a 4 steunmaatregelen voor belangrijke projecten...

Hoofdstuk IV • mAAtregelen dIe VerenIgbAAr kunnen Worden VerklAArd met de Interne mArkt 139

l a r c i e r • b i b l i o t h e e k h a n d e l s r e c h t

A f d e l i n g 4

Steunmaatregelen voor belangrijke projecten van gemeenschappelijk Europees belang

en voor het opheffen van een ernstige verstoring in de economie van een lidstaat

§ 1. Steunmaatregelen voor belangrijke projecten van gemeenschappelijk Europees belang

A. Mededeling Financiering Projecten van Gemeenschappelijk Europees Belang

237. Algemeen. De Commissie heeft midden 2014 een mededeling uitgevaar-digd m.b.t. haar beoordelingsbevoegdheid inzake steun voor projecten van gemeenschappelijk Europees belang659.

238. Project. Enkel projecten die duidelijk zijn omschreven wat de doelstel-lingen en de uitvoeringsvoorwaarden660 ervan betreft, komen in aanmerking voor dergelijke steun661. Ook ‘geïntegreerde projecten’ komen in aanmerking. Deze notie kan worden gedefinieerd als volgt: een groep afzonderlijke pro-jecten die zijn opgenomen in een gemeenschappelijke structuur, routekaart of programma die op dezelfde doelstelling zijn gericht en op een coherente, systemische benadering zijn gebaseerd, waarbij de afzonderlijke onderdelen van het geïntegreerde project betrekking mogen hebben op verschillende niveaus van de leveringsketen, maar complementair en noodzakelijk moeten zijn voor de verwezenlijking van de belangrijke Europese doelstelling662.

239. Gemeenschappelijk Europees belang. Een project dient het gemeenschap-pelijk Europees belang indien het concreet, duidelijk en aanwijsbaar bijdraagt tot één of meer EU- doelstellingen en een aanzienlijk effect heeft op één van volgende aspecten: (i) het concurrentievermogen van de Unie, (ii) duurzame groei, (iii) het aangaan van maatschappelijke uitdagingen of (iv) waardecreatie in de hele EU663.

Als ‘Uniedoelstellingen’ somt de Mededeling Financiering Projecten van Gemeenschappelijk Europees Belang bij wijze van voorbeeld volgende aspecten op: (i) de Europa 2020- strategie, (ii) de Europese onderzoeksruimte, (iii) de Europese KET’s- strategie, (iv) de Energiestrategie voor Europa, (v) het kader voor het klimaat- en energiebeleid voor 2030, (vi) de Europese strategie voor energiezekerheid, (vii) de Europese strategie voor micro- en nano- elektronische onderdelen en systemen, (viii) de trans- Europese netwerken voor vervoer en energie of de vlaggenschipinitiatieven van de Unie zoals de Innovatie- Unie,

659 Med.Comm. – Criteria voor de beoordeling van de verenigbaarheid met de interne markt van staatssteun ter bevordering van de verwezenlijking van belangrijke projecten van gemeenschappelijk Europees belang, Pb.C. 188, 20 juni 2014, 4-12 (hierna “Mededeling Financiering Projecten van Gemeenschappelijk Europees belang”).

660 Inclusief omschrijving van alle deelnemers en de financiering van het project.661 Mededeling Financiering Projecten van Gemeenschappelijk Europees Belang, punt 12.662 Mededeling Financiering Projecten van Gemeenschappelijk Europees Belang, punt 13.663 Mededeling Financiering Projecten van Gemeenschappelijk Europees Belang, punt 14.

233858LWS_STATEI_CS5_PC.indb 139 05/02/2015 17:36:48


140 mAterIel eu-stAAtssteunreCHt

(ix) de Digitale Agenda voor Europa, (x) het hulpbronnenefficiënte Europa en (xi) het geïntegreerde industriebeleid in een tijd van mondialisering664.

Een project heeft een EU- dimensie indien meer dan één lidstaat betrokken is en de voordelen ervan niet beperkt zijn tot de financierende lidstaten. Aangaande dit laatste moeten de voordelen een aanzienlijk deel van de EU bestrijken. Bovendien dienen de voordelen zich verder uit te strekken dan louter tot de deel-nemende ondernemingen665, die overigens het project dienen te cofinancieren666.

De projectfinanciering moet daarenboven het beginsel van de uitfasering van milieuschadelijke subsidies naleven667.

240. Postieve indicatoren. Wanneer de Commissie steun aan een project dient te beoordelen zullen volgende omstandigheden de houding van de Com-missie gunstig beïnvloeden668:

i) het project is zo vormgegeven dat alle belangstellende lidstaten kunnen deelnemen, rekening houdende met het soort project, de daarmee nage-streefde doelstelling en de financieringsbehoeften ervan;

ii) de Commissie of juridische entiteiten zoals de Europese Investeringsbank (EIB) waaraan de Commissie haar bevoegdheden heeft gedelegeerd, zijn bij de vormgeving van het project betrokken;

iii) de Commissie of juridische entiteiten waaraan de Commissie haar bevoegd-heden heeft gedelegeerd, zijn bij de selectie van het project betrokken, mits die entiteiten daarbij uitsluitend handelen als een uitvoeringsstructuur;

iv) de Commissie, of juridische entiteiten waaraan de Commissie haar bevoegd-heden heeft gedelegeerd, en meerdere lidstaten zijn bij de governancestruc-tuur van het project betrokken;

v) het project omvat een groot aantal samenwerkingsvormen in termen van aantal partners, deelname van organisaties uit verschillende sectoren of deelname van ondernemingen van verschillende grootte;

vi) het project behelst cofinanciering van een Uniefonds.

241. Specifieke criteria. De Mededeling Financiering Projecten van Gemeenschappelijk Europees Belang bevat tevens een aantal specifieke crite-ria. Zo dienen O&O&I- projecten bijzonder innovatief te zijn of in termen van O&O&I aanzienlijke toegevoegde waarde op te leveren. Projecten die industriële toepassing omvatten, moeten de ontwikkeling mogelijk maken van een nieuw product of een nieuwe dienst met toegevoegde waarde op het vlak van onderzoek of innovatie. Milieu- , energie- of vervoersprojecten dienen ofwel EU- doelstellingen na te streven ofwel bij te dragen aan de ontwikke-ling van de interne markt669.

664 Mededeling Financiering Projecten van Gemeenschappelijk Europees Belang, punt 15.665 Mededeling Financiering Projecten van Gemeenschappelijk Europees Belang, punt 16.666 Mededeling Financiering Projecten van Gemeenschappelijk Europees Belang, punt 18.667 Mededeling Financiering Projecten van Gemeenschappelijk Europees Belang, punt 19.668 Mededeling Financiering Projecten van Gemeenschappelijk Europees Belang, punt 20.669 Mededeling Financiering Projecten van Gemeenschappelijk Europees Belang, punten 21-23.




242. Belangrijk project. Naast het dienen van een gemeenschappelijk Euro-pees belang dient het project ook belangrijk te zijn. Dit is het geval indien het project kwantitatief of kwalitatief belangrijk is. Met name dient het project bijzonder groot in omvang of reikwijdte te zijn en/of een zeer aanzienlijke technologische of financiële risicograad te vertonen670.

243. Verenigbaarheidstoets. De Mededeling Financiering Projecten van Gemeenschappelijk Europees Belang bevat ook een aantal punten inzake de noodzaak en evenredigheid van de steun en de zorg om de mededinging zo min mogelijk te verstoren671. Deze criteria zijn geënt op de beginselen zoals uiteengezet in het kader van de Mededeling Algemene Beginselen672.

B. De beschikkingspraktijk van de Commissie

244. Essentiële elementen. Niettegenstaande de vaststelling van de bespro-ken Mededeling Financiering Projecten van Gemeenschappelijk Europees Belang kan de eerdere beschikkingspraktijk van de Commissie toch nog rele-vant blijken, gelet op hogergenoemd cascadesysteem673. Het eerste luik van artikel 107, lid 3, b) VWEU geeft aan dat de Commissie steunmaatregelen kan goedkeuren wanneer deze gericht zijn op de realisatie van belangrijke projecten van gemeenschappelijk Europees belang. Essentiële elementen zijn: een belangrijk project en van gemeenschappelijk Europees belang.

245. Belangrijk project. Om in aanmerking te komen voor een verklaring van verenigbaarheid met de interne markt dient het ondersteunde project aan vier voorwaarden te voldoen: (i) de steun moet een project bevorderen674; (ii) het moet om een concreet, welomschreven project gaan; (iii) het project moet zowel kwantitatief als kwalitatief belangrijk zijn, waarbij het kwalitatieve aspect het belangrijkste is; (iv) het project moet van ‘gemeenschappelijk Europees belang’ zijn en als zodanig de gehele Unie ten goede komen675.

Een Italiaanse overheid wenste onderzoeks- en ontwikkelingswerkzaamhe-den van een automobielconstructeur te ondersteunen. Reden daartoe was het voornemen om ontwikkeling te stimuleren van productieprocedés en producten die een belangrijke technologische innovatie zouden vormen. Blijkens de beschikking was het O&O- proces erop gericht een volledig nieuw ‘voertuigensysteem’ te ontwikkelen dat belangrijke innovaties zou bevatten op het gebied van producten en productieprocedés. De Commissie oordeelde echter dat het geen project betrof zoals beoogd in artikel 107,

670 Mededeling Financiering Projecten van Gemeenschappelijk Europees Belang, punt 24.671 Mededeling Financiering Projecten van Gemeenschappelijk Europees Belang, punten 25-44.672 Cf. supra, par. 221 e.v.673 Cf. supra, par. 220.674 Met een projectbevorderende maatregel wordt bedoeld: een maatregel die tot de uitvoering van een project

bijdraagt.675 Besch.Comm. 96/369/EG, 13 maart 1996, betreffende een fiscale steunmaatregel in de vorm van een

afschrijvingsregeling ten behoeve van de Duitse luchtvaartmaatschappijen, Pb.L. 146, 20 juni 1996, 42-48.




lid 3, b) VWEU. Het project was niet kwalitatief belangrijk en was niet van gemeenschappelijk Europees belang676.

Een voorbeeld van een gebrek aan welomschreven project kan worden gevonden in de Duitse regeling die nationale vliegtuigmaatschappijen beoogde te ondersteunen die werden geconfronteerd met internationale concurrentie. In de belastingwetgeving werd een bijzondere en bijkomende afschrijvingsmogelijkheid opgenomen in hun voordeel. Aldus genoten die maatschappijen een fiscaal voordeel. De Commissie oordeelde dat dit staats-steun vormde die niet kon worden verenigbaar verklaard met artikel 107, lid 3, b) VWEU. Immers, voor zover er al sprake kon zijn van een project, was dit niet welomschreven677.

246. Van gemeenschappelijk Europees belang. Een project wordt geacht van gemeenschappelijk Europees belang te zijn indien het project deel uit-maakt van een bovennationaal Europees programma dat door de regeringen van verschillende lidstaten gezamenlijk wordt gesteund. Nog wordt een project geacht aan die vereiste te voldoen indien het een onderdeel vormt van een actie waartoe verschillende lidstaten in onderling overleg hebben besloten om het hoofd te bieden aan een gemeenschappelijke dreiging678,679. Indien evenwel globaal een doelstelling van gemeenschappelijk belang wordt nagestreefd, bete-kent dit niet dat het project tot uitvoering daarvan – dat staatssteun impliceert – daardoor automatisch van gemeenschappelijk Europees belang is. Dergelijke implementerend project dient op zichzelf te kwalificeren als een project van gemeenschappelijk economisch belang680.

Een steunmaatregel beoogde digitale terrestrische televisie in twee steden te realiseren in het kader van omschakeling naar digitale transmissie. De Commissie had in haar “mededeling van de Commissie over de overgang van analoge naar digitale omroep” deze overgang reeds aangestipt als een evolutie die het algemeen openbaar belang dient. Als dusdanig betrof die

676 Besch.Comm. 2001/780/EG, 6 juni 2001, betreffende de overheidssteun die Italië voornemens is ten uitvoer te leggen ten gunste van Iveco SpA, Pb.L. 292, 9 november 2001, 58-63, par. 20.

677 Besch.Comm. 96/369/EG, 13 maart 1996, betreffende een fiscale steunmaatregel in de vorm van een afschrijvingsregeling ten behoeve van de Duitse luchtvaartmaatschappijen, Pb.L. 146, 20 juni 1996, 42-48.

678 HvJ 8 maart 1988, gevoegde zaken 62/87 en 72/87, Exécutif régional wallon en Glaverbel v. Commissie, Jur.HvJ 1988, 1573, r.o. 20.

679 In voornoemd arrest Glaverbel haalt het Hof van Justitie het voorbeeld aan van bescherming tegen milieu-dreigingen. In dat verband voorzagen de Richtsnoeren Milieusteun 2008 in enkele verduidelijkingen – die evenwel niet werden herhaald in de Richtsnoeren Milieusteun 2014-2020. Een project werd geacht van gemeenschappelijk Europees belang te zijn onder volgende voorwaarden: Het project moet concreet, voor-beeldig en aanwijsbaar bijdragen tot het belang van de Gemeenschap op het gebied van milieubescherming, het moet bijvoorbeeld van groot belang zijn voor de milieustrategie van de Europese Unie. Het met de projectdoelstelling bereikte voordeel mag niet beperkt blijven tot de lidstaat of lidstaten die het project uitvoert of uitvoeren, maar moet een effect hebben op de Gemeenschap als geheel. Het project levert een belangrijke bijdrage tot het bereiken van de doelstellingen van de Gemeenschap. Het enkele feit dat het project door ondernemingen uit verschillende lidstaten wordt uitgevoerd, is niet voldoende om te concluderen dat het van gemeenschappelijk belang is. (Communautaire Richtsnoeren Staatssteun Milieubescherming, Pb.C. 82, 1 april 2008, 1-33, par. 147)

680 Besch.Comm. 2008/708/EG, 23 oktober 2007, inzake steunmaatregel C 34/06 (ex N 29/05 en ex CP 13/04) op grond waarvan de Bondsrepubliek Duitsland steun wil verlenen voor de invoering van digitale terres-trische televisie (DVB- T) in Noord- Rijnland- Westfalen, Pb.L. 236, 3 augustus 2008, 10-44, par. 190-191.




overgang dus een doelstelling van gemeenschappelijk belang. De Commissie erkende dit ook bij haar beoordeling van de steunmaatregel. Zij stelde dat die omschakeling een belangrijk project van gemeenschappelijk Europees belang is dat tevens een economische, sociale en politieke impact heeft. Dit volstond evenwel niet voor toepassing van artikel 107, lid 3, b) VWEU. Het betrokken project van realisatie van digitale terrestrische televisie had geen Europese dimensie en was niet ingebed in een transnationaal Euro-pees programma dat gemeenschappelijk door meerdere regeringen van de lidstaten werd gefinancierd. Noch vloeide het voort uit een gemeenschap-pelijke actie van verscheidene lidstaten681.

Het is evenwel niet noodzakelijk dat alle lidstaten delen in de voordelen die het betreffende project oplevert. Het kan volstaan dat meerdere lidstaten genieten van die voordelen682.

Werden niet als van gemeenschappelijk Europees belang beschouwd:

i) ontwikkeling van een nieuwe technologie voor de productie van glaspro-ducten, waarbij die producten werden afgezet op een markt met overpro-ductie683;

ii) privatisering van banken684;iii) realisatie van digitale terrestrische televisie in twee stedelijke gebieden in

Noord- Rijnland- Westfalen in het kader van omschakeling naar digitale transmissie685.

Werden anderzijds wel als projecten van gemeenschappelijk Europees belang beschouwd:

i) realisatie van een infrastructuurproject gericht op het aansluiten van het spoorwegennet van het VK op het hogesnelheidsnetwerk op het vaste-land, en meer bepaald op het Parijs- brussel- keulen- Amsterdam- londen- netwerk686;

ii) realisatie van infrastructuur voor een hogesnelheidstrein van grens tot grens op het Belgische grondgebied als onderdeel van de lijn Parijs- Brussel- Keulen- Amsterdam- londen687.

681 Besch.Comm. 2008/708/EG, 23 oktober 2007, inzake steunmaatregel C 34/06 (ex N 29/05 en ex CP 13/04) op grond waarvan de Bondsrepubliek Duitsland steun wil verlenen voor de invoering van digitale terres-trische televisie (DVB- T) in Noord- Rijnland- Westfalen, Pb.L. 236, 3 augustus 2008, 10-44, par. 190-192.

682 Zie bv.: state Aid n 706/2001 – united kingdom. the Channel tunnel rail link, 24 april 2002, C(2002)1446 fin.

683 HvJ 8 maart 1988, gevoegde zaken 62/87 en 72/87, Exécutif régional wallon en Glaverbel v. Commissie, Jur.HvJ 1988, 1573, r.o. 25.

684 HvJ 15 december 2005, C- 66/02, Italië v. Commissie, Jur.HvJ 2005, I- 10901, r.o. 142; HvJ 15 december 2005, C- 148/04, Unicredito Italiano, Jur.HvJ 2005, I- 11137, r.o. 77.

685 Besch.Comm. 2008/708/EG, 23 oktober 2007, inzake steunmaatregel C 34/06 (ex N 29/05 en ex CP 13/04) op grond waarvan de Bondsrepubliek Duitsland steun wil verlenen voor de invoering van digitale terrestrische televisie (DVB- T) in Noord- Rijnland- Westfalen, Pb.L. 236, 3 augustus 2008, 10-44, par. 192.

686 state Aid n 706/2001 – united kingdom. the Channel tunnel rail link, 24 april 2002, C(2002)1446 fin, par. 70.

687 Aide d’Etat N 800/1996 – Belgique. Aide aux investissements pour la réalisation de l’infrastructure du TGV, 14 januari 1997, SG(97)D/223.




§ 2. Steunmaatregelen voor het opheffen van een ernstige verstoring in de economie van een lidstaat

247. Essentiële elementen. De Commissie heeft onder artikel 107, lid 3, b) VWEU ook de mogelijkheid om steunmaatregelen tot opheffing van een ernstige verstoring in de economie van een lidstaat verenigbaar te verklaren. Essentiële elementen in dit verband zijn: ‘ernstige verstoring’ en ‘economie van een lidstaat’.

248. Beperkte toepassing. De grond tot verenigbaarheidsverklaring in artikel 107, lid 3, c) VWEU wordt zelden toegepast, niet in het minst door haar strikte interpretatie688. Voorbeelden van situaties waarin deze bepaling werd toegepast zijn de in 2008 ontstane bankencrisis en de Griekse economi-sche problemen midden jaren 1980.

Griekenland voerde wettelijke bepalingen in het kader van de financiële reor-ganisatie van ondernemingen op haar grondgebied in. Doel hiervan was o.m. de sociale en economische ontwikkeling van het land te bevorderen door de sanering van de financiële situatie van bedrijven. Daartoe kon een staatsor-gaan maatregelen nemen, zoals het aangaan van leningen voor rekening van ondernemingen of hun zelf leningen toekennen, deelnemen in het kapitaal van ondernemingen, garanties toekennen, enz. De Commissie oordeelde dat deze regeling staatssteun impliceerde die evenwel verenigbaar met de gemeenschap-pelijke markt kon worden verklaard. De regeling was er immers op gericht een ernstige verstoring in de Griekse economie op te heffen. De Commis-sie overwoog dat tot oktober 1985 de economische situatie in Griekenland steeds slechter was geworden. Die toestand noopte tot een programma voor stabilisatie en herstel van de economie. Dit programma bevatte maatregelen zoals de devaluatie van de drachme met 15%, een regeling voor renteloze deposito’s bij invoer, een volledige herziening van het loonindexeringsstelsel, een ingrijpende aanpassing op fiscaal gebied, en een restrictief geld- en kre-dietbeleid. De Commissie erkende dat dit programma geflankeerd diende te worden door de redding van enkele Griekse ondernemingen met een groot aandeel in de Griekse economie, die tot dan geconfronteerd werden met financiële moeilijkheden als gevolg van het vroegere beleid. De steunmaatre-gelen die werden ingevoerd, werden dan ook beschouwd als noodzakelijk en integrerend deel van het stabilisatie- en herstelprogramma689.

A. Ernstige verstoring

249. Ernstige verstoring. De verstoring van de economie dient ernstig te zijn. Het loutere bestaan van sociaaleconomische problemen in een lidstaat volstaat niet indien die problemen niet tot de meest ernstige van de EU behoren. De ernst moet dus worden getoetst aan de situatie in de gehele EU. De Commissie heeft in dat verband gesteld dat wanneer de te remediëren verstoring niet tot

688 HvJ 30 september 2003, C- 301/96, Duitsland v. Commissie, Jur.HvJ 2003, I- 9919, r.o. 106.689 Besch.Comm. 88/167/EEG, 7 oktober 1987, betreffende wet 1386/1983 houdende een regeling van steun-

verlening door de overheid aan het Griekse bedrijfsleven, Pb.L. 76, 22 maart 1988, 18-22.




de meest ernstige van de EU behoort, er een reëel gevaar bestaat dat lidstaten tegen elkaar zullen opbieden qua staatssteunverlening met nefaste gevolgen voor de mededinging en handel tussen de lidstaten690.

Bovendien moeten ernstige verstoringen van de economie onderscheiden worden van bedrijfsspecifieke gebeurtenissen die aanleiding geven tot moeilijkheden691. Dat de betrokken lidstaat daarbij betoogt dat de steunmaatregel nodig is om een faillissement te voorkomen, hetgeen zou leiden tot een ernstige verstoring van de economie, bleek tot nog toe niet succesvol692.

250. Acuut. Bepaalde beschikkingen van de Commissie wijzen uit dat de pro-blemen als gevolg van de verstoring acuut dienen te zijn693.

251. Tijdelijke kaderregeling. Als gevolg van voornoemde bankencri-sis heeft de Commissie een aantal opeenvolgende tijdelijke kaderregelingen vastgesteld teneinde staatssteun toe te laten om de uitzonderlijke, tijdelijke financieringsproblemen als gevolg van die crisis het hoofd te bieden. De laatste kaderregeling694 liep af op 31 december 2011.

252. Steun aan de bankensector. Naast voornoemde tijdelijke kaderregeling heeft de bankencrisis ook aanleiding gegeven tot een reeks van opeenvolgende mededelingen i.v.m. staatssteun aan de bankensector. Deze mededelingen geven inhoud aan de voorwaarden waaronder staatssteun om het hoofd te bieden aan problemen die voortvloei(d)en uit de bankencrisis verenigbaar met de interne markt werden geacht. De idee ten grondslag aan die mededelingen was steeds het vrijwaren van de financiële stabiliteit.

Volgende mededelingen werden vastgesteld:

i) mededeling van de Commissie “De toepassing van de staatssteunregels op maatregelen in het kader van de huidige wereldwijde financiële crisis genomen met betrekking tot financiële instellingen”695;

ii) mededeling betreffende de herkapitalisatie van financiële instellingen in de huidige financiële crisis: beperking van steun tot het noodzakelijke minimum en bescherming tegen buitensporige mededingingsverstoringen696;

iii) mededeling van de Commissie betreffende de behandeling van aan een bijzondere waardevermindering onderhevige activa in de communautaire banksector697;

690 Besch.Comm. 84/508/EEG, 27 juni 1984, inzake de door de Belgische Regering aan een producent van polypropyleenvezel en - garen verleende steun, Pb.L. 283, 27 oktober 1984, 42-44.

691 Besch.Comm. 2009/341/EG, 4 juni 2008, betreffende een steunmaatregel van Duitsland ten gunste van sachsen lb, Pb.L. 104, 24 april 2009, 34-50, par. 95.

692 Besch.Comm. 2009/341/EG, 4 juni 2008, betreffende een steunmaatregel van Duitsland ten gunste van sachsen lb, Pb.L. 104, 24 april 2009, 34-50, par. 95; State Aid NN 25/2008 (ex CP 15/08) – Germany. Westlb riskshield, C(2008)1628 final, 30 april 2008, par. 42.

693 besch.Comm. 98/490/eg, 20 mei 1998, betreffende de door frankrijk aan de groep Crédit lyonnais verleende steun, Pb.L. 221, 8 augustus 1998, 28-80, par. 10.1; Besch.Comm. 2008/263/EG, 27 juni 2007, betreffende de door Oostenrijk aan BAWAG- PSK verleende staatssteun, Pb.L. 83, 23 maart 2008, 7-34, par. 169.

694 Med.Comm. – Tijdelijke kaderregeling van de Unie inzake staatssteun ter stimulering van de toegang tot financiering in de huidige financiële en economische crisis, Pb.C. 6, 11 januari 2011, 5.

695 Pb.C. 270, 25 oktober 2008, 8. Deze mededeling werd inmiddels ingetrokken.696 Pb.C. 10, 15 januari 2009, 2.697 Pb.C. 72, 26 maart 2009, 1.




iv) mededeling van de Commissie betreffende het herstel van de levensvatbaar-heid en de beoordeling van de herstructureringsmaatregelen in de financiële sector in de huidige crisis met inachtneming van de staatssteunregels698;

v) mededeling van de Commissie betreffende de toepassing vanaf 1 januari 2011 van de staatssteunregels op maatregelen ter ondersteuning van banken in het kader van de financiële crisis699;

vi) mededeling van de Commissie betreffende de toepassing vanaf 1 januari 2012 van de staatssteunregels op maatregelen ter ondersteuning van banken in het kader van de financiële crisis700;

vii) mededeling van de Commissie betreffende de toepassing vanaf 1 augustus 2013 van de staatssteunregels op maatregelen ter ondersteuning van banken in het kader van de financiële crisis701.

B. Economie van een lidstaat

253. Economie van een gehele lidstaat. Het volstaat niet dat de economie van een deel van de lidstaat wordt getroffen. De economie van een gehele lidstaat moet worden getroffen opdat dit luik van artikel 107, lid 3, b) toepas-selijk is702. Zo kon Duitsland zich niet beroepen op de economische situatie in één van haar deelstaten gelegen in het voormalige Oost- Duitsland703. Wanneer een lidstaat een steunmaatregel ten behoeve van de economie van een streek of regio wenst te laten verenigbaar verklaren, zal hij zich dienen te beroepen op artikel 107, lid 3, a) of c) VWEU704.

254. Steun aan individuele ondernemingen. Indien de steunmaatregel gericht is op het verhelpen van economische moeilijkheden van een enkele onderneming, kan die niet in aanmerking komen voor een verenigbaarheids-verklaring onder artikel 107, lid 3, b) VWEU705. In de Heracles- beschikking heeft de Commissie zich evenwel positief uitgesproken over staatssteun aan een welbepaalde onderneming op basis van artikel 107, lid 3, b) VWEU. De maat-regel in kwestie kaderde evenwel in een ruimer steunprogramma706, waarvan de steunmaatregel in kwestie deel uitmaakte. Dat steunregime op zichzelf was erop gericht een ernstige verstoring van de economie op de heffen707.

698 Pb.C. 195, 19 augustus 2009, 9.699 Pb.C. 329, 7 december 2010, 7.700 Pb.C. 356, 6 december 2011, 7.701 Pb.C. 216, 30 juli 2013, 1.702 HvJ 30 september 2003, C- 301/96, Duitsland v. Commissie, Jur.HvJ 2003, I- 9919, r.o. 106.703 HvJ 30 september 2003, C- 301/96, Duitsland v. Commissie, Jur.HvJ 2003, I- 9919, r.o. 108.704 HvJ 30 september 2003, C- 301/96, Duitsland v. Commissie, Jur.HvJ 2003, I- 9919, r.o. 107.705 besch.Comm. 98/490/eg, 20 mei 1998, betreffende de door frankrijk aan de groep Crédit lyonnais

verleende steun, Pb.L. 221, 8 augustus 1998, 28-80, par. 10.1; Besch.Comm. 2008/263/EG, 27 juni 2007, betreffende de door Oostenrijk aan BAWAG- PSK verleende staatssteun, Pb.L. 83, 23 maart 2008, 7-34, par. 169.

706 Het betrof een steunmaatregel in het kader van het programma voor stabilisatie en herstel van de Griekse economie, zoals hoger besproken, dat reeds aanleiding had gegeven tot Besch.Comm. 88/167/EEG, 7 oktober 1987, betreffende wet 1386/1983 houdende een regeling van steunverlening door de overheid aan het Griekse bedrijfsleven.

707 Besch.Comm. 2000/199/EG, 17 maart 1999, inzake door Griekenland aan Heracles General Cement Company verleende steun, Pb.L. 66, 14 maart 2000, 1-19, par. 98-99.




A f d e l i n g 5

Steunmaatregelen voor economische ontwikkeling

§ 1. Algemeen

255. Essentiële elementen. Artikel 107, lid 3, c) VWEU bepaalt dat de Com-missie steunmaatregelen verenigbaar met de interne markt kan verklaren die de ontwikkeling van bepaalde vormen van economische bedrijvigheid of van bepaalde regionale economieën vergemakkelijken. Voorwaarde daarbij is dat de voorwaarden waaronder het handelsverkeer plaatsvindt daardoor niet zodanig worden veranderd dat het gemeenschappelijk belang wordt geschaad. Essentiële elementen hierbij zijn: ‘economische ontwikkeling’ en ‘beschadiging van het gemeenschappelijke belang’.

256. Verhouding met artikel 107, lid 3, a) VWEU. Steunmaatregelen ten behoeve van economische ontwikkeling van ‘bepaalde regionale economieën’ hangen in zekere mate samen met steunmaatregelen ten behoeve van ach-tergestelde streken. De Richtsnoeren Regionale Steunmaatregelen 2014-2020 behandelen immers zowel steunmaatregelen die verenigbaar kunnen worden verklaard op basis van lid a) als steunmaatregelen die verenigbaar kunnen worden verklaard op basis van lid c). Het verschil zit in de omstandigheid dat onder artikel 107, lid 3, c) VWEU ook steunmaatregelen kunnen worden verenigbaar verklaard wanneer die gericht zijn op de ontwikkeling van econo-mische activiteiten in streken die in vergelijking met de nationaal gemiddelde levensstandaard (en dus niet met de gemiddelde levensstandaard in de EU) ‘behoeftig’ zijn708.

A. Economische ontwikkeling

257. Regionale economische ontwikkeling. Artikel 107, lid 3, c) VWEU stelt dat de Commissie steunmaatregelen kan goedkeuren die gericht zijn op de economische ontwikkeling in bepaalde regio’s of streken. In de Richtsnoeren Regionale Steunmaatregelen 2014-2020 heeft de Commissie duiding gegeven bij haar discretionaire bevoegdheid in dit verband. Bijlage I bij die richtsnoe-ren vermeldt voor België enkel de provincie Henegouwen als gebied dat in aanmerking komt voor steunmaatregelen die op basis van het regionaal facet van artikel 107, lid 3, c) VWEU in aanmerking komen voor een verenigbaar-heidsverklaring.

Staatssteun voor de economische ontwikkeling van bepaalde regio’s kan worden verenigbaar verklaard met de interne markt indien een dergelijke maatregel een regio ten goede komt die economisch is achtergesteld in vergelijking met het nationaal gemiddelde van die lidstaat709. Dat de betrokken lidstaat geken-merkt wordt door een hoge graad van economische ontwikkeling, belet niet

708 HvJ 14 januari 1997, C- 169/95, Spanje v. Commissie, Jur.HvJ 1997, I- 135, r.o. 15.709 HvJ 14 januari 1997, C- 169/95, Spanje v. Commissie, Jur.HvJ 1997, I- 135, r.o. 15.




dat steunmaatregelen ter bevordering van de economische ontwikkeling van een bepaalde regio verenigbaar kunnen worden verklaard op basis van artikel 107, lid 3, c) VWEU710.

258. Sectorale economische ontwikkeling. Daarnaast laat artikel 107, lid 3, c) VWEU de Commissie ook toe steunmaatregelen t.b.v. de ontwikkeling van bepaalde economische bedrijvigheden verenigbaar te verklaren. Zo kan zij met verwijzing naar voornoemde bepaling steunmaatregelen ten behoeve van de economische ontwikkeling van een bepaalde sector verenigbaar verklaren.

259. Horizontale economische ontwikkeling. De Commissie heeft zich ook op artikel 107, lid 3, c) VWEU gebaseerd om steunmaatregelen goed te keuren die gericht zijn op de ontwikkeling van bepaalde economische activi-teiten zonder enige binding met een welbepaalde sector.

B. Beschadiging van het gemeenschappelijk belang

260. Het gemeenschappelijk belang. Opdat een steunmaatregel in aanmer-king zou komen voor verenigbaarheidsverklaring op basis van artikel 107, lid 3, c) VWEU mag hij het handelsverkeer niet op een dermate wijze veranderen dat daardoor het gemeenschappelijk belang wordt geschaad. Dit veronderstelt in wezen een proportionaliteitstoets: het steunbedrag dient te worden beperkt tot het minimum noodzakelijk om het gestelde doel te bereiken711.

261. Gevolgen voor concurrenten. In het kader van steun bij herstruc-turering heeft de Commissie reeds bepaald dat bij de beoordeling of een steunmaatregel het handelsverkeer verandert op een wijze die ingaat tegen het gemeenschappelijk belang, rekening moet worden gehouden met de gevolgen voor concurrenten712. Ook bij staatssteun voor de ontwikkeling van lucht-haveninfrastructuur overwoog de Commissie reeds dat de handel tussen de lidstaten en de mededinging niet wordt verstoord op een wijze die ingaat tegen het gemeenschappelijk belang indien de capaciteitstoename van de begunstigde luchthaven slechts leidt tot een beperkt klantenverlies voor andere luchtha-vens713. Eenzelfde analyse werd gemaakt in het kader van steun bij de realisatie van haveninfrastructuur: indien de haven geen impact heeft op de activiteiten van naburige havens wordt het gemeenschappelijk belang niet geacht te worden geschaad714. Indien de begunstigde van de steun geen concurrenten heeft op de betrokken markt, is er geen probleem in dit verband715. Anderzijds, indien een

710 Concl. Adv. Gen. Darmon, 16 december 1986, 248/84, Duitsland v. Commissie, Jur.HvJ 1987, 4013.711 Ger. 15 juni 2005, T- 349/03, Corsica Ferries France SAS v. Commissie, Jur.HvJ 2005, II- 2197, r.o. 317.712 Besch.Comm. 2002/200/EG, 3 juli 2001, betreffende de staatssteun die Spanje ten uitvoer heeft gelegd en

voornemens is ten uitvoer te leggen voor de herstructurering van Babcock Wilcox España SA, Pb.L. 67, 9 maart 2002, 50-68, par. 106.

713 Staatliche Beihilfen NN 14/2007 und N 112/2008 – Deutschland. Flughafen Kassel- Calden, 25 februari 2009, C(2009)1084 endgültig, par. 85-89.

714 state Aid sA.30742 (n/2010) – lithuania. Construction of Infrastructure for the Passenger and Cargo Ferries Terminal in Klaipeda, C(2012)939 final, 22 februari 2012, par. 81.

715 State aid N 286/2010 – Finland. Investment aid to Finavia Oyj for expansion of Oulu airport, 19 oktober 2010, C(2010)7181, par. 51.




onderneming staatssteun zou ontvangen om het hoofd te bieden aan moeilijk-heden, terwijl diens concurrenten gelijkaardige moeilijkheden op eigen kracht hebben overwonnen, wordt de handel geacht te worden verstoord op een manier die botst met het gemeenschappelijk belang716.

Een lidstaat had staatssteun verleend in het kader van de ontwikke-ling van een hotelproject. De Commissie had die staatssteun verenigbaar verklaard op basis van artikel 107, lid 3, c) VWEU. Een concurrent stelde evenwel beroep tot nietigverklaring in tegen deze beslissing. Het argument daarbij luidde dat de Commissie geen rekening had gehouden met o.m. de bestaande overcapaciteit en de verminderde toename van de vraag. Het Gerecht stelde echter vast dat uit rapporten bleek dat de ontwikkeling van het toerisme in die regio vereiste dat de bestaande infrastructuur zou worden verbeterd en dat het aanbod zou worden gediversifieerd. De steun was bedoeld voor het aanbod van diensten van hoger niveau om zo bijkomende internationale klanten aan te trekken. Bijgevolg was het opgeworpen probleem van overcapaciteit ongegrond. Daarnaast noteerde het Gerecht dat verzoekster niet kon aantonen dat het verwachte positieve effect op de arbeidsmarkt en tewerkstelling van vrouwen niet zou worden gerealiseerd. Ook de omstandigheid dat het project slechts gering rendabel zou zijn, betekende volgens het Gerecht niet dat die steun niet zou kunnen bijdragen tot de ontwikkeling van het toerisme in die regio717.

De beschikkingspraktijk wijst uit dat staatssteunregelingen (dus niet individuele ad- hocsteun) kunnen worden geconcipieerd op een wijze die de verstoring van de handel (en de mededinging) mildert of beperkt. Zo zal een steunregeling die openstaat voor alle geïnteresseerde binnen- en buitenlandse ondernemingen, eventueel aangevuld met andere modaliteiten die garanderen dat niet meer steun wordt toegekend dan nodig, meer kans maken om door de Commissie verenigbaar te worden verklaard718.

262. Marktsituatie. Om na te gaan of een steunmaatregel de handel verstoort, neemt de Commissie niet steeds louter de positie van concurrenten in aan-merking. Ook de globale marktsituatie kan daarbij als uitgangspunt genomen worden. Zo oordeelde het Hof van Justitie dat de Commissie mocht weigeren een steunmaatregel verenigbaar met de interne markt te verklaren omdat een meerproductie zou worden gerealiseerd terwijl een daling van verbruik van het betrokken product mocht worden verwacht. Aldus mocht worden aangenomen dat de steunmaatregel effecten zou sorteren t.a.v. de marktdynamiek, en dus dat hij de handel zou verstoren719. Zo ook mocht de Commissie oordelen dat steun tot modernisering van een machinepark ten voordele van een onderneming

716 HvJ 14 februari 1990, C- 301/87, Frankrijk v. Commissie, Jur.HvJ I- 307, r.o. 50.717 Ger. 13 januari 2004, T- 158/99, Thermenhotel Stoiser e.a. v. Commissie, Jur.HvJ 2004, II- 1, 136-141.718 State Aid N 798/06 – Sweden. Support for construction of special housing for elderly people, 7 maart

2007, C(2007)652 fin, par. 20.719 HvJ 17 september 1980, 730/79, Philip Morris, Jur.HvJ 1980, 2671, r.o. 26.




actief in een markt met overcapaciteit de handel zou verstoren720. De Commis-sie nam een gelijkaardig standpunt in t.a.v. steun aan een onderneming actief op een markt met beperkte winstmarges721.

263. Positieve effecten. Voor goedkeuring op basis van artikel 107, lid 3, c) VWEU dient staatssteun gericht te zijn op de realisatie van doelstellingen die positieve effecten sorteren. Volgende voorbeelden van dergelijke positieve effecten kunnen worden onderscheiden in de beschikkingspraktijk van de Com-missie:

i) bevordering van de mobiliteit door de aanleg van luchthaveninfrastruc-tuur722;

ii) bevordering van transport door de aanleg723 en modernisering van havens724;iii) bevordering van de bouw van aangepaste woongelegenheden voor oude-

ren725;iv) bevordering van aanbod van breedbandinternet in afgelegen gebieden726;v) bevordering van de liberalisering van de postsector727.

§ 2. Sectorale staatssteun

264. Algemeen. Op basis van artikel 107, lid 3, c) VWEU kan de Commissie steunmaatregelen goedkeuren die bijdragen tot de economische ontwikkeling in gehele economische sectoren. De Commissie heeft t.a.v. een aantal sectoren haar discretionaire marge enigszins gestalte gegeven in richtsnoeren, kader-regelingen en mededelingen:

i) richtsnoeren van de Europese Unie voor staatssteun in de landbouw- en de bosbouwsector en in plattelandsgebieden 2014-2020728;

ii) EU- richtsnoeren voor de toepassing van de staatssteunregels in het kader van de snelle uitrol van breedbandnetwerken729;

iii) richtsnoeren betreffende bepaalde staatssteunmaatregelen in het kader van de regeling voor de handel in broeikasgasemissierechten na 2012730;

720 HvJ 24 februari 1987, 310/85, Deufil, Jur.HvJ 1987, 901, r.o. 16. Zie ook: HvJ 8 maart 1988, gevoegde zaken 62/87 en 72/87, Exécutif régional wallon en Glaverbel v. Commissie, Jur.HvJ 1988, 1573, r.o. 17.

721 HvJ 11 november 1987, C- 259/85, Frankrijk v. Commissie, Jur.HvJ 1987, 4393, r.o. 24.722 State Aid N 335/2010 – Germany. Financing of extension of Kassel- Calden airport, 20 december 2010,

C(2010)9523 final, par. 55-60; State Aid N 286/2010 – Finland – investment aid to Finavia Oyj for expansion of Oulu airport, 19 oktober 2010, C(2010)7181, par. 41-45.

723 state Aid sA.30742 (n/2010) – lithuania. Construction of Infrastructure for the Passenger and Cargo Ferries Terminal in Klaipeda, C(2012)939 final, 22 februari 2012, par. 65-68.

724 State Aid SA.38048 (2014/NN) – Greece. Upgrading of the Port of Patras (5th pier), 25 juni 2014, C(2014)4078 final, par. 54-59.

725 State Aid N 798/06 – Sweden. Support for construction of special housing for elderly people, 7 maart 2007, C(2007)652 fin, par. 19.

726 State Aid N 746/2006 – United Kingdom. NYNET North Yorkshire Advanced Broadband Project, 21 febru-ari 2007, C(2007)471 final, par. 37-40.

727 B.Comm. 2012/321/EU, 25 januari 2012, betreffende de door België ten uitvoer gelegde steunmaatregel SA.14588 (C 20/09) ten behoeve van De Post (thans bpost), Pb.L. 170, 29 juni 2012, 1-44, par. 162-164.

728 Pb.C. 204, 1 juli 2014, 1.729 Pb.C. 25, 26 januari 2013, 1.730 Pb.C. 158, 5 juni 2012, 4.


a 4 steunmaatregelen voor belangrijke projecten...

Documents