑๒หมบานมประชากรประมาณ๙,๐๐๐คนและบางสวน เปนกลมชาตพนธมงภมประเทศสวนใหญเตมไปดวยเนนเขาสงปาไมทราบเชงเขาและทราบระหวางหบเขา เปนพนทอดมสมบรณดานทรพยากรและสงแวดลอมโดยเฉพาะ แหลงนำาและปาไมเหมาะสมกบการทำาการเกษตรและเปนทอยอาศยมแมนำาสายสำาคญทไหลผาน๔สายคอแมนำาควรแมนำาปกแมนำาสาวและแมนำาแปงอนเปนทมาของ

๐๗๐๖

ความเปนมา ชมชนขนควรมการกอตงมานานแลว จากการคนพบหลกฐานทางประวตศาสตรเชน โบราณสถานและโบราณวตถหลายชน บงชดวา นาจะมการเขามาอยอาศยของคน นบตงแตกอนป พ.ศ. ๒๔๔๕ โดยใชระบบเจาเมองในการปกครองหลงจากนนไดมการ จดตงบานเรอนของชมชนอยางตอเนอง จนสามารถสรปเปนพฒนาการเปลยนแปลง ทเกดขนในตำาบลไดดงน

๐๙๐๘

พฒนาการตำาบล

ยคบกเบกตงบานเรอน เรมมชาวบานกลมแรกจากบานนำาปาดเมองนาน (นนทบรศรนาน)ยายเขามาอยในพนทตำาบลขนควร ซงขณะนนเตมไปดวยปาทบมความอดมสมบรณไปดวยไมนานาชนดเชนสกเตงรงแงะประดและ มะคาเปนตนคนกลมแรกทยายเขามานนไดเปด พนทปาและทงเพอทำากนโดยเนนไปทการทำานาแบบ พงพาตนเองและพงพาแหลงอาหารจากการเกบของปา ลาสตวและหาปลาสำาหรบการคมนาคมยงคงใชเกวยนเทยมววควายและชางเปนพาหนะอกทงยงมการคาขายกบคนตางถนดวยวธการแลกเปลยนสนคาเปนสวนใหญเนองจากชมชนไมสามารถผลตเองได

พ.ศ.๒๔๔๕-๒๕๐๔

ยคสมปทานปาไมในพนท ในชวงนปาไมถกสมปทานใหกบบรษทปาไมทำาใหไมสกขนาดใหญถกโคนลมตดไปจำานวนมาก โดยเฉพาะชวง๒ปหลงของยคสงผลกระทบใหปาไม และสตวปาลดจำานวนลงชาวบานขนควรเรยกยคนวา“ยคลางปา”มความกงวลวาพนทตนนำาบรเวณขนนำาขามจะเกดปญหาและผลกระทบ จงเกดการรวมตวกนของกำานน ผใหญบาน และชาวบาน รวมใจกนลกขนมาตอตานและขดขวาง ทำาใหการสมปทานปาไมยตลงในทสด

พ.ศ.๒๕๐๕-๒๕๑๕

๑๑๑๐

ยคเปลยนจากอาหารเพอการบรโภคเปนพชเศรษฐกจ ในชวงตนของยคนไดมการสรบระหวางฝายรฐบาลและฝายคอมมวนสตในพนททำาใหเกด ผลกระทบตอการดำารงชพของชาวบานทงในเรองการทำานาการหาของปาและลาสตวนอกจากนนยงม การสรางถนนลกรงจากทางเกวยนเดมทมความ กวางขวางและเขาถงพนทมากขนเพอเปดเปนเสนทาง การคาทขยายตวในเวลาตอมา ในยคนไดมการสนบสนนใหกลมชาตพนธมง เขามาตงถนฐานทำากนในพนท ดวยเหตผลทาง การเมอง ทตองการใหกลมชาตพนธหยดการ

พ.ศ.๒๕๑๖-๒๕๕๑

มพอคาจากตางถนเรมเขามาในพนทเพอรบซอ และสงเสรมใหปลกมากขน ถนนลกรงหลายสาย จงพฒนาเปนถนนลาดยางทำาใหเขาถงพนทไดมาก การปลกขาวโพดเลยงสตวกลายเปนทนยมอยางมาก เนองจากพอคาเหลานมารบซอและรฐบาลประกนราคาชาวบานจงเรมบกรกแผวถางปาจำานวนมากเพอปลกพชอยางตอเนองโดยเฉพาะบรเวณตนนำาทำาใหพนทรอบขางประสบปญหาขาดแคลนนำาจากการทำาการเกษตรบรเวณแหลงตนนำานอกจากนนพชเศรษฐกจตางๆทชาวบานนยมปลกนนตองใชเงนลงทนจงกอใหเกดปญหาหนสนตามมาเชนกน

เคลอนยายหรอทำากนอยกบทเพอจะไดไมไปเขารวม กบฝายคอมมวนสต แตกสงผลใหพนทปาและ นำาลดลงเพราะกลมชาตพนธมงมกอยในพนทปาและพนทตนนำาทดำารงชพดวยการทำาไรหมนเวยน(ไรเลอนลอย) สาเหตของการลดลงของปาทแทจรงไมเพยง แตอยในรปการเกษตรเทานนหากแตเพราะตำาบลขนควรเรมเปดพนทใหกบการเขามาของพชเชงพาณชยมากขนจงไดเกดผลกระทบของปญหาอยางตอเนองซงแตเดมนนชาวบานจะทำาการเกษตร และเลยงสตวเพอการบรโภคในครวเรอน ปลก ยาสบเพอสบและขายเมอเหลอแตตอมาพชพนธ พนเมองบางชนดเรมกลายเปนสนคา ประกอบกบ มธนาคารและหนวยงานรฐไดเขามาสงเสรมให ปลกพชพาณชยชนดอนๆโดยเรมจากปลกขาวโพด เลยงสตว(ขาวโพดหม)ถวเหลองและดอกไมกวาด ชาวบานจงหนมาปลกพชดงกลาวมากขนหมนเวยน กบผนนารวมทงกะหลำาปลขงผกกาดเขยวกลายเปนทนยมและใหรายไดทด แตกตองเผชญกบปญหาดนเสอมเนองจากตองใชสารเคมจำานวนมากทงปยและยาฆาแมลง

๑๓๑๒

ตำาบลขนควรมทนดานทรพยากรปาไมอนอดมสมบรณมพนทปาชมชนซงเกดจากความตองการอนรกษแหลงตนนำาเพอหลอเลยงชวตของคนในตำาบลขนควรและมการจดการระบบประปาชมชนจากทนองคความรเดม อกทงยงมแหลงทองเทยวเชงอนรกษซงเปนบรเวณถำาตางๆ ในพนท เพอการศกษาธรรมชาตและสตวปา แตตอมาพนทปาทไดอนรกษไวถกบกรกแผวถาง จากการอพยพเขามาตงถนฐานของกลมชาตพนธมง และชาวบานในพนททไดขยายพนทการเกษตรมากขน อาท

ทนตำาบล

การทำาไรขาวโพด ซงเปนพชเศรษฐกจของพนท ทำาใหชาวบานไดรบผลกระทบทเกดขนจากการทพนทปาลดนอยลงไปเรอยๆ โดยมทนกลมภาคตางๆ เขามาขบเคลอนงานอนรกษและปกปองพนทปาอาทหนวยงานพทกษปาหนวยจดการตนนำาเครอขายลมนำาทเขามา ชวยจดการปญหาการบกรกป า และจดการเรองทรพยากร ปาไมแตกยงไมเกดประสทธผลเทาทควรเพราะมชองวางและความ ซำาซอนในการทำางานของแตละหนวยงานทำาใหยงไมสามารถจดการกบปญหาเรองพนทปาไดอยางตอเนอง อยางไรกตาม ไดกระตนใหชาวขนควรมจตสำานกและตระหนกในความสำาคญของทรพยากรปาไม เกดความรวมมอรวมใจในการดแลรกษา เกดการสงสมประสบการณเปนทนความรในการวเคราะหและรตวตนในเรองการจดการทรพยากรธรรมชาตตอไป นอกจากน การผลตพชเชงพาณชย ตองอาศยปยเคมและสารเคมกำาจดศตรพชทมราคาสง ในขณะทราคาผลผลตขนอยกบกลไกของตลาด รวมทงมภาวะอนๆ เชน คาครองชพทสงขน

๑๕๑๔

และความไมแนนอนของสภาพดนฟาอากาศ เปนตน ชาวบาน จงตองกเงนจากในและนอกระบบ ซงการกเงนบางครงกไมได นำามาใชเพอการเกษตรแตกลบนำาไปใชผดวตถประสงค เชน ซอรถจกรยานยนต เพอการศกษาบตรหลาน การสรางบาน ฯลฯ ทำาใหเกดภาระหนสนตามมา แมจะมธนาคารและ สหกรณของรฐเขามาใหความรในเรองการทำาบญชครวเรอน

เพอใหชาวบานรจกใชจาย แตกมการตนตวในชวงระยะสนๆ เนองจากไมไดมการ ตดตามผลในการปฏบตอยางตอเนอง จงทำาใหโครงการนเงยบหายไป เพยงแค ชาวบานไดเรมรจกบญชครวเรอนแลวเทานนซงสะทอนใหเหนถงการแกปญหา ทไมตรงจด และไมมความยงยนในการแกปญหา ทำาใหชาวขนควรคดหาแนวทาง ทจะพฒนาตนเองใหหลดพนจากสภาพดงกลาวและมศกยภาพทจะปลดเปลอง ภาระหนสน ไปจนถงมวถชวตทพงพาตนเองไดจนสะสมเปนทนในการพฒนาของตำาบลขนควรในมตตางๆตอไป

๑๗๑๖

กาวเดน ดวยความพอเพยง

ตำาบลขนควรไดเรมเขารวมกบโครงการรกษปาสรางคน๘๔ตำาบลวถพอเพยงในระยะท๓เมอป พ.ศ.๒๕๕๒ โดยไดสมครในนามขององคการบรหารสวนตำาบลขนควร เพราะเหนวาตำาบลขนควรเปนพนท“ตนน�ายม”ทมความผกพนกบปามทนดานทรพยากรปาทอดมสมบรณมการสรางระบบนำาประปา ชมชนจากองคความรเดมโครงการฯนาจะชวยตอยอดพฒนาในเรองการจดการและการอนรกษทรพยากร เหลานใหมากขนไดทางดานโครงการฯนอกจากจะเลงเหนวาเปนพนททมทรพยากรธรรมชาตแลวยงม ผใหญบานเปนผนำาทเขมแขงและมชาวบานทมแนวคดในการพงพาตนเองเพอใหหลดพนจากปญหาภาวะ หนสนโดยในระยะแรกชาวบานจะเขาใจวาโครงการฯเปนโครงการอนรกษปาเทานนยงไมไดเขาใจความหมาย ของโครงการในแงของ“เศรษฐกจพอเพยง”ของโครงการฯจนกระทงไดมการจดเวทการประชมหลายครง จนเกดความเขาใจ

๑๙๑๘

คณะกรรมการโครงการฯชดแรกจดตงในปพ.ศ.๒๕๕๒จากแกนนำาในพนทไดแกสมาชกองคการ บรหารสวนตำาบล ผใหญบาน ผนำาหมบาน และตวแทนจากแตละหมบาน หมบานละอยางนอย ๔คนจากทง๑๒หมบานในระยะหลงอบต.ขนควรเรมมบทบาทเปนทปรกษาแทนและใหคณะกรรมการ โครงการฯทำางานกนเองมากขนคณะกรรมการโครงการฯทงหมดเนนทำางานรวมกนไมมการวางบทบาท ทชดเจนโดยเฉพาะบทบาทตามแผนงานหรอกจกรรมตางๆจงเกดปญหาเรองบทบาทหนาทและโครงสราง การทำางานขน

กลไกการขบเคลอน ตอมาในปพ.ศ.๒๕๕๓คณะกรรมการโครงการฯจงไดปรบโครงสรางใหมโดยไดจดตงคณะอนกรรมการขน ซงเปนแกนนำาทำางานหลกๆ ๖ คน จากคณะกรรมการโครงการฯ เพอใหเกดความ คลองตวและมความชดเจนในการทำางานมากขน

การขบเคลอนแผนตำาบลวถพอเพยงนน จะไมสามารถทำางานไดเลยหากปราศจากกลไกการทำางานและขบเคลอนของคณะกรรมการโครงการฯและคณะทำางานของตำาบลขนควรททำางานดวยความสมครใจและเสยสละซงคณะกรรมการโครงการฯทกคนจะมสวนในการกำาหนดนโยบายรวมกนอกทงยงมคณะอนกรรมการททำางานคลายกองเลขา และทมปฏบตการของตำาบล ททำางานรวมกบกลมเปาหมายสำาคญคอครวเรอนพอเพยงอาสา และมการเกบขอมลรวมถงการทำากจกรรมซงเปนเครองมอในการปรบวธคดและพฤตกรรมไปสความพอเพยง ซงมาจากกระบวนการมสวนรวมของชาวบานในตำาบล ทำาให

เหนเปนตวอยางในดานวถพอเพยงปลกอยปลกกนพงพาตนเองได จะเหนไดวากระบวนการดำาเนนงานเพอนำาพาตำาบลไปสวถพอเพยงอยางเกดรปธรรมความสำาเรจไดนน ตองอาศยการเรยนรบรบทชมชน การมเปาหมายและความเขาใจทชดเจน สงทสำาคญคอ กระบวนการทโครงการฯ ไดเรยนรรวมกนในตำาบล ไมวาจะเปนเครองมอตางๆเชนการทำาบญชครวเรอนการจดเวทการทำาแผนตำาบลวถพอเพยงกลวนแลวแตทำาใหเกดรปธรรมความสำาเรจท เหมาะสมและสอดคลองกบวถชวตของทงพนองชาวมงและ ชาวขนควรเพอใหเกดความพอเพยงอยางยงยนภายในตำาบล

๒๑๒๐

ประธานคณะกรรมการโครงการฯนายทองคณ มหาวงศนนท

นางชนใจเยน

นายแกวบญเทพ

นายสมชายปมแปง

นายพงษสวสดสมคด

นายบญมาพรมคำาอาย

นายธรยทธนธเกษมสมบต

นายปางแซกอ

นายทนงศกดมณชย

นายบานเยนนามโชต

นางสาวลกษณมณชย

นายเสารแกววรรณา

นายจำาลองววฒนวทยา

นายสงหนอยสรยผดงชย

นางชวศาจนดาประภาพร

นายแกวปนตา

นางสาววลาวลยใจเออ

นายศรมลศรวชย

นายปนบญเทพ

นายสาครฟองคำา

นางคำาเอยอนรนทร

นายสญญาตาคำา

นายจำาเนยรใจเหลก

นายสมศกดวงศแกว

นายศรมลลาบตรด

นายมนดบญศร

นายปวนแวนสวรรณ

นายชาญชยอศวจนดาพล

คณะกรรมการฝายบรหารแผนงาน/กจกรรม

คณะกรรมการฝายการเงนและบญช

คณะกรรมการฝายจดซอจดจาง

คณะกรรมการฝายตดตามและประเมนผล

คณะกรรมการโครงการฯ ต�าบลขนควร

๒๓๒๒

ทมงานภาคสนาม ปตท. การดำาเนนงานโครงการฯตำาบลขนควรยงมทมงานภาคสนามปตท.เปนผชวยในการขบเคลอนงานเพอใหเกดการมสวนรวมของคณะกรรมการโครงการฯครวเรอนพอเพยงอาสาโดยทำาหนาทสนบสนนสรางการเรยนรและสรางความเขาใจรวมกบชมชนอยางใกลชดตอเนองดงน เจาหนาทประจ�าต�าบล เปนบทบาททสำาคญและเปนหวใจของการเชอมโยงงานของ โครงการฯกบเปาหมายของตำาบลชวยในเรองวธคดในการจดการตนเองและการจดสรรเวลาทำางาน โดยเจาหนาทจะผลดเปลยนเรยนรกนเองทงในแงการวเคราะหการลงพนทการประชมและการพดคยกบชมชนเปนผรวบรวมแผนตำาบลประสานงานระหวางหมบานทหางไกลกนทงในดานพนทและดานสงคมวฒนธรรมทำางานรวมกบกลมชาตพนธมงสรางความเชอมนและความสนทสนม โดยใชวธการคยแบบตวตอตว เขาหาชมชน และทำาอยางไรกไดเพอใหไดใจชาวบาน รวมทงม หนาทดแลวธการจดการปญหาในเชงวธคดตามเปาหมายของโครงการฯ เปนตวตงตนในการ

พดคย และใชเปาหมายโครงการฯ นอมนำาพระราชดำาร ไมใชเงน นำาหนาเนนงานเชงรปธรรมไมเนนกอสรางใชความรเพอปรบเปลยน วธคดและพฤตกรรม ทสำาคญทำาหนาทเหมอน “เลขานการ” คอยชวยเหลอคณะทำางาน ชวยจดการดานการเงนสรปงานรายงาน กจกรรม เจาหนาทประจ�าภาค ชวยเรองการจดการ ดแลความเรยบรอยความครบถวนของเอกสารใหความรกบเจาหนาทประจำาตำาบลในเรองการจดเวททำาความเขาใจโครงการฯในแตละหมบานสรางกระบวนการเปนวทยากรของเจาหนาทประจำาตำาบลโดยเรยนรรวมกนภายในโซนคอ ระหวางตำาบลขนควรกบตำาบลอน ชวยในเรองวธคดกระบวนการ ยกรางแผนตำาบล ทปรกษาภาคชวยเรองวธคดในการจดการตนเองและการจดสรรเวลาทำางาน ทำาหนาทขมวดรวมเหตการณทผานมา ดแลกระบวนการทำางานเพอตกรอบใหเขากบยทธศาสตร จงใจใหชาวบานคดเรองแผน การจดการ

๒๕๒๔

รปธรรมความสำาเรจในพนท ครวเรอนพอเพยงอาสา

ทผานมาชาวบานตำาบลขนควรตางประสบกบปญหาหนสนและเศรษฐกจตกตำาจากทงภยธรรมชาตและกลไกตลาดทควบคมไมไดแมจะมหนวยงานรฐมาใหความรเรองบญชครวเรอนแตกมความตนตวเพยงชวงระยะสนเพราะคนภายในชมชนไมไดใหความสนใจคดวาเปนเรองยงยากอกทงยงไมมการตดตามผล แตกถอเปนทนเดมทชมชนไดรจกและคนเคยกบคำาวาการทำาบญชครวเรอน เมอชมชนไดเขารวมกบโครงการฯจงมการเปดเวทพดคยในชวงเรมโครงการฯและเรมหนนเสรม การทำาบญชครวเรอน เปาหมายการทำางานของครวเรอนพอเพยงอาสาตำาบลขนควรนนเนนไปท การพฒนาเรองชวตความเปนอยเรองของปากทองทำาใหชาวบานสามารถรตวรตนและปรบวธคด

วเคราะหตนเองและวเคราะหชมชนไดอาสาสมครครวเรอนพอเพยงอาสาทเขาโครงการฯจงเรมจาก ทงทเปนอาสาสมครจรงๆและคดเลอกใหเขารวมบาง โควตาใหหมบานละ๑๐คนรวมทงหมด ได๑๒๐คนจาก๑๒หมบานเรมแรกแผนงานครวเรอนพอเพยงอาสามอบต.เปนประธานคณะกรรมการ โครงการฯไดเกดเวทพดคยแลกเปลยนหรอตดตามตลอดจนวเคราะหถงผลทเกดขนระหวางการทำาบญชครวเรอนโดยมกจกรรมทสนบสนนโครงการครวเรอนพอเพยงอาสาของชมชนไดแกการไปศกษาดงานเพอเปนแรงบนดาลใจใหชาวบานกลบมาพดคย และระดมความคดเหนในกระบวนการทำางานกนวาตองการทำาอะไรเพอใหเกดรปธรรมความสำาเรจภายในตำาบลและระหวางตำาบลโดยบางคนนำาเอาความรมาพฒนากลายเปนคนตนแบบครวเรอนตนแบบเชนการทำาเตา เผาถาน เปนตน ซงเปนการเปดทางใหพบกบวถทพงพาตนเอง ไมสรางหน จงกลายเปนการพสจนใหเหนวาการตลาดไมมผลตอชาวขนควรอกตอไป เรมมการปลกอยปลกกน เพราะเชอกนวา “ผกสวนครว”ไมสมควรซอสขภาพจะดกอยทคนปลกเพราะคนปลกไมไดใสสารเคม

๒๗๒๖

โครงการฯมากขนเพราะสามารถเหนการเปลยนแปลงทเปนรปธรรมไดในระดบหนงโดยเพมจำานวนสมาชกเปน๑๙๒คนในเวลาตอมา ปจจบน จดเรยนรครวเรอนพอเพยงอาสา มเตาเผาถาน ๒๐๐ ลตร และพลงงานทางเลอกทงหมด๔จดเกษตรผสมผสาน๒จดเกษตรปลอดสาร๓จดและเศรษฐกจพอเพยง๑จด ครบญชครวเรอน๔จดอกทงมจดเรยนรเรองเศรษฐกจพอเพยงในระดบตำาบลอก๑จดทเนน ไปในเรองพลงงานทางเลอกและการเกษตรทางเลอก ผลทเกดขนสะทอนใหเหนผานกจกรรมตางๆซงตงอยบนเปาหมายของการมทกษะชมชนในการเรยนรทจะทำางานดานวถพอเพยงอยางเปนรปธรรมโดยคำานงถงพนฐานของตนเองเปนหลกไมวาจะเปนการปลกอยปลกกนกนเกอบทกหมบาน ทำาใหเหนวาชาวบานขนควรคำานงถงสภาพชวตทจำาเปนตองมสงแวดลอมและสขภาวะทด เพอดำารงอยในสงคมวถพอเพยงไดอยางยงยน

ภายหลงจากการเกบขอมลเศรษฐกจและพลงงานครวเรอนแลว เรมมการ อบรมเชงปฏบตการเชนการทำานำายา เอนกประสงคการทำาปยหมกการเลยงปลา ในบอพลาสตก การเลยงกบ และการเลยงไก เปนตน ประกอบกบมกจกรรมสนบสนนครวเรอนพอเพยงอาสาทเปนกจกรรมในฐานครวเรอน และรายหมบาน ทง ๑๒ หมบาน ไดสงผลให ครวเรอนพอเพยงอาสา สามารถพฒนารปแบบการดำารงชพไปส “ความพอเพยง” ไดอยางเปนรปธรรมในหลายๆ เรอง เรมตงแตการสรางรายได การลดรายจายรวมถงลดหนพงพาตนเองมการนำา ฟ นมาใช แทนแก สหงต ม ทำาป ยนำ า ปยหมก และนำาหมกชวภาพ เพอนำามาปรบใชทางการเกษตร ซงชวยลดตนทน คาใชจายชาวบานหลายคนในตำาบลทเมอไปดงานและเหนตวอยางเรองปญหาตนทนทางการเกษตร พอกลบมาถงกบเลกปลกขาวโพดซงเปนพชหลกในพนท เพราะรถงภาระดานตนทนจงปรบเปลยนมาปลกพชแบบผสมผสานแทน เรมสงผล ใหครวเรอนภายในตำาบลจงสนใจ และหนมาเขารวมกบ

๒๙๒๘

ฝายไมภมปญญา

ฝายไมถอเปนภมปญญาทองถนในเรองการจดการทรพยากรนำาผานการวเคราะหชมชนและวเคราะห ตนเองของชาวบานขนควรอนเนองจากเกดปญหาการขาดแคลนนำาและปญหาเรองดนไมอมนำาการกกเกบนำา ทำาไดยากตองพงพงฤดฝนเทานนตอมาจงมการรวมคดวาตองหาแหลงนำาและกนเหมองฝายสำาหรบ ทำาการเกษตรกรรมจงไดมการสำารวจเสนทางการเดนนำาสำารวจพนทและรวมแรงรวมใจกนโดยมโครงสราง การดแลฝายและระบบการจดการนำาผานโครงสรางคณะกรรมการเหมองฝายขดคลองสงนำากอนทจะทำาฝายมการวเคราะหปญหาและหาแนวทางแกไขไดเปนอยางดผานการทำาฝายไมอกทงยงเปนการรกษา ทรพยากรและสงแวดลอมรอบๆเหมองฝายเนองจากฝายไมไมทำาใหเกดการทำาลายระบบนเวศอยางไรกตาม

๓๑๓๐

ฝายไมไมเพยงแตจดทำาขนเพอทำาการเกษตรกรรมแตยงมนยสำาคญของการสะทอนใหเหนระบบความเชอ ในสงเหนอธรรมชาตแสดงใหเหนผานการบชาผเหมองฝายและสงเหนอธรรมชาตกอนการทำาเกษตรกรรม และถอเปนการรบรรวมกนในการมสำานกรวมและพฒนาจตใจเพอดแลฝายไมและทรพยากรนำาอยางยงยน เมอเกดแผนงานกจกรรมตางๆและโครงการฯเขามารวมหนนเสรมจงมการตอยอดทชดเจนขน โดยการเชอมโยงเรองฝายไมกบแผนงานศรมลลาบตรดซงเปนหนงในคณะกรรมการโครงการฯเลาวา “ฝายไมเปนฝายภมปญญาแตดงเดมของคนขนควร และเปนการสงเสรมทรพยากร การรกษาฝายกเทากบ รกษาระบบนเวศ จากฝายไมกลายแหลงทองเทยวเรยนรฝายโบราณ มปายบอกเสนทางและปายสอประชาสมพนธ มการท�าเรองบวชปาตนน�าประปาภเขา อตอกแรลล ปจจบนทวางแผนจะให ปตท. มารวม ปลกตนไม เพอสรางความรมรนเพอรกษาบรเวณตนน�า เชน ไมตะเคยน ไมสก ไมปาตนน�าไวทดแทนวนขางหนา”

การบรหารจดการและการดแลฝายไม เมอมเหมองฝาย สงทสำาคญคอ โครงสรางการดแลฝายและระบบการจดการนำา ผานโครงสรางคณะกรรมการเหมองฝายมตำาแหนงดงนคอประธานฝาย(นายเหมองฝาย)นายสบฝาย(ทำาหนาทตรวจเหมองฝายเวลานำาแหงหรอเหมองอดตน)ลามฝาย(ทำาหนาทประชาสมพนธ)และมการแตงตงนายเหมองฝายสำาหรบบานนำาปกหมท๑มพอหลวงดแลเปนหลก ภายใตคณะกรรมการดแลเหมองฝาย มเงนทนทหมนเวยนจาก อบต.ขนควร แตโดยระบบการดแลหลกๆ แลว กลมผ ใชนำาจะมหนาทดแลรวมกน มความรวมไมรวมมอกนเองภายใน

กลมคณะกรรมการมองวา “เรองฉกเฉนไมใชปญหา แตถาเอาเงนมาเปนหลกกจะเปนปญหา เพราะจะเหนแตเงนไมเหนเหมองฝาย” ดงนนจงเนนไปทการรวมแรงรวมใจ หากมการเกบเงนกจะม ระบบนายฝาย(คาปรบ)เพอเอาเงนมาเลยงผในชวงพธกรรม

โครงสรางการดแลเหมองฝาย

คณะกรรมการเหมองฝาย

นายเหมองฝาย นายสบฝาย ลามฝาย

๓๓๓๒

ลำานำาปกอนเปนแหลงนำาสำาคญทหลอเลยงเกษตรกรและชาวบานในตำาบลขนควรทำาใหเหนวา สภาพวถชวตและการจดการระบบนำาเปนสงทควบคกนไปเพอใหสงคมเกษตรกรรมดำารงอยได เพอสอดรบกบระบบเกษตรกรรมและวถชวตนำาเพออปโภคบรโภคชาวบานขนควรใชประปาภเขาทวาเมอประชากรมจำานวนเพมขนจากนาปเรมเปลยนเปนนาปรงเพอผลตขาวใหพอยงชพวถชวตชาวนาชาวไรของขนควรจงผกพนเหนยวแนนกบระบบฝายเมอมประชากรเพมการใชนำากเพมขนตามมาดงนนการจดการฝายไมจงตองเครงครดและทำากนทกปโดยมกจกรรมดงน

สำาหรบภาคทชวยสนบสนนหลกคออบต.ขนควรทชวยในยามคบขนเชนกรณเหมองเสยหาย หรอเหมองขาดกมการมาชวยซอมหรอมาชวยขดดนดแลเหมองใหกรมชลประทานมการเกบขอมลลงพนทว ามพนทสำาหรบใชนำาเทาไหร มการเขามาสอบถามวาชาวบานอยากใหทำาอะไร และมขอเสนอเรองเหมองฝายคอนกรต จงเปนโจทยใหชาวบานไดระดมเปรยบเทยบระหวางฝายไมกบสรางฝายคอนกรตและไดขอสรปวาหากสรางฝายคอนกรตจะทำาใหมปญหาเรองระบบ

• เดอนมกราคม เรมตนของปจะมการเลยงผ บชาผฝายมการอธษฐานขอใหนำาอยาใหขาด ขอใหไมมนำาทวม เพราะพธกรรมดงกลาวทำาในฤดกาลกอนการเพาะปลกหวานกลา • เดอนเมษายน เปนชวงฤดแลง มการนดเวลากนเพอนำา ไมมารวมกนตดไมจากหวไรปลายนามารวมกนเพอจะใชทำาเปนฝายไม • เดอนสงหาคม-กนยายน เปนเดอนแหงการเลยงผและขอบคณผ พธกรรมดงกลาวจะตองเลยงผเจาหลวงกอน แลวจงคอยมาเลยงผฝาย เงอนไขของวนนคอหามทำางานถอเปนวนหยดเพราะเชอวาเปนหากมการทำางานใดๆแลวจะกระทบกบเหมองฝาย จนเกดการชำารดทรดโทรมฝายไมไมคงทน

๓๕๓๔

นเวศ แตแมจะตองเสยเวลามาซอมและทำาใหมทกๆ ป ชาวบานจงตกลงกนวาควร ทำาฝายไมแบบเกา นอกจากนนยงมเขตรกษาพนธสตวปาเขามาสนบสนนงบประมาณ เกยวกบพธกรรมแลวเครอขายลมนำาภาคเหนอจงหวดพะเยาคณะอนกรรมการลมนำาโขงคณะกรรมการกกองนานกสนบสนนเรองการเกบขอมลของฝายไมในพนท รปธรรมความสำาเรจคอ ความรวมมอของคนในชมชน และความหลากหลายของ กลมคนทเขารวมกจกรรมตางๆไมวาจะเปนการซอมฝายพธกรรมเลยงผและการรวมแรงกนขดลอกเหมองทกปนอกจากนคณะกรรมการโครงการฯเรองฝายไมสามารถถายทอดความรภมปญญาฝายไมแกคนทเขามาศกษาดได เดกและเยาวชนทเขามาศกษาเรยนร ฝายไมและภมปญญาของบรรพบรษในเรองการจดการนำา รสำานกเรองทรพยากรและภมปญญาฝายไมอกทงยงชวยอนรกษปาไมและแหลงตนนำาไดเปนอยางด

๓๗๓๖

แผนทความร

๓๙๓๘

จากการเกบรวบรวมขอมลเศรษฐกจและพลงงานในภาพรวมของตำาบลระหวางป ๒๕๕๒-๒๕๕๓ พบวา รายรบรวมในป ๒๕๕๓ เพมขน ๐.๙๘ ลานบาท คดเปน ๒% ของรายรบรวมในป ๒๕๕๒ รายจายรวมในป ๒๕๕๓ลดลง๐.๒๔ลานบาทคดเปน๑%ของรายจายรวมในป๒๕๕๒และรายจายดานพลงงานในป๒๕๕๓ ลดลง๐.๑๖ลานบาทคดเปน๑%ของรายจายดานพลงงานในป๒๕๕๒ดงแผนภมท๑

รายรบรวมเพมขนเนองจากรายรบภาคการผลตการประกอบอาชพนอกภาคการผลตรายรบจากการศกษาและรายรบจากสวสดการและรายรบอนๆดงแผนภม๒

ลานบาท

ลานบาทแผนภม๑เปรยบเทยบขอมลรายรบรวมรายจายรวมและรายจายดาน

พลงงานระหวางป๒๕๕๒-๒๕๕๓

แผนภม๒เปรยบเทยบรายรบระหวางป๒๕๕๒-๒๕๕๓

หมายเหต : เกบขอมลจากกลมครวเรอนพอเพยงอาสาทเขารวมโครงการฯ

ลดรายจาย=เพมรายได

๔๑๔๐

ปรมาณการปลอยคารบอนไดออกไซดทลดลงจากการท�ากจกรรมตลอดระยะเวลาทเขารวมโครงการฯ

ตำาบลขนควรลดการปลอยคารบอนไดออกไซดลงได ๙๙๕,๑๙๕ กโลกรม จากกจกรรมการทำา

ปยอนทรย ปลกตนไม กจกรรมรณรงคการประหยดพลงงาน พลงงานทดแทนทใชแทนแกสหงตม

การแปรรปผลตภณฑจากเศษวสดธรรมชาตและการคดแยกขยะ

๔๓๔๒

เจาหนาทประจำาตำาบล

เจาหนาทประจำาภาค

ทปรกษาภาค

นางสาววลาวลยใจเออ

นางสาวฐาวนยธาตอนจนทร

นายมงคลพนมมตร

ภาคผนวก๑.นางนวฒนพนาบำารง :คนตนแบบเกษตรผสมผสาน

๒.นายชนใจเยน :คนตนแบบการปรบเปลยนวธคดปรบพฤตกรรมสวถพอเพยง

๓.นางปลลาบตรด :คนตนแบบปลกอยปลกกน

๔.นางยทนงศกดมณชย :คนตนแบบปาครอบครว

๕.นายสมศกดวงคแกว :คนตนแบบการทำาบญชครวเรอนปลกอยปลกกน

๖.นายสาครฟองคำา :คนตนแบบปาครอบครว

๑.นายพนตยใสสน๒.นายสมบรณไชยมงคล๓.นายศกดไชยมงคล๔.นายผชนศรกนไชย๕.นางสกลรตนอำามาตย๖.นายเจรญลาบตรด๗.นางอาลใสสน๘.นายศรมลลาบตรด๙.นางสพรรณยมะลวงศ๑๐.นายเลยลอยศ๑๑.นายเกษยรขาวงาม๑๒.นางสรรตนรกเจรญ๑๓.นางศกลภทรสทธวงศ๑๔.นางสนมาปญญา๑๕.นางทองศรกนไชย๑๖.นางสงขใสสน๑๗.นางศรมาแกวอาทะ๑๘.นางวรธดาลาบตรด๑๙.นายแตงสนทบ๒๐.นายนยมสคำา

๒๑.นายทศนศรนวล๒๒.นายพลวงศแกว๒๓.นายดวงคำาบญมา๒๔.นายบญนาคปนใจ๒๕.นายเนตรงามตา๒๖.นางแสงคลายบญมา๒๗.นายแสวงใจพ๒๘.นายบญทนขนธวธ๒๙.นางพงษสวสดสมคด๓๐.นางมาปมแปง๓๑.นางบวตองตามล๓๒.นางวรรณภาชำานาญ๓๓.นางโสภาดาวคำา๓๔.นายกตตพงษหงษสบหก๓๕.นางเสาวลกษณทาวเนตร๓๖.นางคำาเอยอนรนทร๓๗.นายสมศกดตามล๓๘.นางปงชำานาญ๓๙.นางปรยาภทรเขอนเพชร๔๐.นางกาบหมนจนทร

๖๑.นายเฉลมพรจนดาประภาพร๖๒.นายจาตรงคนธเกษมสมบต๖๓.นายไววทยแซวาง๖๔.นายสมศกดวรยะสองแสง๖๕.นายพเชษฐวรยะสองแสง๖๖.นายสายมาสม๖๗.นายทศนยยาวละ๖๘.นายแกวบญเทพ๖๙.นายวเชยรใจพ๗๐.นางบานเยนนามโชต๗๑.นายแลใจกวาง๗๒.นางนวฒนพนาบำารง๗๓.นางแสงพศคำาหลา๗๔.นางคำาเจอเทพทอง๗๕.นางสพฒนกาพฒ๗๖.นางคำาชนสอนยานะ๗๗.นายสวยปญจะจอม๗๘.นางพมลวรรณสพรม๗๙.นายชนใจเยน๘๐.นายสงคคำางาม

๔๑.นางขนแกวเทพทอง๔๒.นางขนแกวแสนพะวง๔๓.นางแกวปนตา๔๔.นางกลญานาปรง๔๕.นายกฤษฎาถาวด๔๖.นายวโรจนนาปรง๔๗.นางอำาพรเมองเขยว๔๘.นางพนธคำาปา๔๙.นางจนทรตามล๕๐.นางรำาเพยรนนทะโชต๕๑.นายวรชยนธเกษมสมบต๕๒.นายวงศพทธนธเกษมสมบต๕๓.นายวทนะนธเกษมสมบต๕๔.นางชวศาจนดาประภาพร๕๕.นายอดรจนดาประภาพร๕๖.นายเซงนธเกษมสมบต๕๗.นายชวงบำารงผดงกจ๕๘.นายธรยทธนธเกษมสมบต๕๙.นายไพบลยนธเกษมสมบต๖๐.นายนพคณแซวาง

๘๑.นายสะอาดบญสม๘๒.นายสคนบญเทพ๘๓.นายหลายนนตะภาพ๘๔.นางบวคำาจนผา๘๕.นางอารยราชวงคคำา๘๖.นายสมสทธสดใจ๘๗.นางแสงหลาคำางาม๘๘.นางเยนมณชย๘๙.นางสภาพรบญชะหล๙๐.นางจมเทพทอง๙๑.นางขอดแกวบญเทพ๙๒.นางลวนบญเทพ๙๓.นายสวาทสมครเก๙๔.นางซอนคำางาม๙๕.นางวนเพญยอดหลา๙๖.นางวลยนยง๙๗.นางมาลมณชย๙๘.นางสาวมาลยแสนหลวงนาม๙๙.นางมาลาอนทะจกร๑๐๐.นางพฒใจเยน๑๐๑.นางณฏฐนภพรมณไชย๑๐๒.นางซอนคำาฟน๑๐๓.นางบญมบญทา๑๐๔.นางจนทรอนเมอง๑๐๕.นางบวเรวชยวน๑๐๖.นางตอมแกวอภรมย๑๐๗.นายชาญชยอศวจนดาพล๑๐๘.นางประหยดไพทรยโอภาส๑๐๙.นางวะอศวะจนดาพล

๑๑๐.นายชยวทยวรกจพาณชย๑๑๑.นายอสระวรกจพาณชย๑๑๒.นายสงหนอยสรยะผดงชย๑๑๓.นายโชตชวงวรกจพาณชย๑๑๔.นางอารวรกจพาณชย๑๑๕.นายประสทธสรโย๑๑๖.นายสมบรณไชยวงค๑๑๗.นางแสงวานซาวปน๑๑๘.นางดาวรรณซกซายดา๑๑๙.นางจนทรคำามาไกล๑๒๐.นางถนอมคนงาน๑๒๑.นางจนทรดอดซว๑๒๒.นางปลลาบตรด๑๒๓.นางจรรยาใจเออ๑๒๔.นางไผสมรวย๑๒๕.นางประกายแกวงามตา๑๒๖.นางมาลสคำา๑๒๗.นางประกายทพยรงเรอง๑๒๘.นางนตยรงเรอง๑๒๙.นายบญเลอนมตรยอง๑๓๐.นายเสถยรกระท๑๓๑.นายปนบญเทพ๑๓๒.นายสทธสรโย๑๓๓.นายสนาดอดซว๑๓๔.นายบญมาพรมคำาอาย๑๓๕.นายทองคณมหาวงศนนท๑๓๖.นางสาวยพาภรณแซกอ๑๓๗.นางพรทพยววฒนวทยา๑๓๘.นายจำาลองววฒนวทยา

๑๓๙.นางศรพรรณแซจาง๑๔๐.นายปางแซกอ๑๔๑.นางขนคำาชาวเทง๑๔๒.นายจำาเนยรใจเหลก๑๔๓.นางพลอยสดง๑๔๔.นางสาวณฐญาดาบญทา๑๔๕.นางใหลบญเตยม๑๔๖.นางสรยวงศแกว๑๔๗.นางบวบาลจณะเสน๑๔๘.นางจนทรเปงทาเขยว๑๔๙.นางจตยพวงพล๑๕๐.นายฉมงมณชย๑๕๑.นายปนบญเทพ๑๕๒.นางสมพศคำารส๑๕๓.นายมานพสวรรณทา๑๕๔.นายทนงศกดมณชย๑๕๕.นายวนมณชย๑๕๖.นายโสรชทองหลอ๑๕๗.นางตยขนตา๑๕๘.นายสนทปนตา๑๕๙.นางนรนดเฉน๑๖๐.นายสมศกดวงคแกว๑๖๑.นายแตงสมรวย๑๖๒.นายเจรญสละ๑๖๓.นายสมตรพรมมา๑๖๔.นายลวนขนตา๑๖๕.นายเจรญกณา๑๖๖.นายจนทรสดใจ๑๖๗.นายเลยนปนแกวน

๑๖๘.นายสมคดยนยง๑๖๙.นายมนดบญศร๑๗๐.นางบญศรบญสม๑๗๑.นายปนยะไชย๑๗๒.นางแกวบญสม๑๗๓.นางใหลมาดวงตา๑๗๔.นายผลมะโนศลา๑๗๕.นางสกญญามะโนศลา๑๗๖.นางมอญหลาตน๑๗๗.นางสมธเขยวงาม๑๗๘.นางหมายคนลำา๑๗๙.นายปวนแวนสวรรณ๑๘๐.นายสาครฟองคำา๑๘๑.นางนอยฟองอน๑๘๒.นายหวงอนลา๑๘๓.นางเปรมจตเทพทอง๑๘๔.นายสมานแวนสวรรณ๑๘๕.นายวระพงษยวยวน๑๘๖.นายยทธมานะ๑๘๗.นายเสารแกววรรณนา๑๘๘.นายคำาปนดอนลาว๑๘๙.นางศรดาสดใจ๑๙๐.นางนวลไชยชนะ๑๙๑.นางปวณาจนทมา๑๙๒.นายสมบตปนใจ

ทมงานภาคสนาม ปตท.

รายชอคนตนแบบ

รายชอครวเรอนพอเพยงอาสา

๔๕๔๔

บรษท ปตท. จ�ากด (มหาชน)๕๕๕ ถนนวภาวดรงสต จตจกร กรงเทพฯ ๑๐๙๐๐โทร. ๖๖(๐)-๒๕๓๗-๒๐๐๐www.pttplc.com