a. Ü. türkiyat araştırmaları enstitüsü dergisi [taed] 51, erzurum

5/21/2018 A. . T rkiyat Ara t rmalar Enstit s Dergisi [TAED] 51, ERZURUM

http:///reader/full/a-ue-tuerkiyat-arastirmalari-enstituesue-dergisi-taed-51-erzur

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi [TAED] , ERZURUM 2014, 285-302

TRK HALK OYUNLARINDA KARTAL FGR

Merdan GVEN*

zet

Bugn Trkiyede oynanan halk oyunlar ierisinde ok sayda kartalfigr bulunan ve bizzat kartal adn tayan oyun bulunduu bilinmektedir.nk eski alarda yaayan Trk topluluklarnda etkili olan amangeleneinde kartaln, Tanrnn elisi veya temsilcisi olduu, amanlarn isekartal soyundan tredii dncesi hkimdi. Buna bal olarak da Tanrya enyakn olan hayvan; gkteki kularn kudretli kral olarak nitelendirilenkartaln, aknc Trk boylarnn sembol ve kutsal bir avc ku olduuna

inanlmaktayd. Eski aman geleneinde, kartala dair birok anlatya veeitli inanmalara bal olarak gelien kartal tasavvuru, Trk kltrdnyasnda hem oyunlarda hem de mimari ve gzel sanatlarda estetik

biimde kendini gstermitir. Kartal hakkndaki bu tr dnceler sonucundaoluan inanca gre amanlar, onun gcnden, kutsallndan ve dier stnzelliklerinden yararlanabilmek iin merasimlerde ortaya koyduklaroyunlarda, kartal oka taklit etmilerdir. amanlarn o eski kartal taklitlioyunlar ise bugn Trkiyedeki halay, bar ve zeybek gibi birok halkoyununda yaamaya devam etmektedir.

Anahtar szckler: aman, kartal, halk oyunu, taklit.

EAGLE FIGURE IN TURKISH FOLK DANCES

AbstractIt is known that there are a number of folk dances carrying the name of

Eagle and Eagle figures in them in Turkey now. There was a belief that, in

Shaman tradition in Turkish populations living in old ages and the Eagle was

the envoy and repsentative of the God, and that shaman came from the family

of Eagle. Depending on this, it was believed that Eagle was the closest

animal the God and that it was the most powerful animal in the Sky, so it was

qualified as a predator bird and as a symbol of Raider Turkish Tribes. In

ancient Shaman tradition, depending on a number of narrations and beliefs as

to eagle, the imagination of Eagle indicated itself both in folk dances and in

architecture or fine arts in Turkish Culture World. According to the belief

occuring in the result of these ideas about the eagle, Shamans imitated eagle

in the folk dances performed in the ceremonies in order to be able to make

use of its significant features or power, on its holiness or other superiorqualities. Those old dances of Shamans have still been living in a number of

folk dances such as Zeybek, Bar, and Halay in Turkey.

Keywords: Shaman, Eagle, Folk dance, imitating.

*TRT Erzurum Radyosu Mdr,[email protected]
mailto:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]



286* TAED

51 Merdan GVEN

Giri:

Yeryzndeki her insan topluluunun halk oyunlar gibi, Trk halknn mill oyunlar da

tarihin en eski alarndan itibaren ok eitli evrelerden gemi ve doal olarak hem

figrleriyle hem de sergiledii anlamlar bakmndan deiip gelierek bugne kadar gelebilmi

nemli bir halk bilimi unsurudur. Halk danslar, diye de tanmlanan Trk halk oyunlar,

gnmzde daha ok insanlarn bir araya geldii eitli etkinliklerde byk ilgi gren bir gsteri

unsuru olarak icra edilmektedir. Trk halk oyunlarnn hemen hepsinin ierii, inan meneli

olup ok eski geleneklerle ilikilidir. ok eski Trk tresi, gelenekleri ve inanlaryla balantl

olduunu dndmz halk oyunlarndaki kartal figrleri, eski gelenekten bugnk halk

oyunlarna aktarlm ok nemli folklor numuneleridir.

Trk halk oyunlarnn en nemli kaynan amanlk dnemi Trk kltr tekil

etmektedir. Eski alarda, aman geleneklerinin etkin olduu Trk boylarnda Tanr katna

ulaabilmek iin gklere ykselmek isteyen amanlar, hayvanlara -zellikle de kutsal vasflarla

donatlan avc kulardan kartallara- benzemeye alrlard. Buna bal olarak da amanlarn

trenlerdeki oyunlar, genellikle hayvan taklit eden figrlerden meydana gelmekteydi. amann

bu tr taklitli oyunlarnn en nemli hedefi ise taklidi yaplan hayvanlarn stn yeteneklerinielde etmekti. aman dans araclyla taklidini yapt hayvanla birlemeye ve onunla

aynlamaya alr; hatta bir insan-hayvan olmay amalard. nk byle bir birlik, kiinin

ounlukla taklidi yaplan hayvann gcne sahip olmasanlamna gelir (Harner, 1999, s. 96).

1. amanlk Dnemi Trk Kltrnde Kartal:

Kularn gn en st noktalarna kadar ykselebilme yetenekleri, Orta Asya ve

zellikle de Altay blgesinde yaayan topluluklarda daima ilgi ekmi, merak ve hayranlk

uyandrmtr. amani kltr dneminde amanlar, Gk Tanr katna kabilmek iin yapaca

yolculukta yardmc ruhlardan faydalanabilmek amacyla, gl kulara (kartal, doan, ahin,

kuzgun vs.) benzemeye almlardr.Kulara benzeyebilmek iin de trenlerde, daima klna

brnmeye altklar hayvanlarn, genellikle de kularn taklitlerini ieren oyunlar ortaya

koymak istemilerdir. Yardmc ruh, amann gk katlarna kabilmesinde, yer altna

inebilmesinde, ktruhlarla mcadele (Zonrnickaja, 2002, s. 190) edebilmesinde (kanl bakl

dvmelerinde, savamalarnda vs.), hasta saaltmlarnda; sihir, kehanet vb. her trl

eylemlerinde amann iini kolaylatran, ona en byk yardm salayan ok nemli bir

unsurdur. ounlukla yrtc kularla temsil edilen bu yardmc ruhlar iin amann en ok tercih



Trk Halk Oyunlarnda Kartal Figr TAED 51* 287

ettii ku ise kartaldr (Uraz, 1992, s. 155; oruhlu, 1995, s. 80-91). aman merasim esnasnda,kimliine brnmeye alt kartal veya dier hayvanlar ile ba kurabilmek iin o hayvann

eitli hareketlerini taklit eder. Seansta onlarn varl genel olarak amann baz hayvan

seslerini ya da davranlarn taklit etmesiyle aa vurulmu olur. (Eliade, 1999, s. 120).

aman kular taklit ederek, hatta baz cinleri ve ruhlar da kulara benzeterek srekli

onlarn yardmna bavurmutur. Bu kulardan zellikle de kartal ok ykseklere kabilen,

gklerin en gl kuu olmas sebebiyle daima gzde ku olmutur. Trklerin mill

sembollerinden olan kartal, Trk sanat ve kltr tarihinde din, astrolojik ve hukuki bir sembol

zellii tamaktadr (oruhlu, 1995, s. 73). Gklerin hkimi olan kartal, amani tasavvuragre

yerin en alt katlarna gidebilme zelliine de sahiptir. Kartaln hem gkte hem de yer altnda

yaayabildii (Roux, 1994, s. 119; 2005, s. 88) dncesi, amanlk geleneinde olduka

yaygndr.

Kartal ve kartala benzeyen avc kular, eski alarda Trk boylarnn sembol olmutur.

Eski alarda birok oba veya boy kendi topluluunu sembol kularla tanmlamaktayd. Eski

Trk boylarnn kutsal sembollerinin hep doan ve kartal nevinden yrtc kular olduunu

biliyoruz. (gel, 1993, s. 593). Ongun adverilen sembol kular (Esin, 2003, s. 231) iinde isekartal ok ayrcalkl bir yere sahip idi. Bilindii zere Altaylarda, eskiden beri kartallar

mukaddes bir kutu. (gel, 1988, s. 17). nk kartal dier ongun kularn en kuvvetlisi ve en

yrtcs idi. Kartal sadece kuvvetli deil ayn zamanda gzleri en uzak noktay grebilen, en

akll ku olarak deerlendirilirdi. Gkyznn hkimi ve kularn kral olan kartal (Esin, 2003 ,

s. 280), ku trleri ierisinde ortalama yetmi yllk hayat sreci ile en uzun mrl kulardan

birisidir (isimsiz, 2011, s. 57). Kartal, gl fiziksel yapsna da bal olarak daha ok ssz,

ulalmas zor da yamalarn tercih eder. Asya avc kartallar ok byk, kara veya

kahverengi, bazen alacal avc kulardr. Zayf ve adaleli vcutlar, uzun ve dank tylerivardr. (). Kanatlar uzun ve sivri, kuyruklar nispeten ksadr. Kartal ekseri kayalklarda

yaar. (Esin, 2003, s. 173).

Trklerin hem dnce dnyasnda hem de sosyal yaantsnda at, nasl vazgeilmez bir

unsur olmu ise gklerde de kartal ayn zelliklere sahip olmutur. O alarda Trklerde kartal,

kiilerin arkada ve silah oluyor; ayn zamanda Trk aile ekonomisine de byk itirakte

bulunuyordu. (gel, 1972, s. 1129). Bu sebeplere bal olarak kartal, Trk topluluklarnn

hemen hepsinde ok rabet gren, sayg duyulan ve deer verilen bir ku olmutur. Kular

arasnda, gleri ve umadaki becerileri bakmndan dikkati en fazla eken yrtc kular ve



288* TAED

51 Merdan GVEN

bunlar arasnda en n planda dalarn tepesinde, aalarn en yksek yerlerinde yaayan vekanatlarn gerdii zaman yeryzn kaplayan, Tanrnn bir habercisi gibi hareket eden kartal

gryoruz. (Roux, 1994, s. 119). Gk Tanr ile ilikilendirilen kartal dncesinden, Trklerde

ok eski bir kartal kltrnn olduu anlalmaktadr. Aratrmaclara gre, Gk Tanrnn

sembol saylan kartaln kudretli zellikleri, Trk bozkr hayatnda zamanla derece derece dier

avc kulara da aktarlm olmal (Kafesolu, 1980, s. 21).

Trk topluluklar nazarnda en deerli hayvan olan kartal, kendisine tapnlan bir totem

deildir. Avc ve atl gebe hayat yaayan Trk boylarnda grlen bu tr deer vermeler ise

sadece o hayvan sembol semekten, ona kymet atfetmekten ve onu kutsal saymaktan ileri

gelmektedir. Billings, hemen hemen her airetin, kartal, kuu, ksrak, karga, kuzgun, guguk

kuu gibi, tapnlan deil de, sayg duyulan zel hayvanlara sahip olduunu ifade etmektedir.

(Roux, 1994, s. 176).

1.1. Kartal - nsan likisi:

Kartal, kular ierisinde besin zincirinin tepesinde duran, gk hayatnn hkimi olan

avc bir kutur. Gn en st katnda olduu dnlen Gk Tanrya en ok yaklat kabul

edilen kartalda kutsal zellikler bulunduuna inanlr ve bu kutsallktan istifade edebilmek iinde ona benzemeye ve onunla btnlemeye meyledilir. nk kartal Tanrnn temsilcisi saylr

(gel, 1993, s. 47). Bu sebeple de kutsal hayat aacnn en tepesinde, kularn beyi saylan ift

bal kartal bulunur (Eliade, 1999, s. 96).

Kartal sava, avc ve yrtc kularn badr. Avc ve sava bir toplumun onu sembol

olarak semesi de bundandr. Kadim bir Trk boyu olan Yakutlarda byk hrmet gren kartal,

Gnein ve Gk Tanrnn sembol saylr (Tuna, 2000, s. 233). Kartaln asl deeri, onun

Tanr katna ulaabildiine, Tanr ile iletiim kurabildiine, Tanrdan haber getirip

gtrebildiine, deta Tanrnn bir elisi olduuna inanlmasndan (gel, 1993 , s. 47)

kaynaklanmaktadr. Mitolojik anlatlara gre kartal ilk amann atas saylr ve bu sebeple de

amann srra eriinde nemli rol oynar. amanlar, ilk amann bir kartalla bir kadnn

birlemesinden doduuna inanrlar (Eliade, 1999, s. 188-190; gel, 1993, s. 595-596). Sibirya

halklarna gre, ilk aman bir kartaldan domutur ya da en azndan meslek eitimini ondan

almtr. (Eliade, 1999, s. 97; Bayat, 2006, s. 100). Tpk ato Trklerinde olduu gibi baz

Trk efsanelerinde hkmdarlarn kartal yuvasnda doduu da anlatlr. Hatta baz aman




anlatlarna gre, gl amanlar kartal yuvasnda byyp terbiye alrlar (Bayat, 2006 , s. 178).Trk boylar arasnda kartala bu sebeplerden dolay da kutsiyet atfedilmektedir.

Kartal, amanlk anda en ok saylan kutu (Kafesolu, 1980, s. 11-13). Kartal Gk

Tanrnn kuvvetini ve kudretini temsil eder. Hatta kartal, Gk Tanrnn grn lerinden birini

temsil eden hayvan olarak kabul edilir (oruhlu, 1995, s. 74-78). Yani kartal Gk Tanrnn bir

tr gklerde dolaan semboldr. Trk halk oyunlar ierisinde zellikle kartal ile ilgili

figrlerin ve kartal adn tayan oyunlarn okluu bu sebepler balamnda da olduka

nemlidir. amanlarn hayvanlar taklit ettikleri oyunlarda, zellikle kartal taklit eden oyunlar

icra etmeleri ve genellikle de ok zel kartal figrlerini sergileyerek oynamalar, belki de kendi

soylarnn kartalla olan yaknlndan kaynaklanmaktadr.

amanlar, br dnyaya gm olan ulu amanlarn ruhunun, daha ok kartal klna

brnerek gklerde dolatna inanrlar. Baz aman anlatlarna gre amanlarn ecdad, demir

kanatl kartal anadr. Bu kartal ana, am aacnn dallarnda kulukaya yatar. Kartal kulukaya

yl yatarsa doan amann ok gl, iki yl yatarsa orta gte ve bir yl yatarsa gsz

olacana inanlr (Bayat, 2006, s. 100). Kartal anadan doan amanlar, son derece kudretli

amanlardr. nk onlara yer altna veya gkyzne yaptklar yolculuklarnda kartal ruhuyardm eder ve amanlar baarya ulatrr. Altay Trkleri kartal, Tanr ile aralarndaki eli

olarak kabul ederler. Buryatlara gre ise amanlarn bazlar kartal olup havalardauarlar (gel,

1993, s. 48).

Kartal kimliine brnmedeki temel gaye; kartalda var olduu dnlen kutsal

vasflardan nasiplenebilme, kartaln yardm ile ulalacak hedefe daha kolay varabilme ve

mutlaka baarl olma dncesiyle ilikili olmaldr. amanlar kartal kimliine brnmek

suretiyle kt ruhlarla daha iyi mcadele edecek ve amacna daha rahat ulaabilecektir. aman

tasavvuruna gre amanlarn kartallarla dorudan iletiim kurduuna, kartallardan kutsal bilgiler

aldna, hatta amanlarn kartal ecdattan trediine inanlmaktayd. Bu inana gre kartal en

gl amanlar hayat aacnn en st yerinde eitirdi; dierlerini ise daha alttaki dallarda

eitirdi (Hoppal, 2012, s. 261-262). Bu tr aa zerindeki ilahi kartal temas, Hint-Avrupa

folklorunda da bulunmaktadr. Ancak Erzurum medreselerindeki fevkalade gzel Seluklu

Dnemi kartal fresklerinin ve ayn anlam tayan dier antlar zerindeki heykellerin, Trk-

Mool efsanesini yanstma ihtimali ok yksektir. Bu eserlerde bir palmiye aacnn doruunda

taht kurmu ift bal bir kartal bulunmaktadr (Roux, 1994, s. 87).



290* TAED

51 Merdan GVEN

1.2.

Kartalla lgili Anlatlar:

Kuzey Asyada yaayan Trk boylarnn sylencelerine gre lkbahar ve gz

mevsimleri, kartaln temsil ettii ruhun iradesine baldr. Kartal kanatlarn bir defa sallarsa

ilkbahar gelir. (Kafesolu, 1980, s. 11-12). Baharn, canlln, bereketin, yeniliin vb. insan

hayatna yararl olacak dier birok hadisenin olumasna bu ekilde hizmet eden kartal, doal

olarak toplum belleinde de ok eitli olumlu vasflarla donatlmtr. Mesela, amanlk

dnemi Trk tasavvuruna gre yerle gn arasndaki demir kapy tutan, imekleri,

yldrmlar ve benzeri tabiat olaylarn idare edenkartal, bu tr birok stn vasflar yannda

iyiliin habercisi, bilgeliin ve sonsuzluun sembol olarak da tasavvur edilir (gel, 1972, s.

1128-1145; 1995, s. 289-291; oruhlu, 1995, s. 73-92). Tanr habercisi kartal, iyiliin ve

mutluluun da semboldr(Roux, 2005, s. 87).

Hkimiyet ve g sembol olan kartal birok Trk hakannn arma olarak da kulland

bilinmektedir. Avrupa Hun babuu Attilann armas kartal idi. Ouz Trklerinin btn

boylarnn arma ve sembolleri de, byk veya kk av kartallarndan meydana geliyordu.

(gel, 1972, s. 1128-1129). Hatta baz Trk boylarnn sembol kular dorudan kartal (brkt)

ad ile bilinmektedir. Yirmi drt Ouz boyundan Salurlarnsimgesi brkt (kartal) olup dierboylarn sembol kular da kartala benzeyen avc kulard (Roux, 2005, s. 382). Kartaln aman

geleneinde mhim bir deer tamasna bal olarak amanlar davullarna kartaln eitli

figrlerini resmederlerdi (Sever, 1999, s. 85).

Trk kltr tarihinde ift bal kartal motifi de olduka nemli bir yere sahiptir. Smer

tabletlerinde zikredilip ok eski alardan beri yeryzndeki birok topluluk tarafndan

kullanlan ift bal kartal figr, skit, Hun, Gktr ve Seluklularda da ska grlmektedir

(Memi, 2002, s. 85). Gn en st katnda ve gn yere alan kapsnda, yeri g balayan

Dnya Aacnn tepesinde, ift bal bir kartal otururdu. Gklerin korunmas bu kartaln

vazifesi idi (gel, 1995, s. 289). Bakurt folklorunda yer alan iki bal ku da ift bal kartalla

ilgilidir (oruhlu, 1995, s. 21). Trk topluluklarnn baz anlatlarna gre kartal, sadece gn

sembol olmakla kalmam; ayn zamanda yer altndaki hayatn da temsilcisi olmutur. Kartaln

yedi gn yer stnde, yedi gn de yer altnda avlandna inanlr (Roux, 2005, s. 88). ift

ballk da, yer alt yer st, gece gndz, dou bat eklinde byle bir kartl, bir dalist

tasavvuru temsil etmektedir. ift bal kartal, hkmetme gcn destekleyen, birleerek artm,

pekitirilmi gc ve kudreti ifade etmektedir (gel, 1972, s. 217-218; oruhlu, 1995, s. 82).

ift bal kartal sembolizmi de bu tr dncelerden domutur. ki bal kartal, gkleri koruyan




Gk Tanrnn gl bir bekisiolarak telakki edildii iin onunla ilgili en geni aklamalaraYakut Trklerinin efsanelerinde rastlanmaktadr (Eliade, 1999, s. 95-97). nk Sibiryann en

cra kesinde, d dnyadan iyice yaltlm bir hayat sren Yakutlar, Trklerin en eski det ve

geleneklerini daha otantik hliyle yaatmaya devam etmilerdir.

Yakutlar, yurtlarn yanna veya ehirlerin merkezine, adna gk direi dedikleri,

zerinde aatan yontulmu, gk kuu denilen ift bal kartal bulunan srklar dikerlerdi.

Hayat aacn ifade eden bu srk, dnyann direi olarak tasavvur edilirdi ve onun ge kadar

uzandna inanlrd. zerindeki ift bal kartal ise ku eklindeki ruhlarn koruyucusu idi

(gel, 1993, s. 598). Bugn Trkiyedeki birok mimari eserde bulunan, hayat aac zerindeki

ift bal kartal motifinin esin kaynanda da bu tr eski amani kltr unsurlar bulunmaktadr.

Yakutlara ait gm bir levhada henz kartallar birlemeden yan yana iki kartaln

sembolize edildii tespit edilmitir. ifte kartal, ounluunu Trklerin oluturduu Kuzey

Asya kavminin itimai hayatndan domu ve yine bu kavim tarafndan tasvir edilmi bir

motiftir. Trklerin gleri ile beraber kartal batya gelmitir. (Durmu, 1994, s. 42). ift bal

kartal figr, zellikle Seluklu mimarisinde ok sk kullanlmtr. Ouz Trkleri bu figr,

Hazar Denizinin gneyinden Ortadouya ve Anadoluya tarlarken kuzeyli Trk topluluklarise Hazarn kuzeyinden Avrupann ilerine kadar gtrmlerdir. Orhun Yaztlarnda da kartal

motifine rastlamak mmkn. Esasen Tonyukuk balnda gerek bir ilahi damga olan iki bal

kartal tamaktadr. (Roux, 1994, s. 92). Orhun Ant evresinde bulunmu olan Kltigine ait

ta zerinde, kanatlarn iki yana am, beylik timsali olan veya koruyucu ruhu temsil eden

grkemli bir kartal figr bulunmaktadr (oruhlu, 1995, s. 77). Seluklularda, Hakanilerde,

Avarlarda, Peeneklerde ve Dede Korkut Kitabnda da ift bal kartal motifine rastlanmaktadr

(gel, 1998, s. 278; Roux, 1994, s. 98; Esin, 2003, s. 221). Dede Korkut Kitabnda Kan

Turaly etrafndaki sava yiitleri, bir kartal olarak anlatrlar. Eserde kartal Cmle kularsultan kartal kuu, eklinde zikredilir (Ergin, 1995, s. 134).

amanlk dnemindeki Trk boylar arasnda, insanlar birletirdiine, onlara g

verdiine inanlan Ak ye, kartal ile temsil edilir (Kalafat, 2004 , s. 79). Yakutlar arasnda

kartaln koruyucu ruh olarak kabul edilmesinden dolay, kartala dua edilir (Bayat, 2006 , s. 235).

Trk boylar arasnda kartal hakknda anlatlan bir efsaneye gre, kartaln oyun olsun diye iki

ta birbirine srerken allklar yakt anlatlr (Roux, 2005, s. 132).



292* TAED

51 Merdan GVEN

Trk mitolojisinde gkteki hayat aac ile byk kartal motiflerinin aynsn yer altdnyasnda da grmek mmkndr. Er-Ttk destanndaki byk kartal da, Er-Ttk ile

akrabalarn, yeraltndan yeryzne karyordu. (gel, 1993, s. 111-112; Roux, 2005, s. 88).

amanlk geleneine gre gn en st katnda bulunan yce Tanr, insanlar doru yola

getirmek iin eitli ekillerde etkiler. Ancak amanlarn inand Tanr, yle Yunan-Roma

tanrlar gibi olaylara dorudan doruya mdahale etmez. amanlarn Ulu Tanrs (Gk Tengri

- Gk Tanr) Kimi zaman ryalarla, kimi zaman aman araclyla (en azndan amanlarn

iddialar buydu.) kimi zaman da eliler, yani imek, yldrm, melek ya da kartal gndererek

insanlara bask yapar. (Roux, 2006, s. 61).

1.3. Kartalla lgili eitli Uygulamalar:

Gklerin kral olarak Trk boylar arasnda deer bulan kartal, zellikle avclkta Trk

halknn yanndan hi ayramad bir unsur olarak varln srdrmtr. Mesela Krgzlar da

Muhammet Siyah Kalemin resimlerindeki gibi avlanmaya kulanlar zerinde av kpekleri,

doanlar ve kartallar ile giderlerdi. (Esin, 2003, s. 296). Kartallarn youn olduu ve toplum

hayatnda mutlaka yer ald (Eberhard, 1996, s. 68) bu tr gelenekler, Krgzlar ve Kazaklar

arasnda bugn bile yaamaktadr. Birok ku ve su kuu ve leopar gibi drt ayakl bykhayvanlar da ldrerek kartal gibi avlanyordu. (Esin, 2003, s. 216) eklindeki tespite gre bir

kartal gibi avlanmak, ku tr iin avlanabilmenin en zirve hli olmalyd.

Avc kular ierisinde hkmdarlk ongunu olan kartaln bir sembol ku olarak tercih

edilmesine, Gazneliler anda da rastlanmaktadr. Gazneli Sultan Mahmutun, Trklerin en

byk hakan soyu olan Hakanllara kartal hediye etmesi (Esin, 2003, s. 179), bunun bir

iaretidir. Kartal ilahlarn habercisi olarak takdim eden ok sayda ada anlat

bulunmaktadr. Kartal belirleyen iaretler Moolistan'n Trk prenslerinde var olduu gibi

(Tonyukuk'un bal), Mslman andaki Trk prenslerinde de mevcuttur [Al-Sultani unvan,

seramik tasvirler ve de Seluklu talarnda gsleri zerinde yazl bulunmaktadr]. (Roux ,

1994, s. 98).

amanlar giysilerini ku tyleriyle bezeyerek zellikle de kartala benzemeye alrlar

(Eliade, 1999, s. 189). Trenlerdeki giyimleriyle, oyunlaryla ve dier her trl hareketleriyle

kartal taklit etmeye alan amanlar, elbiselerine kartal tyleri, beyaz ve mavi renkteki kuma

paralar balarlard (nan 1998, s. 215). Bir aman giysisi olan manyakn iki omzuna dikey

olarak balanm puhu kuu, bayku ve kartal tylerinden oluan iki demet ilitirilirdi. Saakl,




ilemeli ve puhu kuu ya da kartal tyleri asl olan rg, bu manyakn kuana balanr veyere kadar uzanr. (Anohin, 2006, s. 52).

Kartal gagal bir maske takan amann (Esin, 2003, s. 223) tren giysilerinden olan

ldrbe denilen balklarna, trende vazifeli erkeklerin says kadar kartal telekleri taklrd

(nan, 1998, s. 215). Nitekim Reideddin, Olcaytu'nun kendisini yldrmdan korumak iin bir

kartal ty tadn sylemektedir ancak bu olgu, ou kez, bir cins koruyucu kula olan yakn

ilikiyi belirtir. (Roux, 1994, s. 177). Bir baka inana gre de Yakut kadnlar kartaldan ocuk

isterlerdi. Kartaln yardm ile doan ocua da kartaldan tremi adn verirlerdi (Bayat, 2006,

s. 236).

Trk kltr tarihindeki kartalla ilgili motifler, arkeolojik eserlerden de tespit

edilmektedir. Pazrk Kurgannda bulunan bir eer rtsnde kartal ile geyik mcadelesi

sahnelenir. Noin-Ula Kurganndaki materyallerde kartaln geyie saldr sahnesi

bulunmaktadr (Diyarbekirli, 1972, s. 129; gel, 1972, s. 1130). Uygur Dnemine ait Hoton

levhalarnda ise hkmdarn elindeki kadehin zerinde kara renkli avc bir ku tasvir edilmitir

(Esin, 2003, s. 185). skitlerin mezarlarndaki altn levhalarda da kartal motifinin ska yer

ald bilinmektedir (Roux, 2005, s. 87).

Kartaln koruyucu ruh olduuna inanld iin Trkler silahlarna kartal figr ilerler.

Tularda kullanlan kartal figrleri de kudret ve asalet sembol saylmtr (ney, 1972 , s. 166-

168; oruhlu, 1995, s. 73-92). Halk inancna gre en etkili yeminlerden birisi de kartal adyla

yaplan yemindi. Kartal adyla yalan yemin edenlerinin ocann sneceine veya neslinin

kesileceine inanlrd. Yakutlardan biri evinin yannda kartal grse, ona et ziyafeti vermek

zorundadr (nan, 1995, s. 119; Roux, 2005, s. 189).

Zamanla toplum nezdinde kartaln eski kutsiyetini yitirmesi ve bir avc ku olarak

kullanlmasyla birlikte Orta Asyada kurt, tilki, tavan ve geyik avlayabilen kartallar

eitilmitir (Roux, 2005, s. 109). Bu ekilde aileye ekonomik katk salayan kartal, kendini

bilen her Trk gencinin, sahip olmas gereken avc bir ku hline gelmitir (gel, 1972, s. 1131;

Aydemir, 2013, s. 74-80).

2. Trk Halk Oyunlarnda Kartal Motifi:

2.1. aman Oyunlarndan Trk Halk Oyunlarna Kartal Motifi:

Kartal ve benzeri yrtc kulara amani tasavvurda, aman trenlerinde ve amann

bizzat kendisiyle ilgili olarak mhim sembolik anlamlar yklenmektedir (oruhlu, 1995, s. 73).



294* TAED

51 Merdan GVEN

Bu tr dncelere bal olarak bilhassa kartal, aman merasimlerinde icra edilen oyunlaresnasnda en ok taklidi yaplan ku olmutur. Bir gzlemci, herhangi bir vesileyle dzenlenen

trenin bir seans esnasnda yaananlar, aman davulunu vurmakta ve manzum dualar

okumakta devam eder: bildii btn ruhlar adlaryla arr. Bunlar arasnda brkt (kartal) de

vardr. Kartal, Tanr kuu kartal, bakr trnakl mthi ku, sa kanad Gnei kaplar, sol

kanad Ay kaplar diye tasvir eder. (nan, 1995, s. 105). Bylece aman, kimliine brnerek

taklidini yapt yardmc ruhlardan destek alr. Bu tr hayvan eklinde grnme hli, Trk

kltr dnyasnda amanlk dneminden sonra da etkisini srdrmtr. Eski Trk

sylencelerinde, Ahmet Yesevinin turna donuna, Hac Bektai Velinin gvercin donuna veAbdal Musann geyik donuna girdii bilinmektedir (gel, 1993, s. 29).amanlk dnemindeki

Trk boylarnda var olan kularla ilgili inanlar,bugn de slami motiflere brnerek eitli

menkbelerde -zellikle de Alevi ve Bektai evrelerinde- yaamaya devam etmektedir.

amanlar, zellikle kartalla zdeleebilmek iin bireysel oyunlarnda kartaln

davranlarn gsteren figrleri, son derece belirgin tavrlarla sergilemeye alrlar. amanlarn

bu tr oyun biimleri, Trk halk oyunlarnda binlerce yldan beri daha gelitirilmi formlaryla

yaatlmaya devam eder. Bugnk Trk halk oyunlarnn birounda (halay, bar, horon vs.)

olduu gibi bilhassa da zeybek, semen ve semah oyunlarnda ounlukla kartaln taklit

edilmesi ve kartal figrlerinin ilenmesi, bu oyunlarn eski gelenee ne denli bal olduunu

gstermektedir.

Zeybekler, o ok eitli malzemelerle bezenip sslenmi giysileri ile icra ettikleri

anlaml oyunlar yannda grkemli aman vari grnleri ve kartallar gibi salnarak icra

ettikleri oyunlaryla tam bir aman merasimini hatrlatrlar. Onlarn oyunlar da tpk giysileri

gibi anlaml, g ve kudret ifadesiyledoludur (Gazimihal, 1999, s. 222). Zeybek oynayanlar,

genellikle uan kartal kanatlarn andran hametli hareketlerle kollarn yana ve gklere doruaarlar; sonra kp tek dizlerini yere vururlar (Tr, 1963, s. 10). Zeybeklerin, Kollarn aarak

kendi etrafnda dnerek diz kmesi, kartaln kendisinin de dmana aknlar ile yle ktn

anlatr. (Saralp, 1991, s. 73). amanlar da merasim esnasnda icra ettii oyunlarnda kt

ruhlarla olan mcadelesinde zaman zaman yere diz vururlar (Zonrnickaja, 2002, s. 189).

Zeybeklerin kartal taklit eden oyun hareketleri, deta bir amann merasim esnasnda kartal

taklit etmeye balad zaman yapt hareketlerin daha incelmi, daha estetik ve sanatsal hle

gelmi biimidir. Zeybeklerin kartallar gibi kollarn ap yere diz vurma figrleri, bu tr eski

gelenekleri yaatmaktadr.




amanlar, kartal taklit eden oyunlaryla aslnda hem hayvan ataya olan sayglarngsterirler hem de kartallar, Tanrnn sembolik temsilcileri kabul edildii iin kutsal bir

vazifeyi de yerine getirmi olurlar. Giysilerini kartal tyleriyle ssleyen (Hoppal, 2012 , s. 216)

aman, deta yar kartal-insan hlini alm bir vaziyette davulunu alar, oyunlarn bir kartal gibi

oynar. Bugn Trkiyede bulunan kartal taklitli oyunlarn hepsinin kkeninde de bu gelenek

yatmaktadr. zellikle de zeybek oyunlar, o ssl balklar, pskll kolaklaryla deta

birebir kartal yanslar. Halay ve barlarda da olduka sk rastlanan kartal taklitli oyunlar, en sk

da zeybek oyunlarnda grlr. Trk halk oyunlarnda lin bar, turna bar, kartal halay, kartal

oyunu, tavuk bar, sere oyunu vs. eklinde genellikle de ku tr hayvan adlar ile mehurbirok oyun bulunmaktadr (And, 1983, s. 35-37). Bugn Trkiyede hayvan adlaryla

zikredilen halk oyunlar ierisinde kartal adyla anlan oyunlar, yzde olarak en yksek orana

sahiptir. Ayrca dorudan kartal ad gemese de, Trk halk oyunlarnda kartal figrnn ok

youn olduu da bilinmektedir (akr, 1982, s. 9-14).

amanlarn taklitli oyunlarla temsil ettii ku, kimi zaman da demir kanatl kartal

biiminde grlr (Bayat, 2006, s. 102). aman bir saaltm seansnda atein etrafnda dokuz

kez dans ederek dndkten sonra ilahisini syleyerek yle der: Demir kanatlarn, demir

teleklerin ngrdar utuun zaman. (Eliade, 1999, s. 277). aman, kimliine brnd,

taklidini yapt yardmc ruhun, demir kanatl bir ku olduunu kabul etmektedir. Bu da

demirin ve koruyucu ruh olarak telakki edilen kartaln, amanlk geleneinde ne kadar nemli

(Roux, 1994, s. 64; Eliade, 1999, s. 277) olduunu gstermektedir. amanlk geleneindeki bu

etki, bugn Anadoluda bir Erzurum trksnde, Felein bir kuu var / Penesi demirdendir.

szleriyle ifade edilmektedir. Eski Trk boylarnn dncesinde kartal o kadar deerli bir

kutur ki, onun trnaklar demirdendir. Bazlarna gre altndan veya gmten de

olabilmektedir (Bozkurt, 1995, s. 50).

Bitlis ve Bingl halk oyunlarnn bazlarnda, oyuncularn her trl hareketleriyle demir

trnakl (peneli, crnakl vs.) olduu kabul edilen kartal taklit ettikleri ok ak biimde tespit

edilebilmektedir. Tokat, Yozgat, anlurfa, Nevehir ve Binglde bir halk oyunu bizzat kartal

oyunu adn tamaktadr (akr, 1982, s. 9-14, 63).Trk halk oyunlarnn nemli bir ksmnda,

ad dorudan kartal olmasa da, kartal taklit edici figrlerden meydana gelen oyunlarn hayli ok

olduu bilinmektedir. Bu oyunlarda, kartaln bir av peinde dolamas, avn gzleyip saldr

iin frsat kollamas; kanatlarn ap kapamas, rakibi etrafnda srayarak dnmesi, rakip

etrafnda bir saa bir sola srayp kanatlarn hafif hafif indirip kaldrarak pervane gibi



296* TAED

51 Merdan GVEN

dnmesi; oyun sonunda da kartaln avna saldr ve mcadele edii sembolletirilir. Bumcadeleler bazen bir av bazen de iki rakip kartaln kavgasn da temsil edebilmektedir.

ki kartaln veya iki rakip amann birbiriyle stn gelmek zere kyasya mcadele

edii, Erzurum ve civarnda yaygn olan haner barndaki ve ona benzer ikili oyunlardaki

mcadele edi figrleriyle de temsil edilir. Bu da Orta Asyada aman gelenei ierisinde iki

aman ruhunun birbirleriyle mcadele ediiyle rtmektedir (Eliade, 1999 , s. 121, 191). Bitlis,

Mu, Bingl ve civar illerin oyunlarnda avu ilerinin birbirlerine vurulmasyla yaplan kartal

gibi ikili sembolik dv hli de, daha naif bir ekle brnm, iklimin yumuakl gibi oyun

stilleri de yumuam hlde bir mcadeleyi anlatr. Bazen bireysel bazen de ikili el vurmal bu

tr figrler, Trk halk oyunlarnda olduka yaygndr.

Sembolik hle getirilmi olan karlkl el vurmal oyunlar -iki kiinin kar karya

gelerek ellerinin ilerini birbirlerine vurup dv taklidi yaparak oynamalar - ve kartallar gibi

karlkl dv taklitlerini ieren Trk halk oyunlarnn hepsi de bu amani gelenein tesirlerini

tamaktadr. Mesela, tamamen kartal taklitleriyle donanm kartal halaynda, iki dans kar

karya oynarken biri avc kuu dieri avlanacak kuu, bazen de iki rakip kartal -hatta bazen iki

rakip aman ruhunun mcadelesini- temsil ederler. Kartal halaynda iki dans kar karyaoynarlar; biri avc kuu taklit eder ve tekine, yani kurban olan kua dnerek yaklar. (Roux,

2005, s. 240). Karlkl oynayan iki oyuncu, kartal andran tavrlarla birbirlerine yaklap

uzaklaarak birbirlerine saldrma ve vurma hareketleriyle -baklarla, deneklerle, elleriyle veya

mendilleriyle vuruarak- mcadele etmeyi, dvmeyi ve hatta savamay canlandrrlar. Bu tr

halk oyunlarnn hepsinde Orta Asya Trk danslarnn, eski inan ve geleneklerinin ok mhim

tesirleri bulunmaktadr.

Bir merasim esnasnda aman davul alp yrlarn sylemeye balaynca hem davulun

gmbrts hem de amann rlay gittike kuvvetlenir, ykselir. aman kular gibi srayp

dnerek oyununu oynarken ilahiler syler, naralar atar; ku sesleri karr. Kartallarn

barlarna ulluklarn kulak trmalayc tiz lklar, guguklarn nakaratlar karr (Eliade,

1999, s. 262-263). aman ve ekibi bu esnada ilahiler (yrlar, trkler) eliinde, tpk bugnk

zeybek, halay, bar, semah ve horo-horan oyunlarnda olduu gibi genellikle o kartal taklitli

oyunlarn icra ederek merasimi srdrr.

Yrtc ku (kartal, doan vb.) ve yrtc hayvan (kurt, ay vb.) taklitli oyunlar, Trk halk

oyunlarnda olduka yaygndr.zellikle de zeybek, bar ve halaylarda bu tr taklitli oyunlar




aka tespit etmek mmkndr. amanlarn hem bir merkez etrafnda frlanarak kular gibidnme hareketleri hem de hayvan (kartal, kaz, turna vs.) taklitli oyunlar, bugnk halk

oyunlarnn figrleriyle byk benzerlik tamaktadr. Bunlarn Mslman Trkiye'sindeki

mistik danslar zerindeki etkisi bazen teyit edilmi bazen de yadsnmtr. Mesela delihoron

gibi mehur oyunlar, tam anlamyla aman geleneklerini hatrlatr. Bu oyunlar, kuku

gtrmeyecek bir ekilde eski efsaneleri hatrlatmaktadr (Roux, 1994, s. 190).

2.2. Bugnk Trk Halk Oyunlarnda Kartal Motifi:

Trk halk oyunlarndan kartal ya da ona benzer yrtc kular taklit eden, bu kular

andran ok sayda oyun bulunmaktadr. Bizzat kartal adyla anlan Trk halk oyunlarnda

kartaln hareketleri, avlarn yakalaylar, onu paralaylar, ok bariz bir ekilde sergilenir.

Baz bar ve halaylarda ise bu tr yrtc ku hareketleri daha kapal bir biimde ifade edilir.

zellikle bu kapallk Kuzeydou Anadolu yresindeki bar oyunlarnda bulunmaktadr.

Halaylardaki kartal taklitli figrler ok daha aktr. Mesela Malatya, Gaziantep, anlurfa,

Bingl, Bitlis, Mu vs. halk oyunlarnda olduu gibi Hayvan ad tayan halk danslarna

Anadolu'nun muhtelif semtlerinde rastlanr. Kimisi taklitidir, bazlar arbal figrlere yer

vererek taklitsizdir. (). Byleleri Tunceli, Bitlis, Erci blgelerinde aranmaldr.(Gazimihal,1999, s. 107).

Trk halk oyunlarnda zellikle halay ba ekenlerin bir an iin oyunun en cokulu

ksmnda ekipten ayrlarak tek bana frdnerek dans etmesi, havaya kular gibi sramas, el

kol ve dier beden hareketleriyle eitli hayvan figrlerini icra etmesi; ayrca bireysel (solo)

oyun olan zeybek ve semen oyunlarndaki oyuncularn, bir yrtc ku (bir kartal) gibi

havalanma, avnasaldrma ve avn paralama figrleri, deta bir merasimde oynayan amann

dans hareketlerini temsil eder. Bir zeybein, bir semenin oynay, tren alannda bir amann

kutsal oyun icra edii ile byk benzerlik tamaktadr. amanlarn kartal taklit eden

oyunlarnn aynsn bu tr oyunlarda grmek mmkndr (Oultrk, 1977 , s. 277). Zeybekler

ve semenler kartal andran oyunlaryla, deta amann binlerce yllk eylemlerini bugne

aktaran ve bugn de icra eden, onlara hayat veren temsilciler gibidir;amann kutsal oyunlarn,

mazideki yiitlik ve coku duygularyla bugne aktaran eliler gibidir.

aman, gn katlarna karken her kat ifade etmek iin atein etrafn kat says kadar

dnerek davulunu alar, koar, gk grlts ve imek taklitleri yapar (Radloff, 1994, s. 53).

amann buradaki bireysel oynay biimlerinin hatras ise halaylarda, ekip ba denilen oyunu



298* TAED

51 Merdan GVEN

idare eden ve oyunlar en iyi oynayan kiinin, oyunun en cokulu yerinde, ekipten ayrlarak heriki elindeki mendilleri deta kartaln kanat rpmalar gibi kullanarak davulcunun etrafnda fr

dolanp solo olarak sergiledii harikulade gsteride yaatlr.

ki kartaln mcadelesini taklit eden aman oyunlarnda ve Haner barnda olduu gibi,

Orta Asyaya bitiik ve oradan; Alpaslan diyarnn bu kendine has oyunlarnda Anadolu

amanlar oynamakta, gsteri yapmaktadr. Anadolu amanlar trk armaktadr. (Attila,

1976, s. 14). ki kiinin kartallar temsil eden bar oyunlarnn (haner bar vs.) yannda, topluca

bara tutuan oyuncular da, sert kartal baklar ve kartal edal vakurlu durularyla deta bir

kutsal ibadeti yerine getirirler. Haner barnda ekipten ayrlan ekip ba ile ekip sonunun

ellerindeki hanerlerle kollarn kaldrarak avc kular (kartallar) gibi szlleri, yryleri

amanlarn kartal taklit edilerindeki figrlerle byk bir benzerlik arz eder.

Kaftan giyilerek oynanan, ok hareketli ve zor figrlerin bulunduu Kafkas (Kars,

Ardahan, Idr) oyunlarnda da oyuncularn hareketleri, tam manasyla avc kular (kartal,

ahin, doan, atmaca vs.) andrr. Bu yrelerde kaftan ve kalpakl giysilerle icra edilen oyunlar,

zellikle de kartal tyleriyle bezeli elbisesiyle dans eden amann oyunlaryla byk benzerlik

arz eder. aman giysisinin sslenerek kuu temsil eder biim almasn, o gnk amanlardorulamtr. (Potapov, 2012, s. 260). aman o tylerle sslenmi giysisini giydii zaman

byk bir yrtc kuu, daha ok da kartal temsil eder. Nitekim halk da elbisenin kol altndaki

diki boyunca sarkan pskllerin, kuun kanadn temsil ettiini syler. Omuzdan sarkan ve

puhu kuu tyleri takl olan deri veya kumatan pskller de kanada benzer. (Bulu, 1979, s.

314).

Kaftann bir kua, zellikle de bir kartala benzetilebilmesi iin sadece kartal tylerinin

giysi zerine dikilmesi yetmez. Ayrca aman elbisesine d taraftan, nden, yanlardan, srttan

ksa ve uzun kumalar dikilir. (Bayat, 2006, s. 176). amanlarn giysilerine dikilen o ek kuma

paralar, oyun esnasnda amann kollarn indirip kaldrdnda ayn kanat rpan bir kuu,

daha ok da kartal andrr. Bu da zeybek giysilerinin kollarnda ve omuzlarnda ilave olarak

dikilmi, aa sarkan kuma paralarnn kaynann amani kltr olduunu gstermektedir.

Oyunlarda amann kanat rpan kular andran hli ile o ihtiaml giysilerle deta bir kartal

gibi oynayan zeybein hli arasnda byk benzerlik bulunmaktadr. Her ikisinin kollarnda ve

omuzlarnda, bir kuun kanadn andran ek kuma paralar yer alr.




aman giysileri iinde en dikkat ekicisi ksmlardan birisi de kartal telekleriylebezenmi, beyaz ve mavi renk kumalardan zenle yaplm; genellikle kuu, bayku ve kartaln

tyleriyle sslenmi, adna ldrbe denilen balktr (Tuna, 2000, s. 240). amanlk

geleneine gre byk amanlar deta bir avc kuu, yani bir kartal andran gsterili balklar

giyerler. aman geleneinde ok byk nem arz eden hayvan sembolizmine bal olarak,

zellikle kartal tyleri, amann balnda ok sk kullanlr (Hoppal, 2012 , s. 216). Altay

Trk amanlarnn ba sslemelerinde bayku ya da kartal tyleri yardmc ruhun biimini

sembolize etmektedir. (Hoppal, 2012, s. 26).

Kartal taklitli figrler, dier Trk halk oyunlarnda da bir ksm ok ak bir ksm ise

ksmen kapal da olsa hl yaatlmaktadr. Semahlardaki kartal figrleri de ok ak biimde

tespit edilebilmektedir.

Turna ya da kartal semah adn tayan semahlar olduu gibi, turna ya da kartal bar

adnda halk danslarnn bulunmas bu ilikiyi ortaya koyar. Ayrca bu danslarn hayvanlar ile

ilintili olmas, amani inanlara ilikin olabileceini gsterdii gibi (Kartal, Orta ve Kuzey

Asya aman topluluklarnda -hatta totemik bir karakteri iinde barndran- kutsallk atfedilen bir

hayvandr.) avlanma, sihir, bereket ritelleriyle olan ilikileri de akla getirmektedir. (). Tmbu eler, bu danslarn slam ncesi uygulamalarndan kaynaklanan, eski inanlarn etkisiyle

oluan danslar olduunu gstermektedir(Tuna, 2000, s. 187-188).

amani kltr alarndan beri Trk kltr dnyasnda varln daima korumu olan

kartal figr, farkl birok alanda da kullanlagelmitir. Trk mimarisinde, dokumaclnda,

sslemelerinde vs. birok alanda kartal sembollerinin kullanld bilinmektedir. Trk halk

oyunlarndaki bu taklitlerin kaynanda, amann dzenledii merasimde sanal biimde de olsa

kartal ekline girip, aranan daha kolay bulmak veya Tanr katna daha kolay ulaabilmek iin

kartaln gcnden, kutsiyetinden yararlanma eylemleri yatmaktadr.

3. Sonu:

Kartal eski alarda Asyada yaayan Trk boylarnn sembol olarak setii kularn

en nemlisidir. Kartaln kutsiyeti onun Tanrya en fazla yaklaan ku olmas ve hatta Tanrnn

elisi veya sembol olarak telakki edilmesi yannda, kartaln baz boylarn ve amanlarn atas

olduu dncesinden kaynaklanmaktadr.

Kartaln uuu, avn gzlemesi, korkusuzca saldr, kanat rp ve dier birok

hareketi, insanlar daima cezp etmitir. amanlk geleneinde kutsiyet tadna inanlan kartal,



300* TAED

51 Merdan GVEN

amanlarn kutsal oyunlarnn deta vazgeilmez taklit edilen kuu olmutur. Tpk amanoyunlarnda olduu gibi gnmz Trk halk oyunlarndaki hem bireysel oyun sergileyen

oyuncularn hem de toplu oynayan oyuncularn birok hareketi, kartaln hareketlerine

benzemektedir. Kartaln o gven dolu hli ve etrafna verdii korku, rperti, uan kularn

hkimi gibi davranlar, Trk halk oyunlarnn birounda kartal taklit etme biiminde ortaya

kmaktadr. amanlar, merasimlerdeki oyunlarnda ok sk kartal taklidi yaparlar; kartal

yanslayan oyunlar oynarlar. Trk halk oyunlarnn geleneindeki kartal taklit eden oyun

figrlerinin kaynanda da bu tr eski amanlk geleneinden gelen oyunlar bulunmaktadr.

Kaynaklar

And, M. (1983). Anadolu halk danslar ve halk tiyatrosunun zellikle hayvan benzetmeceleri

bakmndan asya kkenleri. II. Milletleraras Trk Folklor Kongresi Bildirileri. III.

Cilt. 31-50. Gazi niversitesi Basn Yayn Yksekokulu Basmevi.

Anohin, A. V. (2006). Altay amanlna ait materyaller. (ev. Zekeriya Karadavut - Jannet

Meyermanova). Konya: Kmen Yaynlar.

Attila, O. (1976). Oyun ve trklerimiz. I. Uluslararas Trk Folklor Kongresi Bildirileri. II.

Cilt. Ankara niversitesi Basmevi.

Aydemir, A. (2013). Kutadgu Bilig ve Divan Lugatit Trkte kular.The Journal ofAcademic

Social Science Studies International Journal of Social Science - JASSS- 6(1), 271-

297.

Bayat, F. (2006).Ana hatlaryla Trk amanl. stanbul: tken Neriyat.

Bozkurt, F. (1995). Trklerin dini. stanbul: Cem Yaynevi.

Bulu, S. (1979). aman. slam Ansiklopedisi. XI. Cilt. stanbul: Mill Eitim Bakanl

Yaynlar.

akr, A. (1982). Halk oyunlarmzn adlar. Trk Halk Mzii ve Oyunlar. Ankara.

oruhlu, Y. (1995). Trk sanatnda hayvan sembolizmi. stanbul: Seyran Kitap.

Diyarbekirli, N. (1972).Hunsanat.stanbul: MillEitim Basmevi.

Durmu, . (1994). Trklerin kulland armalar.MillFolklor, III. Cilt. 21, 40-44.

Eberhard, W. (1996). inin imal komular. (ev. Nimet Ulutu). Ankara: Trk Tarih

Kurumu Yaynlar.

Eliade, M. (1999). amanizm. (ev.smet Birkan). stanbul: mge Kitabevi.

Ergin, M. (1995).Dede Korkut hikyeleri. stanbul: Boazii Yaynlar.

Esin, E. (2003). Trk sanatnda ikonografik motifler. stanbul: Kabalc Yaynevi.




Gazimihal, M. R. (1999). Trk halk oyunlar katalou. III. Cilt. Ankara: Kltr BakanlYaynlar.

Harner, M. (1999). amannyolu. (ev.Asena Atalay). stanbul: Dharma Yaynlar.

Hoppal, M. (1994). Schamanen und Schamanismus. Ausburg: Pattloch.

Hoppal, M. (2012). Avrasyada amanlar. (ev.Blent Bayram. H. evket aatay). stanbul:

Yap Kredi Yaynlar.

nan, A. (1995). Tarihte ve bugn amanizm materyaller ve aratrmalar. Ankara: Trk Tarih

Kurumu Basmevi.

nan, A. (1998).Makaleler ve incelemeler. II. Cilt. Ankara: Trk Tarih Kurumu Basmevi.Kafesolu, . (1980).Eski Trk dini. Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar.

Kalafat, Y. (2004).Altaydan AnadoluyaKamizm - amanizm. stanbul: Yeditepe Yaynevi.

Memi, E. (2002).Eski ada Trkler. Konya: izgi Kitapevi.

Oultrk, H. (1977). Trk halk oyunlarndan zeybek oyunlar. I. Uluslararas Trk Folklor

Kongresi Bildirileri. III. Cilt. 271-280.

gel, B. (1972). Trklerde kartal ve kartal armas. Trk Kltr, 118,1128-1146.

gel, B. (1988).slamiyetten nce Trk kltr tarihi. Ankara: Trk Tarih Kurumu Basmevi.

gel, B. (1993). Trk mitolojisi. I. Cilt. Ankara: Trk Tarih Kurumu Basmevi.

gel, B. (1995). Trk mitolojisi. II. Cilt. Ankara: Trk Tarih Kurumu Basmevi.

ney, G. (1972). Anadolu Seluklu mimarisinde avc kular, tek ve ift bal kartal .Malazgirt

Armaan, TTK. 139-172.

Potapov, L. P. (2012).Altay amanizmi. (ev.Metin Ergun). Konya: Kmen Yaynlar.

Radloff, W. (1994). Sibiryadan III. (ev. Ahmet Temir). stanbul: Milli Eitim Bakanl

Yaynlar.

Roux, J. P. (1994). Trklerin ve Moollarn eski dini. (ev.Aykut Kazancgil). stanbul: aret

Yaynlar.

Roux, J. P. (2005). Orta Asyada kutsal bitkiler ve hayvanlar. (ev.Aykut Kazancgil). stanbul:

Kabalc Yaynevi.

Saralp, P. (1991). Orta Asya bozkrlarndan kartal yuvalarna. Efeler - Kkenleri, Eylemleri,

Treleri, Danslar, Giysileri. (haz.Ersal Yavi). 66-81.

Sever, M. (1999). Trk mitolojisinde kular.Mill Folklor, 42, 83-88.

simsiz, (2011). Kartallarn insana ilham veren yeniden douu. Sper Beyin Dergisi. 20, 57.

Tr, V. N. (1963). Halk oyunlarmz. Yakutiye. IV. 9-11.



302* TAED

51 Merdan GVEN

Tuna, E. (2000). amanlk ve oyun. stanbul: Okyanus Yaynclk.Uraz, M. (1992). Trk mitolojisi. stanbul: Dnen Adam Yaynlar.

Zornickaja, M. J. (2002). Yakut amanlarnn danslar. Trkbilig. (ev. Metin zarslan). 187-

192.

a. Ü. türkiyat araştırmaları enstitüsü dergisi [taed] 51, erzurum

Documents