T.C.

-IVELÎ SEMPOZYUMU

Prof. Dr. Ali Rafet ÖZKAN

Doç. Dr. Burhan BALTACI

06-

KASTAMONU

- VE HÜLÂSATÜL- - *

*1545

ÖZETselerinden olan Ziyâiyye Medresesi’nin müderrislerinden

Ahmed Ziyaeddin Efendi (1870-- -efkâr isimli eser

-berekât en-Nesefî’nin Menârü’l-envâr isimli -

SUMMARYAhmad Dhiyaaddin Efendi (1870-1914) is master of the Madrasa Dhiyaiyye which is one of the most

important madrasa in Kastamonu in XIX. century. He is also one of the most famous an popular Alim of the Kastamonu. He wrote 5 books which are accepted as a textbook in the schools. His book Khulasat al-afqaar on usul al-fiqh is also accepted as textbook in Madrasas. This book is a sharh (commantary) on ibnHabeb al-Halabi’s mukhtasar al-manar which is summarizing Abu Barakat al-Nasafi’s manar al-anwar. Khulasat al-afqaar was published in Istanbul. There is about 10 page of praising writings by the ulama of Kastamonu, Istanbul and Azhar about the book and it’s author. It will show us the value and importance of the book. The book consists of 4 bâb,10 fasl and an additional chapter.

Anahtar Kelimeler:Ahmed Ziyaeddin, Evliyaefendizade, Kastamonu, Hulasatu’l-efkâr, Nesefi, Menâru’l-envâr,

Muhtasaru’l-menâr, ibn Habib el-Keywords:Ahmad Dhiyaeddin, Evliyaefendizade, Kastamonu, Khulasat al-afqar, Nasafi, Manar al-anvar,

mukhtasar al-manar, ibn Habeeb al-halabi, usool al-fiqh.

I-A-Evliya Efendizâde Ahmed Ziyaeddin

(1870) 1546

1547

1548

Kastamonu Darü’l-muallimîn’ini birinci

-i seb’a,

* Yrd. Doç. Dr., Üyesi.1546

http://www.biyografya.com/biyografi/100111547 Vesîletü’l-felâh isimli eserinde Müellif kendisini “Küreli Ahmed Ziyaeddin” olarak ifade etmektedir.1548 –

654

- Vesîletü’l-gufrân ve Vesîletü’s-

1549 -6

iMedine’li alimlerle dostluk kurup hasbihal etmesi ve Seyyid Ali Zâhir’in de ona teberrük icazeti verme ihtimali yüksektir.

1550

-i Mülkî, Mekteb- 1551 Daru’l-monu

Ahmed Ziyaeddin efendi

-

onra

1552

hizmetleri sebebiyle kendisine madalya 1553

1554 Cuma günü Donanma Cemiyeti’ndeki1555

Ahmet Ziyaeddin efendi Kastamonu’lu m 1556

Kabri Hz. Pir Türbesi haziresindedir.

1- -i Askeriyesi Kitabet ve Lisân-

1549 Bu bi http://www.biyografya.com/biyografi/100111550 Sarf- dde halinde

1551 - 1031 32 -i - - 1552 n Ziya Efendi”

Üniv. 1553

2011. Belge için bkz. BOA1554 http://www.biyografya.com/biyografi/100111555 Türk Deniz Kuvvetlerini güçle"Donanma-i Osmani Muavenet-

http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,82610/donanma-cemiyeti.html )

1556 -322.

655

- 2- Mekteb-i Sultânî Türkçe Muallimi3- - -i Askerî mual4- Dâru’l-muallimîn ve dâru’l- -

-edilmektedir)

5- Kastamonu Mekteb- -i Askeriye Lisân- Osmânî Muallimi (Vesîletü’l-bilgisinde)

6- Kastamonu Mekteb- -

B-Ziyâiyye Medresesi:

bildirilmektedir.1557

Merkezi” olarak hizmet vermektedir.

C-Ahmed Ziyaeddin Efendinin Eserleri:1-Matbu Eserleria-Hulâsatü’l-efkâr:

ulemâ- -i Penahîde tetkik ve tasdik buyurulduktan son

-Berekât en-Nesefî’nin usûl- -Habîb el-

âsetü’l-efkâr da bunun

b.Vesîletü’l-felâh : Mekâtîb-i sultâniyenin yedinci senesiyle dâru’l-muallimin ve dâru’l-muallimâta -i Orhaniye, 1334. 47

ur. Müellifi eimme-i bahriyeden Küreli Ahmed Ziyaeddin.-i sultâni’de ibadetlerle ilgili

al

c.Vesîletü’l-gufrân / Ahmed Ziyaeddin. Kastamonu : Kastamonu - -i Askeriye Lisân-

-i celile--

1557 Medresenin kita

656

- efendilere âtideki usul veçhile tedrise riayet tavsiye olunur” deni

d.Vesîletü’s-saâde: tatbikli, sualli muhtasar tecviddir. Ahmed Ziyaeddin. Kastamonu: Kastamonu

e.Vesîletü’n-necât109 s.; Meclis-i Celil-i Maarif-i Askeriyece Mekâtib-i Askeriye’de tedrisine karar

2- rleri:Ahmed Ziyaeddin Efendi Vesîletü’l-

-vermektedir:

a.Miftâhü’l-felâh: Kudûrî tercümesidir. Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed el-Kudûrî (ö. 428/1037) Hanefi mezhebinin ilk dönem önemli fakihlerinden birisidir. Muhsatar isimli eseri

-muhtasar” Müellifine nisbetle “kudûrî” 1558 Medreselerde Hanefi mezhebiyle ilgili temel bir metin okutulurken Kudurî’nin

tercümelerinden birisidir.- :

-

ve terkip1559

c.Sarf- :umûm Arabî Farsî lügati manal

1560

d.Zübdetü’s-sarf: Sarftan “nüzhetü’t-tarf” tercümesidir. Nüzhetü’t-tarf fi ilmi’s-sarf, Allame Ahmed b. Muhammed el- -

-tarf 1561

e.Sarf- : Türkçedir.

II. HULÂSATÜ’L-

Ziyaeddin Efendi Nesefî’nin “Menâru’l-“muhtasaru’l-

1558 Koca, Ferhat, el-muhtasar, DIA, XXXI, 65. Kallek Cengiz, Kuduri, DIA, XXVI, 322.1559 , DIA, XVI, 422.1560

1561

8

657

- -

-

B. Menârü’l-envâr: Ebü’l- -Nesefî’nin1562 (ö. 710/1310) Usûlü

büyük etkisi -dekâik, tefsirden Medârikü’t-tenzîl ve akaidden el- -

1563

Menârü’l-- -

- Menâri’l- 1564 Menâr üzerine 1565

C. Muhtasaru’l-Menâr: 1- -Halebî:Ebü’l- - -Halebî1566 (ö. 808/1406)1567

yönü ön planda olup Halep’te divânü’l-Kendisine nispet edilen muhtelif kitaplar olmakla birlikte1568

“Dürretü’l-eslâk fî devleti (mülki, mülûki)’l-Etrâk” isimli eser memlük tarihiyle ilgili olup (1250-1376) -1399 tarihleri

-1569 1570

-

desteklemektedir.1571

2-Muhtasarü’l-Menâr:

1562 -Mâtürîdî Âlimi Ebü’l-Berekât en-sh: 57-1563 Bedir, Murtaza, Nesefi, Ebu’l-Berekat, DIA, XXXII, 568.1564 Bedir, Murtaza, Nesefi, Ebu’l-Berekat, DIA, XXXII, 568.1565 Yaman, Ahmet, “Ebul Berekât en- -Dekâik”, sh: 349-350, Selçuk Üniversitesi

-Berekat”, DIA, XXXII, 568.1566 -zeheb, VII, 75-76; Enbaul -226; Dav’u’l-lâmi’, IV, 3-5; A’lam III, 221; Mu’cemü’l-müellifîn, V, 34; Hediyyetü’l-ârifîn, I, 431.1567 -Zâhidî, Hulasatu’l- - -belhî, Tavdihul mebâni,

-

1568 -Zâhidî, Hulasatu’l-1569 -Halebi”, DIA, XIX, 510.1570 -zeheb, IV, 75; 1571

Senaullah ez-Zâhidî, Hulasatu’l- -9.

658

- ibn Habîb el-Halebî’nin Muhtasar-

3-Muhtasarü’l-Muhtasaru’l- 1572

1- -Menâr (Hulâsatü’l--Zâhidi, Beyrut, 1424/2003)

2- 1006/1597): Zübdetü’l- -Abdülmevcûd ve Ali Muhammed Muavviz, Riyad, 1419/1998)

3-Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Ali b. Sultân Muhammed el-Kârî el-Herevî (ö. 1014/1605: Tavdîhu’l-mebâni ve tenkîhu’l- an)1573, Beyrut, 2006.

4-Evliyâefendizâde Ahmed Ziyaeddin Efendi (ö.1914): Hulâsatü’l- 1574

D. Hulâsatü’l-efkâr:Ahmed Ziyaeddin Efendi’nin Muhtasar-

1-Hulâsatü’l-Hulâsatü’l-efkâr - -

Dersaadet, 1315,104 sayfa. Müellifi: Kastamonu ulemâ- in. Dâireyi Celîle-i Penahîde tetkik ve tasdik buyurulduktan sonra Maarif Nezâreti Celilesinin 5 Muharrem

2-Hulâsatü’l-Ziyaeddin Efendi m

-Menâr olup müellifi

--Menâr ismiyle bir ihtisar

1575

-

-Halebî’nin Muhtasaru’l-Menâr isimli - -

konusudur ki bu eserlerdeki metin ile Ziyaeddin efendinin metni -kârî’nin Tavdîhu’l-meânî ve tenkîhu’l-mebânî

Zübdetü’l-

kütüphanesinde - -Her iki nüshada da önce Muhtasaru’l-

Bütün bu eserlerdeki metin ile

-

1572 - --

1573

1574 -Halebî’nin Muhtasaru’l-âr, DIA, XXIX, 119.

1575 --envâr, DIA, XXIX, 119.

659

- -efkâr”

olarak görünmektedir. Ziyaeddin efendi eserine bizzat kendisi Hulâsatü’l--

-- -

-

--efkâr” isminin Muhammed Suud el-Maînî

1576 - -eyyâm” isimli eserinin tahkikinde müellifin eserlerini sayarken Menâr üzerine “Hulasatü’l-

1577

Muhtasari'l-Menâr”

3-Hulâsatü’l-Hulâsatü’l-

Hulâsatü’l--menâr metni par

Hulâsatü’l-efkâr

takrizleri eser1. - -i mevalii izâmdan Bereketzâde faziletli Cemaleddin Bey hazretleriyle

2. 5 Muharrem 1313 tarihinde Abdurrahman Bahrâvî, Abdurrahman Nevevî (kutbu’l-Hanefî Hâdimi’l-ilm bi’l- -

3. Maârif Nezâreti Celîlesi Encümen- -i bî medâni

1316.4. Kastamonu ecille- -

hazretlerinindir. 5. -ulemâ

6.7.8.

1576 Senaullah, Hulasatü’l-efkâr, sh.331577 Muhammed Suud el-Maînî, “Mucebâtü’l- -

660

- 4-Genel bilgiler:

mukaddime bilgileri gelmektedir. 4. sayfada temel metnin

--

zere eser 4

-usûl isimli eserinden Kelimâtü’l-

1578 ve ilave bir 1579

I. Bâb: Kitap: Kur’an delili ile ilgilidir.

ri ile ilgilidir. -sünne).

-icma)s (Bâbu’l-

2. Fasl: Hükümler konusu ile ilgilidir.3.Fasl: Ehliyet konusu ile ilgilidir.

-müteferrikât).Ek: Kelimâtü’l- -usûl isimli es

I. Mukaddime:

Muhtasarü’l-Menâr1580

1578

1579

-1580 bib el- -

661

- -Ekînî’den1581 izin isteyip bu

1582

II. Edille--

1583 Bunlar

Fukahâ metodu

1584

B. Kur’ân Delili:

dille-

1-Kur’

2-

-

1585

Genel D

de çok önemlidir.

1581

1582

1583 - der ve sonra herbir delili izah eder. : n ifadesi daha

1584 Murteza Bedir, Ferhat Koca, PEZDEVÎ, Ebü’l-Usr, DIA, XXXIV, sh.265.1585

-106.

662

-

gerekir. Mana

ve

Menârü’l-

emir ve nehiy olarak iki k

1586 Hulâsatü’l-efkâr’da da emir konusu oldukça gen

îlere göre bunlar emir kabul

lesinden hareketle hüsün-Hanefî usulcüleri hüsün-kubuh ile ilgili meseleleri genelde emir

konusunu

1587

-

ve kubh meselesi emir v -

1588

1586 Osman Güman, M1587

Yüksek lisans tezi, Haziran 2011. Naklen: (ARÛSÎ, Muhammed Abdülkadir (1990), el-Mesâilü’l- --dîn, Dar-

1588

663

- b

ii-

Bu tasnifte

- -Nas - -

at ise hakiki ve mecazi

tir. Ahkâm-

çok

C. Sünnet Delili (Bâbu beyâni aksâmi’s-sünne)Edille-

et 4

A-1-2-3-Haber-i vâhid: Metn-i Menâr’da haberi vahid ve -Halebî

-

664

- 1589

B-1-

tebeu tabiin Mürseller2-

C-D-

4. Fasl: Delillerin Teâruzu:

1590

- --

Hâss laf

5.Fasl: Beyân

1591

6.Fasl: Hz. Peygamberin fiilleri

incelenerek müstaki

uyulursa hidâyete ul

1589

1590

1591

665

- afsilâta girilmeden Allah ve

(En’am 6/90)

c.Sahabe Kavli: ehl-tefekun aleyh olan husus

vacip olur.

-

-icmâ’)

1592)Ali imran 3/110(1593)Bakara 2/143(

1594

1595(Ahmed b. Hanbel, Müsned, I, 379)

1- -icmâ. 3-

-

- -Sünneti bilmesi 3-

1596

1597

1592

1593

1594 Peygamberimiz buyurdular ki: "1595 1596

", 7; Ebu Davud, "Ahkam", 2; Darekutnî, IV, 203-4.

666

- 8.Fasl: HükümlerHükümle

fade etmektedir.

olup hükümlerin

rer örnekle izah

1612F

1598 olup

9.Fasl: Ehliyet

1-

-

2-

-- 1599

ve fa

-

ünmektedir. Ziyaeddin efendi Muhtasarda bulunan bu

1600

ldedir:

1597

1598 Bkz.1599 -

-1600 -

667

- 1-

hükümleri de g

2-

3- Haraml

4- fiiller.

faslun fi’l-

- -1601

10.Fasl: Muhtelif Meseleler:Muhtasaru’l-

Muhtasaru’l- --

1602

-

örf ve ade

tarihinde1603

Mekke-bilgiler

1604

- -meânî ile ilgili bir

edilmekte ve örnekler verilmektedir.1605

- -

1601 -esrâr, Sh:586-594. Dâru’l-kütübi’l-il1602

1603 21 Nisan 1895 Pazar gününe tekabül etmektedir.1604 http://www.kastamonur.com/index.php/veller-9/514-hac-ziyaeddin-efendi1605 Nesefî, Menar, sh:9, Dersaadet, 1316.

668

- usûl1606 Amasya -Amâsî’nin1607 (1006 /1597-1086/1675) Menâru’l-envâr

-

özellikler

-i cerler.Bu böl

-101-104.sayfada hata- -

cetvelde gösteril

- 1608

1609

üzü olup burada mahall-

SONUÇAhmed Ziyaeddin Efendi son dönem Kastamonu âlim ve âriflerindendir. Kastamonu’nun ilmî ve

-i mülkî, dâru’l-muallimîn gibi okullarda müderrislik

Ziyaeddin Efendi’nin Muhtasar- -

okutulabilecek özellikte

-envâr üzerine -Halebî’nin Muhtasaru’l-menâr isimli

Ziyaeddin Efendi’nin eseridir.Muhtasaru’l- -i

Hulâsatü’l- -

gerekse Hulâsatü’l-

1606

Osmaniye no: 4432; Amasya il Halk Ktp. No:4091607

Muhammed El- -70.1608

1609

669

- 1-

1610 1611 de

r’da ve Ziyaeddin Efendi’nin

2-

3- Vaz’î hükümlerden rükün ve mâni’ Menâr’da, muhtasar-

4- -menârda ve Ziyaeddin

Sonuç olarak Ahmed Ziyaeddin Efendi’nin Hulâsatü’l-

1610 Nesefî, Menar, sh: 24.1611 Nesefi, Menar, sh: 23

670

- Ek-1

Hulâsatü’l-I. Mukaddime:II. Edille-

-B. Kur’ân Delili:

1-Kur’an deliliyle ilgili bilgiler:2-

i.Vaz’ o1.Has:

a. Emir:

b) Nehiy2-Amm3-4-Müevvel

ii-1-Zahir

2- Nass3- Müfesser4- Muhkem

1-Hafi2-3-Mücmel:4-

1-Hakikat2-Mecaz3-Sarih4- Kinaye

1-2-3-4-

)a.Azimet

1.Farz2.Vacip3.Sünnet4.Nafile5.Mübah

b.Ruhsat

C. Sünnet Delili (Bâbu beyâni aksâmi’s-sünne)1. Sünnetin tarifi

671

- 2.Sünnetin Tasnifi

1-Mütevatir

fi

aa. Sahabe mürselibb.Tabiin ve tebe-i tabiin mürseli

c.Konusu itibariyle Haber

4. Fasl: Delillerin Teâruzu:

5.Fasl: Beyân

1.Ayetin neshi2.Hadisin neshi3.Hükmün neshi4. Tilavetin neshi

6.Fasl: Hz. Peygamberin fiilleri-icmâ’)

-1-2-

1-2-sünneti bilmek3-

672

- 8.Fasl: Hükümler

b.Vaz’î hükümler1.Sebep

4.Alamet9.Fasl: Ehliyet

a.Ehliyet tarifi

1-2-3-Nisyân (unutma), 4-Nevm (uyku)

1-Sukr2-Hezl3-Sefer4-Hata5-

10.Fasl: Muhtelif Meselelera.Firasetb.hükümc.Delild.Örfe.Adet

673

- KAYNAKÇAAhmed Ziyaeddin Efendi, Hulâsatü’l-

--Vesîletü’l-ARÛSÎ, Muhammed Abdülkadir, el-Mesâilü’l- - -dîn, Dar-ü Hafîd,

y.y.

Bedir, Murtaza, “Nesefi, Ebu’l-Berekat”, DIA, XXXII, 568.Bedriye binti Hasen b. Said el- - tasari’l-Menâr li molla Ali b. Sultan

Muhammed el-

http://www.biyografya.com/biyografi/10011BOA, DH-KMS., Dosya: 13, Gömlek: 8.BOA, MF.MKT.) Dosya :1031 Gömlek :32, Tarih :20/Za/1325 (Hicrî

-Belediyesi.

Donanma Cemiyeti Dergisi, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,82610/donanma-cemiyeti.html

nadolu’da örgütlenmesi, Ankara 2007, Dr. Tezi Ankara Üniv.

-106.http://www.kastamonur.com/index.php/veller-9/514 -

-Amâsî (Amasya Müftüsü), Gusûnü’l-Nuru Osmaniye no: 4432; Amasya il Halk Ktp. No:409

-zeheb, IX, 92-

Konya 2011. - tanbul, 1951

Kallek Cengiz, Kuduri, DIA, XXVI, 322.-Menâr (Hulâsatü’l-

-Zâhidi, Beyrut, 1424/2003)- - -Maînî), 1983, yy.

Koca, Ferhat, el-muhtasar, DIA, XXXI, 65. Koca, Ferhat, Menârü’l-envâr, DIA, XXIX, 119.

-Mâtürîdî Âlimi Ebü’l-Berekât en-Fakültesi Dergisi, sh: 57-

-322-Belhî, Tavdihu’l-mebânî li Molla Aliyyi’l-

Ummul Kura, 2003.Murteza Bedir, Ferhat Koca, PEZDEVÎ Ebü’l-Usr, DIA, XXXIV, sh.265.

-esrâr, Sh:586-594. Dâru’l-kütübi’l-

n 2011.

-Halebi”, DIA, XIX, 510.Yaman, Ahmet, “Ebul Berekât en- -Dekâik”, Selçuk Üniversitesi

-Âmâsî”, -70.

, Diyanet Dergis

674